โครงการวจยฉบบสมบรณปท 1

การเรยนรแบบบรณาการของเกษตรกร เรอง “การเปรยบเทยบผลผลตและคณภาพของขาว

ทไดจากปยแหนแดงและปยเคม Integrated learning of agriculturists

Azolla bio-fertilizer and chemical fertilizer are compared for rice yield and quality

คณะวจย พชร สนธนาวา

ธนดา ยงยน

ธนวาคม 2556 รหสโครงการ 134754

ก

บทคดยอ

โครงการวจยการเรยนรแบบบรณาการของเกษตรกร เรองการเปรยบเทยบผลผลตและคณภาพของขาวจากปยแหนแดงและปยเคม วตถประสงคเพอ ศกษากระบวนการจดการเรยนรแบบบรณาการกบเกษตรกร และใหเกษตรกรศกษาและเปรยบเทยบผลผลตและคณภาพขาวทไดจากนาทใสปยเคมกบนาทใสปยแหนแดงดวยตนเอง วธการทดลอง แบงเปน 3 สวนคอ การวางแผนและวเคราะหรวมกนกอนการทดลอง การด าเนนงานวจยปฏบตการ และการยอมรบแหนแดงเปนปยชวภาพของเกษตรกร โดยมขอบเขตงานวจยกบเกษตรกร 9 ครวเรอน ในเขตอ าเภอบางซาย กบเขตอ าเภอผกไห ทปลกขาว 3 สายพนธ คอพนธ กข 47 กข 49 และ สพรรณบร 60 คณะวจยสนบสนนแหนแดงใหเกษตรกรและวเคราะหคณสมบตของดนกอนปลกและหลงปลก เกษตรกรไดวางแผนการเพาะปลกโดยแบงแปลงนาเปน 2 สวน เพอใชปยแหนแดงและปยเคม เมอตรวจคณสมบตของดนตองใชแหนแดงอตรา 500 กโลกรมตอไร โดยใสในวนท 20 หลงจากหวานและปลอยน าสงประมาณ 5 เซนตเมตร วเคราะหคณภาพขาวโดยวธวดขนาดขาว พบวาขนาดขาวแปลงทใชปยเคมและปยแหนแดงไมแตกตางกน สวนผลผลตขาวใชวเคราะหสถตเปรยบเทยบปรมาณผลผลตขาวเปนค ๆ อยางไมเปนอสระตอกน (Simple Pair T-test) พบวาทความเชอมน 95% ผลผลตของขาวทไดจากแปลงทใชปยเคมและปยแหนแดงไมแตกตางกน เกษตรกรไดเรยนร วธเกบตวอยางดน วธการเพาะเลยงแหนแดง ผลของแหนแดงของคณภาพและผลผลตของขาว สวนการยอมรบแหนแดงของเกษตรกรพบวา เกษตรกรยอมรบวาแหนแดงท าใหขาวมผลผลตไมแตกตางจากเดม แตแหนแดงยงยากในการเพาะเลยงและตองใชปรมาณมาก เกษตรกรสนใจใชแหนแดงถาใชรวมกบปยเคม โดยอาจจะลดปรมาณปยเคมลง

ข

Abstract

Azolla bio – fertilizer and chemical fertilizer were compared for rice yield and quality. The objective was to work with farmers so they are able to compare grain quality and yield of the paddy fields of chemical fertilizer versus Azolla bio-fertilizer. The experiments were divided into three parts: the planning and analysis, operations research, and acceptance of Azolla as a chemical fertilizer replacement by farmers. Nine fields were studied in Bang Sai and Phak Hai districts. Three rice varieties were used RD 47, RD 49 and Suphan Buri 60. The research supports the use of Azolla for planting. Farmers divided rice paddies into equal parts for chemical fertilizer and Azolla bio-fertilizer. Applying Azolla at a rate of 500 kg per hectare on the 20th day after sowing and release of water to depth of about 5 cm. The rice quality analysis was performed by measuring grain size rice and found no difference between Azolla and fertilizer. The rice grain yield was compared using statistical analysis comparing pairs were not independent (Simple Pair T-test) . Analysis showed no difference in yield of rice from chemical fertilizer and Azolla fertilizer at a 95% confidence. Farmers in the project have learned how to keep soil samples, the Azolla cultivation process, effect of azolla on quality and yield of rice. Farmers agreed that Azolla bio-fertilized rice yield and quality were not different from chemical fertilizer, but Azolla cultivation was challenging and required large quantities. Farmers suggested they might use Azolla in combination with chemical fertilizer and reduce chemical fertilizer

ค

กตตกรรมประกาศ

โครงการวจยการศกษาเชงบรณาการของเกษตรกร ในเรองการเปรยบเทยบผลผลตและคณภาพของ

ขาวทไดจากปยแหนแดงและปยเคม เนนการศกษาหาขอมลดวยตวเกษตรกรเอง ทางคณะผวจยไดเขาไปเกยวของนอยมาก คอเฉพาะในสวนของปยแหนแดง ความรทเกดขนทงหมดเกดจากการปฏบตจรง ซงเมอเกษตรกรไดรบความรแลวจะเลอกไปใชหรอไมเลอกใชขนกบเกษตรกรเอง งานวจยนเกษตรกรทงหมดยอมรบวาผลผลตขาวทไดรบจากปยแหนแดงไมแตกตางจากปยเคม แตมเงอนไขทมากกวาผลผลตคอ ความสะดวกสบายในการใชปย การเพาะเลยงแหนแดงทขนกบการเจรญเตบโตและสภาพอากาศ โครงการวจยนเปนโครงการวจยตอเนองดงนนปยจากแหนแดงทเกษตรกรไดเพาะเลยงไวในขณะนอาจยงไมเพยงพอตอการใช แตในอนาคตแหนแดงอาจมมากพอโดยไมตองพงพาจากแหลงอน ๆ ในตอนนนอาจเหนอะไรใหม ๆทเกดขนไดในชมชนแหงน งานวจยนจะส าเรจมไดเลย ถาไมไดรบทนสนบสนนงานวจยจากคณะกรรมการวจยแหงชาต ตองขอขอบคณมา ณ ทน

คณะวจย พชร สนธนาวา ธนดา ยงยน

ธนวาคม 2556

ง

สารบญ หนา

บทคดยอ ก Abstract ข ค าน า ค สารบญ ง สารบญตาราง จ สารบญภาพ ฉ บทท 1 บทน า 1

ปญหาและทมาของงานวจย 1 วตถประสงคของโครงการวจย 5 ขอบเขตการทดลอง 5 ระยะเวลาด าเนนงานวจย 5 สถานทด าเนนการ 5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 5

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 6 แหนแดง 6 การจ าแนกแหนแดง 6 การตรงกาซไนโตรเจน 7 ปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตของแหนแดง 7 การใชแหนแดงเปนปยพชสดในนาขาว 8 องคประกอบทางเคมของแหนแดง 9 งานวจยทเกยวของ 9

บทท 3 วธด าเนนการวจย 14 สถานทท าการทดลอง 15

บทท 4 ผลและการวเคราะหผลการทดลอง 16 บทท 5สรป 47 บรรณานกรม 51 ภาคผนวก 55

จ

สารบญตาราง หนา

ตารางท 1 องคประกอบทางเคมของ Azolla pinnata 9 ตารางท 2 ผลการวเคราะหปรมาณสารตาง ๆ ในดน 27 ตารางท 3 ตารางแสดงผลปรมาณขาวตอไรของแปลงเคมกบแปลงแหนแดง 44 ตารางท 4 คณสมบตของดนในแปลงปยเคมและแปลงปยแหนแดงหลงการเพาะปลก 56

ฉ

สารบญภาพ หนา

ภาพท 1 การอบรมความใหรเรองแหนแดงกบนาขาว 17 ภาพท 2 การอบรมความใหรเรองแหนแดงกบนาขาว 18 ภาพท 3 นาขาวแปลงท 1 20 ภาพท 4 นาขาวแปลงท 2 21 ภาพท 5 นาขาวแปลงท 3 21 ภาพท 6 นาขาวแปลงท 4 22 ภาพท 7 นาขาวแปลงท 5 22 ภาพท 8 นาขาวแปลงท 6 23 ภาพท 9 นาขาวแปลงท 7 23 ภาพท 10 นาขาวแปลงท 8 24 ภาพท 11 นาขาวแปลงท 9 24 ภาพท 12 นาขาวแปลงท 10 25 ภาพท 13 แหนแดงเพาะเลยงส าหรบเกษตรกร 29 ภาพท 14 บอแหนแดงของโรงเรยนบางซาย 30 ภาพท 15 แหนแดงบอของเกษตรกร 30 ภาพท 16 กราฟแสดงคา pH ของดนหลงปลกขาวของแปลงเคมและแปลงแหนแดง 32 ภาพท 17 ปรมาณอนทรยวตถหลงปลกขาวของแปลงเคมและแปลงแหนแดง 33 ภาพท 18 ปรมาณฟอสฟอรสของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง 34 ภาพท 19 ปรมาณโพแทสเซยมของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง 35 ภาพท 20 ปรมาณไนโตรเจนของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง 36 ภาพท 21 ปรมาณแคลเซยมของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง 36 ภาพท 22 ตนขาวแปลงแหนแดง(หนา) และแปลงเคม (หลง) 37 ภาพท 23 นาขาวระยะเกบเกยวของแปลงแหนแดง (ซาย) และแปลงเคม (ขวา) 38 ภาพท 24 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 1 สายพนธ กข 47 39 ภาพท 25 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 2 สายพนธ กข 47 39 ภาพท 26 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 3 สายพนธ กข 47 40 หนา

ช

ภาพท 27 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 4 สายพนธ กข 47 40 ภาพท 28 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 5 สายพนธ กข 47 41 ภาพท 29 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 6 สายพนธสพรรณบร 60 41 ภาพท 30 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 7 สายพนธสพรรณบร 60 42 ภาพท 31 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 8 สายพนธสพรรณบร 60 42 ภาพท 32 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 9 สายพนธ กข 49 43 ภาพท 33 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 10 พนธ กข 47 43

1

บทท 1

บทน ำ

ปญหำและทมำของงำนวจย

การจดการเรยนรแบบบรณาการหมายถงการเรยนรในลกษณะองครวม ดวยรปแบบ

วธการทหลากหลาย เนนการจดการเรยนการสอนตามสภาพจรง การเรยนรรวมกน การเรยนรจาก

ธรรมชาต จากการปฏบตจรง (สรพชร ,2546) จากความหมายทกลาวมาในการวจยนสรปวา การ

จดการเรยนรแบบบรณาการกบเกษตรกร หมายถง การเรยนรรวมกน เปนการเรยนรจากผลการ

ปฏบตจรงของเกษตรกร ใหเกษตรกรทเขารวมโครงการเปนผเผยแพรความรใหกบกลมเกษตรกร

ดวยกน

ในการปลกขาว ปญหาทเกษตรกรจะเผชญตลอดมาคอ ปญหาราคาปยเคมและสารก าจด

แมลง มราคาสงขนตามราคาขาวทเพมขน ถงแมภาครฐจะมนโยบายทส าคญคอ การรณรงคให

เกษตรกรใชปยอนทรย รวมถงผลตสารก าจดแมลงทผลตเองเพอลดตนทนการผลตและเปน

ประโยชนตอดนอยางย งยน แตไมใชเรองงายทจะใหเกษตรกรทงประเทศหนมาใชปยอนทรย

เพราะคานยมการใชปยเคมฝงแนนในเกษตรกรไทยมายาวนานกวา 50 ป และการใชปยเคมกมความ

สะดวกสบายเหนผลไดเรวกวา แตปญหาของปยเคมทตามมาคอ การใชปยเคมในปรมาณมาก เปน

เวลานานมผลตอคณสมบตของดน เชน การใชปยโซเดยมไนเตรทนานๆ อนมลไนเตรทถกพชดด

ไปใชประโยชน สวนโซเดยมจะสะสมอยในดน ท าใหโซเดยมท าปฏกรยากบกรดคารบอนค

(H2CO3) เกดเปนสารประกอบโซเดยมคารบอเนต (Na2CO3) เปนผลท าให ดนแขง และแนนทบ ท า

ใหอากาศและน าในดนมปรมาณนอยเกนไป ไมเพยงพอตอกระบวนการตาง ๆ ส าหรบกจกรรมของ

จลนทรยดนได นอกจากน การใชปยเคมทมฤทธเปนกรด เชน ปยแอมโมเนยมซลเฟตในอตราสง

ท าใหดนเปนกรดมากขน (เกษมศร, 2541) เมอดนเสยสภาพ พชไมสามารถดดอนทรยสารจากดน

ไปใช จงตองใชปยเคมเพมขนเพอใหไดผลผลตเทาเดม ท าใหเกษตรกรตองรบภาระมากขน

เกษตรกรสวนใหญทราบถงขอดของปยอนทรยและปยชวภาพแตยงตดในดานความยงยากในการ

2

ท าและไมมนใจกบผลผลตทไดรบ จงเลอกทจะแบกรบภาระตนทนทสงขน ซงเมอค านวณเงนท

ไดรบกบเงนทลงทนไปแลว

จากการสอบถามเกษตรกรในจงหวดอางทอง(มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา

ประเมนโครงการเกษตรอนทรยของจงหวดอางทอง) พบวาคาใชจายทใชในการปลกขาวมากกวา

ราคาทจ าหนายได ดงนนเกษตรกรจงเปนหนเสมอมา ทงๆ ทเกษตรกรเปนหวใจหลก ผลตขาว

ใหกบประชาชนในประเทศและในโลก แตเกษตรกรในประเทศกยงยากจน และจนลงเรอยๆ

แทจรงแลวเกษตรกรมทางรอดคอ ตองตดสนใจเลอกทจะใชปยอนทรยและ/หรอปยชวภาพ รวมถง

สารก าจดแมลงทท าเองไดงายๆ ลดภาระตนทนปยและสารก าจดแมลงทราคาสงขน

ในการวจยนทางคณะผวจยตดสนใจเลอกปยชวภาพทสามารถเพมสารไนโตรเจนให

กบขาวได โดยเลอกแหนแดง เนองจาก แหนแดงเปนพชแหนแดงสามารถเจรญเตบโตขยายปรมาณ

ไดรวดเรว เตบโตในทมไนโตรเจนต า มธาตในโตรเจนเปนองคประกอบอยสง (3-5%) และแหน

แดงสล า ยตว ไ ด ร ว ด เ ร ว ใ ช ร ะ ย ะ เ ว ล าส น ใ นก า รผ ล ต ป ย ให กบ ข า ว ( อ า ง อ ง จ า ก

http://www.kehakaset.com)

