ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

Γεωγραφική θέση• Η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται στο

ακραίο ανατολικό σηµείο της Θράκης και στο ακραίο βορειοδυτικό σηµείο της Μ. Ασίας, εκεί που ενώνεται ο Εύξεινος Πόντος µε τη θάλασσα της Προποντίδας- Μαρµαρά.

• Η παλιά πόλη καταλαµβάνει την τριγωνική χερσόνησο µεταξύ του Κεράτιου κόλπου, του Βοσπόρου και της θάλασσας του Μαρµαρά και τις απέναντι ακτές του κόλπου όπου βρίσκεται το Φανάρι.

• Είναι χτισµένη σε επτά λόφους που διαχωρίζουν φυσικά τις περιοχές της.

• Σήµερα είναι η µεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας και µία από τις µεγαλύτερες του κόσµου µε πληθυσµό που ξεπερνάει τα 10.000.000 και συνεχώς αυξανόµενο. Υπολογίζεται ότι τα τελευταία χρόνια ο ρυθµός αύξησης κοντεύει τις 500.000 το χρόνο.

Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη

Ονοµασία• Πήρε το όνοµά της από τον

αυτοκράτορα Κωνσταντίνο (273-335) που την έκανε πρωτεύουσα της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας το 330. Νέα Ρώµη, Εφτάλοφος Βασιλεύουσα, Πόλη είναι µερικές από τις ονοµασίες που της δόθηκαν µε την τελευταία να έχει ευρεία λαϊκή χρήση.

• Στην τουρκοκρατία τη συναντάµε κι ως Κωνσταντινιέ, Πόλη της ευτυχίας (Ντερ Σαδέτ) και τους τελευταίους αιώνες Ισταµπούλ που πολλοί γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι παραφθορά της φράσης «Εις την Πόλιν».

Πλεονεκτήµατα

• Εξαιρετική στρατηγική θέση

• Φυσικό λιµάνι και οχυρό

• Εµπορικό κέντρο στη διασταύρωση χερσαίων και θαλάσσιων εµπορικών δρόµων

Η Πόλη από την αρχαιότητα ως την άλωση

Το αρχαίο Βυζάντιο• Η περιοχή κατοικείται από τα προϊστορικά

χρόνια. Η πρώτη συγκροτηµένη πόλη εµφανίζεται το 680-670 π.Χ. και πρώτοι κάτοικοί της είναι άποικοι από τη Μίλητο. Τον επόµενο αιώνα η περιοχή του Κεράτιου κόλπου κατοικείται από Μεγαρείς άποικους που ονοµάζουν την πόλη τους Βυζάντιο προς τιµήν του µυθικού τους ήρωα Βύζαντα.

• Εξαιτίας της θέσης της και του πλούτου της η πόλη γίνεται στόχος πολλών επιθέσεων και καταλαµβάνεται από τους Πέρσες µέχρι την περίοδο των Περσικών πολέµων όταν απελευθερώνεται από τους Αθηναίους και προσχωρεί στην Αθηναϊκή συµµαχία.

• Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεµο γνωρίζει πολλές καταστροφές έως το 335 π.Χ. που γίνεται ανεξάρτητη και διατηρεί την αυτοτέλειά της ακόµα και στα ρωµαϊκά χρόνια.

• Το 194 µ.Χ. καταλαµβάνεται από τα ρωµαϊκά στρατεύµατα του ΣεπτίµουΣεβήρου και καταστρέφεται για να ανοικοδοµηθεί στα επόµενα χρόνια.

Το Βυζάντιο πρωτεύουσα της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας

• Από το 324 έως το 336 η πόλη του Βυζαντίου αλλάζει δραµατικά. Από µια µικρή εµπορική πόλη µετατρέπεται σε µητρόπολη – πρωτεύουσα. Χτίζονται τεράστια οικοδοµήµατα, τείχη, κτίρια, υδραγωγεία, δρόµοι, ναοί κ.α. και µεταφέρονται έργα τέχνης απ’ όλη την αυτοκρατορία. Η Νέα Ρώµη, όπως αρχικά µετονοµάζεται, καταλαµβάνει τετραπλάσια έκταση και η οριοθέτησή της και ο πολεοδοµικός σχεδιασµός της γίνονται από τον ίδιο τον Κωνσταντίνο.

