2530 : 3-5 ; 2541 : 159-160) petrified wood) - SACใบมีการตกแต่งผิวด้วยลายเชือกทาบ หรือลายเขียนสีคล้ายแบบบ้านเชียง

1 | โ บ ร า ณ ค ด เ บ อ ง ต น ข อ ง อ า เ ภ อ ป า ก ช อ ง

โบราณคดเบองตนของอ าเภอปากชอง

ทนงศกด เลศพพฒนวรกล

จงหวดนครราชสมาปรากฏรองรอยการใชพนทของคนมาตงแตยคกอนประวตศาสตร ตามประวตการ

คนพบอาจเกาแกไปถงกวาหมนปมาแลว โดยหลกฐานทเกาทสดพบทอ าเภอสงเนนคอเครองมอหนสมยหนเกา

ตอเนองมาในสมยหนกลาง (สด แสงวเชยร 2530 : 3-5 ; สณ หาญวงษ 2541 : 159-160) ท าจากไมกลายเปน

หน (petrified wood) โดยพบจ านวนเกอบพนกอน สวนหนงปจจบนจดแสดงอย ทพพธภณฑกอน

ประวตศาสตรและหองปฏบตการสด แสงวเชยร

คณะส ารวจสนนษฐานวาเนองจากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมแหลงหนกรวดแมน านอย จงใชไม

กลายเปนหนแทน โดยในประเทศเมยนมารเคยพบเครองมอสมยหนเกาทท าจากไมกลายเปนหน เรยกวา

“วฒนธรรมแอนยาเธยน” เจาหนาทพพธภณฑฯ จงเสนอเครองมอหนเกาทพบทสงเนนนวา “วฒนธรรมสง

เนน” (สณ หาญวงษ 2541 : 159-160)

สภาพสงคมในสมยหนเกา-หนกลางทพบเครองมอหนดงกลาว ผคนยงด ารงชพดวยการหาของปาและ

ลาสตว อาศยอยรวมกนเปนกลมเลกๆ ยงไมมการหลกแหลงถาวร เคลอนยายถนทอยไปตามแหลงทรพยากร

จนเมอเขาสยคสมยทมนษยเรมตงถนฐานถาวรเปนหลกแหลง ด ารงชวตดวยการเกษตรกรรมเปนหลก

รจกการท าและใชภาชนะดนเผา หรอทเรยกกนโดยทวไปวาสมยหนใหม กไดปรากฏรองรอยหลกฐานทบาน

โนนวด ต าบลพลสงคราม อ าเภอโนนสง โดยพบชมชนโบราณขนาดใหญ ตงอยบนเนนดนบนทราบ อายราว

4,000 ปมาแลว หลกฐานทพบมทงรองรอยกจกรรมการอยอาศย การด ารงชวตประจ าวน และกจกรรมทาง

ความเชอ การฝงศพผเสยชวต

โครงกระดกมนษยสมยหนใหม แหลงโบราณคดบานโนนวด

มทงแบบทถกฝงในทานอนงอเขา และถกบรรจในภาชนะดนเผากอนน ามาฝง

ทมา : https://th.wikipedia.org/wiki/แหลงโบราณคดบานโนนวด


ภาพคดลอกทเขาจนทรงาม อ าเภอสคว

ภาพเขยนสเขาจนทรงาม

ทมา : http://www.sac.or.th/databases/archaeology/archaeology/ภาพเขยนสเขาจนทรงาม-0

นอกจากนน ยงพบหลกฐานประเภทภาพเขยนสบนผนงถ าทปจจบนอยในบรเวณเขาจนทรงาม บาน

เลศสวสด ต าบลลาดบวขาว อ าเภอสคว นกโบราณคดตความวาจากเนอหาของภาพสะทอนสภาพทางสงคม

ของผสรางสรรคภาพวาคงเปนหมบานเกษตรกรรมเมอราว 3,000-4,000 ปมาแลว โดยอยรวมกนหลาย

ครอบครวเปนชมชนใหญ ภาพเขยนแสดงสรระทส าคญคอนองโปง ซงพบในภาพของหลมหลายแหงในภาค

อสาน (อาจแสดงถงความสมพนธกนระหวางชมชนในภาคอสาน) นอกจากนภาพเขยนยงแสดงถงการแตงกาย

และการลาสตวของคนในสมยนน (ธราพงศ ศรสชาต และคณะ 2532)

หลงจากชวงเวลาดงกลาว กปรากฏชมชนและหมบานเกษตรกรรมเพมขนอยางมากมาย กระจายอย

กวางขวางตามล าน าสายตางๆ เกอบทวทกพนทในจงหวดนครราชสมา โดยเฉพาะในชวงสมยทรจกการ

ประโยชนจากแรโลหะแลว คอส ารด (ทองแดงและดบก) และเหลก หรอทเรยกวาสมยส ารดและเหลก อายราว

3,500-1,500 ปมาแลว ทงในเขตอ าเภอเมองนครราชสมา อ าเภอชมพวง อ าเภอโนนสง อ าเภอพมาย อ าเภอ


โนนไทย อ าเภอสคว อ าเภอดานขนทด และอ าเภอบวใหญ เชน ปราสาทพนมวน อ าเภอเมองนครราชสมา,

โนนสลกได บานพทรา ต าบลรงกาใหญ อ าเภอพมาย, บานหนองบวตะเกยด ต าบลหนองบวตะเกยด อ าเภอ

ดานขนทด, บานโนนวด ต าบลพลสงคราม อ าเภอโนนสง, เนนอโลก บานหนองนา ต าบลพลสงคราม อ าเภอ

โนนสง, บานปราสาทและบานธารปราสาท ต าบลธารปราสาท อ าเภอโนนสง, โนนบานกรน ต าบลโนนสง

อ าเภอโนนสง, บานคอหงส อ าเภอโนนสง, บานหลมขาว ต าบลหลมขาว อ าเภอโนนสง, โนนเมองเกา บานดง

พลอง ต าบลหลมขาว อ าเภอโนนสง, บานไร ต าบลโนนทองหลาง อ าเภอบวใหญ, บานหนองอายแหนบ ต าบล

โพนทอง อ าเภอบวใหญ, บานสกร ต าบลหนองหลก อ าเภอชมพวง เปนตน แหลงโบราณคดเหลานมกมการตง

ถนฐานตอเนองมายงยคประวตศาสตร สมยทวารวดและสมยเขมร

ลกษณะพนทตงชมชนสมยนมกอยบนเนนดนขนาดเลกใหญแตกตางกน โดยมขนาดตงแตไมถง 100

เมตร ไปจนถงเกอบ 500 เมตร หลกฐานทพบคลายคลงกนสวนใหญคอ มการประกอบพธศพผตายโดยการฝง

การท าและใชภาชนะดนเผาแบบเนอดน (Earthenware) ชนดผวเรยบ ลายเชอกทาบ ขดขด ลายกดประทบ

และชนดเคลอบน าดนสแดง สเหลอง สน าตาลแดง ภาชนะดนเผาแบบปากแตรทพบมากในสมยส ารดของพนท

ลมแมน ามลตอนบน มลกษณะเปนหมอคอแคบแตปากผายออกมาก เคลอบผวดวยน าดนสแดงและขดมน บาง

ใบมการตกแตงผวดวยลายเชอกทาบ หรอลายเขยนสคลายแบบบานเชยง และภาชนะดนเผาแบบพมายด าท

พบในสมยเหลกในพนทลมแมน ามลตอนบน แหลงโบราณคดบางแหงพบเครองประดบพวกลกปดแกวและหน

รวมกบโครงกระดก พบเครองมอการท าภาชนะดนเผา เชน หนด โบราณวตถทท าจากส ารดและเหลก และการ

พบตะกรนเหลกกแสดงใหเหนวาชมชนเหลานถลงเหลกขนใชเอง

หลมฝงศพสมยส ารด แหลงโบราณคดบานโนนวด

ทมา : พพธภณฑเมองนครราชสมา. (ออนไลน). เขาถงเมอ 1 เมษายน 2560 เขาถงจาก ttp://www.koratmuseum.com/2_prehistory.html


ภาชนะดนเผาแบบปากแตรภายในหลมฝงศพ และภาชนะดนเผาปากแตรเขยนสแดง แหลงโบราณคดบานโนนวด

ทมา : พพธภณฑเมองนครราชสมา. (ออนไลน). เขาถงเมอ 1 เมษายน 2560 เขาถงจาก http://www.koratmuseum.com/2_prehistory.html

ภาชนะดนเผาแบบพมายด า แหลงโบราณคดบานสวย

ทมา : รชน ทศรตน และอ าพน กจงาม . รายงานการขดคนแหลงโบราณคดบานสวย อ าเภอพมาย จงหวดนครราชสมา. กรงเทพฯ : ส านก

โบราณคด กรมศลปากร, 2547.


การตงถนฐานในยคประวตศาสตรของจงหวดนครราชสมาสวนหนงเปนการอยอาศยตอเนองมาจาก

ยคสมยกอนหนานนคอยคกอนประวตศาสตร นอกเหนอจากแหลงโบราณคดทกลาวถงขางตนแลว ยงมแหลง

โบราณคดอกหลายแหลงทปรากฏการอยอาศยตอเนองดงกลาว สวนมากสภาพทตงชมชนเปนเนนดนทมการ

ขดคน าหรอสรางคนดนลอมเนนดนในภายหลงคอในยคประวตศาสตร โบราณวตถทพบกคลายคลงกบแหลง

โบราณคดอนทรวมสมย ตงแตยคกอนประวตจนถงยคประวตศาสตร ตวอยางแหลงโบราณคดและรายละเอยด

โดยสงเขป (สณ หาญวงษ 2541) เชน แหลงโบราณคดบานกระเบองนอก ต าบลกระเบองนอก อ าเภอชมพวง

(ผาสข อนทราวธ และคณะ 2533), แหลงโบราณคดบานค ต าบลล าพะเนยด อ าเภอปะทาย, แหลงโบราณคด

บานชวาน ต าบลชวาน อ าเภอพมาย, แหลงโบราณคดบานทองหลาง ต าบลพงเทยม อ าเภอโนนไทย, แหลง

โบราณคดบานเมองไผ ต าบลหนองหลก อ าเภอชมพวง, แหลงโบราณคดโนนอดม ต าบลโนนอดม อ าเภอชม

พวง, แหลงโบราณคดบานเสมาใหญ ต าบลเสมาใหญ อ าเภอบวใหญ, แหลงโบราณคดโคกหนองมวง บานดอน

หน ต าบลกดจอก อ าเภอบวใหญ, แหลงโบราณคดบานทองหลางนอย ต าบลดอนตาหนน อ าเภอบวใหญ ,

แหลงโบราณคดโนนตะครอ บานงวใหม ต าบลกดจอก อ าเภอบวใหญ, แหลงโบราณคดบานเมองสง ต าบล

หนองตาดใหญ อ าเภอบวใหญ ฯลฯ

ในชวงยคประวตศาสตรหรอยคสมยทมการบนทกเปนลายลกษณอกษรนน เปนระยะทบรเวณ

นครราชสมามการรบวฒนธรรมประเพณตลอดจนคตความเชอมาจากแหลงอน เพราะดนแดนทเปนประเทศ

ไทยในปจจบน อยบนเสนทางตดตอคาขายทงทางบกและทางทะเลระหวางจนกบอนเดยอทธพลส าคญทมา

ปรบแตงสภาพสงคมยคประวตศาสตรไดแก การรบอทธพลอารยธรรมอนเดยและวฒนธรรมของพทธศาสนา

เถรวาทในสมยทวารวด ระหวางพทธศตวรรษท 11-16 และการรบอทธพลวฒนธรรมขอมหรอเขมรในระยะ

พทธศตวรรษท 14-18 กอนจะมการตงอาณาจกรของคนไทยขนในพทธศตวรรษท 19

ความเจรญในชวงพทธศตวรรษท 11-16 เปนแบบสงคมเมองทมพทธศาสนาเถรวาทเปนหลกของ

ชมชน มเมองส าคญๆ ทเจรญขนในลมน าทเปนตนล าน าของแมน ามลคอล าตะคองและล าปลายมาศ ในสมย

ประวตศาสตรตอนตนนบรเวณทเคยเปนทตงของชมชนโบราณมอยเปนจ านวนมากอยในเขตอ าเภอสงเนนและ

อ าเภอโนนสง เชน เมองเสมา และเมองโคราฆประหรอเมองโคราช บานโนนกระเบอง ต าบลโนนคา อ าเภอสง

เนน เมองโบราณโนนเมองเกาหนองละอาง บานตว บานแจงนอย บานเสมาใหญ ต าบลเสมาใหญ อ าเภอบว

ใหญ เปนตน (คณะกรรมการฯ 2542 : 52)

เดมสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงสนนษฐานวาในเขตอ าเภอสงเนนมเมองโบราณ 2 เมอง

คอ เมองเสมา และเมองโคราฆประหรอเมองโคราช และมผสนนษฐานวาเมองโคราชเปนเมองหนาดานของ

เขมร เปนเมองเลยงสตวโดยเฉพาะโคไวใชในราชการ แตในปจจบนจากหลกฐานภาพถายทางอากาศของ


โครงการวจยชมชนโบราณจฬาลงกรณมหาวทยาลย พ.ศ.2517 และการส ารวจภาคพนดนของนกโบราณคด

พบรองรอยเมองโบราณ คอเมองเสมา อยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ ของอ าเภอสงเนนประมาณ 5 กโลเมตร

หางจากตวเมองนครราชสมาในปจจบนประมาณ 31 กโลเมตร (คณะกรรมการฯ 2542 : 52-53)

ลกษณะเมองเปนรปสเหลยมผนผามมมนขนาด 1,700x1,500 เมตร ก าแพงเปนคนดนสง บางสวน

เปนศลาแลงและหนทรายอยสวนบน มคน าลอมรอบเมอง ปจจบนน าตนเขนกลายเปนพนทนาเกอบทงหมด

ภายในเมองเสมามคนดนรปสเหลยมหลายแหง บางแหงเปนขอบเขตของศาสนสถานมซากโบราณสถาน

กอสรางดวยหนทราย บางแหงเปนสระน า บรเวณรอบตวเมองมรองรอยของชมชนโบราณและศาสนสถานท

เกยวของกบวฒนธรรมทวารวด เชน บานคลองขวางมพระพทธรปหนทรายปางไสยาสนและธรรมจกรหนทราย

ทวดธรรมจกรเสมาราม ใบเสมาหนปกเรยงกนเปนระยะๆ ในเขตบานหนตง และซากโบราณสถานทบานแกน

ทาว นอกจากนยงพบศลาจารกหลายหลกบรเวณเมองโบราณเสมาและใกลๆ กนเชน จารกบออกา จารกเมอง

เสมา และจารกสงเนน เปนจารกภาษาขอมโบราณ ภาษาสนสกฤตและเขมรอายพทธศตวรรษท 15-16 (คณะ

กรรมการฯ 2542 : 53)

อนง จากภาพถายทางอากาศหรอจากการส ารวจภาคพนดนของนกโบราณคดไมพบรองรอยของเมอง

โคราฆประหรอเมองโคราช พบแตโบราณสถานอทธพลศลปวฒนธรรมเขมร ไดแก ปราสาทเมองแขก ปราสาท

โนนก ปราสาทหนเมองเกา ปราสาทหนบานปราสาท เปนตน (คณะกรรมการฯ 2542 : 53)

เดมเชอกนวาในบรเวณจงหวดนครราชสมาอาจเปนสวนหนงของอาณาจกรโบราณทชอวา “ศรจ

นาศะ” ซงเปนอาณาจกรทพบในศลาจารก 3 หลก ครงแรกของ ศาสตราจารย ยอรจ เซเดส อานพบชอ

อาณาจกรและพระนามของกษตรยในศลาจารกซงพบทโบสถพราหมณ จงหวดพระนครศรอยธยา ตอมาจงพบ

เรองราวนอกในศลาจารกทพบในเขตจงหวดนครราชสมา คอ จารกบออกา อ าเภอสงเนน และจารกหนขอน

(หนโคน) ซงพบทบานมะคา ต าบลส าโรง อ าเภอปกธงชย ขอความในศลาจารกทงสามท าใหทราบแตเพยงวา

ระหวางพทธศตวรรษท 13-16 บรเวณทราบสงโคราชไดมอาณาจกรโบราณแหงหนง มประชาชนเปนชนชาตท

พดภาษามอญ – เขมร ศาสนาทนบถอคอศาสนาพทธนกายมหายานหรออาจารยวาท ตอมาราวพทธศตวรรษ

ท 15 จงเปลยนไปนบถอศาสนาฮนดไศวนกาย (คณะกรรมการฯ 2542 : 53-54)

ตอมาไดมการขดคนทางโบราณคดของกรมศลปากรในระยะหลงทบรเวณเมองเสมา ไดมขอ

สนนษฐานวา เมองเสมาคอเมองศรจนาศะ ในระยะแรกจดเปนชมชนในวฒนธรรมทวารวด นบถอศาสนาพทธ

และฮนด และเปนชมชนในวฒนธรรมขอมตงแตราวพทธศตวรรษท 15-18 (คณะกรรมการฯ 2542 : 54)