แหนแดงจะอยรวมกนแบบ symbiosis กบสาหรายสเขยวแกมน าเงน สายพนธ Anabaena

azollae ทสามารถตรงไนโตรเจนจากอากาศมาใชเปนปยใหกบแหนแดง ท าใหแหนแดง

เจรญเตบโตรวดเรว การเพาะเลยงสะดวกสามารถเลยงในนาขาวไดเลย และการควบคมไนโตรเจน

ท าไดงาย โดยควบคมปรมาณแหนแดงในนา อกทงแหนแดงยงสามารถใชเปนอาหารปลาไดดวย จง

เหมาะทจะใชในระบบการเลยงปลาในนาขาว จากการทดลองของคณะผวจยในครงกอนเกยวกบ

สาหรายสเขยวทตรงไนโตรเจนพบวา สาหรายสเขยวแกมน าเงนทท าการทดลองตองดแลใกลชด

และปญหาคอการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม รวมถงงานวจยจ านวนมากแสดงใหเหนถง

ประสทธภาพทไมสมบรณของการน าปยสาหรายไปใชประโยชน เชน อานนท และคณะ(2540) ได

ใชปยชวภาพสาหรายสเขยวแกมน าเงนซงผลตจากสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหง

ประเทศไทย ทดลองในนาขาวแลว พบวาไมสามารถเพมผลผลตขาวไดชดเจนทงทใชอยางเดยว

และใชรวมกบปยเคมอตราต า และการทดลองทใชปยชวภาพดงกลาวในดนนาชดสนทรายม pH

7.1 ในอตรา 10 และ 100 เทาของอตราแนะน า พบวา ท าใหผลผลตขาวเพมขนจากการไมใสปยเพยง

3

7% และ 8% ตามล าดบซงไมแตกตางจากการไมใสปยอยางมนยส าคญ (P<0.05)(4) เกษตรกรจะ

เกดความยงยากในการเลยงสาหราย ถาเกษตรกรไมเลยงสาหรายเอง กจะตองเสยเงนซอปย

สาหรายในทกครงทเพาะปลก ดงนนคณะผวจยจงคดวธการทไมยงยากในการเพมปยไนโตรเจนใน

นาขาว รวมถงสารอนทรยตางๆ โดยท าการทดลองใชปยจากแหนแดง ตนแหนแดงจะเปนตว

ปองกนอนตรายตางๆใหกบสาหราย และอยรวมกนอยางไดประโยชนในทกดาน เกษตรกรไมตอง

เสยเงนเพอซอปยจากสาหราย แตตองเลยงแหนแดงซงเลยงไดงายกวา เมอท าไดงายและไดผลด

สงผลใหเกษตรกรอนๆ ท าตาม ท าใหเกษตรกรพงตนเองได

งานวจยของ อภวรรณ จลนมและคณะ(2549) เรอง การตอบสนองตอปยไนโตรเจนของ

ขาวเจาหอมพนธปทมธาน 1 ทปลกในชดดนสระบรทเคยมการใสปยเคมส าหรบขาวอยางตอเนอง

สรปวา ดนทใสปยทกครงทปลกขาวเปนดนทมปยฟอสฟอรสตกคางสะสมในดนมาก จนท านาครง

ใหมจะใสปยฟอสฟอรสหรอไมใสกไดผลเทากน สวนดนเหนยวทปลกขาวกมปยโปแตสเซยมสง

มากอยแลวจนไมตองใสปยโปแตสเซยมเชนเดยวกน สวนปยไนโตรเจนนนไมพอ ดงนนการเลยง

แหนแดงในนาขาวเพอเพมปรมาณไนโตรเจนเพยงอยางเดยวนาจะไมสงผลกระทบตอผลผลตขาว

แมขอมลจะบงบอกวาปรมาณปยฟอสฟอรสมเพยงพอ แตในการทดลองนเพอความปลอดภยจะเตม

ปยฟอสฟอรสเพอชวยในการเจรญเตบโตของแหนแดงดวย

งานวจยนมงเนนใหเกษตรกรในชมชนศกษาและเรยนรไปดวยกน โดยเกษตรกรตองลงมอ

ปฏบตเอง ผลผลตและคณภาพของขาวทไดจากการใชปยแหนแดงกบปยเคม เกษตรกรตองท าการ

เปรยบเทยบความคมคาและตดสนใจเลอกใชปยดวยตนเอง เพราะแมจะมนกวชาการใหความร

มากมายเกยวกบประโยชนของแหนแดง แตเกษตรกรยงไมกลาใชเพราะไมมนใจ ถาเกษตรกรได

ปลกและทดลองเอง โดยโครงการจะสนบสนนเงนทนบางสวนเพอชวยเหลอในการเพาะปลก เพอ

เปนหลกประกนวา แมผลการทดลองไมไดผล เกษตรกรจะไดรบเงนจากแรงงานทลงไปแนนอน

ซงเปนเงนจ านวนไมมากเมอเทยบกบผลทจะไดรบในอนาคต ในดานความมนคงของเกษตรกรทจะ

ไมตองพงพาสารเคม ปยเคม แตพงพาตนเอง ในทางทฤษฏแลว ผลจากการใชแหนแดงในหลายๆ

งานวจยทผานมาแสดงใหเหนวาไดผลทดขน แตในการปฏบตจรงอาจจะไมเปนไปตามทฤษฏ

เนองจากมปจจยทเขามาเกยวของหลายดาน ซงในหลายงานทดลองใหเหตผลในกรณทผลไมด

4

ตามทคาดหวงวา เนองจากผลของดนทเสอมสภาพอยางมากตองฟนฟกอน ดงนนการวจยนจงตอง

ท าตอเนอง เพอใหเกษตรกรทเขารวมโครงการเหนผลจรง โดยเกษตรกรผสนใจเขารวมโครงการ

(ผวจยไดตดตอผใหญบานในต าบลหนงของอ าเภอบางซาย จงหวดพระนครศรอยธยา ขอเกษตรกร

เขารวมโครงการ เนองจากทางผใหญบานสนใจโครงการเกษตรอนทรย และผใหญบานตองการให

มหาวทยาลยไปใหความรกบเกษตรกร) จดสรรพนทบางสวนทท านาแบบปกต คอใสปยเคมและ

สารก าจดแมลงและวชพช เปลยนมาเปนนาแบบชวภาพ คอใชปยชวภาพคอ แหนแดง ใสลงไปเพม

จ านวนในนา แหนแดงนอกจากจะใหปยไนโตรเจนและอนทรยสารตางๆแลว ยงมคณสมบตเปน

สารก าจดวชพช จากการทดลองของคมสน นครศรและคณะ พบวา การใชแหนแดงอตรา 40, 80,

160, 320 และ 640 กก./ไร ควบคมวชพชในนาหวานน าตม เปรยบเทยบกบการใชสารก าจดวชพช

การถอนวชพชดวยมอ และไมก าจดวชพช โดยการหวานแหนแดงหลงการหวานขาวทนท ใสปย

ซเปอรฟอสเฟตอตรา 9 กก./ไร แบงใส 3 ครง ครงแรกรองพนครงตอไปหางกน 7 วน และระบาย

น าเขาแปลงหลงหวานขาว 3 วน ท าการทดลองทศนยวจยขาวปทมธาน ระหวางเดอน มนาคม-

มถนายน 2540 พบวาแหนแดงเจรญเตบโตปกคลมพนทผวน าไดในเวลา 15-20 วน และสามารถลด

น าหนกวชพชแหงได 20-80 เปอรเซนต การเจรญปกคลมผวน าของแหนแดงไมมผลกระทบตอการ

เจรญเตบโตของขาว การใชแหนแดงอตรา 320 และ 640 กก./ไร ใหจ านวนตน จ านวนรวง และ

ผลผลตขาวมากกวา และแตกตางกบวธไมก าจดวชพช ดงนนการเลยงแหนแดงยงไดผลพลอยไดคอ

ปองกนวชพชและเปนอาหารใหกบปลาในนาดวย สวนสารก าจดแมลงจะใชสตรน าหมกชวภาพท

ใชส าหรบก าจดแมลงศตรพช

ผลผลตขาวทไดจากงานวจย ถาไดรบทางบวก ซงควรจะเปนเชนนน เนองจากคาใชจายจาก

การซอปยเคมลดลง ตนทนการผลตลดลง แมจะไดรบเงนต ากวาปลกขาวโดยใชปยเคมในครงแรกๆ

แตเมอค านวณแลว เชอมนวาเกษตรกรจะมรายรบทหกคาใชจายแลวมากขน และคาใชจายทลดลง

จะเปนตวกระตนใหเกษตรกรอนๆ ทยงเลอกใชปยเคมอย หนกลบมาพจารณาใชปยชวภาพจาก

แหนแดงเพอลดคาใชจายและเพมรายได ใหเกษตรพงตนเองไดอยางย งยนและยาวนาน

5

วตถประสงคของโครงกำรวจย

1. เพอศกษากระบวนการจดการเรยนรแบบบรณาการกบเกษตรกร

2. เพอใหเกษตรกรศกษาและเปรยบเทยบผลผลตและคณภาพขาวทไดจากนาทใสปยเคม

กบนาทใสปยแหนแดงดวยตนเอง

ขอบเขตกำรทดลอง

1. อบรมใหความรเรองประโยชนของแหนแดงกบนาขาวกบเกษตรกรในอ าเภอบางซาย

2. คดเลอกอาสาสมครเขารวมด าเนนงานเปนเกษตรกรตนแบบในโครงการ จ านวน 9

ครวเรอน โดยใชแปลงนาจากอาสาสมคร ครวเรอนละประมาณ 1 แปลง

3. อาสาสมครตองใชปยชวภาพจากแหนแดงและขนตอนการเพาะเลยงตามทโครงการ

ก าหนด

4. ผวจยน าขอมลทไดมาเปรยบเทยบผลผลตทไดในนาทใชปยชวภาพแหนแดงกบปยเคม

5. จดประชมกลมเพอรายงานผลการทดลองใหกลมเกษตรกรทราบผลการด าเนนงาน

ระยะเวลำด ำเนนงำนวจย 2 ป โดยชวงปแรก จดเกบขอมล การเพาะปลก 2 รอบตอป สวนปท 2

จดเกบขอมลเฉพาะรอบแรกของการเพาะปลก

สถำนทด ำเนนกำร แปลงนาขาวในเขตอ าเภอบางซาย อ าเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา และ

มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา

ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

1. เกษตรกรในชมชนไดเหนตวอยางจรงจากเพอนเกษตรกรดวยกนและสนใจปลกขาวโดยใช

ปยจากแหนแดงแทนการใชปยไนโตรเจนทเปนสารเคม

2. เกษตรกรไดทราบขอมลการเปรยบเทยบผลผลตและคณภาพของขาวทไดจากการใชปย

แหนแดง เปนตวผลกดนใหเกษตรกรเลอกทจะท าการเพาะปลกดวยวธนดวยตนเอง

นยำมศพทเฉพำะ

แหนแดง (Mosquito fern) หมายถงพชน าเลก ๆ พวกเฟรน พบเจรญเตบโตอยบนผวน าทมน าขง

ในเขตรอนและอบอนทวไป

สำหรำยสเขยวแกมน ำเงน (Blue green algae) เปนชอเรยกสาหรายพวกโปรคารโอต ทสามารถ

สงเคราะหดวยแสงไดเหมอนพชทวไป

6

บทท 2

เอกสำรและงำนวจยทเกยวของ

แหนแดง

แหนแดง(Azolla pinnata R.Br.)เปนพชพวกเฟรน ลอยบนผวน า พบทวไปในแหลงน านง

และนาขาวทวไปในเขตรอนและเขตอบอน ลกษณะทวไปของแหนแดง ประกอบดวยสวนตาง ๆ

คอ ล าตน (rhizome) ลอยอยเหนอน า รากเปนรากพเศษ (adventitious roots) และใบมลกษณะเปน

ค (bilobed leaves) ใบเกดตามกงเรยงสลบกนไป รากแหนจะอยใตน าหรอบนโคลนดน ใบม

โพรงซงเปนทอยของสาหรายสเขยวแกมน าเงนทสามารถตรงไนโตรเจน พวก Anabaena , Nostoc

และ Oscillatoria สาหรายและแหนอยรวมกนแบบพ งพาอาศยกน โดยสาหรายสามารถตรง

ไนโตรเจนจากอากาศได ซงคณสมบตนท าใหแหนแดงจงมศกยภาพทจะใชเปนปยไนโตรเจน

ทดแทนการใชปยเคม

กำรจ ำแนกแหนแดง

แหนแดงสามารถจ าแนกตามระบบพฤกษศาสตร ไดดงน

Division Pteridophyta

Class Filicopsida

Order Saliniales

Family Azollaceae

Genus Azolla

แหนแดงมหลายสปชส เชน Azolla mexicana , A. rubra , A. filiculoides A. microphylla ,

A. caroliniana แหนแดงพวกนมกพบในเขตรอนและอเมรกา สวน A. pinata พบในประเทศไทย

ซงพบเพยงชนดเดยวคอ Azolla pinnata var. imbricate

7

กำรตรงกำซไนโตรเจน

สาหรายทสามารถตรงไนโตรเจน ท าการตรงไนโตรเจนบรเวณ heterocyst ของสาหราย

บรเวณนมเอนไซม nitrogenase เอนไซมนจะรดวซกาซไนโตรเจนไปเปนแอมโมเนย โดยอาศย

ATP และ Feridoxin ทไดจากการสงเคราะหแสง ดงนนการตรงไนโตรเจนจงเกดเวลากลางวน

มากกวากลางคน ในเวลากลางคน Becking (1967) พบวาการตรงไนโตรเจนเวลากลางคนต ากวา

กลางวน 20-30 % อาศยพลงงานทสะสมไวตอนกลางวน Peters และ Calvert ( 1982) พบวาแหน

แดงเจรญเตบโตโดยอาศยไนโตรเจนจากการตรงของสาหรายประมาณ 80 % โดยสาหรายจะให

ไนโตรเจนในรปแอมโมเนยใหกบแหน แหนแดงจะสรางเอนไซมทเกยวของกบการใชแอมโมเนย

เชน glutamine synthetase, glutamate synthase และ glutamate dehydrogenase เพอใชสรางกรดอะม

