Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣΗ λεγόmicroενη Κλασική περίοδος ορίζεται χρονικά από το 480 πΧ (σύγκρουση Ελλήνων-Περσών) microέχρι τον θάνατο του Μ Αλεξάνδρου (323 πΧ) Ο προσδιορισmicroός των χρο-νικών αυτών ορίων είναι αρκετά συmicroβατικός και έγινε για να διαχωριστεί η Κλασική εποχή από την Αρχαϊκή εποχή που προηγείται και την Ελληνιστική που ακολουθεί Στις εικαστικές τέχνες παρατηρούνται αλλαγές ήδη από το 500 πΧ Στην πλαστική αγάλmicroατα που χρονολογούνται στις αρχές του 5ου αιώνα (ο κούρος του Αριστοδίκου) φανερώνουν την τάση των γλυπτών να αποmicroακρυνθούν από τα αρχαϊκά σχήmicroατα και να δώσουν πιο ελεύθερες microορφές Στην αρχιτεκτονική οι ναοί αποκτούν πιο αρmicroονι-κές διαστάσεις σε σχέση microε τους παλαιότερους (ναός της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα γύρω στο 500 πΧ) Οι αλλαγές αυτές δεν είναι άσχετες microε τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες όπως διαmicroορφώνονται στο τέλος του 6ου αιώνα Η συmicromicroετοχή των πολιτών στα κοινά microε την εγκαθίδρυση της κλεισθένειας δηmicroοκρατίας στην Αθήνα συνετέλεσε στο να αισθάνονται οι πολίτες περισσότερο υπεύθυνοι αλλά και περισσότερο ελεύθεροι Την ίδια ελευθερία εκφράζουν microε τη δική τους γλώσσα και οι γλύπτες όταν επιδιώκουν να αποmicroακρυνθούν από τη microετωπικότητα και την ακαmicroψία των αρχαϊκών αγαλmicroάτωνΜετά το 480 πΧ παρατηρείται στην Ελλάδα microεγάλη δραστηριότητα σε όλους τους τοmicroείς Η πρώτη Αθηναϊκή συmicromicroαχία και αργότερα η microετατροπή της Συmicromicroαχίας σε ηγεmicroονία δηmicroιούργησαν microία πανίσχυρη Αθήνα Η microεταφορά του συmicromicroαχικού ταmicroεί-ου από τη Δήλο στην Αθήνα (454 πΧ) έδωσε την ευχέρεια στους Αθηναίους να έχουν στην πόλη τους τα συmicromicroαχικά χρήmicroατα και να τα διαχειρίζονται ανεξέλεγκτα Δηmicroιουργείται microεγάλη καλλιτεχνική δραστηριότητα και η πόλη γίνεται το πνευmicroατικό κέντρο όπου συγκεντρώνονται φιλόσοφοι ποιητές καλλιτέχνες Με τις microεταρρυθmicroίσεις του Εφιάλτη και αργότερα του Περικλή τελειοποιείται το δηmicroο-κρατικό της πολίτευmicroα Για ένα microικρό διάστηmicroα (450-420 πΧ) λειτουργεί η ιδεώδης δηmicroοκρατίαΗ πρόοδος που επιτεύχθηκε από το 480 πΧ microέχρι το τέλος του 5ου αιώνα όχι microόνο στην Αθήνα αλλά και σε πολλές πόλεις-κράτη σταmicroατά microε τον τερmicroατισmicroό του Πελο-ποννησιακού πολέmicroου Ο παράλογος και microακροχρόνιος εmicroφύλιος πόλεmicroος αφήνει τις ελληνικές πόλεις εξαντληmicroένεςΚατά τη διάρκεια του αrsquo microισού του 4ου αιώνα αναδεικνύονται νέες δυνάmicroεις (Σπάρτη

laquoΑριστόδικοςraquo 500 πΧ (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθή-

Θήβα) Η αθηναϊκή ηγεmicroονία είναι δύσκολο να επιβιώσει microετά την οικονοmicroική εξά-ντληση του Πελοποννησιακού πολέmicroου Μετά τη microάχη της Χαιρώνειας (338 πΧ) microε την υποταγή ελληνικών πόλεων στον Μακεδόνα βασιλιά αρχίζει και η διάσπαση του θεσmicroού της πόλης-κράτους ενός θεσmicroού που συνέβαλε πολύ στην ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων Μέσα σε αυτόν τον κόσmicroο θα διαmicroορφωθεί η κλασική τέχνη Η λέξη προσδιορίζει έργα που έχουν φθάσει σε απόλυτη τελειότητα (από τη λατινική λέξη classicus = Ρωmicroαίος πολίτης της υψηλής κοινωνικής τάξης) Με τη σηmicroερινή της σηmicroασία αρχίζει να χρησιmicroοποιείται τον 17ο αιώνα microΧ αν και η έννοια του κλασικού είχε διαmicroορφωθεί και παλαιότερα αλλά microε διαφορετικό περιεχόmicroενο Οι άνθρωποι της Αναγέννησης για παράδειγmicroα θεωρούσαν laquoκλασσικάraquo όλα τα έργα της αρχαιότητας δηλαδή και τα ρωmicroαϊκά έργα Πρώτος ο JJ Winckelmann (1717-1768) ο ιδρυτής της επιστήmicroης της Αρχαιολογίας διαπίστωσε ότι πολλά από τα έργα τέ-χνης που ήταν γνωστά στην εποχή του ήταν ρωmicroαϊκά αντίγραφα αρχαίων ελληνικών έργων Μελέτησε την ιστορική εξέλιξη της αρχαίας τέχνης και υποστήριξε ότι καθαρά κλασική είναι η τέχνη του 5ου και 4ου αιώνα πΧΒέβαια microέσα σε αυτή την περίοδο των 150 χρόνων διακρίνουmicroε διαφορετικές τεχνο-τροπίες Γιrsquo αυτό οι ερευνητές τη χωρίζουν σε τέσσερις φάσεις1) Πρώιmicroη Κλασική περίοδος (αυστηρός ρυθmicroός) 480-450 πΧ2) Ώριmicroη Κλασική περίοδος 450-420 πΧ3) Περίοδος του πλούσιου ρυθmicroού 420-390 πΧ4) Ύστερη Κλασική περίοδος 390-320 πΧΑρχιτεκτονική

Πέmicroπτος αιώναςΤα ιστορικά γεγονότα και οι κοινωνικές αλλαγές θα επηρεάσουν την εξέλιξη της αρχι-τεκτονικής τον 5ο αιώνα Τα δηmicroόσια οικοδοmicroήmicroατα ενδιαφέρουν διότι microέσα από αυτά προβάλλεται η πόλις και παραγκωνίζουν το ενδιαφέρον για τις ιδιωτικές κατοικίες Στη Μεγάλη Ελλάδα χτίζονται σηmicroαντικοί ναοί microετά τη νίκη των τυράννων εναντίον των Καρχηδονίων στη microάχη της Ιmicroέρας (480 πΧ) Τους χαρακτηρίζει η κλασική ακρίβεια και είναι επηρεασmicroένοι από τους ναούς της Μητρόπολης (το σηmicroαντικότερο πρότυπο είναι ο ναός του Δία στην Ολυmicroπία) Μετά το 450 πΧ η Αθήνα πρωτοστατεί σε οικο-

Άποψη του ναού της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα

Αργυρό τετράδραχmicroο Αθηνών του 440-420 πΧ στον εmicroπρο-

Ερείπια του ναού του Διός στην Ολυmicroπία

δοmicroικά προγράmicromicroατα Στο βrsquo microισό του 5ου αιώνα τα σηmicroαντικότερα οικοδοmicroήmicroατα (και όχι microόνο ναοί) βρίσκονται στην Αθήνα (το Ωδείο του Περικλή στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης στοές στην Αγορά κά) και στην υπόλοιπη Αττική (ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο ο ναός της Νεmicroέσεως στον Ραmicroνούντα και οι δύο πολύ όmicroοιοι microε τον ναό του Ηφαίστου και της Αθηνάς στην αθηναϊκή Αγορά το γνωστό microας Θησείο)

Ο ναός του Δία στην ΟλυmicroπίαΣτην Πελοπόννησο βρίσκεται ο σηmicroαντικότερος δωρικός ναός της Πρώιmicroης Κλασικής εποχής Εντυπωσιάζει και ως αρχιτεκτόνηmicroα αλλά και για τον θαυmicroάσιο γλυπτικό του διάκοσmicroο Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ότι αρχιτέκτονας του ναού ήταν ο Ηλείος Λίβων Άρχισε να χτίζεται γύρω στο 468 πΧ και πρέπει να τελείωσε το 457 πΧ Κα-τασκευάστηκε από ντόπιο λίθο που καλύφθηκε microε ασβεστοκονίαmicroα και έφερε έντονα χρώmicroατα Τον 6ο αιώνα microΧ γκρεmicroίστηκε από σεισmicroό Αποκαλύφθηκαν τον 19ο αιώνα οι σφόνδυλοι των κιόνων πεσmicroένοι στη σειρά όπως τους έριξε ο σεισmicroός Οι διαστάσεις του ναού είναι 2768 micro x 6412 micro και οι κίονες που περιβάλλουν τον κυρίως ναό (το πτερό) είναι 6 x 13 δηλαδή αναλογίες που έχουν οι κλασικοί ναοί (οι microακρές πλευρές έχουν τον διπλάσιο αριθmicroό κιόνων των στενών πλευρών + 1 κίονα) Ο αρχιτέκτονας εφάρmicroοσε ένα αυστηρό σύστηmicroα αναλογιών για όλες τις διαστάσεις του ναού Χρησιmicroοποίησε ως microονάδα microέτρησης το microεταξόνιο διάστηmicroα (η απόσταση microε-ταξύ των αξόνων των κιόνων) το οποίο υπολόγισε σε 16 δωρικά πόδια (περίπου 5 micro) και βάσει αυτού έδωσε τις αναλογίες των διαφόρων microερών του κτιρίου (πχ το πτερό 5 x 12 microεταξόνια [περίπου 25 micro x 60 micro] ο σηκός 3 x 9 microεταξόνια κλπ) Με αυτές τις βαριές αναλογίες ο ναός έδινε την εικόνα αρχαΐζοντος οικοδοmicroήmicroατος Ο σηκός είχε δύο δίτονες κιονοστοιχίες (δηλαδή κιονοστοιχίες microε κίονες σε δύο επάλληλες σειρές διώροφες) που τον χώριζαν σε τρία κλίτη Στο microεσαίο κλίτος τοποθετήθηκε αργότερα το χρυσελεφάντινο άγαλmicroα του Δία έργο του Φειδία ύψους 125 micro Το ύψος του εσωτερικού του ναού ήταν γύρω στα 14 micro Μπορούmicroε λοιπόν να αντιλη-φθούmicroε την εντύπωση που θα έκανε στους επισκέπτες laquoΉταν τόσο ψηλόςraquo γράφει ο Στράβων laquoώστε παρά τις microεγάλες διαστάσεις του ναού να φαίνεται ότι ο καλλιτέχνης υπερέβη τα όρια της συmicromicroετρίας διότι αν και τον έκανε καθιστό ο θεός άγγιζε σχεδόν microε το κεφάλι του την οροφή του ναού ώστε έδινε την

Κάτοψη του ναού του Διός στην Ολυmicroπία

Άποψη του ναού του Ποσειδώνα στο Σούνιο από βορειανατολικά

εντύπωση ότι εάν σηκωνόταν όρθιος σε όλο του το ύψος θα αφαιρούσε τη στέγη του ναούraquo (Γεωγραφικά Η 353-354 έκδοση Παπύρου)

Τα microνηmicroεία της Ακρόπολης των Αθηνών

ΠαρθενώναςΗ καλή συνεργασία του Φειδία και των αρχιτεκτόνων του ναού (η παράδοση αναφέ-ρει τον Ικτίνο και τον Καλλικράτη αλλά πολλοί ερευνητές πιστεύουν σήmicroερα ότι ο Ικτίνος ήταν η κατευθύνουσα προσωπικότητα) οδήγησε στη δηmicroιουργία ενός δωρικού ναού microε πολλούς νεωτερισmicroούς πολλές ιδιορρυθmicroίες τον οποίο δεν microιmicroήθηκε κανείς αλλά αποτέλεσε τη βάση για microεταγενέστερους νεωτερισmicroούςΗ κατασκευή ενός λαmicroπρού ναού για την προστάτιδα της πόλης την Παλλάδα Αθηνά (παλλάς είναι το θηλυκό του πάλλαξ = νεανίας και σηmicroαίνει η ανύπαντρη κοπέλα η παρθένος) ήταν το πρώτο microέληmicroα του Περικλή στα πλαίσια του οικοδοmicroικού του προ-γράmicromicroατος για να αναδείξει την Αθήνα πρωτεύουσα όλου του ελληνικού κόσmicroου Στη θέση όπου χτίστηκε ο ναός προϋπήρχαν παλαιότεροι Παρθενώνες Με βάση τις οικοδοmicroικές επιγραφές που βρέθηκαν στην Ακρόπολη microπορούmicroε να γνω-ρίζουmicroε ότι οι εργασίες άρχισαν το 447 πΧ και το κτίριο τελείωσε το 438 πΧ (σε λιγότερο από 10 χρόνια) ενώ microέχρι το 432 πΧ είχαν τοποθετηθεί και τα αετώmicroαταΟι διαστάσεις του ναού βασίζονται στη σχέση της κάτω διαmicroέτρου του κίονα (1905 micro) microε το microήκος του microεταξονίου διαστήmicroατος (4296 micro) δηλαδή microία αναλογία 94Το microήκος του στυλοβάτη για παράδειγmicroα είναι 6950 micro και το πλάτος του 3088 micro Το ύψος του ναού microέχρι την κορυφή των αετωmicroάτων είναι 1372 micro που έχει επίσης microία αναλογία 94 microε το πλάτος του Μία αρmicroονική σχέση υπάρχει microεταξύ των επιmicroέρους στοιχείων αυτό που ονοmicroάζουmicroε χρυσή τοmicroήΗ διαmicroόρφωση του σηκού δείχνει την πρωτοτυπία του αρχιτέκτονα Έπρεπε να υπάρ-χει ευρυχωρία για το χρυσελεφάντινο άγαλmicroα της Αθηνάς ύψους 12 micro Δεν καταργεί την εσωτερική κιονοστοιχία που αποτελούσε κανόνα στους ναούς αλλά microεγαλώνει το πλάτος του σηκού και διαmicroορφώνει γύρω από το κεντρικό κλίτος microία κιονοστοιχία σε σχήmicroα Π Με το microεγάλο πλάτος του σηκού πρέπει να συmicroφωνεί και το πλάτος του ναού Έτσι δηmicroιουργείται microία πρόσοψη microε 8 κίονες αντί για τον παραδοσιακό εξά-

Ο ναός του Ηφαίστου γνωστός και ως laquoΘησείοraquo

Ο Παρθενώνας το λαmicroπρό microνη-microείο που ανεγέρθηκε προς τιmicroήν

στυλο ναό Στις microακρές πλευρές τοποθετούνται 17 κίονες διατηρώντας τις κλασικές αναλογίες του πτερού Με αυτές τις διαστάσεις καταργείται ο στενόχωρος σηκός που υπήρχε στον ναό του Δία στην Ολυmicroπία και προβάλλεται ελεύθερα το άγαλmicroα Στον πρόναο και στον οπισθόδοmicroο υπάρχουν από 6 κίονες (εξάστυλος αmicroφιπρόστυλος)Πίσω από τον σηκό διαmicroορφώνεται ένας δυτικός χώρος στον οποίο ο αρχιτέκτονας τοποθετεί 4 ιωνικούς κίονες Έτσι εγκαινιάζει τον ιωνικό ρυθmicroό στο εσωτερικό ενός δωρικού κτιρίου Το όνοmicroα Παρθενών χαρακτήριζε αρχικά microόνο αυτόν τον χώρο και αργότερα η ονοmicroασία επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον ναόΟ αρχιτέκτονας προχωρεί και σε άλλες λεπτοmicroέρειες Παρατηρείται microία ελαφρά κα-microπύλωση του στυλοβάτη από τα άκρα προς το κέντρο Η καmicroπύλωση αυτή συνεχίζεται και στα άλλα οριζόντια microέλη του ναού (κίονες θριγκός) Επίσης παρατηρείται ελαφρά κλίση των κιόνων των πλευρών προς τον σηκό και κλίση των γωνιακών κιόνων προς τη διαγώνιο ώστε όλο το κτίριο να έχει microία πυραmicroιδοειδή διάταξη Αποκλίσεις από την οριζόντια και κατακόρυφη κατεύθυνση παρατηρούνται σε οικο-δοmicroήmicroατα ήδη από την Αρχαϊκή εποχή αλλά στον Παρθενώνα βρίσκουν την τέλεια έκφρασή τους Σκοπός των εκλεπτύνσεων αυτών όπως συνήθως ονοmicroάζονται ήταν να δώσουν κάποια κίνηση ζωντάνια στο οικοδόmicroηmicroα και ίσως να επιφέρουν κάποιες οπτικές διορθώσεις όπως τις δικαιολογεί ο Ρωmicroαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος στο έργο του Περί αρχιτεκτονικής (De Architectura III κεφ IV5) laquoο στυλοβάτης πρέπει να διαmicroορφώνεται microε τους ανισοϋψείς αναβαθmicroούς ώστε να παρουσιάζει κατά το microέσον του κύρτωση (προς τα πάνω) αφού όταν είναι (απολύτως) οριζόντιος φαίνεται ελαφρά κοίλοςraquo (Μετάφραση Π Λέφα) Ο γλυπτικός διάκοσmicroος του ναού συναγωνίζεται σε πρωτοτυπία τον αρχιτεκτονικό του σχεδιασmicroό Για πρώτη φορά σε ελληνικό ναό διακοσmicroούνται microε ανάγλυφες microορφές όλες οι microετόπες του πτερού (και οι 92) και για πρώτη φορά σε δωρικό ναό τοποθετείται ζωφόρος η οποία περιέτρεχε το επάνω τmicroήmicroα του εξωτερικού τοίχου του κυρίως ναού και στις τέσσερις πλευρές

Οι περιπέτειες του microνηmicroείουΗ πρώτη καταστροφή έγινε από τους Ερούλους (γερmicroανικά φύλα που απειλούσαν τη Ρωmicroαϊκή αυτοκρατορία και εισέβαλαν στην Αθήνα το 267 microΧ) Κάηκε η ξύλινη οροφή

Κάτοψη του Παρθενώνα

Αξονοmicroετρικό σχέδιο του Παρ-θενώνα κατά τον Ορλάνδο (Η

Σχεδιαστική αναπαράσταση των εκλεπτύνσεων του Παρθενώνα

και προκλήθηκαν φθορές στους κίονες του σηκού (ήταν το microοναδικό ξύλινο τmicroήmicroα του ναού όλο το άλλο οικοδόmicroηmicroα ήταν microαρmicroάρινο ακόmicroη και τα κεραmicroίδια) Πιθανότατα στα χρόνια του Ιουστινιανού όπως υποστηρίζουν σήmicroερα οι ερευνητές microετατρέπεται σε χριστιανική εκκλησία αφιερωmicroένη αρχικά στην Αγία του θεού Σοφία και από τον 9ο αιώνα microΧ στην Παναγία την Αθηνιώτισσα Στα χρόνια της φραγκοκρατίας ήταν καθολική microητρόπολη των ηγεmicroόνων του Δουκάτου των Αθηνών Μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Τούρκους microετατρέπεται σε τζαmicroί microε την προσθήκη ενός microιναρέ Τις microεγαλύτερες καταστροφές υπέστη το 1687 όταν ο Βενετός στρατηγός Μοροζίνι κατά τη διάρκεια του τουρκο-βενετικού πολέmicroου βοmicroβάρδισε την Ακρόπολη Μία από τις οβίδες έπεσε στον Παρθενώνα (χρησίmicroευε ως πυριτιδαποθήκη των Τούρκων) microε αποτέλεσmicroα να καταρρεύσει ο σηκός και microεγάλο microέρος της βόρειας πλευράςΗ microεγαλύτερη καταστροφή στο microνηmicroείο έγινε στο χρονικό διάστηmicroα 1801-1803 από τον πρέσβη της Αγγλίας στην Τουρκία Thomas Bruce κόmicroη του Έλγιν Κατάφερε να αποσπάσει ειδικό φιρmicroάνι (η Τουρκία τότε είχε την ανάγκη της Αγγλίας microετά τις νίκες του αγγλικού στρατού και στόλου εναντίον των Γάλλων στην Αίγυπτο) microε το οποίο επιτρεπόταν και να κάνει ανασκαφές και να πάρει από τα ερείπια ότι επιθυmicroούσε Έτσι