นอกจากนยงมเมองพลบพลา ในเขตอ าเภอหวยแถลง ซงเดมเปนเมองสมยทวารวด เมองรปรางกลมร

มคน าหลายชน ตอมาในสมยลพบร (ขอม) ไดสรางเมองรปสเหลยมผนผาซอนบนเมองเกาแบบทวารวด (คณะ


หลกฐานขอมลทเปนต านานพนบานทเกยวของกบสมยทวารวด (มอญ) ม 2 เรองคอ เรองเมองขวาง

บรและเรองเมองทวารวดศรมหานคร ในสมยทวารวดนประชาชนสวนใหญคงนบถอศาสนาพทธนกายเถรวาท

(หนยาน) เชนเดยวกบชาวอสานโบราณในสมยเดยวกนทงสนเพราะไดพบโบราณสถานและศลปวตถทม

ลกษณะคลายคลงกนทวอสาน สวนขอมลทเปนโบราณวตถสมยทวารวดทพบในเขตจงหวดนครราชสมาม

หลายประเภท เชน แผนศลาจ าหลกเปนพระพทธรปปางสมาธ พบทอ าเภอดานขนทด พระพทธรปศลาปาง

ไสยาสนและธรรมจกรศลาพบทวดธรรมจกรเสมาราม บานคลองขวาง อ าเภอสงเนน นอกจากน ไดพบหนตง

เสมาหนทรายสลก ทบานหนตง อ าเภอสงเนน และหม 7 บานโตนด ต าบลโตนด อ าเภอโนนสง (คณะ


แผนผงและภาพถายทางอากาศเมองเสมา


พระพทธไสยาสนและธรรมจกรสมยทวารวดทวดคลองขวาง อ าเภอสงเนน

ทมา : ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน). ฐานขอมลแหลงโบราณคดทส าคญในประเทศไทย. (ออนไลน). เขาถงเมอ 20 มนาคม 2560.

http://www.sac.or.th/databases/archaeology/archaeology/พระนอน

พทธศตวรรษท 14-18 เปนชวงทมความปลยนแปลงทางวฒนธรรมคอนขางมาก วฒนธรรมเขมรได

แพรเขาสอสานทางปกธงชยและชองตะโกลงสชมชนในล าน าล าพระเพลง ล าจกราชและล าปลายมาศ ท าให

เกดเปนบานเมองขนเนองในวฒนธรรมเขมรมากมาย

วฒนธรรมเขมรทแพรเขามาอาจแยกออกเปน 2 สาย โดยถอล าน าล าปลายมาศเปนหลกสายหนง

แพรออกไปทางฝงตะวนตกของล าน าปลายมาศ ท าใหเกดมบานเมองสมยเขมรขนในเขตปกธงชย ครบร พมาย

และบรเวณลมแมน าสะแทดและแมน ามลในเขตจงหวดนครราชสมาเปนศนยกลางความเจรญในดาน

วฒนธรรมและเศรษฐกจ ตอเนองมาจากเมองเสมาในลมน าล าตะคอง สวนการขยายตวของวฒนธรรมเขมรท

แพรออกไปทางตะวนออกของล าน าล าปลายมาศนนขยายเขาไปในเขตเมองบรรมย สรนทร และศรสะเกษ

บรเวณนพบรองรอยของปราสาทหนเปนจ านวนมากจนอาจกลาวไดวา ตงแตฝงใตของล าน ามลในเขตจงหวด

นครราชสมา บรรมยและศรสะเกษ บานเมองและผคนในสมยเขมรนเปนสวนหนงของอาณาจกรเขมร สง

เหลานเหนไดจากการทไมมเรองราวปรากฏใหทราบถงบานเมองในดนแดนแถบนในเอกสารประวตศาสตรสมย

อยธยาและจากต านานทองถน (คณะกรรมการฯ 2542 : 54)

อกหนงรองรอยวฒนธรรมเขมรทส าคญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอคอ อาณาจกรศรจนาศะ พทธ

ศตวรรษท 15-16 รวมสมยกบอาณาจกรเจนละ ทวารวด ศรวชยและโยนก มศลาจารกบออกาซงศ.ยอรช เซ

เดสไดอานจารกน โดย ศ.ม.จ.สภทรดศ ดศกล ทรงแปลจากภาษาฝรงเศสวาจารกนมเนอหาเกยวกบพทธ

ศาสนา และกลาวถงพระราชาแหงอาณาจกรศรจนาศะทรงอทศปศสตวและทาสทงหญงชายถวายแดพระภกษ

สงฆ และจารกอกหลกหนงกลาวถงพระราชาแหงศรจนาศะวาเปนกษตรยทครองอาณาจกรอยนอกเขต

อาณาจกรในกมพชา แตศนยกลางอาณาจกรศรจนาศะนนเราไมอาจปกใจวาอยบรเวณบออกา ต าบลเสมา


อ าเภอสงเนนแตนาจะอยบรเวณทราบสงโคราชมากกวาบรเวณลมน าเจาพระยา นอกจากนนาเชอวาอาณาจกร

ศรจนาศะไดรวมตวเปนอาณาจกรทมนคง กอนพทธศตวรรษท 15 เพราะมการกลาวชอขององศเทพ ซงคงจะ

เปนนามบรรพบรษกอนทจะสรางจารกบออกา พ.ศ.1411 อาณาจกรนคงจะรงเรองสบตอมาในพทธศตวรรษท

15 (สณ หาญวงษ 2541)

จารกบออกา ดานท 1 (ซาย) และดานท 2 (ขวา)

ทมา : ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน). ฐานขอมลจารกในประเทศไทย. (ออนไลน). เขาถงเมอ 20 มนาคม 2560. เขาถงจาก

http://www.sac.or.th/databases/inscriptions/inscribe_detail.php?id=332

ราวพทธศตวรรษท 15 นเอง เขมรสมยเมองพระนครหรออาณาจกรกมพชาไดแผขยายอทธพล เขา

มาในเมองนครราชสมา เพราะปรากฏพระนามของพระเจายโศวรมนท 1 (พ.ศ.1432) ทปราสาทพนมวน

ต าบลบานโพธ อ าเภอเมองนครราชสมา และมการสรางปราสาทหนเมองแขก ต าบลโคราช พบศลาทบหลงท

สถานพระนารายณ วดพระนารายณมหาราช อ าเภอเมองนครราชสมา นอกจากนยงมการสรางปราสาทพมาย

สมยพระเจาสรยวรมนท 1 และสรางตอเนองมาถงสมยพระเจาชยวรมนท 7 แตเมอสนพระเจาชยวรมนท 7

อาณาจกรเขมรเสอมลงและคงไมไดควบคมดนแดนแถบนอยางเขมงวดนก เพราะในสมยอาณาจกรสโขทยเขต

แดนของไทยยงไมรวมเมองนครราชสมา โดยเมองนครราชสมารวมกบอาณาจกรกรงศรอยธยา สมยพระ

รามาธบดท 1 (สณ หาญวงษ 2541)

หลกฐานขอมลทพบในจงหวดนครราชสมานอกจากศลาจารกภาษาเขมรแลวยงมต านานและชาดก 2

เรอง คอ เรองนางอรพมพกบปาจตตกมาร และเรองเมองสดาหรอนทานเรองทาวก าพรา สวนทเปน


โบราณวตถไดแก เศยรพระโพธสตวส ารดทบานโตนด และ รปศลาจ าหลกพระเจาชยวรมนท 7 ซงเชอกนวา

เปนรปของพระเจาพรหมทต เศยรพระพรหมและประตมากรรมสตรทเรยกวา นางอรพมพ พบทปราสาทหนพ

มาย (คณะกรรมการฯ 2542 : 54)

โบราณสถานสมยเขมรในเขตจงหวดนครราชสมาไดแก ปราสาทหน ซงเปนโบราณสถานทสรางดวย

หนทราย ศลาแลง เปนสวนใหญ ปราสาทเหลานสรางขนเพอเปนศาสนสถานในศาสนาฮนดและศาสนาพทธน

กานมหายาน เชน ปราสาทหนพมาย ปราสาทพนมวน ปราสาทนางร า ปราสาทสระเพรง ปรางคบานกสดา

เมองโคราฆประและเมองพลบพลา เปนตน (คณะกรรมการฯ 2542 : 55)

แหลงหนตดในอ าเภอสคว


http://www.sac.or.th/databases/archaeology/archaeology/แหลงหนตด

เมองนครราชสมาในนนาจะยงอยภายใตการปกครองของกมพชา แตคงจะควบคมดแลไมเขมงวดมาก

นก เพราะกมพชานนเรมเสอมอ านาจลงตงแตสนสมยพระเจาชยวรมนท 7 แมวาจะมคนไทยแถบลมแมน ายม

จะสามารถตงตวเปนอสระและสถาปนาอาณาจกรสโขทยไดส าเรจในปลายพทธศตวรรษท 18 แตยงไมม

อทธพลแผมาจนถงนครราชสมาทคงเปนเพยงเมองชายเขตแดนของอาณาจกรในสมยนน (นวลเพญ ภานรตน

และคณะ 2541)

อยางไรกตาม มหลกฐานทแสดงวาเมองนครราชสมาอาจตดตอกบอาณาจกรไทยในลมแมน า

เจาพระยากอนการสถาปานาอยธยาเปนราชธานใน พ.ศ.1893 หรออยางนอยนาจะเรมมความสมพนธกนใน

สมยพระรามาธบดท 1 โดยเมองนครราชสมามฐานะเปนเมองพระยามหานครของอยธยา ขอสนนษฐานน

อนมานจากผลทกองทพไทยไดชยชนะในสงครามกบกมพชา ทแมวาอยธยาจะยงไมไดมอ านาจเหนอกมพชา

อยางเดดขาด แตนาจะเปนผลใหหวเมองปลายอาณาเขตของกมพชาเชนนครราชสมาคงจะหลดพนจากอ านาจ


ของกมพชาและตกอยใตอ านาจอยธยาแทน โดยมการกลาวถงหลกฐาน เชน เสาหลกเมองไมตะเคยนหนซง

เปนศลปกรรมสมยตนอยธยา รวมทงขอสงเกตจากต านานทองถนศลปกรรมแบบอทองและการหลอทองส ารด

ทไมใชงานชางแบบกมพชาในแถบเมองนครราชสมา (นวลเพญ ภานรตน และคณะ 2541)

ในรชสมยของสมเดจพระรามาธบดท 1 (พระเจาอทอง) ปฐมกษตรยอาณาจกรอยธยา ยงไมปรากฏ

ชอเมองนครราชสมาในท าเนยบเมองขน 16 หวเมอง แสดงวากรงศรอยธยายงไมสามารถรวมนครราชสมาไวได

แตเมอคราวกรงศรอยธยายกไปตเขมร เชอวาคงและผนวกพนทบรเวณนครราชสมาเขาเปนเมองหนาดานเพอ

รกษาอ านาจปกครองในแถบนไวโดยเหนวาชยภมของเมองเหมาะสม (คณะกรรมการฯ 2542) ดงปรากฏ

หลกฐานคอจารกขนศรไชยราชมงคลเทพ ทพบบรเวณเชงเขาเหวตาบว ปจจบนอยในเขตบานภผาทอง ต.

หวยบง อ.ดานขนทด จ.นครราชสมา

จารกขนศรไชยราชมงคลเทพ วดบานฉางประชานมต


http://www.sac.or.th/databases/archaeology/archaeology/วดบานฉางประชานมต

เนอหากลาวถงเหตการณยกทพไปตเมองเขมรในรชสมยสมเดจพระบรมราชาธราชท 2 (เจาสามพระ

ยา) แหงกรงศรอยธยา โดยกลาวถงสมเดจพระอนทราบรมจกรพรรดธรรมกราช (เจาสามพระยา) โปรดเกลาฯ

ใหขนศรไชยราชมงคลเทพเอกมนตรพเศษและขนนางทงหลายยกทพไปตเมองพมาย พนมรง ฯลฯ จนราบคาบ

แลวถอยทพกลบคนมา (การอาน-ถายถอดจารก และแปลความทางประวตศาสตร ดรายละเอยดใน วนย พงศ

ศรเพยร 2552 : 101-109) ครนเมอมาถงบรเวณเขาเหวตาบวหรอบรเวณทพบจารกหลกนจงไดท าศลาจารกไว


ทนนเมอวน 11 ค า เดอน 12 ปกน ศานต ภกดค า (2557 : 69) สนนษฐานวาซงนาจะไดแกปกน ตรศก พ.ศ.

1974 ซงเปนปทสมเดจพระบรมราชาธราชท 2 (เจาสามพระยา) เสดจไปตเมองพระนครหลวงนนเอง

ชอเมองนครราชสมาถกกลาวถงเปนครงแรกจากเอกสารสมยพระบรมไตรโลกนาถ ในกฎหมายเรอง

พระอยการต าแหนงนาพลเรอนและนาทหารหวเมองทประกาศใชใน พ.ศ.1998 ระบวาเมองนครราชสมาเปน

เมองหนงในท าเนยบเมองพระยามหานคร 8 เมองทตองถอน าพพฒนสตยา เปนเมองชนโท มเมองขนรวม 14

เมอง เจาเมองมบรรดาศกดเปนออกญาก าแหงสงครามรามภกดพรยะภาหะ ศกดนา 10,000 ไร แตทนาสนใจ

ทสดอยตรงทวานครราชสมาเปนเมองในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเพยงเมองเดยวทถกระบไวในรายชอเมอง

ของกฎหมายฉบบน (คณะกรรมการฯ 2542 ; นวลเพญ ภานรตน และคณะ 2541)

ขอจ ากดในการคมนาคม ผลประโยชนทางเศรษฐกจ ปรมาณประชากรทเบาบาง เปนเหตผลให

ดนแดนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอไมไดรบความสนใจเปนพเศษในชวงนน นครราชสมาเปนเพยงเมองชาย

เขตแดนของอยธยาและมขอบเขตอ านาจอยในบรเวณจงหวดนครราชสมา ชยภม บรรมยปจจบน ในขณะท

พนทสวนใหญของภาคตะวนออกเฉยงเหนอคงเปนดนแดนรกรางทไมมเมองส าคญใดๆ หรอแมแตเวยงจนทน

เองอางองเขตอทธพลของตนอยแคบรเวณลมแมน าโขง ดงนนจงไมคอยปรากฏเรองราวเกยวกบเมอง

นครราชสมาในประวตศาสตรไทยมากนก รวมทงขอสงเกตวาพลเมองนครราชสมามความใกลชดทาง

วฒนธรรมกบกมพชา จงท าใหยงไมยอมออนนอมราบคาบทเดยวในรชกาลตอๆ มากองทพไทยยงตองยก

ออกไปตกรงกมพชาอกหลายครง การปกครองหวเมองตอนแผนดนสงในสมยนน เหนจะตงรกษาเพยงเมอง

โคราชเกา (อ าเภอสงเนน) เทานน ในหนงสอพระราชพงศาวดารจงไมมเรองราวกลางถงเมองนครราชสมา

จนถงแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช (นวลเพญ ภานรตน และคณะ 2541)

สมยสมเดจพระนารายณนาจะเปนสมยทเกดความเปลยนแปลงครงใหญทนครราชสมา โดยโปรดฯ ให

ยายเมองนครราชสมาจากทองทอ าเภอสงเนนมาตงอยในทตงปจจบน โดยสรางเมองนครราชสมาเปนปอม

ปราการในฐานะเมองส าคญชายพระราชอาณาเขต และทรงเลอกสรรขาราชการทมความสามารถออกไป

ปกครอง โดยน านามเมองใหมทงสอง คอ “เมองเสมา” กบ “เมองโคราฆะ” มาผกเปนนามเมองใหม เรยกวา

“เมองนครราชสมา” แตคนทวไป เรยกวา เมองโคราช (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557 : 141-

142) เมองนก าแพงกอดวยอฐ มใบเสมาเรยงรายตลอด มปอมก าแพงเมอง 15 ปอม 4 ประต สรางดวยศลา

แลง (นวลเพญ ภานรตน และคณะ 2541)

ส าหรบตวเมองนครราชสมาปจจบน สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงสนนษฐานวา สรางขน

ในรชสมยสมเดจพระนารายณมหาราช (พ.ศ.2199-2231) โดยชางชาวฝรงเศสเปนผออกแบบวางผงเมอง สราง

ก าแพงลอมรอบเปนรปสเหลยมผนผา ขนาด 1,000x1,700 เมตร วดโดยรอบยาวประมาณ 5,218 เมตร มคน า


ลอมรอบ เนอทภายในก าแพงเมองประมาณ 1,000 ไร ก าแพงเมองกอดวยอฐ มใบเสมาเรยงรายตลอดมปอม

ตามก าแพงเมอง 15 ปอม และมประตเมอง 4 ประต สรางดวยศลาแลง (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ

2557 : 135 ; คณะกรรมการฯ 2542)

แผนท “ราชอาณาจกรสยาม” พ.ศ.2234 โดย เมอซเออร เดอ ลามาร และซมง เดอ ลาลแบร ท าขนในชวงปลาย

รชสมยสมเดจพระนารายณมหาราชถงตนรชสมยพระเพทราชา แสดงเมองนครราชสมาหรอโคราช (Corazeram)

ทมา : ชาญวทย เกษตรศร (บรรณาธการ). ประมวลแผนท : ประวตศาสตร-ภมศาสตร-การเมองกบลมธอาณานคมในอาเซยน-อษาคเนย.