โนและโปรตน

ปจจยทมผลตอกำรเจรญเตบโตของแหนแดง

1. ธำตอำหำร

แหนแดงตองการธาตอาหารตาง ๆเชนเดยวกบพช ยกเวนไนโตรเจนทแหนไดรบจากสาหรายส

เขยวแกมน าเงนทตรงไนโตรเจนได ธาตทจ าเปนตอแหนแดงและมกจะขาดคอฟอสฟอรส เพราะ

ฟอสฟอรสเปนองคประกอบของกรดนวคลอก ทเกยวของกบการแบงเซลลและการตรงไนโตรเจน

Yatazawa (1980) พบวา ถาฟอสฟอรสต ากวา 0.23 % ในเนอเยอ ท าใหการเจรญเตบโตและการตรง

ไนโตรเจนหยดชะงก สงเกตไดจากใบมสแดงเขม การเจรญเตบโตลดลง ปลายรากคดงอ ถา

ฟอสฟอรสต าวา 0.37 ppm. ท าใหอตราการตรงไนโตรเจนและการเจรญเตบโตลดลง (สมพรและ

คณะ,2529)

2. pH และอณหภม

แหนแดงเจรญไดดชวง pH 3.5-10 (Nickell, 1961) แตทเหมาะสมอยในชวง pH 4.5-7 (

Asthon,1974) สวนอณหภมทเหมาะสมอยในชวง 16-30 องศาเซลเซยส (Anonymous, 1976)

อตราการตรงไนโตรเจนขนกบคา pH อณหภม โดย pH 4.5 อตราการตรงไนโตรเจนสงสดท

อณหภม 30 องศาเซลเซยส สวนท pH 6.0 อตราการตรงไนโตรเจนสงสดทอณหภม 20 องศา

เซลเซยส

8

3. แสง

อตราการเจรญเตบโตของแหนแดงจะเพมสงสดทความเขมแสง 49,000 lux แตความตองการ

และความทนทานตอความเขมแสงขนกบชนดของแหนแดงดวย

4. ควำมเคม

ถาความเขมขนของเกลอ NaCl เพมมากขนสงผลใหแหนแดงไมสามารถเจรญเตบโตและตายไป

Holst ( 1977) รายงานวา Azolla mexicanna มอตราการเจรญเตบโตลดลง 20 % ถาใชความเขมขน

ของเกลอ NaCl 4,000 ppm

5. น ำ

น าเปนปจจยทส าคญตอการเจรญเตบโต แหนแดงจะเจรญเตบโตไดดในน าทตนหรอดนทชม

น า สวนมากเจรญในระดบน า 15-30 เซนตเมตร

กำรใชแหนแดงเปนป ยพชสดในนำขำว

กำรเตรยมแหนแดง

การเตรยมแหนแดงเรมจากเพาะเลยงแหนแดงเรมตนประมาณ 500 กรมตอตารางเมตรและ

เตมฟอสเฟต 2 กรมฟอสเฟตตอตารางเมตร แหนแดงจะเจรญเตมพนทประมาณ 3-6 วน แหนแดง

ขยายเตมพนทไดแหนแดงสด 1.5 – 2 กโลกรมตอตารางเมตร

กำรน ำแหนแดงไปใชประโยชนในนำขำว

ม 3 วธหลก ๆ คอ

1. เลยงแหนแดงกอนปกด าขาว โดยใหมน าในนาลก 5-10 เซนตเมตร หวานแหนแดงกอน

50-100 กโลกรมตอไร เตมปยฟอสเฟต อตรา 3-6 กโลกรมฟอสเฟตตอไร ดนทขาดโพแทนเซยม

ใหใสปยโพแทสเซยมอตรา 3.5-4 กโลกรมโพแทสเซยมตอไรในวนทใสเชอแหนแดง และใสปย

ฟอสเฟตปรมาณเทาเดมหลงอาย 7-10 วน แหนแดงจะเจรญในพนทใหน าหนกสด 2-3 ตนตอไรใน

2-3 สปดาห จากนนระบายน าออก ไถกลบแหนแดงเพอใหเนาเปอยแลวจงปกด ากลาขาวตอไป

2. เลยงแหนแดงภายหลงปกด าขาว น าแหนมาเลยงในนา อตรา 50-100 กโลกรมตอไร ใสปย

9

เชนเดยวกบวธท 1 เมอแหนแดงขยายตวเตมท ใหระบายน าออกแลวย าแหนแดงลงดน และระบาย

น ากลบมาอกครง หรออาจกดแหนแดงลงดนโดยไมตองระบายน าออกหรอปลอยใหตายตาม

ธรรมชาต การเลยงแหนแดงกอนหรอพรอมปกด าขาวขนกบน าเปนส าคญ

3. การเลยงแหนแดงกอนและหลกปกด าขาว เปนการรวมวธการท 1 และ 2 เขาดวยกน วธน

ท าใหขาว สามารถเพมผลผลตไดพอ กบการใชปยเคมไนโตรเจน อตรา 9.6 กโลกรมตอไร

องคประกอบทำงเคมของแหนแดง

ตำรำงท 1 องคประกอบทางเคมของ Azolla pinnata

องคประกอบทำงเคม % ธำตอำหำรตอน ำหนกแหงของแหนแดง Ash Crude fat Crude protein Nitrogen Phosphorus Calcium Potassium Magnesium Manganese Iron Soluble sugars Starch Chlophylla

10.5 3-3.36 23-30 4-5 0.5-0.9 0.1-1.0 2.0-4.5 0.5-0.65 0.11-0.16 0.06-0.26 3.4-3.5 6.5-6.54 0.34-0.55

ทมา: Singh (1979)

งำนวจยทเกยวของ

Lumpkin และ Plucknett (1981,1982) พบวา มเพยงประเทศจนและประเทศเวยดนามทม

ประวตและขอมลเกยวกบการเพาะเลยงแหนแดงเพอใชในดานการเกษตรมายาวนาน Rains และ

10

Talley(1979) พบวาแอมโมเนยไนโตรเจนถกปลอยจากน าโดยสาหราย Anabaena Mexicana

Shen และคณะ (1980) รายงานวา chinese Azolla ปลดปลอยสารประกอบของไนโตรเจนในน า

จากการตรงไนโตรเจนโดยสาหราย ซงตรงกบ Zinnerman(1992) ทรายงานวา 20 เปอรเซนตของ

การตรงไนโตรเจนถกเปลยนเปนแอมโมเนยโดย A. Mexicana จากความสามารถในการตรง

ไนโตรเจนและเปลยนเปนแอมโมเนย ท าใหคาดหวงวา แหนแดงจะสามารถใชเปนแหลง biosolar-

driven system ส าหรบผลตแอมโมเนยในอนาคต

ไนโตรเจนทสาหรายตรงไวในแหนแดงจะปลดปลอยแอมโมเนยออกมาเมอถกยอยสลาย

(Moore 1969,Watanabe et al 1981) ซงการยอยสลายจะเรวขนเมอแหนแดงอยในดน (Singh 1992,

Watanabe et al,1981) แหนแดงถกยอยสลายใหไนโตรเจนและแรธาตอนๆ ระหวางการ

เจรญเตบโตของขาว (Alejar 1982) แหนแดงเปนพชขนาดเลก อตราสวน C:N ratio ประมาณ 7:1

ถง 18:1 ท าใหเกดการยอยสลายไดงาย (Lumpkin และ Plucknett 1982) Tuzimura และคณะ

(1957) ท าการศกษาการยอยสลายของแหนแดง พบวาการปลดปลอยไนโตรเจนจะมากขนถายอย

สลายแหนแดงโดยเตม green soybean ลงไปดวย และเขาพบวา สารประกอบไนโตรเจน 2 ชนด คอ

NH4+ และ NO3 จะปลอยออกมาใน 5-8 สปดาห ในระบบเปด ทอณหภม 29 องศาเซลเซยส

Watanabe et al (1977) รายงานวา 75 เปอรเซนตของไนโตรเจนจะปลอยออกมาใน 6-8 สปดาห

Li(1984) พบวาการปลอยแอมโมเนยจะสงสดหลงจากยอยสลายไป 2-3 สปดาห ซงสอดคลองกบ

Alejar (1982) ทพบวา 12 เปอรเซนตของแอมโมเนยจะปลอยใน 2 สปดาหและมากสดท 21

เปอรเซนตหลงจากผานไป 12 สปดาหในสภาวะทมแสง สวนสภาวะทไมมแสงจะสลาย 21

เปอรเซนตในเวลา 10 สปดาห การเพมขนของไนโตรเจนจากการยอยสลายแหนแดงในขาว

พบวาแหนแดงยอยสลายไดรวดเรวเมออยในดนมากวาอยในน า (Talley และคณะ,1977) การใช

แหนแดงสดมรายงานวาการยอยสลายเรวกวาใชแหนแดงแหง และ 75 เปอรเซนตของไนโตรเจนจะ

ถกปลอยออกมาใน6-8 สปดาห (Singh และ Singh 1990)

ผลของแหนแดงตอนาขาวพบวาท าใหลกษณะ คณภาพ และผลผลตของขาวดขน (Moore

1969,Lumpkin และ Plucknett 1982, Watanabe 1982) พบวา จ านวนยอด ความยาวของใบ น าหนก

สดและน าหนกแหงของขาว สงขน (Lumpkin และ Plucknett 1980) การเพาะเลยงแหนแดงกอน

11

เพาะปลกขาว ท าใหขาวแตกกอเพมขน จ านวนของเมลดตอรวง น าหนกรวงสงขนอยางมนยส าคญ

(Singh 1979,1989) ในอยปต(Yanni และคณะ 1994) ในศรลงกาพบวาแหนแดงท าใหเมลดตอรวง

เพมขน 32 เปอรเซนต (Kulasooriya และ de Silva (1977) รปรางเมลดขาวจากการใชแหนแดงดกวา

การปลกโดยใชปยคอกอยางเดยว (Nguyen-Cang-Tieu 1930) การเพมขนของปรมาณโปรตนใน

ขาวพบวาเกยวของกบแหนแดงเมอใชเปนแหลงปยไนโตรเจน (Lumpkin และ Plucknett 1982)

ส าราญและคณะ(2542) ท าการศกษาผลของแหนแดงในการควบคมวชพช พบวาจ านวนตน

ขาวตอพนท พบวาวธการใชและไมใชแหนแดงควบคมวชพชใหจ านวนตนขาวตอพนทแตกตางกน

ทางสถตในระยะขาวอาย 30 และ 60 วน โดยเฉพาะท 60 วน การใชแหนแดงอตรา 320 และ 640

กก./ไร ใหจ านวนตนขาวมากกวาวธไมก าจดวชพช สอดคลองกบการรายงานของ Kulasooriya et

al. (1987) ทใชแหนแดงในนาด าและนาหวานน าตมใหปรมาณตอซงมากกวาวธไมมแหนแดง

แสดงใหเหนวาการใชแหนแดงในสภาพนาหวานน าตม แหนแดงไมไดจ ากดการเจรญเตบโตของ

ขาว แตกลบสงเสรมใหมการเจรญเตบโตดขน ทงนเพราะขาวไดรบธาตไนโตรเจนจากแหนแดง

เพมมากขน (Fiore and Gutbrod, 1987 ; Lumpkin and Plucknett, 1980) จงท าใหขาวมการแตกกอ

มากกวา

จ านวนรวงขาวพบวา การใชแหนแดงอตราสงควบคมวชพชมแนวโนมท าใหขาวมจ านวน

รวงมากกวา ซงแตกตางทางสถตกบวธไมก าจดวชพช โดยเฉพาะการใชแหนแดงอตรา 640 กก./ไร

ทใหจ านวนรวงมากทสด คอ 171.3 รวงตอพนท 0.5 ตารางเมตร ขณะวธไมก าจดวชพชใหจ านวน

รวงขาวต าสด คอ 149.5 รวงตอพนท 0.5 ตารางเมตร ทงนเนองจากวธการใชแหนแดงควบคมวชพช

ใหจ านวนตนขาวตอพนทมากกวา การทดลองเลยงพบวาแหนแดงเจรญเตบโตปกคลมพนทผวน า

ไดในเวลา 15-20 วน และสามารถลดน าหนกวชพชแหงได 20-80เปอรเซนต การเจรญปกคลมผวน า

ของแหนแดงไมมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของขาว การใชแหนแดงอตรา 320 และ 640 กก./ไร

ใหจ านวนตน จ านวนรวง และผลผลตขาวมากกวา และแตกตางกบวธไมก าจดวชพช

แหนแดงจะชวยพฒนาตนขาวและเมลดขาวใหมคณภาพและผลผลตเพมขน โดยมรายงาน

ทนาสนใจ Nguyen-Con-Tieu (1930) รายงานจากเวยดนาม ผลผลตขาวทไดจากการทดลอง 1764,

2500 และ 3500 กโลกรมตอเฮกตารในกลมควบคม, กลมทใชปยคอก และกลมทใช ปยคอกกบ

12

แหนแดง ตามล าดบ ในประเทศจนมรายงานวา ผลผลตขาว 3-3.6 ตนตอเฮกตารกอนใชแหนแดง

แตในป 1977 มการใชแหนแดงในอตรา 21 ตนตอha ในนาขาว ท าใหไดผลผลต 9 ตนตอเฮกตาร

ในเนปาล ผลผลตขาวเพมขน 17 เปอรเซนตเนองจากแหนแดง (Joshy,1983) สรป 1,500 การ

ทดลองในจน ชใหเหนวาการเตมปยคอกกบแหนแดงท าใหผลผลตสงขน 600-750 กโลกรมตอ

เฮกตาร จาก 422 การทดลองมผลการทดลองทแสดงใหเหนการเพมขนของขาวเฉลย 18.6

เปอรเซนต ถง 99 เปอรเซนตของการทดลอง (Liu 1979) เมอเมอใชแหนแดง ผลผลตขาวใน

ประเทศไทยเพมขน 13-75 เปอรเซนต เปรยบเทยบกบตวควบคม (Lumpkin และ Plucknett, 1982)

