21559898 Orijentalna Arhitektura u Bih

8/3/2019 21559898 Orijentalna Arhitektura u Bih

1/91

Bosna ima samo jednu mahanu,najljepa je na svijetu!


2/91

SADRAJ:

UVOD

1. OSMANSKA/ORIJENTALNA ARHITEKTUR .......................................................1

1.1. Utjecaj orijentalnoislamske civilizavije na BiH........................................................21.2. irenja orijentalno-islamske kulture na prostoru BiH.............................................31.3. Utjecaj orijentalne/osmanske arhitekture na kulturu u BiH........................................41.4. Osmanski arhitektonski stilovi pretee bosanskog arhitektonskog sloga....................51.4.1. Brusanski i ranocarigradski period (XIV i XV st.)....................................................51.4.2. Klasini period osmanske arhitekture (1501-1703.)..................................................61.4.3. Period dekoracije tulipana (1703-1730.)....................................................................7

1.4.4. Period osmanskog baroka (1730-1808.)....................................................................81.4.5. Period osmanskog ampira (1808-1874.)....................................................................81.4.6. Neoklasini period (1874-1930.)...............................................................................9

2. HISTORIJSKI OKVIRI RAZVOJA SAKRALNIH OBJEKATAORIJENTALNE ARHITEKTURE U BOSNI I HERCEGOVINI

2.1. Pojava i rasprostranjenost..........................................................................................102.2 Regionalne arhitektonske specifinosti.......................................................................162.2.1. Centralna i Istona Bosna........................................................................................162.2.2. Zapadna Bosna.........................................................................................................17

2.2.3. Hercegovina.............................................................................................................183. DAMIJE U BOSNI I HERCEGOVINI

3.1. Procvat Sarajeva za vrijeme Gazi Husrev-bega..........................................................203.1.1. Gazi Husrev beg (1480 1541)............................................................................203.1.2. Gazi Husrevbegova ili Begova damija.................................................................213.1.2.1. Karakteristike Gazi Husrev-begove damije........................................................223.2. Careva damija u Sarajevu.........................................................................................253.3. Ferhat paina ili Ferhadija damija u Banjoj Luci...................................................263.3.1.Ruenje......................................................................................................................

3.3.2. Restauracija..3.4. Arnaudija damija u Banjoj Luci3.4.1. Ruenje3.4.2. Rekonstrukcija.3.6. Karaozbegova damija u Mostaru


3/91

4. CRKVE

4.1. Crkve brvnare4.2. Najstarija crkva u Bosni i Hercegovini Stara vareka crkva.4.3. Saborna crkva u Sarajevu.4.4. Franjevaka crkva i samostan Gorica u Livnu.4.4.1. Franjevaka crkva u Livnu 4.4.2. Samostan Gorica u Livnu..

5. MEDRESE

5.1. Gazi Husrevbegova medresa sagraena 1537. godine.............................................5.2. Karaozbegova medresa.................................................................................................5.4. Eli Ibrahimpaina medresa........................................................................................5.3.Behram-begova medresa..................................................................................................

6. Tekije

6.1. Tekija na vrelu Bune (Blagaj).........................................................................................6.1.1. Izgled tekije..................................................................................................................

7. HANOVI I KARANVASARAJI

7.1. O hanu uope..7.2. Vrste hanova...7.3. Hanovi u Bosni i Hercegovini.

7.3.1. Moria han...7.3.2. Kolobara han7.3.3. ulov han.7.3.4. Talihan7.4. Han i karavansaraj...7.5. Imareta i musafirhane (zavije)

8. BEZISTANI

8.1. Bazilikalni bezistani8.2. Bezistani u Bosni i Hercegovini.

8.2.1. Gazi Husrev-begov bezistan...8.2.3. Brusa bezista.

9. SAHAT KULE

9.1. Karakteristike sahat-kula...............................................................................................9. 2. Sahat-kule u Bosni i Hercegovini..................................................................................9.2.1. Sahat-kula u Banjoj Luci , najstarija sahat-kula u BiH................................................


4/91

9.2.2. Sahat-kula u Graanici, najmasovnija sahat-kula u BiH.9.2.3. Sahat-kula u Mostaru...9.2.4. Sahat-kula u Sarajevu..

10. MOSTOVI

10.1. Mostovi u Bosni i Hercegovini.....................................................................................10.1.1. Stari most u Mostaru.................................................................................................10.1.1.1. Historija mosta10.1.2. Arslanagia most........................................................................................................10.1.3. Most Mehmed-pae Sokolovi..................................................................................10.1.3.1. Historija mosta........................................................................................................10.1.3.1. Karakteristike mosta...............................................................................................10.1.4. Kozja uprija u Sarajevu............................................................................................

11. M EMORIJALNA ARHITEKTURA

11.1. Niani...........................................................................................................................11.2. Turbeta ili mauzoleji.....................................................................................................

12. ESME I ADRVANI

12.1. esme12.1.1 Sebilji..12.1.2. Sebilj u Sarajevu12.2. adrvani...

13. HAMAMI

13.1. Isa-begov hamam, poznat i kaoCarev hamamu Sarajevu..........................................

ZAKLJUAK

LITERATURA


5/91

U v o d

Bosna i Hercegovina je moja jedna i jedina domovina. Neunitiva i ponosna, poslijesvakog pada dizala se iz ruevina i pepela ljepa i jaa, ako je to ikako mogue. Bosnomsu vladali mnogobrojni vladari i mnogi ljudi koraali njome i svako od njih ostao jeopinjen njenim blistavim bisernim i istim izvorima, cvjetnim poljima i planinama,njenim prirodnim uvarima. Ovaku sliku moje domovine upotpunjava kr isamoisklesano hercegovako kamenje. Takmiei se sa prirodnim ljepotama veinavladara i neimara je pokuala ostaviti prepoznatljiviji peat mojoj domovini. Tako su se unjoj ispreplele razliite kulture, tradicije i nacije.

Najvei peat u arhitekturi ostavile su joj Osmanlije sa najveim brojem izgraenihnajljepih graevina. I ba po tim graevinama moja domovima je prepoznatljiva usvijetu. Da ivim jo minimalno deset stoljea ne bih mogla nai i obii svaki steak ividjeti lino sve njene ljepote. Zato sam se odluila za svoj zavrni ispit u u gimnaziji pisati temu Orijentalna arhitektura u Bosni i Hercegovini i bar na taj nain upoznati jo jedan djeli njene ljepote.

Bosna

Bosna, to je jedna dobra zemlja. Kad plae klobuajukiseljaci. Sagni se i pij, niko se ne ljuti. U Bosni ima jednatiina. U tiini jedna njiva. U toj njivi obeharalo stablo.

Zimi Bosna po svu no srebrom zvoni. Bosna ima Bosanca. Kad Bosanac lijee na poinak on polako glavu spusta na zemlju Da zemlju ne povrijedi. Bosna ima majku. Majka se popne na brdo iznad pruge pa mahne mainovoi. Majkamahne mainovoi, a lokomotiva vrisne. Bosna ima kuu.

U kui ivi starica Njen smjeh je ajet o denetu. Skloniobuu kad prelazi Unu, Savu, Drinu. Operi noge urijekama Bosna je ilimom zastrta.

(Nedad Ibriimovi)


6/91

1. Osmanska/orijentalna arhitekturaArhitekturaOsmanskog carstvaje u cjelini specifina i drugaija od ostalih, posebnokada je u pitanju izgradnja damija u stiluMimara Sinana, kaoSulejmanija damijaiz 16. vijeka.Gotovo 500 godina bizantska arhitektura je utjecala na izgradnju damija kao to je Aja Sofija, koja je posluila kao primjer za mnoge osmanske damije kao to jeehzada damija,Sulejmanija damijai Rustem-paina damija.

Osmanlije su dostigle najvii stepen arhitekture u islamskim zemljama. Oni su posjedovali tehnike izgradnje nepreglednog unutranjeg prostora ogranienog"besteinskom", ali masivnomkupolomi uspjevali su napraviti perfektan sklad izmeuunutranjeg i vanjskog prostora, kao i sklad tame i svjetlosti. Islamska orijentalnaarhitektura se sastojala od izgradnje jednostavnih zgrada sa prostranom dekoracijom, svedok je nisu preobrazile Osmanlije kroz novi dinamini arhitektonski izraaj, koji seogledao u izgradnjilukova,kupola, polukupola i stubova.

Aja Sofija (damija Svete mudrosti) je sagraena u doba cara Justinijanau Carigradu ,

u razdoblju izmeu532. i 537 . godine, i jedno od najveih graditeljskih dostignua.(slika br. 1)

Damije koje su bile male i mrane prostorije sa zidovima pokrivenim arabeskama su preobraene u svetite estetike i tehnoloke ravnotee, oplemenjene elegancijom i sanagovjetajem dotad neviene superiornosti.
http://bs.wikipedia.org/wiki/Osmanlijsko_carstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sulejmanije_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Aja_Sofijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sulejmanije_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Osmansko_carstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Kupolahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Luk_(oblik)http://hr.wikipedia.org/wiki/Justinijanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Carigradhttp://hr.wikipedia.org/wiki/532http://hr.wikipedia.org/wiki/537http://bs.wikipedia.org/wiki/Osmanlijsko_carstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sulejmanije_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Aja_Sofijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sulejmanije_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Osmansko_carstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Kupolahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Luk_(oblik)http://hr.wikipedia.org/wiki/Justinijanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Carigradhttp://hr.wikipedia.org/wiki/532http://hr.wikipedia.org/wiki/537


7/91

1.1. Utjecaj orijentalnoislamske civilizavije na BiHU BiH postoje mnogobrojni arhitektonski spomenici iz turskog perioda i ine veomavaan dio kulturne batine ovih dviju zemalja. Istina je da je duh te arhitekture doaoizvana, ali su same spomenike podizali, gradili, klesali i usklaivali s prilikama ishvatanjima okoline, o svome troku, sinovi tih dviju pokrajina, najveim dijelom domailjudi, i muslimani i krani. Danas su oni za nas vani po svome kulturno-historijskom iumjetnikom znaenju. ''Padom utvrenih kraljevskih gradova Bobovca, Visokog i Jajcagodine 1463. bi zauvijek zapeeena sudbina bosanskog kraljevstva. A kad jo 1482.godine pade i Herceg-Novi, posljednje uporite zemalja hercega Svetog Save, najvei dioteritorija dananje BiH ue u sklop carstva turskih sultana i pod neposredan utjecajorijentalne kulture.''1 Privlanost orijentalnoislamske civilizacije proizilazila je iz raznihokolnosti po tome to je ona donosila vii ivotni standard, unosila je nove potroake potrebe, razvijala je estetska osjeanja, davala je maha mati to je bila prilagoena potrebama ovjeka i donosila je jednu vrstu lagodnosti i posebno po svome pozitivnomodnosu prema prirodi. Takoe je atraktivnost ove civilizacije proizilazila i iz toga to sunjeni nosioci, bilo to Turci ili bosanski Muslimani, vaili kao oni iz ijih se redova biraovladajui sloj gospoda.

