188

Hình aûnh minh hoïa söï phuïc cheáy phuïc thôøi Huøng Vöông

Treân cô sôû nhöõng chieác caùn dao ñoàng, hình muùa roái nöôùc ñaõ minhchöùng ôû treân. Ngöôøi vieát xin ñöôïc trình baøy veà hình thöùc y phuïc cuûacoâng chuùa, hoaøng haäu döôùi thôøi Huøng Vöông nhö sau:

189

Y PHUÏC COÂNG CHUÙA, HOAØNG HAÄU THÔØI HUØNGVÖÔNGPhuïc cheá treân cô sôû caùc di vaät vaø di saûn vaên hoùa coøn laïi

190

Y PHUÏC NGÖÔØI LAO ÑOÄNG THÔØI HUØNG VÖÔNG

191

Y PH

UÏC

TH

ÖÔ

ØNG

DAÂ

N L

AÏC

VIE

ÄTY

PHU

ÏC T

RÍ G

IAÛ L

AÏC

VIE

ÄT

192

HÌNH TREÂN TROÁNG ÑOÀNG

Veà y phuïc cuûa taàng lôùp treân nhö: Hoaøng ñeá, Laïc haàu, Laïc töôùng,Boà chính…thì traûi qua haøng thieân nieân kyû phaùt trieån cuûa lòch söû, kieåudaùng y phuïc cuõng seõ phaûi coù söï thay ñoåi theo thôøi gian. Nhöng treân côsôû nhöõng di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng coøn laïi trong daân gian, thö tòchvaø di vaät, ngöôøi vieát xin ñöôïc trình baøy vôùi baïn ñoïc cô sôû cho söï phuïccheá y phuïc cuûa taàng lôùp treân trong xaõ hoäi Vaên Lang. Chuùng ta baét ñaàutöø nhöõng hình aûnh treân troáng ñoàng Laïc Vieät.

Döôùi ñaây laø nhöõng hình ñöôïc toâ laïi töø nhöõng baûn daäp treân troángñoàng.

Qua hình treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy ngay ñaây khoâng phaûi laø øhình veõ taû thöïc veà moät ngöôøi. Trong ngoân ngöõ hoäi hoïa ñöôïc goïi laø hìnhcaùch ñieäu vaø hình veõ naøy cuõng nhö nhöõng hình treân troáng ñoàng noùichung ñeàu mang tính bieåu tröng cao. Thí duï nhö hình ñaàu roàng vaø ñaàuchim phöôïng ñöôïc veõ raát lôùn vaø nhö ñöôïc moïc trong ñaàu hình ngöôøinaøy. Töø nhöõng hình ñaàu roàng vaø ñaàu chim phöôïng treân ñaàu hình ngöôøitrong troáng ñoàng, lieân heä vôùi ñoaïn trong kinh Thö :

“Teân cuûa ba loaïi quaàn aùo laø döïa vaøo hình veõ treân y phuïc maø goïi,nhö “coån” thì coù long coån, coån mieän coù chín baäc trong ñoù coù long coån ñöùng

193

ñaàu. Teä töùc laø chim tró, teä trieàu coù baûy loaïi trong ñoù coù hoå ñöùng ñaàu.”

Nhö vaäy, chuùng ta ñaõ tìm thaáy moät söï töông quan hôïp lyù do tínhtruøng khôùp giöõa hình ñaàu roàng vaø ñaàu chim phöôïng treân troáng ñoàng vaøphaàn ñöôïc mieâu taû trong kinh Thö. Töø ñoù chuùng ta coù theå khaúng ñònhraèng: hình ngöôøi coù ñaàu roàng vaø ñaàu chim treân troáng ñoàng laø söï theåhieän hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo vöông trieàu Vaên Lang. Tuynhieân, nhöõng hình treân troáng ñoàng do tính caùch ñieäu cao, neân khoângtheå hieän moät caùch cuï theå veà y phuïc cuûa caùc vò laõnh ñaïo vöông trieàuVaên Lang. Nhöng thaät laø may maén, nhöõng di saûn vaên hoùa daân gian coønlaïi seõ tieáp tuïc cho chuùng ta thaáy moät söï lieân heä hôïp lyù qua nhöõng neùtñaëc tröng caên baûn, maø coát loõi cuûa noù chính laø töø nhöõng hình aûnh troángñoàng Laïc Vieät. Ñoàng thôøi, nhöõng söï lieân heä vôùi nhöõng di saûn vaên hoùalieân quan naøy laïi laø söï tieáp tuïc minh chöùng cho söï lieân heä töông quangiöõa hình treân troáng ñoàng vaø kinh Thö. Xin baïn ñoïc tieáp tuïc xem vaø sosaùnh caùc hình tö lieäu döôùi ñaây.

HÌNH MUÕ OÂNG COÂNG OÂNG TAÙOTrong tin ngöôõng daân gian Vieät Nam

Hình treân ñaây laø chieác muõ “oâng Coâng, oâng Taùo” trong tín ngöôõngdaân gian Vieät nam do nhöõng ngöôøi soáng baèng ngheà haøng maõ laøm vaøbaùn ngay trong naêm 2001 ôû Haø Noäi phuïc vuï nhu caàu tín ngöôõng daângian. Nhöng neáu ai ñaõ töøng soáng ôû Haø Noäi vaøo nhöõng naêm 60 – vaø gia

194

ñình thuoäc loaïi coù tín ngöôõng – chaéc coøn nhôù chieác muõ oâng Coâng, oângTaùo hoài aáy hôi khaùc baây giôø laø: nhöõng hình ñaàu roàng vaø ñaàu chimphöôïng ñöôïc laøm baèng giaáy veõ phaåm maàu vaø ñöôïc gaén vaøo muõ baèngmoät coïng keõm(baây giôø laøm baèng giaáy trang kim vaø gaén thaúng vaøomuõ). Nhöõng ngheä nhaân phoá haøng Maõ cuõng xaùc nhaän ngaøy nay hoï gaénthaúng hình ñaàu roàng vaøo muõ vaø khoâng coøn laøm hình ñaàu chim phöôïngnöõa. Thaät ñaùng tieác, nhöng chæ nhöõng phaàn coøn laïi cuûa chieác muõ oângCoâng, oâng Taùo traûi qua bao thaêng traàm cuûa lòch söû, cuõng ñuû thaáy tínhgaàn guõi cuûa hình troáng ñoàng Laïc Vieät vôùi chieác muõ hình ñaàu roàng cuûanhöõng ngheä nhaân phoá Haøng Maõ. Ñieàu naøy ñöôïc minh chöùng qua sosaùnh hai hình döôùi ñaây:

HÌNH MINH HOÏA SO SAÙNHHình muõ treân troáng ñoàng vaø muõ oâng Coâng oâng Taùo

trong tín ngöôõng daân gian Vieät Nam

Qua hai hình treân, baïn ñoïc seõ nhaän thaáy nhöõng boä phaän cô baûncuûa chieác muõ “oâng Coâng, oâng Taùo” vaø phaàn ñaàu cuûa hình ngöôøi treântroáng ñoàng hoaøn toaøn gioáng nhau. Chuùng goàm caùc boä phaän chính sauñaây:

* Hai vaïch daøi ôû ñaàu ngöôøi treân troáng ñoàng gioáng hai caùnh muõ.

* Hình choùp phía sau ñaàu ngöôøi treân troáng ñoàng gioáng phaàn choùpmuõ.

* Ñaëc bieät hình ñaàu roàng laø daáu aán khaúng ñònh söï lieân quan giöõa

195

hai hình vaät theå naøy.

Baïn ñoïc coù theå thaéc maéc veà moät soá chi tieát khoâng truøng khôùphoaøn toaøn, nhö:

* Phaàn choùp muõ treân troáng ñoàng coù nhieàu vaïch, treân muõ oângCoâng, oâng Taùo laïi khoâng coù.

* Boá cuïc thöù töï cuûa hình ñaàu ngöôøi treân troáng ñoàng laàn löôït laø:Choùp muõ, ñaàu roàng, caùnh muõ; coøn treân muõ “oâng Coâng, oâng Taùo” laø:ñaàu roàng, choùp muõ, caùnh muõ.

Nhö vaäy, maëc duø coù khaùc moät soá chi tieát, nhöõng taát caû caùc boäphaän chính treân hai hình naøy ñeàu gioáng nhau. Qua ñoù chuùng ta coù theåkhaúng ñònh raèng: Chieác muõ oâng Coâng, oâng Taùo coøn löu truyeàn trongdaân gian phaûn aùnh nhöõng neùt caên baûn chieác muõ cuûa nhöõng ngöôøi laõnhñaïo vöông trieàu Vaên Lang, ñöôïc theå hieän trong kinh Thö vaø treân troángñoàng. Thoå Coâng, Taùo Coâng trong tín ngöôõng daân gian laø caùc vò vua caiquaûn moät vuøng ñaát (Thoå coâng), hoaëc chòu traùch nhieäm ñöùng ñaàu moäthieän töôïng sinh hoaït troïng yeáu cuûa con ngöôøi (vua beáp).

Baây giôø chuùng ta tieáp tuïc xeùt ñeán y phuïc cuûa nhöõng nhaø laõnhñaïo Vaên Lang, qua nhöõng hình aûnh so saùnh trong trang sau:

196

HÌN

H N

GU

Õ PH

UÛ

CO

ÂNG

ÑO

ÀNG

TRO

NG

TÍN

NG

ÖÔ

ÕNG

DA

ÂNG

IAN

VIE

ÄT N

AM

(Ñaõ

söû d

uïng

kyõ th

uaät

vi tí

nh ñ

eå la

øm n

oåi b

aäthì

nh tö

ôïng

trong

tranh

197

Treân ñaây laø hình chuïp trong moät ñieän thôø taïi tö gia theo tínngöôõng daân gian Vieät Nam. Hình töôïng naøy raát phoå bieán trong caùcñieän thôø Nguõ phuû Coâng ñoàng. Söï lieân heä nhöõng neùt ñaëc tröng gioángnhau ôû ñaây chính laø caùnh muõ vaø hình khoái chieác muõ, cuõng nhö hìnhroàng trang trí treân muõ. Taát caû söï lieân heä treân so vôùi hình troáng ñoàng laøcoå vaät thuoäc veà vaên minh Laïc Vieät, cho thaáy chuùng baét buoäc phaûi coùcuøng chung moät coäi nguoàn xuaát xöù vaø coù theå khaúng ñònh ñöôïc raèngchuùng phaûn aùnh y phuïc cuûa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo vöông trieàu VaênLang. Bôûi vì, taát caû nhöõng hình töôïng trong tín ngöôõng daân gian ñeàuñaõ coù töø raát laâu vaø tröôùc khi tìm ñöôïc troáng ñoàng Laïc Vieät. Do ñoù,khoâng theå coi nhöõng hình töôïng trong tín ngöôõng daân gian ñoù laø ñöôïcphuïc cheá töø troáng ñoàng. Ñieàu naøy chæ coù theå giaûi thích raèng chuùng coùcuøng moät nguoàn goác coäi nguoàn vaên hoùa vaø phaûn aùnh söï hieän höõu y phuïccuûa thôøi ñaïi ñaõ saûn sinh ra neàn vaên hoùa ñoù. Taát caû nhöõng söï so saùnh vaøminh chöùng treân ñaây, cho thaáy moät cô sôû khoa hoïc ñeå keát luaän veà moätheä thoáng y phuïc hoaøn chænh töø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo cao caáp cho ñeánnhöõng taàng lôùp khaùc nhau soáng trong ñaát nöôùc Vaên Lang, hoaøn toaønxöùng ñaùng vôùi moät nieàm töï haøo veà moät truyeàn thoáng gaàn naêm ngaønnaêm vaên hieán.

HÌNH PHUÏ CHÖÔNGY phuïc daân toäc Dao ôû Phuù Thoï

Trích töø baøi “Caïy cöûa tìm nhau” - Ngoïc Vinh & Löông Ngoïc An(Baùo Tuoåi Treû ra thöù 7 ngaøy 08/06/2002)

Daân toäc Dao laø moät daântoäc coù neàn vaên hoùa laâu ñôøi toàntaïi trong coäng ñoàng caùc daân toäcVieät Nam. Khoâng loaïi tröø khaûnaêng daân toäc naøy chòu aûnh höôûngcuûa vaên hoùa Vaên Lang. Treân yphuïc cuûa caëp vôï choàng ôû hình beân,baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèngngöôøi ñaøn oâng aùo vaït ñöa sangbeân traùi, ngöôøi phuï nöõ vaït ñöasang beân phaûi.

198

VUA HUØNGVAØ CAÙC QUAN LANGHình minh hoïa trong

“Lòch söû Vieät Nam baèng tranh”Nxb Treû 1996

Y PHUÏC THÔØI HUØNG VÖÔNG THEO QUAN ÑIEÅM MÔÙI VAØNHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN

Ngöôøi vieát ñaõ trình baøy vôùi baïn ñoïc veà hình ngöôøi treân troángñoàng maø ngoân ngöõ hoäi hoïa ñöôïc goïi laø hình caùch ñieäu vaø hình veõ naøymang tính bieåu tröng cao ñoä. Cho neân, khoâng theå coi maáy vaïch daøitreân ñaàu laø: “Phía tröôùc ñieåm cheâm, cao voït leân laø nhöõng boâng lau, coùkhi cao baèng caû ngöôøi”; hoaëc “thôøi ñoù toå tieân ta khoâng coù trang phuïc ôûphaàn chaân, taát caû ñeàu ñi chaân ñaát…”chæ vì khoâng thaáy veõ giaày deùpquaàn…Vôùi nhöõng nhaän xeùt quaù ñôn giaûn naøy, khoâng khaùc gì xem nhöõngtranh laäp theå vaø keát luaän nhöõng ngöôøi maãu cuûa nhöõng tranh chaân dunglaäp theå ñöôïc caáu taïo baèng nhöõng hình khoái!? Tieáp theo, baïn ñoïc sosaùnh hình ngöôøi treân troáng ñoàng vôùi hình minh hoaï veà y phuïc veà thôøiHuøng Vöông trong boä lòch söû Vieät Nam baèng tranh cuûa nhaø xuaát baûnTreû – theå hieän quan ñieåm môùi veà thôøi Huøng Vöông, voán ñöôïc “Haàuheát nhöõng nhaø söû hoïc thoáng nhaát quan ñieåm” vaø “coäng ñoàng khoa hoïctheá giôùi thöøa nhaän” – döôùi ñaây:

Qua hình treân vaø so vôùi hình treân troáng ñoàng; baïn ñoïc seõ nhaänthaáy: khoâng theå coù moät cô sôû khoa hoïc naøo ñeå lieân heä hình aûnh cuûa moätngöôøi aên maëc hao hao gioáng thuû lónh Toâ cai toâ trong phim “Nhöõng ñöùacon cuûa gaáu meï vó ñaïi”, ñöôïc mieâu taû laø vua Huøng vôùi hình ngöôøi treântroáng ñoàng Laïc Vieät. Ngöôïc laïi, neáu so saùnh caùi muõ oâng Coâng, oâng

199

HÌNH MINH HOÏA Y PHUÏC THÔØI HUØNG VÖÔNGTHEO QUAN ÑIEÅM MÔÙI

Taùo cuûa caùc ngöôøi thôï thuû coâng ôû phoá Haøng Maõ – Haø Noäi vôùi hìnhtroáng ñoàng Laïc Vieät thì chuùng ta laïi thaáy chuùng gaàn guõi nhau hôn veànhöõng hình aûnh treân phaàn ñaàu cuûa hình ngöôøi treân troáng ñoàng vaø ñoaïnñaõ trích daãn trong kinh Thö.

Treân cô sôû söï phaân tích vaø so saùnh daãn ñeán söï phuïc cheá y phuïcthôøi Huøng Vöông cuûa ngöôøi vieát ôû treân. Baây giôø baïn ñoïc xem tieápnhöõng yù töôûng cuûa quan ñieåm môùi veà y phuïc thôøi Huøng Vöông theå hieänqua tranh döôùi ñaây :

Hình treân ñaây ñaõ daãn chöùng vôùi baïn ñoïc ñöôïc cheùp laïi töø cuoánLòch söû Vieät Nam baèng tranh, Nxb Treû 1996. Mieâu taû y phuïc thôøi HuøngVöông theo quan ñieåm môùi; ngöôøi giaø ñöùng giöõa tranh ñöôïc mieâu taûlaø vua Huøng. Baïn ñoïc coù theå so saùnh hình treân vôùi hình ñöôïc trình baøyôû trang sau. Chuùng ta thaáy raèng y phuïc cuûa hai hình naøy gioáng heätnhau. Thaäm chí ngöôøi ñöôïc coi laø vua Huøng y phuïc coøn thoâ sô hôn caûngöôøi trong tranh döôùi ñaây. Nhöng y phuïc trong tranh sau laïi laø y phuïcdaân toäc ôû Taây Nguyeân ñöôïc caùc ngheä só maëc ñeå theå hieän khi bieåu dieãnngheä thuaät coàng chieâng treân saân khaáu.

200

Y PHUÏC DAÂN TOÄC TAÂY NGUYEÂN

Maëc duø gioáng heät nhau nhöng chuùng laïi khoâng theå lieân heä ñöôïcvôùi nhau. Bôûi vì y phuïc cuûa caùc daân toäc ôû Taây Nguyeân hieän ñaïi laïikhoâng phaûi laø moät söï tieáp noái y phuïc cuûa ngöôøi Vieät coå. Bôûi vaäy söïgioáng heät veà caáu truùc y phuïc ñöôïc phuïc cheá theo quan ñieåm môùi veàthôøi Huøng Vöông vôùi y phuïc daân toäc Taây Nguyeân hieän ñaïi, coù theåkhaúng ñònh raèng hoaøn toaøn thieáu moät cô sôû khoa hoïc ít nhaát veà maët lyùluaän. Do ñoù, quan ñieåm cho raèng ôû vaøo thôøi Huøng Vöông oâng cha ta ôûtraàn ñoùng khoá chæ laø moät nhaän xeùt khieân cöôõng vaø haäu quaû cuûa moätcaùch ñaët vaán ñeà sai laàm ngay töø ñaàu khi cho raèng: “Thôøi Huøng Vöôngchæ laø moät thôøi kyø chöa ñöôïc vaên minh laém” hoaëc laø “moät nhaø nöôùc sôkhai” hay laø “moät lieân minh boä laïc”.

Nhö vaäy quan ñieåm môùi veà thôøi Huøng Vöông, maëc duø nhaân danhkhoa hoïc, nhöng treân thöïc teá khoâng heà phaûn aùnh moät baûn chaát khoahoïc maø chæ laø nhöõng laäp luaän hoaøn toaøn chuû quan töø moät tö duy ñôngiaûn veà lòch söû daân toäc.

201

CHÖÛ ÑOÀNG TÖÛ - TIEÂN DUNGTAÏO DÖÏNG TÍN NGÖÔÕNG THÔØI HUØNG VÖÔNG

Chöû Ñoàng Töû laø moät trong boán vò thaàn hoä quoác thuoäc haøng baát töûtrong tín ngöôõng daân gian Vieät Nam, ñöông nhieân khoâng phaûi vì laáycoâng chuùa Tieân Dung vaø laøm phoø maõ cuûa vua. OÂng xuaát thaân töø ñòa vòmoät ngöôøi ngheøo vaø ñaït ñeán ñænh cao cuûa söï phuù quyù, nhöng vaãn saünsaøng boû heát ñeå taàm sö hoïc ñaïo. Chæ caàn nhö vaäy, cuõng ñuû ñeå oâng coù söïtín nhieäm cuûa ngöôøi ñöông thôøi vôùi nhöõng giaù trò tinh thaàn maø oânghöôùng tôùi. Qua cuoäc ñôøi cuûa oâng cho thaáy ít nhaát caên baûn quan nieämnhaân sinh quan cuûa Chöû Ñoàng Töû laø: cuûa caûi theá nhaân vaø söï thaêng traàmcuûa cuoäc ñôøi chæ laø phuø du. Trong truyeàn thuyeát Ñaàm Nhaát Daï noùi tôùisöï kieän Chöû Ñoàng Töû, Tieân Dung ñaéc ñaïo vaø taïo döïng moät vöông quoáchö aûo cho mình baèng quyeàn naêng cuûa thaàn thaùnh. Ñaây laø hình aûnh cuûamoät theá giôùi taâm linh taïo neân tín ngöôõng cuûa ngöôøi daân Laïc Vieät thôøiHuøng.