Η Πόλη κινδυνεύει από ξένους εισβολείς

• Πάντοτε η Κων/πολη εξαιτίας της θέσης της και του πλούτου της ήταν στόχος επίδοξων κατακτητών. Στην πορεία των αιώνων γνώρισε πολλές πολιορκίες:

• Πολιορκία από τους Αβάρους και Πέρσες 626

• 1η πολιορκία από τους Άραβες 673

• 2η πολιορκία από τους Άραβες 717

• Πολιορκία από τους Ρώσους 860• Πολιορκία και άλωση από τους

Σταυροφόρους 1204• 1η πολιορκία των Τούρκων 1389• 2η πολιορκία και άλωση από τους

Τούρκους 1453

Η Άλωση της Πόλης 29 Μαΐου 1453Όταν ο Μωάµεθ ο Β’ γίνεται σουλτάνος, σφίγγει τον κλοιό γύρω από την Κων/πολη. Με ισχυρό στόλο αλλά και µε το χτίσιµο ενός κάστρου στην είσοδο του Βοσπόρου ελέγχει τα στενά το 1452. Ένα χρόνο αργότερα το Μάρτιο του 1453 µε πάνω από 60.000 στρατό αρχίζει την πολιορκία της Πόλης από στεριά και θάλασσα. Το µήνυµα που στέλνει στον αυτοκράτορα Κων/νο Παλαιολόγο και µε το οποίο ζητάει την παράδοση της Πόλης δεν βρίσκει ανταπόκριση. Οι Τούρκοι µε τα κανόνια τους γκρεµίζουν ένα µεγάλο µέρος των τειχών αλλά οι υπερασπιστές µε επικεφαλής τον Γενουάτη Ιουστινιάνη αµύ-νονται αποτελεσµατικά. Η κατάσταση αλλάζει δραµατικά υπέρ των Τούρκων όταν κατορθώνουν και παρακάµπτουν από την ξηρά την αλυσίδα του Κεράτιου κόλπου µεταφέροντας πλοία µέσα σ’ αυτόν.Τελικά η Πόλη πέφτει στις 29 Μαΐου του1453 και ο τελευταίος αυτοκράτορας σκοτώνεται ηρωικά στη µάχη.βίντεο

Η Πόλη και τα βυζαντινά µνηµεία της

Η Αγιά Σοφιά• Χτίστηκε µε εντολή του

αυτοκράτορα Ιουστινιανού στη θέση του κατεστραµµένου ναού της Αγίας Σοφίας. Αρχιτέκτονες και σχεδιαστές της ήταν οι Έλληνες Ανθέµιος και Ισίδωρος που συνδύασαν τους δυο επικρατέστερους ρυθµούς της εποχής, τον Περίκεντρο µε τρούλο και της Βασιλικής. Ο πλούτος και η σπανιότητα των υλικών της που δεν είχαν προηγούµενο αλλά και το µνηµειώδες µέγεθός της, την κατατάσσουν ανάµεσα στα µεγαλύτερα θρησκευτικά µνηµεία όλου του κόσµου.

• βίντεο

Το παλάτι• Ένα από τα σηµαντικότερα

έργα του Κωνσταντίνου ήταν το Ιερό Παλάτι ή Μέγα Παλάτιον. Αποτελούσε ένα τεράστιο συγκρότηµα κτιρίων, κήπων και βοηθητικών χώρων, χτισµένο στην πλευρά του λόφου πάνω από το Βόσπορο και την Προποντίδα. Ήταν η κατοικία του αυτοκράτορα και πήρε το όνοµά του από το Παλατίνο της Ρώµης.