สมทรปราการ : มลนธโตโยตาประเทศไทย ; กรงเทพฯ : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2555.


เมองนครราชสมามเมองขน 5 เมอง (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557 : 142) คอ นครจน

ทกอยทางทศตะวนตก เมองชยภมอยทางทศเหนอ เมองพมายอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ เมองบรรมยอย

ทางทศตะวนออก และเมองนางรองอยทางทศตะวนออกเฉยงใต

หลงจากนนไดตงเมองเพมขนอก 9 เมอง (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557 : 142) คอ

เมองบ าเหนจณรงค เมองจตรส เมองเกษตรสมบรณ เมองภเขยว เมองชนบทอยทางทศเหนอรวม 5 เมอง ทาง

ทศตะวนออกตงเมองพทไธสง ทศตะวนออกฉยงใตตงเมองประโคนชย เมองรตนบร ทางทศใตตงเมองปกธงชย

เมองนครราชสมาจงมเมองขนทงสน 14 เมอง

เมอสรางเมองใหมในรชสมยสมเดจพระนารายณมหาราชนน พระองคโปรดฯ ใหพระยายามราช

(สงข) เปนผปกครอง ครนสมเดจพระนารายณมหาราชสวรรคต สมเดจพระเพทราชาไดครองราชสมบตสบ

ตอมา พระยายมราช (สงข)ไมยอมไปรวมพธถอน าพระพพฒนสตยา จงกลายเปนกบฏ (คณะกรรมการฯ

2542) สมเดจพระเพทราชาจงมพระบรมราชโองการใหอครมหาเสนาบดเกณฑกองทพไปตเมองนครราชสมา

โดยยกทพขนไปทางดงพระยาไฟ (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557 : 143)

ครนถงเมองนครราชสมากเขาลอมเมองสรบกนเปนเวลานาน 2 ป กองทพของอครเสนาบดจงคด

อบายหลายอยาง เชน ท าลกปนกลยงเขาเมอง ผกวาวจฬาเอาหมอดนผกแขวนสายปานอนใหญเขาไปในเมอง

แลวจดเพลงชนวนลามแลวยงธนเพลงทหมอดนเพอเผาเมอง ตกกลางคนกองทพสามารถยดเมองไดส าเรจ เจา

เมองนครราชสมา (พระยายมราช สงข) หนไปสมทบกบเจาพระยารามเดโชทนครศรธรรมราชซงเปนกบฎในป

พ.ศ.2234 ในทสดพระยานครราชสมาตายในทรบ พระยารามเดโชตองเดนทางออกนอกเมอง สมเดจพระเพท

ราชาสามารถปราบกบฏไดส าเรจ สาเหตทท าใหพระยายมราช (สงข) และพระยารามเดโชเปนกบฏเนองจาก

เหตผลทวา พระเพทราชาและหลวงสรศกดเปนกบฏตอสมเดจพระนารายณ ดวยส านกในพระมหากรณาธคณ

จงไมยอมรบสมเดจพระเพทราชาเปนกษตรย

จากขอมลขางตนจะเหนไดวาขอมลทางประวตศาสตรและโบราณคดของจงหวดนครราชสมาจนถง

สมยอยธยา กลาวถงพนทของอ าเภอปากชองในปจจบนนอยมาก มทกลาวถงดงพระยาไฟซงเปนสวนหนงของ

อ าเภอปากชองในปจจบนวาเปนเสนทางเดนทพไปตเมองนครราชสมาในรชสมยสมเดจพระเพทราชา ดงนนใน

บทความนจงพยายามจะน าเสนอขอมลเบองตนเกยวกบโบราณคดของปากชอง ซงผเขยนคาดหวงวาในอนาคต

จะมการส ารวจศกษาในเชงลกตอไป


อ าเภอปากชอง

ขอมลทวไป

อ าเภอปากชองถอเปนประตสภาคอสาน ตงอยทางทศตะวนตกสดของจงหวดนครราชสมา ในพกด

ภมศาสตรเสนรงท 14 องศา 25 ลปดา ถง 14 องศา 52 ลปดา เหนอ, เสนแวงท 101 องศา 11 ลปดา ถง

101 องศา 40 ลปดา ตะวนออก อยหางจากตวจงหวดนครราชสมาไปตามถนนมตรภาพหรอทางหลวงแผนดน

หมายเลข 2 ประมาณ 85 กโลเมตร อยหางจากกรงเทพมหานครประมาณ 171 กโลเมตร มเน อทประมาณ

1,825.168 ตารางกโลเมตร หรอ 1,040,312.50 ไร เนอทมากเปนอนดบ 3 ของจงหวดนครราชสมา รองจาก

อ าเภอดานขนทดและครบร มอาณาเขตตดตอกบอ าเภอและจงหวดตางๆ ดงน

ทศเหนอ ตดตอกบ อ าเภอพฒนานคม จงหวดลพบร และอ าเภอสคว จงหวด

นครราชสมา

ทศตะวนออก ตดตอกบ อ าเภอสควและอ าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา

ทศใต ตดตอกบ อ าเภอเมองนครนายก อ าเภอปากพล จงหวดนครนายก

และอ าเภอประจนตคาม จงหวดปราจนบร

ทศตะวนตก ตดตอกบ อ าเภอมวกเหลก จงหวดสระบร

การคมนาคมทางรถยนต มถนนสายหลกคอ ทางหลวงแผนดนหมายเลข 2 (ถนนมตรภาพ) และถนน

ภายในเขตเทศบาลจ านวน 254 สาย มล าตะคองเปนล าน าสายหลกทใชในการบรโภค ขนสง และประกอบ

สวนทางรถไฟ มขบวนรถขน-ลอง ทกขบวนหยดรบสงผโดยสารทสถานรถไฟปากชองใหบรการทก

ขบวน มทงรถทองถน รถธรรมดา รถเรว มรถดวน/ดวนดเซลราง และรถดวนพเศษ


แผนทแสดงทตงอ าเภอตางๆ ในจงหวดนครราชสมา

(ทมา : ส านกงานสาธารณสขจงหวดนครราชสมา. ขอมลทวไปจงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). ม.ป.ป., เขาถงเมอ 29

พฤศจกายน 2559. จาก http://www.korathealth.com/korathealth/basedata/basedata.php ;

วกพเดย สารานกรมเสร. อ าเภอปากชอง. (ออนไลน). ม.ป.ป., เขาถงเมอ 27 พฤศจกายน 2559. จาก

https://th.wikipedia.org/wiki/อ าเภอปากชอง)

ภาพถายทางอากาศของอ าเภอปากชอง

ทมา : https://www.google.co.th/maps

http://www.korathealth.com/korathealth/basedata/basedata.php

https://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดนครราชสมา

https://www.google.co.th/maps


แผนทแสดงต าบลในอ าเภอปากชอง

ดานการปกครอง แบงพนทการปกครองออกเปน 12 ต าบล 217 หมบาน จงหวดนครราชสมา (2555?)

อง คกรปกครอง สวนทองถ น 14 แห ง สวนจ านวนประชากร จากขอมลของกรมการปกครอง

กระทรวงมหาดไทย (กรมการปกครอง 2559) รายงานวาอ าเภอปากชองมประชากรมากเปนอนดบท 3 ของ

จงหวด รองจากอ าเภอเมองนครราชสมาและอ าเภอพมาย โดยมประชากร ณ เดอนธนวาคม พ.ศ.2558

จ านวน 119,857 คน

ประชากรสวนใหญมอาชพเกษตรกรรม มการเพาะปลกพชหลายชนด พชทปลกมากทสดคอขาวโพด

เลยงสตว รองลงมาไดแก ออย มนส าปะหลง ขาว ฝาย และถว ผลไมทมชอเสยงและผลตไดมากไดแก

นอยหนา ขนน มะละกอ กลวย มะมวง องน ลน จ ซ งนบวาเปนแหลงผลตทส าคญทสดของภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ สวนนอยหนานนนบวาเปนผลไมขนชอของอ าเภอ มการจดงานประจ าปขนทกป การท า

ปศสตวกเปนอกอาชพทไดรบความนยม มทงการเลยงไก สกร และโคนม มโรงฟกไขและฟารมโคนมในระดบ

อตสาหกรรมขนาดใหญ เชน โรงฟกไขเบทาโกรและฟารมโชคชย เปนตน

ดานพาณชยกรรมและอตสาหกรรมหลก โดยทวไปจะอยในเขตตวเมองซงเปนเขตการคาทไมกระจก

ตว แตจะมทตงตามแนวถนนทงสองฝงของถนนมตรภาพ ทงอตสาหกรรมผลตภณฑนม อตสาหกรรม


ผลตภณฑของไก อตสาหกรรมผลตอาหารสตว อตสาหกรรมหนออน หนกาบ และโรงโมหน มตลาดในตวเมอง

เพอแลกเปลยนสนคาหลายแหง แตมเขตตดตอกนจนดเหมอนเปนแหงเดยวกน

ภมประเทศและภมอากาศ

ภมประเทศของอ าเภอปากชองสวนใหญเปนภเขาสงสลบซบซอน ทางทศใตและตะวนตกเฉยงใตของ

พนท ความสงเฉลยประมาณ 800 เมตรจากระดบน าทะเลปานกลาง ภเขาเหลานอยในเขตเทอกเขาดงพญา

เยน ตดตอกบเทอกเขาสนก าแพง ภเขาส าคญ ไดแก เขาปลายคลองกม เขาลกชาง เขาอดาง เขาตะกรด เปน

ตน และมความสงทสดคอ เขาสามยอด ซงมความสง 1,142 เมตรจากระดบน าทะเลปานกลาง พนทคอยๆ

ลาดลงไปทางตอนกลาง ซงเปนทราบเชงเขาและหบเขา และเทลาดลงไปทางตอนเหนอ จนเขาเขตอ าเภอสคว

(จนทนแดง ค าลอหาญ 2542 : 2656)


ภาพถายทางอากาศอ าเภอปากชอง แสดงชองเขาและพนทโดยรอบ


ล าน าสายส าคญของอ าเภอปากชองไดแก ล าตะคอง ซงมสาขาทส าคญหลายสาย (จนทนแดง ค าลอ

หาญ 2542 : 2656) คอ

1. หวยหนลบ ตนก าเนดจากเขาชางหลวง ไหลผานบานวงไทร บานฝายมอญ มารวมกบล า

ตะคองในเขตอางเกบน าล าตะคอง มความยาวประมาณ 30 กโลเมตร

2. หวยขนงพระ ตนก าเนดจากเขาสมพงในเขตบานหนองสองหอง ไหลมารวมกบล าตะคอง

ทบานขนงพระเหนอ ความยาวประมาณ 10 กโลเมตร

3. คลองเหนอ เกดจากเขาซบมด ไหลผานบานซบมวง มารวมกบล าตะคองทอางเกบน า

เหนอเขอน ความยาวประมาณ 15 กโลเมตร

4. หวยตะคอง ตนน าเกดจากเขาสามยอดและเขาลกชาง ในเขตอทยานแหงชาตเขาใหญ

ไหลผานบานทามะปรางค บานหมส บานบงเตย บานขนงพระ บานไร บานหนองสาหราย บานซบมวง ลงส

อางเกบน าล าตะคอง เรยกวา ล าตะคอง ไหลผานอ าเภอสคว สงเนน ขามทะเลสอ อ าเภอเมองนครราชสมา

รวมกบล าน ามลในเขตอ าเภอจกราช ความยาวประมาณ 130 กโลเมตร

ทราบสงโคราช

ทราบภาคตะวนออก

ทราบภาคกลาง



ภมอากาศเปนแบบมรสม เนองจากเปนเขตภเขา มปาไมมาก จงมปรมาณน าฝนเฉลยประมาณ 1,200

มลลเมตร/ป สวนอณหภมใกลเคยงกบอ าเภออนๆ คอ ฤดรอนอณหภมสงสดประมาณ 40 องศาเซลเซยส ฤด

หนาวอณหภมประมาณ 15 องศาเซลเซยส

ธรณสณฐาน ทรพยากรธรณ และปฐพสณฐาน

ขอมลจากกรมทรพยากรธรณ (ม.ป.ป.) ระบวาหนทพบไดในอ าเภอปากชอง มทงหนตะกอน หนแปร

และหนอคน มอยในชวงตงแตมหายคพาลโอโซอกตอนปลาย มหายคมโซโซอก จนกระทงถงตะกอนสะสมตว

จากทางน าปจจบน

พนทสวนใหญของอ าเภอรองรบดวยหนตะกอนในกลมหนสระบร ทตอเนองกบอ าเภอมวกเหลก

จงหวดสระบร กอนทจะเขาสขอบทสงโคราชในอ าเภอสคว วงน าเขยว สงเนน และปกธงชย ทางตะวนออก

ของอ าเภอปากชอง ซงอยในกลมหนโคราช

หนตะกอนในกลมหนสระบรนสะสมตวในทะเลบรรพกาล ในมหายคพาลโอโซอก (Paleozoic Era)

ราว 280 - 210 ลานปมาแลว หรอในยคเพอรเมยน (Permian period) ประกอบดวยหนดนดาน และหนปน

ซงหนปนปรากฏเปนแนวภเขายอดตะปมตะปา ภมประเทศแบบคาสต (Karst) ชดเจน ดวยเหตนจงท าใหบาง

พนทของอ าเภอปากชองจงมปจจยเสยงเรองการเกดหลมยบ

ในเนอหนปนเหลานมกพบซากดกด าบรรพหรอฟอสซลสตวและพชทะเล แนวการวางตวของหนปนจะ

มทศทางในแนวเหนอ-ใต เอยงเทไปทางทศตะวนออก

แนวขอบดานทศตะวนออกของอ าเภอ ในพนททตอกบอ าเภอสควหรอทตอกบกลมหนโคราชหรอขอบ

ทสงโคราชนน ปรากฏหนแนวเลกๆ ในหมวดหนหวยหนลาด กลมหนโคราช มหายคมโซโซอก (Mesozoic

Era) อายประมาณ 213 – 65 ลานปทผานมา ประกอบดวยหนทรายและหนโคลน ทปรากฏเปนแนวเลก ๆ

ตามขอบทราบสงโคราชทางตอนใต เชนทางทศใตของอ าเภอสคว เปนตน

แนวเทอกเขาสนก าแพงทางทศใตของอ าเภอ ทอยในเขตอทยานแหงชาตเขาใหญและทบลานนน

ประกอบไปดวยหนอคนพ (Extrusive rocks) หรอ หนภเขาไฟ (Volcanic rocks) และหมวดหนภกระดง

กลมหนโคราช

หนอคนพ (Extrusive rocks) หรอ หนภเขาไฟ (Volcanic rocks) อยในพนทตะวนตกเฉยงใตและใต

ของอ าเภอ เปนประเภทหนไรโอไลต แอนดไซต ทฟฟ หนกรวดเหลยมภเขาไฟ (rhyolite, andesite and

agglomerate) หนกลมนมอายแกประมาณ 180-200 ลานป หนไรโอไลตมกมสขาว น าตาลแกมเหลอง ถง

น าตาลแกมมวง เนอละเอยด บางแหงมเนอดอก เปนชนดหนทแพรหลายทสดในกลมหนภเขาไฟ สวนหนกรวด


เหลยมภเขาไฟมสขาวถงน าตาลออนมชนสวนของหนไรโอไลตฝงอยจ านวนมาก หนภเขาไฟดงกลาวนมชอ

เรยกวากลมหนภเขาไฟเขาใหญ (Khao Yai Volcanics)

สวนเทอกเขาดานทศใตและตะวนออกเฉยงใตของอ าเภอ เปนหนในหมวดหนภกระดง กลมหน

โคราช อยในพนทดานทศตะวนออกเฉยงใตของอ าเภอปางชอง หมวดหนภกระดงมกเปนหนดนดาน สน าตาล

น าตาลแกมแดง และแดงแกมมวง หนทรายสน าตาล และเทา เนอปนไมกา มชนกรวดมน เมดปนแทรกสลบ

ในเนอหนมกพบรอยชนขวางขนาดเลก

พนทบรเวณล าตะคองและล าน าอนๆ เปน ตะกอนยคควอเทอรนาร (Quaternary sediments) ทง

ตะกอนกรวด ทราย ทรายแปง และดน เปนบรเวณทมการตงบานเรอน การเพาะปลก และการใชประโยชน

จากแหลงน า

นอกจากนน ยงพบหนอคนแทรกซอน (Intrusive rocks) ชนดหนแกรนต – แกรโนไดออไรต ในพนท

ดานทศใตของเขอนล าตะคอง ซงจดอยในแนวหนแกรนตแนวตะวนออกของประเทศไทย เปนมวลหนขนาด

เลกหรอล าหนอคน (stock) หนเหลานมแรประกอบหนแตกตางกนมาก ตงแตเนอหนใกลเคยงกบหนภเขาไฟ

มสเขมมากถงด า และเปนแกรนตแทๆ โดยแทรกดนเขาไปในชนหนปนของกลมหนสระบรทมอายมากกวา

หนแกรนตเปนตวน าความรอนทท าใหหนปนเกดการแปรสภาพเปนหนออนอยางกวางขวางในเขตต าบลหมส


ดวยเหตน หนและแรธาตส าคญทพบในอ าเภอปากชอง (จนทนแดง ค าลอหาญ 2542 : 2657) จง

ไดแก หนออน พบในเขตต าบลหมส สวนใหญเปนสขาวเทา หนปน พบทวไปในเขตอ าเภอปากชอง เปนหนปน

สเทา ใชในการกอสรางทวไป และหนกาบ พบในเขตเขาบนไดมา มกใชส าหรบประดบตกแตงพนผนงอาคาร


แผนทธรณวทยาจงหวดนครราชสมาและอ าเภอปากชอง

ทมา : กรมทรพยากรธรณ. แหลงเรยนรทางธรณวทยาจงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). ม.ป.ป.,