และอกหลายๆประเทศ เชน ฟลลปนส ไตหวน ศรลงกา แสดงใหเหนถงการเพมขนของผลผลตขาว

เมอใชแหนแดงเปนปย มงานทดลองจ านวนมากเกยวกบแหนแดง สารอนทรยจากปยคอย หรอ

ปยเคมใชเปรยบเทยบในการค านวนผลประโยชนทไดรบจากการใชแหนแดงกบการใชปยเคม

ไนโตรเจน ในเวยดนาม Nguyen-Cong-Tieu (1930) พบวาการใหแหนแดง 900 กโลกรมตอ

เฮกตารท าใหผลผลตขาวเพมขนมากกวาใชปยคอก 1800 กโลกรมตอเฮกตาร เพยงชนดเดยว ใน

จน Su (1983) รายงานวาผลของแหนแดงสดทใสในนาขาว 40 ตนตอเฮกตารมคาเทากบ 60 kg N

จากแอมโมเนยมฟอสเฟต. ในอนเดยการใสปยแหนแดงสดในอตรา 8-10 t/ha มผลเทากบเตมปย

แอมโมเนยมฟอสเฟตอ 30-40 kg N/ha Francisco และคณะ (2000) ไดเขยนบทความเกยวกบการ

พฒนาใชแหนแดงเปนปยในแอฟรกา Stefano และ Antonino (2010) ท าการศกษาคณสมบตแหน

แดงเพอใชเปนปยในอตาล ซงเขาท าการทดลองใน แทงค พวซ ระหวางป 2000-2002ใน Po valley

โดยศกษาการเจรญเตบโต ความทนทานตออณหภมต า และยาก าจดวชพช พวก propanil โดยใช

แหนแดงหลายๆสายพนธ ซง 3 จาก 5 สายพนธสามารถเตบโตไดในฤดหนาว และ เพมจ านวนได

ผลผลตประมาณ 30-40 กโลกรมตอเฮกตารของไนโตรเจน หนงในนนคอสายพนธทชอ มลาน

( Milan) ททนยาก าจดวชพชได

องคประกอบทส าคญในแหนแดงไดแกโปรตน ไขมน และเซลลโลส แรธาต แหนแดง

ตองการธาตอาหารหลกทส าคญไดแก ธาตฟอสฟอรส และธาตโปรแตสเซยม และจลธาตทส าคญ

ไดแก เหลก และโมลบดนม ซงเปนองคประกอบทส าคญของเอนไซมไนโตรจเนส ในการตรง

ไนโตรเจน แหนแดงสามารถมชวตอยไดตงแตอณหภม 5 – 45องศาเซลเซยส เจรญไดดทสดท

อณหภม 20 – 30 องศาเซลเซยส แหนแดงจะเจรญเตบโตไดดทสดทมแสงประมาณ 50 – 70

13

เปอรเซนตของแสงสวาง pH ทเหมาะสมทแหนแดงเจรญเตบโตไดดทสดคอ 4.0 – 5.5 ความลกของ

น าความลกทเหมาะสมส าหรบการเจรญเตบโตของแหนแดงคอประมาณ 10 เซนตเมตร (นนทกร,

คลนกเทคโนโลย)

14

บทท 3

วธด ำเนนกำรวจย

การศกษาในครงนเปนการศกษาเชงบรณการของเกษตรกร เปนการเรยนรเชงปฏบตการ

ซงแบงการด าเนนการเปน 2 สวน คอ การวางแผนปฏบตการและวเคราะหปญหาแบบมสวนรวม

กบสวนของการด าเนนงานวจยปฏบตการ ดงนนจงแบงขนตอนการด าเนนงานเปน 3 สวน คอ

1. การวางแผนและวเคราะหปญหาแบบมสวนรวม

2. การด าเนนงานวจยปฏบตการ

3. การยอมรบแหนแดงเปนปยชวภาพ

วธกำรด ำเนนกำรวจย

1. กำรวำงแผนและวเครำะหปญหำแบบมสวนรวม มขนตอนด าเนนงานดงน

1.1 ประชาสมพนธใหเกษตรกรเขารวมประชมอบรมการใหความรเกยวกบประโยชนของ

ปยชวภาพแหนแดงกบขาว และขนตอนการเพาะเลยงแหนแดงเพอเปนปยชวภาพ

1.2 อบรมและขออาสาสมครเขารวมโครงการ (กรณอาสาสมครมมากกวา 9 ครวเรอน ใช

วธการตรวจวดคณภาพดน การใชปยเคม สตรปยเคมและระยะเวลาการใหปย และชนดของขาวเปน

เกณฑในการพจารณา โดยเลอกแปลงทมปรมาณธาตอาหารและกระบวนการผลตใกลเคยงกน)

เกณฑการคดเลอกครวเรอนเขาโครงการตองอธบายตงแตประชมเพอไมใหเกดปญหาภายหลง

1.3 เกบขอมลดานการเพาะปลกขาวของเกษตรกร

1.4 เกษตรกรเพาะเลยงแหนแดงเพอใชเปนปยชวภาพ

15

1.5 เกบตวอยางดนจากแปลงนาทเขารวมโครงการ พรอมวเคราะหและแจงคณสมบตดน

ใหเกษตรกร เพอรวมวเคราะหปรมาณปยชวภาพจากแหนแดง

1.6 เกษตรกรปลกขาวและใสแหนแดงตามปรมาณทก าหนดรวมกน

2. กำรด ำเนนงำนวจยปฏบตกำร

2.1 เกษตรกรเพาะปลกขาวโดยใชแหนแดงเปนปยแทนปยเคม

2.2 สงทเกษตรกรเรยนร

2.2.1 วธการเพาะเลยงแหนแดง

2.2.2 การเกบตวอยางดน และผลของดนหลงเพาะปลก

2.2.3 ผลของแหนแดงตอปรมาณและคณภาพขาว

3. กำรยอมรบแหนแดงเปนปยชวภำพ

สถำนทท ำกำรทดลอง

หองปฏบตการชววทยาประยกต คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏ

พระนครศรอยธยา และนาขาว ต าบลเทพมงคล อ าเภอบางซาย อ าเภอผกไห จ.พระนครศรอยธยา

และแปลงทดลองงานวจย อ าเภอวเศษชยชาญ จ.อางทอง

16

บทท 4

ผลและกำรวเครำะหผลกำรทดลอง

1. กำรวำงแผนและวเครำะหปญหำแบบมสวนรวม มขนตอนด าเนนงานดงน

1.1 ประชำสมพนธใหเกษตรกรเขำรวมประชมอบรม

ประชาสมพนธใหเกษตรกรเขารวมประชม การใหความรเกยวกบประโยชนของปยชวภาพ

แหนแดงกบขาว และขนตอนการเพาะเลยงแหนแดงเพอเปนปยชวภาพ โดยท าการตดตอ

ประสานงานกบผน าชมชนผานทางนกศกษาทเปนจดเรมตนของโครงการน เนองจากนกศกษาท

รวมโครงการวจย การส ารวจสาหรายสเขยวแกมน าเงนในนาขาว อ. พระนครศรอยธยาตองการ

สาหรายสเขยวแกมน าเงนทสามารถตรงไนโตรเจนจากงานวจยครงกอนไปใชเปนปยในนาขาวของ

ผใหญบานหม 7 ต. เทพมงคล ทสนใจงานดานเกษตรอนทรย ดงนนการตดตอในขนตอนนจงไมม

ปญหาเพราะมบคคลประสานงานทใกลชดกบผน าชมชนและทส าคญกวานนคอ ผน าชมชนสนใจ

งานดานเกษตรอนทรยมากจงไมไดปฏเสธทจะรวมโครงการพรอมทงชวยประชาสมพนธใหคนใน

ชมชนมารวมประชมเพอทราบรายละเอยดโครงการ ในขนตอนนถาผสนใจท าวจยเกยวกบชมชน

และไมรจกใครในชมชนควรตดตอประสานงานกบผน าชมชนนน ๆ กอน และแสดงใหเหนอยาง

จรงใจวาท าไปเพอประโยชนของชมชนเปนทางทดทสดในการขอความรวมมอ

1.2 อบรมและขออำสำสมครเขำรวมโครงกำร

คณะผวจยตดตอผใหญบานและประธานหมบาน เพอจดประชมในความรเรองประโยชน

ของแหนแดงกบนาขาวในวนเสารท 15 ธนวาคม 2555 หลงจากรบเงนงวดแรกจากมหาวทยาลย

ประมาณตนเดอนธนวาคม คณะผวจยจงตดตอขอความอนเคราะหใหผใหญจดประชมชกชวน

เกษตรกรทสนใจเขาฟงความรเรองประโยชนจากปยแหนแดง เพอใหเกษตรกรทราบประโยชนของ

ปยชวภาพแหนแดงกบการปลกขาว หลงจากอบรมใหความรเกษตรกรแลว พบวามเกษตรกรท

สนใจเขารวมโครงการเพยง 6 ครวเรอน เนองจากสวนใหญไมมนใจทจะไมใชปยเคมเลย

เกษตรกรเขาใจวาใหใชปยเคมควบคกบปยแหนแดง คอใชปยแหนแดงเพอเสรมประโยชนแตใช

17

ปยเคมเหมอนเดม พอทราบวาเมอเขารวมโครงการหามใชปยเคมเลยทกคนแทบจะไมเขารวม

เพราะนาแตละแหงมขนาดใหญมาก นอยทสดทจะน ามาเขารวมโครงการคอ 3 ไร เกษตรกรจงไม

กลาเสยง (เนองจากเกษตรกรไดรบเงนคาจ าน าขาวในราคาเกวยนละ 15000 บาท และเงนทเราให

เขาเพยงแปลงละ 6000 บาท ซงเขาประเมนแลววาอาจจะขาดทนจงไมกลาเขารวมโครงการ) ผวจย

จงแนะน าใหแบงแปลงนาใหเลกลงโดยกนนา จงมผสนใจบาง

ผลการอบรมครงนท าใหเขาใจเกษตรกรมากขนเพราะผวจยเขาใจวาเราจายเงนรบประกน

ความเสยงใหแลวเกษตรกรนาจะปลกขาวดวยความเตมใจ เพราะไมตองเสยงอะไรและไดเงนเพม

ขนมา แตดวยความทจ านวนเงนประกนนอยมากเพยงแปลงละ 6,000 บาท และเกษตรกรเกรงวา

แหนแดงไมสามารถท าใหขาวไดผลผลตดเทาเดมอาจจะขาดทน แมผวจยจะอางงานวจยจ านวนมาก

วาไดผลดกตาม แตเกษตรกรกยงไมเชอหลงจากเกษตรกรปรกษากน อาจเพราะความเกรงใจผวจย

มาจดอบรมแลว จงยอมตกลง 6 แปลง แตโครงการตงใจจะใหครวเรอนเขารวมจ านวน 9 แปลง

ดงนนจงมผเสนอวาจะน าแปลงนาเขารวมอก 3 ครวเรอนทอ าเภอผกไห เพราะแปลงนาเลกกวา

เมอเสรจการอบรมคณะวจยไดจายเงนสวนแรกส าหรบเกษตรกรเขารวมโครงการ ครวเรอนละ

3000 บาท โดยตกลงวาเมอปลกขาวเสรจและเกบตวอยางไปวเคราะหแลวจะจายในสวนทเหลออก

3000 บาท

ภำพท 1 กำรอบรมควำมใหรเรองแหนแดงกบนำขำว

18

ภำพท 2 กำรอบรมควำมใหรเรองแหนแดงกบนำขำว

1.3 เกบขอมลดำนกำรเพำะปลกของเกษตรกร

ขอมลเกษตรกร เกษตรกรจ านวน 2 ครวเรอนจบการศกษาระดบปรญญาตร 3 ครวเรอน

จบการศกษาระดบมธยมศกษาตอนปลาย และอก 4 ครวเรอนจบการศกษาระดบประถมศกษา

พนททศกษาอยในเขตต าบลเทพมงคล อ.บางซาย และเขตอ าเภอผกไห ซงทนาต าบลเทพ

มงคล เกษตรกรใหขอมลวาดนบรเวณนเปนดนเปรยวและมการปรบปรงโดยการแกลงดนตาม

แนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว โดยการใชน าชะหนาดน (ประธานองคการ

บรหารสวนต าบลอธบาย)

เกษตรกรปลกขาวทงหมด 3 พนธ คอ ขาวพนธ กข 47 จ านวน 6 แปลง (รวมแปลงทดลอง

ของงานวจย) คอ แปลงท 1-5 และแปลงทดลองท 10 พนธสพรรณ 60 จ านวน 3 แปลง คอ แปลง

ท 6-8 และพนธ กข 49 จ านวน 1 แปลง คอแปลงท 9 ขาวแตละชนดมลกษณะดงน

พนธ กข 47 เปนขาวเจาไมไวตอชวงแสงอาย 104-107 วน (หวานน าตม) และ 112 วน

(ปกด า) มลกษณะกอตง ความสง 90-100 เซนตเมตร ล าตนแขงมาก ใบสเขยว มมใบธงกวางปาน

กลาง รวงยาว 30 เซนตเมตร คอนขางแนน คอรวงโผลเลกนอย ขาวเปลอกสฟาง ยาว 10.4

มลลเมตร กวาง 2.52 มลลเมตร หนา 2.08 มลลเมตร ขาวกลองรปรางเรยว ยาว 7.94 มลลเมตร

19

กวาง 2.13 มลลเมตร หนา 1.81 มลลเมตร ขาวสารยาว 7.76 มลลเมตร กวาง 2.05 มลลเมตร หนา

1.73 มลลเมตร มอมโลสสง (26.81 %) ขาวเมอหงสกมลกษณะสขาวนวลไมเลอมมน คอนขาง

รวนและแขง ผลผลตเฉลย 793 กโลกรมตอไร ขอควรระวง ขาวพนธนจะออนแอตอเพลยกระโดด

สน าตาลชนดท 5 และเพลยกระโดดสน าตาลจากจงหวดนครปฐม ออนแอตอโรคขอบใบแหง ไม

ควรใสปยไนโตรเจนในระดบสงเกนไปจะท าใหเกดโรครนแรง และคอนขางออนแอตอเชอสาเหต

โรคไหมในภาคกลาง ไมทนอากาศเยนจงไมควรปลกในชวงปลายเดอนกนยายนถงตนเดอน

พฤศจกายน

ลกษณะขาวพนธสพรรณ 60 เปนขาวเจา สงประมาณ 133 เซนตเมตร ไมไวตอชวงแสง

อายเกบเกยว ประมาณ 120-122 วน ใบสเขยวเขม ทรงกอตง รวงแนน ระแงถ คอรวงสน เมลด

รปรางเรยว ยาว ทองไขนอย เมลดขาวเปลอกสฟาง ระยะพกตวของเมลดประมาณ 4 สปดาห เมลด

ขาวเปลอก ยาวประมาณ 10.4 มลลเมตร กวาง 2.5 และหนา 2.0 มลลเมตร เมลดขาวกลอง ยาว

7.5 มลลเมตร กวาง 2.2 มลลเมตร และหนา 1.8 มลลเมตรปรมาณอมโลส 23 -25 % คณภาพขาว

สก รวน นม ผลผลต ประมาณ 700 กโลกรมตอไร ลกษณะเดน ผลผลตสง คณภาพเมลด ด

คณภาพการสด ตอบสนองตอปยสง ตานทานโรคใบสสม และโรคไหม ตานทานเพลยกระโดดส

น าตาล เพลยจกจนสเขยว ขอควรระวง ไมตานทานโรคใบจดสน าตาล และโรคกาบใบแหง

ลกษณะขาวพนธ กข49 ขาวพนธนเปนขาวเจาสายพนธผสม ไมไวตอชวงแสง อายการเกบ

เกยวสนเพยง 102-107 วน ขนาดเมลดขาวเปลอกยาว 10.44 มม. กวาง 2.65 มม. หนา 2.10 มม.