Hình aûnh cuoái cuøng cuûa truyeàn thuyeát naøy laø laâu ñaøi, cung ñieännguy nga bieán maát chæ trong moät ñeâm, ñeå laïi cho theá nhaân moät ñaàmnöôùc long lanh, phaûn chieáu nhöõng hình aûnh hö aûo cuûa cuoäc ñôøi quahaøng thieân nieân kyû.

Nhö nhöõng chöông treân ñaõ trình baøy: thuyeát AÂm Döông Nguõhaønh laø heä tö töôûng vuõ truï quan chính thoáng cuûa thôøi Huøng Vöông, giaûithích töø baûn nguyeân vuõ truï laø Thaùi Cöïc ñeán söï vaän ñoäng cuûa noù laø AÂmDöông Nguõ haønh. Tính bao truøm veà moïi maët vaø söï öùng duïng roäng raõitreân thöïc teá ñaõ chöùng toû söï thuyeát phuïc cuûa hoïc thuyeát naøy. Do ñoù,khoâng theå coù cô sôû töø ngay trong taâm lyù ñeå phaùt sinh vaø toàn taïi moät heätö töôûng toân giaùo vöôït ra ngoaøi giaù trò cuûa noù. Nhöng veà nhaân sinhquan, xuaát phaùt töø nhöõng giaù trò ñaïo lyù ñeà cao tình ngöôøi vaø tính nhaânbaûn, coäng vôùi tri thöùc saâu saéc trong thieân vaên qua söï vaän ñoäng cuûanhöõng tinh tuù aûnh höôûng ñeán chu kyø sinh hoïc cuûa con ngöôøi – töùc laø söïchi phoái cuûa söùc maïnh thieân nhieân. Ñoàng thôøi neàn vaên minh ñoù cuõngthöøa nhaän khaû naêng cuûa con ngöôøi trong söï töông taùc giöõa con ngöôøivôùi thieân nhieân (Söï tích Döa Haáu). Do ñoù, tín ngöôõng maø ngaøi ChöûÑoàng Töû vaø coâng chuùa Tieân Dung taïo döïng, chæ coù theå höôùng con ngöôøivöôn tôùi söï hoøa nhaäp vôùi thieân nhieân hoaëc ñaït tôùi nhöõng quyeàn naêngcuûa thieân nhieân trong söï vaän ñoäng cuûa AÂm Döông Nguõ haønh. Treânthöïc teá, truyeàn thuyeát veà caùc thaùnh thaàn ôû Vieät Nam cho thaáy: moãi

202

thaàn ñeàu coù chöùc naêngrieâng trong vieäc chi phoáivaän ñoäng cuûa töï nhieân.Nhö: Thieân Loâi laøm saámseùt, Long vöông laømmöa…Söï khaùc bieät so saùnhvôùi heä thoáng ña thaàn cuûacaùc neàn vaên minh coå ñaïikhaùc nhö Ai Caäp, Hy Laïplaø:

@ Caùc thaàn cuûa heäthoáng ña thaàn trong sinhhoaït tín ngöôõng daân gianVieät Nam khoâng coù quyeàn,hoaëc quyeàn naêng raát haïncheá, trong vieäc quyeát ñònhthay ñoåi ñònh meänh conngöôøi. Ngöôïc laïi, trongthaàn thoaïi Ai Caäp , HyLaïp haàu nhö moãi vò thaànñeàu coù quyeàn naêng thayñoåi soá phaän con ngöôøi.

@ Toå chöùc trong heäthoáng baùch thaàn ôû VieätNam raát chaët cheõ, coù thöùbaäc; trong ñoù Ngoïc HoaøngThöôïng ñeá coù quyeàn naêngtoái cao. Ngöôïc laïi, trongthaàn thoaïi Hy Laïp quyeànnaêng cuûa thaàn Dôùt raát haïncheá vôùi caùc vò thaàn döôùiquyeàn. Hoaëc trong thaànthoaïi Ai Caäp, quyeàn naêngcuûa caùc vi thaàn thöôïngñaúng nhö : thaàn Reâ, thaànTho… gaàn ngang nhau.

LYÙ NGÖ VOÏNG NGUYEÄTTranh daân gian Haøng Troáng

Phaûi chaêng ñaây laø moät böùc tranh mang maøusaéc Ñaïo giaùo cuûa Chöû Ñoàng Töû, mieâu taû nhöõngaûo voïng cuûa cuoäc ñôøi qua boøng traêng soi ñaùynöôùc?

203

Ñieàu naøy laø cô sôû ñeå chöùng toû heä thoáng thaàn thoaïi Vieät Nam ñaõra ñôøi raát laâu sau khi hình thaønh moät quoác gia coù toå chöùc chaët cheõ. Töøñoù, treân cô sôû cuûa nhöõng giaù trò tö töôûng chính thoáng chi phoái toaøn boäxaõ hoäi Vaên Lang laø thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø cuoäc ñôøi cuûa ngaøiChöû Ñoàng Töû, thì hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå ñaët giaû thuyeát veà khaû naênghình thaønh moät tín ngöôõng ña thaàn vaøo cuoái thôøi Huøng Vöông maø vòkhôûi xöôùng laø ngaøi Chöû Ñoàng Töû. Tín ngöôõng naøy phaûn aûnh thöïc traïngxaõ hoäi Vaên Lang ôû tính toå chöùc vaø quyeàn naêng haïn cheá cuûa caùc vò thaàn,höôùng giaù trò taâm linh con ngöôøi trôû veà vôùi Thaùi Cöïc, hoaëc ñaït tôùi ThaùiCöïc ñeå thoaùt ly khoûi cuoäc soáng ñaày vöôùng baän traàn gian.

Hình töôïng vua Huøng ñem quaân tôùi maø khoâng coù söï traán aùp, ñaõchöùng toû vua Huøng khoâng thöøa nhaän nhöõng giaù trò tín ngöôõng ñöôïchình thaønh töø chính nhöõng giaù trò tö töôûng chính thoáng cuûa Vaên Lang,nhöng cuõng khoâng phaûn öùng maïnh meõ. Maëc duø nhö vaäy, nhöng söï hieändieän cuûa coâng chuùa Tieân Dung - con vua Huøng - beân caïnh Chöû ÑoàngTöû, vò saùng laäp ra moät heä thoáng tín ngöôõng cuûa ngöôøi Laïc Vieät cuõngchöùng toû khaû naêng phaùt trieån saâu roäng cuûa noù trong xaõ hoäi Vaên Lang.

ÑAÏO ÑÖÙC KINHVAØ TÍN NGÖÔÕNG CUÛA NGÖÔØI LAÏC VIEÄT

Hình aûnh cuoái cuøng tröôùc khi vaøo coõi baát töû cuûa ngaøi Chöû ÑoàngTöû vaø coâng chuùa Tieân Dung laø chieác noùn vaø caây gaäy ñaõ taïo neân moätvöông quoác taâm linh hö aûo cuûa ngaøi. Ñaây chính laø hình töôïng cuûa söïvöôn leân ñaït tôùi Thaùi Cöïc, töùc laø söï hoøa nhaäp hoaøn toaøn vôùi vuõ truï(theo truyeàn thuyeát keå laïi thì khoâng phaûi oâng sö taëng cho Chöû ÑoàngTöû caây tröôïng, maø laø tieân taëng cho caây gaäy vaø caùi noùn).

Treân cô sôû vaán ñeà ñöôïc ñaët ra, ñaõ trình baøy ôû phaàn treân veà giaù tròtín ngöôõng cuûa ngaøi Chöû Ñoàng Töû; neáu so saùnh vôùi tö töôûng cuûa Laõo töûqua cuoán “Ñaïo Ñöùc Kinh” coù theå ñi ñeán moät nhaän xeùt veà söï töôngñoàng giöõa tö töôûng cuûa Laõo töû vaø Chöû Ñoàng Töû. Trong “Ñaïo ÑöùcKinh” – töông truyeàn laø cuûa Laõo töû – coù theå cho raèng: neáu “Meï troøn,con vuoâng” laø Lyù cuûa Thaùi Cöïc vaø söï khôûi nguyeân cuûa AÂm Döông theoquan nieäm vuõ truï quan Vaên Lang, thì Ñaïo Ñöùc Kinh chính laø Lyù cuûaAÂm Döông. Baïn ñoïc coù theå tìm thaáy nhöõng yù töôûng töông töï qua nhöõngñoaïn vaên sau ñaây:

Sang (Döông) laáy heøn (AÂm) laøm goác; Cao (Döông) laáy thaáp

204

* Chuù thích: trích daãn trong “Laõo Töû – Ñaïo Ñöùc Kinh”. Nguyeãn Hieán Leâ. Nxb VHTT1994.

(AÂm) laøm neàn (*).

Hoaëc:

Khoâng muoán ñöôïc quí nhö ngoïc (khoâng Döông), bò khinh nhö soûi(taát AÂm) (*)

Neáu nhö tö töôûng “Ñaïo Ñöùc Kinh” höôùng con ngöôøi trôû veà vôùibaûn theå thì cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp cuûa ngaøi Chöû Ñoàng Töû, trong moät boáicaûnh xaõ hoäi ñaõ coi thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh coù nguoàn goác Thaùi Cöïc

(Ñaïo) laø yù thöùc heä chínhthoáng thì hoaøn toaøn coù khaûnaêng daãn ñeán moät lyù thuyeáttöông töï.

Töø tröôùc thôøi nhaø Taànvaø keát thuùc vaøo naêm 208 tr.CN- ngoïai tröø Ñaïo Ñöùc Kinh -caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoakhoâng coù tröôùc taùc naøo noùiñeán söï khôûi nguyeân cuûa vuõtruï. Maëc duø theo truyeànthuyeát vaø coå thö Trung Hoacoù ñaët vaán ñeà naøy trong kinhDòch: Thaùi Cöïc sinh LöôõngNghi, Löôõng Nghi sinh TöùTöôïng, Nhöng ñaây chæ laø moäthieän töôïng, khoâng theå coi laømoät hoïc thuyeát. Trong ÑaïoÑöùc Kinh, Laõo töû baøn ñeánnhöõng vaán ñeà caên nguyeân cuûavuõ truï. Ngaøi quan nieäm veàkhôûi nguyeân cuûa vuõ truï:

“Khoâng – laø caùi baûn thuûycuûa trôøi ñaát; Coù – laø meï sinh ravaïn vaät”LAÕO TÖÛ

205

(Voâ - danh thieân haï chi thuûy. Höõu - danh thieân haï chi maãu) (*)

So saùnh quan ñieåm vuõ truï quan cuûa Laõo töû qua ñoaïn trích daãn ôûtreân vôùi quan ñieåm vuõ truï quan cuûa Vaên Lang qua caâu tuïc ngöõ “Meïtroøn con vuoâng” vaø hình töôïng baùnh Chöng baùnh Daày thì hai quanñieåm naøy neáu khoâng phaûi laø hoaøn toaøn, cuõng gaàn nhö hoaøn toaøn truøngkhôùp.

Thaùi Cöïc – Döông töông öùng vôùi caùi “Khoâng” cuûa Laõo töû.

AÂm – lyù cuûa Nguõ haønh naèm trong baùnh Chöng laø nguoàn goác cuûavaïn vaät, töông öùng vôùi caùi “Coù” laø meï sinh ra vaïn vaät.

Coù theå noùi raèng: quan ñieåm vuõ truï quan cuûa Laõo töû chính laø söïdieãn ñaït döôùi moät hình thöùc khaùc quan ñieåm vuõ truï quan cuûa VaênLang; hoaëc chính laø söï boå sung laøm roõ hôn yù nghóa cuûa caâu tuïc ngöõ “Meïtroøn con vuoâng” vaø hình töôïng baùnh chöng, baùnh daày.

Neáu nhö thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh lyù giaûi hieän töôïng khôûithuûy cuûa vuõ truï thì Laõo töû noùi veà naêng löïc chi phoái söï vaän ñoäng, hìnhthaønh vaø phaùt trieån cuûa vuõ truï. Ngaøi cho raèng naêng löïc ñoù laø Ñaïo vaøñaây laø neàn taûng cô baûn ñeå hình thaønh Ñaïo giaùo sau naøy. Ngaøi choraèng:

“Ñaïo laø caùi gì chæ maäp môø thaáp thoaùng, thaáp thoaùng maäp môø maøbeân trong coù hình töôïng; maäp môø thaáp thoaùng maø beân trong coù vaïn vaät; noùthaâm vieãn, toái taêm maø beân trong coù caùi tinh tuùy; tinh tuùy ñoù raát xaùc thöïc vaøraát ñaùng tin” (*).

“ÔÛ treân khoâng saùng, ôû döôùi khoâng toái, thaâm vieãn baát tuyeät; khoângtheå goïi teân noù laïi trôû veà vôùi coõi voâ vaät; cho neân baûo laø caùi traïng khoâng coùhình traïng, caùi töôïng khoâng coù vaät theå. Noù thaáp thoaùng, maäp môø. Ñoùn noùthì khoâng thaáy ñaàu, theo noù thì khoâng thaáy ñuoâi” (*).

Söï lyù giaûi veà Ñaïo cuûa Laõo töû coù theå khaúng ñònh raèng ñoù laø söï lyùgiaûi baèng moät hình thöùc khaùc yù nieäm cuûa Thaùi Cöïc töø vaên minh LaïcVieät. Vaên minh Laïc Vieät – qua noäi dung”Meï troøn, con vuoâng” – quannieäm Thaùi Cöïc laø theå baûn nguyeân cuûa vuõ truï trong ñoù khoâng coù caùi“Coù” ñeå noùi ñeán caùi “Khoâng”, traøn ñaày vieân maõn, töùc laø khoâng coù söïphaân bieät. So vôùi yù nieäm cuûa Laõo töû “ÔÛ treân khoâng saùng, ôû döôùi khoâng toái,

* Chuù thích: trích daãn trong “Laõo Töû – Ñaïo Ñöùc Kinh”, saùch ñaõ daãn.

206

* Chuù thích: trích daãn trong “Laõo Töû – Ñaïo Ñöùc Kinh”, saùch ñaõ daãn.

thaâm vieãn baát tuyeät” hoaøn toaøn töông öùng vôùi tính khoâng phaân bieät, traønñaày vieân maõn; cuõng coù theå goïi laø “traïng khoâng coù hình traïng, töôïng khoângcoù vaät theå”, khoù dieãn ñaït cho neân noùi “thaáp thoaùng maäp môø”; vieân maõn traønñaày cho neân noùi “ñoùn noù thì khoâng thaáy ñaàu, theo noù thì khoâng thaáy ñuoâi”.Thaùi Cöïc laø theå baûn nguyeân cuûa vuõ truï, goác cuûa vaïn vaät, cho neân noùi“beân trong coù hình töôïng” “coù vaïn vaät”.

Nhö chöông I ñaõ chöùng minh: thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh thuoäcveà vaên minh Vaên Lang ñaõ xuaát hieän töø buoåi ñaàu laäp quoác, töùc laø tröôùcLaõo töû xaáp xæ 2000 naêm. Söï truøng hôïp veà yù nieäm trong heä tö töôûng vuõtruï quan trong Ñaïo Ñöùc Kinh vôùi vaên minh Laïc Vieät, ñaõ chöùng toûnhöõng vaán ñeà sau:

@ Phuû nhaän taát caû nhöõng taùc giaû ñöôïc coi laø phaùt minh ít nhaát rathuyeát AÂm Döông, khi Laõo töû ñöôïc coi laø ngöôøi ñaàu tieân ñeà xöôùngquan ñieåm vuõ truï quan trong xaõ hoäi Trung Hoa coå ñaïi.

@ Laõo töû ñaõ keá thöøa töø vuõ truï quan Vaên Lang ñeå höôùng tôùi moätnhaân sinh quan theo quan ñieåm cuûa oâng vaø laø tieàn ñeà cuûa Ñaïo giaùo.Nhö vaäy ñaõ chöùng toû raèng: Laõo töû laø ngöôøi coù nguoàn goác töø Vaên Lang,nhöng ñaõ sang sinh soáng ôû phaàn ñaát nhaø Chu hoaëc laø Ñaïo Ñöùc Kinhñöôïc phaùt hieän sau khi Vaên Lang maát nöôùc.

Ñaïo Ñöùc Kinh laø moät taùc phaåm töø tröôùc ñeán nay vaãn ñöôïc caùcnhaø nghieân cöùu lòch söû cho raèng thuoäc veà neàn vaên minh Trung Hoa vaøthôøi ñieåm ra ñôøi cuûa noù xuaát hieän vaøo thôøi Xuaân Thu Chieán quoác.Nhöng trong xaáp xæ 5000 töø cuûa Ñaïo Ñöùc Kinh, khoâng heà ñeå laïi moätdaáu aán naøo theå hieän thôøi kyø lòch söû naøy cuûa xaõ hoäi Trung Hoa. Ngöôïclaïi, trong taùc phaåm naøy, ngoaøi nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán heä tö töôûngvuõ truï quan cuûa ngöôøi Laïc Vieät nhö ñaõ trình baøy ôû treân, laïi coù nhöõngdaáu aán cuûa xaõ hoäi Vaên Lang; coù theå laáy laøm ví duï ñieån hình cho söï lieânquan ñeán xaõ hoäi Vaên Lang, ñoù laø caâu:

“Baét daân duøng laïi loái thaét daây thôøi thöôïng coå” (*)Veà vieäc “Chính söï duøng loái thaét nuùt” ñaõ ñöôïc trình baøy ôû chöông

I, ñieàu naøy chæ coù theå khaúng ñònh moät caùch hôïp lyù laø: ñoù laø coâng vieäc

207

cuûa nhöõng nhaø laõnh ñaïo Vaên Lang coù töø gaàn 3000 naêm tr.CN. Ñieàunaøy khaúng ñònh raèng Ñaïo Ñöùc Kinh cuûa Laõo töû hoaøn toaøn laø moät tröôùctaùc coù nguoàn goác töø neàn vaên minh Vaên Lang. Laõo töû ñöôïc coi laø toå cuûaÑaïo giaùo; do ñoù hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå cho raèng Ñaïo giaùo chính xuaátphaùt töø neàn vaên minh naøy. Hieän töôïng “Chính söï duøng loái thaét nuùt” ñöôïcnoùi tôùi trong Ñaïo Ñöùc Kinh cuõng ñoàng thôøi chöùng toû raèng: Thôøi HuøngVöông khoâng theå toàn taïi vaøi traêm naêm; bôûi vì:

@ Neáu cho raèng Laõo töû laø ngöôøi thuoäc nhaø Chu thì phaûi chaêng“Chính söï duøng loái thaét nuùt” cuûa caùc vua Huøng ôû thôøi ñieåm theá kyû thöù VIhoaëc VII tr.CN (theo quan ñieåm lòch söû môùi) maø “Vieät söû löôïc” noùi tôùilaø tieáp thu cuûa neàn vaên minh Trung Hoa coù töø hôn 3000 naêm tröôùc?Ñaây hoaøn toaøn laø moät söï voâ lyù vaø khoâng theå lyù giaûi ñöôïc söï lieân heä cuûanoù.

@ Nhöng khi khaúng ñònh Laõo töû laø ngöôøi goác Laïc Vieät, thì thôøiñieåm xuaát hieän Ñaïo Ñöùc Kinh (ñöôïc coi laø töông ñöông vôùi Khoång töûhoaëc luøi vaøo thôøi Chieán quoác?) khoâng theå coi thôøi Chu Trang Vöôngtöùc laø thôøi ñieåm laäp quoác cuûa Vaên Lang (theo quan ñieåm lòch söû môùiveà thôøi Huøng Vöông) laø thôøi thöôïng coå ñöôïc.

Ñieàu naøy chæ coù theå coù moät nhaän xeùt hôïp lyù, khi cho raèng: ñaátnöôùc Vaên Lang ñaõ toàn taïi gaàn 3000 naêm vaø “Chính söï duøng loái thaét nuùt” laøcoâng vieäc cuûa nhöõng nhaø laõnh ñaïo Vaên Lang coù ngay töø buoåi ñaàu laäpquoác, töùc laø thôøi thöôïng coå maø Laõo töû noùi tôùi.

