27 MAYIS'TAN 12 MART'A I

7/29/2019 27 MAYIS'TAN 12 MART'A I

1/33

27 MAYIS'TAN12 MART'A(1960)Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndanhazrlanmtr.

Dizgi - Bask - Yaymlayan:Yeni Gn Haber AjansBasn ve Yaynclk A..Mays 1999

NADR NAD

27 MAYIS'TAN12 MART'A(1960)

CGAZETESNN

OKURLARINA ARMAANIDIR.

NSZ

Son haftalarda 100. lm yl anlan gazeteci ve dnrinasi'nin kendi gazetesinde km olan makalelerindenbir ksmn ''Mntehabt- Tasvir-i Efkr'' yani''Tasviri Efkr'dan Semeler'' baln tayan birkitap iinde toplayarak yaymlamasndan beri kimiyazarlarmz ayn yolu izlemiler ve trl yaynorganlarnda kan siyasi veya edebi yazlarn sonradanbir araya getirip kitap halinde yaymlamlardr. Buyolun gnmzdeki izleyicilerinden biri de Nadir

Nadi'dir.nl gazeteci ve politika adam ve Atatrk'nSelnik'teki kolaaslk dneminden balayarak UlusalKurtulu Sava sresince ve onu izleyen Cumhuriyetdneminde fikir ve lk arkada ve btn devrimlerinintavizsiz ve yrekten destekleyicisi Yunus Nadi'ninvakitsiz lmnden sonra olu Nadi Nadi onun kurmu

olduu Cumhuriyet gazetesinin bayazarln, yineAtatrk devrimcilii izgisinden bir tek adm sapmadan veTrkiye'nin son 25 yllk politika zikzaklarnda en kkbir taviz vermeden yapmak suretiyle memleketimizde fikirnamusu tayan btn okumularn ve Atatrk aydnlarnbyk takdir ve sevgisini kazanmtr.

Nadir Nadi, Demokrat Parti'nin 1950'nin 14 Mays'ndaiktidara geliinden balayark 27 Mays 1960 Devrimi'nineiine ulaan son olaylara dein Cumhuriyet gazetesineyazd makalelerden bir ksmn, bu devrimden bir ylsonra, Haziran 1961'de ''ATATRK LKELER IIINDAUYARMALAR - BR FLSIN KRONOLOJS (1950-1960)''balkl bir kitap iinde yaymlamt. Bu kez ise 5Haziran 1960'tan 12 Mart 1971 muhtrasnn bir gnncesine dein yine Cumhuriyet'te yaymlam olduubayazlarndan semeleri bu kitap iinde bir arayagetirmi bulunmaktadr.Her iki kitapta yer alan bu yazlar, hi kukusuzileride, Trkiye'nin demokrasiye gei dnemi diye

anlacak eyrek yzyllk bir dnemin siyasal tarihiniyazacak olanlara kuvvetli bir k tutacak ve zengin birkaynak olacaktr. Gelecekteki aratrclar bu yazlarda,iktisadi zden yoksun bir demokrasiye gei abalarnn -pek doal olarak- meydana getirdii sarsnt vesallantlar iinde idealsiz, hrsl ve karcpolitikaclar ve gerici okumular tarafndan Atatrkilkelerinin -btn uyarmalara ramen- gittike artan birpervaszlkla nasl para para kemirildiini ve Atatrkdevrimciliinin, asl znden yoksun braklarak naslbiimsel bir seromoniler dzeni durumuna konulduunu admadm izleyebileceklerdir.Bu yazlarda bugnk politikac ve aydnlarn da izlemesi

gereken byk ibret levhalar vardr. Fakat biz,gnmzdeki dnce ve politika kargaalna bakarak, buibret levhalarndan - hi deilse imdilik- pek okkiinin itenlikle yararlanmaya alacan peksanmyoruz. 27 Mays'tan ibret alnsayd 12 Mart'a gelipdayanmazdk. Ancak TARH'in, siyasal ynetimde hibiryanlgy ya da ihaneti balamad ve bu konuda, uzun


2/33

yzyllar sonra bile, ok insafsz, hatta zalim olduugereini unutmamak gerekir. Gerek dnya tarihinde, gerekkendi tarihimizde, alarnda kudretli, hatta namuslusanlan birok devlet ve politika adamnn bugn lanetleanlmasnn nedeni, TARH'in hi balama tanmayanobjektif yargsdr.