ขนาดเมลดขาวกลอง ยาว8.08 มม. กวาง 2.21 มม. หนา 1.83 มม. จดเปนขาวคณภาพสงทสามารถ

ผลตเปนขาวสาร 100% ชน 1 เนองจากมอตราสวนของเมลดทหกนอยมาก มคณสมบตเดนในเรอง

การตานเพลยกระโดดสน าตาลชนดใหมทกลายพนธจากสภาวะโลกรอน ขาวไทยพนธนเปนขาว

ตานเพลยกระโดดทดทสดในปจจบน ตานทานตอเพลยกระโดดสน าตาลชนดทกลายพนธนได และ

ล าตนของขาวพนธนจะมความแขงแรงมาก ไมมปญหาตนหกลมเมอเจอแรงลมแรงเหมอนขาวพนธ

อน ขณะทผลผลตตอไรสงสดทเคยท าไดในสภาพนาทเหมาะสมและภายใตวธการปลกทถกตองคอ

939 กโลกรมตอไร หรอเฉลย 733 กโลกรมตอไร

ปยทใสแตกตางกนในระยะเวลาทใส แตหลก ๆ จะใสปยสตร 16 -20-0 ใสในทกแปลง

ทดลอง ปรมาณ 25- 50 กโลกรมตอไร บางแปลงใสรอบเดยว 25 กโลกรม บางแปลงใส 2 รอบ คอ

20

หลงจากหวานอาย 20 วนและอาย 45 วน บางแหลงใสปยสตร 46-0-0 กอนหลงจากหวานขาวไป

20 วน หลงจากนนใสปยสตร 16-20-0 เมอขาวอาย 45 วน ในอตราสตรละ 25 กโลกรมตอไร

บางแหลงใชรวมกนทงสองครง คอใสปยสตร 40-0-0 รวมกบสตร 16-20-0 ผสมกน รวมแลวใส

ประมาณ 50 กโลกรมตอไร คาปยเคม 750 บาทตอไร

จากการสอบถามขอมล พบวาเกษตรกรปลกขาวไดประมาณ 800-1,000 กโลกรมตอไร

โดยเมอเกบเกยวจะน าไปขายเลยทความชนประมาณ 24 % ภาพท 3-11 ภาพนาขาวของเกษตรกรท

เขารวมโครงการ สวนภาพท 12 ภาพนาแปลงท 10 เปนนาขาวของคณะผวจยทผใหญบานต าบล

ตลาดใหม อ.วเศษชยชาญ จ.อางทอง อนเคราะหพนทใหท าการทดลอง จ านวน 1 ไร เพอ

เปรยบเทยบผลทแทจรงเพอใหเกษตรกรมนใจวาผลทไดจากแปลงนจะถกตองไมมการเตมปยเคม

ใด ๆ ลงไป ใชปยจากแหนแดงและปยอนทรยเทานน การปลกขาวใชน าจากชลประทานตองรอน า

มากอนจงเรมเพาะปลก และปลกขาว 2 รอบ หลงจากโครงการไดรบเงนสนบสนนงวดแรกได

เรมท าการทดลองทนท แตเกษตรกรไดเพาะปลกขาวแลว สงเกตไดจากภาพแปลงนาขาวทไปถาย

หลงวนทไปอบรมเกษตรกร พบวาแปลงนาเกอบทงหมดปลกขาวแลว ดงนนจงตองรอรอบถดไป

ภำพท 3 นาขาวแปลงท 1

21

ภำพท 4 นาขาวแปลงท 2

ภำพท 5 นาขาวแปลงท 3

22

ภำพท 6 นาขาวแปลงท 4

ภำพท 7 นาขาวแปลงท 5

23

ภำพท 8 นาขาวแปลงท 6

ภำพท 9 นาขาวแปลงท 7

24

ภำพท 10 นาขาวแปลงท 8

ภำพท 11 นาขาวแปลงท 9

25

ภำพท 12 นาขาวแปลงท 10

1.4 กำรศกษำดงำน

หวขอนตงขนเพอใหผสนใจท างานกบชมชนควรจะตองจดเตรยมไว แตโครงการไมไดตง

งบประมาณไว เพราะยงไมมประสบการณในการท างานกบชมชน หวขอนเกดจากทางเกษตรกรได

สอบถามวามตวอยางคนทปลกขาวแลวประสบผลส าเรจหรอไม คณะผวจยไดบอกรายชอทได

ทราบมาจากสอตาง ๆ ใหขอมลไป พรอมกบภาพบรรยายทางอนเตอรเนต แตทางเกษตรกรถามวา

ท าไมไมพาไปดงานคนทเขาท าจรง ๆ (ทางผวจยเขาใจเจตนาดของผทเสนอความคดเหนน ไมใช

วาเขาตองการไป แตเนองจากเกษตรกรสวนใหญจะไมรวมโครงการ เพราะไมมนใจ เขาจรงเสน

แนวคดนขนมาเพอใหเมอเกษตรกรไปดงานแลวจะไดเหนจรงและสนใจเขารวมโครงการ)

ดงนนส าหรบผทสนใจท างานดานการศกษาเชงบรณาการกบชมชนหรอท างานกบคนใน

ชมชนและตองการโนมนาวใหเขาเหนดวยในสงทเราคดวาดส าหรบเขา ควรตงงบประมาณใน

สวนนเพราะการศกษาดงานกบผทมประสบการณตรงกนบเปนการศกษาเรยนรอกดานหนงเชนกน

26

1.5 เกษตรกรเพำะเลยงแหนแดงเพอใชเปนปยชวภำพ

โครงการวจยไดซอแหนแดงจากผจ าหนายมาปรมาณ 60 กโลกรม และมาเพมจ านวนใน

บอเรอนเพาะช าของโครงการ และเพาะเลยงในบอของมหาวทยาลย หลงจากนนไดน าไปให

เกษตรกรเพอเพาะเลยงตอ โดยมเกษตรกรจ านวน 6 ครวเรอนทน าแหนไปเพาะเลยง โครงการวจย

ไดใหปยคอกเพอเปนแหลงอาหารใหแหนแดง

1.6 เกบตวอยำงดนจำกแปลงนำทเขำรวมโครงกำร พรอมวเครำะหและแจงคณสมบตดนให

เกษตรกร เพอรวมวเครำะหปรมำณปยชวภำพจำกแหนแดง

จากการวเคราะหคณสมบตของดนโดย เกษตรกรไดแบงแปลงนาขนาดใหญบางสวนเพอ

ใชเพาะปลกขาวโดยใชปยแหนแดง การตรวจวเคราะหดนเรมท าตงแตยงไมมการแบงแปลง ดงนน

คณสมบตของดนทตรวจจงมคาเดยวเพราะน าดนจากแปลงนาขนาดใหญมาวเคราะหผล ซงดตอ

งานวจยน เพราะเกษตรกรจะเรยนรวา แปลงทใสแหนกบแปลงเคม หลงเพาะปลกแลวคณภาพของ

ดนเหมอนหรอตางอยางไร ผลการวเคราะหดนกอนเพาะปลกแสดงในตารางท 2 สภาพดนในทนา

ของเกษตรกรในโครงการมคา pH เฉลย สงกวา 4.5 จ านวน 90% และม pH ต ากวา 4.5 จ านวน 1

แปลง จากคา pH แสดงวาดนบรเวณนมความเปนกรดสง ท าใหการปลกขาวจะไดผลผลตต า แต

ผลผลตจากทสอบถามทงหมดปรมาณขาวเฉลย 800 – 1,000 กโลกรมตอไร ซงนบวาผลผลตสง

ดงน นจงไมไดใหมการปรบปรงคณภาพดนกอน ใหเกษตรกรเพาะปลกแบบทเคยปฏบต

เปลยนแปลงแคปยทใสลงไป วตถประสงคเพอใหเกษตรกรไดศกษาและเหนผลจากแหนแดงจรง ๆ

เปอรเซนตอนทรยวตถในนาขาวพบวาแปลงทงหมด (ยกเวนแปลงของโครงการวจยแปลง

ท 10) มเปอรเซนตอนทรยวตถต า คออยในชวง 0.5-1.5% ท าใหธาตอาหารในดนเพมไดนอยม

ดงนนแปลงทงหมดตองใสปยไนโตรเจน 18 กโลกรมตอไร ใหใชปยแหนแดงปรมาณ 500

กโลกรมตอไร และปยคอก 20 กโลกรมตอไร เพอเปนอาหารใหกบแหนแดงในวนท 20 หลงจาก

หวานขาวและปลอยน าลงในนาสงประมาณ 5-10 เซนตเมตร ทงไว 1 สปดาห

สวนปรมาณฟอสฟอรสมากกวา 10 mg/kg (ppm) และโพแทสเซยมมากกวา 80 mg/kg

(ppm) ซงเพยงพอตอการเจรญเตบโตของขาว ดงนนไมตองใสเพม

27

เมอวเคราะหผลและแจงกบกลมเกษตรกรแลวจงตกลงทจะใชปยตามทโครงการวจยสรป

คอเกษตรกรจะใสปยแหนแดงปรมาณ 500 กโลกรมตอไรในวนท 20 ของการหวานและปลอยน า

ในนาขาวใหสงประมาณ 5 เซนตเมตร เปนเวลา 1 สปดาห สวนแปลงทใชปยเคมใหใชอยางอสระ

ตามทเกษตรกรเคยด าเนนการมา

ตำรำงท 2 ผลการวเคราะหปรมาณสารตาง ๆ ในดน

แปลงท pH อนทรยสาร (OM%)

ฟอสฟอรส (mg/kg) (P-BrayII)

โพแทสเซยม (mg/kg) (K-NH4OAc)

แคลเซยม (mg/kg) (Ca-NH4OAc)

ไนโตรเจนทงหมด (%)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10

5.9 4.9 4.9 5.1 4.4 4.7 4.5 5.7 4.8 5.8

0.72 0.93 1.2

1.29 1.12 0.83 1.27 1.18 0.89 3.14

31 20 43 45 60 63 59 79 19 21

270 205 210 320 325 320 305 310 235 198

7319 3820 3244 6653 3953 5273 4728 5086 4112 4734

0.036 0.047 0.060 0.065 0.056 0.042 0.094 0.059 0.045 0.172

1.7 เกษตรกรปลกขำวและใสแหนแดงตำมปรมำณทก ำหนดรวมกน

ในสวนนเมอถงวนทก าหนดของแตละแปลงคณะผวจยเปนผไปใสในแปลงนาใหทกแปลง

ในโครงการโดยใหเกษตรกรโทรมาแจงวนทเรมเพาะปลก

2. กำรด ำเนนงำนวจยปฏบตกำร

2.1 เกษตรกรเพำะปลกขำวโดยใชแหนแดงเปนปยแทนปยเคม

เกษตรกรปลกขาวโดยใชแหนแดงแทนปยเคมในแปลงทก าหนดไว โครงการวจยไมมงบ

สนบสนนในสวนอนนอกจากแหนแดงและปยคอกทนอกเหนอจากเงนประกนผลผลต 6,000 บาท

28

ดงนนเกษตรกรจงปลกขาวตามพนธขาวทม ดงนนขาวแตละแปลงจงแตกตางกน ซงไมสงผล

กระทบเนองจากโครงการวจยท าการทดลอง 2 ป วตถประสงคเพอจะเปรยบเทยบขาวในแตละ

แปลงของเกษตรกรเปนรายบคคล ดงนนขาวทแตกตางกนจะเปรยบเทยบกบแปลงนาในรอบหนาท

เพาะปลก แตในรอบนจงตดปญหาในการวเคราะหขอมลในแปลงทปลกโดยใชพนธ กข 49 ซงเปน

พนธใหมในปนและยงไมมครวเรอนอน ๆ ปลก ผลของขาวในครวเรอนนไมสามารถเปรยบเทยบ

ไดเพราะม 2 แปลง คอ แปลงแหนแดงกบแปลงเคม ซงตางจากแปลงอนทปลกขาวซ ากน

2.2 สงทเกษตรกรเรยนร

2.2.1 วธกำรเพำะเลยงแหนแดง

ขนตอนการเพาะเลยงแหนแดง เกษตรกรไดรบความรดงน

1. ไมสามารถเลยงแหนแดงรวมกบปลาได เพราะแหนแดงจะโตไมทนปลาและปลากน

หมด ปลาชอบกนแหนแดงมากกวาแหนเขยว

2. เกษตรกรบางสวนเลยงแหนแดงในบอน าทมแหนเขยวอย สรปวาแหนแดงเจรญเตบโต

ชากวาแหนเขยว

3. แหนแดงกบแหนเขยวตางกน และผลทไดตางกน เพราะเกษตรกรบางคน สนใจมากจง

น าแหนแดงไปใสในแปลงนาทปลกขาวไวแลว กอนจะเรมปลกในโครงการ สวนแหนแดงทเลยง

ไวปลากนหมดท าใหแหนแดงหมด จงไปสงใหคนหามาใหในราคากโลกรมละ 50 บาท (เนองจาก

ทางผวจยบอกทางเกษตรกรวาแหนแดงทผวจยซอมาราคา 180 บาทตอกโลกรม เกษตรกรอาจ

เกรงใจวาปลากนหมดจงไปซอมาทดแทน) แตเมอผวจยมาดพบวาเปนแหนเขยวมากกวาแหนแดง

ดงนนจงอธบายวาแหนเขยวใชเปนปยพชสดไดแตตองเปนแหนเขยวทตายแลว สวนแหนเขยวยงม

ชวตอยจะดดแรธาตตาง ๆ เชน ไนโตรเจนจากน า แยงสารอาหารจากตนขาวมากกวาจะสราง

สารอาหารเพราะแหนเขยวเปนพชน าชนดหนง ตางจากแหนแดงทมสาหรายทตรงไนโตรเจนได

แหนแดงจะไมแยงไนโตรเจนจากขาวเพราะตรงจากบรรยากาศได แตไมวาแหนเขยวหรอแดงเมอ

ตายไปจะกลายเปนปยพชสดใหกบพชได

4. เลยงแหนแดงใหเจรญดควรเลยงในบอทมน านอย เพราะแหนจะเจรญไปตามพนดนท

ชนไดดกวาแหนเขยว ดงนนจงเจรญไลพนทแหนเขยวได

29

5. เมอฝนตกหนก แหนแดงจะจมและตาย (มเกษตรกรทเลยงแหนแลวชวงฝนตกหนก

แหนจมและตายหมด กวาจะขนใหมนานมาก เกษตรกรจงสรปวาฝนตกใหรบชอนแหนขนมา

กอน)