Vaøo ñaàu thôøi Huøng Vöông thöù XVIII veà thôøi gian töông ñöôngvôùi söï xuaát hieän “Ñaïo Ñöùc Kinh” cuûa Laõo töû, ñoàng thôøi coù söï töôngñoàng veà tö töôûng cuûa Laõo – Chöû vôùi nhöõng hieän töôïng lieân quan ñeánvaên minh Vaên Lang ñaõ trình baøy ôû treân. Trong truyeàn thuyeát VieätNam, Chöû Ñoàng töû vaø coâng chuùa Tieân Dung bieán maát khi keát thuùc caâuchuyeän vaø söï xuaát hieän huyeàn aûo cuûa Laõo tö,û ôû cuøng moät khoaûng thôøigian vaø trong khoâng gian cuûa hai quoác gia laùng gieàng vôùi nhöõng giaù tròtö töôûng gaàn nhö hoaøn toaøn truøng hôïp. Do ñoù, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå ñaëtvaán ñeà veà taùc giaû cuûa Ñaïo Ñöùc Kinh – neáu do Laõo töû vieát – thì Laõo töû

208

vaø Chöû Ñoàng töû chæ laø moät ngöôøi duy nhaát. Ñaây cuõng laø moät vaán ñeà ñaõñöôïc nhieàu hoïc giaû nghi vaán.

Ñoaïn döôùi ñaây ñöôïc trích laïi trong Tìm veà baûn saéc vaên hoùa VieätNam nhaän xeùt cuûa giaùo sö Traàn Vaên Giaøu ñeå baïn ñoïc tham khaûo:

Giaùo sö Traàn Vaên Giaøu coù vieát: “Tö töôûng tín ngöôõng Ñaïo giaùo ...saün coù töøng phaàn lôùn trong nhaân daân Vieät Nam töø nguyeân thuûy vaø trong caûquaù trình lòch söû, ngöôøi Vieät chöa coù luùc naøo cheá taïo ñöôïc caùi teân chungñeå ñaët cho loaïi tín ngöôõng ñoù, rieâng nhöõng ngöôøi nghieân cöùu nhaän thaáy tötöôûng tín ngöôõng ñoù cuøng baûn chaát vôùi Ñaïo giaùo neân xeáp vaøo moät loaïi vaäythoâi”.

Nhöõng luaän ñieåm naøy giaûi thích vì sao Chöû Ñoàng töû ñöôïc coi laømoät trong boán vò thaàn hoä quoác cuûa ngöôøi Laïc Vieät.

Daáu aán cuûa ngaøi Chöû Ñoàng Töûtrong phong tuïc cuûa nguôøi Vieät Nam

Döôùi thôøi Huøng Vöông, tín ngöôõng cuûa Ngaøi Chöû Ñoàng töû coù theåñöôïc ñoâng ñaûo ngöôøi tin theo maø daáu aán coøn ñeå laïi ñeán taän baây giôø; ñoùlaø tuïc thôø caùc vò thaàn vôùi tö caùch laø moät tín ngöôõng, beân caïnh nhöõng vòthaàn coù coâng traïng vôùi ñaát nöôùc.

Hình aûnh coøn laïi cuûa tín ngöôõng ñaàu tieân cuûa daân toäc Vieät ngaøynay, chính laø caây Neâu trong nhöõng ngaøy Teát ôû Vieät Nam. Maëc duøtruyeàn thuyeát veà caây Neâu hoaøn toaøn theå hieän daáu aán cuûa Phaät giaùo:Ñöùc Phaät hieän thaân ñuoåi quæ cöùu ngöôøi vaø ñeå laïi caây Neâu. Nhöng tuïctroàng caây Neâu vôùi tö caùch laø moät tín ngöôõng ñaëc thuø, hôn laø moät heäquaû cuûa moät giaùo lyù phoå bieán laø Phaät giaùo (chæ ôû Vieät Nam, hoaëc coùtheå ôû nhöõng vuøng aûnh höôûng cuûa vaên minh Vaên Lang cuõ môùi coù caâyNeâu; coøn nhöõng vuøng aûnh höôûng Phaät giaùo khaùc treân theá giôùi khoâng coùtuïc naøy). Ñieàu naøy ñöôïc lyù giaûi nhö sau:

Moät trong nhöõng giaùo lyù caên baûn cuûa Phaät giaùo quan nieäm raèng:moïi haäu quaû cuûa con ngöôøi nhaän laõnh – haïnh phuùc hay ñau khoå – ñeàucoù nguyeân nhaân do chính con ngöôøi taïo ra trong ñôøi hieän taïi hoaëc kieáptröôùc, goïi laø nghieäp baùo. Muoán loaïi tröø nghieäp baùo thì phöông phaùpduy nhaát laø baûn thaân khoâng taùc nghieäp. Söï quaáy phaù cuûa ma quyû theoquan ñieåm cuûa Phaät giaùo cuõng laø moät loaïi nghieäp baùo. Vieäc söû duïngthaàn thoâng (caây Neâu) ñeå loaïi tröø ma quyû, hay noùi caùch khaùc laø söû duïng

209

moät phöông phaùp khaùc ñeå loaïi tröønghieäp baùo, khoâng phaûi do baûn thaân tutaäp (khoâng taùc nghieäp); ñieàu naøy ñingöôïc laïi giaùo lyù caên baûn cuûa Phaätgiaùo. Vì vaäy, söï tích caây Neâu mangdaáu aán Phaät giaùo vaø tuïc troàng caây Neâukhoâng theå do caùc thieàn sö taïo döïng vaøphoå bieán. Trong lòch söû Phaät giaùo cuõngkhoâng ghi nhaän ñieàu naøy. Vì vaäy coùtheå khaúng ñònh raèng: tuïc troàng caây Neâulaø moät tín ngöôõng rieâng cuûa ngöôøi LaïcVieät coù töø thôøi Huøng Vöông, toàn taïitrong söï che chôû baèng daáu aán cuûa Phaätgiaùo trong thôøi ñoâ hoä. Coù theå truyeànthuyeát caây Neâu mang ñeán daáu aán Phaätgiaùo coù töø thôøi nhaø Minh. Ñaây laø thôøikyø lòch söû ghi nhaän söï ñoâ hoä raát haø khaéc,ñaëc bieät laø söï tieâu dieät neàn vaên hoùaÑaïi Vieät. Do ñoù, toå tieân ta vaøo thôøi kyønaøy, ñeå baûo veä di saûn vaên hoùa ñaõ ñaëtra caâu chuyeän “Söï tích caây Neâu” mangdaáu aán Phaät giaùo – laø tín ngöôõng cuõngphoå bieán ôû Trung Quoác. Do tuïc troàngNeâu traûi qua haøng ngaøn naêm thaêngtraàm cuûa lòch söû neân ñaõ maát ñi noäi dungñích thöïc cuûa noù, töông töï nhö tröôønghôïp baùnh Chöng, baùnh Daày vaø chæ coønmang tính chaát theå hieän nhö moät phongtuïc truyeàn thoáng. Vì vaäy, khi coù moätnoäi dung môùi – maëc duø khoâng phaûnaùnh ñuùng thöïc teá vaø ñöôïc gaùn gheùp –nhöng vaãn ñöôïc chaáp nhaän vaø phoå bieánñeán taän baây giôø.

Hôn nöõa, hình aûnh caây Neâu theåhieän moät yù thöùc vöôn leân (caây tre coätNeâu) ñeå ñaït tôùi söï hoøa nhaäp vôùi vuõ truï(voøng troøn phía treân caây tre) phuø hôïp

210

vôùi hình aûnh cuoái cuøng cuûa hai thaàn vaät cuûa ngaøi Chöû Ñoàng töû: caùi noùnñaët treân ñaàu caây gaäy caém xuoáng ñaát, bieán thaønh cung ñieän laâu ñaøi ñeångaøi truù qua ñeâm, taïi nôi maø sau naøy goïi laø Ñaàm Nhaát Daï. Voøng troøncuõng laø bieåu töôïng cuûa Döông, cuûa giaù trò taâm linh vaø cuõng laø cuûa ThaùiCöïc; söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï vaø cuõng laø muïc ñích ñaït tôùi cuûa Ñaïogiaùo.

DAÁU AÁN CUÛA NEÀN VAÊN HIEÁN LAÏC VIEÄT, TRONG TÍNNGÖÔÕNG DAÂN GIAN VIEÄT NAM VAØ ÑAÏO GIAÙO

Haïc vaø Ruøa bieåu töôïng ñoäc ñaùocuûa neàn vaên minh Laïc Vieät

Töø nhöõng luaän ñieåm ñaõ trình baøy ôû treân daãn ñeán moät söï lieân heätieáp noái vaø giaûi thích moät daáu aán lieân quan ñeán neàn vaên minh VaênLang vaø Ñaïo giaùo. Ñoù chính laø hình aûnh con haïc ñöùng treân löng conruøa. Ñaây laø moät hình aûnh raát phoå bieán ôû taát caû caùc ñình ñeàn thôø thaùnhthaàn cuûa Vieät Nam vaø ôû caû nhöõng vuøng Nam Trung Quoác; keå caû TrieàuTieân, Nhaät Baûn. Söï phoå bieán cuûa hình töôïng Haïc vaø Ruøa ôû khaép nhöõngvuøng coù aûnh höôûng cuûa vaên hoaù Ñoâng Phöông, ñaõ chöùng toû tính bieåutöôïng ñöôïc löïa choïn coù yù thöùc cho moät giaù trò vaên hoùa cuûa noù.

Taïi sao con haïc laïi ñöùng treân löng con ruøa? Taát nhieân khoâng theågiaûi thích ñôn giaûn raèng: taïi vì con haïc chaêm chæ thoâng minh, coøn conruøa chaäm chaïp neân bò Thöôïng ñeá baét phaït phaûi laøm neàn cho con haïcñöùng chaàu tieân thaùnh.

OÂng cha ta ñaõ ñeå laïi moät caâu ca dao ñoäc ñaùo maø coù leõ cuõng nhieàungöôøi bieát:

Thöông thay thaân phaän con ruøa,

Trong ñeàn ñoäi haïc, ngoaøi ñình ñoäi bia.

Nhöng taïi sao ngöôøi xöa laïi choïn bieåu töôïng naøy?

Tröôùc heát, chuùng ta baét ñaàu tìm hieåu töø hình aûnh con ruøa. Ñaây laømoät linh vaät bieåu töôïng cho neàn vaên minh Vaên Lang: ñoù laø phöôngtieän chuyeån taûi chöõ vieát cuûa oâng cha ta, maø daáu aán xöa nhaát ñaõ ñöôïcghi nhaän trong saùch Thoâng Chí cuûa Trònh Tieàu (ñaõ trình baøy ôû phaàntreân). Gioáng ruøa lôùn chæ coù ôû mieàn Nam soâng Döông Töû ñaõ bò tuyeätchuûng, nhöng hình töôïng con ruøa laø phöông tieän chuyeån taûi nhöõng giaù

211

Töø ñoù hình thaønh bieåu töôïng con ruøa ñoäi bia ôû caùc ñình ñeàn maøhình aûnh taäp trung nhaát chính laø ôû Vaên Mieáu Haø Noäi. Nhöng nhöõngcon ruøa ôû tröôùc ñieän thôø thì khoâng ñoäi bia maø ñoäi treân löng noù conchim haïc. Töø ñoù coù theå suy luaän raèng: con chim haïc phaûi laø moät bieåutöôïng coâ ñoïng thay theá cho nhöõng gì maø loaøi ruøa ñaõ mang treân löng noù.Xeùt hình daùng chim haïc coù nhöõng neùt ñaëc tröng gioáng heät hình töôïngchim Laïc ñaõ caùch ñieäu treân troáng ñoàng Laïc Vieät. Baïn ñoïc cuõng deãdaøng nhaän thaáy ñieàu naøy ôû hai hình trình baøy sau ñaây.

trò tinh thaàn laø moät hình aûnh truyeàn thoáng töø ngaøn xöa cuûa ngöôøi LaïcVieät.

RUØA ÑOÄI BIATRONG VAÊN MIEÁU HAØ NOÄI

212

HÌNH HAÏCTREÂN TROÁNG ÑOÀNG

HÌNH HAÏCTRONG ÑÌNH ÑEÀN

Töø söï gioáng heät giöõa hai hình töôïng naøy, keát hôïp vôùi bieåu töôïngcon ruøa ñaëc tröng cho söï chuyeån taûi nhöõng giaù trò tinh thaàn cuûa neàn vaênminh Vaên Lang, coù theå keát luaän raèng: chim haïc trong ñình ñeàn chínhlaø chim Laïc treân troáng ñoàng – bieåu töôïng cuûa neàn vaên minh Vaên Langmaø con ruøa töø ngaøn xöa voán laø phöông tieän chuyeån taûi. Vôùi nhaän xeùttreân thì coù theå cho raèng:

Tín ngöôõng thôø thaàn thaùnh ôû ñình ñeàn thuoäc veà neàn vaên minhLaïc Vieät, maø nhöõng ngöôøi coù tín ngöôõng coù theå tìm thaáy nguoàn goáccuûa noù ôû hình aûnh con chim Laïc ñöùng treân löng con Ruøa.

Luaän ñieåm naøy boå sung vaø chöùng minh roõ neùt hôn veà Ñaïo giaùovaø Laõo töû coù xuaát xöù töø vaên minh Laïc Vieät, khi tuïc thôø Tieân, Thaùnh laønoäi dung cuûa Ñaïo giaùo.

213

Buøa chuù vaø thuyeát AÂm Döông Nguõ HaønhÑeå minh hoïa quan ñieåm

cho raèng: nhöõng tö töôûng tínngöôõng lieân quan ñeán Ñaïogiaùo coù nguoàn goác töø thuyeátAÂm Döông Nguõ haønh, xinbaïn ñoïc xem vaø so saùnhnhöõng hình aûnh döôùi ñaây.

Hình beân ñöôïc cheùp laïitöø cuoán “Tìm veà baûn saéc vaênhoùa Vieät Nam”. Ñoù laø moät laùbuøa daân gian nhaèm muïc ñíchtröø taø, trò beänh, traán traïch,ñem laïi söï bình an cho giañình. Taát nhieân noù xuaát phaùttöø moät tín ngöôõng tin vaøonhöõng khaû naêng sieâu nhieânmaø con ngöôøi coù theå söû duïngñeå laøm thay ñoåi soá phaän cuûamình. Ngöôøi ta tin raèng: ñeåcoù nhöõng khaû naêng sieâu nhieânnaøy, ngöôøi thöïc hieän noù phaûilaø nhöõng ngöôøi ñaõ tu taäp theomoät thöù tín ngöôõng lieân quanñeán Ñaïo giaùo (phuø thuûy hoaëcñaïo só). Nhöng nhö phaàn treân

ñaõ trình baøy, trong moät xaõ hoäi nhö Vaên Lang, ñaõ coù moät heä thoáng tötöôûng chính thoáng laø AÂm Döông Nguõ haønh, thì khoù coù theå coù moät thöùtín ngöôõng vöôït ra ngoaøi nhöõng giaù trò cuûa noù. Baïn ñoïc coù theå so saùnhhình con coïp trong laù buøa noùi treân vôùi hình trong tranh daân gian döôùiñaây. Ñoù laø moät böùc tranh daân gian thuoäc doøng tranh Haøng Troáng veõmoät “OÂng Ba Möôi”. Tuøy theo maøu saéc maø ngaøi ñaïi dieän cho moäthaønh thuoäc Nguõ haønh, maø thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø hoïc thuyeátchuû ñaïo trong xaõ hoäi Vaên Lang. Baïn ñoïc seõ deã daøng nhaän thaáy raèng“OÂng Ba Möôi” naøy gioáng heät con coïp trong laù buøa ôû hình beân. Söïgioáng nhau ñeán möùc ñaùng kinh ngaïc naøy, chöùng toû söï lieân quan giöõatín ngöôõng cuûa ngaøi Chöû Ñoàng töû vôùi moät hoïc thuyeát vuõ truï quan chínhthoáng cuûa thôøi Huøng Vöông. Baïn ñoïc coù theå thaéc maéc veà nhöõng chöõHaùn treân laù buøa ñaõ chöùng toû coù theå noù xuaát hieän töø thôøi Baéc thuoäc hoaëctöø thôøi nöôùc Vieät höng quoác veà sau. Ñieàu naøy coù theå giaûi thích raèng:raát coù theå tröôùc ñoù laù buøa khoâng coù chöõ Haùn, nhöng vaøo thôøi Baéc thuoäc

214

215

OÂNG BA MÖÔITranh daân gian Haøng Troáng

HÌNH COÏP TRONG LAÙ BUØA

216

PHUÏ CHÖÔNGMOÄT NHAÄN ÑÒNH KHAÙC

VEÀ TRUYEÀN THUYEÁT NHAÁT DAÏ TRAÏCH& NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN

Veà noäi dung Truyeàn thuyeát Ñaàm Nhaát Daï cuõng coù vaøi yù kieánkhaùc haún nhau vaø khaùc vôùi nhaän ñònh cuûa ngöôøi vieát. Haàu heát nhöõng yùkieán ñoù – theo caùi nhìn cuûa ngöôøi vieát – mang tính khieân cöôõng vaø chuûquan. Nhöng coù nhaän ñònh cuûa oâng Leâ Maïnh Thaùt raát ñaùng chuù yù vìñöôïc minh chöùng vôùi nhieàu tö lieäu lieân quan. Vì vaäy, ñeå baïn ñoïc tieäntham khaûo vaø so saùnh vôùi nhaän ñònh cuûa ngöôøi vieát, xin trình baøy ñoaïnsau ñaây ñöôïc trích daãn trong saùch “Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam”. TaäpI (*). Leâ Maïnh Thaùt. Nxb Thuaän Hoaù – Hueá 1999:

Laïi baøi töïa truyeän phaùp cuûa töôùng quoác Quyeàn Ñöùc Dö (1) ñôøiÑöôøng noùi: “Sau khi Taøo Kheâ (2) maát ñi, thieàn phaùp thònh haønh, ñeàu coùthöøa keá. Chöông Kính uaån thieàn sö (3) duøng taâm aán cuûa Maõ Toå haønh hoaùôû Ngoâ, Vieät. Voâ Ngoân Thoâng ñaïi só, ñem toân chæ cuûa Baùch Tröôïng khai ngoätaïi Giao Chaâu”. Ñoù laø nhöõng chöùng cöù vaäy.

Cöù caâu traû lôøi naøy, thì tröôùc khi Phaät giaùo truyeàn vaøo Trung Quoác,Vieät Nam ñaõ coù moät neàn Phaät giaùo hoaøn chænh, töùc bao goàm chuøa chieàn,moät ñoaøn theå Taêng só vaø kinh saùch ñaày ñuû. Theo Thoâng Bieän, thì ôû nöôùcta luùc baáy giôø “coù chuøa hôn 20 ngoâi, ñoä Taêng hôn 500 ngöôøi, dòch kinh 15quyeån”. Ñieàu ñaùng tieác laø Thoâng Bieän khoâng cho ta bieát neàn Phaät giaùohoaøn chænh naøy, vôùi soá chuøa chieàn kinh saùch vaø taêng só nhö vaäy, xuaát hieänvaøo luùc naøo. OÂng chæ baèng loøng laäp laïi lôøi cuûa Ñaøm Thieân (4), baûo raèng ñoùlaø vaøo luùc “Giang Ñoâng chöa coù” Phaät giaùo. Giang Ñoâng chöa coù Phaät

* Chuù thích: Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam taäp I. Saùch ñaõ daãn. Trang 12 ñeán 27.

(1) Xem Leâ Maïnh Thaùt, Thieàn uyeån taäp anh. Tu thö Vaïn Haïnh, 1976, chuù thích 20,tr.207. Quyeàn Ñöùc Dö (757-818) laøm teå töôùng döôùi thôøi Ñöôøng Hieán Toân. Baøi töïa chocuoán saùch nhan ñeà truyeàn phaùp naøy ngay nay ñaõ thaát laïc.

(2) Töùc Luïc toå Hueä Naêng.