เขาถงเมอ 27 พฤศจกายน 2559. จาก http://www.dmr.go.th/ หนา 6

นอกเหนอไปจากพนทภเขาทอยทางดานทศใตแลว ชนดของดนในพนทสวนใหญของอ าเภอปากชอง

เปนดนไรเหนยวจดและนา-ไรเหนยวจด หรอจดอยในกลม “ดนไรด” ลกษณะเปนดนรวนเหนยว สน าตาลแดง

เหมาะแกการท าไรและสวนผลไม (จนทนแดง ค าลอหาญ 2542 : 2657)

http://www.dmr.go.th/


พฒนาการทางประวตศาสตรอ าเภอปากชอง

อ าเภอปากชองปรากฏรองรอยการใชพนทของคนมาตงแตยคกอนประวตศาสตรตอเนองจนยค

ประว ตศาสตร ขอมลจากการส ารวจศกษาของนกโบราณคดกรมศลปากรพบโบราณว ตถสมยกอน

ประวตศาสตรตอนปลาย โดยทผส ารวจสนนษฐานวามอายอยในชวงสมยหนใหม หรอสมยทผคนรจกการ

ประกอบกสกรรมและใชภาชนะดนเผาแลว ไมพบหลกฐานทเกาแกไปถงสมยหนหรอสมยสงคมลาสตว-หาของ

ปา

ยคกอนประวตศาสตร

ขอมลจากหนวยงานของกรมศลปากรทรบผดชอบพนทจงหวดนครราชสมา พบแหลง

โบราณคดสมยหนใหมและสมยเหลกอยในสภาพพนททงทเปนถ าและในทลมรมล าน าของอ าเภอปากชอง

แหลงโบราณคดงกลาว ไดแก

แหลงโบราณคดถ าไมมชอ อยในเขตหม 2 บานวงษเกษตร ต าบลหนองน าแดง อ าเภอปาก

ชอง จงหวดนครราชสมา พกดกรด 47PQS 0751290E 1617589N หรอเสนรง 14 องศา 37 ลปดา 16.0

ฟลปดาเหนอ และ 101 องศา 19 ลปดา 59 ฟลปดาตะวนออก (แผนททหารระวาง 5238II ล าดบชด L7017)

(สมเดช ลลามโนธรรม 2552ก : 1)

รายงานส ารวจของสมเดช ลลามโนธรรม (2552ก) นกโบราณคดส านกศลปากรท 12

นครราชสมา ระบวาสภาพของแหลงโบราณคดเปนถ า (ไมมชอถ า) บนภเขาหนปนขนาดเลก อยทางทศ

ตะวนออกเฉยงใตของเขาปางโศก ทางทศใตของเขาแสนหา ทศตะวนตกของเขาน าบอ เขาลกนมความยาว

ตามแนวทศเหนอ-ใตประมาณ 650 เมตร กวางตามแนวทศตะวนออก-ตะวนตกประมาณ 400 เมตร

พนทโดยรอบเขาเปนทราบเชงเขา ลกษณะเปนทราบลกคลนลอนลาด ปจจบนเปนพนทปลก

พชไรหรอสวน ความสงจากระดบน าทะเลปานกลาง 410 เมตร (สมเดช ลลามโนธรรม 2552ก : 4) ปากถ าหน

ไปทางทศใต กวางประมาณ 2 เมตร สง 4-5 เมตร ภายในมลกษณะเปนคหาขนาดเลก กวางประมาณ 1 เมตร

เปนชองทางยาวประมาณ 6-7 เมตร แลววนไปทางทศตะวนออก ประมาณ 4 เมตร แลววนไปทางทศใต

ประมาณ 5 เมตรจะสดถ า ภายในถ าสงประมาณ 4 เมตร (สมเดช ลลามโนธรรม 2552ก : 3)

จากกการส ารวจพบเศษภาชนะดนเผาเนอดน มทงผวเรยบและตกแตงดวยลายเชอกทาบ

ลายขดเปนเสนตรง ลายขดขด เปนเสนตรงยาวและสน ขดมนทขอบปาก และตกแตงดวยลายกดประทบเปน

ชองภายในเสนกรอบ สวนภายนอกเสนกรอบจะขดมน การตกแตงภาชนะแบบนคลายกบการตกแตงภาชนะ

ดนเผาของแหลงโบราณคดในสมยหยใหมหรอสมยเกษตรกรรมแรกเรม (สมเดช ลลามโนธรรม 2552ก : 5)


ผส ารวจสนนษฐานวาแหลงโบราณคดแหงนเปนสถานทอยอาศยชวคราวหรอประกอบ

กจกรรมบางอยางของคนยคกอนประวตศาสตร สมยหนใหม ราว 4,000-3,500 ปมาแลว และสมยเหลก อาย

ราว 2,500-1,500 ปมาแลว (สมเดช ลลามโนธรรม 2552ก)

แหลงโบราณคดในเขตบานปางอโศก อยในเขตหม 1 ต าบลกลางดง อ าเภอปากชอง

จงหวดนครราชสมา พกดกรด 47PQS 0747047E 16201289N หรอเสนรง 14 องศา 38 ลปดา 40.2 ฟลป

ดาเหนอ และ 101 องศา 17 ลปดา 38.3 ฟลปดาตะวนออก (แผนททหารระวาง 5238II ล าดบชด L7017)

(สมเดช ลลามโนธรรม 2552ข : 1)

แหลงโบราณคดตงอยรมถนนมตรภาพฝงดานทศเหนอ ทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของเขา

ปางอโศก ใกลกบแหลงโบราณคดถ าไมมชอ (แหลงโบราณคดถ าไมมชอตงอยฝงทศตะวนออกเฉยงใตของเขา

ปางอโศก หางจากแหลงโบราณคดในเขตบานปางอโศกไปทางทศตะวนออกเฉยงใตตามเสนทางแนวดง

ประมาณ 4.7 กโลเมตร)

รายงานส ารวจของสมเดช ลลามโนธรรม (2552ข) นกโบราณคดส านกศลปากรท 12

นครราชสมา ระบวาสภาพพนทเปนเนนดนขนาดเลก สวนหนงของทราบลกคลนลอนเขา ตวแหลงถกท าลาย

จากการขดดนออกไปเพอการท าเหมองแร ท าใหไมสามารถก าหนดขนาดของแหลงได

จากการส ารวจเบยดนเผา ชนสวนฟนสตว เศษภาชนะดนเผาเนอดน มทงผวเรยบและตกแตง

ดวยลายเชอกทาบ เคลอบน าดนสแดงขดมน ขดขด ขดมน ลายเชอกทาบรวมกบการขดมน เนอภาชนะสวน

ใหญสแดง น าตาล มสวนผสมของเมดกรวดขนาดเลกจ านวนมาก (สมเดช ลลามโนธรรม 2552ข : 4)

ผส ารวจสนนษฐานวา แหลงโบราณคดแหงนนาจะเปนแหลงอยอาศยในระดบหมบานของคน

ยคกอนประวตศาสตร สมยเหลก อายราว 2,500-1,500 ปมาแลว นอกจากน ผส ารวจยงประเมนศกยภาพทาง

โบราณคดของแหลงโบราณคดในเขตบานปางอโศกอยระดบสง (สมเดช ลลามโนธรรม 2552ข : 4)

แหลงโบราณคดทามะนาว ต าบลหนองสาหราย อ าเภอปากชอง สภาพพนทเปนเนนดนบน

ทราบรมล าตะคอง นายดสต ทมมาภรณ (2537) นกโบราณคดของส านกงานโบราณคดและพพธภณฑสถาน

แหงชาตท 9 นครราชสมา ส ารวจพบโบราณวตถและชนสวนโครงกระดกมนษยจ านวนมาก ในชนดนลก

ประมาณ 3-4 เมตร จากการขดน าดนไปถมท ชนสวนภาชนะดนเผาทพบเปนจ านวนมาก สามารถจ าแนกได

เปนแบบตางๆ (พงศธนว บรรทม 2542 : 18-19) คอ ภาชนะดนเผากนกลม เนอหยาบสด า มเมดกรวดปน ผว

ดานนอกสด าตกแตงดวยลายเชอกทาบ ภาชนะกนกลม เนอคอนขางละเอยด มทรายปน ชบน าดนสแดงขดมน

ภาชนะทรงสง มสนไหล กนตดตรง ทคอและไหลของภาชนะตกแตงผวดวยลายกดจดภายในเสนคขนาน


ภาชนะทมการตกแตงในแบบท 3 น นายดสต ทมมาภรณ (2537) ใหขอสงเกตวา การส ารวจศกษาทาง

โบราณคดภายในเขตลมแมน ามลตอนบน ยงไมปรากฏลวดลายการตกแตงแบบน

จากหลกฐานดงกลาวชใหเหนวาคนกอนประวตศาสตรตอนปลายทอยในเขตพนทอ าเภอปาก

ชองในปจจบนนน นาจะมตงถนฐานถาวรบนเนนดนในพนทลอนลกคลนใกลกบล าน า โดยเฉพาะล าตะคอง

และรอบเขาปางโศก (จากภายถายทางอากาศพบวาโดยรอบเขาปางโศกมทางน าธรรมชาตโบราณอยหลาย

สาย) มการใชพนทชวคราวในถ าบนภเขาหนปน ซงลกษณะการตงหลกแหลงดงกลาวกคลายคลงกบชมชนรวม

สมยอนๆ ในภาคอสานและภาคกลาง โดยเฉพาะในแถบรอยตอระหวางทราบภาคกลางและทราบสงโคราชฝง

ใกลกบอ าเภอปากชองทปรากฏชมชนกอนประวตศาสตรตอนปลายหลายแหง เชน แหลงโบราณคดอางเกบน า

มวกเหลก อ.มวกเหลก, บานโปงตะขบ อ.วงมวง จ.สระบร, บานโปงมะนาว อ.พฒนานคม จ.ลพบร, บานโปงส

วอง บานซบล าใย และบานซบจ าปา อ.ทาหลวง

จากคณลกษณะของภาชนะดนเผาบางสวนทนกโบราณคดกรมศลปากรส ารวจพบในอ าเภอ

ปากชองกมความคลายคลงกบภาชนะดนเผาทพบในภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ


แหลงโบราณคดยคกอนประวตศาสตรในพนทอ าเภอปากชอง

แหลงโบราณคดถ าไมมชอ

เขาแสนหา เขาปางโศก

แหลงโบราณคดในเขต

บานปางอโศก

แหลงโบราณคดทามะนาว


ยคประวตศาสตร

ชวงตนยคประวตศาสตร พนทอ าเภอปากชองอาจไมมการตงถนฐานหรอไมมการตงถนฐาน

เปนชมชนถาวรขนาดใหญ เนองดวยสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม สภาพภมประเทศทเปนเทอกเขา

สลบซบซอน มพนทราบนอย ในอดตมปาไมปกคลมหนาแนน เตมไปดวยสตวรายและไขปา

อยางไรกตาม ดวยท าเลทตงทอยตรงกลางระหวางภมภาคทมผคนอยอาศยหนาแนน ทงใน

ภาคกลาง ภาคอสาน และภาคตะวนออกของประเทศไทย รวมถงในประเทศกมพชาปจจบน จงอาจถกใชเปน

เสนทางตดตอสญจรระหวางภมภาคเหลาน หลกฐานทปรากฏมทงหลกฐานทางโบราณคดและหลกฐานทาง

ประวตศาสตร

ตวอยางแหลงโบราณคดทนกโบราณคดจากส านกศลปากรท 12 นครราชสมา ส ารวจพบและ

สนนษฐานวาเปนเสนทางโบราณ อยทดานทศตะวนตกเฉยงใตของเขาปางโศก เชงเขาดานทศเหนอของเขา

สเสยดอาหรอทศเหนอของเทอกเขาสนก าแพง (พกดภมศาสตร UTM – WGS : 47P 747327E 1617921N)

สมเดช ลลามโนธรรม 2552ก) ในบรเวณเดยวกบทพบแหลงโบราณคดยคกอนประวตศาสตร

ลกษณะเปนทางเกวยนทใชสญจรระหวางชมชน หลกฐานทางโบราณคดทพบคอ หวงคาน

ส ารด 2 ชน ขนาดกวาง 12 เซนตเมตร สง 13.5 เซนตเมตร ผส ารวจสนนษฐานวาเปนโบราณวตถในศลปะ

เขมร อายราวพทธศตวรรษท 16-18 ปจจบนอยในความครอบครองของนางจนทร กลนโต 1 ชน สวนอกชนไม

ทราบวาอยในความครอบครองของผใด (สมเดช ลลามโนธรรม 2552ก)

แหลงโบราณคดในพนทอ าเภอปากชอง

แหลงโบราณคดถ าไมมชอ

เขาแสนหา เขาปางโศก

แหลงโบราณคดในเขต

บานปางอโศก

แหลงโบราณคดทามะนาว

แหลงโบราณคดเสนทางโบราณ


หลกฐานทางประวตศาสตรหรอหลกฐานจากเอกสารกระบวาพนท “ดงพระยาไฟ” หรอพนท

อ าเภอปากชองในปจจบน เปนเสนทางสญจรของคนมาตงแตอดต เรยกวา “ชองดงพระยาไฟ”โดยสวนมากจะ

ใชประโยชนจากการสญจรทางบก แมวาจะมล าตะคองและล าน าสาขา รวมถงล าพระเพลงทอยใกลเคยง ท

สามารถใชได แตล าน าเหลานนาจะเปนประโยชนตอการอปโภคบรโภคและการชลประทานมากกวา เนองจาก

ล าน าในพนทลมแมน ามลตอนบนมลกษณะเชนเดยวกบแมน าสายอนในเขตทราบสง คอใชประโยชนส าหรบ

การคมนาคมขนสงไดนอย เพราะจะมน ามากเฉพาะในฤดฝนเทานน ในฤดแลงน าจะแหง มน าอยเปนชวงๆ ไม

เหมอนกบแมน าในภาคกลางซงมน าไหลพอจะใชส าหรบการคมนาคมไดเกอบตลอดทงป

อยางไรกตาม จากหลกฐานตางๆ ระบไปในทศทางเดยวกนวา “ดงพระยาไฟ” แมวาจะเปน

เสนทางตรงทสด ลดทสดทใชตดตอระหวางภาคกลางกบภาคอสานของไทยในปจจบน แตเปนเสนทางท

ยากล าบากทสดทงจากสภาพพนททเปนภเขาลาดชน สลบซบซอน การเดนทางขนสงไมสามารถใชเกวยนได

ท าไดเพยงเดนเทาเทานน ทงยงชกชมไปดวยสตวปาและไขปาทเปนอนตรายถงแกชวต ดงนนหากไมจ าเปน

แลว ผคนกจะใชเสนทางอนในการเดนทางมากกวา

เสนทางนอาจเปนเสนทางสญจรระดบทองถนทผคนใชเดนทางตดตอกนชานาน แตหากอาจ

ไมใชเสนทางหลกหรอเสนทางเดนทพของทางการ โดยเสนทางหลกทใชตดตอกบสวนกลางทอยในทราบภาค

กลาง โดยเฉพาะกรงศรอยธยานน จะใชเสนทางทอยเหนอขนไปจากอ าเภอปากชอง เนองจากมชองเขาและม

ลกษณะภมประเทศทเปนเทอกเขาสลบซบซอนนอยกวา ซงในปจจบนคอรอยตอระหวางอ าเภอล าสนธ จงหวด

ลพบร กบอ าเภอดานขนทด จงหวดนครราชสมา เสนทางนปรากฏหลกฐานวาใชเดนทพมาจากกรงศรอยธยา

มาตงแตตนสมย โดยเฉพาะเพอการท าศกกบเขมร ดงเชนการคนพบจารกขนศรไชยราชมงคลเทพดงกลาว

ขางตน ทมงหนาไปยดเมองพมายยดเมองแลวตอไปยงเมองพนมรง กอนเขาสเมองพระนครของเขมรตอไป

ในหนงสอ “เทยวตามทางรถไฟ” พระนพนธในสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ (2557)

ทรงกลาวถงการใชเสนทางเดนทพของกองทพสยามผานดงพระยาไฟเปนครงแรกในรชสมยสมเดจพระเพท

ราชา และยงทรงระบถงเสนทางทกองทพสยามใชเดนทางไปยงภาคอสานไวดงน

“ในสมยเมอพระนครศรอยธยาเปนราชธาน เมองสระบรเหนจะยงมผคน

พลเมองนอย และอยกระจดกระจายกนไปไมเปนปกแผน เพราะฉะนนเมอแผนดนสมเดจพระมหา

บรษ ซงเรยกกนเปนสามญตามบรรดาศกดเดมวา ขนหลวงเทพราชา (พ.ศ.2231 -2246) อาย

ธรรมเฐยร ชาวเมองนครนายกคดขบถปลอมตวเปนเจาฟาอภยทศราช อนชาของสมเดจพระ

นารายณ จงสามารถเขามาตงรวบรวมผคนทเมองสระบรแลวยกกองทพเขามาจนถงจงหวด

พระนครศรอยธยา จงมาพายแพ ตอมาในรชกาลนน พระยายมราช เจาเมองนครราชสมาเปนขบถ


ตงแขงไมยอมขนกรงศรอยธยา กองทพกรงฯ ยกขนไปปราบปราม ปรากฏวาเดนกองทพทางเมอง

สระบรขนทางดงพระยาไฟเปนครงแรก”

“กอนนนเชนเมอครงสมเดจพระนเรศวรท าสงคราม เปนตน หาปรากฏวา

เดนทพทางเมองสระบรไม แมตอมาจนถงสมยเมอกรงธนบรเปนราชธาน ยกกองทพขนไปเปนเมอง

นครราชสมาเปนหลายครง กปรากฏแตวา เดนกองทพทางเมองไชยบาดาล ขนทางดงพระยา

กลาง หรอมฉะนนกเดนทพทางเมองปราจณขนทางชองตะโก1 อนเปนราชธานของกรงศรสต

นาคนหต พวกชาวลาวเมองเวยงจนทพากนอพยพหนพมาลงมาทางเหนอนครราชสมาเปนอนมาก

พระเจากรงธนบรจงโปรดประทานอนญาตใหตงภมล าเนาอยในแขวงเมองสระบร ตอมาถง พ.ศ.