Ο Ιππόδροµος• Ένα από τα εντυπωσιακότερα

οικοδοµήµατα της Πόλης ήταν ο Ιππόδροµος, Κατασκευάστηκε έχοντας ως πρότυπο το Κολοσσαίο της Ρώµης και είχε σχήµα U. Η χωρητικότητά του ήταν 100.000, ενώ το συνολικό του µήκος ήταν 450 περίπου µέτρα. Εδώ γινόταν οι περίφηµες αρµατοδροµίες, τις οποίες πολλές φορές παρακολουθούσε και ο αυτοκράτορας από το θεωρείο του που συνδεόταν µε το Μεγάλο Παλάτι µέσω σπειροειδούς σκάλας. Εδώ το 532 οι στρατιώτες του Ιουστινιανού κατέστειλαν, την εξέγερση των ∆ήµων, γνωστή και ως Στάση του Νίκα, σκοτώνοντας 30.000 πολίτες.

• βίντεο

Το υδραγωγείο του Ουάλη• Η υδροδότηση της Πόλης

εξασφαλιζόταν από ένα τεράστιο δίκτυο υδραγωγείων και υπόγειων δεξαµενών που συνδέονταν µεταξύ τους. Οι πιο εντυπωσιακές απ’ αυτές τις κατασκευές είναι το υδραγωγείο του Ουάλη και η Βασιλική Κινστέρνα.

• Το υδραγωγείο του Ουάλη που πήρε το όνοµά του από τον αυτοκράτορα που το κατασκεύασε, σώζεται µέχρι σήµερα. Είναι διώροφο µε τοξωτά ανοίγµατα. Το νερό του διοχετευόταν σε δεξαµενές και από εκεί σε κρήνες και λουτρά της Πόλης.

Η Βασιλική Κινστέρνα• Η Βασιλική Κινστέρνα, που

βρίσκεται απέναντι και κάτω από την Αγιά Σοφιά, είναι µια τεράστια υπόγεια δεξαµενή που κατασκευάστηκε από τον Ιουστινιανό το 535 για να προµηθεύει µε νερό τον πρώτο λόφο όπου ήταν τα σηµαντικότερα κτίρια. Η άντληση του νερού γινόταν από απόσταση 21 χιλιοµέτρων κι αφού περνούσε από διάφορα υδραγωγεία και στοές, έφτανε στην Κινστέρνα.Οιυπόγειες στοές των υδραγωγείων χρησιµοποιήθηκαν και σαν περάσµατα διαφυγής, αφού ένωναν υπογείως όλη την Κων/πολη. Η συγκεκριµένη δεξαµενή ανακαλύφθηκε το 1553 από έναν Ευρωπαίο περιηγητή.

Οι βυζαντινές εκκλησίες

Η Πόλη πρωτεύουσα της Ορθοδοξίας

Το Μέγα Σχίσµα• Το Σχίσµα του 1054 γνωστό

και ως Μέγα Σχίσµα ήταν το γεγονός που διαίρεσε το Χριστιανισµό σε ∆υτικό Καθολικισµό και σε Ανατολική Ορθοδοξία. Αν και εντοπίζεται χρονικά στα 1054, όταν ο πάπας Λέων ο Η΄ και ο Πατριάρχης Μιχαήλ ο Α΄ Κηρουλάριος αντάλλαξαν αναθέµατα, το σχίσµα µεταξύ Ανατολής και ∆ύσης ήταν αποτέλεσµα της αποξένωσης των δύο Εκκλησιών µετά την πολιτική διαίρεση της αυτοκρατορίας το 395 από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Α΄.

Το Οικουµενικό Πατριαρχείο• Ο Οικουµενικός θρόνος, το Οικουµενικό

Πατριαρχείο της Κων/πολης είναι η µητέρα Εκκλησία όλων των αυτοκέφαλων ή αυτόνοµων Ορθόδοξων Εκκλησιών. Όλοι οι λαοί που κινήθηκαν από την Κεντρική Ευρώπη έως την Κασπία θάλασσα και από τη Βαλκανική έως τη Βαλτική θάλασσα, γνώρισαν τη χριστιανική πίστη µέσα από την ιεραποστολική δράση του Οικουµενικού Πατριαρχείου.