Brojni pisani dokumenti potvruju da su osnivai tih spomenika bili pojedinci. Posebnovaan faktor koji je utjecao na razvoj ove arhitekture bio je religiozni osjeaj, kojima su bili proeti islamizirani dijelovi naih naroda. Poznato je da islam trai od svojihsljedbenika troenje imetka, kako uope, tako i u drutvene svrhe, a za to im obeavaveliku nagradu. Tako sinovi ove zemlje, brojni osmanski dravnici, veziri, pae, teftedarii drugi slubenici, od svojih prihoda, koji su bili najee iz ratnog plijena, podiu po BiHrazne zadubine, a u vakufu ostavljaju, za uzdravanje ili zakladu, imetak u novcu,zemlji, duanima i drugim privrednim objektima. Obini graanski stalei, trgovci i sitni

obrtnici ne zaostaju za tim visokim i imunim dravnicima, a takoe ni ene iz mahale. USarajevu su, naprimjer, podigli svoje damije i ostavili lijepo imanje za njihovouzdravanje po jedan buzaija, nalaija, poaija i sara, a tako su isto dvije sestre,djevojke, tkajui na stonu platno sagradile u tom istom mjestu jednu esmu koja je tustajala sve do 1895. Upotreba turcizma je vaan dokaz o utjecajima orijentalno-islamskecivilizacije na junoslaveneske narode.

Orijentalista Abdulah kalji sastavio je rijenik turcizma na srpskohrvatskom jeziku i turegistrirao 6.878 pojmova sa 8.742 rijei orijentalnoislamskog porijekla.''Ranije je narodna nonja u junoslavenskim zemljama bila sasvim orijentalna. tavie, jo u doba srpskog nacionalnog preporoda veliki kultruni reformator Vuk Karai

proglasio je fes nacionalnom nonjom.''2

O intenzivnosti i zastupljenosti orijentalno-islamskih utjecaja pokazuje nam i njihov osjeaj u crkvenom graditeljstvu, namjetaju i predmetima, ureaju ikonostasa, u vezu i ukraavanju crkvenih knjiga, kao i uope ureligioznom ivotu krana.

1.2. irenja orijentalno-islamske kulture na prostoru BiH1 B. Zlatar, Zlatno doba Sarajeva (XVI stoljee), Sarajevo Publishing, Sarajevo, 1996.2 M. Mujezinovi, Islamska epigrafika Bosna i Hercegovina, Sarajevo Publishing, Sarajevo, 1998.


8/91

Turski utjecaj se neposredno pojavljuje u nae krajeve preko administracije kako pojedinaca tako i grupa koji su boravili u Stambolu, a i u drugim islamskim centrima i tosu bili preteno janjiari, studenti, trgovci, haije i dr. To to je slubeni jezik bio turski bio je takoe vaan inilac za irenje ove kulture. Kao to smo i ranije napomenuli, vano je da su tekovine ove kulture sadrane i u samom islamu. Islamskom civilizacijom bio je

duboko proet muslimanski ovjek bez obzira na njegovo etniko porijeklo.

Damija sultana Sulejmana Velianstvenog u Istambolu. Najmonumentalnije djeloosmanskog klasinog arhitektonskog stila. Najvei osmanski arhitekt mimar Sinan svoje

najvee graditeljsko ostvarenje realizovao je u vrijeme najmonijeg osmanskog vladara.(slika br. 2)

U popularizaciji ove kulture posredniku ulogu odigrali su bosanski Muslimani kaogeografski najisturenija skupina. ''Meutim, bosanski Muslimani nisu bili obinitransmiteri, jer su, kao i drugi narodi, preuzete civilizacijske tekovine obogaivali svojimudjelom u skladu sa vlastitim kulturnim tradicijama.''3

1.3. Utjecaj orijentalne/osmanske arhitekture na kulturu u BiH

3 E. elebi, Putopis o Bosni i Hercegovini, Sarajevo Sejtarija, Sarajevo, 1999.


9/91

Jedna vrlo vana odlika islamske civilizacije nala je svoj snaan izraz takoe u bosanskoj arhitekturi, a to je bio dobro naglaen odnos prema prirodi i prema ivotu. UBosni je arhitektura teila tome da se skladno uklopi u zelenilo pejzaa i da su stambeni idrugi objekti izloeni suncu, da se tekua voda do maksimuma iskoristi, ali se tjelesnikult takoe nije zapostavljao. Islamsko strogo monoteistiko naziranje nalo je svoj izraz

u tome to je zapostavljala slikarstvo i kiparstvo, kao i oblikovanje ivih bia.Prikazivanje ivotinjskih likova u stilizovanom obliku zastupljano je i u muslimanskomvezu u BiH. Osobito ovo vai za pauka (radu), koji je, kako je poznato kod muslimana,simbol radosti, labuda na vodi, riba i jo nekih. U izradi nadgrobnih spomenika niananaena je supstitucija za plastino oblikovanje ljudskih bia. Dekorativni elementiorijentalnoislamske umjetnosti zastupljeni su i u bosanskom graditeljstvu, proizvodimaumjetnog obrta, u izradama bakra, zlata, i srebra, eljeza i drugih metala, keramici,opremi knjiga i drugim, ali je sigurno da nigdje nije u istoj formi zastupljen. Upravo sudvojica Bonjaka glavni predstavnici turskog minijaturnog slikarstva, to su Visoak Nesuh Mitraki i Naka Osman. U ilimarstvu su takoe jako naglaeni orijentalno islamski utjecaj, a ono se oslanja na odreene vjerske obiaje, a i na nain ivota.

injenica je da je arhitektura BiH imala karakteristike turskoislamske arhitekture, a ineke svoje odreene vlastitosti, te vlastitosti proizilazile su iz toga to su graditelji neimari i izvoai duneri bili uglavnom domai ljudi iz BiH, pa su tako u nju unosilielemente domae umjetnike tradicije. Drvo koje daje velike oblikovane mogunosti bilo je veoma zastupljeno u graevinskom materijalu orijentalnoislamske arhitekture iznamo da je to posljedica umskog bogatstva BiH.

Barokni dvorac Dolmabake (nova rezidencija) u Istambulu na Bosforu sa veomabogatim i vrijednim umjetnikim eksponatima. Predstavlja graditeljstvo osmanskog

ampira koji karakterie prodor evropskog uticaja na osmansku arhitekturu.(slika br. 3)

1.4. Osmanski arhitektonski stilovi pretee bosanskogarhitektonskog sloga


10/91

Rodonaelik Turaka-Osmanlija je tursko pleme Kai koje je i prvobitno bilo nastanjeno uoblasti dananje Ankare sa hanom Ertogrulo, iji se sin Osman proglasio sultanom 1299.godine i stvorio novu tursku dravu koja se irila prema oslabljenoj Bizantiji. Seldukistilovi su se ve mijeali sa bizantijskim (uticaj Aje Sofije) i utjecali na stvaranje velikog prostora ispod jedne kupole na etiri stuba. Ovo je osnovna novost i u osmanlijskim

arhitektonskim stilovima, dok ostali elementi sadravaju selduke arhitektonske stilove.1.4.1. Brusanski i ranocarigradski period (XIV i XV stoljee)

U ovom periodu se grade ulu damije sa vie manjih kupola kao: Ulu-damija u Bursi(1399.) sa dvadeset malih kupola na toliko polja podijeljenom molitvenom prostoru.Eski damija u Jedrenu (1414.), Zindirlikuja-damija u Carigradu sa est jednakihkupola i trijemovima sa po tri male kupole.

U grupu damija sa velikom kupolom iznad jedinstvenog prostora spadaju: Alaudindamija u Bursi (1326.), Zelena damija i Izniku (1378.), Firuz-agina damija u

Carigradu (1491.). Grade se u ovom periodu i damije sa dvije kupole iste veliine.Damija Orhan-beja u Bursi, Murad-paina damija u Carigradu (1466.).

U ovom bursanskom i ranocarigradskom stilu graene su i brojne medrese i turbeta(mauzoleji) kao to su medresa sultana Mehmeda Fatiha u Carigradu (1471.) zatimhanovi Orhan-gazi u Bursi i Kirkihan u Carigradu (1467.) i bezistani u Bursi, Ankari,

Jedrenu.U periodugraeni sui hamami:Orhan

begov uBusri,Mahmut- pain uCarigradu(1466.) i palate:Orhanovau Bursi,sultanFatihova u

Carigradu(1458.).

Uludamija, Alaudinova damija izgraena u Bursi 1326. godine.(slika br. 4)1.4.2. Klasini period osmanske arhitekture (1501-1703.)


11/91

Ovaj najznaajniji period u osmanskoj arhitekturi uope, obiljeila su dva graditelja,odnosno dvije graditeljske kole iji su oni rodonaelnici, a to su mimar Hajredin i mimar Sinan, najvei neimar ne samo klasinog, nego uope osmanskog arhitektonskog stila.

Mimar Hajredin gradi u vrijeme sultana Bajazita II ( 1481-1512.), sa najznaajnijom

damijom sultana Bajazita II (1501.). Ova damija ima prostorno rjeenje sakonstruktivnim sistemom pod utjecajem Aje Sofije i svi ostali neimari rade u mimar-Hajredinovom stilu.

Mimar Sinan(1490-1588.) oznaavanajvei uspon turske arhitektureuope. Prva mu je damija ahzade(1548.) ne velika, ali konstruktivnosjajna. Mogue da njegovanjaznaajnija osobina, istoa ismjelost u konstrukciji, dola doizraaja jo u poetku graditeljske

karijere. Njegova najznaajnijadanija je: Sultan Sulejmanova iliSulejmanija u Carigradu. Kau da na posjetioca ini takav upeatljivdojam da im joj se priblie moguuvidjeti njenu dominantnost u prostoru

Bajazitova damija izgraena na Bajazitovom trgu 1506. godine(slika br. 5)

Druga znaajna damija neimaraSinana je damija Selima II uJedrenu (1569-1575.). Njemu injegovoj koli pripisuje se preko 300sakralnih, javnih, stambenih i vojnihgradnji u raznim krajevimaogromnog Osmanskog carstva. MostMehmed-pae Sokolovia na Drini uViegradu.

Selimija damija u Jedrenu, druga po znaaju koju je sagradio neimar Sinan u klasinom osmanskom stilu.Ovo je najljepa i najvea damija

na Balkanu.(slika br. 6)

Najpoznatiji uitelj mimar Sinanove kole je Mehmed-aga, graditelj najvee carigradskeSultan Ahmedove ili Plave damije (1606-1616).


12/91

Sultan Ahmedova ili Plava damija u Istambulu. Sagradio je najpoznatiji uenik mimar Sinanove kole Mehmed-aga (1609-1616. godine). Ovo je najvea damija u Istambulu.

(slika br. 7)

1.4.3. Period dekoracije tulipana (1703-1730.)

Sam naziv karakterie ovaj arhitektonski stil, jer tu nije rije o prostranim vrijednostimaarhitektonskih objekata, nego samo o dekoraciji u kojoj preovladava stilizovani cvijettulipana. Ovo je ujedno i period opadanja moi Osmanskog carstva to se odmah, po

neprijed navedenoj maksimi,odrazilo na arhitekturu te seumjesto prostranih atributa kaonosioci stila pojavljuju dekorativniatributi.U ovo vrijeme SultanAhmet III gradi vei brojadrvana-fontana. Ibrahim-paagradi nekoliko paviljona. Kroznavedene objekte vidan je prodor evropskih stilova i uticaj Evropena osmansko arhitektonsko

stvaralatvo.