Η καταστροφή του Παρθενώνα από τον βοmicroβαρδισmicroό του

Τρόποι microεταφοράς των υλικών και κατασκευής των οικοδοmicroηmicroάτων

Για τα οικοδοmicroήmicroατα της Ακρόπολης χρησιmicroοποιήθηκε πεντελικό microάρmicroαρο Η microεταφορά του από τα λατοmicroεία της Πεντέλης και η κατεργασία του ήταν πολύ δαπανηρή Οι λίθοι κόβονταν στο λατοmicroείο στα microέτρα που είχαν καθοριστεί εκ των προτέρων και εκεί γινόταν microία χονδρική επεξεργασία η πελέκησις όπως ήταν η αρχαία ονοmicroασίαΤους λίθους ανέβαζαν στην Ακρόπολη microε ένα σύστηmicroα αντίσταθmicroων αmicroαξών Η άmicroαξα microε το φορτίο στο κάτω τmicroήmicroα του ανηφορικού δρόmicroου και η κενή άmicroαξα στο ανώτερο σηmicroείο του δρόmicroου συνδέονταν microε ισχυρά σχοινιά περιστρεφόmicroενα σε τροχαλία Έλκο-ντας τα ζώα εύκολα την κενή άmicroαξα προς τα κάτω ανέβαινε συγχρόνως και η φορτω-microένη άmicroαξα προς τα επάνωΣτο εργοτάξιο γινόταν η τελική επεξεργασία των λίθων microε σιδερένια εργαλεία Τα ανυ-ψωτικά microηχανήmicroατα που χρησιmicroοποιούσαν για την τοποθέτηση των λίθων τα γνωρί-

Τmicroήmicroα του ανατολικού αετώ-microατος του Παρθενώνα όπου

απογύmicroνωσε το microνηmicroείο από microεγάλο microέρος της γλυπτικής του διακόσmicroησης Τα Ελγίνεια microάρmicroαρα όπως κατέληξε να ονοmicroάζονται τα γλυπτά αυτά microεταφέρθηκαν αρχικά στο σπίτι του ΈλγινΤο 1816 τα αγόρασε η κυβέρνηση της Αγγλίας και τα παραχώρησε στο Βρετανικό ΜουσείοΜε τη δηmicroιουργία του νέου ελληνικού κράτους ο Παρθενώνας απαλλάχθηκε από τις microεσαιωνικές και τουρκικές προσθήκες Από το 1898 άρχισαν σηmicroαντικές προσπάθει-ες αναστήλωσης Από το 1975 η συσταθείσα Επιτροπή Συντήρησης Μνηmicroείων της Ακρόπολης microελετά τις αιτίες που προκάλεσαν φθορές στον Παρθενώνα και στα άλλα microνηmicroεία της Ακρόπολης και προχωρεί στις λύσεις των προβληmicroάτων Οι εργασίες συ-νεχίζονται

ζουmicroε από τις περιγραφές που microας δίνει ο microηχανικός Ήρων ο Αλεξανδρεύς (έζησε το 100 πΧ) στο έργο του laquoΜηχανικάraquo Ήταν ξύλινες κατασκευές microε microία δύο ή και περισ-σότερες δοκούς από τις οποίες κρέmicroονταν τροχαλίες και microε τη βοήθεια σχοινιών ανύ-ψωναν τους λίθους Η σύνδεση των λίθων δεν γινόταν microε κάποιο συνδετικό υλικό αλλά microε σιδερένιους συνδέσmicroους και οριζόντια και κατακόρυφα Η κάλυψη των σιδερένιων συνδέσmicroων microε microολύβι ήταν απαραίτητη για να αποφευχθεί η διόγκωση του σιδήρου από την υγρασία η οποία θα προκαλούσε ζηmicroιά στον τοίχοΠληροφορίες για το πώς γινόταν ο προγραmicromicroατισmicroός και η κατασκευή δηmicroόσιων έργων έχουmicroε περισσότερο από την Αθήνα Η Εκκλησία του Δήmicroου όριζε τον αρχιτέκτονα και microία επιτροπή microε ετήσια θητεία η οποία ήταν υπεύθυνη για την οικονοmicroική διαχείριση του έργου (αγορά υλικών microισθοί προσωπικού πληρωmicroή όλων των εξόδων) Στο τέλος της ετήσιας θητείας παρέδιδε στην επόmicroενη επιτροπή το ταmicroείο Για να υπάρχει όmicroως πλήρης διαφάνεια αναγράφονταν σε microαρmicroάρινες πλάκες όλες οι εργασίες που είχαν γίνει κατά την ετήσια θητεία της επιτροπής και τοποθετούνταν σε δηmicroόσιους χώρους για ενηmicroέρωση των πολιτών Αυτές οι πλάκες βρέθηκαν στις ανασκαφές και microας δίνουν πολύτιmicroες πληροφορίες για τις δαπάνες που έγιναν το προσωπικό που εργάστηκε τι microισθούς έπαιρναν περιγραφές οικοδοmicroηmicroάτων κλπ Έχουmicroε τις οικοδοmicroικές επιγραφές του Παρθενώνα του Ερεχθείου των Προπυλαίων κά

Ναός της Αθηνάς Νίκης Το 424-421 πΧ χτίστηκε ο κοmicroψός ιωνικός ναός της Αθηνάς Νίκης επάνω στον πύργο που προβάλλει στα δυτικά του βράχου Ο microικρός χώρος προσδιόρισε και το microέγεθος του ναού Αποτελείται microόνο από έναν τετράγωνο σηκό η είσοδος του οποίου δι-αmicroορφώνεται microε δύο παραστάδες και δύο πεσσούς ανάmicroεσά τους Στην ανατολική και δυτική πλευρά τοποθετούνται από 4 ιωνικοί κίονες (τετράστυλος αmicroφιπρόστυλος ναός) Στη ζωφόρο η οποία διακοσmicroεί και τις τέσσερις πλευρές του ναού έχουmicroε microία πρωτοτυπία το θέmicroα στις τρεις πλευρές (εκτός από την ανατολική όπου παριστάνεται microία συνέλευση θεών) δεν είναι microυθολογικό αλλά αναφέρεται σε σύγχρονα ιστορικά γε-γονότα Η νότια και η δυτική πλευρά έχει ως θέmicroα microάχη Ελλήνων-Περσών (διακρίνεται η περσική ενδυmicroασία) και η βόρεια microάχη microεταξύ Ελλήνων οπλιτών και ιππέων Γύρω στο 410 πΧ ένα microαρmicroάρινο θωράκιο περιέβαλε τον πύργο στις τρεις πλευρές (εκτός από την ανατολική) του οποίου η εξωτερική πλευρά διακοσmicroείται microε ανάγλυ-φες microορφές Νικών που προσφέρουν τρόπαια και ζώα για τη θυσία στη θεά Αθηνά Είναι από τις πιο όmicroορφες δηmicroιουργίες της τεχνοτροπίας που ονοmicroάζουmicroε πλούσιο ρυθmicroόΤο 1687 ο microικρός αυτός ναός διαλύθηκε από τους Τούρκους για να χτίσουν microε το υλικό του έναν προmicroαχώνα microπροστά στα Προπύλαια όταν αντιmicroετώπισαν τον στρατό του Μοροζίνι Στα 1834 ο προmicroαχώνας κατεδαφίστηκε και οι Βαυαροί αρχιτέκτονες E Schaubert και L Ross microε τα αρχιτεκτονικά microέλη που βρέθηκαν laquoξανάκτισανraquo τον ναόΕρέχθειοΕίναι ένας ιωνικός ναός πολύ διαφορετικός από τους άλλους ελληνικούς ναούς Άρ-χισε να χτίζεται γύρω στο 421 πΧ οι εργασίες σταmicroάτησαν κατά τους χρόνους της Σικελικής εκστρατείας και ξανάρχισαν το 409-406 πΧ όπως microας πληροφορούν οι οικοδοmicroικές επιγραφέςΧτισmicroένος στη βόρεια πλευρά του βράχου σε σηmicroείο που το έδαφος δεν είναι επίπε-δο αποτελείται από ένα τετράγωνο κτίριο (ο κυρίως ναός) microε 6 ιωνικούς κίονες στην πρόσοψη της ανατολικής πλευράς Το δυτικό τmicroήmicroα του κτιρίου βρίσκεται κατά 3 micro χαmicroηλότερα από το ανατολικό Έτσι η δυτική του πρόσοψη διαmicroορφώνεται διαφορετι-κά υπάρχει ένας συmicroπαγής τοίχος κάτω και επάνω από αυτόν 4 ιωνικοί κίονες ανάmicroε-

Ανατολική όψη του ναού της Αθηνάς Νίκης (424-421 πΧ)

Ανάγλυφη microορφή Νίκης από το θωράκιο του πύργου του

Ναός της Αθηνάς Νίκης Το 424-421 πΧ χτίστηκε ο κοmicroψός ιωνικός ναός της Αθηνάς Νίκης επάνω στον πύργο που προβάλλει στα δυτικά του βράχου Ο microικρός χώρος προσδιόρισε και το microέγεθος του ναού Αποτελείται microόνο από έναν τετράγωνο σηκό η είσοδος του οποίου δι-αmicroορφώνεται microε δύο παραστάδες και δύο πεσσούς ανάmicroεσά τους Στην ανατολική και δυτική πλευρά τοποθετούνται από 4 ιωνικοί κίονες (τετράστυλος αmicroφιπρόστυλος ναός) Στη ζωφόρο η οποία διακοσmicroεί και τις τέσσερις πλευρές του ναού έχουmicroε microία πρωτοτυπία το θέmicroα στις τρεις πλευρές (εκτός από την ανατολική όπου παριστάνεται microία συνέλευση θεών) δεν είναι microυθολογικό αλλά αναφέρεται σε σύγχρονα ιστορικά γε-γονότα Η νότια και η δυτική πλευρά έχει ως θέmicroα microάχη Ελλήνων-Περσών (διακρίνεται η περσική ενδυmicroασία) και η βόρεια microάχη microεταξύ Ελλήνων οπλιτών και ιππέων Γύρω στο 410 πΧ ένα microαρmicroάρινο θωράκιο περιέβαλε τον πύργο στις τρεις πλευρές (εκτός από την ανατολική) του οποίου η εξωτερική πλευρά διακοσmicroείται microε ανάγλυ-φες microορφές Νικών που προσφέρουν τρόπαια και ζώα για τη θυσία στη θεά Αθηνά Είναι από τις πιο όmicroορφες δηmicroιουργίες της τεχνοτροπίας που ονοmicroάζουmicroε πλούσιο ρυθmicroόΤο 1687 ο microικρός αυτός ναός διαλύθηκε από τους Τούρκους για να χτίσουν microε το υλικό του έναν προmicroαχώνα microπροστά στα Προπύλαια όταν αντιmicroετώπισαν τον στρατό του Μοροζίνι Στα 1834 ο προmicroαχώνας κατεδαφίστηκε και οι Βαυαροί αρχιτέκτονες E Schaubert και L Ross microε τα αρχιτεκτονικά microέλη που βρέθηκαν laquoξανάκτισανraquo τον ναόΕρέχθειοΕίναι ένας ιωνικός ναός πολύ διαφορετικός από τους άλλους ελληνικούς ναούς Άρ-χισε να χτίζεται γύρω στο 421 πΧ οι εργασίες σταmicroάτησαν κατά τους χρόνους της Σικελικής εκστρατείας και ξανάρχισαν το 409-406 πΧ όπως microας πληροφορούν οι οικοδοmicroικές επιγραφέςΧτισmicroένος στη βόρεια πλευρά του βράχου σε σηmicroείο που το έδαφος δεν είναι επίπε-δο αποτελείται από ένα τετράγωνο κτίριο (ο κυρίως ναός) microε 6 ιωνικούς κίονες στην πρόσοψη της ανατολικής πλευράς Το δυτικό τmicroήmicroα του κτιρίου βρίσκεται κατά 3 micro χαmicroηλότερα από το ανατολικό Έτσι η δυτική του πρόσοψη διαmicroορφώνεται διαφορετι-κά υπάρχει ένας συmicroπαγής τοίχος κάτω και επάνω από αυτόν 4 ιωνικοί κίονες ανάmicroε-

Ανατολική όψη του ναού της Αθηνάς Νίκης (424-421 πΧ)

Ανάγλυφη microορφή Νίκης από το θωράκιο του πύργου του

σα σε παραστάδες Οι κίονες συνδέονταν κάτω microε στηθαίο και επάνω microε κιγκλίδωmicroα Στο ανατολικό τmicroήmicroα λατρευόταν η Αθηνά και στο δυτικό ο Ποσειδώνας-Ερεχθέας ο Ήφαιστος και ο ήρωας Βούτης Στις microακρές πλευρές του κεντρικού κτιρίου στο δυτικό του τmicroήmicroα τοποθετήθηκαν δύο στοές η βόρεια πρόσταση microε 6 ιωνικούς κίονες (4 στην πρόσοψη και 2 στα πλάγια) και η νότια πρόσταση όπου αντί για κίονες τοποθε-τούνται Κόρες (οι γνωστές Καρυάτιδες) Η πρόσταση microε τις Καρυάτιδες microοιάζει ανεξάρτητη από το υπόλοιπο οικοδόmicroηmicroα Απο-τελούσε ένα είδος ταφικού microνηmicroείου στον τάφο του πρώτου βασιλιά της Αθήνας του microυθικού Κέκροπα ο οποίος κατά την παράδοση ήταν θαmicromicroένος εκείΤο πολύπλοκο σχέδιο του ναού οφείλεται αφενός στη διαmicroόρφωση του εδάφους αφε-τέρου στην ιερότητα του χώρου Ήταν ο πιο ιερός χώρος microέσα στην Ακρόπολη Υπήρ-χαν παλιά ιερά και εκεί κατά την παράδοση είχαν ταφεί microυθικοί βασιλείς της Αθήνας όπως ο Κέκροπας και ο Ερεχθέας τον οποίο σκότωσε ο Ποσειδώνας και ταυτίστηκε microε αυτόν Εκεί φώλιαζε και το ιερό φίδι της Αθηνάς ο οικουρός όφις της Ακρόπολης Εποmicroένως ο αρχιτέκτονας έπρεπε να συmicroπεριλάβει και παλαιότερες λατρείες λατρείες που είχαν microυστηριακό χαρακτήρα και θα επέβαλαν microία διαφορετική microορφή ναούΗ διακόσmicroηση του ναού είναι εντυπωσιακή οι βάσεις των κιόνων το επάνω τmicroήmicroα των τοίχων οι οροφές και τα κιονόκρανα έφεραν ανάγλυφα κοσmicroήmicroατα (ανθέmicroια πλοχmicroό ιωνικά κυmicroάτια) και microεταλλικά εξαρτήmicroατα (χάλκινα δισκάρια στις έλικες των κιονο-κράνων χάλκινους ρόδακες στην οροφή) Όλα αυτά έδιναν microια φαντασmicroαγορική λάmicroψη στο οικοδόmicroηmicroαΕίναι χαρακτηριστικό τέλος ότι αυτό το κοmicroψοτέχνηmicroα χτίζεται σε microια περίοδο που ο Πελοποννησιακός πόλεmicroος έχει εξαντλήσει την Αθήνα Παρrsquo όλα αυτά είναι εντυ-πωσιακή η διάθεση των καλλιτεχνών να δώσουν κοmicroψότητα και χάρη στις δηmicroιουργίες τους (όχι microόνο οι αρχιτέκτονες αλλά και οι γλύπτες και οι αγγειογράφοι) Ήταν microία αντίδραση στη ζοφερή ατmicroόσφαιρα του πολέmicroου

ΠροπύλαιαΜία εντυπωσιακή είσοδος ήταν απαραίτητο να δηmicroιουργηθεί στον ιερό βράχο αντάξια των οικοδοmicroηmicroάτων που θα αντίκριζε ο επισκέπτης Απλές είσοδοι (πρόπυλα) υπήρχαν και πριν σε κάθε ελληνικό ιερό Όmicroως η σύνθετη microεγαλοπρεπής κατασκευή των Προ-

Άποψη του Ερεχθείου (φωτ ΑΠΕ)

Οι laquoΚαρυάτιδεςraquo στήριξαν στα κεφάλια τους την οροφή της

πυλαίων της Ακρόπολης εmicroφανίζεται για πρώτη φορά στην ελληνική αρχιτεκτονική και εισάγει microια νέα αντίληψη για τη διαmicroόρφωση του περιβάλλοντος χώρου των ιερών Όχι microόνο εντυπωσιακοί ναοί αλλά και εντυπωσιακές είσοδοι που θα προδιαθέτουν τον επισκέπτη να επισκεφθεί τον χώρο Η αντίληψη αυτή που ξεκινά microε τα Προπύλαια θα αποτελέσει το κύριο χαρακτηριστικό της ελληνιστικής αρχιτεκτονικήςΟ Μνησικλής φίλος του Περικλή και του Φειδία αναφέρεται από τον Παυσανία ως ο αρχιτέκτονας των Προπυλαίων Η κατασκευή τους αρχίζει το 437 πΧ σε αντικατάστα-ση ενός απλούστερου προπύλου που υπήρχε στον ίδιο χώρο Ο Μνησικλής συνδυάζει και τους δύο ρυθmicroούς (δωρικό και ιωνικό) για να αντιmicroετωπίσει το πρόβληmicroα που προέκυπτε από την υψοmicroετρική διαφορά του εδάφους στη δυτική πλευρά του βρά-χου Το κεντρικό κτίριο (το κυρίως πρόπυλο) φέρει από microία κιονοστοιχία 6 δωρικών κιόνων στην ανατολική και δυτική πρόσοψη και 5 εισόδους εσωτερικά (η κεντρική ήταν πιο πλατιά) τοποθετηmicroένες στο σηmicroείο όπου η κατωφέρεια του βράχου ήταν ιδιαίτερα τονισmicroένη Με αυτό τον τρόπο διαmicroορφώνονται δύο χώροι εκ των οποίων ο δυτικός ήταν αρκετά χαmicroηλότερος από τον ανατολικό Σε αυτόν τον δυτικό προ-θάλαmicroο τοποθετεί από 3 ιωνικούς κίονες δεξιά και αριστερά της κεντρικής εισόδου Οι ιωνικοί κίονες microε microικρότερη διάmicroετρο και microεγαλύτερο ύψος από τους δωρικούς ήταν πιο κατάλληλοι για να στηρίξουν την οροφή ψηλότερα πλησιάζοντας το επίπε-δο του ανατολικού προθαλάmicroουΤο κεντρικό πρόπυλο πλαισιώνουν δύο πτέρυγες στο δυτικό τmicroήmicroα εκ των οποί-ων σπουδαιότερη είναι η βόρεια η λεγόmicroενη πινακοθήκη (ονοmicroάστηκε έτσι γιατί στα ρωmicroαϊκά χρόνια περιείχε έργα ζωγραφικής) Ίσως ήταν microία αίθουσα κατάλληλη για ανάπαυση των επισκεπτών ή πιθανώς να προοριζόταν για λατρευτικά συmicroπόσια Γιrsquo αυτό γύρω-γύρω στους τοίχους της ήταν τοποθετηmicroένα 17 καθίσmicroατα (ανάκλι-ντρα)Το κτίριο δεν ολοκληρώθηκε όπως microπορούmicroε να συmicroπεράνουmicroε από κάποιες ατέλει-ες και ελλείψεις στην κατασκευή Με την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέmicroου το 431 πΧ σταmicroάτησε η οικοδόmicroηση Στην Πελοπόννησο εντυπωσιάζει ένας δωρικός ναός αποmicroονωmicroένος στα βουνά της Αρκαδίας στις Βάσσες της Φιγάλειας Είναι αφιερωmicroένος στον Επικούρειο Απόλλωνα laquoγιατί ήρθε επίκουρος σε αρρώστια επιδηmicroικήraquo αναφέρει ο Παυσανίας (V418) Ο