6. หามใสผงซกฟอกเปนชอน ๆ ลงไปในบอน าขนาดเลกทเลยงแหนแดง ความรขอนได

จากการท ผวจยบรรยายตอนอบรมวา แหนแดงตองการฟอสฟอรส เพอใชในการเจรญเตบโต

อาจจะซกผาแลวปลอยน าลงไป เพราะในผงซกฟอกมฟอสฟอรส ผลคอมเกษตรกรบางทานเหน

แหนเจรญเตบโตชา กลวแหนแดงตายจงใสผงซกฟอกในบอปนขนาดเลก สรปวาแหนแดงตาย

หมดในวนเดยว เกษตรกรจงมาสอบถามผวจย ผวจยจงอธบายเพมเตมวา ในผงซกฟอกเปนดางก

ยอมท าใหน ากลายเปนดาง แหนแดงหรอพชชนดใดกทนอยไมไดและตายไป ทผวจยบอกวาใหใส

น าจากผงซกฟอกหรอน าซกผา หมายถงน าทเจอจางมากแลวละลายในน าปรมาณมากในบอน าลด

ความเปนดางของผงซกฟอก ในสวนประกอบของผงซกฟอกมฟอสฟอรส พชสามารถน า

ฟอสฟอรสไปใชประโยชนได บทเรยนครงนสอนใหรวาควรอธบายขอมลตาง ๆ ใหกระจางมาก

ทสด สงทเราคดวาเขาใจตรงกนอาจเขาใจตางกน

7. แหนแดงชอบน ามลสกร เพราะเกษตรกรบางคนบรเวณใกลเคยงมแหลงแหนแดง ซง

แหลงนนเปนบอทมน าทงจากสกรและแหนแดงเจรญเตบโตดกวามลววทโครงการใหไปเปนอาหาร

แหนแดง

ภำพท 13 แหนแดงเพาะเลยงส าหรบเกษตรกร

30

ภำพท 14 บอแหนแดงของโรงเรยนบางซาย

ภำพท 15 แหนแดงบอของเกษตรกร

2.2.2 กำรเกบตวอยำงดน และผลของดนหลงกำรเพำะปลก

1. กำรเกบตวอยำงดนไปตรวจวเครำะห

โครงการวจยใหเกษตรกรเรยนรการเกบตวอยางดนโดยท าตามขนตอน คอสมเกบตวอยาง

ดนอยางนอยไรละ 3 จด หรอมากกวาน เพอใหไดตวอยางทเปนตวแทนของดนทงหมด โดยถาง

หญาบรเวณทจะขดกอนแลวใชเสยมขดเปนเอยง ๆ เปนรปตววลกประมาณหนงคบ (ประมาณ15

เซนตเมตร) และแซะดนขนานกบขอบตววหนาประมาณ 2-3 เซนตเมตรตดบรเวณดานบนและ

ดานลางทงไปเลกนอยและใสถงรวมทง 3 จดตอไร จากนนใหน าดนมาคลกบดรวมกน ปลอยให

31

แหงในทรม กอนจะสงไปตรวจ ในขนตอนนคณะผวจยไดดแลอยางใกลชดเพอใหเกษตรกรไดรบ

ความรทถกตอง

2. ผลกำรวเครำะหดนหลงปลกขำว

การวเคราะหดนหลงปลกขาว ( โครงการตรวจวดปรมาณธาตอาหารในดนในแปลงทใช

ปยแหนแดง และปยเคม กอนและหลงปลกขาว, คณภาพของขาวและปรมาณขาวตอไร) สรปขอมล

ทไดจากการทดลอง สงความรทไดกลบไปใหเกษตรกร ผานการประชมกลม ใหเกษตรกรไดทราบ

ผลคณภาพของดนหลงจากเพาะปลกแลวและเปรยบเทยบดวยตนเอง

ผลการวเคราะหดนหลงปลก (แสดงในภาคผนวก ก) คาpH ของดนมผลตอการ

เจรญเตบโตของพช เนองจากควบคมความเปนประโยชนของธาตอาหารและการดดใชธาตอาหาร

ในดนของพชดวย โดย pH ต ากวา 4 ในดนทมสารประกอบของก ามะถนสามารถท าใหเกดกรด

H2SO4 ได คา pH ต ากวา 4.0-5.5 จะม Exchangeable Al อย ในดนคอนขางมาก คา pH อย

ระหวาง 7.8- >8 แสดงวามปน (CaCO3) อยในดนมาก pH ทเหมาะส าหรบการเจรญเตบโตของ

ขาวประมาณ 5.5-6.5

ความสมพนธระหวาง pH กบธาตอาหาร Ca, Mg และ K ดนทเปนกรด ธาต Ca Mg และ

K ถกละลายมางายและชะลางออกไปจากดน ดงนนดนทเปนกรดจงมกจะขาดธาตอาหารเหลาน

สวนคา pH กบฟอสฟอรสในดนทเปนกรด Fe และ Al จะละลายออกมามากและท าปฏกรยากบ

HPO4-2 และ H2PO4

- ท าใหฟอสเฟตอยในรปทพชไมสามารถเอาไปใชได pH ทเหมาะสมส าหรบ

ฟอสฟอรสอยในรปทพชไมสามารถเอาไปใชได pH ทเหมาะสมส าหรบฟอสฟอรสคอ pH 6.0-7.0

สวน pH กบระดบจลธาตในดน คอถาจลธาตละลายมามากจะเปนพษกบพชได เชน ดนทมสภาพ

เปนกรดจะมจลธาตพวกเหลก แมงกานส สงกะส ทองแดง และโบรอน

จากภาพท 16 แสดงผลคา pH ของดนของแปลงนาท 5 ม pH 3.8 และ 4.1 ในแปลงเคม

และแปลงแหนแดงตามล าดบ แสดงวาดนเปนกรดรนแรงตองปรบปรงดน โดยใสหนปนบด

CaCO3 ประมาณ 2500 กโลกรมตอไรเพอปรบ pH ใหสงขนกอนเพาะปลกรอบถดไป

32

ภำพท 16 กราฟแสดงคา pH ของดนหลงปลกขาวของแปลงเคมและแปลงแหนแดง

อนทรยวตถในดนมความส าคญโดยมผลตอคณสมบตของดน คอ มผลกระทบตอสของดน

ซงสงผลตออณหภมของดน มผลตอการถายเทอากาศ ความเหนยวรวนของดน การอมน าของดน

ผลตอการดดซบธาตอาหารของดนถาอนทรยวตถสงการดดซบธาตอาหารจะเพมขน มผลตอ pH

โดยอนทรยวตถมสมบตเปนบฟเฟอร เปนแหลงส ารองธาตอาหารในดน โดยเฉพาะไนโตรเจน

โดยผานกระบวนการปลดปลอยธาตอาหารออกมาและดดยดธาตอาหารเขาไปเกบไว มผลตอ

กจกรรมของจลนทรย โดยเปนแหลงพลงงานของจลนทรย แตปญหาทอาจเกดขนคอหลงจากเตม

อนทรยวตถแลว อาจท าใหเกดการยอยสลายกลายเปนกรดอนทรยซงสงผลกระทบตอคา pH ของ

ดนได

ภายหลงการเพาะปลกปรมาณอนทรยวตถทเหลอ ในดน ภาพท 17 หลงใชปยเคมและปย

แหนแดงพบวาแปลงทใชปยเคม อนทรยวตถอยในเกณฑต า คอชวง 0.5-1.5% (อนนท ,2547)

จ านวน 50% สวนแปลงทใชปยแหนแดง อนทรยวตถอยในเกณฑต า จ านวน 20 % คอแปลงท 7

และ 8 ตองใชแหนแดง 500 กโลกรมตอไร สวนแปลงอน ๆ เพาะปลกรอบหนาใชแหนแดง 300

กโลกรมตอไร

33

ภำพท 17 ปรมาณอนทรยวตถหลงปลกขาวของแปลงเคมและแปลงแหนแดง

ฟอสฟอรสมความส าคญตอการเจรญเตบโตของพช เปนธาตทพชตองการปรมาณมาก

สารประกอบฟอสฟอรสเปนสารทไมคอยสญเสยจากดนนอกจากพชดดไปใชแลวน าพชออกจาก

พนทนน ท pH สง P จะมการรวมตวกบ Ca เกดเปนสารประกอบทไมละลายน าหลาย ๆ ชนด เชน

Dicalcium phosphate (CaHPO4), Dicalcium phosphate dihydrate (CaHPO4.2H2O),

Hydroxyapatite (Ca5(PO4)3OH) และ Fluorapatite (Ca5(PO4)3F) ในดนท pH ต ากวา 5.5

ฟอสฟอรสจะตกตะกอนกบ Al และ Fe เกดเปนแร Variscite (AlPO4.2H2O) และ Strengite (

FePO4.2H2O)

จากภาพท 18 แสดงปรมาณฟอสฟอรสในดนหลงปลกขาวของแปลงเคมและแปลงแหน

แดง ในแปลงทใชปยเคมแปลงท 1,2,4,5,6 และแปลงท 10 มปรมาณฟอสฟอรสอยในเกณฑต าคอ

นอยกวา 15 ppm ซงไมเพยงพอตอการเจรญเตบโตของพช สวนในแปลงทใชปยแหนแดงแปลงท

2,5,6 และ 9 มปรมาณฟอสฟอรสอยในเกณฑต า ดงนนระหวางการเพาะปลกตองเตมปยมลไกท

หมกแลวเพอเพมปรมาณฟอสฟอรส

34

ภำพท 18 ปรมาณฟอสฟอรสของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง

โพแทสเซยมเปนธาตอาหารหลกทจ าเปนตอพช พชดดไปใชใกลเคยงกบไนโตรเจน และ

สงกวาฟอสฟอรส 3-4 เทา หนาทของโพแทสเซยมคอ การเคลอนยายน าตาลและแปงในพช

การสงคราะหดวยแสง องคประกอบของเอนไซม ปรมาณโพแทสเซยม แสดงในตารางท 19 ใน

แปลงทดลองท 5 ทงแปลงเคมและแปลงแหนแดง มปรมาณปานกลาง ตองการธาตอาหารเพอรกษา

ความอดมสมบรณ แตในแปลงท 5 ตองเตมปยมลไกหมกซงมโพแทสเซยมเปนองคประกอบดงนน

จงไมตองเตมปยอนเพมในการปลกรอบถดไป

35

ภำพท 19 ปรมาณโพแทสเซยมของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง

ปรมาณไนโตรเจนท งหมดในดน วเคราะหจากปรมาณอนทรยวตถในดน เพราะการ

วเคราะหหาไนโตรเจนทมอยในดนซงจะอยในรป NH4+ และ NO3

- ไนโตรเจนทงสองรปมการ

เปลยนแปลงเสมอ ดงนนการวดความเปนประโยชนของไนโตรเจนนยมใชวดปรมาณอนทรยวตถ

ในดน เพราะไนโตรเจนในดนทพชใชประโยชนสวนใหญจะถกปลดปลอยจากอนทรยวตถโดย

จลนทรย ดงนนถาดนมอนทรยวตถสง ระดบไนโตรเจนทเปนประโยชนตอพชจะสง ดงนน

ปรมาณไนโตรเจนทเพยงพอตอการปลกขาวจงวเคราะหจากปรมาณอนทรยวตถในตารางท 2

แสดงคาเปอรเซนตไนโตรเจนทงหมดทค านวณจากปรมาณอนทรยวตถ

ปรมาณแคลเซยมทกแปลงมเพยงพอตอความตองการของตนขาว ปรมาณแคลเซยมแสดง

ในภาพท 21

36

ภำพท 20 ปรมาณไนโตรเจนของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง

ภำพท 21 ปรมาณแคลเซยมของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง

ปรมำณไนโตรเจนของดนแปลงเคมและแปลงแหนแดง

37

2.2.4 ผลของแหนแดงตอปรมำณและคณภำพขำว

ผลของแหนแดงตอขาวสงทเกษตรกรไดเรยนร คอ

1. แหนแดงท าใหตนขาวเขยวสดและตนขาวสงกวาแปลงทใชปยเคม เกษตรกรสงเกตและ

เปรยบเทยบขาวจากแปลงทปลกโดยใชปยเคมและแปลงทใชปยแหนแดง พบวาแปลงทใชปยแหน

แดงตนมสเขยวสดและตนขาวสงกวาใชแปลงปยเคม ภาพตนขาวจากแปลงแหนแดงและปยเคม

แสดงในภาพท 22 จากภาพล าตนขาวจากแปลงแหนแดงจะยาวและเขยวกวาแปลงเคม

ภำพท 22 ตนขาวแปลงแหนแดง(หนา) และแปลงเคม (หลง)

38

2. ขาวจากแปลงแหนแดงจะแกชากวา โดยตนขาวจากแปลงแหนแดงยงเขยวอยตนไมลม

จนถงระยะเกบเกยว แสดงในภาพท 23 ในภาพเกษตรกรท าการวดเพอเกยวเพราะอายครบเกบเกยว

แปลงทใสปยเคมทปลกพรอมกนเหลองพรอมเกบเกยวแตแปลงทใสปยแหนแดงยงเขยวอยดงภาพ

ภำพท 23 นาขาวระยะเกบเกยวของแปลงแหนแดง (ซาย) และแปลงเคม (ขวา)

3. ขาวในแปลงทปลกโดยใชแหนแดงแตกกอมากกวาแปลงทใชปยเคม ซงตรงนภาพท 22

แสดงถงจ านวนกอของขาวจากแปลงแหนแดงดานหนาและแปลงเคมดานหลง จ านวน 10 กอ

เทากน เกษตรกรเหนเองวาแปลงแหนแดงแตกกอมากกวา เมอมาแยกจ านวนตนในกอพบวาม

หลายรากทงแปลงเคมและแปลงแหนแดงจงไมอาจตดสนไดวาแปลงแหนแดงแตกกอมากกวา

แปลงเคม เนองจากการปลกเปนแบบนาหวานหนงกอจงมมากกวาหนงเมลด และการปลกทตางกน

อาจเปนสวนหนงในการทกอแตกตางกน เพราะแปลงเคมของเกษตรกรครวเรอนนปลกชดกนมาก

สวนแปลงแหนแดงปลกหาง ๆ ซงเมอน าขาวมานบกอพบวาแตกกอมากกวาแปลงเคมมาก แตเมอ

เปรยบเทยบกบแปลงอน ๆ แลว มบางแปลงนาของครวเรอนอน แปลงทใสปยเคมแตกกอเฉลย

มากกวาแปลงแหนแดง ดงนนในสวนนโครงการวจยไมขอสรป ใหเกษตรกรคยกนและสรปกนเอง

39

การวเคราะหคณภาพของขาวในดานขนาดขาว (ตามสายพนธ) โดยวดขาวเฉลยประมาณ

20 เมลด พบวาขนาดของขาวไมแตกตางกนระหวางแปลงแหนแดงและแปลงเคม แสดงในภาพท

24-33 ภาพท 24-28 เปนขาวพนธ กข 47 มขนาดเมลดขาวเฉลย ยาวประมาณ 10.4 มลลเมตร

กวาง 2.52 มลลเมตร หนา 2.08 มลลเมตร

ภำพท 24 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 1 สายพนธ กข 47

ภำพท 25 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 2 สายพนธ กข 47

40

ภำพท 26 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 3 สายพนธ กข 47

ภำพท 27 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 4 สายพนธ กข 47

41

ภำพท 28 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 5 สายพนธ กข 47

ภาพท 29-31 แสดงขนาดของเมลดขาวแปลงนาทใสปยเคมและใสปยแหนแดง ของขาว

พนธ สพรรณบร 60 ซงมขนาดเฉลย ยาวประมาณ 10.4 มลลเมตร กวาง 2.5 และหนา 2.0

มลลเมตร สวนภาพท 32 แสดงขนาดของเมลดขาวแปลงนาทใสปยเคมและปยแหนแดงของขาว

พนธ กข 49 ซงมขนาดเฉลย ยาวประมาณ 10.44 มม. กวาง 2.65 มม. หนา 2.10 มม.