Fontana sultana Ahmeda III u Istambulu podignuta 1728. godine ispred ulaza u Saraj. Predstavlja najprezentativniji objekat arhitektonskog stila iz perioda dekoracije tulipana

- lala. Objekat nema prostornih nego dekorativne vrijednosti.(slika br. 8)


13/91

1.4.4. Period osmanskog baroka (1730-1808.)Period baroka u osmanskoj arihtekturi pada u vrijeme reformi Osmanskog carstva u

kome se tada javljaju nacionalno oslobodilaki pokreti diljem Carstva. Tada na osmanske prostore prodire stil evropskog baroka, ali u formi prilagoavanja osmanskoj

arhitektonskoj tradiciji. Ustilu izmjenjenog barokaizgraene su NuriOsmanlija damija uCarigradu, turbe i adrvanAbdulhamida I, kao idamija sultana Selima IIIu Carigradu.

Nuri Osmanlija damija izgraena u Carigradu(slika br. 9)

Ovi objekti su po prostornim, konstruktivnim i ostalim rjeenjima ispod ostvarenja izvremena klasinog perioda osmanske arhitekture, a to je vrijeme dekoracije u tojarhitekturi.

1.4.5. Period osmanskog ampira (1808-1874.)Ovaj period oznaava prodor evropskog utjecaja, ne samo na osmansku arhitekturu, negona civilizaciju i kulturu uope. U arhitekturi vlada eklekticizam i arhitektonski objekti

sagraeni u ovom periodunemaju nita zajedniko saarhitektonskom osmanskomtradicijom. Iz ovog perioda potiu: Turbe sultana MahmutaII, kola Devri Kalife, Nusretijadamija i poznati barokni dvoracDolmabake (nova rezidencija saveoma bogatim i vrijednimumjetnikim eksponatima) uCarigradu na Bosforu.

Valide damija u Aksaraju, znaajna predstavnica perioda osmanskog ampira.(slika br. 10)


14/91

Mimar Sinan (1490-1588.) najvei graditelj i rodonaelnik klasine

osmanske graditeljske kole. Bio jearhitekta 360 graevina (84 damije, 51mesdid, 57 medresam, 22 mauzoleja, 17 imareta, 48 karanvasaraja, 46 hamamaitd). Njegova tri najznaajnija djela su

Sulejmanija damija (Carigrad), ahzadadamija (Carigrad) i Selimija damija u Jedrenu. Poredili su ga s Botielijem i

Mikelanelom.(slika br. 11)

1.4.6. Neoklasini period (1874-1930.)Ovaj period u osmanskoj arhitekturi ini nastavak prethodnog, a zatim tei vraanju

klasinom stilu u osmanskoj arhitekturi sa unoenjem modernih inovacija u sjajnoklasino. No, svi ovi pokuaji nisu imali znaajnijih rezultata, jer vie nije bilo onihuvjeta koji su nastali i razvili se u tom klasinom, najznaajnijem stilu osmanskearhitekture.Sve naprijed navedene periode pojedinih razdoblja arhitektonskih stilova u ogromnom

islamskom carstvu, koje se svojevremeno na vrhuncu moi, prostiralo du svih starihkontinenata, od Atlantskog okeana na zapadnu do Malezijskog arhipelaga u Tihomokeanu na istoku, klasificirali su zapadni istraivai i historiari umjetnosti. Zbog toga postoje i evidentni propusti u klasifikaciji civilizacijskih batina na tako ogromnom prostranstvu pa i nedovoljna istraenost civilizacija onih islamskih zemalja i naroda zakoje zapadnjaci nisu imali naglaen interes. Nakon to se raspalo ogromno islamsko carstvo na niz manjih i veih nezavisnihislamskih drava, kako je to naprijed navedeno, za ovaj rad najvei znaaj ima nastanakOsmanskog carstva u XIV i XV stoljeu koje se iz Male Azije proirilo na itavu istonu polovinu Balkanskog poluotoka, a zatim i dalje, pa su prodori dopirali i do samog Bea.Ovim osvajanjem istoni krajevi Balkana doli su pod vlast Osmanlija, a time i pod uticajislamske, posebno osmanske civilizacije i islamskog arhitektonskog uticaja i graditeljstvauope.


15/91

2. Historijski okviri razvoja s a k r a l n i h objekataorijentalne arhitektura u Bosni i Hercegovini

2.1. Pojava i rasprostranjenostRazvoj orijentalne arhitektura u Bosni i Hercegovini poinje poslije uspostavljanjaosmanske vlasti nakon pada Bosne 1463. godine, iako su neki objekti nastali i prije ovegodine. Damije, svakako, spadaju meu najstarije graevine. Nije mogue uspostaviti taan redosljed pojave i gradnje damija, jer dokumentacija onjima nije potpuna. Najmanje podataka imamo o damijama iz najstarijeg perioda,odnosno iz XV stoljea, a najvie o objektima iz XVI stoljea. Pojavu i rasprostranjenostgradnje damija moemo pratiti samo globalno hronoloki, po regionima i naseljima, pratei irenje osmanske uprave u Bosni i Hercegovini,Treba imati u vidu da je u vrijeme pada Bosne osmanska drava preivljavala etrnaestudeceniju svog postojanja i razvoja arihtekture. Svi osnovni arhitektonski problemi surijeeni, a pogotovo u pogledu gradnje damija. Na osnovu bogatog arhitektonskognasljea selduke, zatim maloazijske i vizantijske arhitekture, uz osnovnu ideju islamskereligije, uspostavljen je nain gradnje damija i drugih objekata razliite namjene, kao tosu: turbe, medresa, hamam, imaret, tekija, saraji. Izgraene su mnoge damije raznovrsne po obliku, od onih najjednostavnijih jednoprostranih sa ravnom tavanicom i onih sakupolom do sloenih sa vie kupola.

Od XV stoljea intenzivira se gradnja damija u evropskom dijelu drave, jer su tezemlje, osmanskim osvajanjem, prvi put dole u domen islamske kulture. U Bosni, kao pograninoj oblasti carstva, najvie su se gradile jednoprostrane damije, pa je prihvaena i primjenjivana u svim vidovima arhitektonske materijalizacije, od onenajjednostavnije s drvenom munarom do najsavrenije sa kupolom. Prvi takvi objekti sakupolom u Bosni su se pojavili krajem druge decenije XVI stoljea.4

Do tada su mnoge damije bez kupole odigrale vanu ulogu u irenju islamskearhitektura i tazvoj zateenih i novih naselja. U prvoj fazi u nekim osvojenim mjestimaadaptirani su postojei objekti za potrebe damije. Negdje su to bile crkve, a negdje idijelovi tvrave, i drugi objekti pogodni za molitvu. Zatim se ozbiljno pristupa gradnjidamija. Moe se pretpostaviti da je meu tim najstarijim damijama bilo i onih sadrvenom munarom, jer je to najjednostavniji nain gradnje.

Prve damije u nekom osvojenom podruju Turci su gradili na punktovima, koji su imalistrateki znaaj za uspostavljanje vlasti i dalje napredovanje, kao i u stratekim vanim4 Prvu damiju sa kupolom u Bosni izgradio je Mustafabeg Skenderpai 1518. godine u Sarajevu umahali koju je narod nazvao Skenderija. Poruena je 1945., a munara 1960. (M. Mujezinovi, Epigrafika I)


16/91

utvrenjima. U Bosni ih treba traiti u bosanskom krajitu, koje je postojalo oko Sarajevaod 1453. do 1463. godine.5 Narodna predaja kae da je damija u Ustikolini najstarija u Bosni i Hercegovine, a prema natpisu koji je postojao u damiji izgraena je 1446. godine, ali to ni do danas nije

dokazano.6 U koliko je narodna

predaja tana, ta prvobitna graevina je sigurno bila skromnija, mogue i sadrvenom munarom, jer dananjamunara po svojoj formi, preciznoklesanim kvaderima i stalaktnimukrasom odgovara munarama iz XVIstoljea.

Najstarija damija u Bosni i Hercegovini, izgraena, prema narodnom predanju, u Ustikolini 1448-1499. godine

(slika br. 12)

Drugu damiju prije pada Bosne izgradio je krajinik Isabeg Ishakovi. Nije poznatotano kako je izgledala ta najstarija damija u Sarajevu, a S. Kemura i H. Kreevljakovinavode da je imala drevnu munaru te da je nastala 1457. godine.7 To je stara damija kojase nalazila na mjestu dananje Careve damije, koja je pokrivena kupolom prilikomtemeljite obnove 1565. godine i proirena sa dva bona dodtka 1847. godine.8 U popisu bosanskog sandaka iz 1515/16. godine naziva se damija Atik, to znai da je najstarija,9a u drugim dokumentima iz XVI, XVII i XVIII stoljea sultan Mehmedhanova i Careva.U istim dokumentima se navodi da slubenici damije, imam, hatibi i mujezin uivajutimare.10 Ovo dokazuje da je Isabeg ovu damiju sagradio iz dravnih sredstava pa jezato dobila ime tadanjeg sultana ili naziv Careva, to je bilo uobiajno. Prema Ademu Handiu, od poetka su postojale damije za posadu u slijedeim

tvravama: Zvorniku, Srebrenici, Sokolu, Srebreniku, Kulatu, Brkom, apcu.11

5 Bosansko krajite je postojalo od 1453., a moda i od 1488., pa do osnivanja bosanskog sandaka 1463.godine na podruju dananjeg Sarajeva i utvrenja Hodidjed. Spomije se i kao Vilajet Hodidjed koji je popisan 1455. godine. (H. abanoovi, Bosanski Paaluk, Sarajevo 1928.)6 Damija u Ustikolini ima ulazni trijem sa drvenim stupovima i prostir za molitvu veliine 12,2 X 12,4 m,visine 6,3m. Graena je od lomljivog kamena, to odudara od naina zidanja munare. Ima ravnu drvenutavanicu i etverovodni krov, koji je do Prvog svjetskog rata imao olovni pokrov, a sada crijep.(M.Mujezinovi i E. Dimitrijevi, Damija na Ustikolini, Nae starine II, 1957.)7 S. Kemura, Sarajevske damije i druge javne zgrade turske dobe, 1908.,

H. Kreevljakovi, Sarajevo do Husrevbega, 1932.)8 S. Kemura, isto9 H. abanovi, Postanak i razvoj Sarajeva, Radovi Naunog drutva III, Sarajevo, 1960.10 S. Kemura, isto

Z. Faji, Stanje sakralnih prosvjetnih objekata u Sarajevu za vrijeme provale Eugena Savojskog, 1982.11 A. Handi, isto


17/91

Meu prva utvrenja u Bosni u kojima je postavljena posada spadaju Zvornik (1460.),Srebrenica (1462.) i Kulat (1463.).12 Mogue je da je u Kulatu izgraena jedna odnajstarijih vojnikih damija sa drvenom munarom u Bosni.

Za nju Evlija elebija kae da je Ebul Fethova, to znai da je izgraena za vrijeme

vladavine sultana Mehmeda II Fatiha (14511481.).13

Utvrenje Kulat nalazi se na vrhuvisoke stijene na uu rijeke Jadra u Drinjau. I danas se na toj visokoj litici nalaze ostacitvrave i mala damija sa drvenom munarom koja je sauvala arhaian izgled.Nakon to bi bila obezbijeena granica osvojenog podruja, stvarani su uslovi za razvoj

naselja u novim kulturnim uslovima. Najstarije otvoreno naselje nastalo je u Sarajevu sadamijom i zadubinama Isabega Ishakovia.