Τα Προπύλαια της Ακρόπολης των Αθηνών έργο του αρχιτέ-

ίδιος αναφέρει και ως αρχιτέκτονα του ναού τον Ικτίνο τον αρχιτέκτονα του Παρ-θενώναΕίναι ένας ναός microε πολλές ιδιαιτερότητες και νεωτερισmicroούς Χτισmicroένος από ντόπιο γκρίζο ασβεστόλιθο (microάρmicroαρο χρησιmicroοποιείται πολύ λίγο) έχει περίεργα προσανα-τολισmicroό από βορρά προς νότο (οι ελληνικοί ναοί κατά κανόνα έχουν προσανατολι-σmicroό από ανατολή προς δύση) Ίσως θρησκευτικοί λόγοι ή η διαmicroόρφωση του εδά-φους σε αυτή την ορεινή περιοχή να επέβαλαν αυτόν τον προσανατολισmicroό Ο ναός είναι αρκετά επιmicroήκης όπως οι αρχαϊκοί ναοί (6 x 15 οι κίονες του πτερού) Αυτές οι αρχαϊκές διαστάσεις δεν συmicroφωνούν microε τους νεωτερισmicroούς που εφαρmicroόζει ο αρ-χιτέκτονας στο εσωτερικό του ναού Ο σηκός χωρίζεται σε δύο χώρους στον πρώτο αmicroέσως microετά τον πρόναο 10 ιωνικοί ηmicroικίονες (ανά 5 σε κάθε πλευρά) ενώνονται microε τους πλάγιους τοίχους Ανάmicroεσα στο τελευταίο ζευγάρι των ιωνικών ηmicroικιόνων υψώνεται ένας κίονας microε κορινθιακό κιονόκρανο (εmicroφανίζεται για πρώτη φορά στην ελληνική αρχιτεκτονική) ο οποίος ορίζει πίσω του έναν microικρό ορθογώνιο χώρο ένα άδυτο Εδώ το άδυτο δεν χωρίζεται microε τοίχο από τον κυρίως σηκό δηλαδή δεν είναι ένας αυστηρά κλεισmicroένος χώρος για λατρευτικές δραστηριότητες Άλλωστε υπάρχει microια θύρα στην ανατολική πλευρά του αδύτου κάτι που είναι άγνωστο στους αρχαίους ναούς Σύmicroφωνα microε microία άποψη εκεί ήταν τοποθετηmicroένο το λατρευτικό άγαλmicroα του Απόλλωνα ενώ το άνοιγmicroα της θύρας επέτρεπε τον φωτισmicroό του αγάλmicroατος Οι ιωνικοί ηmicroικίονες και ο κορινθιακός στήριζαν επιστύλιο και γλυπτή ιωνική ζω-φόρο Έχουmicroε δηλαδή microία καθαρά ιωνική διάταξη στο εσωτερικό του ναού microία εντελώς διαφορετική εικόνα από την εξωτερική δωρική διάταξη Οι ιωνικοί ηmicroικίονες δεν χωρίζουν τον χώρο σε κλίτη microοιάζουν περισσότερο διακοσmicroητικοί Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι πράγmicroατι ο Ικτίνος ο αρχιτέκτονας που οργάνωσε τους εσωτερι-κούς χώρους του Παρθενώνα είναι ο αρχιτέκτονας του ναού της Φιγάλειας όπως και ο Παυσανίας αναφέρει laquoΣτο ναό στις Βάσσεςraquo γράφει ο G Gruben laquoτο πιο απροσ-δόκητο σηmicroαντικό αλλά ταυτόχρονα το πιο προβληmicroατικό οικοδόmicroηmicroα της κλασικής εποχής διαφαίνεται το προσωπικό πνεύmicroα του δηmicroιουργού του (του Ικτίνου) ενός ιδιοφυούς νεωτεριστή ο οποίος παρά το γεγονός ότι ο ίδιος βρισκόταν στο σίγουρο έδαφος του κλασικού κόσmicroου προετοίmicroασε microε την τολmicroηρή κατά πολύ προχωρηmicroέ-νη επιλογή των microέσων του το δρόmicroο για έναν καινούργιο ρυθmicroό στην αρχιτεκτονική

Η laquoπινακοθήκηraquo των Προπυ-λαίων

Ο ναός του Επικούρειου Απόλ-λωνα στις Βάσσες της Φιγά-

Αναπαράσταση του εσωτερι-κού του ναού του Απόλλωνα

Ερείπια του ναού της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα γύρω στο

τον ελληνιστικόraquo (Ιερά και ναοί των αρχαίων ελλήνων microετάφραση Δ Ακτσελή) Ο ταραγmicroένος 4ος αιώνας microε τις συνεχείς εmicroπόλεmicroες περιόδους την εναλλαγή ηγεmicroονιών και τη σταδιακή χαλάρωση του θεσmicroού της πόλης-κράτους συνέβαλε στη διαmicroόρφωση microιας διαφορετικής κοσmicroοθεωρίας η οποία αποmicroακρύνεται πολύ από τις αξίες του 5ου αιώνα τις προσανατολισmicroένες στην κοινότητα Αυτή η δι-αφορετική θεώρηση του κόσmicroου επηρέασε και την αρχιτεκτονική της εποχής Μία τάση για διακόσmicroηση χαρακτηρίζει τους αρχιτέκτονες Χτίζονται οικοδοmicroήmicroατα για να εντυπωσιάσουν περισσότερο και λιγότερο για να είναι λειτουργικά Με microεγαλύ-τερη ελευθερία απrsquo ότι τον 5ο αιώνα οι αρχιτέκτονες αναmicroειγνύουν τους ρυθmicroούς και το κορινθιακό κιονόκρανο πολύ διακοσmicroητικό ελεύθερα πλέον χρησιmicroοποιείται στους εσωτερικούς χώρους των οικοδοmicroηmicroάτων Οι προσπάθειες των αρχιτεκτόνων για διεύρυνση του εσωτερικού χώρου των ναών που ξεκινούν από τον 5ο αιώνα εντείνονται τώρα περισσότερο Οι ναοί είναι σε κάmicroψη όmicroως άλλα οικοδοmicroήmicroατα εξελίσσονται σηmicroαντικάΗ Πελοπόννησος ευνοείται περισσότερο σε οικοδοmicroήmicroατα αυτή την περίοδο και ένας σηmicroαντικός ναός ενδεικτικός της νέας αρχιτεκτονικής αντίληψης βρίσκεται εκεί στην Τεγέα της Αρκαδίας Πρόκειται για τον δωρικό ναό της Αθηνάς Αλέας Χτί-ζεται γύρω στο 350 πΧ ολόκληρος από microάρmicroαρο (ο microόνος στην Πελοπόννησο) και laquoυπερέχει από όλους τους άλλους ναούς της Πελοποννήσουraquo αναφέρει ο Παυσανίας Πλούσιος γλυπτικός διάκοσmicroος υπήρχε στα αετώmicroατα στις microετόπες και στα ακρωτήρια έργα του διάσηmicroου γλύπτη Σκόπα που ήταν και ο αρχιτέκτονας του ναού Ο Σκόπας πρέπει να είχε ως υπόδειγmicroα τον ναό της Φιγάλειας όπως φαίνεται και στην επιmicroήκη κάτοψη (πτερό 6 x 14) και στο άνοιγmicroα θύρας στον βόρειο τοίχο του σηκού Διαmicroόρ-φωσε όmicroως τον πιο όmicroορφο εσωτερικό χώρο Καταργεί την εσωτερική κιονοστοιχία και χρησιmicroοποιεί κορινθιακούς ηmicroικίονες ως διακοσmicroητικά στοιχεία των τοίχων του σηκού Έτσι ο χώρος ανοίγει σηmicroαντικά Τα κορινθιακά κιονόκρανα microε τα ελεύθερα φύλλα άκανθας και η πλούσια διακόσmicroηση του εσωτερικού χώρου microε ιωνικά στοιχεία δηmicroιουργούν microια νέα εικόνα στο εσωτερικό των ναών που αποmicroακρύνεται εντελώς από την κλασική αντίληψη Αξίζει να αναφέρουmicroε ότι και εξωτερικά ο δωρικός αυτός ναός αποmicroακρύνεται από τις αναλογίες των δωρικών ναών Οι κίονες του πτερού είναι πιο ραδινοί (ψηλοί και λεπτοί) από ότι σε προγενέστερους δωρικούς ναούς και θυmicroί-

Aναπαράσταση του εσωτερικού του ναού της Αλέας Αθηνάς

Φανταστική απεικόνιση του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού

ζουν ελληνιστικά οικοδοmicroήmicroαταΤην αποmicroάκρυνση από τα κλασικά αρχιτεκτονικά σχήmicroατα φανερώνει και ο επιβλητικός τάφος του σατράπη της Καρίας Μαυσώλου το γνωστό Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού (η σηmicroερινή τουρκική πόλη Μπόντρουmicro στα παράλια της Μικράς Ασίας) Άνθρωπος microε microεγάλες φιλοδοξίες ο Μαύσωλος και εραστής των ελληνικών γραmicromicroάτων και τεχνών αποφάσισε γύρω στο 360 πΧ να ετοιmicroάσει τον τάφο του τον οποίο τελείωσε microετά τον θάνατό του η αδελφή του και γυναίκα του Αρτεmicroισία Για τη διακόσmicroησή του microάλιστα προσκάλεσε τους καλύτερους Έλληνες γλύπτες της εποχής (Σκόπα Τιmicroόθεο Λεωχάρη Βρύαξι) όπως microας πληροφορεί ο Πλίνιος (Ρωmicroαί-ος συγγραφέας του 1ου αιώνα microΧ σηmicroαντικό του έργο είναι το Naturalis Historia = Φυσική Ιστορία) Ήταν ένα πολυτελές οικοδόmicroηmicroα Οι αρχαίοι το θεωρούσαν ένα από τα επτά θαύmicroατα του κόσmicroου Μαυσωλείο σήmicroερα ονοmicroάζουmicroε κάθε επιβλητικό ταφικό microνηmicroείο Αρ-χιτέκτονας ήταν ο φηmicroισmicroένος Πυθεός Ο τάφος χτίστηκε στο κέντρο της πόλης σε microια πελώρια ταράτσα όπου γίνονταν microουσικοί και γυmicroναστικοί αγώνες προς τιmicroήν του θεοποιηmicroένου άρχονταΤο microνηmicroείο διατηρήθηκε microέχρι τον 15ο αιώνα microΧ όταν κατεδαφίστηκε για να χτιστεί το κάστρο της Αλικαρνασσού Οι πληροφορίες των αρχαίων συγγραφέων είναι ασαφείς γιrsquo αυτό και οι πολλές αναπαραστάσεις που έγιναν από τους αρχιτέκτονες δεν είναι βέβαιο πόσο πλησιάζουν την πραγmicroατικότητα Σίγουρο είναι ότι είχε microία ψηλή ορθο-γώνια βάση (πόδιο) και επάνω από τη βάση υπήρχε περιmicroετρική ιωνική κιονοστοιχία Η στέγη ήταν πυραmicroιδοειδής microε 24 βαθmicroίδες και στην κορυφή της ήταν τοποθετηmicroένο το άρmicroα microε τα αγάλmicroατα του Μαυσώλου και της Αρτεmicroισίας Είχε ύψος περίπου 41 microΠρόκειται για ένα εντυπωσιακό οικοδόmicroηmicroα που έχει χάσει όmicroως τη λειτουργική του αξία Προδιαγράφει την πορεία που θα ακολουθήσει η αρχιτεκτονική των ελληνιστικών χρόνων Πλαστική Αυστηρός Ρυθmicroός (480-450 πΧ)Την πλαστική της Πρώιmicroης Κλασικής περιόδου ονοmicroάζουmicroε αυστηρό ρυθmicroό όρος που προέκυψε από τη microορφή που έχουν τα αγάλmicroατα της εποχής Διακρίνουmicroε σοβαρότη-

Σκηνή Αmicroαζονοmicroαχίας από το διάκοσmicroο του laquoΜαυσωλείουraquo

τα στην έκφραση του προσώπου και απλότητα στο σχήmicroα Οι microορφές χάνουν πλέον το αρχαϊκό microειδίαmicroα που χαρακτήριζε τα αρχαϊκά αγάλmicroατα και αποκτούν σοβαρή (αυ-στηρή) έκφραση στο πρόσωπο Τα γυναικεία αγάλmicroατα φορούν τον λιτό δωρικό πέπλο που αντικαθιστά τον πλούσιο σε πτυχώσεις ιωνικό χιτώνα του 6ου αιώνα Η microεγάλη αλλαγή όmicroως παρατηρείται στη στάση των microορφών Τα αρχαϊκά αγάλmicroατα στηρίζονται και στα δύο πόδια (ισοβαρής στήριξη) και τα χαρακτηρίζει microετωπικότη-τα (δηλαδή αν χωρίσουmicroε το αρχαϊκό άγαλmicroα κατακόρυφα σε δύο ίσα τmicroήmicroατα οι ανατοmicroικές λεπτοmicroέρειες θα είναι απολύτως όmicroοιες και στα δύο) Οι γλύπτες επιδιώ-κουν τώρα να δώσουν πιο ελεύθερες ρεαλιστικές microορφές να αποmicroακρυνθούν από τα αρχαϊκά άκαmicroπτα σχήmicroατα και να σπάσουν τη microετωπικότητα των αγαλmicroάτων Σταmicroατά η ισοβαρής στήριξη και οι microορφές στηρίζονται στο ένα πόδι ενώ το άλλο προβάλλει χαλαρό microε λυγισmicroένο ελαφρά το γόνατο Αυτή η στάση που έφερε επανάσταση στην πλαστική διαφοροποιεί και τη θέση των υπόλοιπων microελών του σώmicroατος (γοφών ώmicroων κεφαλιού) δηmicroιουργώντας αντίθετες χιαστές κινήσεις (contraposto) που αναι-ρούν την αρχαϊκή microετωπικότηταΚατά τη διάρκεια των 30 χρόνων του αυστηρού ρυθmicroού δηmicroιουργούνται εντυπωσιακά αγάλmicroατα Η καλλιτεχνική δραστηριότητα απλώνεται σε όλον τον ελληνικό κόσmicroο Πολλοί είναι οι λόγοι η ισχυρή Αθήνα η microεγάλη σηmicroασία που απέκτησαν οι Ολυ-microπιακοί αγώνες microετά τα Περσικά οι ισχυρότεροι δεσmicroοί των αποικιών της Μεγάλης Ελλάδας microε τη Μητρόπολη microετά τη νίκη τους εναντίον των Καρχηδονίων Οι άνθρωποι microετακινούνται microε microεγαλύτερη ασφάλεια Αθλητές έρχονται στους Αγώνες από όλον τον ελληνικό κόσmicroο και Έλληνες καλλιτέχνες έρχονται από παντού για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των αθλητών

Αγάλmicroατα του αυστηρού ρυθmicroούΑπό τα χάλκινα κλασικά αγάλmicroατα σώζονται πολύ λίγα (πρωτότυπα) και τα περισσότερα από αυτά προέρχονται από ναυάγια πλοίων (τα microετέφεραν οι Ρωmicroαίοι στην Ιταλία microετά την κατάκτηση της Ελλάδας τον 2ο αιώνα πΧ) Τα περισσότερα microας είναι γνωστά από τα αντίγραφά τους τα οποία δηmicroιουργήθηκαν στα ρωmicroαϊκά χρόνια όταν το έντονο ενδιαφέρον των Ρωmicroαίων για την ελληνική τέχνη οδήγησε σε συλλογή όχι microόνο πρω-τοτύπων αλλά και πάρα πολλών αντιγράφων Αυτά τα αντίγραφα κοσmicroούν σήmicroερα τα

Το laquoπαιδί του Κριτίουraquo αντιπρο-σωπευτικό δείγmicroα του αυστηρού

περισσότερα microουσεία του κόσmicroουΤο εντυπωσιακό σύνταγmicroα των Τυραννοκτόνων ndashδηλαδή του Αρmicroόδιου και του Αριστο-γείτονα οι οποίοι σκότωσαν τον τύραννο Ίππαρχο το 514 πΧndash το γνωρίζουmicroε από αντίγραφα αλλά και από παραστάσεις σε αγγεία και νοmicroίσmicroατα Το χάλκινο πρωτότυπο κατασκευάστηκε το 47776 πΧ από τους γλύπτες Κριτίο και Νησιώτη σε αντικα-τάσταση ενός παλαιότερου το οποίο πήρε microαζί του ο Ξέρξης Τοποθετήθηκε στην αθηναϊκή Αγορά Οι δύο άνδρες παριστάνονται σε έντονη δράση Ο Αριστογείτων προβάλλει το αρι-στερό χέρι και πόδι microπροστά (στο χέρι κρατά τη θήκη του ξίφους) και φέρνει πίσω το δεξί χέρι και πόδι (στο χέρι κρατά το ξίφος) Σε αντίστροφη στάση αποδίδεται ο Αρmicroόδιος ο οποίος κρατά το ξίφος στο υψωmicroένο δεξί του χέρι Αυτός είναι ο δράστης Είναι microία σύνθεση αρκετά πρωτοποριακή τρισδιάστατη θα microπορούσαmicroε να πούmicroε σε microια εποχή που βρίσκεται ακόmicroη πολύ microακριά από την κατάκτηση του τρισδιάστατου καλλιτεχνικού χώρουΣτην ίδια δεκαετία ανήκει και ο χάλκινος Ηνίοχος των Δελφών (πρωτότυπο άγαλmicroα που βρέθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στους Δελφούς) Γνωρίζουmicroε από την επιγραφή του βάθρου ότι ήταν ανάθηmicroα του τυράννου της Γέλας Πολυζάλου ο οποίος νίκησε δύο φορές στα Πύθια σε αγώνα αρmicroατοδροmicroίας το 478 και το 474 πΧ Εποmicroέ-νως το έργο έγινε ή microετά το 478 ή microετά το 474Το ανάθηmicroα του Πολυζάλου αποτελείτο από τέθριππο άρmicroα επάνω στο οποίο βρισκό-ταν ο ηνίοχός του κρατώντας τα χαλινάρια και δίπλα ο αναθέτης και ίσως ένας ιππο-

Τεχνική κατασκευής των χάλκινων αγαλmicroάτων

Τα σηmicroαντικότερα κλασικά αγάλmicroατα ήταν χάλκινα Κατασκευάζονταν microε χύτευση του λιωmicroένου κράmicroατος χαλκού (microπρούντζος) σε πήλινες microήτρες αγαλmicroάτων Η τεχνική αυτή για αγάλmicroατα σε φυσικό microέγεθος είχε τελειοποιηθεί στο τέλος της Αρχαϊκής εποχής Κατασκεύαζαν ένα πήλινο πρόπλασmicroα της microορφής και κάλυπταν την επιφάνειά του microε σκληρό κερί στο οποίο σκαλίζονταν όλες οι λεπτοmicroέρειες που ήθελε να δώσει ο γλύ-

Ο laquoΠοσειδώναςraquo ή laquoΔίας του Αρτεmicroισίουraquo έργο του 460-450

κόmicroος Από το σύνολο σώζεται microόνο ο ηνίοχος και υπολείmicromicroατα από τις άλλες microορ-φές Ντυmicroένος microε τον microακρύ χιτώνα των ηνιόχων microοιάζει microετωπικός χωρίς αντιθετικές χιαστές κινήσεις Όmicroως τα πόδια του στρέφονται προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή του κεφαλιού του και διαφαίνεται κάποια συγκρατηmicroένη βέβαια κίνηση Οι πτυχώσεις του χιτώνα κάτω είναι βαριές microοιάζουν microε ραβδώσεις κιόνων αλλά στην περιοχή του στήθους αποδίδονται πιο φυσικές Οι τένοντες στον λαιmicroό και στα χέρια αποδίδονται microε microεγάλη ακρίβεια Στο κεφάλι του φέρει ταινία από ασήmicroι που διακο-σmicroείται microε microαίανδρο Τα microάτια του ήταν ένθετα από σκουρόχρωmicroο λίθο και γυαλίΟ γλύπτης του εντυπωσιακού αυτού αγάλmicroατος έδωσε την εικόνα του ιδανικού νέου στον οποίο οι θεοί χάρισαν τη νίκη και πέρασε στην αθανασία Δεν τον γνωρίζουmicroε microε βεβαιότητα Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ίσως ήταν ο Πυθαγόρας από το Ρήγιο ο οποίος σύmicroφωνα microε την παράδοση απέδιδε τους τένοντες και τις φλέβες microε microεγάλη ακρίβεια αναζητούσε τον ρυθmicroό και τη συmicromicroετρία και ήταν ειδικός στην απόδοση κινηmicroένης microορφήςΜία διαφορετική εικόνα δίνει το χάλκινο πρωτότυπο άγαλmicroα (ύψος 209 micro) που ανασύρθηκε το 1926 από αρχαίο ναυάγιο κοντά στο ακρωτήριο Αρτεmicroίσιο της Εύ-βοιας Είναι ο Ποσειδώνας ή Δίας του Αρτεmicroισίου (χρονολογείται στη δεκαετία 460-450 πΧ) Ο θεός σε έντονη δράση ετοιmicroάζεται να εξακοντίσει την τρίαινα ή τον κεραυνό που θα κρατούσε στο υψωmicroένο δεξί του χέρι Τα microαλλιά του πλέκονται σε πλεξούδες και περιβάλλουν σαν ταινία το κεφάλι Είναι η χαρακτηριστική κόmicromicroωση

πτης Το σύνολο το έκλειναν microέσα σε ένα πήλινο περίβληmicroα Κατόπιν το ζέσταιναν για να λιώσει το κερί και να φύγει από ειδικούς αγωγούς που είχαν προβλεφθεί σε διά-φορα σηmicroεία και στη θέση του έχυναν τον χαλκό (τεχνική του χαmicroένου κεριού) Όταν στερεοποιείτο το microέταλλο έσπαζαν το πήλινο περίβληmicroα Ακολουθούσε το τρίψιmicroο το στίλβωmicroα και η επιδιόρθωση των ατελειώνΣτα microεγάλα αγάλmicroατα τα microάτια ήταν ένθετα από γυαλί ή ηmicroιπολύτιmicroους λίθους Τα χείλη οι θηλές των microαστών και τα δόντια ξεχώριζαν από το υπόλοιπο σώmicroα γιατί ήταν ένθετα από κοκκινωπό χαλκό ή ασήmicroι Γνωρίζουmicroε από επιγραφές ότι στα microεγάλα ιερά υπήρχαν σύλλογοι ιερέων (Φαιδρυντές) που καθάριζαν και φρόντιζαν τα αγάλmicroατα

Τρεις φάσεις κατασκευής ορει-χάλκινων αγαλmicroάτων πήλινο

Χάλκινοι οφθαλmicroοί αγαλmicroάτων (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Το laquoσύνταγmicroα των Τυραννο-κτόνωνraquo ρωmicroαϊκό αντίγραφο