ภำพท 29 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 6 สายพนธสพรรณบร 60

42

ภำพท 30 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 7 สายพนธสพรรณบร 60

ภำพท 31 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 8 สายพนธสพรรณบร 60

43

ภำพท 32 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 9 สายพนธ กข 49

ภำพท 33 ขนาดของเมลดขาวแปลงนาท 10 พนธ กข 47

44

การวเคราะหปรมาณขาวตอไรโดยสมเกบตวอยางพนท 2 ตารางเมตร 4 จด เพอมา

ค านวณปรมาณขาวตอไร ปรมาณผลผลตขาวทไดตอไร แสดงในตารางท 3 โดยน าผลทไดมา

ทดสอบความแตกตางของคากลางของสองประชากรทไมเปนอสระตอกน ( Pair T- test ) เพอหา

วาผลผลตทไดจากแปลงเคมและแปลงแหนแดงแตกตางกนหรอไม คาทไดจากการค านวณแสดง

ในภาคผนวก ปรมาณขาวตอไรของแปลงนาทใสปยเคมกบแปลงนาทใสปยแหนแดงจะน ามา

เปรยบเทยบเปนค ๆ โดยใหตวควบคมอนๆ คอ เมลดพนธ วธการเพาะปลก การใหน า การฉดยา

ฆาแมลง เหมอนกน ผลทไดในแปลงทใชพนธขาว กข 47 5 แปลง คอ แปลงท 1-5 (ไมรวมแปลง

ของโครงการเพราะผลแปลงของโครงการแตกตางกนโดยแปลงทใสปยแหนแดงผลผลตมากวา

แปลงทใสปยเคมถง 443 กโลกรมตอไร) พบวาในแปลงนาเคมและแปลงนาแหนแดงปรมาณขาวท

ไดไมแตกตางกนทระดบความเชอมน 95 % ซงผลไปในแนวทางเดยวกนกบแปลงทปลกขาวพนธ

สพรรณบร 60 ทผลผลตไมแตกตางกนทระดบความเชอมน 95%

ตำรำงท 3 ตารางแสดงผลปรมาณขาวตอไรของแปลงเคมกบแปลงแหนแดง

แปลงนาท

ปรมาณขาวแปลงเคม (กก.)/ไร ปรมาณขาวแปลงแหนแดง(กก.)/ไร

1 832 847 2 894 880 3 831 828 4 795 788 5 635 646 6 726 742 7 759 741 8 785 797 9 1010 1002

10 848 1291

สวนแปลงทปลกดวยพนธขาว กข 49 ไมสามารถเปรยบเทยบไดเพราะมผปลก

เพยงครวเรอนเดยว (คณะผวจยไมสามารถบงคบใหเกษตรกรปลกพชชนดใดได เพราะวตถดบ

ทงหมดยกเวนแหนแดงมาจากเกษตรกร) ผลการทดลองสามารถเปรยบเทยบกบแปลงของ

45

เกษตรกรครวเรอนนนไดถาปลกในรอบหนาในป 2557 แตจากผลในปนผลผลตแปลงทงสอง

ใกลเคยงกนมาก คอประมาณ 1 ตนตอไร

แปลงทดลองของโครงการเปนแปลงทเอาใจใสมากเพราะไมมการเตมสารก าจด

วชพชใชคนถอน (คาถอนหญาประมาณ 1600 บาท/ไร) ซงนาจะตางจากแปลงอน ๆ ทมการใหสาร

ก าจดวชพช ผลผลตจงแตกตางกนมากแมวาเปนแปลงเดยวกนและแบงพนทมาประมาณ 1 ไร เพอ

ปลกขาวโดยใชปยจากแหนแดง เกษตรกรทชวยเพาะปลกในแปลงทดลองของโครงการกลาววาปน

ฝนฟาผดปกตท าใหผลผลตต า (แตแปลงแหนแดงกบไดผลผลตดกวามาก)

3. กำรยอมรบแหนแดงเปนปยชวภำพ

จากการสอบถามเกษตรกร พบวาเกษตรกรสวนใหญยงไมเชอมนทจะใชปยจาก

แหนแดงเพยงอยางเดยว เพราะถงแมจะเหนผลจากการผลตวาไมแตกตาง เกษตรกรทงหมดสนใจ

ทจะใสปยแหนแดงแตยงตองการใสปยเคมดวย บางครวเรอนสนใจจะปลกเองโดยลดปรมาณ

ปยเคมลง (ผวจยไมมนใจวาเกษตรกรบางสวนมการเตมปยเคมเขาไปหรอไม แตมหนงครวเรอนท

มนใจวาไมมการเตมปยเคมอยางแนนอนคอแปลงท 1 สงเกตจากความสนใจในการเพาะปลก

ความพยายามในการเพาะเลยงแหนแดง ถายรปแปลงนาและแหนแดงทเจรญเตบโตเกบไวให แต

อาจเปนเพราะความเปนผน าชมชนจงยอมรบสงใหม ๆ ไดงายกวา สวนแปลงอน ๆ ลกษณะไม

กระตอรอรน ไมสนใจ ตองคอยสอบถาม นบจ านวนกอ และเกบเกยวเอง สวนแปลงนาทดลอง

ของโครงการ เกษตรกรทเปนเจาของแปลงนาไดทราบขอมลผลผลตตอไร มความสนใจมากขนจาก

เดมทเคยสบประมาทไววาผลผลตคงไมเกน 500 กโลกรมตอไร แตเมอทราบปรมาณขาวทไดจาก

การเกยวขาวของผเกยว มนใจวาเกยวมาไมผดพลาด (ผเกยวขาวใหมยศนาวาตร เปนลกเขยเจาของ

แปลง ซงเดมกไมเชอเชนกน) เพราะเกยวขาวในพนททก าหนดอยางถกตองจากทงสองแปลงและ

แบกมาจากแปลงเอง ระหวางแบกมาพบวาตนขาวจากแหนแดงหนกกวาตนขาวจากปยเคมมาก คด

วาความชนคงสงเลยหนก จากทเคยไมเชอวาแหนแดงจะท าใหผลผลตขาวไดผลด ขณะนเปลยนใจ

มาเชอเนองจากแปลงนไมมการเตมปยเคมใด ๆ ทงสน ดงนนผเกยวขาวทานนจงตงใจจะใชแหน

แดงในนาขาวทจะปลกรบประทานเองเพราะปลอดภยจากสารพษและผลผลตด แตเจาของแปลง

46

ทดลองของโครงการบอกกบผวจยวา แหนหายากและยงยากในการเพาะเลยงใหเพยงพอตอการใช

ถาผลผลตไมตางกนมากคงจะใชปยเคม เพราะเกษตรกรทานนมแปลงนาถง 80 กวาไร

แปลงนาท 5 ผวจยตงใจจะปรบดนใหเปนกรดลดลง เพราะเขาเสยสละแปลงทใชทดลองถง

9 ไรมาแบงเปน 2 แปลง เพราะแปลงนาบรเวณนมขนาดใหญ แปลงนเลกทสดของครวเรอนน และ

ผลผลตเขาไดต ากวาทเคยไดมาเนองจากดนเปนกรดมาก ผลผลตทงแปลงเคมและแปลงทใสแหน

แดงใกลเคยงกนแตเมอมาดผลผลตพบวาขาวเปลอกสวนใหญไมมเมลดดานในหรอเมลดลบ ทงท

เมอน ามาชงน าหนกมปรมาณสงแตสวนใหญเปนเปลอกขาว ซงโครงการไมสามารถแยกเปลอกขาว

ไดหมดเนองจากมปรมาณมาก เมอมาศกษาคณสมบตของดนพบวา หลงจากดผลผลตทกครวเรอน

แลวแปลงท 5 ตองไดรบความชวยเหลออยางเรงดวน ซงไดแจงใหเกษตรกรทราบแลววาตอง

ปรบปรงดนกอนปลกรอบถดไป

47

บทท 5

สรป

สวนท 1 กำรวำงแผนและวเครำะหปญหำแบบมสวนรวม

การประชาสมพนธใหเกษตรกรอบรมความรเรองประโยชนของแหนแดงกบขาวไดตดตอ

ผน าชมชนผานทางนกศกษา เกบขอมลสวนตวและขอมลเพาะปลกพบวาเกษตรกรปลกขาว

ทงหมด 3 สายพนธ คอ สายพนธ กข 47 จ านวน 6 แปลง (รวมแปลงทดลองของงานวจย) คอ

แปลงท 1-5 และแปลงทดลองท 10 พนธสพรรณ 60 จ านวน 3 แปลง คอ แปลงท 6-8 และพนธ

กข 49 จ านวน 1 แปลง คอแปลงท 9 ปยทใสมสตร 16 -20-0 ใสในทกแปลงทดลอง ปรมาณ 25-

50 กโลกรมตอไร และบางแปลงเพมปยสตร 46-0-0 ประมาณ 25 กโลกรมตอไร คาใชจายนา

การใชปยเคมประมาณ 750 บาทตอไร เกษตรกรปลกขาวไดประมาณ 800-1,000 กโลกรมตอไร

โดยเมอเกบเกยวจะน าไปขายเลยทความชนประมาณ 24 %

ควรตงงบประมาณส าหรบศกษาดงานเพอเรยนรจากผมประสบการณตรง เกษตรกรทยง

ไมมประสบการณจะเหนตวอยางและผลผลตทไดรบ

การเพาะเลยงแหนแดงเพอใชเปนปยชวภาพ โครงการจดเตรยมแหนแดงและปยอนทรย

ใหกบเกษตรกรเพอเพาะเลยงแหนแดง

ผลการวเคราะหตวอยางดนของเกษตรกร สภาพดนในทนาของเกษตรกรในโครงการมคา

pH เฉลย สงกวา 4.5 จ านวน 90% และม pH ต ากวา 4.5 จ านวน 1 แปลง เปอรเซนตอนทรยวตถ

ในนาขาวพบวาแปลงทงหมด (ยกเวนแปลงของโครงการวจยแปลงท 10) มเปอรเซนตอนทรยวตถ

ต า คออยในชวง 0.5-1.5% ท าใหธาตอาหารในดนเพมไดนอยม ดงนนแปลงทงหมดตองใสปย

ไนโตรเจน 18 กโลกรมตอไร ใหใชปยแหนแดงปรมาณ 150 กโลกรมตอไร และปยคอก 20

กโลกรมตอไร เพอเปนอาหารใหกบแหนแดงในวนท 20 หลงจากหวานขาวและปลอยน าลงในนา

สงประมาณ 5-10 เซนตเมตร ทงไว 1 สปดาห สวนปรมาณฟอสฟอรสมากกวา 10 mg/kg (ppm)