Impresivna mala drvena damija iz osmanskog vremena, na vrhu visoke stijene na Kulatu, iz 15. stoljea. U svome Putopisu spominje je Evlija elebi i kae da je sultan

Fatihova damija(slika br. 13)

Meu najstarije poznate damije u Bosni spadaju i one u Sarajevu i u Foi koje suizgradili namjesnici bosanskog i hercegovakog sandaka.14 U Sarajevu, to su mesdidiMehmedbega Minetovia (146364.), Ajasbega (147076.), Jakubpae (1491.), Jahja bega (148283.), a u Foi Hamzabegov mesdid (147075.). Meu najstarije damijespada i Sinan paina damija u Mostaru iz 1476. godine.15

12M. Mujezinovi, Epigrafika II13 Govorei o Kulatu, Evlija pie:U gradu ima Ebul Fethova damija, kue: ehajina, imamova,mujezinova.Zatim ima itnica, debhana, pet ahi topova, dizdar i dvadeset i osam prisutnih vojnika posade. (E. elebi, Putopis, Sarajevo, 1967.)

14 Sarajevo je bilo centar bosanskog sanaka, koji je osnovan 1463., a Foa hercegovakog, koji je osnovan1470.15 H. Hasandedi, Kulturno historijski spomenici u Mostaru iz turkog perioda, Sarajevo, 1961.


18/91

U istonoj i centralnoj Bosni i u Hercegovini, koje su osvojene nakon pada Bosne 1463.godine, svi neophodni uslovi za razvoj naselja stvoreni su ve u toku XV stoljea, tako daod poetka XVI stoljea moemo pratiti njihov jai razvoj. Bilo da se radilo o postojeemsrednjovjekovnom naselju ili nekom vanom punktu gdje je trebalo okupitistanovnitvno, damija je bila prva kulturna ustanova, kojoj se zatim dodaju i prosvjetni i

privredni objekti koji treba da pospjee razvoj arije. Naselje se zatim irilo poorijentalnim pricipima tako da se u centru razvija arija, a oko nje mahale za stanovanje.Adem Handi je ukazao da je osnivanje naselja bilo rezultat osmiljene dravne politikekoja se ostvarila preko institucije vakufa. Ta politika bila je uslovljena javnim potrebama,najvie strategijskim i komunikacijskim.16

Prve damije u mnogim mjestima bile su carske, dravne.17 Uloga drave odraavala se iu tome to je naselje koje je dobilo pravni status kasabe muslimansko stanovnitvo biloosloboeno dravnih poreza.18 Time bi se mogao objasniti ubrzan razvoj naselja.

U XVI stoljeu razvijaju se naselja uistonoj i centralnoj Bosni, odnosno u

oblastima koje su bile udaljene odgranine linije. Njihov rast se produiodo XVII stoljea. Najvei uspon jedoivjelo Sarajevo, sjedite bosanskogsandak-bega, koje je krajem XVIIstoljea imalo 104 mahale i isto tolikodamija.19 Od ostalih istiu se Mostar iBanja Luka sa 37, zatim Foa sa 17damija, Travnik isto sa 17, Tuzla sa 12damije.20

Damija huseina aua u Tuzli, podignuta u 17 st., graena iskljuivo od drveta(slika br. 14)

U svim tim mjestima donatori grade prvenstveno sakralne, a zatim i druge objekte prosvjetne, privredne i javne. Damije se javljaju u razliitoj izvedbi i u pogledu primjenjenog graevinskog materijala i konstrukcije. Od sredine XV stoljea pa do 1518.

16 A. Handi, O formiranju gradskih naselja u BiH u XVI stoljeu; 1975.17 Handi navodi tri varijante formiranja naselja:1. privatna (dervika), 2. vladarska (dravna), 3. privatna (feudalna).

Druga varijanta u formiranju naselja gradskih sastojala se u injenici to su se na raznim punktovima, kao prve kulturne ustanove, podizane tzv. carske damije, koje su bile faktiki dravne. Tako je kroz jednostoljee, od 70 tih godina XV stoljea do 70 tih godina XVI stoljea, podignuto u Bosni 25 nominalnihcarskih damija, kojima su bili udareni temelji slijedeim kasabama: Sarajevo i Zvornik prije 1481.; Foa,Rogatica, Srebrenica, Viegrad, Travnik, Prozor i Nevesinje prije 1512.; Kneina, Doboj, Stolac prije1520.; zatim Jajce, Banja Luka, Tula, Bijeljina, Gradika, Blagaj kod Mostara, Jezero kod Jajca prije 1566.(A. Handi, Vakuf kao nosilac odreenih dravnih i drutvenih funkcija u Osmanskom Carstvu, 1983.)18 A. Handi, O formiranju nekih gradskih naselja19 H. Redi, Studije o islamskoj arhitektonskoj batini, Sarajevo, 1983.20 H. Redi, isto


19/91

godine u Bosni se grade samo damije sa etverovodnim krovom. Munara je bila kamenaili drvena.

U toku XVI stoljea nain gradnje damije se obogauje primjenom potkupolnih rjeenja, pa se u toku XVI I XVII stoljea jedno prostrana damija javlja u tri osnovne izvedbe:

1. damija sa kupolom2. damija sa etverovodnim krovom i zidanom munarom3. damija sa etverovodnim krovom i drvenom munarom.21

Pored ovih potkupolnihdamija mnogo je

raen i tip damije saetverovodnim krovomi ravnom tavanicom. To

je lokalno prilagoavanje

ekonomskim iklimatskim uslovima iobino su to skromnije

damije ija jevrijednost u uklapanjuu ambijent. Meu ovimdamijama ipak ima i

reprezentativnih,velikih objekata, kaoone u Makedoniji, a u

Bosni je takvaSulejmanija damija u

Travniku. Posebnuvrstu ine damije kod

kojih je izvedenadrvena kupola, kao to

je Jahja-paina uSkoplju (1506.),

Tabaica u Mostaru,Gazanferija u Banjoj

Luci i damija na vreluu ajniu.

(slika br.15)

Od poetka XVIII stoljea gradnja kupolnih damija gotovo prestaje u uslovima opadanja politike i ekonomske moi Osmanskog Carstva. Prema nedavnoj statistici, u Bosni iHercegovini je evidentirano ukupno 1120 damija, od kojih je 786 ili 70% imalo drvenu

21 N. Kotovi, Sarajevo izmeu dobrotvorstva i zla, Sarajevo, 1995.


20/91

munaru, 259 ili 23% kamenu i 75 ili 7% bez munare, moramo imati u vidu da meudamije sa kamenom munarom spadaju i 36 damija sa kupolom.22

Sumirajui ove statistike podatke uoavamo da je najvie damija s drvenom munarom bilo u Bosni, ostale su bile prekrivene crijepom ili eramidom. Zamjena drvenog pokrova

naroito je izraena krajem XIX stoljea i U XX stoljeu kada dolazi do vee upotrebeopeke i crijepa, to je ee u naseljima koja u to vrijeme biljee vei prosperitet. Ovakoimpozantna brojnost i izrazito velika zastupljenost damija sa drvenom munarom daju posebo obiljeje Bosni u poreenju sa ostalim pokrajinama koje su se nalazile u sastavuOsmanskog carstva.

Damija s drvenom munarom, Damija s drvenom munarom, Atik damija u Bjeljini, Zavra damija u Livnu

(slika br. 16) (slika br. 17)

2.2 REGIONALNE ARHITEKTONSKE SPECIFINOSTI

22 H. Redi, Studije o islamskoj arhitektonskoj batini, Sarajevo, 1983.


21/91

Kod damija sa drvenom munarom na prostoru Bosne i Hercegovine moemo zapazitirazliite specifinosti. Utom smislu moemo izdvojiti tri osnovna regiona i neka ua podruja unutar njih. Prvi region ini centralna i istona Bosna, drugi zapadna Bosna, atrei Hercegovina.

2.2.1. Centralna i Istona BosnaGeografski ovaj region moemo ograniiti rijekom Drinom na istoku i rijekom Vrbas nazapadu. Da bismo shvatili sve specifinosti u gradnji damija, moramo se ukratkoosvrnuti na drutvenoekonomske i politike prilike, koje su podloga svakoj ljudskojdjelatnosti pa i razvoju arhitekture.

Ovaj region je doao pod osmansku vlast odmah nakon pada Bosne 1463. godine i do1528. godine, odnosno 1528. godine bio je prema sjeveru i zapadom ogranienSrebrenikom i Jajakom banovinom, kada i te oblasti dolaze pod tursku upravu. Nakontoga produavaju se osvajanja ne sjever preko Save i na zapad, naroito poslije

zauzimanja Jajca i Banja Luke 1528. godine. Tako da je ova oblast ostala u pozadiniosvajanja, to je omoguilo dug i miran razvoj u XVI stoljeu i kasnije. To je ujedno istoljee najveeg prosperiteta Carevine, kada dolazi do urbanizacije naselja i procvataarhitektonske djelatnosti. Razvijaju se mnoga naselja sa vie damija i mahala. Od 1518.godine grade se monumentalne damije sa kupolama kao produetak ovakvih gradnji uMakedoniji i na Kosovu, gdje su ve u XV stoljeu nastala znaajna arhitektonskaostvarenja. Najvie damija s kupolom izgraeni je u XVI stoljeu u ovom regionu i usamom Sarajevu kao politikom, privrednom i kulturnom centru toga doba. Ove nevelike,ali arhitektonski znaajne damije i prisustvo poznatih neimara Carstva, koji su gradili,imali su odraza i na gradnju drugih vrsta damija i drugih poznatih objekata.

Od sredine XV stoljea grade se damije sa kamenom munarom, zatim mnogo damijasa drvenom munarom u svim naseljima i veim i manjim. U ovom regionu gradi sestandarni tip jedno prostrane damije sa drvenom munarom, koji ima ulazni trijem i prostor za molitvu. To su veinom damije srednje veliine sa unutrenjim prostorom od50 90 m2, ima i malih, ali se ne grade velike damije. U XIX stoljeu je izgraena samo jedna vea damija sa stupovima u Maglaju.

U centralnoj i istonoj Bosni damije imaju drvenu munaru odmjerene vitkosti koja izlaziiz krova i skladno je ukomponovana u cjelinu. Munara je ukraena letvicama, a na galerijiima otvore, to ostavlja dojam prozranosti.

Za gradnju damija primjenjuju se svi graevinski materijali kao drvo, epri, kamen i bondruk konstrukcija.23 epri se dosta upotrebljava u Sarajevu, Foi, Zenici i Tuzli.

23 Sistemu sa drvenim stubovima i erpiem kao ispunom. U ovom sluaju osim konstruktivne uloge, ovimzidovima se savladavaju nepravilnosti i veliki nagibi terena. Ovaj nain gradnje sve vie je zamjenjivao primjenu punog drveta, to je bilo karakteristino za gradnju u srednjem vijeku. To je posljedica proreivanja i nestajanja uma, a time i obilja drveta za gradnju. Meutim, masovna primjena bondruk konstrukcija u stambenoj arhitekturi nije nala tako masovnu primjenu pri gradnji damija.(H. Redi, Studije o islamskoj arhitekturskoj batini, Sarajevo, 1983.)