2321 เมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกเสดจด ารงพระยศเปนสมเดจเจาพระยามหา

กษตรยศก และกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาทเสดจด ารงพระยศเปนเจาพระยาสรสห ยก

กองทพกรงธนฯ ขนไปตไดกรงศรสตนาคนหต ไดครวลาวชาวเวยงจนทมาอก กโปรดใหตง

ภมล าเนาอยทเมองสระบรกบพวกชาวเวยงจนททอพยพลงมาแตกอน ดวยเหตน พวกพลเมองใน

แขวงจงหวดสระบรจงมเชอสายพวกลาวชาวเวยงจนทอยจนทกวนน”

ในสมยรตนโกสนทร สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ (2557 : 136-137) ทรงระบถง

เสนทางทจะใชเดนทางไปยงนครราชสมาซงเปนเมองเอกฝงตะวนออกของสยามไววามหลายชองทาง

“...ชองทางส าหรบขามเขาเขอน คอชองดงพระยากลาง ทางไปจากเมอง

ไชยบาดาลกด ชองดงพระยาไฟ ทางไปจากเมองสระบรกด ชองบขนน ชองสแกะราด เมอง

นครราชสมาทงนน เพราะฉะนนการศกสงครามตะวนออกกด ในการปกครองรกษาพระราชอาณา

เขตทางนนกด จงตองเอาเมองนครราชสมาเปนทอ านวยการ สวนการคาขายนน บรรดาสนคา

ทมาแตหวเมองทางดานตะวนออก และสนคาทสงไปแตกรงเทพฯ เพอจ าหนายทางหวเมองเหลานน

กตองผานชองทางทกลาวมา อาศยเมองนครราชสมาเปนตลาดทซอขายแลกเปลยนสนคา เมอง

นครราชสมาจงเปนทส าคญในการคาขายดวยอกอยางหนง ดวยเหตทกลาวมาน รถไฟแผนดนสาย

แรกทสรางในประเทศน จงท าใหเมองนครราชสมากอนทางอน” (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ

2557 : 137)

ชมพล แนวจ าปา (2529) ไดรวบรวมขอมลและศกษาพบวา การตดตอระหวางเมอง

นครราชสมาซงเปนเมองใหญในฝงตะวนออกของสยามกบกรงเทพฯ รวมถงหวเมองใหญนอยตางๆ นน เปนไป

ดวยความยากล าบาก เนองจากตองเดนทางผานขนภเขาซงในสมยนนเรยกวา “เขาเขอน” ของแผนดนสงกน

ตลอดแนวเขตของบรเวณน จากทศเหนอของเมองชยภม โดยมาทางทศตะวนตกถงตะวนออกเฉยงใตของเมอง

1 ปจจบนอยระหวางอ าเภอนางรอง จงหวดบรรมย กบอ าเภอกบนทรบร จงหวดปราจนบร ในสมยโบราณเสนทางนมกใชเดนทางไปยงหวเมองอสาน แมเสนทางจะออมกวาทางดงพระยาไฟ แตมความยากล าบากนอยกวา


นครราชสมาตอเนองเปนเทอกเดยวกน เขาเขอนทกลาวถงนเปนเทอกเขาหนปร ตนไมขนหนาแนนเปนดงทบ

เรยกวา ดงพระยาไฟ ดงพระยากลาง ดงอจาน เปนตน

การเดนทางสนครราชสมาไมวาทางทศตะวนตก ทศใต และทศตะวนออกเฉยงใต จ าตองขาม

เทอกเขาเขอนน แตทกดานมทางขามขนลงไดเปนชองๆ ดงน

ชองดงพระยาไฟ หรอชองปางสวอง เปนชองทางขามเขาไปมาระหวางสระบรกบ

นครราชสมา หากเดนทางจากกรงเทพฯ โดยทางเรอไปยงสระบร แลวเดนทางทางบกผานดงพระยาเยน ซง

ระยะทางจะใชเดนเทา แบกหาม และพาหนะโคตาง ใชพาหนะเทยมโคไมได เนองจากสภาพพนทสงชน ลด

เลยวเลาะไปตามสนเขาและไหลเขา คนเดนโดยปกตจากแกงคอย ตองคางในดงพระยาไฟ 2 คน (สมเดจฯ

กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557 : 130)

อยางไรกตาม แมวาเสนทางนเปนเสนทางทยากล าบากทสด แตกเปนทางทลดทสด ดงนน

เสนทางนในอดตจงอาจไมถกใชมากนก นอกจากยามราชการเรงดวนหรอสงคราม หรอไมกเปนการเดนทางท

ไมมสมภาระมาก หากแตกลมพอคาแลวสวนมากจะใชชองตะโก

ชองดงพระยากลาง หรอชองนางสระผม เสนทางนใชเดนทางตดตอระหวางอ าเภอ

ดานขดทดกบอ าเภอชยบาดาล จงหวดลพบร ราษฎรซอขายโคกระบอขนลงทางนมาก แตใชเกวยนไมได (ชม

พล แนวจ าปา 2529 : 28)

ชองตะโก ปจจบนอยในเขตอ าเภอนางรอง จงหวดบรรมย เปนชองทางลงไปอรญ

ประเทศ ลงไปประเทศกมพชาหรอเขมรต า สามารถใชพาหนะเกวยนขนลงได เหมาะส าหรบขนสมภาระมากๆ

แตกมบางครงทตองยกเกวยนขามโขดหน

จากรายงานการไปตรวจราชการของพระพรหมาภบาลทมณฑลนครราชสมาใน ร.ศ.115

(พ.ศ.2439) ออกจากกรงเทพฯ ถงกระบนบร (กบนทรบร) โดยทางเรอ ตอจากกระบนตองเดนทางบกโดย

พาหนะเกวยนเทมโคผานดานสระแกว ผานเมองวฒนานคร ขนเขาทางชองตะโก (เขาบรรทด) โดยตองเดน

เกวยนขนเขาเปนชนๆ ซงมถง 7 ชน ใชเวลา 2 วนจงถงบนเขา คอเรมขนเขาตอนเชาผานชนทบแดง ชนศลา

กอง ชนน าซบ พกนอนหนงคน ตอนเชาเดนขนผานชนศลาลาด ชนอกเตา ชนศลาสง บนตาดไทร ขนหนอง

เสมดซงเปนหลงเขา หยดพกนอนหนงคน เสรจแลวจงผานนางรอง ถงนครราชสมา ใชเวลาเดนทางทงสน 27

วน (หอจดหมายเหตแหงชาต. ร.5 ม.2014/13 พระพรหมาภบาลออกไปตรวจราชการมณฑลนครราชสมา

วนท 4 กนยายน ร.ศ.115. อางถงใน ชมพล แนวจ าปา 2529 : 28)


นอกจากน ชมพล แนวจ าปา (2559 : 28-29) ยงศกษาจากจดหมายเหตเรองมณฑล

นครราชสมา พ.ศ.2467 ของพระยาเพชรปาณ พบชองเขาทใชเดนทางตดตอกบนครราชสมาในอดตอกหลาย

ชอง ดงน

ชองบานกรวด ชองบาระแนะ เปนทางขนลงระหวางจงหวดบรรมยกบสวายจก

(ปจจบนอยในเขตกมพชา)

ชองกม ชองสะแกราด ชองสบสดอ หรอชองบขนน เปนทางขนลงระหวาง

นครราชสมากบปราจนบร

ชองเขาตาบว อ าเภอจนทก และชองกระบอก อ าเภอจตรส เปนทางลงไปชย

บาดาล

ชองสามพนลาน อ าเภอจตรส เปนชองทางลงไปเพชรบรณ มคนขนลงบางในฤด

แลง แตใชเกวยนไมได

ในสวนของชองดงพระยาไฟในสมยรตนโกสนทรตอนตนนน ยงคงปรากฏการใชเปนเสนทาง

เดนทพของทางการอยบาง โดยเฉพาะในคราวปราบกบฏเจาอนวงศทนครราชสมาในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหว (ทพากรวงศมหาโกษาธบด 2555 ; สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557) และ

คราวสงครามปราบฮอทหนองคายและลาวในสมยรชกาลท 5 พ.ศ.2418

“ฝายกรงเทพฯ เมอเตรยมกองทพพรอมแลว พระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพลเสพเปนจอมพล ยกกองทพขนไปราบพวก

ขบถเวยงจนท กรมพระราชวงบวรฯ ไปตงประชมพลททาเรอพระพทธบาท แลวเสดจยกขนไปเมอง

นครราชสมาทางเมองสระบรและดงพระยาไฟ มกองทพยกไปทางอนดวยอกหลายทาง แตเจาอน

หารตอสไม พอรวากองทพกรงฯ เตรยมจะยกขนไปกรบถอยหน กองทพกรงฯ ตดตามขนไปดได

เมองเวยงจนทและจบตวเจาอนไดในทสด การเดนกองทพทางเมองสระบรตามแบบโบราณเชนกลาว

นมมาจนรชกาลท 5 กองทพเจาพระยามหนทรศกดธ ารง ยกขนไปคราวปราบฮอเมอ พ.ศ.2418

ไปตงประชมพลทต าบลหาดพระยาทด2 แลวเดนกองทพขนไปทางดงพระยาไฟเปนครงทสด” (สม

เดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557)

2 ปจจบนอยในอ าเภอเสาไห จงหวดสระบร


เทอกเขา ชองเขา และแมน าในบรเวณลมแมน ามล

ทมา : ประนช ทรพยสาร. “ววฒนาการเศรษฐกจหมบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย พ.ศ.2394-2475.”

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต (ประวตศาสตร) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525 : 12.


เสนทางการคาในภมภาคทราบสงโคราช

ทมา : ประนช ทรพยสาร. “ววฒนาการเศรษฐกจหมบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย พ.ศ.2394-2475.” วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต (ประวตศาสตร) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525 : 58.


แตในคราวเสดจปราบฮอ พ.ศ.2428 ของพระเจาบรมวงศเธอ กรมหมนประจกษศลปาคม

นน ทรงใชเสนทางจากกรงเทพฯ ไปตามแมน าเจาพระยาและแมน านาน ถงพษณโลกแลวเดนทางทางบกตอไป

ยงหลมสก ขนทางตะวนออกเฉยงเหนอทเมองเลยไปยงเมองหนองคาย (อรวรรณ นพดารา 2520 : 12) ซง

นาจะใชเวลานานกวาไปทางดงพระยาไฟและนครราชสมา

อกมมหนง ในชวงรตนโกสนทรตอนตน พนทรอบเทอกเขาในเขตดงพระยาไฟหรอในเขต

อ าเภอปากชองปจจบนทพอจะสามารถอยอาศยและท าเกษตรกรรมถาวรไดนน กไดมราษฎรเขามาท ากน

ประกอบการเกษตรกรรมท าไรและตงบานเรอนเปนหมบานชาวไรขนาดเลกประมาณ 10 หลงคาเรอน อยใน

เขตบานขนงพระ ขนตรงตอ “ดานจนทก” ซงเปนดานส าคญของเมองนครราชสมาตงแตสมยตอนปลายกรงศร

อยธยาจนถงรตนโกสนทร (จนทนแดง ค าลอหาญ 2542 : 2657)

แผนท “ราชอาณาจกรสยามและประเทศราช” ฉบบแมคคารธ พ.ศ.2431

แสดงเมองโคราช (Korat) เมองเสมาราง (Semarang) และเมองนครจนทก (Nakonchantuek)

ทมา : ชาญวทย เกษตรศร (บรรณาธการ). ประมวลแผนท : ประวตศาสตร-ภมศาสตร-การเมองกบลมธอาณานคมในอาเซยน-อษาคเนย.

สมทรปราการ : มลนธโตโยตาประเทศไทย ; กรงเทพฯ : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2555.

สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ (2557) ไดทรงนพนธถงสภาพพนทบรเวณดงพระยาไฟ

ในอดตไววา ชองดงพระยาไฟใชเปนเสนทางเดนทางระหวางสระบร (ภาคกลาง) กบนครราชสมา (ภาคอสาน)


มาแตโบราณ แตเปนเสนทางเดนเทาเทานน ไมสามารถใชเกวยนได ทางเดนเทาตองลดเลยวไปตามไหลเขา

และสนเขา โดยปกตแลว ระยะเวลาเดนทางตงแตแกงคอยไปจนพนดงพระยาไฟนน ตองคางในดงพระยาไฟ

อยางนอย 2 คน ถงจะพนดง

“เขาดงพระยาไฟน คอเทอกเขาอนเปนเขอนของแผนดนสง ซงมณฑลนคร

ราชสมา และมณฑลอดร มณฑลรอยเอด มณฑลอบล ตงอย กลาวกนมาแตโบราณวา พนทเมอง

นครราชสมาสงกวาพนทกรงเทพฯ ถง 7 ล าตาล เมอท าแผนทในชนหลงน ปรากฏวาพนทเมอง

นครราชสมาสงกวาระดบทะเล 185 เมตร ดกไมหางไกลกบค าโบราณนก เขาเขอนทกลาวนเปน

เขาหนปน ตนไมขนหนาแนนเปนดงทบตลอดทงเทอก ตงตนทางฝายเหนอแตเทอกเขาปนน าโขง

ขางเหนอเมองหลมสก เปนแนวลงมาทางใตตามล าน าสก จนถงแขวงจงหวดสระบร แลวแปรไป

ทางทศตะวนออก ตลอดแดนจงหวดนครนายก จงหวดปราจณบร จนแดนเมองมโนไพร ในเขต

กมพชา เทอกเขานจงแปรกลบขนไปทางทศเหนอผานแดนเมองนครจ าปาศกด ขนไปตามแนว

แมน าโขงจนถงเขตมณฑลอดร เพราะฉะนนทางทจะไปมณฑลนครราชสมาและมณฑลอดร อบลแต

ทศตะวนตก หรอทศใต และทศตะวนออกเฉยงใตจ าตองขามเทอกเขาเขอนน ทกดานมทางขามได

แตเปนชองๆ ทางดงพระยาไฟนเปนชองส าหรบขามเขาไปมาในระหวางจงหวดสระบรกบมณฑล

นครราชสมา แตโบราณไปไดแตโดยเดนเทา จะใชลอเกวยนหาไดไม ดานทางเดนตองเลยบขนไป

ตามไหลเขาบาง เดนไตไปบนสนเขาบาง เลยวลดไปตามทางทเดนสะดวกคนเดนโดยปกตตงแต

ต าบลแกงคอย ตองคางในดงพระยาไฟ 2 คน จงจะพนดง” (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ

2557 : 129-130)

จากเอกสารคดใบบอกเรองวดระยะทางเสดจพระราชด าเนนของพระบาทสมเดจพระปนเกลา

เจาอยหว เสดจเมองนครราชสมาเมอ ร.ศ.127 (พ.ศ.2452) (หอจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร อางถงใน

คณะกรรมการฯ 2542 ; 32) มเนอหากลาวถงระยะทางผานเสนทางดงพระยาไฟ ดงน

“ระยะทางดงพระยาไฟ ตอนแตปากเพรยวถงเมองนครราชสมา

ปากเพรยวถงแกงคอย ๓๓๒ เสน – แกงคอยถงหมวกเหลก ๗๖๖ เสน

สนแขวงเมองสระบร เดนทาง ๒ คน – หมวกเหลกถงล าตะกรอง ๖๐๐ เสน เดนทาง ๑ คน

– ล าตะกรองถงทาฉาง ๔๕๐ เสน – ทาฉางถงกดไมฉนวน ๖๐๐ เสน – กดไมฉนวนถงสงเนน

๔๗๔ เสน สงเนนถงภเขาราช ๖๕๐ เสน – ภเขาราชถงเมองนครราชสมา ๒๐๐ เสน เดนทาง

๔ คอ รวมระยะทาง ๔๐๗๒ เสน

ระยะทาง ดงพระยากลาง ตอนแตเมองพระพทธบาทถงเมองนครราชสมา

พระพทธบาทถงหนองกระด ๖๕๐ เสน – หนองกระดถงโกทลง แขวง

เมองไชยบาดาน ๕๑๗ เสน – บานโกทลงถงทาส าโรง ๓๔๓ เสน – สนแขวงเมองไชยบาดาน –

ทาส าโรงถงปลกแรดล าคลองสนท ๖๒๗ เสน – ปลกแรดถงล าพระยากลางเชงเขาตกสนแขวง


เมองบวชม ๖๔๖ เสน – เชงเขาตกเขาชองพระยาไฟเดนเขาไปในดงจนออกปากดง ๑๓๒ เสน

– ปากดงมาบนจบพระยาไฟทบานสงเนน ๑๓๐๐ เสน – บานสงเนนไปถงเมองนครราชสมา

๘๕๐ เสน รวมระยะทาง ๕๐๖๕ เสน”