• Ο ναός της Αγίας Σοφίας στεγάζει το Οικουµενικό Πατριαρχείο µέχρι την άλωση το 1453.Ο Μωάµεθ ο Β΄ επέτρεψε να χρησιµοποιηθεί ως πατριαρχική έδρα ο δεύτερος σε µέγεθος ναός της Πόλης, ο ναός των Αγίων Αποστόλων. ∆εν πέρασε όµως πολύς καιρός και µεταφέρθηκε στην τότε γυναικεία µονή της Παµµακάριστου. Στη συνέχεια µεταφέρθηκε σε διάφορα µέρη για να εγκατασταθεί στα 1599 στο Φανάρι, στο ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου βρίσκεται µέχρι σήµερα.

• Η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουµενικού Πατριαρχείου µε απόφασή της στις 22 Οκτωβρίου 1991 εξέλεξε τον Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Βαρθολοµαίο ως τον 270ο Οικουµενικό Πατριάρχη.

Ο Ελληνισµός της Πόλης

Οι Φαναριώτες• Μετά την εγκατάσταση του

Οικουµενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι, γύρω του άρχισε να συγκεντρώνεται ένας µεγάλος αριθµός Ελλήνων από παλιές αρχοντικές οικογένειες. Σύντοµα η συνοικία του Φαναριού έγινε το κέντρο του υπόδουλου Ελληνισµού. Οι Φαναριώτες µε την αξία και τη µόρφωσή τους καταλαµβάνουν ανώτατα αξιώµατα στο οθωµανικό κράτος, όπως του δραγουµάνου της Υψηλής Πύλης, του δραγουµάνου του στόλου, του πρίγκιπα των παραδουνάβιων ηγεµονιών κ.α. Η συµβολή τους στην Εθνεγερσία του 1821 ήταν καθοριστική στάθηκε όµως και αιτία της µετέπειτα παρακµής τους.

Ευεργέτες-Ελληνικά ιδρύµατα• Οι Έλληνες της Πόλης

δηµιούργησαν µια ισχυρή αστική τάξη που κυριάρχησε στην οικονοµική και πνευµατική ζωή της Κωνσταντινούπολης. Μέχρι το 19ο και αρχές του 20ου αιώνα, κατέχουν υψηλές δηµόσιες θέσεις, διοικούν τις µεγάλες τράπεζες και ελέγχουν το εµπόριο. Αυτά τους φέρνουν µεγάλο πλούτο και ευµάρεια. Πολλοί δωρίζουν µέρος της περιουσίας τους για την κατασκευή και λειτουργία Ελληνικών ιδρυµάτων όχι µόνο στην Κων/πολη αλλά και στην Ελλάδα. Ο Γεώργιος Ζαρίφης, η οικογένεια των Ζωγράφων, ο Κων/νος Ζάππας, είναι µερικοί απ’ αυτούς και τα ιδρύµατά τους φέρουν το όνοµά τους.

Ο ξεριζωµός των Ελλήνων• Τα προβλήµατα για τους Έλληνες της

Πόλης ξεκινούν το 1908 µε την επικράτηση των Νεότουρκων οι οποίοι επιδιώκουν την εξόντωση των µη τουρκικών εθνοτήτων. Στις δεκαετίες του 1920,1930,1940 το τουρκικό κράτος µε µια σειρά δυσβάσταχτων φόρων και εξαιρετικά σκληρών, για τους Έλληνες, νόµων πιέζει ασφυκτικά τον ελληνισµό της Πόλης. Πολλοί φεύγουν. Το οριστικό χτύπηµα θα το δεχθούν το Σεπτέµβριο του 1955, µε την καταστροφή της ελληνικής συνοικίας του Πέραν και µε τις µαζικές απελάσεις το 1964.Σήµερα στην Κωνσταντινούπολη ζουν γύρω στους 5.000 Έλληνες.

• βίντεο

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία

∆υναστείες αυτοκρατόρων• Ρωµαϊκή περίοδος 324-457• ∆υναστεία του Λέοντα 457-518• ∆υναστεία του Ιουστινιανού

518-610• ∆υναστεία Ηράκλειου 610-717• ∆υναστεία Ισαύρων 717-867• ∆υναστεία των Μακεδόνων

867-1081• ∆υναστεία των Κοµνηνών

1081-1185• ∆υναστεία των Αγγέλων 1185-

1204• ∆υναστεία Παλαιολόγων 1260-

1453

Πολεµικές συγκρούσεις των Βυζαντινών

• Οι Βυζαντινοί στο πέρασµα των αιώνων ήρθαν αντιµέτωποι µε πολλούς λαούς στην προσπάθειά τους να διαφυλάξουν την αυτοκρατορία τους.