22/91

Tamo gdje ima vie kamena kao uSrebrenici, Koraju, Travniku i drugimnaseljima damije su od kamena. Posebnugrupu ine damije od drvenih dasaka. Na

oblikovane karakteristike damija velikiutjecaj ima oblikovanje krova i primjenarazliitih pokrova. Za ovo podruje kao icijelu Bosnu, karakteristini su visokikrovovi pokriveni indrom (vrsta crijepa).Meutim izdvaja se podruje oko Sarajevai Foe, gdje su ti krovovi vremenomzamijenjeni niskim krovovima sa pokrovom od eremide. Izuzetno se kaolokalni pokrov javlja i cijepani kamenkriljac, i to samo u selima jugoistono od

Srebrenice. Od XIX stoljea indra se svevie zamijenjuje crijepom. Kreativni duh naroda Bosne najvie se dokazao na tipu skromne, male, drvene damije sa drvenom munarom. Objekat je zidan u "bondruku". Na te zidove dolazi visoki drveni

krov sa jakim padom zbog snijega te drvenom munarom koja izlazi iz krova i jedvanadilazi sljeme krova. (slika br.18)

2.2.2. Zapadna Bosna

Zapadnom Bosnom nazvaemo geografsko podruje koje se prostire na zapad od rijekeVrbas, odnosno od linije koja spaja Banja Luku, Jajce, Livno.

Banja Luka je osvojena 1528. godine, a osvajanjem Krajine zavreno je 1592. godine padom Bihaa, nakon ega je osnovan bihaki sandak. Zapadni dio Bosne, a naroito podruje zapadno od rijeke Une, imalo je status krajine, odnosno progranine oblasti. Unemirnim prilikama utvrenja su do kraja osmanske uprave imala veliki znaaj.

Ovi posebni ulovi odrazili su se na koncepciji i arhitekturu damija.U ovom regionu Banja Luka zauzima posebno mjesto, kao granino mjesto izmeucentralne i zapadne Bosne. Banja Luka, kao sjedite bosanskog sandaka a zatim i beglerbega, doivjela je najjai razvoj u regionu. Tu su izgraene mnogobrojne damije imnogi objekti islamske arhitekture. Veina damija je imala drvenu munaru. Po osnovnojkoncepciji damije su iste kao u Sarajevu, ali se uoavaju i razlike. Drvene munare su jednostavne bez ukrasnih detalja, galerija im je skoro zatvorena, sa malil otvorima privrhu. Ovakve takozvane slijepe munare karakteristine su za zapadnu Bosnu.

U Jajcu, koje je takoer granino naselje, nastale su dvije posebne i jedinstvene damijesa drvenom munarom i unutranjom kamenom kupolom. Ve od Kljua prema zapaduuoavaju se znatnije promjene u arhitekturi damija. Skoro sve imaju drvenu munaru,damija sa kamenom munarom ima malo, a onih sa kupolama nema. U Bosanskoj krajini,


23/91

gdje je zastupljena gradnja damija sa standardnim rjeenjem, grade se i jednoprostranedamije sa izduenom osnovom i novim varijantama mahfila.

Kako su u Bosanskoj krajini damije sa drvenom munarom, kao najei, a negdje i jedini oblik sakralnog objekta, imale ulogu glavnih damija, graditelji su nastojali da im

daju odgovarajui reprezentativan izgled. To su postigli gradnjom velikih damija, teizmjenom oblika munare.Krajem osmanskog perioda pa sve do danas, kod mnogih damija u zapadnoj Bosnizamijenjene su stare munare sa pokrivenom galerijom, novom drvenom munarom saotvorenom galerijom. Arhitektonski oblik damije se mijenja ne samo promjenom oblikamunare nego i novim nainom oblikovanja fasada, koje umjesto uobiajno dva reda prozora dobijaju jedan red izduenih prozora.Pored svega navedenog, posebno obiljeje Bosanskoj krajini daju damije sa drvenommunarom u utvrenjima, koje su izgraene u sredini tvrave, uz vanjske bedeme ili iznadulaza.

2.2.3. Hercegovina Ubrzo poslije pada Bosne, ve 1470.godine, osnovan je hercegovaki sandak,koji je u prvih sto godina imao sjedite uFoi. Ovdje se Mostar razvio u kulturnicentar i najznaajnije naselje sa najviedamija, medresa i drugih javnih objekata.U Hercegovini, shodno dugotrajnojtradiciji graenje kamenom, skoro svedamije imaju kamenu munaru. Od onomalo damija sa drvenom munarom veinaih je izgraena u podruju koje gravitiraBosni, u selima oko Konjica i u Prozoru.Damije se po tlocrtnoj konstrukciji nerazlikuju od onih u centralnoj Bosni. Imajustandardno rjeenje jedno prostranedamije graene od kamena. Regionalnoobiljeje imaju neke damije oko Konjicakoje su pokrivene kamenim ploama.

Potkupolna damija je kod nas uspjeno prihvaena kao konani rezultat dugog razvojnog puta od selduke arhitekture,

pa preko brusanskog i ranocarigradskog stila, do klasinog turskog perioda.

(slika br.19)3. DAMIJE U BOSNI I

HERCEGOVINI


24/91

Spisak damija u Bosni i Hercegoviniizgraenih od15. vijekado danaszatienih kao spomenici kulturne batine Bosne i Hercegovine.

Alada damija, Foa Arnaudija damija, Banja Luka

Azizija damija, Bosanski amac

Begova damija,Sarajevo

Careva damija, Sarajevo

arijska damija, Livno Ferhat-Paina damija"Ferhadija", Banja Luka

Fethija damija, Biha

Hadi Ahmet Dukatareva damija"Glavica damija", Livno

Husejnija damija, Gradaac

Karaozbegova damija, Mostar Osman-paina damija, Trebinje

Sultan Sulejmanova - Careva damija, Blagajkod Mostara

iman Ibrahim-paina damija, Poitelj

Tabhanska damija, Visoko- Restaurirana, drveni minaret

Alaudinova (adrvanska) damija, Visoko

Veli-dedina damija, Stolac

Kalavun Jusuf-paina, Kurumlija damija, Maglaj

3.1. Procvat Sarajeva za vrijeme Gazi Husrev-bega
http://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/15._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Alad%C5%BEa_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fo%C4%8Dahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Arnaudija_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banja_Lukahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Azizija_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosanski_%C5%A0amachttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Careva_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Car%C5%A1ijska_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Livnohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ferhat-Pa%C5%A1ina_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ferhadijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banja_Lukahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fethija_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Biha%C4%87http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Had%C5%BEi_Ahmet_Dukatareva_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Glavica_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Livnohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Husejnija_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Grada%C4%8Dachttp://bs.wikipedia.org/wiki/Kara%C4%91ozbegova_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mostarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Osman-pa%C5%A1ina_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Trebinjehttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Sultan_Sulejmanova_-_Careva_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Blagajhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mostarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%A0i%C5%A1man_Ibrahim-pa%C5%A1ina_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Po%C4%8Diteljhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Tabhanska_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Visokohttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Alaudinova_(%C5%A0adrvanska)_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Visokohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Veli-dedina_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Stolachttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalavun_Jusuf-pa%C5%A1ina%2C_Kur%C5%A1umlija_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Maglajhttp://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/15._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Alad%C5%BEa_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fo%C4%8Dahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Arnaudija_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banja_Lukahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Azizija_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosanski_%C5%A0amachttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Careva_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Car%C5%A1ijska_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Livnohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ferhat-Pa%C5%A1ina_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ferhadijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banja_Lukahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fethija_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Biha%C4%87http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Had%C5%BEi_Ahmet_Dukatareva_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Glavica_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Livnohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Husejnija_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Grada%C4%8Dachttp://bs.wikipedia.org/wiki/Kara%C4%91ozbegova_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mostarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Osman-pa%C5%A1ina_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Trebinjehttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Sultan_Sulejmanova_-_Careva_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Blagajhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mostarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%A0i%C5%A1man_Ibrahim-pa%C5%A1ina_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Po%C4%8Diteljhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Tabhanska_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Visokohttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Alaudinova_(%C5%A0adrvanska)_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Visokohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Veli-dedina_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Stolachttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalavun_Jusuf-pa%C5%A1ina%2C_Kur%C5%A1umlija_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Maglaj


25/91

Najslavnije doba povijesti Sarajeva za vrijeme osmanlijske uprave je bilo u periodustolovanja Gazi Husrev-bega na dunosti bosanskog sandak-bega (1521.-1541.). Ako seizuzmu vojni pohodi koje je poduzimaoGazi Husrev-beg je sav svoj ivot posvetio podizanju i urbanizaciji Sarajeva. Pun plemenite ljubavi za opte dobro i napredak povjerenog mu naroda iz kojeg je i sam nikao, on nesebino rtvuje svoje ogromno

bogatstvo na izgradnju veleljepnih graevina razliite namjene koje tadanje Sarajevo pretvaraju u najvei trgovaki, zanatski, kulturno-prosvjetni i vojni centar na razmeuIstoka i Zapada. Svojim neimarskim poduhvatima stekao je Gazi Husrev-begneprocjenljive zasluge za razvitak grada Sarajeva, kulturni napredak muslimana i razvojmaterijalne kulture svih stanovnika ovih krajeva. Znajui da bi njegove zasluge na bojnom polju sauvala samo historija i da je jedini trajni hajrat (dobro djelo) ono to se ponavlja u budunosti, Husrev-beg je sva svoja nepokretna i pokretna dobra uvakufio24.

3.1.1. Gazi Husrev beg (1480 1541)

Gazi Husrev-beg25 , bonjakibeg uOsmanskom carstvuu prvoj polovini16. stoljea.

Bio je sposoban vojni strateg i smatra se najznaajnijim namjesnikom osmanske Bosne.Roen je uSerezuu Grkoj. Otac mu je bio Bonjak izTrebinja, dok mu je majka bilaTurkinjai kerkasultana.

Gazi Husrev-beg je ratovao protivMleana, Maarai ostatkaBosanskog kraljevstvakojese bunilo protiv Osmanlijskog carstva. Nakon ratnih uspjeha, Gazi Husrev-beg je

odlukom carskog divana imenovan bosanskimsandak-begom. Osim vojnih uspjeha, GaziHusrev-beg je imao ogroman uticaj na razvojBosne, naroito gradaSarajeva.Obnovio jeCarevu damiju i izgradio uvenuGazi

Husrev-begovu damiju,biblioteku,medresu,sahat-kulu, bolnicu i mnoge druge poznatezgrade. Gazi Husrev-beg je izgubio ivot u bici uCrnoj Gori1541. godine. Njegovo tijelo je preneeno u Sarajevo i sahranjeno u haremunjegove damije. Iznad vrata na turbetu pie:"Neka svaki dan milost Boija i blagoslov nanjeg pada."

Crte Gazi Husrev-bega, najznaajnijeg namjesnika osmanske Bosne(slika br.20)3.1.2. Gazi Husrevbegova ili Begova damija

24 Uvakufljenjem se ovjek svojom voljom odrie svoga imetka i zavjetava ga za opu dobrobit i za svavremena. Uvakufljenjem se imetak stavlja van svakog prometa koji ga moe skrnaviti. Tako je GaziHusrev-beg za izdravanje svojih hajrata uvakufio silan imetak u Bosni i Rumeliji.(B. Zlatar, Zlatno doba Sarajeva (XVI stoljee), Sarajevo, 1996. godina)25 M. Mujezinovi, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1998.
http://bs.wikipedia.org/wiki/Bo%C5%A1njacihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Osmansko_Carstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Serez&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Gr%C4%8Dkahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Trebinjehttp://bs.wikipedia.org/wiki/Turcihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sultanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Venecijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ma%C4%91arskahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosansko_kraljevstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Careva_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Begova_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Begova_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Medresahttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarajevska_sahat_kula&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Crna_Gorahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1541http://bs.wikipedia.org/wiki/Bo%C5%A1njacihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Osmansko_Carstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Serez&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Gr%C4%8Dkahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Trebinjehttp://bs.wikipedia.org/wiki/Turcihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sultanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Venecijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ma%C4%91arskahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosansko_kraljevstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Careva_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Begova_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Begova_d%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Medresahttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarajevska_sahat_kula&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Crna_Gorahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1541


26/91

Ova velika i lijepa damija predstavlja jedno od najljepih djela orijentalne arhitekture uBosni i Hercegovini. Damija je sa svih strana opkoljena uskim uliicama stare arije, sadesetinama i stotinama duana, tako da ju je odatle nemogue sagledati u njenoj punojljepoti i veliini. Meutim, kada se ue u njeno prostrano dvorite, sve se izmijeni. Predoima se ukae impozantna graevina, puna mira, skladne ljepote i veliine. Ovo je ne

samo najvea damija koja je uope graena u naim krajevima ve i remek-djeloarhitekture osmanlijskog vremena. Graditelj ove damije je mimar (glavni arhitekta)Turskog carstva, Adem Esir Ali26, Perzijanac iz Tabriza koji je bio zarobljen u Tursko- perzijskom ratu, a kasnije, sve do svoje smrti (1538. godine) obavljao dunost glavnogarhitekte u Carigradu. Uz Mimara Hajrudina, starijeg, bio je jedan od vodeih kreatoratakozvane ranocarigradske arhitektonske kole, a ova je damija jedno od najvrijednijihostvarenja te kole izvan samog Carigrada.