จากหลกฐานดงกลาว เปนเสนทางการเดนทางในอดตโดยสงเขป ไมสามารถระบเสนทางท

ชดเจนได เนองจากบางทองทมชอทเปลยนเพยนไป และเสนทางปรบปรงเปลยนแปลงในปจจบน (คณะ

กรรมการฯ 2542 ; 32)

ในการเสดจฯ ของพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวคราวนเองทสมเดจฯ กรมพระยา

ด ารงราชานภาพ ทรงระบวาไดทรงกราบทลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ขอเปลยนชอจาก “ดง

พระยาไฟ” เปน “ดงพระยาเยน”

“เมอรชกาลท 4 พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว เสดจขนไปเมอง

นครราชสมาทางดงพระยาไฟน กลาวกนมาวาพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอย หวทรง

พระราชด ารวา ดงพระยาไฟเปนดงเยน ไมควรเรยกวา ดงพระยาไฟ ใหคนครนคราม จงกราบทล

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ขอเปลยนนามใหเรยกเสยวา ดงพระยาเยน แตนนจงมก

เรยกวา ดงพระยาเยน แตคนทงหลายโดยมากยงคงเรยกวา ดงพระยาไฟอยตามเดมจนบดน” (สม

เดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557 : 130)

ใน พ.ศ.2418 ทางกรงเทพฯ สงกองทพเจาพระยามหนทรศกดธ ารงขนไปปราบฮอโดยผาน

ทางดงพระยาไฟ นายทม สขยาง ผเขยนนราศหนองคาย ซงไดไปกบทพนดวย ไดพรรณนาถงความยากล าบาก

ในการเดนทางคามดงพระยาไฟไว (ชมพล แนวจ าปา 2529 : 53) ดงน

“เมอหยดพกททาพระยาทศ ตองรองดชาอยฤดฝน

ครนจะยกทพไปกลวไพรพล จะปปนเสยเพราะไขทในดง

เจาคณสบสวนกะระยะทาง พระยากลางพระยาไฟไพรระหง

ใหรทส าคญโดยมนคง ดวยจตจงอยากยกขนบกไป

ใหพระรตนกาศประภาษถาม กแจงความมนคงไมสงสย

เขาวามรรคาพระยาไฟ จะคลาไคลเหลอล าลวนน านอง

ทงเปนโคลนเปนหลมตมตลอด จะมดลอดหลกลดกขดของ

ตองเดนขามแมน าล าธารคลอง ขามเปนสองสามหนลวนชลลก”

(สทธ ศรสยาม 2518 : 37-38)

กองทพซงจะยกขนไปหนองคายครงนนจ าตองพกทพเพอรอใหน าลด ถงขนาดเมอทาง

กรงเทพฯ สงใหรบยกขนไปโดยดวน ทางกองทพกพยายามฝาฝนดวยเหตผลวา

“ทานเจาคณแมทพพดปรบทกข ซงจะบกไปในปานาสงสาร


กลวผคนทงหลายผวายปราน จงคดอานหาชองสทองตรา

ถงจะมโทษรายกฎหมายทพ จะสรบเอาผเดยวจรงเจยวหนา

ทขอขดบงคบรบอาญา ถงจะฆาถอมนกตญญ

ขออยาใหไพรพลไปปนป เวลานขนจรตองออนห

จะรบบาปคนทงเพเหมอนเยซ มใหหมไขปามนฆาคน”

(สทธ ศรสยาม 2518 : 39)

ความหวนเกรงในการเดนทางขามดงพระยาไฟนนอาจเหนไดอยางชดเจนจากเนอหานราศท

กลาวถงเจาพระยามหนทรศกดธ ารง ซงเปนแมทพและบตรบญธรรมของรชกาลท 4 ไดรบของพระราชทาน

จากรชกาลท 5 ในจ านวนนนม “น าหอมพระจอมเกลาฯ” ของรชกาลท 4 ทรงเสกเปาไวส าหรบพระราชทาน

พระเจาลกเธอเมอไปทพ (สทธ ศรสยาม 2518 : 53 ; ชมพล แนวจ าปา 2529 : 53-54)

สารตราจากกรงเทพฯ ทมไปถงเจาเมองนครราชสมาใน พ.ศ.2419 กลาวถงสภาพการ

คมนาคมระหวางสระบรกบนครราชสมาในแงเศรษฐกจไววา

“ระยะทางแตเมองสระบรจะขนไปเมองนครราชสมามหลายทาง มราชการ

มาทางเมองลาวจะไปสบราชการและเดนกองทพขนไปถงเมองนครราชสมาตองขนเขาขามหวยแล

เลยบเหวกหลายแหง ถาเปนเทศกาลฝนน ากนองทงเปนหลมเปนโคลนไปมายาก ไมมราชการเจา

เมองทาวเพยจะคมของสวยของเกณฑลงไปสง ณ กรงเทพฯ แลลกคาบนทกสงของเทยมดวยโคตาง

เดนลงไปคาขายกชาหลายวน เกวยนกเดนไมได ลกคาพากนบนทกสงของลงไปขายทางเมองเขมรป

หนงมากกวามาทางเมองสระบรหลายสบสวน จงทรงพระด ารหพรอมดวยความคดทานเสนาบด

เหนวาถาคดท าทางแตเมองนครราชสมาลงมาเมองสระบรขนไวได เหนวาจะมคณกบแผนดนและ

เกดผลประโยชนแกราษฎรลกคามาก...” (หอจดหมายเหตแหงชาต. ร.5 เอกสารเยบเลมกรมมหาดไทย จ.ศ.

1238 เลม 11 เรอง ใหหลวงสโมสร หลวงพษณเทพ กปตนลบเตก ขนไปท าแผนทระยะทาง. อางถงใน ชมพล

แนวจ าปา 2529 : 52)

จากเนอความขางตนจะเหนถงความมงหมายของขอเสนอแนะในการสรางเสนทางคมนาคม

ระหวางกรงเทพฯ กบภาคอสานหรอนครราชสมา เพอประโยชนทางเศรษฐกจการคา ซงกคงเปนมาจากการ

เปดตลาดการคากบตางประเทศตงแตชวงรชกาลท 3-4 อยางไรกตาม นอกเหนอไปจากเหตผลดานเศรษฐกจ

การกอสรางระบบคมนาคมตดตอระหวางภมภาคน อาจปฏเสธไมไดวาเปนเรองของการเมองการปกครองใน

ยคสรางชาตสยาม (ไทย) ดวย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระบรมราโชบายในการสรางทางรถไฟสาย

ภาคอสาน เพอวางรากฐานการพฒนาประเทศ และกระจายความเจรญไปสภมภาคอสาน โดยเปนการปองกน


การแผขยายอทธพลของฝรงเศสทมอาณานคมมพรมแดนตดตอกบภาคตะวนออกเฉยงเหน อ ไดแก ลาว

และกทพชา เนองจากฝรงเศสกมนโยบายทจะสรางทางรถไฟจากพระตะบองสชายแดนไทยทชองเสมด เพอ

ล าเลยงขนสงสนคา ไปยงอาณานคมโดยตองการผกขาดการคาในภมภาคน และสามารถอางกรรมสทธยดครอง

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอไดอยางชอบธรรม เนองจากภาคอสานมความสมพนธทงในดานวฒนธรรมและ

เศรษฐกจกบประเทศลาวและกมพชา พระองคจงมพระราชด ารทจ าเปนตองสรางทางรถไฟสายนโดยเรว

จะเหนไดวาจดมงหมายของการจะพฒนาเสนทางคมนาคมระหวางกรงเทพฯ กบภาคอสานม

ผลมาทงจากการเมองการปกครองและเศรษฐกจการคา ซ งการพฒนาเสนทางคมนาคมนนบเปนการ

เปลยนแปลงครงใหญตอพนทดงพระยาไฟหรอบรเวณพนทอ าเภอปากชองและจงหวดนครราชสมา โดยเรม

จากการสรางทางรถไฟจากกรงเทพฯ มงตรงสนครราชสมา

ทางรถไฟสายกรงเทพฯ – นครราชสมา เปนทางรถไฟระหวางภาคสายแรกของประเทศไทย

เรมสรางเมอ พ.ศ.2434 ถงพระนครศรอยธยาและใชการไดเมอ พ.ศ.2439 ถงเมองสระบร พ.ศ.2440 และถง

นครราชสมา โดยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจฯ มาเปดทางรถไฟ เมอวนท 21 ธนวาคม

2443 และเสดจพระราชด าเนนประทบนงรถไฟจากกรงเทพฯ เวลา 7.25 น. ไปถงเมองนครราชสมาเวลาบาย

4 โมงเศษ เปนระยะทาง 265 กโลเมตร ซงหากเทยบเวลาเมอครงเจาพระยามหนทรศกดธ ารงไปปราบฮอผาน

ทางดงพระยาไฟน ตองใชเวลาเดนทางจากกรงเทพฯ ถงเมองนครราชสมาถง 2 เดอนเศษ คอตงแตวนท 22

กนยายน ถง 28 พฤศจกายน 2418 (สมบต พลายนอย 2543 : 76)

กอนหนานน บนทกของพระวภาคภวดล (เจมส แมคคารธ) เจากรมแผนทคนแรกของสยาม

ซงไดขนส ารวจและท าแผนทเปนครงแรกใน พ.ศ.2427 ไดบนทกถงการเดนทางขามดงพระยาไฟและการสราง

ทางรถไฟสายนครราชสมาไววาเตมไปดวยไขปารนแรง

“ระยะทางระหวางสระบรไปโคราชไมมทใดนาสนใจเปนพเศษนอกจากปาดง

พญาไฟ ซงมชอวาความไขรนแรงอยางยง ระหวางสรางทางรถไฟคนงานชาวจนตายไปนบรอย

และกวาจะเสรจกคงตองตายอกหลายราย” (พระวภาคภวดล 2533 : 38)

แมเมอมทางรถไฟแลว พนตรไซเดนฟาเดน ซงเดนทางไปกบรถไฟสายนครราชสมากยง

กลาวถงสภาพของการคมนาคมจากกรงเทพฯ ไปยงนครราชสมาเอาไววา (ชมพล แนวจ าปา 2529 : 54)

“กอนทไดสรางทางรถไฟสายนการเดนทางจากกรงเทพฯ ไปโคราชนนเปน

การยากล าบากนากลวพลก ตอนแรกจากกรงเทพฯ ไปยงสระบรหรอแกงคอยอาจจะไปทางเรอได

โดยสะดวก แตตอนนๆผตองขนชางไป ไมกมาไทนขนาดเลกๆ หรอเดนไปทเดยว ขาวของเครอง

เดนทางหรอสนคาตองบรรทกบนหลงววไปในเทยวหนงๆ จากแกงคอยถงโคราชหรอจากโคราชมา

แกงคอยกนเวลาเดนทางราวสบวน และกนดารล ายากอยางยงแกผเดนทางตลอดจนสตวพาหนะ”


สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ (2557) ทรงเลาถงสภาพภมประเทศระหวางสระบรถง

นครราชสมาตามเสนทางรถไฟในสมยรชกาลท 6 และสมยกอนหนาไวอยางละเอยดดงน

“ทางรถไฟไปจากปากเพรยว 12 กโลเมตรเศษ ถงสถานแกงคอยเปน

ระยะทางจากกรงเทพฯ 125 กโลเมตร ทต าบลนในล าน าสก มแกงเปนแกงงามยงกวาแหงอนๆ

ในล าน าเดยวกน แตเปนแกงยดยาว กลาวกนมาวาเพราะเรอทขนลองถงทสดแกงแลว ล าหนาคอย

ล าหลงอยนานๆ เปนนจ จงเรยกกนวา แกงคอย ทางล าน าสกแตแกงคอยขนไปจนต าบลหนซอน

ผานไปในระหวางเทอกเขาพระพทธบาทกบเทอกเขาดงพระยาไฟอยใกลล าน าทง 2 ฟาก มภเขา

และถ าธารอนพงชมอยใกลๆ ในระยะทางหลายแหง บางแหงภเขาเปนหนาผาโตรกตรงลงถงล าน า

นาพศวงยงนก เขาคอกและเขาพระบาทใหมกมทาขนในระยะทางทกลาวน จงนยมกนวาเปนทนา

เทยวทางหนง แตทวาเหนอต าบลหนซอนขนไปเทอกเขาทง 2 ฝงหางกนออกไปไมนาดเหมอนตอน

ใตลงมา ฝายทางขางบนบกทต าบลแกงคอยเปนเชงเขา ปากดงพระยาไฟจงเปนทเปลยนรถจกร ใช

รถมก าลงส าหรบจงรถพวงขนเขาแตนไป

เขาดงพระยาไฟน คอเทอกเขาอนเปนเขอนของแผนดนสง ซงมณฑลนคร

ราชสมา และมณฑลอดร มณฑลรอยเอด มณฑลอบล ตงอย กลาวกนมาแตโบราณวา พนทเมอง

นครราชสมาสงกวาพนทกรงเทพฯ ถง 7 ล าตาล เมอท าแผนทในชนหลงน ปรากฏวาพนทเมอง

นครราชสมาสงกวาระดบทะเล 185 เมตร ดกไมหางไกลกบค าโบราณนก เขาเขอนทกลาวนเปน

เขาหนปน ตนไมขนหนาแนนเปนดงทบตลอดทงเทอก ตงตนทางฝายเหนอแตเทอกเขาปนน าโขง

ขางเหนอเมองหลมสก เปนแนวลงมาทางใตตามล าน าสก จนถงแขวงจงหวดสระบร แลวแปรไป

ทางทศตะวนออก ตลอดแดนจงหวดนครนายก จงหวดปราจณบร จนแดนเมองมโนไพร ในเขต

กมพชา เทอกเขานจงแปรกลบขนไปทางทศเหนอผานแดนเมองนครจ าปาศกด ขนไปตามแนว

แมน าโขงจนถงเขตมณฑลอดร เพราะฉะนนทางทจะไปมณฑลนครราชสมาและมณฑลอดร อบลแต

ทศตะวนตก หรอทศใต และทศตะวนออกเฉยงใตจ าตองขามเทอกเขาเขอนน ทกดานมทางขามได

แตเปนชองๆ ทางดงพระยาไฟนเปนชองส าหรบขามเขาไปมาในระหวางจงหวดสระบรกบมณฑล

นครราชสมา แตโบราณไปไดแตโดยเดนเทา จะใชลอเกวยนหาไดไม ดานทางเดนตองเลยบขนไป

ตามไหลเขาบาง เดนไตไปบนสนเขาบาง เลยวลดไปตามทางทเดนสะดวกคนเดนโดยปกตตงแต

ต าบลแกงคอย ตองคางในดงพระยาไฟ 2 คน จงจะพนดง

ทางรถไฟจากสถานแกงคอย 6 กโลเมตร ถงต าบลทบกวาง ในต าบลนม

แทงศลาโดดเดนอยรมทางรถไฟขางซายมอขาขนไปแหงหนง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหวไดทรงจารกอกษรพระนามไวครงเสดจไปทอดพระเนตรท าทางรถไฟเมอปลายรางถงตรงท

นนใน ร.ศ.115 พ.ศ.2439 ทรงขนานนามศลาแทงนนไวเปนทระลกวา “ผาเสดจพก” รถไฟไปจาก

แกงคอยระยะทาง 55 กโลเมตร ถงสถานปากชองในแขวงจงหวดนครราชสมา จงพนดงพระยาไฟ

ทต าบลปากชองน ลอเกวยนแตเมองนครราชสมามาไดถง เมอกอนสรางทางรถไฟเปนทถายสนคา


จากเกวยนบรรทกโคตางในขาลง และถายสนคาจากโคตางบรรทกเกวยนในขาขนไปเมองนครราชส

มา แตทตรงนยงไมพนเขตดง ตอต าบลปากชองไปยงมดงเรยกวาดงพมเมน ตองผานไปอกระยะ

หนง เปนทาง 12 กโลเมตร ถงสถานจนทก จงพนเขตเขาเขอนทขามไป

สถานจนทกตงในทองทเมองดานขนเมองนครราชสมา เรยกวา เมองนคร

จนทกมาแตโบราณ ในแขวงเมองนครจนทกมาแตโบราณ ในแขวงเมองนครจนทกนมบอแร

ทองแดง ปรากฏวาเมอในรชกาลท 3 ไดขดแรมาถลงท าการหลวงหลายอยาง พระพทธรปซงเปน

ประธานวดราชนดดา (พระเสฏฐตมมน พระพทธรปปางมารวชย หนาตกกวาง 7 ศอก) ไปถง

ทองทราบใชเกวยนเดนไดสะดวก มต าบลบานใหญอยใกลทางทรถไฟผานไปหลายต าบล คอบาน

ลาดบวขาว บานสคว ในแขวงบานสควน มหลกศลาจารกเมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหวเสดจไปทอดพระเนตรการสรางทางรถไฟ เมอปลายรางถงทตรงนนอกแหงหนง ตอไปถง