των ανδρικών αγαλmicroάτων της εποχής Η πολύ επιmicroεληmicroένη γενειάδα του τονίζει ακό-microη περισσότερο τη θεϊκή του υπόσταση Είναι microία εντυπωσιακή ρεαλιστική microορφή Το αγωνιστικό πνεύmicroα που κυριαρχούσε αυτή την εποχή microετά τα Περσικά θα πρέπει να επηρέασε τον γλύπτη στην απόδοση της microορφής του θεούΠρος το τέλος της περιόδου χρονολογούνται δύο εντυπωσιακά χάλκινα αγάλmicroατα που βρέθηκαν το 1972 στον βυθό της θάλασσας στην περιοχή του ακρωτηρίου Riace της Ιταλίας Χρονολογούνται στη δεκαετία 460-450 πΧ Παριστάνουν πολεmicroιστές που κρατούσαν ασπίδα στο αριστερό τους χέρι (σώζεται το όχανο της ασπίδας περασmicroένο στον πήχη του χεριού τους) Ο νεότερος φορά κράνος ο microεγαλύτερος φέρει ταινία στο κεφάλι Έχουν πάρα πολλές οmicroοιότητες και στη στάση και στην απόδοση της ανατοmicroίας Διαφέρουν microόνο ως προς τα συναισθήmicroατα που τους αποδίδει ο γλύπτης αυτοπεποίθηση στον νεότερο ωριmicroότητα και κάποια κούραση στον microεγαλύτεροΗ microεγάλη τους οmicroοιότητα (έχουν κατασκευαστεί και από το ίδιο κράmicroα χαλκού όπως έδειξαν οι αναλύσεις του microετάλλου) και το γεγονός ότι βρέθηκαν microαζί οδήγησαν στην υπόθεση ότι προέρχονται από το ίδιο σύνταγmicroα Εάν πρόκειται για το σύνταγ-microα που ανέθεσαν οι Αθηναίοι στους Δελφούς (παριστάνονται Αθηναίοι ήρωες στον Μαραθώνα) έργο του Φειδία ή για το ανάθηmicroα των Αχαιών στην Ολυmicroπία (Έλληνες ήρωες στην Τροία) έργο του Αιγινήτη γλύπτη Ονάτα (και τα δύο τα αναφέρει ο Παυ-σανίας) microόνο υποθέσεις microπορούν να γίνουν

Αρχιτεκτονικά ΓλυπτάΤα δύο αετώmicroατα και οι δώδεκα microετόπες (6 στον πρόναο και 6 στον οπισθόδοmicroο) του ναού του Δία στη Ολυmicroπία είναι το πιο εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό γλυπτικό σύνολο του αυστηρού ρυθmicroού Ήρθαν στο φως ακρωτηριασmicroένα κατά τη διάρκεια των γερmicroα-νικών ανασκαφών τον 19ο αιώνα Ο Παυσανίας microας δίνει τα θέmicroατα των αετωmicroάτων Στο ανατολικό παριστάνεται η προετοιmicroασία για αγώνα αρmicroατοδροmicroίας microεταξύ Πέλοπα και Οινοmicroάου Ο Πέλοπας γιος του Ταντάλου της Φρυγίας ήρθε στην Πίσα και ζήτησε από τον βασιλιά Οινόmicroαο την κόρη του Ιπποδάmicroεια Ο Οινόmicroαος θα την έδινε microόνο στον νέο ο οποίος θα τον νικούσε σε αγώνα αρmicroατοδροmicroίας Ο Πέλοπας τον νίκησε παντρεύτηκε την Ιπποδάmicroεια και έγινε βασιλιάς της Πελοποννήσου στην οποία έδωσε το όνοmicroά του Η επιλογή αυτού του θέmicroατος για τη διακόσmicroηση του ναού προβάλλει

Ο laquoΗνίοχοςraquo των Δελφών έργο του 478-474 πΧ (Αρχαιολογικό

Μορφή πολεmicroιστή λεπτοmicroέρεια από τους laquoπολεmicroιστές του Riaceraquo

και την υπεροχή της Ήλιδας έναντι της γειτονικής Πίσας microε την οποία βρισκόταν σε συνεχείς προστριβές Οι Ηλείοι είχαν την ευθύνη οργάνωσης και διεξαγωγής των Ολυ-microπιακών αγώνων (θεωρούνταν καλοί διοργανωτές) την οποία σε παλαιότερες εποχές είχαν οι Πισάτες και κατά καιρούς τη διεκδικούσαν πάλιΣτο κέντρο του αετώmicroατος παριστάνεται όρθιος ο Δίας και αριστερά του το ζεύγος Πέλοπα-Ιπποδάmicroειας ενώ δεξιά του ο Οινόmicroαος και η Στερόπη Πλαισιώνονται από τα άρmicroατά τους και τους ηνιόχους τους Οι ξαπλωmicroένες microορφές στις γωνίες του αε-τώmicroατος ταυτίζονται από τον Παυσανία microε τους προσωποποιηmicroένους ποταmicroούς της περιοχής Αλφειό και Κλάδεο Τα άρmicroατα ίσως ήταν από χαλκόΗ παράσταση του ανατολικού αετώmicroατος είναι ήρεmicroη χωρίς δράση Εντελώς διαφο-ρετική εικόνα microας δίνει το δυτικό αέτωmicroα Έντονη δράση συmicroπλεκόmicroενες microορφές βίαιες επιθέσεις Έχουmicroε microία Κενταυροmicroαχία οι Κένταυροι προσκεκληmicroένοι στον γάmicroο του βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθου (οι Λαπίθες ήταν microυθικός λαός στη Θεσσαλία και συγγενείς microε τους Κενταύρους) microέθυσαν και επιτέθηκαν στις γυναίκες των Λαπιθών Ο Πειρίθους microαζί microε τον φίλο του Θησέα και τους άλλους Λαπίθες αγωνίζονται να τους αντιmicroετωπίσουν Στο κέντρο του αετώmicroατος στέκεται επιβλητικός ο Απόλλωνας (γιος του Δία και τηρητής του νόmicroου και της τάξης) και στα δεξιά του ο Πειρίθους προς τον οποίο απλώνει το χέρι ο θεός δηλώνοντας microε αυτόν τον τρόπο την εύνοιά του υπέρ των Λαπιθών Ο Πειρίθους επιτίθεται εναντίον του βασιλιά των Κενταύρων Ευρυτίωνα ο οποίος έχει ορmicroήσει στη νύφη Διηδάmicroεια Στα αριστερά του Απόλλωνα ο Θησέας κρατώντας τσεκούρι επιτίθεται σε άλλον Κένταυρο Στις γωνίες του αετώmicroατος Λαπι-θίδες παρακολουθούν τα διαδραmicroατιζόmicroεναΣτις συνθέσεις εντυπωσιάζει η ρεαλιστική απόδοση των microορφών Η ένταση που δι-ακρίνουmicroε στα γυmicroνά σώmicroατα των Λαπιθών καθώς ορmicroούν εναντίον των Κενταύρων ξεπερνά κατά πολύ σε φυσικότητα ανάλογες αρχαϊκές στάσεις Οι Κένταυροι του δυτικού αετώmicroατος microε τις έντονες ρυτίδες στο microέτωπο και στα microάτια microοιάζουν γκρο-τέσκες microορφές Ο γλύπτης ή το πιθανότερο οι γλύπτες προχωρούν και στην απόδοση της ψυχικής κατάστασης των microορφών Ο ηλικιωmicroένος υπηρέτης του Οινοmicroάου microε το πλαδαρό σώmicroα το ρυτιδωmicroένο πρόσωπο και το χέρι στο πηγούνι είναι χαρακτηριστι-κή microορφή θλιmicromicroένου ανθρώπου που microαντεύει το άσχηmicroο τέλος του κυρίου του Στα χαρακτηριστικά του προσώπου της νύφης Διηδάmicroειας (δυτικό αέτωmicroα) είναι έκδηλη η

Το ανατολικό αέτωmicroα του ναού του Δία στην Ολυmicroπία (Αρχαιο-

ντροπή καθώς ο Κένταυρος την αρπάζει από το στήθοςΔεν γνωρίζουmicroε τα ονόmicroατα των γλυπτών αλλά διαπιστώνουmicroε ότι ήταν πολύ και-νοτόmicroοι Μας έδωσαν συνθέσεις που για πρώτη φορά συναντάmicroε στην πλαστική Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο Παιώνιος από τη Μένδη της Χαλκιδικής ήταν ο γλύπτης του ανατολικού αετώmicroατος και ο Αλκαmicroένης του δυτικού Θα πρέπει να είναι λάθος γιατί και οι δύο αυτοί γλύπτες εργάζονται αργότερα στο δεύτερο microισό του 5ου αιώναΟι microορφές των αετωmicroάτων ήταν ολόγλυφες και στερεώνονταν στο τύmicroπανο του αε-τώmicroατος microε συνδέσmicroους Οι microορφές στο κέντρο ξεπερνούν τα 3 micro και microερικές έχουν κοιλανθεί πίσω για να microειωθεί το βάρος τουςΟι 12 microετόπες συmicroπληρώνουν τη γλυπτική διακόσmicroηση του ναού Παριστάνονται και οι 12 άθλοι του Ηρακλή το Δωδέκαθλο για πρώτη φορά στην ελληνική τέχνη Η παρουσία του Ηρακλή εδώ είναι εξίσου σηmicroαντική microε αυτήν του Πέλοπα Ήταν γιος του Δία και σύmicroφωνα microε microία microυθική παράδοση ο ιδρυτής των Ολυmicroπιακών αγώνων (Παυσανίας 79) Ώριmicroη Κλασική περίοδοςlaquoΟι Έλληνες καλλιτέχνεςraquo γράφει ο J Charbonneaux laquoαπό την Ύστερη Αρχαϊκή περίοδο δεν σταmicroάτησαν να εmicroβαθύνουν στην παρατήρηση της φύσης αλλά για να παρουσιάσουν microία γλώσσα ένα παιχνίδι ζωηρών σχηmicroάτων που συνεχώς ανανεώνο-νται για να συνοδεύσουν όπως η ποίηση και η microουσική ένα ρυθmicroό άγνωστο στους ανατολικούς πολιτισmicroούς την κίνηση ενός κόσmicroου που συνεχώς αλλάζει Οι δηmicroι-ουργίες της κλασσικής Ελλάδας δεν είναι microία κατάληξη αλλά ένα εντυπωσιακό άλmicroα που εmicroφανίζεται microε την παρουσία τριών microεγάλων καλλιτεχνών και των καταπληκτικών ιστορικών συνθηκώνraquo (J Charbonneaux R Martin F Villard Grece Classique)Ο Μύρων ο Φειδίας και ο Πολύκλειτος είναι οι προσωπικότητες που κυριαρχούν στο δεύτερο microισό του 5ου αιώνα Ο Μύρων έδωσε στην πλαστική αγάλmicroατα microε ζωή και κίνηση και άνοιξε νέους δρόmicroους στην τέχνη ο Φειδίας θεϊκές microορφές ο Πολύκλειτος ιδανικούς θνητούς

ΜύρωνΟι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι τα έργα του ήταν τόσο φυσικά που έmicroοιαζαν

Μετοπή από τον ναό του Δία στην Ολυmicroπία στην οποία

Το δυτικό αέτωmicroα του ναού του Δία στην Ολυmicroπία (Αρχαιολο-

Ο laquoΔισκοβόλοςraquo του Μύρωνα ρωmicroαϊκό αντίγραφο πρωτοτύ-

αληθινά Παρίστανε τις microορφές σε στιγmicroιαίες στάσεις που προκαλούσαν έντονες κινή-σεις Η τεχνοτροπία του αποτελεί εξέλιξη των στάσεων που συναντάmicroε σε αγάλmicroατα του αυστηρού ρυθmicroού (πχ ο θεός του Αρτεmicroισίου) και σύmicroφωνα microε την παράδοση ξεκινάει microε τον γλύπτη Πυθαγόρα από το ΡήγιοΟ περίφηmicroος Δισκοβόλος του αναγνωρίζεται microε βεβαιότητα σε ρωmicroαϊκά αντίγραφα χάρη στην καλή περιγραφή του αγάλmicroατος που microας δίνει ο Λουκιανός (2ος αιώνας microΧ) Το πρωτότυπο χρονολογείται γύρω στο 450 πΧ Ο αθλητής κρατώντας τον δίσκο στο δεξί του χέρι είναι έτοιmicroος να τον εκσφενδονίσει Το κορmicroί του κάmicroπτεται έντονα και δηmicroιουργούνται αντιθετικές κινήσεις των microελών του σώmicroατος Το αριστερό του χέρι ακουmicroπά στο γόνατο του δεξιού καmicroπτόmicroενου ποδιού ενώ φέρει το αριστε-ρό πόδι πίσω ακουmicroπώντας στα ακροδάκτυλα Οι διεσταλmicroένες φλέβες στα χέρια το-νίζουν την ένταση του αθλητή Όmicroως τα αρχαϊκά χαρακτηριστικά υπάρχουν ακόmicroη Η γεωmicroετρική δοmicroή του σώmicroατος (4 τρίγωνα διακρίνονται στον σχηmicroατισmicroό του κορmicroιού του) δίνει περισσότερο την εικόνα ενός αναγλύφου και όχι περίοπτου αγάλmicroατος Παρά την έντονη κάmicroψη η microπροστινή πλευρά τονίζεται Είmicroαστε ακόmicroη πολύ microακριά από τις τρισδιάστατες microορφές που θα microας δώσει ο Λύσιππος τον 4ο αιώνα πΧΗ αγάπη του Μύρωνα να αποδίδει την πιο κρίσιmicroη στιγmicroή ενός θέmicroατος διακρίνεται και στο χάλκινο σύνταγmicroα Αθηνάς και Μαρσύα που τοποθετήθηκε στην Ακρόπολη (Παυ-σανίας Ι241) Απεικονίζεται σε αττικά αγγεία του 5ου αιώνα πΧ Ρωmicroαϊκά αντίγραφα των microορφών βοηθούν στην αναπαράσταση του συντάγmicroατος

ΦειδίαςlaquoΓιrsquo αυτό και πολύ θαυmicroάζονται τα έργα του Περικλή διότι αν και έγιναν εντός ολίγου χρόνου διατηρούνται επί πολύ Διότι ενώ το καθένα στο κάλλος ήταν αmicroέσως τότε αρχαιοπρεπές εν τούτοις microέχρι σήmicroερα εξακολουθεί να δίνει την εντύπωση του πρό-σφατου και καινούριου Τόσο επανθίζει σrsquo αυτά η νεότητα η οποία διατηρεί την όψη της ανέπαφη από το χρόνο σαν να έχουν τα έργα αυτά αειθαλές πνεύmicroα ανάmicroεικτο microε αγέραστη ψυχήΔιηύθυνε τα πάντα και των πάντων ήταν επόπτης ο Φειδίας Όλα σχεδόν σrsquo αυτόν είχαν ανατεθεί και αυτός επιστατούσε για όλα τους τεχνίτες λόγω της φιλίας του Πε-ρικλήraquo (Πλουτάρχου Περικλής ΧΙΙΙ έκδοση Ι Ζαχαρόπουλος)

Ο laquoΔιαδούmicroενοςraquo του Πολυ-κλείτου ρωmicroαϊκό αντίγραφο

Μεγάλος Αθηναίος γλύπτης microία πολύπλευρη προσωπικότητα που ζωγράφιζε δούλευε το ξύλο το microάρmicroαρο τον χαλκό το ελεφαντόδοντο Ο Αριστοτέλης τον χαρακτηρίζει laquoλιθουργό σοφόraquo και ο Πλούταρχος αναφέρει ότι τα έργα του έχουν laquomicroέγεθοςraquo και laquoκάλλοςraquo δηλαδή επιβολή και οmicroορφιάΉταν διάσηmicroος για τα αγάλmicroατα θεών στα οποία απέδιδε τη θεϊκή υπόσταση του καθενός το ολύmicroπιο το απολλώνιο ύφος Μαζί microε τον Περικλή είναι οι δηmicroιουργοί του αθηναϊκού microεγαλείου Η φιλία του microε τον microεγάλο πολιτικό προκάλεσε και τη δυ-σφήmicroησή του Κατηγορήθηκε ότι καταχράστηκε πολύτιmicroα υλικά που προορίζονταν για την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλmicroατος της Αθηνάς Γιrsquo αυτό microετά το 438 πΧ έφυγε από την Αθήνα (ή ο ίδιος το θέλησε από ευθυξία ή εξορίστηκε) και πήγε στην Ολυmicroπία όπου κατασκεύασε το δεύτερο εντυπωσιακό χρυσελεφάντινο άγαλmicroα του Ολύmicroπιου Δία που κόσmicroησε τον ναό του Εκεί πέθανε Οι φήmicroες για τον τρόπο που πέθανε (δηλητηριάστηκε ή τον δολοφόνησαν οι Ηλείοι) δεν είναι βέβαιο αν αληθεύουνΑπό τα έργα του δεν σώζεται κανένα Η Ληmicroνία Αθηνά (την αφιέρωσαν στην Ακρόπολη οι Αθηναίοι κληρούχοι της Λήmicroνου το 447 πΧ) η Αθηνά Πρόmicroαχος ψηλή γύρω στα 15 micro τοποθετηmicroένη στον υπαίθριο χώρο ανάmicroεσα στα Προπύλαια και τον αρχαίο ναό της Αθηνάς (οι ναυτικοί πλησιάζοντας προς τον Πειραιά έβλεπαν το δόρυ της όπως αναφέρει ο Παυσανίας) και άλλα αναγνωρίζονται σε ρωmicroαϊκά αντίγραφαΟριστικά χαmicroένα σήmicroερα είναι τα δύο χρυσελεφάντινα έργα του η Αθηνά Παρθένος και ο Δίας της Ολυmicroπίας Υπάρχουν πληροφορίες ότι microεταφέρθηκαν τον 4ο αιώνα microΧ στην Κωνσταντινούπολη για να κοσmicroήσουν τη νέα πρωτεύουσα του ρωmicroαϊκού κράτους και εκεί καταστράφηκαν από πυρκαγιά Μπορούmicroε να σχηmicroατίσουmicroε microια εικόνα από τις περιγραφές του Παυσανία και άλλων συγγραφέων καθώς και από ρωmicroαϊκά αντίγραφα (τα αντίγραφα της Αθηνάς είναι πολυάριθmicroα και παρά πολλά κακής ποιότητας)Η Αθηνά Παρθένος ύψους 12 micro ήταν έτοιmicroη στα εγκαίνια του ναού το 438 πΧ Φορούσε πέπλο το κράνος της ήταν διακοσmicroηmicroένο microε σφίγγα και γρύπες στο ένα χέρι κρατούσε Νίκη και στο άλλο δόρυ Στα πόδια της βρισκόταν ασπίδα διακοσmicroηmicroένη microε παραστάσεις Αmicroαζονοmicroαχίας και Γιγαντοmicroαχίας Στα σανδάλια της θεάς εικονιζόταν Κενταυροmicroαχία Η microορφή στεκόταν σε ένα βάθρο η πρόσοψη του οποίου έφερε ανά-γλυφη παράσταση της γέννησης της Πανδώρας (σύmicroβολο της γονιmicroότητας της γης)

Η laquoΑθηνά Ληmicroνίαraquo ρωmicroαϊκό αντίγραφο πρωτοτύπου του

Τα ντυmicroένα microέρη του αγάλmicroατος ήταν από χρυσό και τα γυmicroνά από ελεφαντόδοντο προσαρmicroοσmicroένα σε ξύλινο σκελετό Η υλική του αξία ήταν 44 χρυσά τάλαντα και είχε περίπου 1152 κιλά χρυσού Ήταν ένα φανταχτερό έργο laquomicroια αλαζονική επίδειξη πλούτου και δύναmicroηςraquo κατά την έκφραση του J BoardmanΗ παράδοση αναφέρει ότι ο Φειδίας απέδωσε τη δική του microορφή και τη microορφή του φίλου του Περικλή σε microορφές της εξωτερικής πλευράς της ασπίδας και κατηγορήθηκε γιrsquo αυτό Ο Δίας της Ολυmicroπίας τεράστιος (125 micro) τοποθετήθηκε στον ναό γύρω στο 430 πΧ Καθιστός σε θρόνο κρατούσε στο δεξί χέρι Νίκη και στο αριστερό σκήπτρο που κατέληγε σε αετό Στον θρόνο και στη βάση του αγάλmicroατος υπήρχαν ανάγλυφες και ζωγραφιστές παραστάσειςΣτις ανασκαφές της Ολυmicroπίας εντοπίστηκε το εργαστήριο του Φειδία Βρέθηκαν οι πή-λινες microήτρες στις οποίες έστρωνε ο γλύπτης τα χρυσά ελάσmicroατα για τα ντυmicroένα microέρη του αγάλmicroατος και σε microια γωνιά του εργαστηρίου ένα πήλινο αγγείο microε την επιγραφή laquoΦΕΙΔΙΟ ΕΙΜΙraquo (ανήκω στον Φειδία) Ήταν το προσωπικό ποτήρι του καλλιτέχνηΜεταγενέστεροι συγγραφείς εκφράζουν θαυmicroασmicroό για το άγαλmicroα Ήταν τέτοια η microε-γαλοπρέπεια του θεού που όσοι τον έβλεπαν αναρωτιόνταν αν ο Φειδίας ανέβηκε στον Όλυmicroπο για να αντιγράψει τη microορφή του ή αν ο ίδιος ο θεός κατέβηκε στη γη Είναι χαρακτηριστικό αυτό που διηγείται ο Στράβων (Γεωγραφικά Η C 354) laquoΌταν ο Πάναινος ο αδελφός του Φειδία τον ρώτησε πως σκέπτεται να πλάσει το θεό ο Φειδίας του απάντησε ότι θα συmicromicroορφωθεί microε την εικόνα του θεού που δίνει ο Όmicroηρος στα ποιήmicroατά του προσθέτοντας τους περίφηmicroους στίχους από την Ιλιάδα (Α 528) ldquoείπε και microε τα σκοτεινά του φρύδια ο γιος του Κρόνου κατένευσε Τα θεία microαλλιά του Κοσmicroοκράτορα κυmicroάτισαν πάνω από το αθάνατο κεφάλι του κιrsquo έσεισε το microεγάλο Όλυmicroποldquoraquo Πρέπει να ήταν το τελειότερο δηmicroιούργηmicroά του Κατόρθωσε να αποδώσει το απόλυτο αξίωmicroα των Ολύmicroπιων θεώνΟι microαθητές του ΦειδίαΑνάmicroεσα στους πολλούς καλλιτέχνες που εργάστηκαν κοντά στον Φειδία ήταν και οι δύο αγαπηmicroένοι του microαθητές Αλκαmicroένης και ΑγοράκριτοςΤα έργα του Αλκαmicroένη παρά τις επιδράσεις του από το ύφος του δασκάλου του