Gazi Husrev-begova damija u Sarajevu, najljjepe djelo orijentalne arhitektura u Bosnii Hercegovini ( slika br. 21)

3.1.2.1. Karakteristike Gazi Husrev-begove damije26 Ovaj veliki dobrotvor, izgradio je i najdui vodovod oko sedam kilometara dug, od vrela Crnila u seluDonje Biosko do Begove damije pa i dalje do Ferhadije i Talihana.(N. Kotovi, Sarajevo izmeu dobrotvorstva i zla, Sarajevo, 1995.)


27/91

Gazi Husrev-begova, ili unarodu poznata kaoBegova damija, po

svojoj konstrukciji,obliku i dimenzijama, predstavlja djelo od posebnog interesa zaizuavanje osmanskoggraditeljstva u naimkrajevima. Damija imasloeno arhitektonskorjeenje.

Gazi Husrev-begovadamija u Sarajevu

nastala je u koli mimar Hajruddina, Sinanovog

prethodnika, koji je prijeSinana davao peat i ton

ranoj arhitekturiklasinog stila u

Carigradu. Sarajevskatzv. Begova damija

spada u najvrijednijaostvarenja ranog klasinog stila u

osmanskoj arhitekturi, to znai da njen znaaj

prevazilazi i Bosnu i Balkan, gdje vai

svakako za najvee inajljepe ostvarenje

osmanskog graditeljstvauope. Ovo je rijedak i jedinstven objekat u

naim krajevima koji pored izuzento lijepe glavne kupole znaajnog raspona sadri ibone lae sa kupolama i polukupolama, kao i veliki trijem sa nizom manjih kupola.

(slika br.22)


28/91

Frontalnim dijelom damije dominiraju teki, mramorni stupovi na koje se oslanjajulukovi damijskog trijema. Oni dijele trijem na pet kvadratnih polja, od kojih je svako presvoeno kubetom. Glavni ulaz u damiju je vanredno dekorisan krasno stilizovanimarabeskama, ornamentikom, pozlatom i mramorom.

Nad glavnim ulazom u damiju nalazi se kamena ploa, veliine 120 x 60 cm, na kojoj je uklesan natpisu stihovima na arapskom jeziku. Natpis je smjeten uest elipsastih polja oivienih sa strana i kroz sredinuarabeskama. Zahvaljujui odnosu irine prema visini,njen je graditelj uspio da postigne impresivan dojam prostornosti, dok sretno rjeenje osvjetljenja pojaavataj dojam. Sredinji damijski prostor, u temeljnim jelinijama jednostavna graevna figura sa 13 m irine iistom tolikom duinom, koja se u vertikalnom profilurazvija do savrenosti. Ovaj sredinji prostor je

presvoen kubetom visokim 26 metara. Sredinji prostor se naprijed nastavlja na drugi napola manji,iste irine, presvoen lukom visine 16 metara. Ovaj prostor je pokriven polukubetom27.

Ulazna vrata Gazi Husrev-begove damije,(slika br. 23)

U vrhu damije, tano na sredini eonog zida, u crvenoj mramornoj plohi nalazi se prekrasno dekorisanimihrab, mjesto iz kogaimam predvodi vjernike

u zajednikom namazu(molitvi). Desno odmihraba je mimber (propovjedaonica), podignuta od sedamvrsta mramora, odaklese petkom i na vjerske praznike (Bajrame i sl.)dre sveane hutbe(propovjedi).

Enterijer Gazi Husrev-begove damije(slika br. 24)

27 Prije Gazi Husrev begove damije u Bosni i Hercegovini sagraene su samo tri damije s kubetom(potkupolne): damija Mustafe bega Skenderpaia u Sarajevu (1517) na Skenderiji, Muslihudinaekrkije u Sarajevu uvrh Baarije (1526) koja je jedina od sve prostale tri sauvana i Sinan auadamija u Livnu iz 1529. godine, takoer poruena. Znaaj ovih damija, iako prostorno ne velikih, je utome to su to prvi sakralni objekti kod nas presvoeni kubetom (kupolom) umjesto dotadanjih drvenihstropnih konstrukcija i upravo je u tome veliki graditeljski napredak.(N. Kotovi, Sarajevo izmeu dobrotvorstva i zla, Sarajevo, 1995. godina)


29/91

Lijevo od mihrabase nalaze jo dvaursa (manje

propovjedaonice).Lijevo od ulaznihvrata je maksura,ograeni prostor zauzvanike koji prisustvujusveanostima, a neuestvuju unamazu.

Karakteristika unutranjosti damije je prekrasna stalaktitna dekoracija u uglovimaispod kubeta i u samom mihrabu, te ornamentika i kaligrafija svih zidova.(slika br. 25)

Izvanredno rjeenje osvjetljenja damije sa 51 prozorom od kojih su 12 donjih pravougaonog oblika, a svi ostali imaju zavretak u obliku prelomljenog luka, to daje

utisak veeg prostora. Nazidu lijevo od glavnogulaza je levha (uramljeni

citat iz Kur'ana). Ovalevha je preko 120 godinastara, ispisana pozlacenimslovima, a natpis na levhi je credo Islama i u prijevodu znaci: Nemaboanstva osim Jednog Boga, a Muhammed je Boiji Poslanik!

Unutranjost damije je dekorisana kaligrafski ispisanim citatima iz Kur'ana(slika br. 26)

Dananja dekoracija damije je potpuno nova i uraena je u toku 2001/02. godineostvarujui tip i kolorit ornamenata u saglasnosti sa originalnim stilom orijentalnearhitekture.


30/91

3.2. Careva damija u SarajevuCareva damija je jedna od prvihdamijaizgraenih uBosni i Hercegovinii prva uSarajevu. Izgraena je1462.godine a njenu izgradnju je finansirao i omoguio osnivagrada SarajevaIsa Beg Isakovi. Meutim ova damija je izgorjela1480. u velikom poaru. Na istom mjestu se ponovo gradi damija (po miljenju jednih iz temelja, a pomiljenju drugih samo kupola damije je bila izgorjela, tako da je samo ona ponovoraena) i u dananjem obliku izgraena je1566. godine, a njenu gradnju finansirao jeSulejman Velianstveni. U to doba glavni arhitekta Carevine bio je mimar Sinani smatra

se da je gradnju ovedamije realizovao jedanod njegovih uenika ilisaradnika.To je centralnitip damije sa trostranimtrijemom. Poto jedamija u doba molitve(naroito petkom) morala primiti veliki brojvjernika, ostavljeni sutrijemovi sa sve tri strane.

Careva damija, prvadamija izgraena u Sarajevu 1462. godine, izgradnju je finansirao Isa-beg Ishakovi

(slika br. 26)

Centralna kupola damije ima oblik polukruga u presjeku, tipino za klasini periodosmanske arhitekture, a smatra se da je stara kupola eliptinog presjeka izgorjela u poaru 1480.godine. Tokom konzervatorskih radova krajem prolog vijeka (1980-te ili1990-te) otkrivena su i parcijalno restauirana etiri sloja zidne dekoracije, i to izXVI,XVIIIi poetkaXIXvijeka. Osmougaonamunara, ije jeerefepokrivenostalaktitima, predstavlja jednu od najljepih starih munara u Bosni i Hercegovini.

Vrijedni nadgrobni, spomenici nastali u razdoblju odXV do XIX vijeka, nalaze se ugroblju iza damije. Za par arhainihnianaiza mihrabapretpostavlja se da oznaavajugrob osnivaa Sarajeva Isa-bega Isakovia.
http://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/1462http://bs.wikipedia.org/wiki/Isa_Beg_Isakovi%C4%87http://bs.wikipedia.org/wiki/1480http://bs.wikipedia.org/wiki/1566http://bs.wikipedia.org/wiki/Sulejman_Ihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/18._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/19._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Munarahttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%A0eref&action=edithttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Stalaktit&action=edithttp://bs.wikipedia.org/wiki/15._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/19._vijekhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ni%C5%A1an&action=edithttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Mihrab&action=edithttp://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/1462http://bs.wikipedia.org/wiki/Isa_Beg_Isakovi%C4%87http://bs.wikipedia.org/wiki/1480http://bs.wikipedia.org/wiki/1566http://bs.wikipedia.org/wiki/Sulejman_Ihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/18._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/19._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Munarahttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%A0eref&action=edithttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Stalaktit&action=edithttp://bs.wikipedia.org/wiki/15._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/19._vijekhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ni%C5%A1an&action=edithttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Mihrab&action=edit


31/91

Godine1912. arhitektaKarl Parik 28 je, potujui modul, a koristei elemente koji suviani u izgradnji bosanskih kua, projektovao zgradu Ulemamedlisai uspjeno jeukomponovao u cjelinu sa Carevom damijom.

3.3. Ferhat paina ili Ferhadija damija u Banjoj Luci

Ferhat-paina ili bolje znana kaoFerhadija damija je bila centralni objekat uBanjaluci. Izgraena je1579. godine u klasinom otomanskom stilu i predstavlja jednood najuspjenijih arhitektonskih ostvarenja bosanske arhitekture16. vijeka. Njenarhitekta je nepoznat ali je poznato da je bio uenik otomanskog arhitekteMimara Sinana. Izgradnju damije je finansiraoFerhat-paa Sokolovibosanski sandak beg. U

kompleksu Ferhadije su se takoer nalazilai 3 turbeta: Ferhat-pae, njegove unukeSafikadunei njegovih bajraktara. Kasnije je kompleks dopunjen sasahat-kulom izgraenom nedaleko od Ferhadije.

Damija je bila 18 m iroka, 14 mdugaka, a vrh kupole je bio 18m visok.Munara je bila 43m visoka. Ferhadija jeuvrtena u kulturnu batinuBosne i Hercegovine 1950. godine, a kasnije je bila uvrtena na listi spomenika svjetske batine priUNESCO-u (nulta kategorijakulturnog spomenika).