(3) Töùc thieàn sö Hoaøi Uaån (?-818) chuøa Chöông Kính ôû Kinh Trieäu. Xem Truyeàn ñaêngluïc 7 tôø 252b19-c23

(4) Tieåu söû Ñaøm Thieân ñôøi Tuyø ñöôïc ghi trong Ñaøm Thieân phaùp sö truyeän, Tuïc CaoTaêng truyeän 18 tôø 571b 12 – 574b 6, sinh naêm 542 maát naêm 607, thoï 66 tuoåi. Coøn

217

giaùo, thì ngay caû baûn tieåu söû cuûa Khöông Taêng Hoäi (?-280) trong saùchXuaát Tam Taïng Kyù Taäp, taäp 13, Ñaïi Taïng Kinh 2145, tôø 96a 29 – 97a17vaø trong Cao Taêng Truyeän quyeån 1, Ñaïi Taïng Kinh 2059 tôø 325a 13 –326b 13, cuõng baûo “baáy giôø Toân Quyeàn (1) xöng ñeá Giang Taû (naêm 222sdl) maø Phaät giaùo chöa löu haønh”. Theá cuõng coù nghóa ngay vaøo nhöõngnaêm 220 sdl, Phaät giaùo chöa coù maët ôû Giang Ñoâng. Vaäy phaûi chaêng neânPhaät giaùo hoaøn chænh vöøa noùi chæ toàn taïi vaøo theá kyû thöù II – thöù III sdl?

SÖ PHAÄT QUANGVAØ DI TÍCH ÑAÀU TIEÂN CUÛA PHAÄT GIAÙO VIEÄT NAM

Traû lôøi caâu hoûi naøy, ta may maén coù moät taøi lieäu vieát gaàn cuøng thôøivôùi Thieàn Uyeån Taäp Anh laø Lónh Nam trích quaùi. Truyeän Nhaát Daï Traïchcuûa Lónh Nam trích Quaùi ghi laïi vieäc Chöû Ñoàng Töû ñaõ ñöôïc nhaø sö PhaätQuang taïi nuùi Quyønh Vieân (cuõng coù baûn vieát Quyønh Vi) truyeàn daïy giaùo lyùPhaät giaùo. Xöa nay Lónh Nam trích quaùi thöôøng ñöôïc xeáp vaøo loaïi truyeänthaàn thoaïi hay huyeàn söû. Thaäm chí boä Vieät Nam Haùn vaên Tieåu thuyeátTuøng san (2), taäp I, môùi xuaát baûn gaàn ñaây cuõng laøm theá. Tuy nhieân, khi ñisaâu vaøo nghieân cöùu noäi dung cuûa Lónh Nam trích quaùi, ta môùi thaáy roõ LónhNam trích quaùi khoâng chæ ñôn thuaàn laø taäp hôïp nhöõng chuyeän thaàn thoaïi,thaäm chí nhöõng chuyeän thaàn thoaïi hoang ñöôøng. Traùi laïi, noù chöùa ñöïngnhieàu söï kieän coù thöïc, maø tröôøng hôïp nuùi Quyønh Vieân cuûa chuùng ta ñaây laømoät thí duï cuï theå.

Nuùi Quyønh Vieân naøy, nhöõng ngöôøi chuû bieân Thô vaên Lyù Traàn ñaõchuù thích laø: “moät quaû nuùi trong truyeän thaàn thoaïi” (3). Daãu theá, neáu chòukhoù ñoïc Minh löông caåm tuù do Leâ Thaùnh Toâng vieát veà 13 cöûa bieån cuûa ñaátnöôùc ta trong khi tieán quaân chinh phaït Chieâm Thaønh vaøo naêm 1470, thì tagaëp baøi thô thöù 7, noùi veà “Nam giôùi haûi moân löõ thöù”, trong ñoù coù 2 caâu:

Di mieáu man truyeàn kim Vuõ MuïcDanh sôn do thuyeát coå Quyønh Vieân.

Dòch:Di mieáu coøn truyeàn nay Vuõ Muïc

moät Ñaøm Thieân khaùc ngöôøi Kinh sö, ñôøi Teà, ñöôïc ghi trong Cao Taêng truyeän 13 tôø413a 18 – 26, nhöng khoâng phaûi Ñaøm Thieân ñôøi Tuyø voán coù nhieàu quan heä maät thieátvôùi Tuøy Cao Toå vaø ñaëc bieät veà vieäc cuùng döôøng Xaù – lôïi nhö keå trong tieåu söû ThoângBieän treân ñaây. Xem Leâ Maïnh Thaùt, Thieàn Uyeån Taäp Anh, ghi chuù 15, 16 & 19, tr.204– 207.

(1) Töùc Ngoâ Toân Quyeàn, leân ngoâi naêm 222 maát thaùng 4 naêm Thaàn Phöôïng thöù nhaát(262), thoï 70 tuoåi.

(2) Ñaøi Loan, Hoïc sanh thö cuïc aán haønh, 1986, do Traàn Khaùnh Haïo chuû bieân, theoPublications de l Ecole francaise d Extreâme-Orient, goàm 7 taäp.

(3) Vieän Vaên hoïc, Thô Vaên Lyù Traàn III, Haø Noäi: NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, 1978, tr.657.

218

Danh sôn vaãn nhaéc coå Quyønh Vieân.Vuõ Muïc ñaây töùc laø töôùng Leâ Khoâi, chaùu ruoät cuûa Leâ Lôïi. Naêm Thaùi

Hoaø thöù 2 (1444) ñi ñaùnh Chieâm Thaønh, baét ñöôïc vua Chieâm laø Bí Caùi, khitrôû veà ñeán cöûa bieån Nam Giôùi thì maát. Daân thöông nhôù, laäp ñeàn thôø taïi cöûabieån naøy. Cöûa bieån naøy coøn ñöôïc goïi laø cöûa Soùt. Coøn nuùi Quyønh Vieân naèmôû phía Nam cöûa beå naøy vaø töø thôøi Leâ Thaùnh Toân ñaõ ñöôïc xaùc nhaän laø moätdanh sôn, töùc moät hoøn nuùi coù tieáng taêm cuûa ñaát nöôùc. Vaø tieáng taêm naøy laøcoù töø xöa, chöù khoâng phaûi ñôïi ñeán töø thôøi Leâ Thaùnh Toân, töùc töø naêm 1460trôû ñi môùi coù. Ngay caû khi ta ñoàng yù vôùi Leâ Quí Ñoân trong Toaøn Vieät thi luïcvaø Buøi Huy Ích trong Hoaøng Vieät thi tuyeån vaø xeáp caùc baøi thô veàâ 13 cöûabieån naøy vaøo loaïi “voâ danh thò”, thì vieäc noùi “oâng Vuõ Muïc ngaøy nay” (kimVuõ Muïc) vaø “nuùi Quyønh Vieân thuôû xöa” (coå Quyønh Vieân) vaãn khoâng ñaùnhmaát thôøi ñieåm cuûa baøi thô. Lyù do naèm ôû choã neáu ñaõ noùi Leâ Khoâi laø oâng VuõMuïc thôøi nay, vaø Leâ Khoâi maát vaøo naêm 1444, thì roõ raøng taùc giaû noù cuõngphaûi soáng vaøo thôøi Leâ Khoâi naøy, töùc khoaûng töø 1444 trôû ñi hay khoâng laâusau ñoù.

Noùi thaúng ra, vaøo theá kyû thöù XV, khi Kieàu Phuù vaø Vuõ Quyønh hieäuñính vaø cho ra ñôøi hai baûn Lónh Nam trích quaùi khaùc nhau, Quyønh Vieân ñaõthaät söï laø moät danh sôn, moät ngoïn nuùi noåi tieáng ñoái vôùi daân ta thôøi ñoù vaøtröôùc kia. Noù döùt khoaùt khoâng phaûi laø moät ngoïn nuùi thaàn thoaïi, caøng khoângphaûi laø moät ngoïn nuùi khoâng coù ñòa ñieåm cuï theå taïi ñaát nöôùc ta. Noù quaû laømoät ngoïn nuùi naèm taïi cöûa Soùt. Vaø treân nuùi Quyønh Vieân naøy coøn coù ngoâichuøa coå. Baûn Lónh Nam trích quaùi maø ta coù ngaøy nay thì hoaëc do Kieàu Phuùkieåu chính laïi vaøo naêm 1490 hoaëc do Vuõ Quyønh san ñònh vaøi naêm sau ñoù,vaøo naêm 1493, töø moät baûn Lónh Nam trích quaùi cuûa Traàn Theá Phaùp ñôøiTraàn. Nhö vaäy neáu Lónh Nam trích quaùi maø ta coù ngaøy nay noùi tôùi nuùiQuyønh Vieân, thì döùt khoaùt nuùi Quyønh Vieân naøy phaûi coù moät ñòa chæ cuï theå.Vì theá, khi Chöû Ñoàng Töû ñaõ ñöôïc nhaø sö Phaät Quang truyeàn daïyñaïo Phaät taïi nuùi Quyønh Vieân, ta coù theå chaéc chaén söï vieäc naøy ñaõxaûy ra taïi cöûa bieån Nam Giôùi hay cöûa Soùt.

Ta coù theå ñaët vaán ñeà laø neáu quaû coù ngoïn nuùi Quyønh Vieân taïi cöûaSoùt, thì vieäc truyeàn daïy giaùo lyù cuûa nhaø sö Phaät Quang cho Chöû Ñoàng Töûchaéc gì ñaõ xaûy ra ôû ñoù, bôûi vì vieäc truyeàn daïy xaûy ra quaù xa caùch thôøi ñieåmnoù ghi laïi trong Lónh Nam trích quaùi. Noùi cuï theå ra, Lónh Nam trích quaùiñaõ ghi laïi moät söï vieäc xaûy ra caùch noù gaàn tôùi caû ngaøn röôõi naêm. Taátnhieân, tröø phi ta thöïc hieän moät cuoäc khai quaät khaûo coå hoïc taïi nuùi QuyønhVieân ôû cöûa Soùt vaø tìm thaáy di vaät lieân heä vôùi Chöû Ñoàng Töû, thì vaán ñeà môùiñöôïc giaûi quyeát moät caùch döùt ñieåm. Nhöng tröôùc maét, neáu chöa laøm ñöôïc,song qua phaân tích nhöõng truyeän khaùc trong Lónh Nam trích quaùi, ta thaáyduø Lónh Nam trích quaùi coù ñöôïc Traàn Theá Phaùp bieân taäp laïi vaøo haäu baùntheá kyû 14, thì nhöõng döõ kieän trong ñoù vaãn coù moät tính coå sô ñaùng muoán.

Chaúng haïn, khi nghieân cöùu veà truyeàn thuyeát Traêm tröùng trongtruyeän hoï Hoàng Baøng, ta thaáy truyeàn thuyeát naøy ñaõ xuaát hieän trong

219

Luïc ñoä taäp kinh 3 ÑTK152 tôø 14a 26 - cl8 truyeän 23 do Khöông TaêngHoäi dòch ra chöõ Haùn vaøo khoaûng nhöõng naêm 220 – 250 (1). Cuõngmoät caùch, truyeän Taây Qua cuûa Lónh Nam trích quaùi laø moät dò baûncuûa truyeän 7 trong Cöïu Taïp Thí Duï Kinh, ÑTK206 tôø 512a 16 – b7,cuõng do Khöông Taêng Hoäi phieân dòch, v.v. Noùi khaùc ñi, duø nhöõngtruyeän do Traàn Theá Phaùp taäp hôïp laïi trong Lónh Nam trích quaùi xaûyra töông ñoái muoän, nhöng coù nhöõng döõ kieän ñaõ ñöôïc chöùng minhlaø xuaát hieän raát sôùm trong lòch söû vaên hoïc nöôùc ta. Do theá, truyeànthuyeát veà Chöû Ñoàng Töû ñöôïc nhaø sö Phaät Quang daïy ñaïo Phaätcuõng coù khaû naêng xaûy ra raát sôùm trong lòch söû daân toäc, chöù khoângphaûi vì söï xuaát hieän muoän maøng trong Lónh Nam trích quaùi maø maátñi tính trung thöïc vaø coå sô cuûa noù.

Vaäy nhaø sö Phaät Quang naøy xuaát hieän ôû cöûa Soùt vaøo thôøi naøo? Quanhöõng chöùng côù ngoaïi taïi, giaùn tieáp vöøa keå treân, toái thieåu ta bieát laø nhöõnggì Lónh Nam trích quaùi ghi laïi chöa haün laø khoâng xaûy ra, hay khoâng coù töøxöa. Cuï theå laø truyeän veà truyeàn thuyeát Traêm Tröùng. Khoâng keå caùc daõ söûhay nhöõng thoâng tin beân ngoaøi, cöù theo chính söû Trung Quoác cuõng ñaõ ghilaø coù caùc chính quyeàn phöông nam ñi thoâng qua nöôùc ta ñeå ñeán phöôngbaéc, ñoù laø chính quyeàn nöôùc Hoaøng Chi. Bình Ñeá Kyû trong Tieàn Haùn thö 12tôø 4a 3 ghi: “Nguyeân thuyû thöù 2 (naêm thöù 2 sdl), muøa xuaân, nöôùc HoaøngChi daâng teâ giaùc vaø boø”. Roài ñeán quyeån 28 haï, Tieàn Haùn thö tôø 32b 2 – 3,nôi chuyeän Vöông Maõng, cuõng ghi: “Trong khoaûng Nguyeân thuyû (1 – 6sdl) cuûa Bình ñeá, Vöông Maõng phuï chính, muoán laøm raïng rôõ uy ñöùc cuûamình ñaõ göûi bieáu haäu hyõ vua Hoaøng Chi khieán cho göûi söù coáng teâ giaùc vaøboø soáng”. Nöôùc Hoaøng Chi naøy, cöù Tieàn Haùn thö 28 haï, tôø 32b 3 – 5, coønghi tieáp: “Töø Hoaøng Chi ñi thuyeàn coù theå taùm thaùng ñeán Bì Toân, roài ñithuyeàn hai thaùng coù theå ñeán bieân giôùi Töôïng Laâm cuûa Nhaät Nam. Phíanam Hoaøng Chi coù nöôùc Dó Trình Phaát. Dòch söù cuûa Haùn töø ñoù veà”.

Theá roõ raøng Hoaøng Chi laø moät nöôùc raát xa nöôùc Haùn, ñi thuyeàn ñeánmöôøi thaùng môùi ñeán. Ghi nhaän ñaàu tieân cuûa chính söû Trung Quoác veà söïlieân heä giöõa chính quyeàn Trung Quoác vaø chính quyeàn Hoaøng Chi laø HoaøngChi ôû phía taây nöôùc ta vaø phaûi ñi thoâng qua nöôùc ta môùi ñeán Trung Quoácñöôïc. Hoaøng Chi laø nöôùc naøo? Coù khaû naêng Hoaøng Chi ñaây laø moät trongnhöõng nöôùc ôû AÁn Ñoä. Cho neân, noùi caùch khaùc, töø nhöõng naêm ñaàu Döônglòch, quan heä chính thöùc giöõa AÁn Ñoä vaø Trung Quoác ñaõ coù veà ñöôøng bieånvaø ñaõ ñöôïc chính söû Trung Quoác ghi laïi. Sau ñoù, töø theá kyû thöù hai trôû ñi thìquan heä giöõa Aán Ñoä vaø Trung Quoác ñaõ ñöôïc ghi raát roõ, cho neân khaû naêngtröôùc khi coù quan heä chímh thöùc treân bình dieän chính quyeàn thì phaûi coùquan heä nhaân daân; töùc quan heä giöõa hai daân toäc phaûi ñi vôùi nhau roài haichímh quyeàn môùi ñi theo, hoaëc ñeå baûo trôï quyeàn lôïi cuûa daân toäc mìnhhoaëc ñeå thieát laäp quan heä ngoaïi giao. Cho neân khaû naêng nhöõng thöôngthuyeàn buoân baùn cuûa ngöôøi AÁn Ñoä ñaõ ñeán Trung Quoác tröôùc thôøi Vöông

(1) Leâ Maïnh Thaùt, Khöông Taêng Hoäi toaøn taäp, taäp I, tr. 358-361.

220

Maõng töø laâu laø moät söï thaät.Thöïc teá thì ngay trong Söû kyù ta ñaõ tìm thaáy nhöõng töø tieáng Phaïn

ñöôïc phieân aâm ra tieáng Trung Quoác, cuï theå laø töø löu ly, vaidurya. Töùc laønöôùc Trung Quoác ñaõ bieát nöôùc AÁn Ñoä töø laâu. Noùi caùch khaùc, töø nhöõng theákyû ñaàu döông lòch, quan heä giöõa AÁn Ñoä vaø Trung Quoác ñaõ thieát laäp vaø coùquan heä buoân baùn giöõa thöông nhaân hai nöôùc (1). Tieàn Haùn thö 9, tôø 3a 3– 6 (truyeän Taây nam di löôõng Vieät Trieàu Tieân ñaõ noùi vieäc thöông nhaânnöôùc Thuïc ñem vaûi vaø gaäy truùc Thaân ñoäc veà Trung Quoác baùn vaøo naêmNguyeân thuù thöù nhaát (120 tdl). Vaø truyeän Vöông Maõng ghi vì “ muoán laømraïng rôõ uy ñöùc cuûa mình, (oâng) ñaõ haäu hó vua nuôùc Hoaøng Chi vaø khieándaâng teâ giaùc vaø boø soáng”, coù nghóa hai chính quyeàn ñaõ coù moái quan heäbang giao töø laâu. Maø tröôùc khi Vöông Maõng bieát ñeán nöôùc nay thì ngöôøinöôùc naøy ñaõ coù quan heä vôùi Trung Quoác roài, cho neân Vöông Maõng môùibieát ñeå khieán daâng vaät coáng vôùi muïc ñích laøm cho hai nöôùc quan heä chínhquyeàn vôùi nhau. Noùi caùch khaùc vaøo nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau döông lòch,ñaõ coù nhöõng quan heä giöõa Trung Quoác vaø caùc nöôùc khaùc veà ñöôøng bieånthông qua Vieät Nam. Cho neân giaû thieát söï toàn taïi cuûa nhaø sö Phaät Quanggiöõa theá kyû thöù III hay thöù II tdl coù theå chöùng thöïc ñöôïc.

VEÀ NHAØ SÖ PHAÄT QUANGTruyeän Nhaát Daï Traïch trong Lónh Nam trích quaùi keå laïi vieäc Chöû

Ñoàng Töû hoï ñöôïc ñaïo Phaät nhö sau:“Thöông nhaân nöôùc ngoaøi tôùi lui buoân baùn kính thôø Tieân Dung (vaø)

Ñoàng Töû laøm chuùa. Coù moät khaùch buoân lôùn ñeán baûo Tieân Dung raèng: “Quínhaân haõy boû ra moät daät vaøng naêm nay cuøng thöông nhaân ra nöôùc ngoaøimua vaät quí, ñeán sang naêm ñöôïc laõi möôøi daät”. Tieân Dung vui möøng baûoÑoàng Töû: “Vôï choàng ta laø bôûi Trôøi maø neân. Nhöng caùi aên caùi maëc laø dongöôøi laøm laáy. Nay neân ñem moät daät vaøng cuøng thöông nhaân ra nöôùcngoaøi mua vaät quí ñeå sinh soáng”. Ñoàng Töû beøn cuøng thöông nhaân ñi buoânbaùn leânh ñeânh ra khaép nöôùc ngoaøi. Coù nuùi Quyønh Vieân treân nuùi coù am nhoû.Thöông nhaân gheù thuyeàn vaøo laáy nöôùc. Ñoàng Töû leân am daïo chôi. Trongam coù moät tieåu Taêng teân Phaät Quang truyeàn phaùp cho Ñoàng Töû. Ñoàng Töûôû laïi ñeå nghe phaùp, ñöa vaøng cho thöông nhaân ñi mua haøng. Ñeán luùcthöông nhaân trôû veà laïi tôùi am ñoù chôû Ñoàng Töû trôû veà nhaø. Nhaø sö beøn taëngcho Ñoàng Töû moät caây gaäy vaø moät caùi noùn, vöøa baûo: “Caùc vieäc linh thoângñeàu ôû ñoù roài”. Ñoàng Töû trôû veà, ñem ñaïo Phaät noùi heát vôùi Tieân Dung. TieânDung giaùc ngoä, beøn boû caû quaùn chôï ngheà buoân ñeå cuøng Ñoàng Töû duphöông tìm thaày hoïc ñaïo”.

Vieäc Chöû Ñoàng Töû vaø Tieân Dung, nhöõng ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieânmaø ta bieát teân tieáp thu ñaïo Phaät laø nhö theá. Coù hai ñaëc ñieåm maø ta caàn löu

1/ Saàm Troïng Mieãn, Nha phieán chieán tranh dó tieàn Haùn ngöõ trung ñích taù töø, TrungSôn Ñaïi hoïc hoïc baùo 4 (1959) 146 – 154.