Αθηνά της Βαρβακείου ρωmicroαϊκό αντίγραφο του χρυ-

(απέδιδε στις microορφές το laquoυψηλόν και αξιωmicroατικόνraquo έλεγαν οι αρχαίοι όπως και ο Φειδίας) τα χαρακτηρίζει αρχαιοπρέπεια Τη διακρίνουmicroε στο σύmicroπλεγmicroα της Πρόκνης και του Ίτυ που βρέθηκε στην Ακρόπολη Η Πρόκνη κόρη του βασιλιά των Αθηνών Πανδίονα ετοιmicroάζεται να σκοτώσει τον microικρό της γιο Ίτυ που φοβισmicroένος κρύβεται στα ρούχα της microητέρας του Με την πράξη της αυτή θέλει να εκδικηθεί τον άνδρα της Τηρέα επειδή την απάτησε microε την αδερφή της Φιλοmicroήλα Ο πέπλος της είναι βαρύς αδιαφανής microε πτυχώσεις ψυχρές που δείχνουν αρχαϊστική τεχνοτροπία Πολύ όmicroοια τεχνοτροπία συναντάmicroε και στις Καρυάτιδες του Ερεχθείου microε τη διαφορά ότι οι πτυχώσεις στο επάνω τmicroήmicroα του ενδύmicroατος είναι πιο ελεύθερες και το ρούχο έχει διαφάνεια Πολλοί ερευνητές θεωρούν και τις Καρυάτιδες έργο του Αλκαmicroένη άποψη που δεν τη δέχονται όλοιΗ περίφηmicroη Αφροδίτη εν κήποις την οποία ο Λουκιανός θεωρεί ως laquoτο κάλλιστον των Αλκαmicroένους πλασmicroάτωνraquo δεν ταυτίζεται εύκολα σε ρωmicroαϊκά αντίγραφα Έτσι δεν είναι δυνατόν να έχουmicroε την εικόνα του αγάλmicroατος που θα πρέπει να ήταν από τα πιο εντυπωσιακά έργα του γλύπτηΗ τεχνοτροπία του Αγοράκριτου είναι διαφορετική Από το φηmicroισmicroένο λατρευτικό άγαλmicroα της Νεmicroέσεως που κοσmicroούσε τον ναό της στον Ραmicroνούντα της Αττικής σώ-ζονται πολλά θραύσmicroατα Αναγνωρίστηκαν από τον καθηγητή Γ Δεσπίνη ο οποίος αναπαρέστησε το άγαλmicroα microε βάση τα ρωmicroαϊκά αντίγραφα της Νεmicroέσεως Έτσι έχουmicroε έστω και σε θραύσmicroατα ένα πρωτότυπο λατρευτικό άγαλmicroα για να γνωρίσουmicroε την τεχνοτροπία του γλύπτη Ρούχα ανάλαφρα microε πολλές ελεύθερες πτυχώσεις κολλούν στο σώmicroα και το αποκαλύπτουν γλιστρούν από τους ώmicroους και τονίζουν το αισθησια-κό στοιχείο Είναι από τους πιο χαρακτηριστικούς γλύπτες του πλούσιου ρυθmicroού Η χαριτωmicroένη Αφροδίτη στην αγκαλιά της microητέρας της Διώνης από το ανατολικό αέτωmicroα του Παρθενώνα θεωρούν ότι προέρχεται από το χέρι του Αγοράκριτου Τα πολύπτυχα ενδύmicroατα των microορφών ο χιτώνας της Αφροδίτης που γλιστρά και αφήνει γυmicroνό τον δεξιό της ώmicroο το ένδυmicroα που κολλά στο στήθος είναι χαρακτηριστικά της τεχνοτροπίας τουΈργο του Αγοράκριτου και του εργαστηρίου του θεωρεί ο Γ Δεσπίνης και τη ζωφόρο του ναού της Αθηνάς Νίκης Η ζωφόρος που το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της σώζεται επάνω στον ναό microεταφέρθηκε τα τελευταία χρόνια στο microικρό Μουσείο της Ακρόπολης και

Πήλινο αγγείο του 430 πΧmicroε την επιγραφή laquoΦΕΙΔΙΟ ΕΙΜΙraquo

είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγmicroατα αυτής της τεχνοτροπίαςΗ διαφορά της νέας αυτής τεχνοτροπίας προς την παρθενώνεια γλυπτική διακρίνεται περισσότερο εύγλωττα στις Νίκες που απεικονίζονται στο θωράκιο που περιβάλλει τον microικρό ναό Η οmicroορφιά και η χάρη κυριαρχούν στις microορφές microε πιο όmicroορφη τη λε-γόmicroενη Σανδαλίζουσα microία Νίκη που σηκώνει το πόδι της για να τακτοποιήσει το σαν-δάλι της Πλούσια πτύχωση υγρά ενδύmicroατα βαθιά σκαλισmicroένες πτυχώσεις που δη-microιουργούν έντονες φωτοσκιάσεις microία αισθησιακή εικόνα Θεωρείται έργο του γλύπτη Καλλίmicroαχου microαθητή του Φειδία τον οποίο ο Πλίνιος και ο Βιτρούβιος χαρακτηρίζουν ως laquoκατατηξίτεχνοraquo δηλαδή έδειχνε microεγάλη επιmicroέλεια και απέδιδε τη λεπτοmicroέρεια

Τα γλυπτά του Παρθενώνα

Τα δύο αετώmicroατα του Παρθενώνα οι 92 microετόπες του πτερού και η συνεχής ιωνική ζωφόρος κοσmicroούνται microε ανάγλυφες ή ολόγλυφες παραστάσεις Υπεύθυνος για τον σχεδιασmicroό όλου του έργου ήταν ο Φειδίας Ο ίδιος σmicroίλευσε όπως δέχεται σήmicroερα η έρευνα και πολλές από τις microορφές ενώ ένας microεγάλος αριθmicroός γλυπτών συνέβαλε στην ολοκλήρωση του έργου Τα γλυ-πτά αρκετά ακρωτηριασmicroένα σήmicroερα microετά τις πολλές περιπέτειες του microνηmicroείου σχεδιάστη-καν το 1674 από τον Γάλλο ζωγράφο Jacques Carrey Ήταν ακόmicroη σε καλή κατάσταση επάνω στον ναό εκτός από το κεντρικό τmicroήmicroα του ανατολικού αετώmicroατος που καταστράφηκε κατά τη microετατροπή του ναού σε χριστιανική εκκλησία και τις microετόπες της ανατολικής δυτικής και βόρειας πλευράς που απολαξεύτηκαν από τους χριστιανούς Τα πολύ σηmicroαντικά αυτά σχέδια βοηθούν στην αναπαράσταση του γλυπτικού διακόσmicroου

Μετόπες

Τα θέmicroατα έχουν σχέση microε την Αθηνά και την Αθήνα Στην ανατολική πλευρά παριστάνεται Γιγαντοmicroαχία στη δυτική Αmicroαζονοmicroαχία στη νότια Κενταυροmicroαχία και στη βόρεια η άλωση της Τροίας Τα θέmicroατα είναι συνηθισmicroένα στην ελληνική τέχνη αλλά εδώ έχουν έναν ιδιαί-τερο συmicroβολισmicroό τη νίκη των δυνάmicroεων της τάξης εναντίον των δυνάmicroεων του σκότους την επικράτηση της ελευθερίας εναντίον της βαρβαρότητας Ο νικηφόρος αγώνας εναντίον των Περσών είναι εmicroφανής σε αυτόν τον συmicroβολισmicroό Οι microετόπες κατασκευάστηκαν πρώτες και

Σχέδια της microετόπης της νότιας πλευράς του Γάλλου ζωγράφου

χρονολογούνται από το 447 έως το 442 πΧ Γιrsquo αυτό είναι ευδιάκριτα τα αρχαϊκά χαρακτηρι-στικά κυρίως στις microορφές των Κενταύρων

Ζωφόρος

Ένα θέmicroα που δεν είναι microυθικό όπως συνηθιζόταν στη διακόσmicroηση των ναών αλλά από τη σύγχρονη ζωή της Αθήνας απεικονίζεται στη ζωφόρο του ναού microία ταινία ανάγλυφη 160 micro που περιτρέχει το επάνω τmicroήmicroα του εξωτερικού τοίχου του κυρίως ναού Πρόκειται για την ποmicroπή που γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια κατά τη διάρκεια της γιορτής των Παναθηναίων (τα microεγάλα Παναθήναια) για να ντύσουν

microε καινούργιο πέπλο το παλιό ξύλινο άγαλmicroα της Αθηνάς Πολιάδος το laquoδιιπετέςraquo (σταλmicroένο από τον Δία) Στην ποmicroπή συmicromicroετείχαν όλοι οι Αθηναίοι και ο πέπλος ήταν τοποθετηmicroένος σαν laquoιστίοraquo σε microία τριήρη Στη δυτική πλευρά παριστάνονται νεαροί Αθηναίοι να φροντίζουν τα άλογά τους να προσπαθούν να τα τιθασεύσουν να συνοmicroιλούν Δεν έχει ξεκινήσει ακόmicroη η ποmicroπή Στη βόρεια και νότια πλευρά η ποmicroπή έχει ξεκινήσει microε τους ιππείς τα άρmicroατα τους microουσικούς τους νέους που οδηγούν τα ζώα για τη θυσία Κατευθύνονται προς την ανα-τολική πλευρά στο κέντρο της οποίας παριστάνεται η ιερή τελετουργία της παράδοσης του πέπλου παρουσία των δώδεκα Ολύmicroπιων θεών Χωρισmicroένοι ανά 6 σε δύο οmicroάδες microοιάζουν να περιmicroένουν την ποmicroπή Στα δύο άκρα της ανατολικής πλευράς παριστάνονται γυναίκες microε τελετουργικά σκεύη για τις σπονδές που γίνονταν πριν τη θυσία νέες που ύφαναν τον πέπλο και άνδρες που γενικά πιστεύεται ότι είναι οι επώνυmicroοι ήρωες των 10 φυλών της ΑττικήςΟι ιππείς καταλαmicroβάνουν το microεγαλύτερο microέρος σε microια συνεχή ροή που αναπτύσσεται στη βόρεια και νότια πλευρά Νεαροί ντυmicroένοι microε διαφορετικές ενδυmicroασίες microε microία σοβαρό-τητα στο πρόσωπο που δείχνει αυτοσυγκέντρωση Άπειρη η βιβλιογραφία για τη ζωφόρο και πολλοί οι προβληmicroατισmicroοί Πώς ερmicroηνεύεται η παρουσία των θεών να υποδέχονται την ποmicroπή παρουσιάζεται microια πραγmicroατική ποmicroπή ή είναι microία ιδεατή εικόνα Σύmicroφωνα microάλιστα microε πρόσφατη ερmicroηνεία στην παράσταση microπορεί να laquoδιαβάσειraquo κανείς τη δοmicroή και την εξέλιξη της αθηναϊκής πολιτείας Στη βόρεια πλευρά οι οmicroάδες των microορφών ανά 4 παραπέmicroπουν στη διαίρεση των Αθηναίων στις 4 φυλές το παλιό ιωνικό σύστηmicroα πριν τον Κλεισθένη Στη νότια

στα έργα τουΜε εντυπωσιακό τρόπο microας δίνει ο γλύπτης Παιώνιος αυτή τη νέα τεχνοτροπία σε microία Νίκη που βρέθηκε στην Ολυmicroπία Η Νίκη του Παιωνίου θεωρείται από τα καλύτερα κλασικά microνηmicroεία Ήταν τοποθετηmicroένη πάνω σε τριγωνικό βάθρο ύψους 9 micro microπροστά από τον ναό του Δία Από την επιγραφή του βάθρου πληροφορούmicroαστε ότι την παρήγ-γειλαν οι Μεσσήνιοι και οι Ναυπάκτιοι microετά από microία νίκη τους εναντίον των εχθρών τους Πρόκειται για τη νίκη των Αθηναίων και των συmicromicroάχων τους στη Σφακτηρία το

πλευρά οι 10 οmicroάδες ιππέων τα 10 άρmicroατα και τα 10 βόδια παραπέmicroπουν στις 10 φυλές της κλεισθένειας δηmicroοκρατίας Η ζωφόρος δηmicroιουργήθηκε microεταξύ των ετών 442-438 Μεγάλο microέρος της βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο και αρκετά τmicroήmicroατά της στο microικρό Μουσείο της Ακρόπολης Η δυτική πλευρά παρέmicroεινε στη θέση της επάνω στον ναό Σήmicroερα microετά από συντήρηση εκτίθεται στο microουσείο και τοποθετήθηκαν αντίγραφα στη θέση της

Αετώmicroατα

Τα θέmicroατα των αετωmicroάτων είναι microυθολογικά και σχετίζονται microε την Αθηνά την πολιούχο θεά της Αθήνας Στο ανατολικό παριστάνεται η γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία παρουσία των θεών που εκπλήσσονται από το γεγονός Στη microία άκρη του αετώmicroατος ο Ήλιος ανατέλλει πάνω στο άρmicroα του σύmicroβολο της νέας εποχής που έρχεται microε τη γέννηση της Αθηνάς Στην άλλη άκρη η Σελήνη δύει microε το δικό της άρmicroα σύmicroβολο του παλιού κόσmicroου που χάνεται Στο δυτικό παριστάνεται η διαmicroάχη ανάmicroεσα στον Ποσειδώνα και την Αθηνά για την κατάκτηση της αττικής γης Το κεντρικό τmicroήmicroα του αετώmicroατος καταλαmicroβάνουν οι δύο θεοί microε τα άρmicroατά τους ενώ δεξιά και αριστερά θεοί και ήρωες παρακολουθούν ως κριτές τον αγώνα Οι microορφές των αετωmicroάτων είναι ολόγλυφες και οι κεντρικές όπως ο Ποσειδώνας του δυτικού αετώmicroατος ξεπερνούσαν τα 3 micro Για το χαmicroένο κεντρικό τmicroήmicroα του ανατολικού αετώmicroατος που δεν υπάρχει ούτε στα σχέδια του J Carrey οι αναπαραστάσεις είναι αρκετά υποθετικές Το δυτικό αέτωmicroα βρισκόταν σε καλή κατάσταση όταν ο J Carrey έκανε τα σχέ-δια αλλά έπαθε microεγάλη ζηmicroιά από την έκρηξη του Μοροζίνι Κατασκευάστηκαν τελευταία και χρονολογούνται περίπου από το 437 έως το 432 πΧ

425 πΧ (Παυσανίας V261)Το ύψος της Νίκης microαζί microε τα φτερά της που δεν σώζονται ήταν περίπου 3 micro Με τα χέρια της κρατούσε το ιmicroάτιο που ανοιγόταν πίσω της σαν ιστίο πλοίου Στα πόδια της διακρίνεται ο αετός (σύmicroβολο του Δία) Η microορφή εικονίζεται να κατεβαίνει από τον ουρανό Ο χιτώνας της διάφανος κολλά επάνω στο σώmicroα και το αποκαλύπτει γλιστρά από τον αριστερό της ώmicroο και γυmicroνώνει τον αριστερό microαστό Για πρώτη φορά στην ελληνική πλαστική δίνεται microε πολύ φυσικό τρόπο η ιπτάmicroενη microορφή ΠολύκλειτοςΟ Πολύκλειτος είναι ένας διαφορετικός γλύπτης Καταγόταν από το Άργος και η δωρική του ψυχοσύνθεση ήταν διαφορετική από την αττική ιωνική του Φειδία Το κάλλος για τον Πολύκλειτο ήταν το αρρενωπό αθλητικό σώmicroα των εφήβων που γυmicroνάζονταν στις παλαίστρες Η αυστηρότητα της δοmicroής του σώmicroατος ταίριαζε περισσότερο στον χαλκό γιrsquo αυτό οι αρχαίοι τον θεωρούσαν κατεξοχήν χαλκουργόΚανένα πρωτότυπο έργο του δεν microας σώζεται Ο Δορυφόρος (ύψους 212 micro) το πιο διάσηmicroο έργο του αναγνωρίζεται σε ρωmicroαϊκά αντίγραφα Αποδίδει την ιδεατή microορφή ενός αθλητή (πιστεύουν ότι παριστάνει τον Αχιλλέα τον κατεξοχήν Έλληνα ήρωα) Ο γλύπτης στο άγαλmicroα αυτό δίνει τις ιδανικές αναλογίες της ανδρικής microορφής ένα θέmicroα microε το οποίο ασχολείται και θεωρητικά σε ένα δοκίmicroιο χαmicroένο σήmicroερα τον Κανόνα Γιrsquo αυτό και ο Δορυφόρος ονοmicroάζεται και Κανών Αντιθετικές κινήσεις των microελών του σώmicroατος δίνουν microία ισορροπία στη microορφή Ο νέος στηρίζεται γερά στο δεξί του πόδι ενώ φέρει το αριστερό microε καmicroπτόmicroενο το γόνατο πίσω ελεύθερα και τα ακροδάκτυλα microόλις που ακουmicroπούν στο έδαφος Στο αριστερό χέρι κρατά το δόρυ Δίνει την εντύ-πωση ότι ενώ βαδίζει κάποια στιγmicroή σταmicroατά και θα ξεκινήσει πάλι Ένα ρωmicroαλέο κορmicroί microε ευρείς ώmicroους αναλογίες που δίνουν την εικόνα τετραγωνισmicroένης microορφής Αυτός ο πολυκλείτειος κανόνας περνάει σε όλα τα έργα του Ο Διαδούmicroενος ο Νάρ-κισσος η Αmicroαζόνα του Καπιτωλίου κά είναι έργα οmicroοιόmicroορφα Ο γλύπτης επεδίωκε τη συmicromicroετρία και την ευρυθmicroία των ήρεmicroων σωmicroάτων και αδιαφορούσε εάν θα είναι microονότονα Είναι ο διάδοχος των γλυπτών της Αρχαϊκής εποχής που έπλαθαν τα αγάλ-microατα κούρων Οι microορφές του διέφεραν πολύ τόσο από τις γεmicroάτες δράση microορφές του Μύρωνα όσο και από τις θεϊκές microορφές του Φειδία

Η laquoΣανδαλίζουσαraquo λεπτοmicroέρεια του γλυπτού διακόσmicroου του

Η Νίκη του Παιωνίου έργο του 425 πΧ (Αρχαιολογικό Μου-

στα έργα τουΜε εντυπωσιακό τρόπο microας δίνει ο γλύπτης Παιώνιος αυτή τη νέα τεχνοτροπία σε microία Νίκη που βρέθηκε στην Ολυmicroπία Η Νίκη του Παιωνίου θεωρείται από τα καλύτερα κλασικά microνηmicroεία Ήταν τοποθετηmicroένη πάνω σε τριγωνικό βάθρο ύψους 9 micro microπροστά από τον ναό του Δία Από την επιγραφή του βάθρου πληροφορούmicroαστε ότι την παρήγ-γειλαν οι Μεσσήνιοι και οι Ναυπάκτιοι microετά από microία νίκη τους εναντίον των εχθρών τους Πρόκειται για τη νίκη των Αθηναίων και των συmicromicroάχων τους στη Σφακτηρία το

πλευρά οι 10 οmicroάδες ιππέων τα 10 άρmicroατα και τα 10 βόδια παραπέmicroπουν στις 10 φυλές της κλεισθένειας δηmicroοκρατίας Η ζωφόρος δηmicroιουργήθηκε microεταξύ των ετών 442-438 Μεγάλο microέρος της βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο και αρκετά τmicroήmicroατά της στο microικρό Μουσείο της Ακρόπολης Η δυτική πλευρά παρέmicroεινε στη θέση της επάνω στον ναό Σήmicroερα microετά από συντήρηση εκτίθεται στο microουσείο και τοποθετήθηκαν αντίγραφα στη θέση της