Ferhat-paina damija, najljepa damija u Banjoj Luci(slika br. 27)

3.3.1.Ruenje

Damija je djelomino bila unitenaekplozivom detoniranim7. maja 1993.godine od strane nepoznatih srpskihnacionalista potpomaganih od vlastiRepublike Srpske, kao dio sprovoenja

politike etnikog ienja Bonjaka. Nakon prvog ruenja, vlasti Republike

28 Arhitekt Karlo Parik, roen je u selu Jiin, u ek oj 1857. godine, a umro uSarajevu, 16. juna 1942. godine. Zavrio je akademiju likovnih umjetnosti, te arhitekturu i graevinarstvo. U Sarajevo je doao sa 26godina, gdje je djelovao gotovo 60 godina. Zalagao se za ouvanje historijskog dijela grada i predlagaoizgradnju novih dijelova grada od Koeva prema Sarajevskom Polju. ZgradaZemaljskog muzeja jenajznaajnije djelo arhitekte Karla Parika.
http://bs.wikipedia.org/wiki/1912http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Karl_Par%C5%BEik&action=edithttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Med%C5%BElis&action=edithttp://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banja_Lukahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1579http://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Gazi_Ferhat-pa%C5%A1a_Sokolovi%C4%87http://bs.wikipedia.org/wiki/Safikadunahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banjalu%C4%8Dka_sahat-kulahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1950http://bs.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://bs.wikipedia.org/wiki/7._majhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1993http://bs.wikipedia.org/wiki/Republika_Srpskahttp://bs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Ce%C5%A1kahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1857http://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._junihttp://bs.wikipedia.org/wiki/1942http://bs.wikipedia.org/wiki/Zemaljski_muzejhttp://bs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Ce%C5%A1kahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1857http://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/16._junihttp://bs.wikipedia.org/wiki/1942http://bs.wikipedia.org/wiki/Zemaljski_muzejhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1912http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Karl_Par%C5%BEik&action=edithttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Med%C5%BElis&action=edithttp://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banja_Lukahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1579http://bs.wikipedia.org/wiki/16._vijekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Gazi_Ferhat-pa%C5%A1a_Sokolovi%C4%87http://bs.wikipedia.org/wiki/Safikadunahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banjalu%C4%8Dka_sahat-kulahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1950http://bs.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://bs.wikipedia.org/wiki/7._majhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1993http://bs.wikipedia.org/wiki/Republika_Srpska


32/91

Srpske su organizovale potpuno ruenje i ienje terena na kojem se nalazio cjelokupnikompleks damije.

Ferhadija damija 1993. godine, sruena od strane etnika(slika br. 28)

Ostaci ruevina su odvezeni na gradsku deponiju. Kratko nakon ruenja Ferhadije sruena je i oblinja sahat-kula. Ferhadija je bila jedna od 16 damija sruenih u Banjaluci tokomagresije na RBiH od1992. do 1995. godine. Dan ruenja Ferhadije - 7. maj je u Bosni iHercegovini proglaen kao zvanini Dan damija.

3.3.2. Restauracija

Islamska zajednica Banjaluke je2001. godine dobila urbanistiku saglasnost za ponovnuizgradnju damije. Ipak pri polaganju kamena temeljca 7. maja 2001. godine dolo je do

nereda i protesta od strane srpskih nacionalista. 4000 protestanata je kamenovalo i tuklo300Bonjakakoji su prisustvovali ceremoniji postavljanja kamena temeljca. Mnogi su sa povredama primljeni u banjaluku bolnicu, a jedan Bonjak je nakon povreda preminuo26. maja2001. Ceremonija je kasnije obavljena u tajnosti i pod velikim osiguranjem.Rekonstrukcija damije je i dalje kontraverzna tema u Banjaluci zbog svoje prominentnelokacije u gradu, a rekonstrukcija je dalje oteana zbog problematike njene autentinerekostrukcije. Preliminarne studije o autentinoj rekonstrukciji damije je pripremioArhitektonski fakultet u Sarajevu.

Rekonstrukcija Ferhadije na ljeto 2007. godine(slika br. 29)
http://bs.wikipedia.org/wiki/1992http://bs.wikipedia.org/wiki/1995http://bs.wikipedia.org/wiki/2001http://bs.wikipedia.org/wiki/Bo%C5%A1njacihttp://bs.wikipedia.org/wiki/26._majhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1992http://bs.wikipedia.org/wiki/1995http://bs.wikipedia.org/wiki/2001http://bs.wikipedia.org/wiki/Bo%C5%A1njacihttp://bs.wikipedia.org/wiki/26._maj


33/91

3.4. Arnaudija damija u Banjoj Luci

Arnaudija damija(Hasana Tefterdara damija) je bila jedna od zadnjih 15 damija uBanjoj Lucido 1993. godine. Jedan od potpisnika Ferhad-paine vakufname, ministar

finansija Bosanskog paaluka - defterdar Hasanefendija podigao je 1595. godine lijepumonumentalnu kupolnu damiju poznatu podimenom Arnaudija ili Defterdardija, koja je bila

situirana u Donjem eheru u Banja Luci, nedalekood Ferhadije damije.Izgraena u klasinomOtomanskom stilu, uz Ferhadija damiju predstavljala je primarni dio prvobitnog urbanogcentra Starog grada ili Donjeg ehera Banjaluke.Bila je izgraena kao drugi kraj Banjalukezanatske transverzale sa Ferhadijom na suprotnomkraju ulice. Uvrtena je na listu spomenikasvjetske batine priUNESCO-u (nulta kategorijakulturnog spomenika).

Arnaudija damija pripadala je svojim stilskim itipolokim karakteristikama grupi jednoprostornihdamija sa kupolom i tri kupolice.

Arnaudija damija, meu prvim damijama sagraenim u Banjoj Luci(slika br. 30)

Stara esma (nasuprot munarici) iz koje ve godinama voda ne tee, na ulazu u damijskodvorite, nije sluila samo vjernicima ve i iteljima cijele mahale. Unutranjost damije

je bila vrlo lijepo i bogato dekorisana. Krunski dio mihraba bio je vrlo slian onome u Ferhadiji i Alada damiji29 u Foi. Uturbetu su bila dva drvena sarkofaga prekrivena zelenom

ohom.

29 Alada damija (arena damija, damija Hasana Nezira) je izgraena1549.godine uFoite je spadalau kategoriju veih damija i prva je damija u Bosni i Hercegovini izgraena u klasinom osmanskom stilu.Gradio ju je bliski saradnik Mimar Sinanai njena najvea vrijednost je to su sve kasnije damije graeneoslanjajui se na ideju Alada damije. Alada je uvrtena u kulturnu batinuBosne i Hercegovinei na listuspomenika svjetske batine priUNESCO-u.(Z. Kajmakovi, Konzervatorsko-restauratorski radovi na ornamentima Alade damije u Foi, Naestarine VII, Sarajevo, 1960.)
http://bs.wikipedia.org/wiki/Banja_Lukahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ferhadijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1549http://bs.wikipedia.org/wiki/Fo%C4%8Dahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banja_Lukahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ferhadijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1549http://bs.wikipedia.org/wiki/Fo%C4%8Dahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/UNESCO


34/91

Alada damija u Foi predstavljala je jedno od najznaajnijih graditeljskih ostvarenja ibila je jedan od najbolje proporcioniranih objekata, objekat koji je imao izvorno sauvane unutarnje dekoracije, kojem se od poetka pripisivala izuzetno velika

simbolika vrijednost.(slika br. 31)

3.4.1. Ruenje

Tokomagresijebila je vie puta skrnavljena. Arnaudija damija zajedno sa turbetom ivitkom kamenom munarom uz njega poruena je u noi izmeu 6. i 7. maja 1993. godine,iste noi kada je poruena i najpoznatija banjaluka damijaFerhadija, a potom su jojostaci razvezeni na razna mjesta izvan grada. Ruenje Arnaudije jo uvijek nije zvaninoistraeno ali je sigurno da je ruenje poinila jo uvijek neotkrivena grupa nacionalistakao dio politike etnikog ienja Republike srpske.

3.4.2. Rekonstrukcija

U junu 2003. godine poela je i odraena je obnova kompleksa Arnaudija damije to je podrazumijevalo ienje terena, radove na obezbjeenju gradilita, infrastrukture, te poetak zidanja kamenog zida i saniranje postojeeg. Takoer je obnovljena staradamijska esma i kapija. .U drugoj fazi predvieno je da se izgradi sama damija i turbe,koje se nalazilo uz munaru. Za izgradnju ovog objekta, iji e izgled biti identianstarom, dobijena je potrebna urbanistika saglasnost i sva druga dokumentacija.

3.6. Karaozbegova damija u Mostaru

Karaozbegova damija30 je najvea i jedna od najljepihdamijaHercegovine. Nalazise u Mostaru,u Ulici brae Fejia. Izgraena je1557-1558., prema nacrtima slavnog

osmanlijskog arhitekteSinana. Nadzornik i glavnidonator radova bio je mostarskimecena Mehmed-beg Karaoz,sinovac tadanjeg hercegovakogveziraRustema, koji jeuz damiju izgradio imedresu, vjersku kolu,kao i druge objekte uMostaru. Karaozbegovadamija je pretrpila velikai teka oteenja tokomdvostruke agresije naMostar i Bosnu i Hercegovinu, ali je tokom

restauracijeStarog mosta i starog jezgra gradaMostara 2002-2004.obnovljena i otvorena u julu mjesecu 2004.godine.

30 R. Michel, Mostar 1908., Sarajevo, 2006.
http://bs.wikipedia.org/wiki/Agresijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ferhadijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mostarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1557http://bs.wikipedia.org/wiki/1558http://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Donator&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Mecenahttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmed_beg_Kara%C4%91oz&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Vezirhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mostarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Stari_mosthttp://bs.wikipedia.org/wiki/2002http://bs.wikipedia.org/wiki/2004http://bs.wikipedia.org/wiki/2004http://bs.wikipedia.org/wiki/Agresijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ferhadijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mostarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1557http://bs.wikipedia.org/wiki/1558http://bs.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinanhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Donator&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Mecenahttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmed_beg_Kara%C4%91oz&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Vezirhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Mostarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Stari_mosthttp://bs.wikipedia.org/wiki/2002http://bs.wikipedia.org/wiki/2004http://bs.wikipedia.org/wiki/2004


35/91

Najljepa damija u Hercegovini, Karaoz-begova damija u Mostaru(slika br. 32)

4. C R K V E4.1. CRKVE BRVNAREPored damija i ostale sakralne arhitekture kada je rije o sakralnoj arhitekturiorijentalnog stila za prouavanje su vane i crkve od drveta, takozvane crkve brvnare, jerodraavaju bosanski nain gradnje i imaju dosta toga zajednikog sa damijama. Oarhitrktonskim karakteristikama bosanskih crkava od drveta saznajemo iz studije Petr Momirovia.31 Dosta slinosti imaju i drvene crkve u Srbiji, koje je obradio DabroslavPavlovi u svojoj iscrpnoj studiji.32

Govorei o Bosni Momirovi pretpostavlja da je u srednjem vijeku po ovim oblastima bilo crkava, najvie drvenih, pa se zato nije ouvala nijedna. Poznate drvene crkve uBosni potiu iz XVIII i XIX stoljea. Mnogo crkava izgraeno je nakon austrijskeokupacije, ali se uoava degradacija i opadanje. Ouvano je oko tridesetak objekata, a po jednom popisu iz 1911. godine, samo u banjaluko bihakoj eparhiji bilo je 83 drvenahrama i kapele.33

Crkave brvnare, pruaju uvid u raznovrsnost oblika, njihov historijski razvoj,inventivnostim u prilagoavanju prirodnim, politikim i drugim drutvenim prilikama.