221

yù. Thöù nhaát, vieäc tieáp thu naøy ñaõ xaûy ra taïi nuùi Quyønh Vieân. Nuùi QuyønhVieân töø thôøi Leâ Thaùnh Toân ta ñaõ bieát laø naèm taïi cuûa Nam Giôùi, hay cöûaSoùt. Ngaøy nay, taïi bôø nam cuûa cöûa Soùt, coøn coù moät hoøn nuùi goïi laø NamGiôùi sôn (1). Phaûi chaêng ñaây laø ñòa ñieåm caàn tìm hieåu khaûo coå hoïc ñeå khaiquaät xem coù veát tích gì cuûa Chöû Ñoàng Töû vaø Phaät Quang chaêng? Tröôùcmaét, ít nhaát ta ñaõ xaùc ñònh ñöôïc laø Quyønh Vieân khoâng phaûi laø moät ngoïn nuùithaàn thoaïi, maø thaät söï laø moät hoøn nuùi coù teân tuoåi taïi cöûa Soùt. Do nhöõngdaáu veát cuûa Chieâm Thaønh coøn toàn taïi ñeán ngaøy nay, ta cuõng hieåu theâm töøcöûa Soùt veà nam laø mieàn ñaát thuoäc vöông quoác Chieâm Thaønh. Nhö theá, ñaátnöôùc Vieät Nam thôøi Huøng Vöông phaûi chaêng ñaõ laáy cöûa Soùt laøm moät ñòañieåm cuûa mieàn cöïc nam cuûa toå quoác ta?

Caàn löu yù, töø vuøng cöûa Soùt trôû ra mieàn baéc, ta khoâng tìm thaáy coùbaát cöù di chæ naøo lieân heä vôùi neàn vaên hoùa cuûa Chieâm Thaønh. Ngöôïc laïi, töøcöûa Soùt trôû veà nam, cuï theå laø caùc vuøng phía nam tænh Ngheä An, töùc töøVinh trôû veà nam vaø caùc tænh Haø Tænh, Quaûng Bình, Quaûng Trò vaø ThöøaThieân, cho ñeán ngaøy nay, vaãn coøn nhöõng veát tích cuûa neàn vaên hoùa ChieâmThaønh. Noùi theá, töùc laø muoán noùi Phaät giaùo truyeàn vaøo nöôùc ta caên cöù vaøoLónh Nam trích quaùi laø töø phía nam, qua trung gian nhaø sö Phaät Quang ôûnuùi Quyønh Vieân, taïi Nam Giôùi hay cöûa Soùt, giaùp vôùi Chieâm Thaønh. Nhaø sönaøy chaéc haún khoâng phaûi laø ngöôøi Vieät, vì raèng truyeän Chöû Ñoàng Töû noùi“Ñoàng Töû linh ñinh ra khaép nöôùc ngoaøi (phuø du xuaát haûi ngoaïi)”. Vuøng nuùiQuyønh Vieân naøy coù khaû naêng vaøo thôøi Chöû Ñoàng Töû chöa thuoäc baûn ñoànöôùc ta. Nhö nhaø sö Phaät Quang naøy coù theå laø moät ngöôøi Chieâm Thaønh,hoaëc laø ngöôøi AÁn Ñoä, ñang tìm caùch truyeàn baù Phaät giaùo vaøo Vieät Nam.Vaø Chöû Ñoàng Töû laø ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieân ñaõ tieáp xuùc vôùi oâng, ñeå roài sauñoù, trôû thaønh ngöôøi Phaät töû Vieät Nam ñaàu tieân coù teân tuoåi. Truyeän ChöûÑoàng Töû naøy sau ñoù ñöôïc Thieân Nam Vaân Luïc (2) cuûa moät taùc giaû voâ danhcheùp laïi.

Theá thì Chöû Ñoàng Töû ñaõ tieáp thu ñaïo Phaät nhö theá naøo? Ñaây laø ñaëcñieåm thöù hai maø ta caàn löu yù. Truyeän Chöû Ñoàng Töû chæ noùi khi Ñoàng Töû trôûveà queâ “nhaø sö beøn taëng cho Ñoàng Töû moät caây gaäy vaø moät caùi noùn, vöøabaûo: “Moïi vieäc linh thoâng ñeàu ñaõ ôû ñaây caû”. Noùi vaäy, Lónh Nam trích quaùibaùo ta bieát laø truyeàn thoáng Phaät giaùo maø Chöû Ñoàng Töû tieáp thu laø moättruyeàn thoáng Phaät giaùo quyeàn naêng, ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà linh dò vaøthaàn thoâng (linh thoâng). Truyeàn thoáng Phaät giaùo naøy nhö ta seõ thaáy, xuaáthieän trong Maâu Töû cuõng nhö trong Khöông Taêng Hoäi, vaø toàn taïi cho ñeánmoät thôøi truyeàn thoáng Phaät giaùo môùi ra ñôøi, ñoù laø truyeàn thoáng Phaät giaùoThieàn cuûa Phaùp Vaân. Caàn nhaán maïnh Phaät giaùo quyeàn naêng naøy cho ñeántheá kyû thöù VI ñöôïc boå sung bôûi truyeàn thoáng Phaät giaùo Thieàn, nhöng

(1) Henri Le Breton, Le vieux An Tònh trong Bulletin des Amis du Vieux Hue, 22(1935)2.

(2) Nhaát Daï Traïch truyeän, Vieät Nam Haùn vaên Tieåu thuyeát tuøng san 2. Ñaøi Loan: Hoïcsinh thö cuïc aán haønh, 1992. 202 – 204.

222

khoâng vì theá maø maát ñi aûnh höôûng cô baûn cuûa noù. Noù vaãn toàn taïi nhö moätlôùp truyeàn thoáng Phaät giaùo ñaàu tieân cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, moät lôùp côbaûn ñeå töø ñoù xaây döïng neân nhöõng truyeàn thoáng Phaät giaùo môùi, boå sungcho noù qua lòch söû phaùt trieån cuûa Phaät giaùo ôû Vieät Nam. Nhaän thöùc ñieàunaøy, ta seõ deã daøng hieåu ñöôïc nhöõng hieän töôïng ñaëc thuø cuûa nhöõng truyeànthoáng khaùc nhau cuûa Phaät giaùo Vieät Nam trong lòch söû. Ta seõ ñi saâu veàvaán ñeà naøy döôùi ñaây.CHÖÛ ÑOÀNG TÖÛNGÖÔØI PHAÄT TÖÛ VIEÄT NAM ÑAÀU TIEÂN

Tröôùc maét, neáu Chöû Ñoàng Töû laø ngöôøi Phaät töû Vieät Nam ñaàu tieân,thì vaán ñeà ngöôøi Phaät töû ñaàu tieân naøy ñaõ soáng vaøo luùc naøo? Truyeän NhaátDaï Traïch chæ vieát moät caâu heát söùc mô hoà, laø: “Vua Huøng truyeàn ñeán chaùuñôøi thöù 3” (Huøng Vöông truyeàn chí tam theá toân). Ta bieát lòch söû nöôùc ta, teânhieäu Huøng Vöông ñöôïc duøng ñeå goïi cho nhieàu ñôøi vua thôøi coå ñaïi. Ñaïi Vieätsöû kyù toaøn thö ngoaïi kyû I, tôø 2b9 – 5b, ghi nhaän Huøng Vöông laø trieäu ñaïiñaàu tieân cuûa hoï Hoàng Baøng, vaø baûo: “Hoï Hoàng Baøng töø Kinh Döông Vöôngnaêm Nhaâm Tuaát thuï phong cuøng vôùi Ñeá Nghi cuøng thôøi, truyeàn ñeán ñôøiHuøng Vöông cuoái cuøng gaëp naêm 257 tdl cuûa Noaõn Vöông nhaø Chu, laø naêmQuí Maõo thì chaám döùt, goàm 2622 naêm”. Nhöng trong phaàn phaøm leä, tôø 2a1– 2, Ngoâ Só Lieân ñaõ nhaän xeùt: “hoaëc coù ngöôøi noùi (Huøng Vöông) coù 18 ñôøi,sôï chöa phaûi laø theá”.

Ñi saâu vaøo vaán ñeà naøy, ta bieát hieän coù 3 baûn ngoïc phaû khaùc nhaulieân heä ñeán trieàu ñaïi Huøng Vöông. Baûn thöù nhaát laø moät baûn cheùp cuûa thôøiLeâ Hoàng Ñöùc baét ñaàu töø naêm 1470, roài ñöôïc cheùp laïi vaøo thôøi Leâ Kính Toân(ôû ngoâi 1600 – 1618), nieân ñaïi Hoaèng Ñònh. Baûn thöù hai laø baûn cheùp tayñôøi Khaûi Ñònh ñöôïc baûo laø cheùp laïi töø moät baûn thuoäc nieân ñaïi Thieân Phuùc(980 – 988) cuûa Leâ Ñaïi Haønh (ôû ngoâi 980 – 1005). Caû hai baûn naøy hieäntaøng tröõ taïi ñeàn Huøng ôû Vónh Phuù, Phuù Thoï. Baûn thöù ba hieän taøng tröï taïichuøa Taây Thieân treân nuùi Tam Ñaûo, khoâng coù ghi ngaøy thaùng. Vaán ñeà vaênbaûn hoïc cuûa caùc ngoïc phaû naøy ta chöa caàn ñeà caäp tôùi ôû ñaây. Chæ cöù vaøochuùng, ta bieát toái thieåu moãi trieàu ñaïi Huøng Vöông coù cuøng mang moät teânhieäu. Chaúng haïn, ñôøi Huøng Vöông cuoái cuøng laø Huøng Dueä Vöông thì ta coùDueä Vöông thöù nhaát, thöù hai, thöù ba, v.v… Vì theá, möôøi taùm ñôøi HuøngVöông traûi daøi treân hai ngaøn naêm laø coù theå hieåu ñöôïc. Rieâng ñoái vôùi vaán ñeàquan taâm cuûa chuùng ta ôû ñaây laø chaùu ñôøi thöù ba cuûa Huøng Vöông laø chaùucuûa Huøng Vöông ñôøi naøo?

Neáu Phaät giaùo xuaát hieän vaøo naêm 528 (hoaëc 529?) tdl ôû AÁn Ñoä vaøbaét ñaàu truyeàn baù qua caùc nöôùc xung quanh vaøo nhöõng naêm 247 – 232 tdlvaøo thôøi cuûa vua A Duïc khi vua naøy lònh cho caùc phaûi ñoaøn Taêng löõ ñikhaép nôi ñeå truyeàn baù ñaïo Phaät, trong ñoù ñaëc bieät laø phaùi ñoaøn cuûa Sonañi veà vuøng Ñaát vaøng (Suvanabhumi). Vuøng Ñaát naøy coù phaûi laø vuøng ÑoângNam AÙ hay khoâng, coù phaûi laø vuøng Ñoâng Döông hay khoâng? Ñaây laø moät

223

vaán ñeà ñang coøn tranh caõi. Tuy nhieân cöù vaøo nhöõng söû lieäu coå sô cuûaTrung Quoác, cuï theå laø Söû Kyù vaø Tieàn Haùn thö cuøng Haäu Haùn thö cuõng nhöcaùc di lieäu khaûo coå hoïc, nhö di lieäu khaûo coå hoïc OÙc Eo, thì vaøo nhöõng theákyû ñaàu dl, vuøng bieån phía nam nöôùc ta ñaõ roän ròp nhöõng thöông thuyeànkhoâng nhöõng cuûa caùc quoác gia thuoäc neàn vaên minh AÁn Ñoä, maø caû nhöõngquoác gia xa xoâi cuûa neàn vaên minh La – maõ. Cho neân, truyeàn baù Phaät giaùovaøo nhöõng vuøng ñaát naøy laø moät söï kieän chaéc chaén ñaõ xaûy ra.

Hôn nöõa, vuøng ñaát mieàn nam nöôùc ta töø phía nam cöûa Soùt trôû vaøoñaõ mang naëng nhöõng veát tích cuûa neàn vaên hoùa AÁn Ñoä. Chieác bia Voõ caûnhtìm thaáy taïi laøng Voõ Caûnh ôû Nha Trang, thöôøng ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùuxaùc ñònh laø xuaát hieän vaøo theá kyû II sdl vieát baèng Phaïn vaên. Ñeå cho Phaïnvaên trôû thaønh moät ngoân ngöõ ñöôïc khaéc treân ñaù vaøo theá kyû aáy, neàn vaênminh AÁn Ñoä vaøo thôøi ñieåm aáy chuû ñaïo laø Phaät giaùo, phaûi truyeàn baù taïivuøng ñaát naøy qua moät thôi gian töông ñoái daøi, toái thieåu cuõng phaûi maát moätvaøi ba traêm naêm. Noùi thaúng ra, vaên minh AÁn Ñoä phaûi toàn taïi ôû phía namnöôùc ta vaøo nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau Döông lòch. Cho neân, vò HuøngVöông cuûa thôøi Chöû Ñoàng Töû ta cuõng coù theå xaùc ñònh vaøo nhöõng theá kyûtdl, coù khaû naêng laø Huøng Nghò Vöông thöù nhaát hoaëc thöù hai, töùc khoaûngtheá kyû II –III tdl.

Ñoaùn ñònh naøy cuûa ta veà nieân ñaïi cuûa vieäc Chöû Ñoàng Töû tieáp thuPhaät giaùo laø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi quan ñieåm cuûa thieàn sö Chaân Nguyeân(1647 – 1728) trong Thieân Nam Ngöõ Luïc (1). Sau khi keå chuyeän Löõ Gia bòquaân cuûa Haùn Vuõ Ñeá ñaùnh baïi, Chaân Nguyeân vieát:

“Gia boû cöûa moác nhaø reâuHang thaàn traät loái, hoàn phieâu ñöôøng naøoNöôùc neân thaáy nhöõng ñoàng daoCoõi bôø taát ñaát vaøo chaàu Haùn giaNon Saøi tuyeät chaúng vaøo raThaáy coøn moät daáu vöôøn laø Truùc VieânÑìu hiu ngoaøi caûnh thieàn thieânThuôû tröa quyeân khoùc, thuôû ñeâm haïc saàu”Vieát theá, Chaân Nguyeân muoán noùi raèng ngoâi chuøa Truùc Vieân ñaõ coù töø

thôøi Löõ Gia, töùc khoaûng naêm 110 tdl taïi nuùi Thaày (Saøi Sôn), ôû Sôn Taây.Ñieàu naøy cuõng coù nghóa Phaät giaùo ñaõ toàn taïi ôû nöôùc ta vaøo theá kyû thöù II tdl.Ñaây laø moät ñieåm khaù loâi cuoán. Bôûi vì noù cho thaáy ñaõ töø laâu löu haønh quanñieåm cho raèng Phaät giaùo ñaõ du nhaäp vaøo nöôùc ta töø raát sôùm. Ñeán thôøi An

(1) Leâ Maïnh Thaùt, Chaân Nguyeân thieàn sö toaøn taäp III, Thieân Nam Ngöõ Luïc Tu thöPhaät hoïc Vaïn Haïnh, 1983.

224

Thieàn vieát Ñaïo Giaùo Nguyeân Löu (1) vaøo naêm 1845, ôû quyeån thöôïng, tôø9a11 – b5 döôùi muïc Ñaïi Nam thieàn hoïc sô khôûi, oâng ñaõ keå laïi truyeän tíchChöû Ñoàng Töû nhö ñaõ ghi laïi trong Lónh Nam trích quaùi:

“Thôøi Huøng Vöông, nuùi Quyønh Vó, coù Ñoàng Töû leân thaûo am. Trongam coù nhaø sö teân Phaät Quang. Ñoù laø ngöôøi Thieân Truùc, tuoåi hôn 40, truyeànphaùp cho Ñoàng Töû moät caùi noùn vaø moät caây gaäy, noùi raèng: “Linh dò vaø thaànkhoâng coù ñaây caû”. Ñoàng Töû ñem ñaïo Phaät truyeàn cho Tieân Dung. Vôïchoàng Tieân Dung beøn hoïc ñaïo. Ñeán buoåi chieàu ngaøy trôû veà, giöõa ñöôøngcaàn laøm nôi taù tuùc, beøn döïng gaäy che noùn, ñeán canh ba thì thaønh quaùchlaâu ñaøi, maøn gaám maøn the, kim ñoàng ngoïc nöõ, töôùng só thò veä ñaày caû saânchaàu…”.

An Thieàn cuõng ñeà ra muïc Huøng Vöông Phaïn Taêng, töùc caùc nhaø söAÁn Ñoä thôøi Huøng Vöông, ôû tôø 9b6 – 9, vaø keå teân nhaø sö Khaâu Ñaø La ñeánthaønh Luy Laâu cuûa Só Nhieáp vaøo thôøi cuoái cuûa Haùn Linh ñeá (168 – 189sdl). Xaùc ñònh Khaâu Ñaø La vaøo thôøi Haùn Linh ñeá, dó nhieân khoâng theåxeáp Khaâu Ñaø La vaøo loaïi caùc nhaø sö vaøo thôøi Huøng Vöông ñöôïc.

Ngoaøi ra, trong caùc loai thaàn tích cuûa caùc xaõ, ta bieát trong soá caùctöôùng taù cuûa Hai Baø Tröng, sau khi bò Maõ Vieän ñaùnh baïi, moät soá ñaõ maidanh aån tích trong caùc giaùo ñoaøn Phaät giaùo. Moät trong nhöõng vò naøy ñöôïcbieát teân laø Baùt Naøn phu nhôn ñaõ xuaát gia. Nhö seõ thaáy, chính nhöõng vò naøycuøng ngöôøi keá nghieäp hoï ñaõ taäp hoïp nhöõng vaên baûn kinh ñieån Phaät giaùolöu haønh luùc aáy, nhöõng boä kinh ñaàu tieân hieän coøn vaø ñöôïc bieát maø sau naøyKhöông Taêng Hoäi ñaõ dòch thaønh Haùn vaên döôùi nhan ñeà Luïc ñoä taäp kinh vaøCöïu Taïp Thí Duï Kinh.

UAÁT KIM HÖÔNG, HOA CUÙNG PHAÄTNhö vaäy, qua lòch söû nöôùc ta ñaõ toàn taïi vaø löu haønh töông ñoái phoå

bieán trong giôùi söû hoïc Phaät giaùo Vieät Nam moät quan ñieåm cho raèng Phaätgiaùo ñaõ truyeàn vaøo nöôùc ta töø thôøi Huøng Vöông. Vaán ñeà baây giôø laø thöû xemxeùt quan ñieåm naøy coù moät giaù trò hay khoâng. Ta phaûi xem xeùt, bôûi vì taát caûcaùc söû lieäu ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy ñeàu xuaát hieän khaù muoän maøng, caùchxa söï vieäc ñöôïc ghi laïi tôùi caû haøng nghìn naêm, töø Thieàn Uyeån Taäp Anh,Lónh Nam Trích Quaùi, Thieân Nam Vaân Luïc cho ñeán Thieân Nam Ngöõ Luïc vaøÑaïo Giaùo Nguyeân Löu, nhöõng vaên baûn naøy ñeàu ra ñôøi vaøo theá kyû thöù XIVtrôû veà sau. Vaäy, ta coù theå tìm ra nhöõng chöùng cöù naøo xuaát hieän trongnhöõng vaên baûn sôùm hôn, gaàn guûi hôn, vôùi nhöõng söï kieän ñaõ xaûy ra haykhoâng? Traû lôøi caâu hoûi naøy, ta hieän coù toái thieåu hai cöù lieäu.

Thöù nhaát, laø moät caâu trích daãn cuûa Lyù Thôøi Traân (1518-1593) trongBaûn Thaûo Cöông Muïc 14, tôø 69b4-5 döôùc muïc Uaát kim xuaát Quyeát Taân

(1) Leâ Maïnh Thaùt, An Thieàn thieàn sö toaøn taäp: Ñaïo giaùo nguyeân löu, 3 quyeån. Caûobaûn.