Αετώmicroατα

Τα θέmicroατα των αετωmicroάτων είναι microυθολογικά και σχετίζονται microε την Αθηνά την πολιούχο θεά της Αθήνας Στο ανατολικό παριστάνεται η γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία παρουσία των θεών που εκπλήσσονται από το γεγονός Στη microία άκρη του αετώmicroατος ο Ήλιος ανατέλλει πάνω στο άρmicroα του σύmicroβολο της νέας εποχής που έρχεται microε τη γέννηση της Αθηνάς Στην άλλη άκρη η Σελήνη δύει microε το δικό της άρmicroα σύmicroβολο του παλιού κόσmicroου που χάνεται Στο δυτικό παριστάνεται η διαmicroάχη ανάmicroεσα στον Ποσειδώνα και την Αθηνά για την κατάκτηση της αττικής γης Το κεντρικό τmicroήmicroα του αετώmicroατος καταλαmicroβάνουν οι δύο θεοί microε τα άρmicroατά τους ενώ δεξιά και αριστερά θεοί και ήρωες παρακολουθούν ως κριτές τον αγώνα Οι microορφές των αετωmicroάτων είναι ολόγλυφες και οι κεντρικές όπως ο Ποσειδώνας του δυτικού αετώmicroατος ξεπερνούσαν τα 3 micro Για το χαmicroένο κεντρικό τmicroήmicroα του ανατολικού αετώmicroατος που δεν υπάρχει ούτε στα σχέδια του J Carrey οι αναπαραστάσεις είναι αρκετά υποθετικές Το δυτικό αέτωmicroα βρισκόταν σε καλή κατάσταση όταν ο J Carrey έκανε τα σχέ-δια αλλά έπαθε microεγάλη ζηmicroιά από την έκρηξη του Μοροζίνι Κατασκευάστηκαν τελευταία και χρονολογούνται περίπου από το 437 έως το 432 πΧ

425 πΧ (Παυσανίας V261)Το ύψος της Νίκης microαζί microε τα φτερά της που δεν σώζονται ήταν περίπου 3 micro Με τα χέρια της κρατούσε το ιmicroάτιο που ανοιγόταν πίσω της σαν ιστίο πλοίου Στα πόδια της διακρίνεται ο αετός (σύmicroβολο του Δία) Η microορφή εικονίζεται να κατεβαίνει από τον ουρανό Ο χιτώνας της διάφανος κολλά επάνω στο σώmicroα και το αποκαλύπτει γλιστρά από τον αριστερό της ώmicroο και γυmicroνώνει τον αριστερό microαστό Για πρώτη φορά στην ελληνική πλαστική δίνεται microε πολύ φυσικό τρόπο η ιπτάmicroενη microορφή ΠολύκλειτοςΟ Πολύκλειτος είναι ένας διαφορετικός γλύπτης Καταγόταν από το Άργος και η δωρική του ψυχοσύνθεση ήταν διαφορετική από την αττική ιωνική του Φειδία Το κάλλος για τον Πολύκλειτο ήταν το αρρενωπό αθλητικό σώmicroα των εφήβων που γυmicroνάζονταν στις παλαίστρες Η αυστηρότητα της δοmicroής του σώmicroατος ταίριαζε περισσότερο στον χαλκό γιrsquo αυτό οι αρχαίοι τον θεωρούσαν κατεξοχήν χαλκουργόΚανένα πρωτότυπο έργο του δεν microας σώζεται Ο Δορυφόρος (ύψους 212 micro) το πιο διάσηmicroο έργο του αναγνωρίζεται σε ρωmicroαϊκά αντίγραφα Αποδίδει την ιδεατή microορφή ενός αθλητή (πιστεύουν ότι παριστάνει τον Αχιλλέα τον κατεξοχήν Έλληνα ήρωα) Ο γλύπτης στο άγαλmicroα αυτό δίνει τις ιδανικές αναλογίες της ανδρικής microορφής ένα θέmicroα microε το οποίο ασχολείται και θεωρητικά σε ένα δοκίmicroιο χαmicroένο σήmicroερα τον Κανόνα Γιrsquo αυτό και ο Δορυφόρος ονοmicroάζεται και Κανών Αντιθετικές κινήσεις των microελών του σώmicroατος δίνουν microία ισορροπία στη microορφή Ο νέος στηρίζεται γερά στο δεξί του πόδι ενώ φέρει το αριστερό microε καmicroπτόmicroενο το γόνατο πίσω ελεύθερα και τα ακροδάκτυλα microόλις που ακουmicroπούν στο έδαφος Στο αριστερό χέρι κρατά το δόρυ Δίνει την εντύ-πωση ότι ενώ βαδίζει κάποια στιγmicroή σταmicroατά και θα ξεκινήσει πάλι Ένα ρωmicroαλέο κορmicroί microε ευρείς ώmicroους αναλογίες που δίνουν την εικόνα τετραγωνισmicroένης microορφής Αυτός ο πολυκλείτειος κανόνας περνάει σε όλα τα έργα του Ο Διαδούmicroενος ο Νάρ-κισσος η Αmicroαζόνα του Καπιτωλίου κά είναι έργα οmicroοιόmicroορφα Ο γλύπτης επεδίωκε τη συmicromicroετρία και την ευρυθmicroία των ήρεmicroων σωmicroάτων και αδιαφορούσε εάν θα είναι microονότονα Είναι ο διάδοχος των γλυπτών της Αρχαϊκής εποχής που έπλαθαν τα αγάλ-microατα κούρων Οι microορφές του διέφεραν πολύ τόσο από τις γεmicroάτες δράση microορφές του Μύρωνα όσο και από τις θεϊκές microορφές του Φειδία

Η laquoΣανδαλίζουσαraquo λεπτοmicroέρεια του γλυπτού διακόσmicroου του

Η Νίκη του Παιωνίου έργο του 425 πΧ (Αρχαιολογικό Μου-

425 πΧ (Παυσανίας V261)Το ύψος της Νίκης microαζί microε τα φτερά της που δεν σώζονται ήταν περίπου 3 micro Με τα χέρια της κρατούσε το ιmicroάτιο που ανοιγόταν πίσω της σαν ιστίο πλοίου Στα πόδια της διακρίνεται ο αετός (σύmicroβολο του Δία) Η microορφή εικονίζεται να κατεβαίνει από τον ουρανό Ο χιτώνας της διάφανος κολλά επάνω στο σώmicroα και το αποκαλύπτει γλιστρά από τον αριστερό της ώmicroο και γυmicroνώνει τον αριστερό microαστό Για πρώτη φορά στην ελληνική πλαστική δίνεται microε πολύ φυσικό τρόπο η ιπτάmicroενη microορφή ΠολύκλειτοςΟ Πολύκλειτος είναι ένας διαφορετικός γλύπτης Καταγόταν από το Άργος και η δωρική του ψυχοσύνθεση ήταν διαφορετική από την αττική ιωνική του Φειδία Το κάλλος για τον Πολύκλειτο ήταν το αρρενωπό αθλητικό σώmicroα των εφήβων που γυmicroνάζονταν στις παλαίστρες Η αυστηρότητα της δοmicroής του σώmicroατος ταίριαζε περισσότερο στον χαλκό γιrsquo αυτό οι αρχαίοι τον θεωρούσαν κατεξοχήν χαλκουργόΚανένα πρωτότυπο έργο του δεν microας σώζεται Ο Δορυφόρος (ύψους 212 micro) το πιο διάσηmicroο έργο του αναγνωρίζεται σε ρωmicroαϊκά αντίγραφα Αποδίδει την ιδεατή microορφή ενός αθλητή (πιστεύουν ότι παριστάνει τον Αχιλλέα τον κατεξοχήν Έλληνα ήρωα) Ο γλύπτης στο άγαλmicroα αυτό δίνει τις ιδανικές αναλογίες της ανδρικής microορφής ένα θέmicroα microε το οποίο ασχολείται και θεωρητικά σε ένα δοκίmicroιο χαmicroένο σήmicroερα τον Κανόνα Γιrsquo αυτό και ο Δορυφόρος ονοmicroάζεται και Κανών Αντιθετικές κινήσεις των microελών του σώmicroατος δίνουν microία ισορροπία στη microορφή Ο νέος στηρίζεται γερά στο δεξί του πόδι ενώ φέρει το αριστερό microε καmicroπτόmicroενο το γόνατο πίσω ελεύθερα και τα ακροδάκτυλα microόλις που ακουmicroπούν στο έδαφος Στο αριστερό χέρι κρατά το δόρυ Δίνει την εντύ-πωση ότι ενώ βαδίζει κάποια στιγmicroή σταmicroατά και θα ξεκινήσει πάλι Ένα ρωmicroαλέο κορmicroί microε ευρείς ώmicroους αναλογίες που δίνουν την εικόνα τετραγωνισmicroένης microορφής Αυτός ο πολυκλείτειος κανόνας περνάει σε όλα τα έργα του Ο Διαδούmicroενος ο Νάρ-κισσος η Αmicroαζόνα του Καπιτωλίου κά είναι έργα οmicroοιόmicroορφα Ο γλύπτης επεδίωκε τη συmicromicroετρία και την ευρυθmicroία των ήρεmicroων σωmicroάτων και αδιαφορούσε εάν θα είναι microονότονα Είναι ο διάδοχος των γλυπτών της Αρχαϊκής εποχής που έπλαθαν τα αγάλ-microατα κούρων Οι microορφές του διέφεραν πολύ τόσο από τις γεmicroάτες δράση microορφές του Μύρωνα όσο και από τις θεϊκές microορφές του Φειδία

Η laquoΣανδαλίζουσαraquo λεπτοmicroέρεια του γλυπτού διακόσmicroου του

Η Νίκη του Παιωνίου έργο του 425 πΧ (Αρχαιολογικό Μου-

Τέταρτος αιώναςΗ Αθήνα έχει το προβάδισmicroα στην πλαστική παρά τα καταστροφικά αποτελέσmicroατα του Πελοποννησιακού πολέmicroου Σιγά-σιγά δηmicroιουργείται microία τάξη πλουσίων από το εmicroπό-ριο οι οποίοι γίνονται χορηγοί δραmicroατικών αγώνων Μετά τη νίκη τους τοποθετούν εντυπωσιακά αγάλmicroατα στην οδό Τριπόδων (στην περιοχή της σηmicroερινής Πλάκας) έργα διάσηmicroων γλυπτών της εποχής Αλλά και άλλες πόλεις (Θήβα Σικυώνα Μεγαλό-πολη) καλούν φηmicroισmicroένους γλύπτες για να κοσmicroήσουν τους ναούς τουςΗ πλαστική του 4ου αιώνα στηρίζεται στην ωραία παράδοση Φειδιακές επιβιώσεις και χαρακτηριστικά του πλούσιου ρυθmicroού θα δούmicroε σε γλυπτά τουλάχιστον των αρχών του αιώνα Όmicroως υπάρχει η τάση για πιο ρεαλιστικές microορφές και για απόδοση έντονων συναισθηmicroάτων Προβάλλεται το αισθησιακό στοιχείο και για πρώτη φορά στην ελλη-νική τέχνη παριστάνεται γυmicroνή η θεά Η microεγάλη κατάκτηση όmicroως της πλαστικής είναι η απόδοση του τρισδιάστατου καλλιτεχνικού χώρου Είναι επίτευγmicroα του Λυσίππου αλλά και άλλοι γλύπτες έκαναν προσπάθειες για απόδοση τρισδιάστατης microορφήςΑπό τους πρώτους γλύπτες του 4ου αιώνα είναι ο Κηφισόδοτος ο πατέρας του φη-microισmicroένου Πραξιτέλη Από την παράδοση γνωρίζουmicroε ότι κατασκεύασε αγάλmicroατα του Δία και της Άρτεmicroης στη Μεγαλόπολη και το άγαλmicroα της Ειρήνης που κρατά τον microικρό γιο της Πλούτο Αυτό το τελευταίο το αναγνωρίζουmicroε σε αντίγραφα (το πρωτότυπο ήταν χάλκινο) Ο Κηφισόδοτος στηρίζεται στη φειδιακή παράδοση Οι πτυχώσεις του πέπλου της θεάς είναι καθαρά φειδιακές Θυmicroίζουν τα ενδύmicroατα γυναικών από τη ζωφόρο του Παρθενώνα Αλλά το πρόσωπο της Ειρήνης microας δίνει τα χαρακτηριστικά της πλαστικής του 4ου αιώνα Η microητρική τρυφερότητα είναι διάχυτη στο πρόσωπό της καθώς κοιτάζει τον γιο της Ο microικρός Πλούτος απλώνει το χέρι του σαν να θέλει να χαϊδέψει τη microητέρα του Το έργο τοποθετήθηκε στην αθηναϊκή Αγορά πιθανόν microετά από microία πανελλήνια ει-ρήνη το 371 πΧ Ο συmicroβολισmicroός είναι σαφής Μετά τα δεινά του πολέmicroου η Ειρήνη (ο Ευριπίδης την ονοmicroάζει laquoκουροτρόφοraquo και γιος της ήταν ο Πλούτος) θα φέρει τον πλούτο και την ευηmicroερία

Πραξιτέλης Ήταν microεγάλη η φήmicroη του και δεχόταν παραγγελίες από όλη την Ελλάδα Από τα έργα

Η laquoπληγωmicroένη Αmicroαζόναraquo του Πολύκλειτου (440-430 πΧ)

του microόνο ο Ερmicroής της Ολυmicroπίας θεωρείται πρωτότυπο έργο αν και σήmicroερα υποστηρί-ζεται από πολλούς ότι είναι έργο της Ελληνιστικής εποχής που αντιγράφει κάποιο του ΠραξιτέληΠολύ χαρακτηριστική είναι η στάση των αγαλmicroάτων του Ευλύγιστα νεανικά κορmicroιά που αποδίδονται microε κατακόρυφη καmicroπύλη γραmicromicroή αρκετά έντονη σε πολλά έργα του Απο-microακρύνεται εντελώς από τα αθλητικά σώmicroατα του Πολυκλείτου Η απαλή επιδερmicroίδα το microαλακό πλάσιmicroο της σάρκας τα γλυκά χαρακτηριστικά του προσώπου δίνουν γλυκές microορφές πολύ θηλυκές Είναι ο πρώτος που παριστάνει γυmicroνή τη θεά και εισάγει τον αισθησιασmicroό στην τέχνη Ο Ερmicroής της Ολυmicroπίας (ύψος 213 micro) ανήκει στα τελευταία του έργα (γύρω στο 330 πΧ) Το άγαλmicroα βρέθηκε το 1877 σε καλή κατάσταση microέσα στον αρχαϊκό ναό της Ήρας Ο Παυσανίας το είδε microέσα στον ναό (λειτουργούσε ως microουσείο στα χρόνια του) και απλά το αναφέρει ως laquoτέχνης Πραξιτέλουςraquo Ίσως να microην ήταν από τα αριστουρ-γήmicroατα του γλύπτη αν και θαυmicroάστηκε πολύ σε microεταγενέστερες εποχές Ο Ερmicroής κρατά στο αριστερό του χέρι τον microικρό Διόνυσο για να τον microεταφέρει στις νύmicroφες οι οποίες θα αναλάmicroβαναν την ανατροφή του Στο δεξί του χέρι ίσως κρατούσε ένα τσαmicroπί σταφύλι προς το οποίο απλώνει το χέρι του το παιδί Ο θεός φαίνεται να έχει σταmicroατήσει κάπου για να ξεκουραστεί ακουmicroπά στον κορmicroό του δέντρου και ρεmicroβάζει Η καmicroπύλη της κορmicroοστασιάς του τα γλυκά χαρακτηριστικά του προσώ-που η απόδοση συναισθηmicroάτων (η κούραση φαίνεται στα βαθιά του microάτια και στα microισάνοιχτα χείλη) τα πολύ φυσικά ατηmicroέλητα microαλλιά του είναι αρετές πραξιτελικές Έχουmicroε την τέλεια απόδοση της φυσικής microορφής στο microάρmicroαρο Τα χρώmicroατα στα οποία ο Πραξιτέλης έδινε microεγάλη σηmicroασία θα συνέβαλαν στην εντυπωσιακή εικόνα (τα αγάλmicroατά του ζωγράφιζε ο φίλος του Νικίας microεγάλος ζωγράφος της εποχής)Οι ειδυλλιακές σκηνές είναι ένα αγαπητό θέmicroα στον γλύπτη Ο Απόλλων Σαυροκτόνος (αντίγραφο) παριστάνεται νεαρός σαν ένα παιδί της εξοχής που σκοτώνει σαύρες Δεν θα ήταν εύκολο να αναγνωρίσουmicroε τον θεό εάν δεν είχαmicroε τη microαρτυρία του Πλίνιου ο οποίος περιγράφει το πρωτότυπο άγαλmicroα Ο Απόλλων στηρίζεται στον κορmicroό του δέντρου και προσπαθεί να στοχεύσει τη σαύρα που αναρριχάται στον κορmicroό Πρόκειται για microία ειδυλλιακή microορφή πολύ microακριά από τις θεϊκές microορφές του 5ου αιώναΕξανθρωπισmicroένη microορφή είναι και ο Σάτυρος οινοχοών από τα πρώιmicroα έργα του Πρα-

laquoΕιρήνη και πλούτοςraquo έργο του Κηφισόδοτου (375-370 πΧ)

ξιτέλη Το γνωρίζουmicroε επίσης από αντίγραφα Στο αριστερό του χέρι πρέπει να κρα-τούσε τη φιάλη και στο υψωmicroένο δεξί την οινοχόη για να προσφέρει κρασί στον Διόνυσο Ο Σάτυρος έχει τη microορφή νεαρού δεν έχει ουρά καmicroία σχέση microε τις microορφές σατύρων που συναντάmicroε στην τέχνη προγενέστερων εποχών Το microόνο που microας οδηγεί στην ταύτιση της microορφής microε σάτυρο είναι τα αιχmicroηρά του αυτιά Σε αυτό το έργο διακρίνουmicroε οmicroοιότητα microε τα έργα του πατέρα του Κηφισόδοτου αν και δεν έχουν

Κνιδία Αφροδίτη

Το διασηmicroότερο έργο του Πραξιτέλη πρέπει να ήταν η Κνιδία Αφροδίτη που τη γνω-ρίζουmicroε από αντίγραφα και από παραστάσεις σε νοmicroίσmicroατα Θαυmicroάστηκε πολύ στην αρχαιότητα Ο Πλίνιος γράφει (HN 36 20-21) laquo hellip αλλά την πρώτη θέση από όλα τα έργα όχι microόνο του Πραξιτέλη αλλά και όλου του κόσmicroου κατέχει η Αφροδίτη και πολλοί ταξίδευαν στην Κνίδο για να τη δουν Έκανε δύο (αγάλmicroατα) εκ των οποίων το ένα ήταν ντυmicroένο και τα πούλησε συγχρόνως Οι Κώοι προτίmicroησαν αυτό (το ντυmicroένο) που είχε την ίδια αξία γιατί θεώρησαν ότι είναι πιο σοβαρό και σεmicroνό Οι Κνίδιοι αγόρασαν αυτό που απορρίφθηκε και είναι αυτό που απέκτησε ξεχωριστή φήmicroη Ο βασιλιάς Νικοmicroήδης θέλησε να το αγοράσουν οι Κνίδιοι και υποσχέθηκε ότι θα εξοφλούσε όλο το χρέος που ήταν τεράστιο Αλλά microε ευχαρίστηση το δέχθηκαν και όχι χωρίς λόγο Ο Πραξιτέλης microε αυτό το άγαλmicroα έκανε γνωστή την Κνίδο Ο microικρός ναός της ήταν γύρω-γύρω εντελώς ανοικτός ώστε να microπορούν να δουν το άγαλmicroα απrsquo όλες τις πλευρές αφού έγινε microε τη βοήθειά της Άξιζε κάθε θαυmicroασmicroό από οποιαδήποτε πλευρά και αν την έβλεπε κάποιος Διηγούνται ότι κάποιος που την ερωτεύθηκε σταmicroατούσε κρυφά τη νύχτα και αγκάλιαζε το άγαλmicroα hellip raquoΗ θεά στεκόταν όρθια και ολόγυmicroνη Ετοιmicroαζόταν να λουστεί και ακουmicroπά το ιmicroάτιό της στην υδρία που υπάρχει δίπλα της Παριστάνεται να εκπλήσσεται ξαφνικά και φέρει το δεξί χέρι microπροστά για να καλύψει τα γυmicroνά σηmicroεία του σώmicroατός της Το δέρmicroα της απαλό τα χείλη της microε ελαφρύ χαmicroόγελο Τα microάτια της καθαρά και λαmicroπερά Παρά τη γυmicroνότητά της διακρίνεται η θεϊκή της υπόσταση Η παράδοση αναφέρει ότι η περίφηmicroη εταίρα Φρύνη ερωmicroένη του Πραξιτέλη ίσως ήταν το microοντέλο για τη θεά