• Έτσι πολέµησαν µε τους Πέρσες και τους Άραβες στα νοτιοανατολικά σύνορά τους, τους Ούνους, τους Γότθους και αργότερα µε τους Άβάρους, τους Σλάβους, τους Βούλγαρους και τους Ρώσους στα βόρεια σύνορά τους. Οι συνεχείς πόλεµοι θα εξασθενίσουν την αυτοκρατορία όταν θα αντιµετωπίσουν τους Νορµανδούς στα ∆υτικά και τους Τούρκους στα Ανατολικά. Η άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204 θα διαιρέσει την αυτοκρατορία και θα την αποδυναµώσει ακόµα περισσότερο έτσι ώστε να πέσει τελικά στα χέρια των Οθωµανών µε την πτώση της Πόλης το 1453.

• βίντεο

Η βυζαντινή διπλωµατία

Πολιτική διπλωµατία• Γύρω από τα σύνορα του βυζαντινού

κράτους ζούσαν πολλοί λαοί.Πολλοίαπό αυτούς ήταν εχθρικοί απέναντί του.Οι Βυζαντινοί τους αντιµετώπιζαν όχι µόνο µε πολεµικά µέσα αλλά και µε διπλωµατία που τις περισσότερες φορές έφερνε καλύτερα αποτελέσµατα. Έτσι:

• Έκαναν συµµαχίες κι έκλειναν συνθήκες ειρήνης προσφέροντας χρήµατα και διευκολύνσεις

• Πρόσφεραν γη για καλλιέργεια• Έπαιρναν µισθοφόρους στο στρατό

τους• ∆έχονταν παιδιά ξένων αρχόντων να

σπουδάσουν στα βυζαντινά σχολεία• Έδιναν εµπορικά προνόµια (Ρώσους,

Βενετούς, Γενουάτες)• Προχωρούσαν σε γάµους ανάµεσα σε

βυζαντινές πριγκίπισσες και ξένους ηγεµόνες.

Θρησκευτική διπλωµατία• Οι Βυζαντινοί ιεραπόστολοι

αποδείχτηκαν ικανοί και αποτελεσµατικοί διπλωµάτες και µε τον εκχριστιανισµό των βόρειων γειτόνων, βοήθησαν στην ειρηνική συνύπαρξη των λαών αυτών µε τους βυζαντινούς για πολλά χρόνια.

• Η αρχή έγινε µε τον εκχριστιανισµό των Σλάβων από τα αδέρφια Κύριλλο και Μεθόδιο, ύστερα από επιθυµία του ηγεµόνα της Μοραβίας Ρατισλάβου το 862.Ακολούθησε ο εκχριστιανισµός των Βουλγάρων όταν ο βασιλιάς τους Κρούµος βαπτίζεται και παίρνει το όνοµα Μιχαήλ. Τέλος και οι Ρώσοι θα ακολουθήσουν τον χριστιανισµό όταν η Μεγάλη ∆ούκισσα της Ρωσίας , Όλγα θα βαπτιστεί χριστιανή σε επίσηµη τελετή στην Αγιά Σοφιά το 957

Τέχνες - Γράµµατα

Βυζαντινές Τέχνες• Η βυζαντινή Τέχνη είναι συνέχεια της

ελληνικής και της ρωµαϊκής, ωστόσο πήρε και πολλά πολιτιστικά στοιχεία από την Τέχνη των λαών της Ανατολής. Είναι κυρίως θρησκευτική τέχνη κι εκφράζεται µέσα από την αρχιτεκτονική των ναών, τις εικόνες, τις αγιογραφίες, τη διακοσµητική, τη µουσική

• Η κυριότερη συµβολή του βυζαντίου στην αρχιτεκτονική, είναι η προσθήκη τρούλου στην εκκλησιαστική βασιλική µε αποκορύφωση το ναό της Αγίας Σοφίας