225

quoác, nhaân chuûng chi, tieân dó cuùng Phaát, soå nhaät nuïy, nhieân haäu thuû chi,saéc chính hoaøng, döï phuø dung hoa lyù noän lieân giaû töông töï, khaû dó höôngtöûu”. (Nam Chaâu dò vaät chí cuûa Döông Phuøng noùi: Uaát kim ñeán töø nöôùcQuyeát Taân, ngöôøi ta troàng tröôùc ñeå cuùng Phaät, vaøi ngaøy thì heùo, sau ñoù giöõlaïi, maøu noù vaøng roäm, cuøng vôùi nhuïy hoa phuø dung vaø sen non töông töï,coù theå duøng ñeå öôùp röôïu).

Döông Phuø, cöù Quaûng chaâu tieân hieàn chí, cuûa Hoaøng Taù (1490-1560) vaø Baùch vieät tieân hieàn chí do AÂu Ñaïi Nhieäm vieát naêm 1554, ghi raèng:“(Döông Phuø) teân töï Hieåu Nguyeân, ngöôøi Nam Haûi. Trieàu vua Chöông ñeátìm ngöôøi taøi gioûi, oâng ñoái ñaùp truùng caùch, neân phong laøm Nghò vaên. HoøaÑeá töùc vò, duøng nhaân ñaùnh Hung Noâ. Phuø taâu raèng: “Gaày döïng cô nghieäpthì duøng voõ, giöõ laáy cô nghieäp thì duøng vaên, neân khi nhaø Chaâu thaéng nhaøAÂn thì coù vieäc ca ngôïi söï chaám döùt chieán tranh (…), vaäy xin beä haï haõy noitheo neáp ñeïp cuûa toå toâng, ñöøng khinh duøng vieäc voõ”. Naêm Vónh nguyeânthöù 12 (100 sdl) coù haïn, vua goïi Phuø ñeán trieàu ñình baøn vieäc ñöôïcmaát cuûa chính lònh. (…). Luùc baáy giôø, Nam Haûi thuoäc Giao chæ boä. Thöùsöû Haø Taéc ñi tuaàn boä cuûa mình. Muøa ñoâng Taéc trôû veà, taâu raèng: Chínhquyeàn trung öông choïn thöù söû khoâng ñuùng pheùp, neân hoï sau ñoù ñaõ tranhdaønh nhau toân thôø vieäc ngöôøi khaùc, daâng taëng ñoà traân quí. Phuø beøn löïanhöõng ñaëc tính cuûa söï vaät, chæ cho hieåu tính khaùc laï cuûa chuùng; nhaèm noùiroõ ra, oâng vieát saùch Nam Dueä dò vaät chí (…). Sau ñoù oâng laøm thaùi thuù quaänLaâm Haûi, laïi laøm saùch Laâm Haûi thuûy thoå kyù. Ngöôøi ñôøi phuïc oâng cao thöùcvaø khoâng khinh thöôøng söï daïy doã.”

Baûn tieåu söû vöøa ñöôïc dòch laø laáy töø Baùch vieät tieân hieàn chí, quyeån 2,tôø 5b9-6b10. Nhöng taát caû caùc cuoán söû veà nhaø Haäu Haùn nhö Haäu Haùn kyùcuûa Vieân Hoaèng (328-376) vaø Haäu Haùn thö cuûa Phaïm Vieäp (398-445) ñeàukhoâng thaáy nhaéc tôùi teân Döông Phuø. Chæ ñeán Leä Ñaïo Nguyeân vieát Thuûykinh chuù tröôùc naêm 529, quyeån 36 tôø 30a6 vaø quyeån 37 tôø 6a8 môùi daãnmoät Döông thò Nam dueä dò vaät chí. Roài ñeán Tuyø thö kinh tòch chí 33 tôø133a4-5 môùi ghi teân “Döông Phuø soaïn Giao Chaâu dò vaät chí moät quyeån” vaø“Haùn nghò lang Döông Phuø soaïn Dò vaät chí moät quyeån”. Sau ñoù, Ngheä vaênloaïi tuï do Aâu Döông Tuaàn soaïn naêm 624, quyeån 84 vaø quyeån 95 vaø Sôhoïc kyù do Töø Kieân chuû bieân naêm 659, quyeån 9, cuõng nhö Thaùi bình ngöïlaõm quyeån 395, quyeån 890, v.v… do Lyù Phöôûng (926-996) bieân soaïn, môùibaét ñaàu trích daãn Nam Chaâu dò vaät chí hay Nam Dueä dò vaät chí vaø Giaochaâu dò vaät chí. Nhö vaäy Nam Chaâu, Nam Dueä hoaëc Giao Chaâu ñeàu chæchung cho moät vuøng ñaát thuoäc mieàn baéc nöôùc ta hieän nay. Vì theá, neáuNam Chaâu dò vaät chí cuûa Döông Phuø baûo raèng “ngöôøi ta” troàng Uaát kimhöông ñeå cuùng Phaät, thì “ngöôøi ta” ñaây chính laø ngöôøi nöôùc ta. Ñaây laøchöùng côù ñaàu tieân, xuaát hieän töông ñoái sôùm nhaát, töùc khoaûng naêm 100sdl, xaùc nhaän coù moät boä phaän ngöôøi Vieät ñaõ theo Phaät giaùo, ñaõ bieát troànghoa Uaát kim höông ñeå cuùng Phaät.

Qua phaàn trích daãn treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng nhaän ñònh

226

cuûa oâng Leâ Maïnh Thaùt khaùc vôùi nhaän ñònh cuûa ngöôøi vieát trong saùchnaøy cho raèng “ngaøi Chöû Ñoàng Töû ngöôøi saùng laäp Ñaïo giaùo cuûa neàn vaênminh Laïc Vieät”. Coøn oâng Leâ Maïnh Thaùt cho raèng Chöû Ñoàng Töû laøngöôøi Phaät töû ñaàu tieân ôû Vieät Nam. Ñaây laø ñieàu maø baûn vaên cuûa LónhNam trích quaùi ñaõ ghi nhaän. Vaán ñeà coøn laïi – theo nhaän ñònh cuûa oângLeâ Maïnh Thaùt – chæ laø söï chöùng minh tính thöïc teá cuûa baûn vaên ñoù. Veàvieäc naøy, thì nhöõng luaän cöù cuûa oâng Leâ Maïnh Thaùt ñeàu laø nhöõng chöùngcöù giaùn tieáp, khoâng coù söï lieân heä chaët cheõ vôùi vaán ñeà ñaët ra. Ñieàu naøyñöôïc theå hieän qua nhöõng hieän töôïng qua phaàn trích daãn treân cuûa chínhoâng, nhö sau:

@ Veà nuùi Quyønh Vieân:

OÂng cho raèng nuùi Quyønh Vieân ôû vuøng bieån tröôùc cöûa Soùt cuûaVieät Nam giaùp giôùi Thanh Hoaù – Ngheä An. Nhöng chính trong baûnvaên cuûa truyeän ñaõ noùi roõ Chöû Ñoàng Töû leânh ñeânh haûi ngoaïi thì khoângtheå ñi ñeán cöûa Soùt ñaõ gaëp ngay nuùi Quyønh Vieân. Do ñoù, chæ coù theå nuùiQuyønh Vieân laø moät ñòa danh thaàn thoaïi; hoaëc laø phaûi ôû raát xa bôø bieånVieät Nam, chöù khoâng theå ôû ngay cöûa Soùt ñöôïc. Hôn nöõa, Quyønh Vieânnghóa ñen laø vöôøn Quyønh, moät ñòa danh deã lieân heä tôùi Quyønh Dao laønôi ôû cuûa baø Taây Vöông Maãu, hôn laø moät ñòa danh coù thaät. Vaû laïi, caâu“Danh sôn do tích coå Quyønh vieân” chöa tröïc tieáp khaúng ñònh hoøn nuùi naøy coùteân laø Quyønh vieân tröôùc khi ngaøi Chöû Ñoàng Töû ñeán tu taäp. Cho duø, treânthöïc teá töø thôøi Leâ Thaùnh Toân – sau thôøi ñieåm ngaøi Chöû Ñoàng Töû thaønhñaïo ngoùt 2000 naêm – hoaëc tröôùc ñoù ñaõ coù nuùi Quyønh Vieân vaø coù moätam nhoû treân ñoù, thì ñieàu ñoù cuõng khoù coù theå lieân heä vôùi moät hieän töôïngñaõ xaûy ra tröôùc ñoù gaàn hai ngaøn naêm. Bôûi vì, neáu giaû thieát Chöû ÑoàngTöû ñaõ töøng tu ôû ñaây thaät vaø phoå bieán Phaät giaùo vaøo thôøi cuûa ngaøi nhömoät hieän töôïng xaõ hoäi lôùn, ñeán möùc ñoä vua Huøng phaûi quan taâm ñeán.Nhö vaäy, seõ daãn tôùi söï lieân heä tieáp tuïc vôùi nhöõng vaán ñeà sau ñaây:

* Ngoâi chuøa (hoaëc am) treân nuùi Quyønh Vieân coù thaät ñoù seõ laø ditích ñaàu tieân cuûa lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam. Nhöng, khoâng theå ngoâichuøa ñaàu tieân tu haønh cuûa vò ñöùng ñaàu Phaät giaùo Vieät Nam laø ChöûÑoàng Töû – ñoàng thôøi laø moät danh nhaân cuûa daân Laïc Vieät: Ngaøi laø moättrong boán vò thaàn baát töû trong tín ngöôõng daân gian – maõi maõi chæ laømoät caùi am nhoû traûi haøng ngaøn naêm sau ñoù, maø khoâng ñöôïc chuù yù ñeán.Trong khi Phaät giaùo laø moät toân giaùo lôùn ñöôïc haàu heát ngöôøi Vieät toântroïng, duø theo hay khoâng theo toân giaùo naøy. Hôn nöõa, caâu treân cuõng coù

227

theå hieåu raèng: baét ñaàu töï söï tích nuùi Quyønh Vieân maø ñôøi sau laáy teân ñoùñaët cho hoøn nuùi naøy. Hay noùi moät caùch khaùc: ñòa danh nuùi Quyønh Vieâncoù sau söï tích naøy. Do ñoù, chæ coù theå nhaän xeùt moät caùch hôïp lyù raèng:ngöôøi ñôøi sau ñaõ söû duïng moät hieän töôïng thöïc teá ñeå minh chöùng chomoät truyeàn thuyeát. Cuõng nhö ñaàm Nhaát Daï ôû Haûi Döông, ñöôïc coi laødi tích cuûa ngaøi Chöû Ñoàng Töû. Nhöng chöa chaéc haún ñaõ laø nôi ngaøiChöû Ñoàng Töû qui tieân ôû ñaáy. Töùc laø, khoâng phaûi ngaøi Chöû Ñoàng Töû ñaõhoaù pheùp ñeå bieán moät vuøng ñaát thaønh moät caùi hoà ôû Haûi Döông baây giôølaø moät thöïc teá. Chæ coù theå coi ñaây laø moät hieän töôïng thöïc teá ñöôïc söûduïng ñeå baûo chöùng cho söï toàn taïi cuûa moät truyeàn thuyeát.

@ Veà hieän töôïng hoa Uaát kim cöông

Chính theo baûn vaên maø oâng Leâ Maïnh Thaùc daãn chöùng thì vieäc söûduïng hoa Uaát kim cöông cuùng Phaät ñöôïc Döông Phuø ghi nhaän vaøo thôøiñieåm khoaûng ñaàu theá kyû thöù II sau CN (120 s CN). Töùc laø sau thôøiñieåm Vaên Lang maát nöôùc hôn 300 theo quan nieäm môùi; vaø gaàn 400theo söû cuõ. Chöa noùi ñeán vaán ñeà theo ñuùng truyeàn thuyeát thì söï xuaáthieän cuûa ngaøi Chöû Ñoàng Töû vaøo ñaàu thôøi Huøng Vöông thöù 18 – töùc laøkhoaûng 400 tr.CN theo Huøng trieàu Ngoïc phaû – thì khoaûng caùch naøy laøhôn nöûa thieân nieân kyû. Ñaây cuõng chæ laø moät chöùng cöù giaùn tieáp khoângcoù söï lieân heä gaàn guõi.

@ Veà thôøi ñieåm Phaät giaùo truyeàn vaøo Vieät Nam

Chính trong ñoaïn trích daãn treân ñaõ noùi roõ raèng:“…vaøo nhöõng naêm 247 – 232 tdl vaøo thôøi cuûa vua A Duïc, khi vua

naøy leänh cho caùc phaùi ñoaøn Taêng löõ ñi khaép nôi ñeå truyeàn baù ñaïo Phaät,trong ñoù ñaëc bieät laø phaùi ñoaøn cuûa Sona ñi veà vuøng Ñaát vaøng (Suvanabhumi).Vuøng ñaát vaøng naøy coù phaûi laø vuøng Ñoâng Nam AÙ khoâng, coù phaûi vuøngÑoâng Döông khoâng? Ñaây laø moät vaán ñeà coøn ñang tranh caõi…”

Ngöôøi vieát ñaët moät giaû thieát thuaän lôïi nhaát cho nhaän ñònh cuûaoâng Leâ Maïnh Thaùt laø vuøng ñaát vaøng chính laø Vieät Nam. Vaø giaû thieátthuaän lôïi nhaát cho nieân ñaïi chaám döùt thôøi ñaïi Huøng Vöông – theo quanñieåm môùi – laø 208 tr.CN thì noù chæ caùch thôøi ñieåm xa nhaát cuûa vieäctruyeàn baù ñaïo Phaät cuûa taêng ñoaøn Sonna laø 39 naêm, gaàn nhaát laø 24naêm. Vôùi nhöõng ñieàu kieän treân vaø cho raèng ngaøi Chöû Ñoàng Töû ñaõ tieápxuùc ngay ñöôïc vôùi giaùo lyù cuûa Phaät vaøo thôøi ñieåm naøy ( thuaän lôïi nhaátlaø 39 naêm tröôùc khi keát thuùc thôøi ñaïi Huøng Vöông) thì:

228

Theo nhö truyeàn thuyeát thì ngaøi Chöû Ñoàng Töû ñaõ taïo ñöôïc moätkhoái löôïng tín ñoà ñoâng ñaûo vaø ñöùng ñaàu giaùo hoäi naøy trôû thaønh moäthieän töôïng xaõ hoäi, khieán vua Huøng phaûi quan taâm tôùi. Nhöng chính tölieäu cuûa oâng Leâ Maïnh Thaùc laïi chöùng toû: “baáy giôø Toân Quyeàn xöng ñeáGiang Taû (naêm 222 sdl) maø Phaät giaùo chöa löu haønh”. Ñieàu naøy moät söï phuûñònh giaùn tieáp cho nhaän ñònh cuûa oâng Leâ Maïnh Thaùc. Bôûi vì:

Neáu Phaät giaùo ñöôïc truyeàn vaøo Vieät Nam qua ngaøi Chöû ÑoàngTöû vaøo thôøi ñieåm cuoái cuøng cuûa thôøi Huøng Vöông (208 tr.CN theoquan ñieåm lòch söû môùi, töùc laø ñieàu kieän thuaän lôïi nhaát cho nhaän ñònhtreân), keùo daøi ñeán 400 naêm sau ñoù ñeán thôøi Toân Quyeàn nhaø Ngoâ (töùcGiang Ñoâng); khoâng leõ Phaät giaùo khoâng theå phaùt trieån trong voøng 400naêm ñoù, trong phaïm vi moät quoác gia vaø sau naøy laø chính Giang Ñoâng?Hay noùi moät caùch khaùc: khoâng leõ trong voøng 400 naêm khoâng coù söïgiao löu vaên hoaù trong moät quoác gia; ñeå roài ñeán ñôøi Ñöôøng, Phaät giaùolaïi töø Trung Quoác qua chính vuøng Giang Ñoâng trôû laïi vaøo Giao Chaâu?Do ñoù, söï khoâng phoå bieán cuûa Phaät giaùo ôû Giang Ñoâng vaøo thôøi ñieåm200 naêm sau CN, ñaõ chöùng minh söï maâu thuaãn trong nhaän ñònh cuûaoâng Leâ Maïnh Thaùc.

Chöa noùi ñeán vieäc theo quan ñieåm lòch söû cuõ thì thôøi Huøng Vöôngkeát thuùc vaøo naêm 257 tr.CN; töùc laø tröôùc khi phaùi ñoaøn cuûa Sona xuaáthaønh truyeàn baù ñaïo Phaät 8 naêm vaø vaán ñeà Ñaát Vaøng coù phaûi laø VieätNam khoâng. Bôûi vaäy, coù theå khaúng ñònh raèng: Phaät giaùo chöa theå truyeànvaøo Vieät Nam vaøo thôøi ñieåm ngaøi Chöû Ñoàng Töû haønh ñaïo. Coøn moätvaán ñeà ñaëc bieät quan troïng nöõa laø: Thôøi ñieåm haønh ñaïo cuûa ngaøi ChöûÑoàng töû vaøo ñaàu thôøi Huøng Vöông thöù 18. Neáu theo quan nieäm môùi thìñoù laø moät ñôøi vua vaø ngaøi Chöû Ñoàng Töû chæ haønh ñaïo vaøo khoaûng 230naêm tr.CN. Nhöng vôùi quan nieäm cho raèng thôøi Huøng Vöông toàn taïi2622 naêm vaø caên cöù vaøo Huøng trieàu Ngoïc phaû ( trong saùch ñaõ daãn, oângLeâ Manh Thaùc cuõng noùi ñeán ñieàu naøy vaø khoâng phaûn baùc) thì ñaàu thôøiHuøng Vöông thöù 18 seõ vaøo thôøi ñieåm töø naêm 408 tr.CN. Luùc naøy Phaätgiaùo chöa theå truyeàn vaøo Vieät Nam. Vaán ñeà naøy seõ ñöôïc trình baàyngay sau ñaây.

@ Thôøi ñieåm haønh ñaïo cuûa ngaøi Chöû Ñoàng Töû

Vôùi caùch noùi vaø caùi nhìn quen thuoäc veà 18 “ñôøi” Huøng Vöông.Ñaõ daãn ñeán caùi nhìn cho laø thôøi Huøng Vöông chæ coù 18 vò vua. Vaø ñôøi

229

Huøng Vöông thöù 18 chæ laø moät vò, ñaõ daãn ñeán nhieàu maâu thuaãn khoângtheå lyù giaûi. Moät trong nhöõng maâu thuaãn khoù hieåu nhaát chính laø vieäcchia 2622 naêm toàn taïi cuûa thôøi Huøng Vöông cho 18 vò vua (theo quannieäm môùi) ra con soá khoaûng gaàn 150 naêm cho tuoåi thoï cuûa moät conngöôøi vaø khaúng ñònh tính phi lyù veà nieân ñaïi gaàn 3000 vaên hieán VaênLang. Bôûi vì, truyeàn thuyeát Con Roàng – Chaùu Tieân mang noäi dunghuyeàn thoaïi: Roàng laáy Tieân, ñeû ra moät traêm tröùng nôû thaønh 100 ngöôøicon … Do ñoù, con soá 18 cuõng chæ mang tính bieåu töôïng. Cho neân khoângtheå laáy moät ñaïi löôïng cuï theå (2622 naêm ñöôïc ghi trong chính söû cuõ)chia cho moät ñaïi löôïng tröøu töôïng. Ñaây laø moät sai laàm sô ñaúng veà toaùnhoïc. Noù gioáng nhö vieäc laáy tri thöùc trong moät cuoán saùch chia cho soáhoïc sinh, ñeå tìm xem trung bình moät hoïc sinh tieáp thu ñöôïc bao nhieâuphaàn cuûa cuoán saùch.