Η laquoΚνίδια Αφροδίτηraquo το διασηmicroότερο ίσως έργο του

τεχνοτροπικές οmicroοιότητες οι δύο γλύπτες Η στάση του σατύρου είναι όmicroοια microε τη στάση της Ειρήνης Η θέση των χεριών και στα δύο ορίζει την microπροστινή πλευρά και αυτή τονίζεται Ο Πραξιτέλης δίνει πολύ φυσικές microορφές εισάγει τον αισθησιασmicroό στην αρχαία ελληνική πλαστική όmicroως δεν πειραmicroατίζεται στην απόδοση τρισδιάστα-της microορφής Ως προς αυτό θεωρείται ο συντηρητικός της εποχήςΟ Τιmicroόθεος και ο Σκόπας κόσmicroησαν δύο σηmicroαντικούς ναούς του 4ου αιώνα Ο Τιmicroό-θεος τον microικρό ναό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο και ο Σκόπας τον ναό της Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα Από τα σωζόmicroενα θραύσmicroατα του γλυπτικού διακόσmicroου των ναών γνωρίζουmicroε την τεχνοτροπία τους Μία Νίκη που στροβιλίζεται ελεύθερα στον χώρο

Ο έφηβος των Αντικυθήρων

Από τα ωραιότερα αγάλmicroατα των κλασικών χρόνων microε σφριγηλό και αθλητικό σώmicroα Προέρχεται από αρχαίο ναυάγιο στη θαλάσσια περιοχή των Αντικυθήρων Η στάση και η δοmicroή του σώmicroατος θυmicroίζουν τα γυmicroνασmicroένα κορmicroιά των αγαλmicroάτων του Πολυκλεί-του Στο υψωmicroένο δεξί του χέρι πρέπει να κρατούσε κάποιο σφαιρικό αντικείmicroενο όπως microπορούmicroε να διαπιστώσουmicroε από την κλίση των δακτύλων Τι ήταν αυτό microόνο υποθέσεις microπορούν να γίνουν Ίσως κρατούσε το κεφάλι Μέδουσας και σε αυτή την περίπτωση ταυτίζεται microε τον Περσέα Εάν όmicroως κρατούσε microήλο θα πρέπει να παριστα-νόταν ο Πάρης Ο Πλίνιος αναφέρει ένα άγαλmicroα του Πάρη έργο του γλύπτη Ευφράνορα laquoτου Ευφράνορα είναι ο Αλέξανδρος-Πάρις στον οποίο εξαίρονται όλα αυτά που microπορεί κανείς να διακρίνει σrsquo αυτόν ο κριτής των θεών ο εραστής της Ελένης και τέλος ο φονιάς του Αχιλλέαraquo (HN3477-78) Το άγαλmicroα παρά την πολυκλείτεια στάση ξεφεύγει από τον τετραγωνισmicroένο κανόνα του Πολυκλείτου Έχει ψηλό κορmicroί και κεφάλι microικρό σε σχέση microε το σώmicroα του Μία νέα συmicromicroετρία που αποδίδει πιο χαριτωmicroένα και φυσικά σώmicroατα και την οποία κατά τις microαρτυρίες των αρχαίων υιοθέτησε ο Ευφράνωρ διάσηmicroος γλύπτης και ζωγράφος από την Κόρινθο (αυτή η συmicromicroετρία τελειοποιείται αργότερα microε τον Λύσιππο) Με microεγάλη πιθανότητα ο έφηβος των Αντικυθήρων θεωρείται δικό του έργο

Ο laquoΈφηβος των Αντικυθήρωνraquo έργο που αποδίδεται στον

κρατώντας πέρδικα και οι έφιππες Αύρες από τα ακρωτήρια του ναού του Ασκληπιού αποδίδονται microε microεγάλη πιθανότητα στον Τιmicroόθεο και δείχνουν να συνεχίζεται η τε-χνοτροπία του πλούσιου ρυθmicroού Ο Σκόπας δίνει δυναmicroικά πρόσωπα microε έντονα συναι-σθήmicroατα (το πάθος) και έντονα κινηmicroένες microορφές Στη γνωστή από τις αρχαίες πηγές Μαινάδα του (αναγνωρίζεται σε αντίγραφο που βρίσκεται στο Μουσείο της Δρέσδης) ο γλύπτης κατόρθωσε να δώσει στο microάρmicroαρο microια ζωντανή εικόνα της ακολούθου του Διονύσου που έχει καταληφθεί από laquoθεία microανίαraquo

ΛεωχάρηςΠρέπει να ήταν microεγάλη η φήmicroη του αν κρίνουmicroε από το γεγονός ότι ο Φίλιππος Βrsquo της Μακεδονίας microετά τη microάχη της Χαιρώνειας του ανέθεσε την κατασκευή των χρυσελεφάντινων αγαλmicroάτων της οικογενείας του τα οποία τοποθετήθηκαν στη θόλο της Ολυmicroπίας (το λεγόmicroενο Φιλιππείο) Μαζί microε τον Λύσιππο ανοίγουν νέους δρό-microους στην τέχνη και θα θέσουν τις βάσεις στις οποίες θα στηριχθεί η ελληνιστική πλαστικήΤα έργα του έχουν την πραξιτελική λεπτότητα κυρίως τα πρόσωπα Ο ίδιος ήταν Αθηναίος και επηρεάζεται από το αττικό πνεύmicroα Όmicroως αντίθετα από τον Πραξιτέλη προσπαθεί να δώσει βάθος στη microορφή Στο σύmicroπλεγmicroα του Γανυmicroήδη microε τον αετό-Δία και στον Απόλλωνα Belvedere (έργο που θαυmicroάστηκε πολύ στην Αναγέννηση) είναι εmicroφανής αυτή η προσπάθεια Στο πρώτο ο Δίας ερωτευmicroένος microε το βασιλόπουλο της Τροίας Γανυmicroήδη microεταmicroορ-φώνεται σε αετό και τον αρπάζει την ώρα που καθόταν στο δέντρο να ξεκουραστεί Τα ανοιγmicroένα φτερά του αετού η έκταση των microελών του σώmicroατος του Γανυmicroήδη σε διαφορετική κατεύθυνση η στροφή του κεφαλιού του Γανυmicroήδη του σκύλου του και του αετού προς τα επάνω (προς τον ουρανό) συντελούν ώστε να ανοίγονται στο βάθος οι microορφές και να χάνεται η microπροστινή πλευρά Η ίδια ευρύτητα κίνησης υπάρχει και στον Απόλλωνα Ο θεός γυmicroνός microε τη χλαmicroύδα του να κρέmicroεται microεταξύ του αριστερού ώmicroου και του προτεταmicroένου αριστερού χεριού σαν οθόνη το microεγάλο άνοιγmicroα των ποδιών η στροφή του κεφαλιού σε διαφορετική κατεύθυνση από την κατεύθυνση του σώmicroατος ανοίγουν τη microορφή Με αυτή τη στάση άλλωστε δηλώνεται και η επιφάνεια του θεού

laquoΑπόλλων του Belvedereraquo πιθα-νόν έργο του Λεωχάρη (330-

Λύσιππος Ο microεγάλος νεωτεριστής γλύπτης καταγόταν από τη Σικυώνα και η καριέρα του αρχίζει γύρω στο 360 πΧ Γίνεται περιζήτητος σε όλο τον ελληνικό κόσmicroο και ο αγαπηmicroένος γλύπτης του Μ Αλεξάνδρου Ο Αλέξανδρος όπως αναφέρει ο Πλούταρχος προτιmicroού-σε τον Λύσιππο γιατί οι άλλοι γλύπτες απέδιδαν στους ανδριάντες του τη συναισθη-microατική του φύση και laquoου διεφύλαττον αυτού το αρρενωπόν και λεοντώδεςraquo όπως έκανε ο Λύσιππος Τα αγάλmicroατά του έχουν microικρά κεφάλια και σώmicroατα λεπτά και επιmicroήκη για να φαίνονται πιο ψηλά Έτσι αποmicroακρύνεται πολύ από τον πολυκλείτειο κανόνα Αλλά η microεγάλη του συmicroβολή στην τέχνη είναι η κατάκτηση του τρισδιάστατου καλλιτεχνικού χώρου Με την προβολή των χεριών και των ποδιών δίνει βάθος στη microορφή Ο θεατής microπορεί να συλλάβει οπτικά και τις άλλες πλευρές του αγάλmicroατος και η microπροστινή πλευρά αναιρείταιΟ Αποξυόmicroενος είναι το διασηmicroότερο έργο του Είχε ύψος 205 micro και ήταν χάλκινο Το γνωρίζουmicroε από ένα αντίγραφο στο Βατικανό Πρέπει να προκάλεσε microεγάλο θαυ-microασmicroό ενώ είναι χαρακτηριστική η διήγηση του Πλινίου laquo hellip έκανε περισσότερα αγάλmicroατα από τους άλλους microεταξύ των οποίων και έναν άνδρα που καθαρίζεται microε τη στλεγγίδα το οποίο ο Μάρκος Αγρίππας τοποθέτησε microπροστά στις θέρmicroες (τα λου-τρά) και ο Αυτοκράτωρ Τιβέριος αισθάνθηκε microεγάλο πόθο Αν και αρχικά προσπάθησε να απαλλαγεί από τον πειρασmicroό δεν άντεξε το microετέφερε στο υπνοδωmicroάτιό του και τοποθέτησε άλλο στη θέση του Ο ρωmicroαϊκός λαός τότε θύmicroωσε microε την αυθάδειά του και φώναζε στο θέατρο να επιστρέψει τον Αποξυόmicroενοraquo (HN3462)Το άγαλmicroα παριστάνει έναν αθλητή να αφαιρεί (αποξέει) microε τη στλεγγίδα (microεταλ-λικό αντικείmicroενο microε το οποίο οι αθλητές καθάριζαν το σώmicroα τους) τη σκόνη microετά την άθληση Στηρίζεται στο ένα πόδι αλλά φέρει το άλλο (δεξί) πίσω κατά τέτοιον τρόπο ώστε ο microηρός να προβάλλεται microπροστά και η κνήmicroη του να στρέφεται λίγο εσωτερικά Επίσης η τοποθέτηση των χεριών microπροστά το δεξί σε ορθή γωνία και το αριστερό microπροστά στο στήθος συντελούν στη δηmicroιουργία πολλών επιπέδων που δίνουν στη microορφή βάθος Μια τέτοια τοποθέτηση χεριών σε αγάλmicroατα δεν είχαmicroε microέχρι τώρα στην πλαστική

Ο laquoΑποξυόmicroενοςraquo του Λύσιππου (330-320 πΧ) ρωmicroαϊκό αντί-

Τα λυσιππικά αγάλmicroατα του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν τα γνωρίζουmicroε και microόνο από αγαλmicroάτια microπορούmicroε να σχηmicroατίσουmicroε κάποια εικόνα Ένα από αυτά (βρίσκεται στο Λούβρο) στο οποίο ο Αλέξανδρος κρατά κατακόρυφα τη λόγχη και στρέφει το βλέmicromicroα προς τα επάνω ίσως να microας δίνει microια αmicroυδρή εικόνα του περίφηmicroου λυσιππικού αν-δριάντα του Αλεξάνδρου που προκάλεσε microεγάλη εντύπωση όπως microας πληροφορεί ένα αρχαίο επίγραmicromicroα laquoΑυτό το χάλκινο άγαλmicroα microοιάζει να κοιτάζει προς τον Δία και να λέει Εγώ κατέκτησα τη γη Δία κράτα εσύ τον Όλυmicroπο (Πλουτάρχου Ηθικά 335 Β)Τέλος η αγάπη του για την αλληγορία και τον συmicroβολισmicroό δείχνει τις νέες τάσεις προς τις οποίες οδήγησε ο Λύσιππος την τέχνη Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ένα χάλκινο έργο του το οποίο ήταν τοποθετηmicroένο στην πατρίδα του Σικυώνα και ονοmicroα-ζόταν Καιρός Τη microορφή τη συναντάmicroε σε microεταγενέστερα διακοσmicroητικά ανάγλυφα Με φτερά στα πόδια και στην πλάτη microαλλιά microπροστά φαλακρή πίσω τρέχει κρατώντας ξυράφι και ζυγαριά στο χέρι Συmicroβολίζει την Ευκαιρία όπως microας πληροφορεί αρχαίο επίγραmicromicroα που προσπερνά γρήγορα και όποιος δεν την αρπάξει την κατάλληλη στιγ-microή (από τα microαλλιά που πέφτουν microπροστά) χάνεται (γιrsquo αυτό είναι φαλακρή πίσω) Κρατά ξυράφι δηλώνοντας πως η τροπή των ανθρώπινων πραγmicroάτων βρίσκεται σε λεπτή ισορροπία στην κόψη του ξυραφιούΈκανε πάρα πολλά έργα (1500 microας πληροφορούν οι συγγραφείς) και ο ίδιος ισχυριζό-ταν ότι είχε δάσκαλο τη φύσηΖΩΓΡΑΦΙΚΗ-ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ

Πρώιmicroη Κλασική περίοδος (480-450 πΧ) Από microαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων γνωρίζουmicroε ονόmicroατα microεγάλων ζωγράφων που έζησαν αυτή την περίοδο Διακόσmicroησαν δηmicroόσια κτίρια στην Αθήνα και αλλού Ο Θά-σιος Πολύγνωτος και ο Αθηναίος Μίκων αναφέρονται ως σηmicroαντικές προσωπικότητες Ο Πολύγνωτος διακόσmicroησε microε τοιχογραφίες τη Λέσχη των Κνιδίων στους Δελφούς Ο Παυσανίας microας δίνει λεπτοmicroερή περιγραφή αυτών των συνθέσεων (Χ 271-4 και 28-31) Στις τοιχογραφίες αυτές οι microορφές δεν ήταν παρατακτικά τοποθετηmicroένες (δη-λαδή η microία δίπλα στην άλλη) αλλά άλλη πιο πάνω και άλλη πιο κάτω σε διαφορετικά επίπεδα Μορφές συστρεφόmicroενες σε ελεύθερες στάσεις microπορούσαν να σχεδιαστούν microε microεγαλύτερη άνεση Επίσης οι ζωγράφοι επειδή διακοσmicroούσαν microεγάλες επιφάνειες

Αττικός ερυθρόmicroορφος κρα-τήρας (455-450 πΧ) έργο

είχαν τη δυνατότητα να χρησιmicroοποιούν πολλά χρώmicroαταΑυτές οι καινοτοmicroίες επηρέασαν τους αγγειογράφους που εντυπωσιασmicroένοι από τις συνθέσεις των ζωγράφων προσπάθησαν να τις microεταφέρουν στη microικρή επιφάνεια των αγγείων Από τις παραστάσεις των αγγείων γνωρίζουmicroε εmicroείς σήmicroερα τα επιτεύγmicroατα της ζωγραφικής των κλασικών χρόνων microέχρι τα microέσα του 4ου αιώνα πΧ Τα πρώτα πρωτότυπα έργα Μεγάλης Ζωγραφικής προέρχονται από τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας που χρονολογούνται στο δεύτερο microισό του 4ου αιώνα πΧ Ένας σηmicroα-ντικός αγγειογράφος στα έργα του οποίου microπορούmicroε να διακρίνουmicroε αυτούς τους νεωτερισmicroούς είναι ο ζωγράφος των Νιοβιδών (τα ονόmicroατα των αγγειογράφων τις περισσότερες φορές είναι συmicroβατικά όταν δεν υπάρχει η υπογραφή τους στα αγγεία οι ερευνητές προσδιορίζουν το όνοmicroά του από χαρακτηριστικές παραστάσεις σε αγγεία του από microουσεία όπου βρίσκονται σηmicroαντικά αγγεία τους κλπ) Στη microία πλευρά ενός κρατήρα στο Λούβρο (ένα microεγάλο αγγείο στο οποίο αναmicroείγνυαν το κρασί microε το νερό) απεικονίζεται ο φόνος των παιδιών της Νιόβης από τους οργισmicroένους Απόλλωνα και Άρτεmicroη επειδή η Νιόβη ειρωνεύτηκε τη Λητώ γιατί είχε microόνο δύο παιδιά ενώ η ίδια είχε 14 Οι microορφές τοποθετούνται σε διαφορετικά επίπεδα και παριστάνονται άνετα σε ποικίλες στάσεις δίνοντας την αίσθηση του βάθους Τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους φανερώνουν την ψυχική τους διάθεση (ο οργισmicroένος Απόλλωνας η έκφραση πόνου στο πρόσωπο της πληγωmicroένης Νιόβης) Στην άλλη πλευρά του αγγείου έχουmicroε παράσταση microε πολλούς ήρωες microεταξύ των οποίων η Αθηνά και ο Ηρακλής (παράσταση της microάχης του Μαραθώνα Αργοναύτες) Εκείνο που χαρακτηρίζει την παράσταση εκτός από τη διάταξη των microορφών σε διαφορετικά επίπεδα και την πολυπρόσωπη σύνθεση είναι η επιλογή της χρονικής στιγmicroής στην παρουσίαση του θέmicroατος Δεν παριστάνεται η δράση αλλά η στιγmicroή λίγο πριν ή λίγο microετά από αυτή κάτι που και ο Πολύγνωτος συνήθιζε στις συνθέσεις του Τα πρόσωπα των microορφών microε τα εκφραστικά βλέmicromicroατα και τα microισάνοιχτα στόmicroατα microοιάζουν laquoπολυγνώτειαraquo Ο Πλίνιος αναφέρει ότι laquoο Θάσιος Πολύγνωτος helliphellip εφάρmicroοσε πολλές καινοτοmicroίες στη ζωγραφική αφού πρώτος καθιέρωσε να παριστάνεται το στόmicroα ανοιχτό να φαίνονται τα δόντια και εγκαταλείποντας την αρχαία ακαmicroψία ποίκιλε τις εκφράσεις του προσώ-πουraquo (HN3535 microετάφραση ΤΡούσσου-ΑΛεβίδη) Η πολυχρωmicroία που χαρακτηρίζει τις microεγάλες ζωγραφικές συνθέσεις εντυπωσιάζει τους

αγγειογράφους και επιθυmicroούν να τη microεταφέρουν στις παραστάσεις των αγγείων τους Ο ζωγράφος της Πενθεσίλειας αγαπά τα χρώmicroατα Στο εσωτερικό microιας κύλικας στο Μόναχο (η κύλικα ήταν αγγείο πόσεως ποτήρι) επίθετα χρώmicroατα όπως κόκκινο κίτρινο λευκό ακόmicroη και επιχρυσωmicroένος πηλός laquoσπάνεraquo τη διχρωmicroία της ερυθρόmicroορφης παράστασης microε τη microαύρη επιφάνεια και τις ερυθρές (στο χρώmicroα του πηλού) microορφές Παριστάνεται η θανάτωση της βασίλισσας των Αmicroαζόνων Πενθεσίλειας από τον Αχιλλέα και η ταυτό-χρονη δηmicroιουργία του έρωτά τους Τις δύο microορφές πλαισιώνουν ένας πολεmicroιστής και microία πεσmicroένη Αmicroαζόνα Η ακρίβεια στη σχεδίαση των microορφών και κυρίως το γεγονός ότι ο αγγειογράφος απέδωσε έντονα συναισθήmicroατα στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή λίγο πριν από τον θάνατο microε την άψογη σχεδίαση των microατιών και των άλλων χαρακτηριστικών του προσώπου φανερώνουν ότι είχε κάποιο ζωγραφικό πρότυπο

Ώριmicroη Κλασική περίοδος (450-420 πΧ) Ο ιδεαλισmicroός της εποχής επηρεάζει και τους αγγειογράφους Στα αγγεία διακρίνουmicroε επίδραση από τα γλυπτά του Παρθενώνα Θέmicroατα επικά (σκηνές microάχης) δεν είναι τόσο αγαπητά όσο σε παλαιότερες εποχές Ένα πολύ αγαπητό θέmicroα αυτή την περίοδο είναι ο αποχαιρετισmicroός του πολεmicroιστή Ένας άνδρας έτοιmicroος να αναχωρήσει για τον πόλεmicroο και απέναντί του microάλλον η σύζυγός του τον αποχαιρετά Σε πολλές παραστάσεις απο-χαιρετισmicroού οι microορφές κρατούν οινοχόη και φιάλη για να γίνει η καθιερωmicroένη σπονδή πριν την αναχώρησηΑρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν σηmicroαντικούς ζωγράφους (όχι αγγειογράφους) και τις καινοτοmicroίες που εισάγουν στη ζωγραφική Τις βλέπουmicroε άλλωστε και στα αγγεία Ο Αγάθαρχος ο Σάmicroιος ασχολείται microε την προοπτική απεικόνιση των αντικειmicroένων όπως microας πληροφορεί ο Βιτρούβιος (VII15820) Πρόκειται για τη γραmicromicroική προοπτική την απόδοση δηλαδή τετράπλευρων αντικείmicroενων σε επίπεδη επιφάνεια Στα αγγεία τη συναντάmicroε πολύ πιο συχνά από το 430 πΧ και εξής Η φωτοσκίαση που εmicroφανί-ζεται αυτή την εποχή στις παραστάσεις των αγγείων (στα σώmicroατα των microορφών στις πτυχώσεις των ενδυmicroάτων στα αντικείmicroενα) φανερώνει ότι οι αγγειογράφοι γνώριζαν τις καινοτοmicroίες του Αθηναίου ζωγράφου Απολλόδωρου του οποίου η καριέρα τοποθε-τείται στην περίοδο 430-400 πΧ Η παράδοση τον αναφέρει ως laquoσκιαγράφοraquo δηλαδή δηmicroιουργεί σκιάσεις microε βαθmicroιαία microετάβαση του χρώmicroατος από τη microία απόχρωση στην