บานสงเนนอยใกลเมองโคราชเกาแลวจงถงเมองนครราชสมา เปนระยะทางจากกรงเทพฯ 264

กโลเมตร”

ผาเสดจพก อ าเภอแกงคอย จงหวดสระบร

ประดษฐานจารกพระปรมาภไธยยอ “จปร” ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

พระนามาภไธยยอ “สผ” ของสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระบรมราชนนาถ

และเลข “๑๑๕” หมายถงปรตนโกสนทรศกทเสดจพระราชด าเนนถง


มอหลกหน ต าบลอ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา

มหลกศลาจารกระบวาเปนปลายรางรถไฟทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนถงปลายรางรถไฟ

ในขณะนน (ร.ศ.117, พ.ศ.2441) ในเขตแขวงบานสคว

มอหลกหน ต าบลอ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา

มหลกศลาจารกระบวาเปนปลายรางรถไฟทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนถงปลายรางรถไฟ

ในขณะนน (ร.ศ.117, พ.ศ.2441) ในเขตแขวงบานสคว


“อนง จงหวดสระบรนเปนทพระเจาแผนดนเสดจประพาสมาแตครงกรงศรอยธยา

เพราะมมหาเจดยสถานและอยใกลราชธาน แตมาถงชนกรงรตนโกสนทร ราชธานอยหางลงมาขาง

ใต จงมไดเปนทเสดจประพาสดงแตกอน เปนแตมประชมชนไปนมสการพระพทธบาทและพระพทธ

ฉายในเวลาเทศกาลประจ าปมไดขาด มาจนถงรชกาลท 4 จงกลบเปนทเสดจประพาสมาจนบดน

พระบาทเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดเสดจหลายครง พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว โปรด

ท าเลทประพาสจงหวดสระบร จนถงสรางวงขนทต าบลบานสทา ทางฝงตะวนตกแมน าปาสก แลว

เสดจขนไปประทบส าราญพระอรยาบถแทบทกปจนตลอดพระชนมาย ไดทรงสรางเครองแตงถ าแล

สงอนๆ ไวทเขาคอกขางหลงบานสทา ยงปรากฏอยจนบดนกมรชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว กเสดจไปประพาสจงหวดสระบรเนองๆ เมอยงไมไดท าทางรถไฟไดเสดจโดย

ทางบก ตงแตเขาพระพทธบาทไปทางจงหวดสระบร นครนายกจนถงจงหวดปราจนบรครงหนง ได

เสดจทางเรอไประพาสล าน าสกขนไปจนถงต าบลหนซอน (ปจจบนอยในอ าเภอแกงคอย จงหวด

สระบร) ครงหนง ในเวลาเมอก าลงสรางทางรถไฟ และเมอสรางทางรถไฟแลว กไดเสดจอกหลาย

ครง พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว กโปรดเสดจประพาสจงหวดสระบรมาตงแตเสดจ

ด ารงพระยศเปนสมเดจพระยพราช ไดเคยเสดจประพาสดงพระยาไฟ และทต าบลอนแทบทวทก

แหงตงแตมทางรถไฟแลว ยงมผชอบเทยวจงหวดสระบรมากขนกวาแตกอน เปนตนวาในเวลา

เทศกาลนมสการพระพทธบาท และพระพทธฉายจ านวนคนมากขนกวาแตกอน จนถงตองเดนรถไฟ

พเศษรบสงคนโดยสารมาทกป” (สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ 2557)

การตดทางรถไฟสายกรงเทพฯ–นครราชสมา ผานพนทอ าเภอปากชองและดงพระยาไฟ เปน

สาเหตส าคญมากทท าใหปากชองและเมองนครราชสมาเจรญเตบโตอยางรวดเรว โดยทางการสรางรางรถไฟท

ผานบรเวณปากชองเมอ พ.ศ.2440 นน จ าเปนตองระเบดหนผานชองเขาเพอวางรางรถไฟ หมบานแหงนจงได

ชอวา “บานปากชอง” ซงหมายถงปากชองเขานนเอง เมอมทางรถไฟผาน จงมคนอพยพมาอยเพมขน

พ.ศ.2441 ดานจนทก ถกยกฐานะขนเปนอ าเภอ ชอวา “อ าเภอนครจนทก” และบานขนง

พระถกยกฐานะขนเปนต าบล บานปากชองจงขนกบต าบลขนงพระ อ าเภอนครจนทก ซงตงทวาการอยทบาน

จนทกในปจจบน (จนทนแดง ค าลอหาญ 2542 : 2657)

พ.ศ.2482 ในสมย พ.อ.หลวงอาจศรศลป (ประพนธ ธนพทธ) เปนผวาราชการจงหวด

นครราชสมา เหนวาทตงอ าเภอทบานจนทกนนมไขมาลาเรยชกชม ท าใหผมาปฏบตราชการปวยเปนไข

มาลาเรยจ านวนมาก จงยายทวาการอ าเภอมาตงทบานสคว และเปลยนชอ อ าเภอนครจนทก เปน อ าเภอสคว

และยบต าบลขนงพระ เปลยนเปนต าบลจนทกแทน ดงนนบานปากชองจงขนกบต าบลจนทก อ าเภอสคว

ในชวงสงครามโลกครงท 2 มผคนอพยพเขามาอยในเขตบานปากชองเปนจ านวนมาก จงถก

ยกฐานะขนเปน “ต าบลปากชอง” เมอ พ.ศ.2492


พ.ศ.2499 มการกอสรางทางหลวงแผนดน เรยกวา ถนนเฟรนชป หรอถนนมตรภาพ ต าบล

ปากชองจงเจรฐขนอยางรวดเรว วนท 18 กรกฎาคม 2499 มการจดตงสขาภบาลปากชอง อ าเภอสคว วนท 1

มกราคม 2500 ยกต าบลปากชองขนเปน “กงอ าเภอปากชอง” มเขตการปกครอง 4 ต าบล โดยแยกออกมา

จากอ าเภอสคว ไดแก ต าบลปากชอง ต าบลจนทก ต าบลกลางดง และต าบลหมส

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช และสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

เสดจถงสถานรถไฟปากชอง จงหวดนครราชสมา เมอครงเสดจเยยมราษฎรทางภาคอสาน พ.ศ.2498

มประชาชนมาเฝารอรบเสดจอยางลนหลาม

ทมา : https://www.facebook.com/korat.in.the.past/


พ.ศ.2500 มพระราชกฤษฎกาลงวนท 22 กรกฎาคม 2501 ใหกงอ าเภอปากชองยกฐานะ

เปน “อ าเภอปากชอง” มนายบรรยงค สพานช เปนนายอ าเภอคนแรก

วนท 1 กรกฎาคม 2508 จดตงสขาภบาลกลางดง อ าเภอปากชอง

วนท 15 กนยายน 2515 ตงต าบลขนงพระ โดยแยกออกจากต าบลปากชอง อ าเภอปากชอง

วนท 15 สงหาคม 2516 ตงต าบลหนองสาหราย โดยแยกออกจากต าบลจนทก อ าเภอปาก

ชอง

วนท 1 มถนายน 2520 ตงต าบลวงกะทะ โดยแยกออกจากต าบลหนองสาหราย อ าเภอปาก

ชอง

วนท 25 มถนายน 2524 ยกฐานะจากสขาภบาลปากชอง เปนเทศบาลต าบลปากชอง อ าเภอ

ปากชอง

วนท 1 พฤษภาคม 2525 ตงต าบลโปงตาลอง โดยแยกออกจากต าบลหมส และตงต าบล

คลองมวง โดยแยกออกจากต าบลวงกะทะ อ าเภอปากชอง

วนท 1 สงหาคม 2529 ตงต าบลพญาเยน โดยแยกออกมาจากต าบลกลางดง อ าเภอปากชอง

วนท 1 สงหาคม 2527 ตงต าบลหนองน าแดง โดยแยกออกจากต าบลขนงพระ และตงต าบล

วงไทร โดยแยกออกจากต าบลหนองสาหราย อ าเภอปากชอง

วนท 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสขาภบาลกลางดง เปนเทศบาลต าบลกลางดง


วนท 10 พฤษภาคม 2548 ยกฐานะจากเทศบาลต าบลปากชอง เปนเทศบาลเมองปากชอง



พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช และสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

เสดจฯ เยยมชมตลาดปากชอง อ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา วนท 29 ตลาคม 2504



พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช เสดจพระราชด าเนนทอดพระเนตรกจกรรม

ของไรสวนจตร อ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา เมอวนเสารท 10 มถนายน 2515

ชาวไรอ าเภอปากชอง นอมกลาฯ ถวายโคนม จ านวน 2 ตว และผลผลตการเกษตรแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ



สงทาย

พนททเปนอ าเภอปากชองในปจจบนมสภาพภมประเทศทเปนเทอกเขา มภเขาสงสลบซบซอนเกอบ

ทวทงพนท เทอกเขาเหลานเปนขอบของทราบสงโคราชฝงดานทศตะวนตกเฉยงใต หรอใน เขตเทอกเขาดง

พญาเยนหรอดงพระยาไฟ ทตอเนองมาจากจงหวดชยภม และเทอกเขาสนก าแพง ในอดตสภาพพนทมปาไม

อดมสมบรณปกคลมหนาแนน เตมไปดวยสตวดรายและไขปา จนไดชอวา “ดงพระยาไฟ” อาจไมเหมาะแก

การอยอาศยเปนชมชนเกษตรกรรมถาวรขนาดใหญ

หลกฐานทางโบราณคดทพบจากแหลงโบราณคดในพนทน ทงแหลงโบราณคดทอยในถ า (แหลง

โบราณคดถ าไมมชอ) และแหลงโบราณคดทเปนเนนดนตดกบล าน า (แหลงโบราณคดบานปางอโศกและแหลง

โบราณคดทามะนาว) สะทอนใหเหนถงการใชพนทในชวคราว (ในถ า) และการตงถนฐานเปนชมชนทขนาดไม

ใหญนก (พจารณาจากขนาดแหลงโบราณคดและความหนาแนนของโบราณวตถ)

แตดวยท าเลทตงทอยตรงกลางระหวางภมภาคทมผคนอยอาศยหนาแนน ทงในภาคกลาง ภาคอสาน

และภาคตะวนออกของประเทศไทย รวมถงในประเทศกมพชาปจจบน พนทปากชองจงอาจเปนเสนทางทใช

ตดตอสญจรไปมาระหวางภมภาคเหลาน หลกฐานทปรากฏมทงหลกฐานทางโบราณคดและหลกฐานทาง

ประวตศาสตร

หลกฐานทางโบราณคดพบโบราณวตถสมยเขมร อายราวพทธศตวรรษท 16-18 ทแหลงโบราณคด

เสนทางโบราณ ทอยทางทศใตของเขาปางโศก สวนหลกฐานทางประวตศาสตรมการกลาวถงการเดนทพหรอ

การเดนทางขนาดใหญโดยสวนกลางผานเสนทางดงพระยาไฟเขาสภาคอสานเปนครงแรกในสมยสมเดจพระ

เพทราชา แหงกรงศรอยธยา สวนชวงเวลากอนหนานน ทพของปฐมกษตรยแหงกรงศรอยธยาจะใชเสนทางท

อยทางเหนอของปากชองขนไป คอชองเขาเหวตาบว บรเวณอ าเภอชยบาดาล จ.ลพบร และอ าเภอดานขดทด

จ.นครราชสมา กอนทจะเดนยอนลงมาทางใตสนครราชสมา แสดงถงความจงใจทจะเลยง “ดงพระยาไฟ”

จากขอเขยนของนกปราชญนกบนทกในอดตบอกกลาวตรงกนวา “ชองดงพระยาไฟ” เปนหนงใน

เสนทางเดนตดตอระหวางภาคกลางกบภาคอสาน ชองดงพระยาไฟเปนเสนทางเดนระหวางบรเวณ อ.

มวกเหลก จ.สระบร กบ อ.ปากชอง จ.นครราชสมา ในปจจบน แตเสนทางดงกลาวเปนทางขนาดเลก ลดเลาะ

ไปตามเชงเขาไหลเขา เหมาะกบคนเดนเทาและพาหนะโคตาง สมภาระนอย ไมเหมาะกบการขนสงสมภาระ

มากๆ และไมเหมาะกบพาหนะเทยมโค ไมใชเสนทางของพอคา การขนสงสนคามากๆ มกใชเสนทางชองตะโก

ทปจจบนอยใน จ.สระแกว และ อ.นางรอง จ.บรรมย กอนทจะยอนกลบขนไปยงนครราชสมา


นอกเหนอจากชองดงพระยาไฟ เสนทางสญจรส าคญระหวางภาคกลางกบภาคอสานทผานพนทปาก

ชองยงม “ชองสะแกราช-ชองบขนน” ทตดตอระหวางนครราชสมาและปราจนบรในปจจบน และ “ชองดง

พระยากลาง” ทผานมาทางชยภม-นครราชสมา

เสนทางผานชองดงพระยาไฟ

สงเนน–สคว–ชองเขาดงพญาไฟ(ปากชอง–กลางดง–ทบกวาง–แกงคอย)–สระบร

เสนทางระหวางนครราชสมา-ปราจนบร ผานทางชองบขนน

ปกธงชย–ชองสะแกราช–ชองบขนน–กบนทรบร–ปราจนบร


ภาพถายทางอากาศอ าเภอปากชอง แสดงชองเขาและพนทโดยรอบ


นอกเหนอจากเปนเสนทางสญจรระหวางภมภาคแลว ในพนทปากชองยงคงมการตงหลกแหลงของ

ผคนเปนเปนชมชนขนาดเลก หรอตงบานเรอนเพอท าเกษตรกรรมตามทลม ทลาดเชงเขาตางๆ ในสมยอยธยา

ตอนปลายและรตนโกสนทรตอนตนชมชนบรเวณนขนตรงตอดานจนทกหรอนครจนทก ดานส าคญดานทศ

ตะวนตกของนครราชสมา

ดวยปจจยทงทางดานเศรษฐกจการตดตอคาขายหลงการเปดตลาดการคากบตางชาตสมยรชกาลท 4

ความจ าเปนในการระดมสนคาจากทองถนตางๆ ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย การคมนาคมขนสง รวมถง

ความจ าเปนดานการเมองการปกครอง การสรางชาต การตอสกบภยคกคามลทธลาอาณานคมในสมยรชกาลท

4-5 จงเกดการพฒนาทองถนในภมภาคตางๆ การสรางทางรถไฟสายแรกของสยาม กรงเทพฯ-นครราชสมา

การสรางเสนทางคมนาคม สรางถนนมตรภาพทมงสภาคอสาน น ามาซงการเปลยนแปลงทกๆ ดานในพนท

อ าเภอปากชองปจจบนและดงพระยาไฟ แมกระทงชออ าเภอปากชองกเปนผลพวงมาจากการสรางทางรถไฟ

ดงกลาว ความเปนเมองไดกาวเขาสแทบทกพนท ปาไมและภเขาบางสวนกลายมาเปนแหลงทองเทยวพกผอน

ชอดง เชนเขาใหญ ภเขานอกเขตกฎหมายคมครองกถกระเบดแปรสภาพเปนวตถดบหนแร จนกระทงปจจบน

ต านานทเตมไปดวยสงนากลวของดงพระยาไฟกแทบจะเลอนหายไป

ทราบสงโคราช

ทราบภาคตะวนออก

ทราบภาคกลาง

ทลาดระหวางเทอกเขา อ.ปากชอง

ชองบขนน

ชองสะแกราช ชองดงพระยาไฟ



บรรณานกรม

กรกฎ บญลพ. “การศกษาผลกระทบจากปจจยดานสงแวดลอมทางกายภาพตอโบราณคดบานปราสาท

จงหวดนครราชสมา.” สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต (โบราณคด) คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร, 2539.

กรมการปกครอง. ระบบสถตทางการทะเบยน. (ออนไลน), 2559. เขาถงเมอ 27 พฤศจกายน 2559. จาก

http://stat.dopa.go.th/stat/

กรมทรพยากรธรณ. แหลงเรยนรทางธรณวทยาจงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). ม.ป.ป., เขาถงเมอ 27

พฤศจกายน 2559. จาก http://www.dmr.go.th/

กรมทรพยากรน าบาดาล กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. รายงานฉบบสมบรณ จงหวด

นครราชสมา. กรงเทพฯ : โครงการส ารวจและจดท าแผนทน าบาดาลในชนหนปน พนท 2 จงหวด

นครราชสมา สระบร และลพบร, 2549.

กรมศลปากร. จารกในประเทศไทย เลม 3 : อกษรขอม พทธศตวรรษท 15-16. กรงเทพฯ : หอสมดแหงชาต

กรมศลปากร, 2529.