Neáu khoâng caên cöù vaøo Huøng trieàu Ngoïc phaû, thì ngay truyeànthuyeát thôøi Huøng Vöông cuõng ñuû chöùng toû “18 ñôøi Huøng Vöông” maøtruyeàn thuyeát noùi tôùi khoâng theå laø 18 vò vua, bôûi vì:

Vaøo thôøi Huøng Vöông thöù 18 coù ñeán 3 truyeàn thuyeát maø noäidung khoâng lieân quan ñeán nhau. Ñoù laø: truyeàn thuyeát veà ngaøi ChöûÑoàng Töû, vaøo ñaàu thôøi Huøng Vöông thöù 18; truyeàn thuyeát Sôn Tinh –Thuyû Tinh, vaøo cuoái thôøi Huøng Vöông thöù 18; truyeàn thuyeát veà ngaøiTaûn vieân Sôn Thaùnh cuõng vaøo cuoái thôøi Huøng Vöông thöù 18. Trong ñoù:Truyeàn thuyeát Sôn Tinh – Thuyû Tinh khaúng ñònh vua Huøng cuoái ñôøithöù 18 chæ coù moät ngöôøi con gaùi duy nhaát laø Mî Nöông. Vôùi truyeànthuyeát Ñaàm Nhaát Daï – vaøo ñaàu thôøi Huøng Vöông thöù 18 – laïi coù coângchuùa Tieân Dung? Roài truyeàn thuyeát veà ngaøi Taûn Vieân Sôn Thaùnh,cuõng cuoái ñôøi Huøng Vöông thöù 18 laïi coù coâng chuùa Ngoïc Hoa. Ñeå giaûiquyeát maâu thuaãn naøy, vôùi quan ñieåm môùi chæ coøn caùch gheùp hai vòcoâng chuùa naøy thaønh hai chò em ruoät vaø baét buoäc phaûi söûa laïi truyeànthuyeát Sôn tinh – Thuûy tinh laø “Vua Huøng thöù 18 coù hai coâng chuùa,moät ngöôøi gaû cho Chöû Ñoàng Töû, coøn laïi chæ coù moät ngöôøi laø Mî Nöông,teân laø Ngoïc Hoa”; cuoái cuøng laø gheùp ngaøi Taûn Vieân Sôn Thaùnh –Nguyeãn Tuaán – chính laø Sôn Tinh? Söï gaùn gheùp naøy taát nhieân laø raátphi lyù! Tröôùc heát laø noäi dung caùc truyeàn thuyeát naøy khoâng lieân quanñeán nhau.

Noäi dung tröïc tieáp cuûa truyeàn thuyeát Sôn Tinh – Thuyû Tinh ñaàymaøu saéc huyeàn thoaïi trong suoát noäi dung cuûa noù. Söï lieân heä duy nhaát

230

vôùi caùc truyeàn thuyeát khaùc chæ coù ôû caâu môû ñaàu: “Vaøo cuoái ñôøi HuøngVöông thöù 18”.

Noäi dung tröïc tieáp cuûa “Söï tích Ñaàm Nhaát Daï” cuõng mang maøusaéc huyeàn thoaïi veà moät con ngöôøi laø ngaøi Chöû Ñoàng Töû. Söï lieân heäduy nhaát vôùi 3 truyeàn thuyeát cuøng thôøi laø caâu: “Vaøo ñaàu ñôøi HuøngVöông thöù 18”.

Noäi dung tröïc tieáp cuûa truyeàn thuyeát veà ngaøi Taûn Vieân Sôn Thaùnhcuõng mang ít nhieàu maøu saéc huyeàn thoaïi veà moät con ngöôøi. Söï lieân heävôùi caùc truyeàn thuyeát khaùc laø “Vaøo cuoái ñôøi Huøng Vöông thöù 18” vaøcuõng laø con reå vua Huøng. Ñaây laø moät truyeàn thuyeát lòch söû veà moätdanh nhaân ñöôïc khaúng ñònh tính thöïc teá toàn taïi vaøo cuoái thôøi HuøngVöông thöù 18, maëc duø coù chaát huyeàn thoaïi veà con ngöôøi ñöôïc xöngtuïng.

Do ñoù, khi gheùp ngaøi Taûn Vieân ñöôïc khaúng ñònh söï toàn taïi treânthöïc teá theo noäi dung truyeàn thuyeát vôùi nhaân vaät Sôn Tinh huyeàn thoaïimang tính hö caáu hoaøn toaøn seõ mang tính khieân cöôõng, phi lyù hoaøntoaøn. Bôûi vì noäi dung hai truyeàn thuyeát naøy khoâng heà lieân quan vôùinhau. Nhö vaäy, söï phaân tích vôùi tính hôïp lyù nhaát – tính hôïp lyù laø moätyeáu toá caàn cuûa moät giaû thuyeát nhaân danh khoa hoïc – phaûi laø söï khaúngñònh tính ñoäc laäp giöõa hai truyeàn thuyeát naøy. Heä quaû cuûa tính hôïp lyùtieáp theo laø: Khi giöõa ngaøi Taûn Vieân Sôn Thaùnh vôùi hình töôïng SônTinh khoâng lieân quan ñeán nhau thì seõ phaûi khaúng ñònh raèng: truyeànthuyeát naøy nhaèm chuyeån taûi moät noäi dung lòch söû khaùc (seõ ñöôïc trìnhbaøy ôû chöông VIII trong saùch naøy). Khi khaúng ñònh tính ñoäc laäp cuûatruyeàn thuyeát naøy thì söï hôïp lyù tieáp theo laø truyeàn thuyeát “Ñaàm NhaátDaï” cuõng ñoäc laäp vôùi noäi dung cuûa noù. Töùc laø: Ñaàu thôøi Huøng Vöôngthöù 18 cuûa “Söï tích ñaàm Nhaát Daï” vaø cuoái ñôøi Huøng Vöông thöù 18 cuûatruyeàn thuyeát ngaøi Taûn Vieân Sôn Thaùnh vaø Sôn tinh – Thuyû tinh, khoângtheå laø khoaûng thôøi gian cuûa moät vò vua. Hay noùi moät caùch khaùc: ñaàuthôøi Huøng Vöông thöù 18 vôùi coâng chuùa Tieân Dung vaø Chöû Ñoàng Töû;cuoái thôøi Huøng Vöông thöù 18 vôùi coâng chuùa Ngoïc Hoa vaø ngaøi TaûnVieân Sôn Thaùnh Nguyeãn Tuaán ít nhaát laø hai ñôøi vua trong thôøi HuøngVöông thöù 18. Nhö vaäy tính chaët cheõ nhaát cuûa laäp luaän tieáp theo seõ laøphaûi coi caùi nhìn quen thuoäc veà cuïm töø “18 ñôøi Huøng Vöông” laø söï saileäch; maø phaûi laø “18 thôøi Huøng Vöông”. Nhö vaäy, vieäc toàn taïi 2622naêm maø coå söû Ñaïi Vieät nhaéc tôùi hoaøn toaøn coù cô sôû. Coøn neáu nhö coi

231

caùc truyeàn thuyeát veà thôøi Huøng Vöông laø mô hoà, thì coù theå khaúng ñònhraèng: seõ khoâng theå coù moät laäp luaän naøo, nhaân danh baát cöù moät giaù tròtri thöùc naøo cuûa nhaân loaïi – töø tri thöùc sieâu hình nhaát cho ñeán tri thöùckhoa hoïc nhaát – ñöôïc toaøn theå nhaân loaïi tích luyõ trong quaù trình lòch söûcuûa loaøi ngöôøi, giaûi thích ñöôïc hieän töôïng aên traàu phoå bieán haøng ngaønnaêm ôû mieàn nam soâng Döông Töû, cho ñeán taän ngaøy nay ôû Ñaøi Loan vaøôû Vieät nam, cuõng nhö söï hieän dieän cuûa chieác baùnh chöng, baùnh daàytrong truyeàn thoáng vaên hoaù cuûa ngöôøi Vieät coøn ñeán taän baây giôø.

Hôn nöõa vaø cuõng laø ñieàu quan troïng laø: söï xuaát hieän vôùi danhxöng “sö Phaät Quang” trong truyeàn thuyeát “Ñaàm Nhaát Daï” ôû “LónhNam chích quaùi” chæ laø moät hieän töôïng khoâng coù söï lieân heä nhaát quaùnvaø hôïp lyù trong toaøn boä noäi dung caâu truyeän. Baïn ñoïc coù theå nhaän thaáyñieàu naøy trong suoát cuoäc ñôøi haønh ñaïo cuûa ngaøi Chöû Ñoàng Töû. Ngaøihoaøn toaøn söû duïng thaàn thoâng ñeå taùc ñoäng vaøo cuoäc ñôøi. Hay noùi moätcaùch khaùc – theo ngoân ngöõ Phaät giaùo – laø Ngaøi vaãn taùc nghieäp döôùimoät hình thöùc khaùc vaø vieäc naøy khoâng phaûi laø muïc ñích tu taäp theogiaùo lyù Phaät laø khoâng taùc nghieäp döôùi baát cöù hình thöùc naøo, ñeå traùnhnghieäp quaû vaø ñaït ñeán söï giaûi thoaùt hoaøn toaøn. Hình töôïng theå hieän roõneùt nhaát chính laø khi ñaéc ñaïo, ngaøi ñaõ taïo döïng vöông quoác rieâng vôùiloái soáng cuûa baäc ñeá vöông nôi traàn theá. Baïn ñoïc xem laïi ñoaïn trích daãnsau ñaây, trong truyeàn thuyeát Ñaàm Nhaát Daï theå hieän ñieàu naøy:

“Treân ñöôøng vieãn haønh, trôøi toái maø chöa thaáy thoân xaù, hai ngöôøi taïmnghæ giöõa ñöôøng, caém tröôïng, che noùn maø truù thaân. Ñeán canh ba thaáy hieänra thaønh quaùch, laàu ngoïc, ñieän vaøng, ñeàn ñaøi dinh thöï, phuû kho mieáu xaõ,vaøng baïc chaâu baùu, giöôøng chieáu chaên maøn, tieân ñoàng ngoïc nöõ, töôùng sóthò veä la lieät tröôùc maét. Saùng hoâm sau ai troâng cuõng kinh laï, ñem höônghoa, thöùc aên quí tôùi maø xin laøm baày toâi. Coù vaên voõ baù quan chia quaân tuùcveä laäp thaønh nöôùc rieâng.”

Cho duø ñaây chæ laø hình aûnh bieåu töôïng phaûn aùnh moät vöông quoáctaâm linh cuûa moät tín ngöôõng ñöôïc taïo döïng trong neàn vaên minh LaïcVieät, thì ñoù cuõng khoâng phaûi laø loái soáng vaø söï tu taäp theo Phaät phaùp.Ñieàu naøy chöùng toû raèng ngaøi Chöû Ñoàng Töû laø moät chaân nhaân – ñaúngcaáp cao nhaát cuûa söï tu taäp theo Ñaïo giaùo – chöù khoâng phaûi laø moät Phaättöû theo ñaïo Phaät; ñoàng thôøi cuõng chöùng toû raèng ngaøi laø ngöôøi ñaõ saùnglaäp ra Ñaïo giaùo thuoäc veà neàn vaên minh Laïc Vieät. Ñieàu naøy ñaõ giaûithích vì sao ngaøi laø moät trong boán vò thaàn baát töû hoä quoác cuûa ngöôøi LaïcVieät.

232

Töø nhöõng tieàn ñeà phaân tích ôû treân veà tính hôïp lyù vaø söï chaët cheõtrong caáu truùc cuûa heä thoáng truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi thôøi HuøngVöông – ngoaøi vieäc chöùng minh moät trí tueä sieâu ñaúng cuûa toå tieân ngöôøiLaïc Vieät – coøn chöùng toû thôøi ñieåm haønh ñaïo cuûa ngaøi Chöû Ñoàng Töûvaøo ñaàu thôøi Huøng Vöông thöù 18 töùc laø khoaûng 400 naêm tröôùc CN. Taátnhieân, vaøo thôøi ñieåm naøy Phaät giaùo môùi vaøo giai ñoaïn kieát taäp ñeåhoaøn chænh kinh saùch qua nhöõng lôøi giaûng cuûa Ñöùc Thích Ca, chöa theåtruyeàn ñeán Vieät Nam. Do ñoù, toân giaùo maø ngaøi Chöû Ñoàng Töû saùng laäpkhoâng theå laø Phaät giaùo, maø chính laø Ñaïo giaùo nhö ñaõ trình baøy ôû treân.

Nhöõng laäp luaän trong saùch naøy, nhaèm chöùng toû ngaøi Chöû ÑoàngTöû laø ngöôøi saùng laäp Ñaïo giaùo cuûa neàn vaên minh Laïc Vieät, khoâng phuûnhaän vieäc Phaät giaùo du nhaäp vaøo neàn vaên minh naøy vaøo cuoái thôøi HuøngVöông thöù 18, treân cô sôû thôøi Huøng Vöông thöù 18 keùo daøi gaàn 400naêm.

232

Chöông VII:VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT

THÔØI HUØNG VÖÔNG

CHUYEÄN TÌNH TRÖÔNG CHI

TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏC VÖÔÏT THÔØI GIANCUÛA NGÖÔØI LAÏC VIEÄT

Neáu baïn laø ngöôøi yeâu thích aâm nhaïc, chaéc chaén baïn seõ bieátnhaïc phaåm tieàn chieán noåi tieáng cuûa nhaïc só Vaên Cao: ñoù laø

nhaïc phaåm Tröông Chi. Môû ñaàu cho baûn nhaïc laø moät giai ñieäu huyeànaûo, ñaøi caùc vôùi lôøi haùt giaøu chaát thô; khoâng theå khoâng cheùp ra ñaây ñeåbaïn ñoïc thöôûng thöùc nhöõng töù thô ñaàu tieân ñaày moäng cuûa nhaïc phaåmnaøy:

Moät chieàu xöa, traêng nöôùc chöa thaønh thô

Traàm traàm khoâng gian, môùi rung ñöôøng tô

Vöông vaán heo may, hoa yeán mong chôø

OÂi ! Tieáng caàm ca, thu ñeán bao giôø… (*)

Thô vaø nhaïc laø nhöõng rung caûm vi dieäu cuûa taâm hoàn. Neáu baïnñöôïc nghe nhöõng giai ñieäu môû ñaàu cuûa nhaïc phaåm “Tröông Chi” vôùilôøi ca dieãn caûm trong moät traïng thaùi hoaøn toaøn thö giaõn, baïn seõ thaáy söïhuyeàn aûo cuûa thô nhaïc nhö hoøa quyeän vaøo nhau, naâng hoàn ngöôøi rakhoûi moïi söï vöôùng baän cuûa traàn gian. Nhaïc phaåm noåi tieáng naøy cuûaVaên Cao ñaõ laáy caûm höùng töø “Chuyeän tình Tröông Chi” - moät taùcphaåm vaên hoïc vöôït thôøi gian cuûa ngöôøi Laïc Vieät thôøi Huøng Vöông.

Thôøi ñaïi Huøng Vöông coù thôøi gian toàn taïi laâu nhaát trong lòch söûcaùc quoác gia cuûa nhaân loaïi keå töø khi coù loaøi ngöôøi, baèng moät nöûa thôøigian lòch söû hình thaønh caùc daân toäc treân theá giôùi. Nhöõng giaù trò cuûa neànvaên minh laâu ñôøi ño,ù duø tan naùt theo nhöõng dieãn bieán lòch söû. Nhöng

* Chuù thích: Lôøi trong nhaïc phaåm Tröông Chi cuûa Vaên Cao

233

nhöõng maûnh vuïn coøn laïi, maëc duø chöa ñöôïc phuïc cheá hoaøn haûo cuõngñuû laøm cho trí tueä hieän ñaïi cuûa nhaân loaïi phaûi kinh ngaïc. Trong lòch söûvaên minh nhaân loaïi, coù leõ ít thaáy moät quoác gia naøo söû duïng khaùi nieämvaên hieán ñeå noùi veà ñaát nöôùc 5000 naêm, keå töø vua Huøng Vöông thöù I.Bôûi vì, baét ñaàu töø thôøi Huøng Vöông, neàn vaên hoùa cuûa ñaát nöôùc naøy ñaõhöôùng con ngöôøi tôùi söï hoøa nhaäp trong tình yeâu cuûa con ngöôøi ñaàynhaân baûn. Nhöõng truyeàn thuyeát, huyeàn thoaïi cuûa neàn vaên hoïc ngheäthuaät thôøi Huøng duø coøn laïi raát ít, ñeàu chöùng toû ñieàu ñoù. Ñoù laø: Mî Chaâu- Troïng Thuûy, Thaïch Sanh, chuyeän tình Tröông Chi vaø raûi raùc trongnhöõng truyeàn thuyeát lòch söû khaùc.

Baét ñaàu töø chuyeän tình Tröông Chi, nguoàn caûm höùng cho nhaïcphaåm Tröông Chi cuûa nhaïc só Vaên Cao.

Vì laø moät taùc phaåm vaên hoïc, neân chuyeän tình Tröông Chi khaùcvôùi truyeàn thuyeát lòch söû laø khoâng coù söï hieän dieän cuûa vua Huøng. Nhöngngöôøi Vieät goác Vaên Lang vaãn nhaän ra daáu aán cuûa toå tieân qua ngöôøi congaùi dieãm haèng vôùi thieân thu: ñoù laø Mî Nöông con quan teå töôùng. Maythay! Neáu khoâng phaûi laø Mî Nöông, maø laø moät thieân thaàn thì caâuchuyeän ñaõ nhaït nhoøa vôùi thôøi gian, coøn ñaâu chaát laõng maïn cuûa tình yeâucon ngöôøi trong aùng vaên chöông traùc tuyeät, vöôït thôøi gian ñeán taän baâygiôø vaø maõi maõi veà sau...

Caâu chuyeän keå raèng:Ngaøy xöa, coù moät chaøng trai ñaùnh caù ngheøo, moà coâi cha meï teân

laø Tröông Chi. Anh raát xaáu xí, nhöng thoåi saùo raát hay. Ñeâm ñeâm anhthöôøng ñem saùo ra thoåi. Beán soâng anh ñaäu thuyeàn ngay gaàn dinh quanteå töôùng, neân tieáng saùo cuûa anh vang voïng ñeán dinh cuûa ngaøi. Quan teåtöôùng coù moät ngöôøi con gaùi teân laø Mî Nöông ñaõ ñeán tuoåi laáy choàng raátxinh ñeïp. Moãi khi Tröông Chi thoåi saùo, naøng laïi ra cöûa soå phoøng mìnhhöôùng veà phía soâng ñeå ñöôïc nghe tieáng saùo cuûa chaøng vaø naøng ñaõ saymeâ tieáng saùo aáy.

Roài coù moät thôøi gian, Tröông Chi oám beänh, Mî Nöông khoângcoøn ñöôïc nghe tieáng saùo cuûa chaøng. Naøng buoàn baõ töôûng nhôù tieángsaùo ñeán töông tö, roài phaùt beänh. Quan teå töôùng hoûi nguyeân nhaân, bieátchuyeän, oâng cho môøi Tröông Chi ñeán ñeå thoåi saùo cho naøng nghe.

Ñöôïc nghe laïi tieáng saùo, Mî Nöông khoûi beänh. Nhöng vöøa nhìnthaáy Tröông Chi, naøng ñaõ quay maët ñi vì chaøng quaù xaáu. Coøn TröôngChi laïi ñem loøng yeâu Mî Nöông, sau khi ñöôïc gaëp naøng.

Bieát khoâng theå gaàn nhau, Tröông Chi buoàn baõ beänh cheát.

234

Traûi bao naêm thaùng choân vuøi döôùi ñaát, thaân xaùc ñaõ tieâu tan.Nhöng traùi tim Tröông Chi keát thaønh moät khoái ngoïc ñoû thaém nhö thaùchthöùc vôùi thieân thu, thuûy chung chôø ñôïi. Veà sau coù ngöôøi tình côø tìmñöôïc khoái ngoïc naøy, tieän thaønh moät boä ñoà traø vaø ñem daâng quan teåtöôùng.

Trong moät tieäc yeán coù Mî Nöông cuøng döï, quan teå töôùng sai laáybình traø quí ra duøng. Nhöng khi roùt nöôùc vaøo, Mî Nöông chôït thaáytrong cheùn traø cuûa mình hình boùng con thuyeàn cuûa Tröông Chi vaø tieángsaùo ngaøy xöa voïng veà. Coâng chuùa khoùc, nöôùc maét nhoû vaøo trong cheùnvaø cheùn traø tan ñi trong tay naøng.

Gioït leä cuûa Mî Nöông khoâng phaûi chæ nhoû vaøo cheùn traø khieánmoái tình u uaån cuûa Tröông Chi tan ñi trong tình yeâu cuûa thieân thaàn.Cuøng vôùi traùi tim ngoïc ñaù cuûa Tröông Chi, gioït leä töø caûm xuùc trongtaâm hoàn Mî Nöông ñaõ rôi vaøo taän coõi thieân thu, ñöa tình yeâu ñoâi löùañeán ñænh cao nhaát cuûa söï hoøa nhaäp taâm hoàn.