Bu kitaptaki yazlarda grld gibi Nadir Nadi dorudandoruya kiilerle uramam, ahsiyat yapmam, sadeceilkeler zerinde durmutur. Devrim ilkelerini, Trkhalknn yararn, dnce zgrln, Atatrk'n tambamszlk lksn savunmutur. Eer baz makalelerindekimi devlet adamlarn eletirmi, kimisini vmse, bu,onlarn yukarki ilkeler karsnda olumlu veya olumsuzdavranlar dolaysyla olmutur. Bu durum, onunkiilerden sz eden yazlarnda aka belirmektedir.Hatta olumlu tutumu yznden bir yazsnda vd birpolitikacy, devrimlere, memleket karlarna ve insanitenliine ters den tutumu dolaysyla, baka biryazsnda iddetle eletirdii de grlmektedir. Bu tr

yazlarndaki d grn elimesi, yazarn fikirdeitirmesinden deil, eletiren veya vlen politikaadamnn izdii zikzaklardan ileri gelmekte ve bu dakendisinin Atatrk devrimcilii, halkn kar ve fikirnamusu dorultusundaki itenliini ortaya koymaktadr.Gerektiinde insan, kendi kiisel karlarn biletepmekte duraksatmayan prensip adaml dediimiz ey debudur zaten.Nadir Nadi'nin yazlarndan pek ounun imrendirici venemli bir zellii de, dilin ak ve sade olmas veayar iyi yaplm bir drbn gibi, uza ak seikgsteren iyi niyetli, uyarc karakter tamasdr. Gerek1961'de yaymlad derlemede, gerek bu kitapta bunun

eitli rnekleri grlyor. Bunlarn hepsini bir nsziinde belirtmek olanakszl karsnda ben sadecebirka rnek vereceim.Nadir Nadi bundan 18 yl nce, yani Demokrat Parti'nin enbaarl sayld dnemde, 15 Aralk 1953 tarihli''Henz vakti varken'' balkl bir yazsnda ylediyordu:

''Bizim tek parti rejiminden ok parti rejimine geerken,o sralarda ayn ii yapan teki Avrupa milletleri gibibir Kurucu Meclis toplayp anayasa zerinde gereklideiikliklere bavurmam olmamz byk bir hatadr. Tekparti esasna gre hazrlanm bir hukuk dzenini okpartili hayata uydurmakta ne kadar glk ektiimizi sk

sk gryoruz. Ayaa dar gelen bir pabu gibi bu halincemiyetimiz iin bir rahatszlk konusu olduu vesrasna gre teker teker hepimizi zd meydandadr.Bir anayasa ayarlamasna gitmediimiz takdirde, ileridedaha ciddi rahatszlklara uramamz ihtimalikuvvetlenecek, belki de, Tanr korusun, kanlmaz birtehlike olarak gnn birinde gelip karmzadikilecektir.'' (Atatrk lkeleri Inda Uyarmalar,(1950-1960) s. 103.)Nitekim tehlike ''gelip karmza dikilmi'' 27 Mays1960'ta ordunun Atatrk ilkeleri dorultusunda,politikaya mdahalesi zorunluu domutur. Bu mdahaleninl dalgalar o tarihten bu yana dinmemi, kimi zaman

ters ynde esen politika rzgrlarnn da etkisiyle,yeniden kabararak, bu kez 12 Mart 1971 mdahalesiolmutur.Demokrat Parti'nin 14 Mays 1950'de iktidara geliindenhemen hafta sonra, 7 Haziran 1950 tarihli ve ''Ezan''balkl yazsnda Nadir Nadi, Atatrk tarafndanTrkeletirilmi olan ezann yeniden Arapayadndrlmesi konusundaki tartmalar ele alarak unlaryazmt:''...Byk Atatrk'n giritii inklap hamlelerinden herbiri, hatta ezann Trke okunmas bile, hep bumemlekette taassubu yenmek, sahici fikir ve vicdanhrriyetini kkletirmek gayesini gdyordu. (...)

Atatrk yasaklarndan bir tekine olsun dokunmayakendimizde hak grmemeliyiz. nk ancak o yasaklarsayesindedir ki, gerek vicdan hrriyeti bu memlekettekk salabilecektir. (...) Demokrat Parti'nin yarn fesgiyilmesine, br gn Arap harfleri kullanlmasnamsaade edeceini syleyenler imdiden grlyor'' (Aynkitap, s. 9/10).