และโพแทสเซยมมากกวา 80 mg/kg (ppm) ซงเพยงพอตอการเจรญเตบโตของขาว ดงนนไมตองใส

48

เพม ก าหนดใหเกษตรกรใสปยแหนแดงในวนท 20 ของการหวานเมลดขาวและปลอยน าใหม

ระดบประมาณ 5 เซนตเมตรเปนเวลา 1 สปดาห

สวนท 2. กำรด ำเนนกำรวจยปฏบต

กำรเรยนรกำรเพำะเลยงแหนแดง

ขนตอนการเพาะเลยงแหนแดง เกษตรกรไดรบความร คอ ไมควรเลยงแหนแดงรวมในบอ

เลยงปลาได เพราะแหนแดงจะถกปลากนหมด แหนแดงโตไมทนปลากนและปลาชอบกนแหนแดง

มากกวาแหนเขยว แหนแดงเจรญเตบโตชากวาแหนเขยว และในน าทเกอบแหงแหนแดงจะเจรญ

ไดดกวาและคอย ๆ ไลทแหนเขยว แหนแดงกบแหนเขยวตางกน และผลทไดตางกน เพราะแหน

เขยวทมชวตอยจะดดแรธาตตาง ๆ เชน ไนโตรเจนจากน า แยงสารอาหารในขาว มากกวาจะสราง

สารอาหารเพราะแหนเขยวเปนพชน าชนดหนง ตางจากแหนแดงทมสาหรายตรงไนโตรเจนได

แหนแดงจะไมแยงไนโตรเจนจากขาวเพราะตรงเองได แตไมวาแหนเขยวหรอแดงเมอตายไปจะ

กลายเปนปยพชสดใหกบพชได เลยงแหนแดงใหเจรญดควรเลยงในบอทมน านอย เพราะแหนจะ

เจรญไปตามพนดนทชนไดดกวาแหนเขยว เมอฝนตกหนก แหนแดงจะจมและตายถาไมรบใชอาจ

ปลอยทไวใหเจรญใหม แตถาใกลระยะเวลาทใชใสในนาควรชอนขนมาเกบไวกอน หามใส

ผงซกฟอกเปนชอน ๆ ลงไปในบอน าขนาดเลกทเลยงแหนแดงท าใหแหนแดงตาย แหนแดงชอบ

น ามลสกรมากกวาปยคอก

กำรเกบตวอยำงดน และผลของดนหลงกำรเพำะปลก

กระบวนการนเกษตรกรไดเรยนรวธเกบตวอยางดนทถกวธ สวนผลการวเคราะหดน

เกษตรกรทราบคณสมบตของดนของแปลงนาตนเองและจะปรบปรงเปลยนแปลงหรอไมขนกบ

เกษตรกร ยกเวนแปลงนาท 5 ทเปนกรดจด ทางโครงการจะชวยสนบสนนปนขาวเพอใชในการ

ปรบสภาพดน

แปลงทใชปยเคมมอนทรยวตถอยในเกณฑต า คอชวง 0.5-1.5% จ านวน 50% สวนแปลง

ทใชปยแหนแดง อนทรยวตถอยในเกณฑต า จ านวน 20 % คอแปลงท 7 และ 8 ตองใชแหนแดง 150

กโลกรมตอไร สวนแปลงอน ๆ เพาะปลกรอบหนาใชแหนแดง 100 กโลกรมตอไร

49

ปรมาณฟอสฟอรสในดนหลงปลกขาวของแปลงเคมและแปลงแหนแดง ในแปลงทใช

ปยเคมประมาณ 60% คอ แปลงท 1,2,4,5,6 และแปลงท 10 มปรมาณฟอสฟอรสอยในเกณฑต าคอ

นอยกวา 15 ppm ซงไมเพยงพอตอการเจรญเตบโตของพช สวนในแปลงทใชปยแหนแดง

ประมาณ 40% คอแปลงท 2,5,6 และ 9 มปรมาณฟอสฟอรสอยในเกณฑต า ดงนนระหวางการ

เพาะปลกตองเตมปยมลไกทหมกแลวเพอเพมปรมาณฟอสฟอรส

ในแปลงทดลองท 5 ทงแปลงเคมและแปลงแหนแดง มปรมาณโพแทสเซยมปานกลาง

ตองการธาตอาหารเพอรกษาความอดมสมบรณ แตในแปลงท 5 ตองเตมปยมลไกหมกซงม

โพแทสเซยมเปนองคประกอบดงนนจงไมตองเตมปยอนเพมในการปลกรอบถดไป สวนปรมาณ

แคลเซยมทกแปลงมเพยงพอตอความตองการของตนขาว ปรมาณแคลเซยม

ผลของแหนแดงตอปรมำณและคณภำพขำว

ผลการวเคราะหขาว ผลของแหนแดงตอขาวทเกษตรกรเรยนร คอ แหนแดงท าใหตนขาว

เขยวสดและตนขาวสงกวาแปลงทใชปยเคม ขาวจากแปลงแหนแดงจะแกชากวา โดยตนขาวจาก

แปลงแหนแดงยงเขยวอยตนไมลมจนถงระยะเกบเกยว เกษตรกรสรปวาขาวในแปลงทปลกโดยใช

แหนแดงแตกกอมากกวาแปลงทใชปยเคม

การวเคราะหคณภาพของขาวในดานขนาดขาว (ตามสายพนธ) ขนาดของขาวไมแตกตาง

กนระหวางแปลงแหนแดงและแปลงเคม วดขนาดขาวเฉลย 20 เมลดมขนาดตามมาตรฐานของสาย

พนธนน ๆ

การวเคราะหปรมาณขาวตอไรโดยสมเกบตวอยางพนท 2 ตารางเมตร 4 จด เพอมา

ค านวณปรมาณขาวตอไร ผลการค านวณทางสถตโดยใชทดสอบความแตกตางของคากลางของ

สองประชากรทไมเปนอสระตอกน( Pair T- test ) ผลทไดในแปลงทใชพนธขาว กข 47 5 แปลง

คอ แปลงท 1-5 (ไมรวมแปลงของโครงการเพราะผลแปลงของโครงการแตกตางกนโดยแปลงทใส

ปยแหนแดงผลผลตมากวาแปลงทใสปยเคมถง 443 กโลกรมตอไร) พบวาทระดบความเชอมน 95

% ปรมาณขาวทไดจากแปลงเคมและแปลงแหนแดงไมแตกตางกนอยางมนยส าคญ ซงผลไปใน

แนวทางเดยวกนกบแปลงทปลกขาวพนธสพรรณบร 60 ทผลผลตไมแตกตางกนอยางมนยส าคญท

ระดบความเชอมน 95% สวนแปลงทปลกดวยพนธขาว กข 49 ไมสามารถเปรยบเทยบไดเพราะมผ

50

ปลกเพยงครวเรอนเดยว แตผลผลตของครวเรอนนใกลเคยงกนมากระหวางแปลงทใสปยเคมและ

ปยแหนแดง

กำรยอมรบแหนแดงเปนปยชวภำพ

จากการสอบถามเกษตรกร พบวาเกษตรกรสวนใหญยงไมเชอมนทจะใชปยจากแหนแดง

เพยงอยางเดยว เพราะถงแมจะเหนผลจากการผลตวาไมแตกตาง เกษตรกรสนใจจะใชปยแหนแดง

รวมกบปยเคมโดยอาจจะลดปยเคมลง

51

บรรณำนกรม

1. นนทกร บญเกด สาขาเทคโนโลยชวภาพ ส านกงานวชาเทคโนโลยการเกษตร

มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร คลนกเทคโนโลยมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

2. ประยร สวสด. 2537. การใชประโยชนจากแหนแดง. ปยชวภาพ. กลมงานวจยจลนทรยดน

กองปฐพวทยา กรมวชาการเกษตร. หนา 125-142.

3. สรพชร เจษฎาวโรจน. 2546. การจดการเรยนการสอนแบบบรณาการ. กรงเทพ ฯ. บค

พอยท.

4. ส าราญ อนแถลง, ประสาน วงศาโรจนและคมสน นครศร (2542).อตราของแหนแดง

(Azolla pinnata B.Br.) ตอการควบคมวชพชในนาหวานน าตม. วารสารวชาการเกษตร.ฉบบ 17(3)

หนา 303-309

5. อนนท สขสวสด (2547). การประเมนความอดมสมบรณของดนนา. กรงเทพฯ. โอเดยนส

โตร.

6. อภวรรณ จลนมและคณะ(2549).การตอบสนองตอปยไนโตรเจนของขาวหอมพนธ

ปทมธาน 1 ทปลกในชดดนสระบรทเคยมการใสปยเคมส าหรบขาวอยางตอเนอง. วารสารดนและ

ปย ปท28 (4) หนา 217-232

7. Alejar AA. (1982). The growth of Azolla pinnata as nitrogen source for rice in the

Philippines. Paper presented at the International Seminar on the Productivity of the Soil

Ecosystem,Nov. 8-15,Tokyo University ,Japan.

8. Fiore, M.F. and K.G. Gutbrod, 1987. Use of azolla in Brazil. In Azolla Utilization : In

Proceedings of the Workshop on Azolla Use. Fuzhou, Fujian. China. 31 March - 5 April, 1985.

pp. 123-130.

9. Joshy D(1983) Recycling organic matter in asia for fertilizer use. Report of a study

metting on orgnic fertilizer,Oct. 11-12, 1982.Asian Productivity Organization (NEG),Tokyo. pp

155-163

52

10. Kulasooriya SA ,Seneviratne G and Wijesundera C (1994). An evaluation of some

factors that limit the wide spread use of Azolla in rice cultivation. In Nitrogen Fixation with Non-

legumes,Hegazi NA, Fayez M. Monib M. The American University in Cairo Press, Cairo. pp

469-474

11. Kulasooriya, S.A., W.K. Hirimburegama and S.W. Abeysekera. 1987. Azolla utilization :

Use of azolla In Sri

12. Lanka. In Proceedings of the Workshop on Azolla Use. Fuzhou, Fujian, China. 31 March

- 5 April,1985. pp. 131-139.

13. Nguyen- Cong-Tieu (1930). The Azolla plant cultivated for use as a green fertilizer. Bull

Econ Indichina (33):335-350.

14. Nguyen VN.(1994). Utilization of Azolla in rice production in west Africa: Potentials

and constraints. In:Internationa Symposium Workshop on Biological Nitrogen Fixation

Associated With Rice. Nov.28-Dec.2 1994 Dhaka. Bangladesh. P.93 (Abst)

15. Moore AW.(1969) Azolla: Biology and agronomic significance. Botanical Review

35:17-34

16. Li SY (1984). Azolla in the paddy fields of Eastern China. Oranic Matter and Rice. IRRI.

PO Box 933, Manila,Philippines. pp. 169-178 .

17. Liu CC. (1979). Use of Azolla in rice production in China In: Nitrogen and Rice

Internation Rice Research Institute.PO Box 933 Manila,Philippines. pp 375-394

18. Lumpkin TA. And Plucknett DL.(1980). Azolla :Botany,physiology and use as a green

manure. Economic Botany 34: 111-153

19. Lumpkin T. A. and Plucknett D. L.(1982).Azolla as a Green Manure:Use and

Management in Crop Production. Westview, Boulder,Colo, USA,.

20. Rains, D.W. and S.N. Talley. 1979. Use of azolla in North America. In Nitrogen and

Rice. International Rice Research Institute. Los Banos, Laguna, Philippines. pp. 419-431.

53

21. Singh PK. and Singh DP.(1990).Azolla and rice cultivation .In:Biofertilizers. Somani et

al(ed). Scientific Publishers, Jodhpur,India. Pp 39-65.

22. Singh PK. (1992). Biofertilizers for flooded rice ecosystem. In:Fertilizers Organic

Manures.Recyclable Wastes and Biofertilizers. Tandon HLS,(ed).Fertilizer Development and

Consultation Organization.New Delhi.India. pp. 113-131

23. Stefano Bocchi and Antonino Malgioglio (2010). A Azolla-Anabaena as a Biofertilizer

for Rice Paddy Fields inthe Po Valley, a Temperate Rice Area in Northern Italy. International

Journal of Agronomy.vol. 2010

24. Talley SN, Telley BJ and Rains DW.(1977). N2 fixation by Azolla in rice fields In:

Genetic Engineering for nitrogen Fixation, Hollaender A. Burris RH, Day PR. Hardy

RWF,Helinski DR, Lambur MR, Owens L. Valutine RE,(eds). Plenum Press,New York &

London. pp 259-281

25. Watanabe, I., O. Ito and C.R. Espinas. 1981. Growth of azolla with rice and its effect on

rice yield. InternationalRice Research Newsletter. 6(1) : 22-23.

26. Watanabe I, Espinas CR. Berja NS and Alimagno BV(1977). The utilization of the

Azolla- Anabaena complex as a

27. nitrogen fertilizer for rice. IRPS No. 11. International Rice Research Institute (IRRI) PO

BOX 933 Manila. Phililppines.

28. Watanabe I. (1982). Azolla-Anabaena symbiosis - its physiology and use in tropical

agriculture. In Microbiology of tropical soils and plant productivity. Y.R.Dommergues and H.G.

Diem (Eds.). Martinus Nijhoff/Dr W. Junk Publishers, The Hague: 169-185.

29. Yanni, Y. G., Shalaan, S. N. & El-Haddad, M. (1994). Potential role of Azolla as green

manure for rice in Nile Delta under different levels of inorganic fertilization. In Nitrogen

Fixation with non-legumes. N. A. Hegazi, M. Fayez and M. Monib (Eds.).The American

University in Cairo Press: 127-132.

54

30. Zimmerman WJ. (1992). Ammonium uptake and excretion in Azolla –Anabaena

symbiosis. Biol Fertil Sois 13:192-194

31. ขาวพนธ กข 47 แหลงทมา : http://kkn-rsc.ricethailand.go.th/rice/pedigree/02/RD47.html

32. ชวนชม ดรศม และคณะ กข 49 ขาวชลประทานผลผลตสงตานทานเพลยกระโดดสน าตาล

แหลงทมา http://www.brrd.in.th/main/images/stories/Maruey-presentation2013/5-chaunchom.pdf

20 พฤษภาคม 2556

33. วารสารเคหะเกษตร (ออนไลน) แหลงทมา: http://www.kehakaset.com/ 3 ตลาคม 2554

34.Farmer Landing . (ออนไลน) แหลงทมา :

http://www.farmerlanding.com/%E0%B8%82%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A7-

%E0%B8%81%E0%B8%82-49.html 20 พฤษภาคม 2556

55

ภำคผนวก

56

ตำรำงท 4 คณสมบตของดนในแปลงปยเคมและแปลงปยแหนแดงหลงการเพาะปลก

แปลงท

pH อนทรยสาร (OM%)

ฟอสฟอรส (mg/kg)

โพแทสเซยม (mg/kg)

แคลเซยม (mg/kg)

ไนโตรเจนทงหมด(%)

เคม แหน เคม แหน เคม แหน เคม แหน เคม แหน เคม แหน

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10

4.6 4.4 4.9 4.8 3.8 4.5 4.5 5.6 4.6 5.6

5.3 4.4 4.9 5.4 4.1 4.7 4.8 5.6 4.8 5.8

2.63 2.78 1.2 1.1

0.83 0.89 1.32 1.2

0.92 3.44

3.60 2.33 1.75 2.12 1.55 1.34 1.44 1.18 2.13 3.79

12 7

23 12 4

10 18 29 19 13

25 5

35 25 4

12 17 25 13 21

180 186 136 180 63

120 155 173 109 91

234 108 143 234 67

255 169 185 211 120

2881 2094 2214 2671 2360 2873 1728 2045 1783 2785

3457 1873 3825 3267 6161 2451 2134 1980 2034 3026

0.132 0.139 0.06 0.06

0.042 0.045 0.066 0.06

0.046 0.172

0.18 0.117 0.088 0.11

0.078 0.067 0.072 0.059 0.11 0.19

57

ผลวเครำะหทำงสถต

การวเคราะหทางสถตใชการทดสอบความแตกตางคาเฉลยของ 2 ตวอยาง (Simple Pair T-test)

จากการใชปยแหนแดงและใชปยเคม

ขาวพนธ กข 47 แปลงท 1-5

แปลงนาท

พนธขาว ปรมาณขาวแปลงเคม (กก.)/ไร

ปรมาณขาวแปลงแหนแดง(กก.)/ไร

1 กข 47 832 847 2 กข 47 894 880 3 กข 47 831 828 4 กข 47 795 788 5 กข 47 635 646

58

ขาวพนธ สพรรณบร 60 แปลงท 6-8

แปลงนาท

พนธขาว ปรมาณขาวแปลงเคม (กก.)/ไร

ปรมาณขาวแปลงแหนแดง(กก.)/ไร

6 สพรรณบร 60 726 742 7 สพรรณบร 60 759 741 8 สพรรณบร 60 785 797