31 P. Momirovi, Dve drevne crkve u Bosanskoj krajini, Sarajevo, 1953.U prvom redu su obraene crkve u Malom Blapku i Jelikoj kao predstavnici dva osnovna tipa drvenih

crkava u Bosni kao i drvene crkve u okolini Banja Luke, Prijedora i Prnjavora.32 D. Pavlovi, Crkve brvnare u Srbiji, Beograd, 1962.33 Redi, Studije o islamskoj arhitektonskoj batini, Sarajevo, 1983.


36/91

(slika br. 33, 34)

Prema nainu gradnje i optim arhitektonskim karakteristikama, razlikujemo dva tipadrvenih crkava:

1. Prvi tip obuhvaa starije iz XVIII stoljea, kao to su crkva u Malom Blaku,hram u ljivnu, Javorima, Romanovcima i Kolima.34 To su manje graevine jednostavnije izrade i dekoracije, sa parvougaonom osnovom i unutranjim prostorom koji je otvoren prema krovu. Unutranji prostor je podijeljen na tridijela oltar, naos i pritvor, iznad koga je redovno hor. irina crkve je oko 4m, aduina 7 9m. Ove crkve predstavljaju rad skromnog narodnog majstora. Ponainu gradnje i obradi materijala sline su obinoj seoskoj kui. Zidovi su malevisine ( nii od visine ovjeka) sa malim otvorima, obino na zapadnoj strani

krovoi su jako visoki i veoma strmi, pokriveni hrastovim daicama,2. Drugi tip obuhvata crkve XIX stoljea, koje su djela razvijenog zanastvamajstora. Ovom tipu pripadaju crkve u selima Jelika, Rakelii, Busnovi iMarika kod Prijedora. To su crkve veih dimenzija, irine 5 10m i duine 10 16m. Unutranjost moe biti podijeljena na tri dijela kao i kod prvog tipa. U tomsluaju u zapadnom dijelu naosa postavljaju drvene stepenice i hor u vidu galerije.Tavanica je djelimino ravna, svod moe biti cijelom duinom crkve.

Kod ovih crkava poklanja se vea panja ukraavanju pojedinihdijelova. Naroito se ukraavajuunutranje pregrade sa lukovima,dovratnici i vrata. Ukraavanje jeizvedeno rezbarijom, bojom,letvicama od mekog drveta iukrasnim ekserima.

Izgled vrata na crkvamabrvnarama, oblik lukova na

pregradama i vratima esto jeislamski prelomljen ili vitiast.

(slika br. 35)

Uporedimo li ove crkve sa damijama u Bosni, nai emo da imaju zajednikihelemenata. Tehnika izvoenja temelja od drvenih greda, zatim dva naina izvoenjazidova od dugakih brvana, kao i konstrukcija krovova je ista, a sve je preuzeto izdomae tradicije gradnje drvetom. Razlika je jedino u tome to se kod drvenih damija uBosni kao pokrov primjenjuje sami indra, akod crkava sitni drveni klis.

34 M.Foo, Crkve brvnare neobjavljen rad


37/91

Navedene slinosti se mogu objasniti djelovanjem domaih majstora. Jednostavne crkve bez ukrasa, koje su graene do XIX stoljea, grade drvodjelje iz naroda, pa se i one i potlocrtnom rjeenju i skromnoj dekoraciji veu za seosku kuu.

Primjeri damija i crkava od drveta predstavljaju produenje srednjovjekovne tradicije

uptrebe drveta u Bosni. Ishodite primjene drveta je stara kua brvnara sa visokim krovomi pokrovom od drveta. U poetku ona je jednostavna, jednoprostorna, a zatim se razvija o po horizontali i po vertikali. Na isti nain grade se i svi ostali objekti, kao to su tale,ambari, vodenice, crkve i gornji dijelovi tvrava. iroka primjena drveta produava se i uosmanskom periodu, s tim to se proiruje na bodruk konstrukciju, veliku primjenutrijemova i gradnju damija od drveta. Tu lei objanjenje za gradnju damija od drveta,te masovnu gradnju damija sa drvenom munarom.

4.2. Najstarija crkva u Bosni i Hercegovini Stara vareka crkva

Stara vareka crkva ili, kako je zovu Vareani, mala crkva, posveena svetom Mihovilu,

postoji na ovom mjestu od 16. stoljea. Prema predanju, bez sigurnih dokaza, ona jeovdje bila podignuta jo u predtursko vrijeme. U velikim poarima koji su izbili u posljednjem deceniju 17. stoljea, u kojima su stradale itave etvrti Varea, izgorjela je icrkva. Uskoro je podignuta nova kojoj je 1716. godine sultan Ahmed III. svojimfermanom dozvolio da se postavi krov. Dananja stara crkva iz temelja je obnovljena1819, o emu govori natpis u kamenoj ploi kod ulaznih vrata. Kompletan objektkonzervatorski je restauriran 1990/91. O prvobitnoj crkvi koja je krajem 17. st. izgorjela,zabiljeeno je u izvjetaju biskupa Olovia koji je posjetio crkvu 1673. godine da ima"jedan oltar potpuno opremljen, sa svim svojim nunim". Od tog oltara ostaje sauvan

samo barokni koniantipendij sa slikom sv.

Mihovila u sredini, oslikanu 17. st. koji se uva uSarajevu.

Ovo je najstariji spomenik katolike crkve u Bosni i jedini sauvan iz turskog perioda.(slika br. 36)


38/91

Od 1995. godine stara vareka crkva postaje i galerija darovanih slika gdje je u stalnoj postavci izloeno oko pedeset slika od 40 razliitih autora. Posljednjih godina mala crkva je najljepa pozornica malih kulturnih dogaanja u Vareu.

4.3. Saborna crkva u SarajevuSaborna crkva uSarajevujedan je od najveih pravoslavnih hramova naBalkanu. Crkvase nalazi se u samom centru grada, pored Ekonomskog fakulteta, sa desne strane rijekeMiljacke. Saborna crkva u Sarajevu posveena je roenju Presvete Bogorodice.

Dananji izgled crkve malo se razlikuje od prvobitnog. Saborna crkva je graena odkamena. U osnovi je trobrodna bazilka kombinovana sa upisanim krstom i ima petkupola. Crkva je duga 37 m, iroka 22.5 m. Visina zidova je 15.5 m, srednje kupole 34 m,a malih 20 m. Prvobitno je bila prekrivena olovnim krovom, ali su u vrijemePrvog svjetskog rataAustrijanci skinuli olovo, ukljuujui zvona i pokrili crkvu limom. Nakontoga je1921. godine izvrena prva rekonstrukcija kada je u crkvu uvedena elektrinaenergija i kada su postavljena nova zvona teine 2.800 kg, 1.600 kg i 750 kg, te bakarnikrov. Uraena je i unutranja adaptacija objekta.

1873. arhimandritSava Kostanovije izRusijedonioikoneza ikonostas koje se i danasnalaze u crkvi.Oltar , kao i prostor ispred njega je uzdignut u odnosu na ostatak crkve zatri stepenika. Uz zidove crkve nalaze se drvene stolice. Na oltaru se nalaze tri kubeta, a u

ostatku crkve su jo pet, veih. Uzdesni stub smjeten je pozlaeni tronza mitropolita.

Unutranji zidovi ukraeni su je

ornamentalnom slikanomdekoracijom. Lukovi, svodovi i apsidacrkve takoe su ukraeniornamentikom.
http://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Balkanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Miljackahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Prvi_svjetski_rathttp://bs.wikipedia.org/wiki/Prvi_svjetski_rathttp://bs.wikipedia.org/wiki/1921http://bs.wikipedia.org/wiki/1873http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Sava_Kostanovi%C4%87&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Rusijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ikonahttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Oltar&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Balkanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Miljackahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Prvi_svjetski_rathttp://bs.wikipedia.org/wiki/Prvi_svjetski_rathttp://bs.wikipedia.org/wiki/1921http://bs.wikipedia.org/wiki/1873http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Sava_Kostanovi%C4%87&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Rusijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Ikonahttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Oltar&action=edit&redlink=1


39/91

Saborna crkva u Sarajevo, jedana je od najveih pravoslavnih hramova naBalkanu ,izgraena 1974. godine(slika br.37)

4.4. Franjevaka crkva i samostan Gorica u Livnu35

4.4.1. Franjevaka crkva u Livnu

U osmansko vrijeme kranima nije bilodoputeno graditi ni najskromnije vjerskezgrade. Tek polovicom 19. stoljea iosmanska je vlast bila prisiljena olabaviti tosvoje dranje i napokon dopustiti da ikrani mogu podii koju crkvu. Plan zacrkvu napravio je splitski graditelj Franjo

Moise. Pola stoljea poslije njega, taj njegov plan bitno je nadopunio uglednihrvatski arhitekt Josip pl. Vanca , ije je djelo i

sarajevska katedrala .

Franjevaka crkva u Livnu prva i najvea crkvakoja je izgraena za turske vladavine na

naim prostorima.(slika br. 38)

Gradnja crkve je zapoeta postavljanjem temeljnog kamena1854. godine a zgrada jedola pod krov pet godina poslije1859. godine. Najvee graditeljsko obogaenje crkve

bio je juni zvonik, izgraen 1887-1888. g. i velikozvono (teko 1024 kg). Nakon toga obavljena je posvetacrkve1891. g. Napokon1903. g. odlueno je crkvi datinjezin konani oblik. Crkva je28. oktobra 1906. g.sveano otvorena i predata na upotrebu.

35 Narodna predaja o Gorici: "Mnogi su u to vrime ili kod turskih vladara izmolit dozvolu za gradnjucrkve. Svi su bili ismijavani; vraali su se bez uspjeha.Turci su strogo zabranjivali graditi inajskromniju crkvicu. Naroito su im smetala crkvena zvona; "da ne bi budila narod rano jutri."

Tako se zaputi Sultanu u Carigrad ( Istanbul ) i fra Lovro Karaula. Ko i ostale, ismijavae ga nadvoru. Poto je fra Lovro bio posebno uporan Sultan se odlui njime jo vie poigrat. I dadneSultan fra Lovri ferman (odobrenje) na kome je stajalo da, kad ve oe makar malu crkvicu, sminapravit crkvu kolika je volunjska (volovska) koa i stavit zvono, ali ono malo, to se njime zvonikod priesti. Ali po povratku u Livno fra Lovro se zgodno siti, isie volovsku kou u oputu (tankunit), i opae pozamaan prostor njom. Na to se odma skupe turci. Kad su tili zabranit gradnju fra

Lovro im pokaza defter. Pisalo je da se smi gradit crkva kolika je volunjska koa i da se na nju smi stavit zvono. Sultanova se naredba morala potivat i jedan turin prvi uze kramp i poe kopat temelj."
http://bs.wikipedia.org/wiki/Balkanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Hrvatihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Josip_Vanca%C5%A1http://bs.wikipedia.org/wiki/Sarajevohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Katedralahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Katedralahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1854http://bs.wikipedia.org/wiki/1859http://bs.wikipedia.org/wiki/1891http://bs.wikipedia.org/wiki/1903http://bs.wikipedia.org/wiki/28._oktobarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1906http://bs.wikipedia.org/wiki/Turcihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Istanbulhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Istanbulhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fra_Lovro_Karaulahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fra_Lovro_Karaulahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fra_Lovro_Karaulahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fra_Lovro_Karaulahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Balkanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Turcihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Istanbulhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fra_Lovro_Karaulahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Fra_Lovro_Kara

Documents

21559898 Orijentalna Arhitektura u Bih