• Η εικόνα είναι κεντρικό στοιχείο της βυζαντινής τέχνης. Η θρησκευτική λατρεία µέσω των εικόνων προκαλεί µια δηµιουργική έκρηξη στις αγιογραφίες, στις τοιχογραφίες, στα ψηφιδωτά, στις µικρογραφίες

• ∆ιαδοµένες είναι και οι διακοσµητικές τέχνες-καλλιτεχνικά υφαντά, καλλιγραφία, χαρακτικά, ξυλογλυπτική

• Η βυζαντινή µουσική διακρίνεται σε κοσµική και εκκλησιαστική. Είναι καθαρά φωνητική και µονοφωνική. Οι ψαλµωδίες, τα τροπάρια, τα κοντάκια και οι κανόνες ανήκουν στην εκκλησιαστική ενώ µουσικές σηµειώσεις για την κοσµική µουσική δεν έχουν διασωθεί.

Βυζαντινή ΠαιδείαΗ εκπαίδευση στο Βυζάντιο δεν ήταν κρατικά

οργανωµένη. Η εκκλησία αναλάµβανε κυρίως τη στοιχειώδη εκπαίδευση έχοντας ως βάση τη θρησκευτική διαπαιδαγώγηση ενώ η πολιτεία ενδιαφέρθηκε για την ανώτερη εκπαίδευση για τη στελέχωση του κράτους.

Υπήρχαν δύο βαθµίδες εκπαίδευσης:• Η πρώτη βαθµίδα - 4 χρόνια (Προπαιδεία)Οι µαθητές µάθαιναν, κυρίως από κληρικούς δασκάλους και συνήθως στον περίβολο εκκλησιών µια και δεν υπήρχαν σχολεία, τα πρώτα τους γράµµατα, τα Ιερά Γράµµατα.∆ιδάσκονταν, γραµµατική, αριθµητική, αρχαία ιστορία, µυθολογία, ωδική και θρησκευτικά.

• Η δεύτερη βαθµίδα (Εγκύκλιος Παίδευση)Η φοίτηση σ’ αυτήν ήταν απαραίτητη για κάποιον που φιλοδοξούσε να καταλάβει κρατικό αξίωµα. Αποτελούνταν από τρία στάδια:

1. Το πρώτο µε κύρια τα γλωσσικά µαθήµατα2. Το δεύτερο µε κύριο το µάθηµα της Ρητορικής3. Το τρίτο µε κύριο το µάθηµα της Φιλοσοφίας• Τα αγόρια που δεν πήγαιναν σχολείο µάθαιναν

από µικρή ηλικία τέχνες σε ειδικούς τεχνίτες. Τα κορίτσια κοντά στις µητέρες τους µάθαιναν να κεντούν , να υφαίνουν και να πλέκουν.

Η καθηµερινή ζωή των ΒυζαντινώνΟι περισσότεροι βυζαντινοί κατοικούσαν στην ύπαιθρο σε κωµοπόλεις και χωριά και σε αγροικίες. Στο κέντρο του χωριού υπήρχε η πλατεία και η εκκλησιά του προστάτη αγίου στην ηµέρα της γιορτής του οποίου γινόταν το τοπικό πανηγύρι. Πλούσιοι και φτωχοί φρόντιζαν να µη λείπουν από το σπίτι τα απαραίτητα για τη διατροφή τους όπως σιτάρι, λάδι και κρασί. Οι γυναίκες είχαν την επιµέλεια του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών χωρίς να απουσιάζουν και από τις αγροτικές εργασίες. Ο ρόλος τους στην αυτάρκεια της οικογένειας ήταν µεγάλος. Οι κυριότερες ασχολίες ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία. Οι Βυζαντινοί είχαν πολλές γιορτές , δηµόσιες, οικογενειακές και θρησκευτικές. Σ’ αυτές έτρωγαν, χόρευαν και τραγουδούσαν. Τους άρεσε ιδιαίτερα η µουσική και πολλοί έψελναν , τραγουδούσαν κι έπαιζαν µουσικά όργανα.