Αττική λευκή λήκυθος του 450-440 πΧ στην οποία απεικονί-

αγγειογράφους και επιθυmicroούν να τη microεταφέρουν στις παραστάσεις των αγγείων τους Ο ζωγράφος της Πενθεσίλειας αγαπά τα χρώmicroατα Στο εσωτερικό microιας κύλικας στο Μόναχο (η κύλικα ήταν αγγείο πόσεως ποτήρι) επίθετα χρώmicroατα όπως κόκκινο κίτρινο λευκό ακόmicroη και επιχρυσωmicroένος πηλός laquoσπάνεraquo τη διχρωmicroία της ερυθρόmicroορφης παράστασης microε τη microαύρη επιφάνεια και τις ερυθρές (στο χρώmicroα του πηλού) microορφές Παριστάνεται η θανάτωση της βασίλισσας των Αmicroαζόνων Πενθεσίλειας από τον Αχιλλέα και η ταυτό-χρονη δηmicroιουργία του έρωτά τους Τις δύο microορφές πλαισιώνουν ένας πολεmicroιστής και microία πεσmicroένη Αmicroαζόνα Η ακρίβεια στη σχεδίαση των microορφών και κυρίως το γεγονός ότι ο αγγειογράφος απέδωσε έντονα συναισθήmicroατα στην πιο κρίσιmicroη στιγmicroή λίγο πριν από τον θάνατο microε την άψογη σχεδίαση των microατιών και των άλλων χαρακτηριστικών του προσώπου φανερώνουν ότι είχε κάποιο ζωγραφικό πρότυπο

Ώριmicroη Κλασική περίοδος (450-420 πΧ) Ο ιδεαλισmicroός της εποχής επηρεάζει και τους αγγειογράφους Στα αγγεία διακρίνουmicroε επίδραση από τα γλυπτά του Παρθενώνα Θέmicroατα επικά (σκηνές microάχης) δεν είναι τόσο αγαπητά όσο σε παλαιότερες εποχές Ένα πολύ αγαπητό θέmicroα αυτή την περίοδο είναι ο αποχαιρετισmicroός του πολεmicroιστή Ένας άνδρας έτοιmicroος να αναχωρήσει για τον πόλεmicroο και απέναντί του microάλλον η σύζυγός του τον αποχαιρετά Σε πολλές παραστάσεις απο-χαιρετισmicroού οι microορφές κρατούν οινοχόη και φιάλη για να γίνει η καθιερωmicroένη σπονδή πριν την αναχώρησηΑρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν σηmicroαντικούς ζωγράφους (όχι αγγειογράφους) και τις καινοτοmicroίες που εισάγουν στη ζωγραφική Τις βλέπουmicroε άλλωστε και στα αγγεία Ο Αγάθαρχος ο Σάmicroιος ασχολείται microε την προοπτική απεικόνιση των αντικειmicroένων όπως microας πληροφορεί ο Βιτρούβιος (VII15820) Πρόκειται για τη γραmicromicroική προοπτική την απόδοση δηλαδή τετράπλευρων αντικείmicroενων σε επίπεδη επιφάνεια Στα αγγεία τη συναντάmicroε πολύ πιο συχνά από το 430 πΧ και εξής Η φωτοσκίαση που εmicroφανί-ζεται αυτή την εποχή στις παραστάσεις των αγγείων (στα σώmicroατα των microορφών στις πτυχώσεις των ενδυmicroάτων στα αντικείmicroενα) φανερώνει ότι οι αγγειογράφοι γνώριζαν τις καινοτοmicroίες του Αθηναίου ζωγράφου Απολλόδωρου του οποίου η καριέρα τοποθε-τείται στην περίοδο 430-400 πΧ Η παράδοση τον αναφέρει ως laquoσκιαγράφοraquo δηλαδή δηmicroιουργεί σκιάσεις microε βαθmicroιαία microετάβαση του χρώmicroατος από τη microία απόχρωση στην

Αττική λευκή λήκυθος του 450-440 πΧ στην οποία απεικονί-

άλλη Με αυτόν τον τρόπο τα αντικείmicroενα αποκτούν όγκο επάνω στην επίπεδη επι-φάνεια Ένας κλασικός αγγειογράφος ο σηmicroαντικότερος της εποχής είναι ο ζωγράφος του Αχιλ-λέα Ήταν σύγχρονος του Φειδία Στα έργα του διακρίνουmicroε τη λιτή οmicroορφιά microορφές παρθενώνειες Δεν ενδιαφέρεται για συνθέσεις microε πολλά πρόσωπα περίπλοκες αφη-γηmicroατικές σκηνές Του αρέσει να παρουσιάζει microεmicroονωmicroένες microορφές στην κάθε πλευρά του αγγείου Το ενδιαφέρον του εστιάζεται στην καθαρότητα του σχεδίου Το χαρακτηριστικό του αγγείο είναι ένας αmicroφορέας στο Βατικανό microε τη microορφή του Αχιλ-λέα στη microία πλευρά και τη Βρησηίδα στην άλλη Ο Αχιλλέας όρθιος (υπάρχει επιγραφή) κρατά το τεράστιο δόρυ στο αριστερό του χέρι και φέρνει το δεξί χέρι στη microέση Η στά-ση του θυmicroίζει αγάλmicroατα της εποχής και συγκεκριmicroένα τον Δορυφόρο του Πολυκλείτου Ελεύθερες τούφες microαλλιών πέφτουν microπροστά στο microέτωπό του και στους κροτάφους Οι λεπτές γραmicromicroές που αποδίδουν τις πτυχώσεις του κοντού χιτώνα του η φυσιοκρατική απόδοση των οστών στο γόνατο τα καθαρά χαρακτηριστικά στο πρόσωπο δείχνουν την αγάπη του καλλιτέχνη για την ακρίβεια στη σχεδίαση Η έκφραση στο πρόσωπο θυmicroίζει microορφές από τα γλυπτά του ΠαρθενώναΤη φειδιακή ατmicroόσφαιρα όπως τη γνωρίζουmicroε κυρίως στη ζωφόρο του Παρθενώνα microε-ταφέρει στα έργα του ο ζωγράφος του Κλεοφώντος από τους ξεχωριστούς αγγειογρά-φους της περιόδου Στην κύρια πλευρά ενός microεγάλου κρατήρα στη Φεράρα εικονίζεται microία αθηναϊκή ποmicroπή προς τιmicroήν του Απόλλωνα η οποία κατευθύνεται προς τον ναό του θεού στους Δελφούς Οι νέοι που οδηγούν τα ζώα για τη θυσία και τα ίδια τα ζώα microας θυmicroίζουν ανάλογες σκηνές νέων microε ζώα από τη ζωφόρο του ΠαρθενώναΑλλά και η παράσταση στον στάmicroνο του Μονάχου είναι κλασική Ο άνδρας πάνοπλος microε τη φιάλη στο χέρι ετοιmicroάζεται για τη σπονδή πριν αναχωρήσει για τη microάχη Απένα-ντί του η σύζυγός του microε την οινοχόη στο χέρι Δεξιά και αριστερά πιθανόν οι γονείς του Η αγαλmicroατική στάση του άνδρα η πολύ απλή σύνθεση και κυρίως το βαθύ του βλέmicromicroα καθώς κοιτάζει τη σύζυγό του τονίζουν την ιερότητα της στιγmicroής Το θέmicroα το συναντάmicroε συχνά από το 430 πΧ και εξής microετά την έναρξη του καταστροφικού Πελοποννησιακού πολέmicroου

Πλούσιος ρυθmicroός (420-390 πΧ)

Αττικός ερυθρόmicroορφος κρα-τήρας που αποδίδεται στο

Ο ρυθmicroός αυτός microας δίνει πολλά στοιχεία της κοινωνίας microέσα στην οποία αναπτύχθη-κε Οι Αθηναίοι αποδυναmicroωmicroένοι από τον πόλεmicroο και τον λοιmicroό αναπολούν το ένδοξο παρελθόν τους και οι καλλιτέχνες microε την τέχνη τους επιδιώκουν να αποmicroακρύνουν αυτήν τη ζοφερή ατmicroόσφαιρα Έρωτες γυναίκες microε πλούσια ενδύmicroατα σκηνές γυναι-κωνίτη είναι θέmicroατα που συναντάmicroε στα αγγεία της εποχής Από τους θεούς προτιmicroώ-νται ο Διόνυσος ο θεός της ευθυmicroίας και η Αφροδίτη η θεά του έρωτα Επιδράσεις από τη Μεγάλη Ζωγραφική (ο Ζεύξις από την Ηράκλεια της Ιταλίας και ο Παρράσιος από την Έφεσο είναι σηmicroαντικοί ζωγράφοι της εποχής) αλλά και από τη γλυπτική της εποχής είναι εmicroφανείς στα αγγεία Ρούχα διάφανα που ανεmicroίζουν microορφές που κινού-νται ελεύθερα σε χορευτική κίνηση microας θυmicroίζουν microορφές από το θωράκιο του ναού της Αθηνάς ΝίκηςΟ ζωγράφος του Μειδία είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός αγγειογράφος αυτής της περιό-δου Στην υδρία του στη Φλωρεντία εικονίζεται ο γερο-Φάων από τη Λέσβο στον οποίο η Αφροδίτη έδωσε τα νιάτα να κάθεται microαζί microε τη Δηmicroόνασσα (πιθανόν η προσωποποί-ηση του γυναικείου πληθυσmicroού της Λέσβου) και στον ώmicroο του αγγείου η Αφροδίτη πά-νω στο άρmicroα της να τη σύρουν ο Ίmicroερος και ο Πόθος προσωποποιήσεις της ερωτικής επιθυmicroίας Πολυπρόσωπη σύνθεση ρούχα πλούσια διακοσmicroηmicroένα ρέουσες γραmicromicroές για τις πτυχώσεις των ενδυmicroάτων περιγράmicromicroατα που τονίζουν την πλαστικότητα των σω-microάτων υπερβολική χρήση χρωmicroάτων Οι microορφές του ζωγράφου του Μειδία και του κύ-κλου του microας θυmicroίζουν την τέχνη του Παρρασίου όπως microας την περιγράφει ο Πλίνιος laquo helliphelliphellip απέδωσε (ο Παρράσιος) τις λεπτοmicroέρειες στην έκφραση του προσώπου την κοmicroψότητα των microαλλιών και τη χάρη του στόmicroατος και οι τεχνίτες οmicroολογούν ότι στα περιγράmicromicroατα ήταν άφθαστος Γιατί το να ζωγραφίζεις σώmicroατα και τις επιφάνειες ανά-microεσα στα περιγράmicromicroατα είναι βέβαια έργο δύσκολο αλλά σrsquo αυτό δοξάστηκαν πολλοί Αντίθετα το να microπορείς να σχεδιάζεις τα όρια των σωmicroάτων και microε το περίγραmicromicroα να περικλείεις τη στρογγυλότητά τους εκεί που απολήγουν σπάνια συmicroβαίνει microε επιτυχία στην Τέχνη (HN 3567 Μετάφραση Τ Ρούσσου-Α Λεβίδη) Η τεχνοτροπία του ζωγράφου του Μειδία συνεχίζεται και στην πρώτη δεκαετία του 4ου αιώνα από σηmicroαντικούς αγγειογράφους όπως ο ζωγράφος του Προνόmicroου ο ζωγράφος του Τάλω και άλλοι Η υπερβολή στη χρήση χρωmicroάτων προσώπων και κοσmicroηmicroάτων συmicroβάλλουν στη δηmicroιουργία παραστάσεων οι οποίες εντυπωσιάζουν microε την πρώτη

Αττικός ερυθρόmicroορφος γαmicroι-κός λέβητας τύπου Kertch στον

microατιά αλλά αποmicroακρύνονται πολύ από το laquomicroέτροraquo που χαρακτήριζε τα αττικά ερυθρό-microορφα αγγεία κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα Οι προσπάθειες των αγγειογράφων να microιmicroηθούν τις microεγάλες ζωγραφικές συνθέσεις και να γεmicroίσουν microε χρώmicroατα και στολίδια τη microικρή επιφάνεια των αγγείων τους οδήγησαν σε αδιάφορες επαναλήψεις Έτσι το εmicroπόριο των αττικών αγγείων παρακmicroάζει Οι Αθηναίοι αγγειογράφοι χάνουν τις ελληνικές αγορές και όχι microόνο αυτές Χάνουν και τις αγορές της Δύσης γιατί δηmicroι-ουργούνται ντόπια εργαστήρια παραγωγής ερυθρόmicroορφων αγγείων στην Κάτω Ιταλία και Σικελία (τα γνωστά στους αρχαιολόγους Κατωιταλιωτικά αγγεία) που συνετέλεσαν στη microείωση της αττικής παραγωγής Προσπαθούν να ανανεώσουν την παραγωγή και στρέφονται προς νέες αγορές στην περιοχή της χερσονήσου της Κριmicroαίας Τα αγγεία που βρέθηκαν στο Kertch (το αρχαίο Παντικάπαιο) αποτελούν την τελευταία αναλαmicroπή των αττικών ερυθρόmicroορφων αγγείων Αγγεία αυτής της κατηγορίας τα οποία ονοmicroά-ζονται αγγεία του Κertch βρέθηκαν παρά πολλά σε τάφους του Παντικάπαιου αλλά και σε άλλες περιοχές όπως στην Ιταλία στην Αίγυπτο στην Ελλάδα Χρονολογούνται από το 370 έως το 320 πΧ οπότε και σταmicroατά εντελώς η παραγωγή ερυθρόmicroορφων αγγείωνΣτα αγγεία αυτά οι αττικοί αγγειογράφοι χρησιmicroοποιούν πολλά χρώmicroατα καθώς και φωτοσκίαση δηλαδή συνεχίζουν κατά κάποιον τρόπο την τεχνοτροπία του πλούσιου ρυθmicroού Ζωγραφίζουν όmicroως microορφές πιο συγκρατηmicroένες microε πιο κοmicroψές κινήσεις και δεν ξανοίγονται σε τολmicroηρές προοπτικές αποδόσεις όπως έκαναν οι αγγειογράφοι του πλούσιου ρυθmicroού Δεν επηρεάζονται τόσο από τη ζωγραφική της εποχής όσο από τη γλυπτική Στάσεις αγαλmicroάτων του Πραξιτέλη και άλλων γλυπτών microεταφέρονται σε microορφές των αγγείων Kertch Η Μεγάλη Ζωγραφική τον 4ο αιώναΓια το έργο των microεγάλων ζωγράφων του 4ου αιώνα οι πληροφορίες των αρχαίων συγ-γραφέων microας βοηθούν να σχηmicroατίσουmicroε microία αmicroυδρή εικόνα Η ανακάλυψη των βασι-λικών τάφων στη Βεργίνα microας έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσουmicroε πρωτότυπα έργα microεγάλης ζωγραφικής του 4ου αιώνα πΧ Προέρχονται από microακεδονικό τάφο (microεγάλοι τάφοι microε καmicroαρωτή στέγη και οι πιο πολυτελείς microε πρόσοψη δωρικού ή ιωνικού ναού) ο οποίος κατά την άποψη του ανασκαφέα καθηγητή Μ Ανδρόνικου ανήκει στον

βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Βrsquo και από έναν κιβωτιόσχηmicroο τάφο τον λεγόmicroενο τάφο της Περσεφόνης (η ονοmicroασία είναι συmicroβατική και προέρχεται από το θέmicroα της τοιχογραφίας που κοσmicroεί τον τάφο)Η τοιχογραφία του τάφου του Φιλίππου έχει microήκος 556 micro και ύψος 116 micro Κοσmicroεί τη ζωφόρο της πρόσοψης του τάφου Εικονίζεται κυνήγι σε ιερό άλσος Πεζοί ιππείς θηράmicroατα και κυνηγετικά σκυλιά κινούνται σε έναν χώρο που περιβάλλεται από δέντρα και βράχους Οι στάσεις των microορφών η παρουσίασή τους microέσα στον χώρο η εναλλαγή των φωτεινών και σκοτεινών χρωmicroάτων δείχνουν τις ικανότητες του ζωγράφου στη σχεδίαση και στη χρήση χρωmicroάτων Ο Μ Ανδρόνικος θεωρεί ότι ο ζωγράφος της τοιχο-γραφίας είναι ο Φιλόξενος από την Ερέτρια microεγάλος ζωγράφος του 4ου αιώνα πΧ Στον κιβωτιόσχηmicroο τάφο της Περσεφόνης (πιο απλός τάφος ένα τετράπλευρο κτίσmicroα διαστάσεων 350 x 209 micro και ύψους 3 micro) η τοιχογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του τάφου (στον τοίχο της βόρειας πλευράς) Θεωρείται από τους ιστορικούς της τέχνης ως microία από τις microεγαλύτερες ανακαλύψεις του 20ού αιώνα Εικονίζεται ο Πλού-των να αρπάζει στο άρmicroα του την Περσεφόνη την ώρα που microάζευε λουλούδια microε microια φίλη της Μπροστά από το άρmicroα ο Ερmicroής ξεκινά να την οδηγήσει στον Άδη Μορφές ιmicroπρεσσιονιστικές (χαρακτηριστικό το πρόσωπο του Πλούτωνα microε τα ακατάστατα microαλ-λιά και το τροmicroαγmicroένο πρόσωπο της Περσεφόνης) προοπτικές αποδόσεις (θαυmicroαστή η προοπτική απόδοση του τροχού του άρmicroατος σε κίνηση) φωτοσκιάσεις Βλέπουmicroε τώρα σε πρωτότυπο έργο τη σκίαση Με διαβαθmicroίσεις του microωβ χρώmicroατος απέδωσε ο ζωγράφος τις πτυχώσεις του ιmicroατίου του Πλούτωνα Ζωγράφος της τοιχογραφίας κατά τον Μ Ανδρόνικο είναι ο Νικόmicroαχος δάσκαλος του Φιλοξένου

Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα έργο των microέσων

βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Βrsquo και από έναν κιβωτιόσχηmicroο τάφο τον λεγόmicroενο τάφο της Περσεφόνης (η ονοmicroασία είναι συmicroβατική και προέρχεται από το θέmicroα της τοιχογραφίας που κοσmicroεί τον τάφο)Η τοιχογραφία του τάφου του Φιλίππου έχει microήκος 556 micro και ύψος 116 micro Κοσmicroεί τη ζωφόρο της πρόσοψης του τάφου Εικονίζεται κυνήγι σε ιερό άλσος Πεζοί ιππείς θηράmicroατα και κυνηγετικά σκυλιά κινούνται σε έναν χώρο που περιβάλλεται από δέντρα και βράχους Οι στάσεις των microορφών η παρουσίασή τους microέσα στον χώρο η εναλλαγή των φωτεινών και σκοτεινών χρωmicroάτων δείχνουν τις ικανότητες του ζωγράφου στη σχεδίαση και στη χρήση χρωmicroάτων Ο Μ Ανδρόνικος θεωρεί ότι ο ζωγράφος της τοιχο-γραφίας είναι ο Φιλόξενος από την Ερέτρια microεγάλος ζωγράφος του 4ου αιώνα πΧ Στον κιβωτιόσχηmicroο τάφο της Περσεφόνης (πιο απλός τάφος ένα τετράπλευρο κτίσmicroα διαστάσεων 350 x 209 micro και ύψους 3 micro) η τοιχογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του τάφου (στον τοίχο της βόρειας πλευράς) Θεωρείται από τους ιστορικούς της τέχνης ως microία από τις microεγαλύτερες ανακαλύψεις του 20ού αιώνα Εικονίζεται ο Πλού-των να αρπάζει στο άρmicroα του την Περσεφόνη την ώρα που microάζευε λουλούδια microε microια φίλη της Μπροστά από το άρmicroα ο Ερmicroής ξεκινά να την οδηγήσει στον Άδη Μορφές ιmicroπρεσσιονιστικές (χαρακτηριστικό το πρόσωπο του Πλούτωνα microε τα ακατάστατα microαλ-λιά και το τροmicroαγmicroένο πρόσωπο της Περσεφόνης) προοπτικές αποδόσεις (θαυmicroαστή η προοπτική απόδοση του τροχού του άρmicroατος σε κίνηση) φωτοσκιάσεις Βλέπουmicroε τώρα σε πρωτότυπο έργο τη σκίαση Με διαβαθmicroίσεις του microωβ χρώmicroατος απέδωσε ο ζωγράφος τις πτυχώσεις του ιmicroατίου του Πλούτωνα Ζωγράφος της τοιχογραφίας κατά τον Μ Ανδρόνικο είναι ο Νικόmicroαχος δάσκαλος του Φιλοξένου

Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα έργο των microέσων