Mî Nöông - naøng coâng chuùa dieãm haèng - böôùc vaøo khoâng giancuûa tuoåi buoàn trinh nöõ. Taâm hoàn trong traéng cuûa naøng chöa moät laànrung leân vôùi nhaïc khuùc tình yeâu. Nhöng naøng laïi tìm ñöôïc söï ñoàng caûmtrong tieáng saùo chôi vôi, ñong ñaày chaát u buoàn nhaân theá cuûa TröôngChi... ñaõ ñeán trong naøng khoâng bieát töï bao giôø...

Qua hôn 2000 naêm thaêng traàm cuûa lòch söû, bao lôøi thô neùt nhaïcñaõ rung ñoäng vì caûm xuùc vôùi caâu chuyeän tình Tröông Chi. Nhöng, coùleõ khoâng ai mieâu taû taâm hoàn trinh traéng nhö caû moät trôøi thô vôùi nhöõngrung caûm ñaàu ñôøi cuûa naøng coâng chuùa dieãm haèng, hay hôn nhaïc khuùccuûa Vaên Cao.

Moät chieàu xöa, traêng nöôùc chöa thaønh thô

Traàm traàm khoâng gian, môùi rung ñöôøng tô

Vöông vaán heo may, hoa yeán mong chôø

OÂi ! Tieáng caàm ca, thu ñeán bao giôø...(*)

Tieáng saùo Tröông Chi traàm buoàn theo soùng nöôùc, chôi vôi nhöcuoäc ñôøi baát haïnh cuûa chaøng. Chaøng moà coâi caû cha laãn meï, laïi coù moätngoaïi hình xaáu xí boïc moät kieáp ngheøo. Nhöng thieân nhieân laïi ban chochaøng caây saùo vôùi taøi naêng tuyeät kyõ. Tieáng saùo cuûa chaøng an uûi chochính loøng chaøng.

* Chuù thích: Lôøi trong nhaïc phaåm Tröông Chi cuûa Vaên Cao

235

Tröông Chi bieát ñaâu trong laàu son gaùc tía beân soâng laïi coù moättuyeät theá giai nhaân, ñang say ñaém thaû hoàn theo tieáng saùo cuûa chaøng.

Ngay töø nhöõng ñoaïn môû ñaàu cuûa caâu chuyeän tình, chaát laõng maïnñaõ ngaäp traøn trong aâm thanh vi dieäu cuûa tieáng saùo Tröông Chi. Tieángsaùo aáy chôi vôi, xao xuyeán roài laéng chìm trong taâm hoàn trinh nöõ cuûaMî Nöông. Giaù trò ngheä thuaät laø dung moâi ñeå hai taâm hoàn ñoàng caûmtìm ñeán nhau, roài tan trong ñoù. Thôøi gian troâi ñi, ñaõ bao laàn Mî Nöôngñeán beân “song thu heù ñôïi ñaøn”(*) cuûa chaøng ñaùnh caù ngheøo? Tieángsaùo töø ñaâu voïng tôùi laøm say ñaém taâm hoàn trinh nöõ, Mî Nöông coù bieáthay chaêng? Ñoù laø anh chaøng si tình, haøng ñeâm ñeán beân laàu buoângtieáng saùo toû tình vôùi naøng, hay voïng laïi töø chieác thuyeàn leû loi beân soângcuûa chaøng Tröông Chi ngheøo khoù? Naøng quay maët ñi khi gaëp TröôngChi, phaûi chaêng khi gaëp ngöôøi ngheä só taøi hoa môùi vôõ leõ chæ laø moätchaøng ñaùnh caù ngheøo rôùt moàng tôi, neân ñaõ phuõ phaøng?

Neùt buoàn trong nhaïc phaåm Tröông Chi cuûa Vaên Cao “Traùch aikhinh ngheøo queân nhau”. Phaûi chaêng ñoù laø noãi loøng cuûa rieâng oâng vôùitình yeâu thoâng tuïc cuûa theá nhaân ñaõ ñeán roài ñi trong cuoäc ñôøi, hôn laømoät nhaän xeùt thöïc veà söï töø hoân cuûa Mî Nöông?

Mî Nöông - con gaùi quan teå töôùng - maø phaûi sôï laáy moät ngöôøingheøo ö? May thay! Coâng chuùa Tieân Dung, ngöôøi con gaùi ôû toät ñænhgiaøu sang laáy moät anh chaøng ngheøo rôùt muøng tôi, “caùi khoá khoâng coù maømang” ñaõ thanh minh cho naøng. Töø chaân trôøi goùc bieån beân kia luïc ñòaAÙ - AÂu sau ñoù 2000 naêm, ñaïi vaên haøo Victor Hugo cuõng khoâng nôõ gaùngheùp khieân cöôõng maø cho coâ gaùi Boâheâmieâng xinh ñeïp laáy chaøngCadimodo guø, ñaõ vieát neân taùc phaåm laõng maïn noåi tieáng theá giôùi vaø laønieàm töï haøo cuûa neàn vaên hoïc Phaùp; ñoù laø taùc phaåm “Nhaø thôø Ñöùc Baø ôûParis”. Töø choái hôïp hoân vôùi moät ngöôøi ñaøn oâng xaáu xí taät nguyeàn, ñoùlaø quyeàn thieâng lieâng cuûa ngöôøi phuï nöõ; quyeàn cuûa thieân chöùc laøm meïmaø thöôïng ñeá ban cho moãi ngöôøi nöõ ôû traàn gian; ñeå ñaûm baûo söï ditruyeàn cuûa gioáng noøi. Duø cho Mî Nöông tìm thaáy ôû Tröông Chi moät söïhoøa nhaäp taâm hoàn, nhöng chaøng quaù xaáu... khoâng ai coù theå traùch naøng!

Tình yeâu nam nöõ khoâng coù söï hoøa nhaäp xaùc thaân nôi traàn theá thìkhoâng coù chaát löùa ñoâi. Nhöng taùc gia thôøi Huøng cuõng nhö ñaïi vaên haøoVictor Hugo ñaõ taøi tình taïo ra moät hình töôïng xaáu xí cuûa chaøng trai, ñeå

* Chuù thích: Lôøi trong nhaïc phaåm Tröông Chi cuûa Vaên Cao

236

kheùo leùo töø choái moät söï hoøa nhaäp thaân xaùc ñaày nhaân tính; tình yeâuñoâi löùa trong taùc phaåm chæ coøn laïi phaàn taâm hoàn. Ñoù laø ñieàu kieän ñeånhöõng thieân taøi ñöa chaát laõng maïn ñeán söï rung caûm teá vi nhaát trongtình yeâu cuûa con ngöôøi. Vôùi coõi taâm linh, öôùc mô vaø saùng taïo laø khoânggiôùi haïn.

Trong “Nhaø thôø Ñöùc Baø ôû Paris”, traùi tim coâ gaùi Boâheâmieângchöa heà rung caûm tröôùc moái tình cuûa Cadimodo – ñaõ ñeán vôùi naøngbaèng tình yeâu töï nhieân ñeïp nhaát ôû con ngöôøi. Keát thuùc caâu chuyeän,Cadimodo oâm xaùc ngöôøi yeâu cuøng cheát trong haàm moä.

Nhöng trong caâu chuyeän tình Tröông Chi, söï laõng maïn ñaõ thaênghoa ñeán möùc taän cuøng cuûa tình yeâu ñoâi löùa. Tieáng saùo cuûa Tröông Chiñaâu phaûi chæ coù mình Mî Nöông nghe ñöôïc. Nhöng ai rung caûm ñöôïctieáng nhaïc loøng cuûa Tröông Chi baèng Mî Nöông? Phaûi chi Tröông Chilaø Baù Nha, Mî Nöông laø Töû Kyø thì chæ ñaäp caây ñaøn laø xong. NhöngTröông Chi khoâng theå ñaäp caây saùo roài ra ñi nhö Baù Nha. Vì ôû Baù Nhachæ laø söï ñoàng ñieäu veà ngheä thuaät, khoâng coù ngöôøi thöôûng thöùc thì ñaønai nghe. Coøn Tröông Chi, thanh aâm tieáng saùo chính laø thanh aâm cuûataâm hoàn chaøng; khi ngoaïi hình xaáu xí trong con maét theá nhaân, khoângphaûi laø con ngöôøi ñích thöïc trong chaøng. Rung ñoäng vôùi tieáng saùo cuûaTröông Chi, chính laø söï hoøa nhaäp vôùi taâm hoàn Tröông Chi. Nhöng oaùioaêm thay, ngöôøi hieåu ñöôïc loøng chaøng vaø hoøa nhaäp vôùi taâm hoàn chaøngqua tieáng saùo laïi laø moät giai nhaân. Cho duø quyeàn quyù cao sang, chanaøng vôùi quyeàn uy teå töôùng, coù thöøa khaû naêng ñeå ñöa chaøng ñaùnh caùngheøo thaønh moät ngöôøi coù ñaày theá löïc. Nhöng quyeàn uy teå töôùng, laømsao vöôït ñöôïc quyeàn naêng cuûa taïo hoùa ñaõ ghi daáu aán treân thaân hìnhxaáu xí cuûa chaøng?

Naøng töø choái hoøa nhaäp xaùc thaân vôùi nuï hoân traàn theá. Ñoù laø quyeàncuûa ñôøi con gaùi, ñaây chính laø moät trong nhöõng tình tieát giaøu chaát nhaântính cuûa chuyeän tình Tröông Chi, coù neùt töông öùng trong “Nhaø thôø ÑöùcBaø ôû Paris” cuûa Victor Huygo. Nhöng trong “Nhaø thôø Ñöùc Baø ôû Paris”thì coâ gaùi xinh ñeïp ngöôøi Boâheâmieâng ñaõ cheát, ñeå hai ngöôøi cuøng cheátbeân nhau vôùi tình yeâu say ñaém cuûa Cadimodo. Coøn ôû chuyeän tìnhTröông Chi thì chaøng ngheä só taøi hoa baïc meänh ñaõ cheát. Chaøng cheát, vìñaõ maát ñi moät nöûa linh hoàn khi chôït thaáy ôû trong söï rung caûm cuûa MîNöông vôùi coõi loøng chaøng. Chaøng cheát, vì khoâng theå ñem laïi haïnhphuùc cho naøng vôùi moät ngoaïi hình xaáu xí. Caâu chuyeän tình ñeán ñaây

237

cuõng ñuû chaát laõng maïn vaø cao thöôïng, hôn haún so vôùi nhieàu caâuchuyeän tình noåi tieáng coå kim. Nhöng neáu chæ coù theá thì vaãn chöa theåxöùng ñaùng vôùi taàm voùc cuûa moät thôøi ñaïi coù neàn vaên hieán laâu nhaát, sovôùi caùc quoác gia trong lòch söû vaên minh nhaân loaïi.

ÔÛ chuyeän tình Tröông Chi, chaát laõng maïn ñaõ ñöôïc thaêng hoañeán taän cuøng, ñeå ngaøn ñôøi sau – cho ñeán ngaøy taän theá – nhaân loaïi seõkhoâng coøn taïo döïng ñöôïc moät hình töôïng hay hôn theá nöõa. Cuõng nhötöôïng thaàn veä nöõ ôû Milo, nhöõng ñieâu khaéc gia ñaày taøi naêng cuûa nhaânloaïi hieän nay, chöa ai laép noåi caùnh tay cho naøng. Ñoâi caùnh tay traàntheá, khoâng thuoäc veà veû ñeïp cuûa thieân thaàn.

Chaát laõng maïn traùc tuyeät ñöa chuyeän tình Tröông Chi vaøo coõibaát töû chính laø ôû ñoaïn cuoái cuûa caâu chuyeän.

Tröông Chi ñaõ cheát, chaøng khoâng theå ôû laïi beán soâng xöa ñeå tieáptuïc hoøa noãi coâ ñôn trong tieáng saùo, khi nöûa maûnh hoàn cuûa chaøng khoângtheå hoøa nhaäp ôû coõi traàn gian. Tình yeâu Tröông Chi ñaõ daønh cho MîNöông, khoâng phaûi ñeå tìm söï hoøa nhaäp xaùc thaân vôùi nuï hoân traàn theá,maø laø söï ñoàng caûm cuûa taâm hoàn. Cho neân duø thaân xaùc tieâu tan, linhhoàn Tröông Chi – con ngöôøi ñích thöïc cuûa chaøng – ñaõ keát thaønh khoáingoïc ñaù baèng chính traùi tim, nhö saün saøng thaùch thöùc vôùi thieân thu,chôø ñôïi moät söï khaúng ñònh cuûa naøng. Chaøng ngheä só taøi hoa baïc meänh,töø laâu ñaõ chæ soáng vôùi chính noäi taâm, con ngöôøi ñích thöïc cao khieáttrong chaøng. Loøng chaøng khoâng oaùn traùch Mî Nöông, nhö theá nhaânkhoâng ít ngöôøi laàm töôûng.

Naøng khoùc; khi tieáng saùo cuûa “moät chieàu xöa traêng nöôùc chöathaønh thô”(*) laïi ñeán vôùi coõi loøng naøng.

Naøng khoùc; khi hình boùng con thuyeàn Tröông Chi cuûa ngaøy xöa,ñaõ chôû caû moät muøa thu cuøng vôùi tieáng thu ñeán laøm rung ñoäng taâm hoàntrinh nöõ trong naøng.

Vuõ truï nhö quay cuoàng chao ñaûo. Traêng sao taøn uùa.

“Traàm vuùt tieáng gioù möa…”

Cuøng vôùi tieáng gioù vöông

Nhìn thaáy ngaán nöôùc laáùp laùnh in boùng ñoø xöa

* Chuù thích: Lôøi trong nhaïc phaåm Tröông Chi cuûa Vaên Cao

238

Ñoø ôi! …”(*)

Moät caûm xuùc maõnh lieät, daâng traøn töø coõi meânh mang trong taâmhoàn trinh nöõ, keát tinh thaønh gioït leä nhoû xuoáng traùi tim ngoïc ñaù nhömuoán vónh haèng vôùi thôøi gian. Hai taâm hoàn hoøa nhaäp. Traùi tim TröôngChi tan ñi, ñeå laïi cho theá nhaân thieân bi dieãm tình traùc tuyeät, ñöa tìnhyeâu ñoâi löùa ñeán taän coõi baát töû cuûa caùc thieân thaàn.

Ñoaïn cuoái cuûa caâu chuyeän tình ñaày huyeàn aûo trong söï hö caáungheä thuaät, ñaït ñeán ñænh cao nhaát cuûa thieân bi dieãm tình traùc tuyeät vaøraát giaøu chaát nhaân baûn. Chính chaát huyeãn hoaëc, laõng maïn ñaït ñeántuyeät ñænh trong chuyeän tình Tröông Chi, ñaõ hoùa giaûi ñöôïc maâu thuaãngiöõa nhöõng hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi – duø bieán thieân theo lòch söû – lieânquan ñeán quan heä nam nöõ vôùi tình yeâu, maø trong “Nhaø thôø Ñöùc Baø ôûParis” moät ñieån hình ñöôïc ca ngôïi veà theå loaïi chuyeän tình laõng maïn,ñaõ khoâng giaûi quyeát ñöôïc. Trong “Nhaø Thôø Ñöùc Baø ôû Paris” Cadimodoñaõ cheát theo ngöôøi yeâu, tuy giaøu chaát laõng maïn, nhöng khoâng theå laømoät maãu tình yeâu cuûa ñôøi thöôøng. Ngöôïc laïi, chính söï huyeàn aûo phithöïc trong chuyeän tình Tröông Chi – theå hieän ôû traùi tim ngoïc ñaù vaø gioïtleä thieân thu – ñaõ ñöa con ngöôøi höôùng tôùi moät giaù trò ñích thöïc cuûa tìnhyeâu laø söï hy sinh vaø hoøa nhaäp taâm hoàn, nhöng laïi khoâng theå chöùng toûñöôïc baèng caùi cheát. Ñaây chính laø chaát nhaân baûn traùc tuyeät cuûa caâuchuyeän tình naøy. Baèng nhöõng hình töôïng ngheä thuaät, taùc gia Laïc Vieätñaõ chöùng toû ñöôïc chaát laõng maïn tuyeät ñænh vaø mô öôùc trong tình yeâuñoâi löùa: söï hoaø nhaäp cuûa taâm hoàn, chính laø coõi huyeàn dieäu trong “Muøaxuaân vónh vieãn“(*) cuûa nhaân loaïi.

Chuyeän tình Tröông Chi, moät chuyeän tình laõng maïn coå kim chöatöøng coù, vónh vieãn ñöùng ôû ñænh cao cuûa Kim Töï Thaùp nhöõng chuyeäntình laõng maïn cuûa nhaân loaïi, ñaõ chöùng toû trí tueä baäc thaày cuûa caùc taùcgia ñôøi Huøng ñeå laïi cho theá nhaân qua haøng thieân nieân kyû…

Mai ta cheát döôùi coäi ñaøo.

Khoùc ta xin nhoû leä vaøo thieân thu

Phaïm Thieân Thö

*

* Chuù thích: Teân moät taùc phaåm ñieâu khaéc veà ñeà taøi tình yeâu noåi tieáng cuûa Rodin, nhaøñieâu khaéc Phaùp.

239

* *

Thôøi gian troâi ñi... theá nhaân ai hieåu ñöôïc cho coõi loøng TröôngChi vaø taâm hoàn trinh nöõ trong naøng Mî Nöông vónh haèng?

“Nhöõng ngöôøi muoân naêm cuõ

Hoàn ôû ñaâu baây giôø ?”(*)

Ñaâu ñaây... töø quaùn caø pheâ coùc treân væa heø, coù tieáng haùt naõo neàvoïng ra töø chieác cassette cuõ vôùi cuoän baêng ñaõ nhaõo, ñang ca baûn “Gioïtleä ñaøi trang”:

Ngaøy xöa ai laù ngoïc caønh vaøng?

Ngaøy xöa ai quyeàn quyù cao sang?

Em, chính em ngaøy xöa ñoù, ñaõ xaây ñôøi leân toät ñænh nhaângian.

Ngaøy xöa ai meán nhaïc yeâu ñaøn?

Ngaøy xöa ai ngheä só lang thang?

Toâi, chính toâi ngaøy xöa ñoù, cuõng ñeøo boøng mô ngöôøi ñeïp laàuquan…

Khoâng! Khoâng phaûi ñoù laø moái tình Tröông Chi – Mî Nöông. Ñoâilöùa ñaõ thuoäc veà coõi baát töû, ñaâu coøn ôû traàn gian ñeå so saùnh vôùi tình yeâuvöôït bieân giôùi cuûa nhöõng naøng Boâheâmieâng thôøi ñaïi ñi theo chaøngCadimodo ra ngoaïi quoác. Tröông Chi – Mî Nöông khoâng maøng ñeánhoøa nhaäp xaùc thaân, cuûa caûi naøo coù yù nghóa gì. Vaên Cao, moät ngheä só taøinaêng tuyeät theá maø nhaïc khuùc Thieân Thai ñaõ ñöa linh hoàn oâng vaøo choánvónh haèng ôû coõi Boàng Lai. OÂng khoâng heà traùch Mî Nöông nhö chaøngngheä só traùch ngöôøi ñeïp ñaøi trang. OÂng traùch theá nhaân coøn coù maûnh ñôøiphuï baïc, khi oâng tìm thaáy caûm höùng tuyeät vôøi ôû “Chuyeän tình TröôngChi”.

Ñeâm nay,

Doøng soâng Thöông daâng cao,

Maø ai haùt döôùi traêng ngaø

* Chuù thích: Lôøi trong baøi thô “OÂng ñoà giaø “ cuûa nhaø thô Vuõ Ñình Lieân.

240

Ngoài ñaây ta goõ vaùn thuyeàn,

Ta ca traùi ñaát coøn rieâng ta,

Ñaøn ñeâm thaâu.

Traùch ai khinh ngheøo queân nhau

Ñoâi löùa beân giang ñaàu

Ngöôøi ra ñi vôùi cuoäc phaân ly

Ñaâu boùng thuyeàn Tröông Chi?(*)

* Chuù thích: Lôøi trong nhaïc phaåm Tröông Chi cuûa Vaên Cao

241

Moät chieàu xöa…

traêng nöôùc chöa thaønh thô

Traàm traàm khoâng gian môùi rung ñöôøng tô

Vöông vaán heo may…

hoa yeán mong chôø

OÂi! tieáng caàm ca thu ñeán bao giôø?…