กรมศลปากร. บานปราสาท แหลงโบราณคดอสานลาง. กรงเทพฯ : ส านกพมพสมาพนธ, 2534.

กรมศลปากร. อทยานประวตศาสตรพมาย. กรงเทพฯ : บรษท ส านกพมพสมาพนธ จ ากด, 2532.

กรมศลปากร. ภาพเขยนสกอนประวตศาสตรในประเทศไทย. กรงเทพฯ : รงศลปการพมพ (1977), 2529.

กรมศลปากร. ศลปะถ าเขาจนทรงาม นครราชสมา. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหง

ประเทศไทย, 2532.

กรมศลปากร. แหลงทองเทยวทางวฒนธรรมในอสานลาง. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหง


กรมศลปากร. ศลปะถ าสมยกอนประวตศาสตรภาคตะสนออกเฉยงเหนอ. กรงเทพฯ : ป.สมพนธพาณชย,

2535.

กรมศลปากร. แหลงโบราณคดประเทศไทย เลม 4. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหง


เขมกา หวงสข. “พฒนาการทางวฒนธรรมในลมแมน ามล : กรณศกษาแหลงโบราณคดเมองเสมา อ าเภอสง

เนน จงหวดนครราชสมา.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (โบราณคดสมย

ประวตศาสตร) บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2543.

http://stat.dopa.go.th/stat/

http://www.dmr.go.th/


คณะกรรมการอ านวยการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. วฒนธรรม พฒนาการทาง

ประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดนครราชสมา. กรงเทพฯ : คณะกรรมการ, 2542.

ชนมชนก สมฤทธ. “เพศสภาพในยคกอนประวตศาสตรตอนปลาย (สมยเหลก) ทแหลงโบราณคดเนนอโลก

อ าเภอโนนสง จงหวดนครราชสมา.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (โบราณคด

สมยกอนประวตศาสตร) บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2556.

ชลต ชยครรชต. “เมองเสมาคอศนยกลางศรจนาศะ.” ใน ศรจนาศะ รฐอสระทราบสง, 125-151. สจตต วงษ

เทศ, บรรณาธการ. กรงเทพฯ : ส านกพมพมตชน, 2545.

ชาญวทย เกษตรศร (บรรณาธการ). ประมวลแผนท : ประวตศาสตร-ภมศาสตร-การเมองกบลมธอาณานคม

ในอาเซยน-อษาคเนย. สมทรปราการ : มลนธโตโยตาประเทศไทย ; กรงเทพฯ : มลนธโครงการต ารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2555.

ชารลส ไฮแอม และรชน ทศรตน. สยามดกด าบรรพ ยคกอนประวตศาสตรถงสมยสโขทย. กรงเทพฯ :

ส านกพมพรเวอร บคส, 2542.

ชน อยด. สมยกอนประวตศาสตรในประเทศไทย. กรงเทพฯ : รงศลปการพมพ (1977), 2529.

จรรยา มาณะวท และรววรรณ แสงวณณ. น าชมอทยานประวตศาสตรพมาย (Phimai Historical Park).

นครราชสมา : กรมศลปากร, 2546.

จงหวดนครราชสมา. ขอมลทวไปจงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). 2555?, เขาถงเมอ 27 พฤศจกายน 2559.

เขาถงจาก http://www.nakhonratchasima.go.th/

จนทนแดง ค าลอหาญ (เรยบเรยง). “ปากชอง, อ าเภอ.” ใน สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคอสาน เลม 8.

กรงเทพฯ : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542 : 2655-2660.

จารก วไลแกว. แหลงโบราณคดทเกยวกบเสนทางเดนทพและเสนทางตดตอ คาขายแลกเปลยนในเขต

จงหวดพระนครศรอยธยา สระบร นครนายก ปราจนบร สระแกว ฉะเชงเทรา ชลบร ระยอง และ

จนทบร. กรงเทพฯ : ฝายวชาการ กองโบราณคด กรมศลปากร, 2538.

เจษฎา ชาตมนตร. “การศกษาการเปลยนแปลงรปแบบการฝงศพทแหลงโบราณคดบานปราสาท.” สารนพนธ

ปรญญาศลปศาสตรบณฑต (โบราณคด) คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2538.

ชมพล แนวจ าปา. “การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจบรเวณลมน ามลตอนบน พ.ศ.2443-2468.” วทยานพนธ

ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต (ประวตศาสตร) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2529.

http://www.nakhonratchasima.go.th/


ดวงกมล อศวมาศ. “การวเคราะหภาชนะดนเผาจากแหลงโบราณคดปราสาทพนมวน อ าเภอเมอง จงหวด

นครราชสมา.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (โบราณคดสมยกอนประวตศาสตร)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2542.

ดสต ทมมากรณ. รายงานการส ารวจแหลงโบราณคดทามะนาว อ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา.

นครราชสมา : หนวยศลปากรท 6 นครราชสมา, 2537.

ทนงศกด หาญวงศ. “พระนอนวดธรรมาจกรเสมาราม” ศลปากร 34, 6 (2534) : 60-75.

ทพากรวงศมหาโกษาธบด (ข า บนนาค), เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1-4 :

ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ (ข า บนนาค). นนทบร : ศรปญญา, 2555.

ธราพงศ ศรสชาต และจฑารตน ขนทอง. ศลปะถ าเขาจนทนงาม นครราชสมา. กรงเทพฯ : กองโบราณคด

กรมศลปากร, 2532.

ธวช ปณโณทก. “นครราชสมา, เมอง.” ใน สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคอสาน เลม 6. กรงเทพฯ : มลนธ

สารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542 : 1998-2010.

นคร จนทศร และเยาวลกษณ สนทรนนท. ปฐมเหตรถไฟ. ปทมธาน : ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและท

โนโลยแหงชาต, 2554.

นวรตน แกอนทร. “การวเคราะหโครงกระดกมนษยและประเพณการฝงศพทปราสาทพนมวน อ าเภอเมอง

จงหวดนครราชสมา.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (โบราณคดสมยกอน


นวลเพญ ภานรตน, อรณวรรณ เหลาภกด และเปรมวทย ทอแกว. “ประวตศาสตรนครราชสมา.” ใน ของด

โคราช เลมท 1 สาขามนษยศาสตร. นครราชสมา : ส านกศลปวฒนธรรม สถาบนราชภฏ

นครราชสมา, 2541 : 163-199.

ประนช ทรพยสาร. “ววฒนาการเศรษฐกจหมบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย พ.ศ.2394-

2475.” วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต (ประวตศาสตร) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2525.

ปราณรกษ, หจก. รายงานการขดแตงเพอการบรณะโบราณสถานเมองเสมา ต าบลเสมา อ าเภอสงเนน

จงหวดนครราชสมา. รายงานเสนอตอส านกงานโบราณคดและพพธภณฑแหงชาตท 9 จงหวด

นครราชสมา, 2542.


พงศธนว บรรทม. “การใชพนทในสมยกอนประวตศาสตรตอนปลายทแหลงขดคนใน บรเวณปราสาทพนมวน

อ าเภอเมอง จงหวดนครราชสมา.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (โบราณคดสมยกอน


พระวภาคภวดล. แปลโดย สมาล วระวงศ. บนทกการส ารวจและบกเบกในแดนสยาม. กรงเทพฯ : โรงพมพ

กรมแผนททหาร, 2533.

พนจนทนมาศ (เจม). ประชมพงศาวดาร เลม 40 (ประชมพงศาวดาร ภาคท 65-66) พระราชพงศาวดาร

กรงธนบร จดหมายเหตรายวนทพสมยกรงธนบร ฉบบพนจนทนมาศ (เจม). กรงเทพฯ : องคการ

คาของครสภา, 2528.

พชญ สมปอง (เรยบเรยง). “นครราชสมา, จงหวด.” ใน สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคอสาน เลม 6.

กรงเทพฯ : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542 : 1987-1997.

ผาสข อนทราวธ และคณะ. การศกษาแหลงโบราณคดทบานกระเบองนอก. กรงเทพฯ : มหาวทยาลย

ศลปากร, 2533.

มยร วระประเสรฐ. “ศรจนาศะ หรอ จนาศะประ : ขอสนนษฐานเกา-ใหม.” ใน ศรจนาศะ รฐอสระทราบสง,

87-122. สจตต วงษเทศ, บรรณาธการ. กรงเทพฯ : ส านกพมพมตชน, 2545.

รชน ทศรตน. การขดคนทเนนอโลก อ าเภอโนนสง จงหวดนครราชสมา. กรงเทพฯ : ส านกงานโบราณคด

และพพธภณฑสถานแหงชาตท 9 นครราชสมา, 2543.

รชน ทศรตน และอ าพน กจงาม. รายงานการขดคนแหลงโบราณคดบานสวย อ าเภอพมาย จงหวด

นครราชสมา. กรงเทพฯ : ส านกโบราณคด กรมศลปากร, 2547.

ลวส ไวเลอร (เขยน). ถนอมนวล โอเจรญ และวลตา ศรอฬารพงศ (แปล). ก าเนดการรถไฟในประเทศไทย

Anfang der Eisenbahn in Thailand. กรงเทพฯ : โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษร

ศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2556.

วกพเดย สารานกรมเสร. จงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). ม.ป.ป., เขาถงเมอ 27 พฤศจกายน 2559. จาก


วกพเดย สารานกรมเสร. อ าเภอปากชอง. (ออนไลน). ม.ป.ป., เขาถงเมอ 27 พฤศจกายน 2559. จาก

https://th.wikipedia.org/wiki/อ าเภอปากชอง

วนย พงศศรเพยร. อาจารยบชา (Acaryapuja) : สรรพสาระ ประวตศาสตร ภาษาและวรรณกรรมไทย.

กรงเทพฯ : ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2552.




ศรนล นอยบญแนว (บรรณาธการ). พระราชพงศาวการกรงธนบร (สมเดจพระเจาตากสนมหาราช) ฉบบ

หมอบรดเล. กรงเทพฯ :โฆษต, 2551.

ศศธร โตวนส. “การศกษาเปรยบเทยบการฝงศพทารกในภาชนะดนเผาทพบในแหลงโบราณคดบานโปง

มะนาวกบแหลงโบราณคดเนนอโลก.” สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต (โบราณคด) คณะ

โบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2548.

ศศธร ธญลกษณานนท และอรณศร เบญจสรเลศ (เรยบเรยง). “นครราชสมา : นทาน.” ใน สารานกรม

วฒนธรรมไทย ภาคอสาน เลม 6. กรงเทพฯ : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย,

2542 : 1998.

ศานต ภกดค า. ยทธมรรคา : เสนทางเดนทพไทย-เขมร. กรงเทพฯ : ศลปวฒนธรรม, 2557.

ศนยภมอากาศ กรมอตนยมวทยา. ภมอากาศจงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). 2556, เขาถงเมอ 27

พฤศจกายน 2559. จาก http://climate.tmd.go.th/data/province/ตะวนออกเฉยงเหนอ/ภมอากาศ

นครราชสมา.pdf

ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน). ฐานขอมลแหลงโบราณคดทส าคญในประเทศไทย. (ออนไลน).

เขาถงเมอ มนาคม 2560. เขาถงจาก http://www.sac.or.th/databases/archaeology

สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ. เทยวตามทางรถไฟ. (พมพครงท 6). กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2557.

สมเดช ลลามโนธรรม. รายงานการตรวจสอบแหลงโบราณคดบานสนวน อ าเภอเมอง จงหวดนครราชสมา.

นครราชสมา : ส านกงานโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท 9 นครราชสมา, 2541.

สมเดช ลลามโนธรรม. รายงานการส ารวจแหลงโบราณคดถ าไมมชอ บานวงษเกษตร หม 2 ต าบลหนองน า

แดง อ าเภอปางชอง จงหวดนครราชสมา. (เอกสารอดส าเนา). กลมโบราณคด ส านกศลปากรท 12

นครราชสมา กรมศลปากร, 2552ก.

สมเดช ลลามโนธรรม. รายงานการส ารวจแหลงโบราณคดในเขตบานปางอโศก หม 1 ต าบลกลางดง

อ าเภอปางชอง จงหวดนครราชสมา. (เอกสารอดส าเนา). กลมโบราณคด ส านกศลปากรท 12

นครราชสมา กรมศลปากร, 2552ข.

สมบต พลายนอย. รถไฟไทย. กรงเทพฯ : ส านกพมพน าฝน, 2543.

ส านกงานโบราณคดและพพธภณฑแหงชาตท 2 สพรรณบร. โบราณคดเมองอทอง. นนทบร : โรงพมพสห

มตรพรนตง, 2545.

ส านกงานแรงงานจงหวดนครราชสมา. แผนทจงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). ม.ป.ป., เขาถงเมอ 27

พฤศจกายน 2559. จาก http://nakhonratchasima.mol.go.th/node/69

http://climate.tmd.go.th/data/province/ตะวนออกเฉยงเหนอ/ภมอากาศนครราชสมา.pdf

http://climate.tmd.go.th/data/province/ตะวนออกเฉยงเหนอ/ภมอากาศนครราชสมา.pdf

http://www.sac.or.th/databases/archaeology

http://nakhonratchasima.mol.go.th/node/69


ส านกงานสถตแหงชาต. แผนพฒนาสถตจงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). 2557, เขาถงเมอ 29 พฤศจกายน

2559. จาก http://www.igpthai.org/NS057/userfiles/files/Nakhonratchasima_Draft.pdf

ส านกงานสาธารณสขจงหวดนครราชสมา. ขอมลทวไปจงหวดนครราชสมา. (ออนไลน). ม.ป.ป., เขาถงเมอ

29 พฤศจกายน 2559. จาก


ส านกศลปวฒนธรรม สถาบนราชภฏนครราชสมา. ของดโคราช. นครราชสมา : ส านก, 2541.

ส านกศลปากรท 12 นครราชสมา. รายงานประกอบการขนทะเบยนโบราณสถานเมองพมาย เทศบาล

ต าบลในเมอง ต าบลในเมอง อ าเภอพมาย จงหวดนครราชสมา. (เอกสารอดส าเนา), 2550.

สทธ ศรสยาม. นราศหนองคาย วรรณคดทถกสงเผา. กรงเทพฯ : ส านกพมพพนองแสงธรรม, 2518.

สจตต วงษเทศ. โคราชของเรา. กรงเทพฯ : มตชน, 2558.

สณ หาญวงษ. “แหลงโบราณคดในจงหวดนครราชสมา.” ใน ของดโคราช เลมท 1 สาขามนษยศาสตร.

นครราชสมา : ส านกศลปวฒนธรรม สถาบนราชภฏนครราชสมา, 2541 : 146-162.

สด แสงวเชยร. เรองกอนประวตศาสตรบางเรอง ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. เอกสารประกอบการสมมนา

ยคกอนประวตศาสตรและโบราณคดอสาน ณ วทยาลยครอดรธาน, 18-21 สงหาคม 2530 : 3-5.

อรวรรณ นพดารา. “การปรบปรงการปกครองและความขดแยงกบฝรงเศสในมณฑลอดร ระหวาง พ.ศ.2436-

2453.” ปรญญานพนธการศกษาหาบณฑต (ประวตศาสตร) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสาน

มตร, 2520.

Aymonier, Etienne. Khmer Heritage in the Old Siamese Provinces of Cambodia with

Special Emphasis on Temples, Inscriptions, and Etymology. Walter E. J. Tips

(Translated). Bangkok : White Lotus, 1999.

Cœdès, Goerge. “Une nouvelle inscription d’Ayuddhya” Journal of Siam Society. Vol.35

No.1 (February 1944) : 73-76.

Cœdès, Goerge. “Stèle de Bô Ika (K. 400).” in Inscriptions du Cambodge Vol. VI, 83-85.

Hanoi : Imprimerie d'Extrême-Orient, 1954.

Higham, C. F. W. “The Bronze Age of Southeast Asia: New insight on social change from Ban

Non Wat.” Cambridge Archaeological Journal 21, 3 (2011) : 365-389

http://www.igpthai.org/NS057/userfiles/files/Nakhonratchasima_Draft.pdf



Higham, C. F. W. and R. Thosarat ; J. Cameron. (Editors). The origins of the civilization of

Angkor. Bangkok : Thai Fine Arts Deparment. ; Oxford : Available direct from Obow

Books, 2004-<2007-2010>

Higham, C. F. W., and R. Thosaratn. (Editors). The origins of the civilization of Angkor

Volume VI The Excavation of Ban Non Wat : the Iron Age, Summary and

Conclusions. Bangkok : Thai Fine Arts Department. ; Oxford : Available direct from

Obow Books, 2010.

Phasuk, Santanee and Philip Stott. Royal Siamese maps : war and trade in nineteenth

century Thailand. Bangkok : River Books, 2004.

Sarjeant, Carmen. Contextualising the Neolithic Occupation of Southern Vietnam.

Canberra : ANU Press, 2014.

Welch, David J. “Excavation at Ban Tamyae and Non Ban Khan, Phimai Region, Northeast

Thailand.” Asian Perspective 28, 2 (1990) : 99-123.

Documents

2530 : 3-5 ; 2541 : 159-160) petrified wood) - SACใบมีการตกแต่งผิวด้วยลายเชือกทาบ หรือลายเขียนสีคล้ายแบบบ้านเชียง