3/33

Ezann Arapaya evrilmesinin ardndan, bugne dein,irtica hareketinin, fes, bere, yeil bayraklar, eski yazile yaynlar, heykel krmalar, tarikat rgtlenmeleri,cenaze namaz boykotlar ve nihayet cihat ve katliamarlar biiminde dalga dalga nasl geniledii vehilafeti memlekete geri getirme abalarna kadar gelip

dayand dnlecek olursa, Nadir Nadi'nin bugnkdurumu daha 21 yl ncesinden grp sezerek yreklilikleortaya koymasn gerekten takdir etmek gerekir.Onun bu gr ve sezi yeteneine, 1960 Devrimi'ndensonraki yazlarndan pek ounda da tank oluyoruz.Elimizdeki kitabn 5 Haziran 1960 tarihli ve ''Onunzinden Gideceiz'' balkl ilk yazsnda Nadir Nadi:''Kaygumu aka belirteyim: Trkiye'nin kaderini elindetutacak olan yarnki yasama organ mutlaka devrimlerebal ve Atatrk bir kurum olmaldr. nk adamedeniyete ve Batl hukuk dzenine kavumann biricikyolu vaktiyle Atatrk'n gsterdii yoldur. Menfaatdzenbazlarna, vicdan smrclerine ve hukuk

ykclarna memleketi teslim etmek iin parlamentokurulmaz. Bunu aklmzdan karmayalm.''diyerek, bu memleketi kurtaracak tek kar yolunAtatrklk yolu olduunu, o zamana dein kimbilirkanc kez aklamtr. Bu tarihten 7 yl sonras APiktidar dneminde Nadir Nadi 16 Nisan 1967 tarihli ve''Gvde'' balkl yazsnda eski Demokrat Partiiktidarnn icraatndan rnek vererek yle diyor:''Demokrasiyi kafa deil, gvde rejimi olarakhalletmitik bir kez. Azlar kapamak ve kalemlerisindirmek iin kanun stne kanun kardk. Ve NasreddinHoca'nn eei misali, fikirsiz demokrasiyi tam yrrlekoyacamz srada 27 Mays'la tepe taklak yuvarlandk

gittik. Can kmaynca huy kmaz derler; gvdesaltanatnn btn azameti ile imdi gene yrrlekonmak istendiini gryoruz. (...) Topluma sunulanfikirlerden bir ksm kimi evrelerin kar ile elimehalindedir. kar uruna gerek demokrasiye de, gerekzgrle de her zaman bo veren bu evreler, yleanlalyor ki, bu sefer de kafay bir yana brakp gvde

ile ii idare etmeye kararldrlar. Demokrasiyi deveyapacaklarn ve bunu millete yutturacaklarnummaktadrlar. Herhalde i ve d koullar kendihesaplarna bu srada pek elverili buluyor olmaldrlar.Unuttuklar nokta yalnz gvde gsterilerine dayanan birynetim sisteminin her zaman havada kalmaya ve er-ge

yklmaya mahkm olduu gereidir.''Bu gr de, gzlerimizin nnde gereklemi ve ''gvdedemokrasisi'' 12 Mart'ta yklp gitmitir.Bu nszn banda, Nadir Nadi'nin yazlarnngelecekteki Trk Siyasal Tarihi aratrclarna ktutaca yargsna vardmz aklamtk. Yukardaverilen u birka rnek bile bu yargda ne denli haklolduumuzu gstermeye yeter. Bir sre GalatasarayLisesi'nde sosyoloji retmenlii yapm olan saynyazar, sosyal yasalar ok iyi bildii iin, siyasaltahminlerinin hemen hibirinde yanlgya dmemitir.Keke memleket bugnk ackl duruma dmeseydi de oyanlm olsayd! Buna, vatann seven her namuslu Trk

aydn gibi, herhalde ve en bata kendisi ok sevinirdi.Ne are ki, airin u beyitinde byk bir gerek payvar:

''Tarihi tekerrr diye tarif ediyorlar,Hi ibret alnsayd tekerrr m ederdi?''

Hi kukusuz syleyebilirim ki, okuyucular bu kitab,ibret levhalaryla dolu siyasal bir roman gibi, birhamlede rahata ve merakla okuyacaklar ve dnenler ise,onun sayfalar arasnda biraz da kendi siyasal kader,yaant ve belki de nemelzmclk yanlglarnbulacaklardr.

Erenky, 27 Eyll 1971Ord. Prof. Dr.Hfz Veldet Velidedeolu

1960 YILI


4/33

5-6-1960

O'NUN ZNDEN GDECEZ

Vereceimiz kararlar, yaadmz devrin artlar iindednmeliyiz: 1950 ylnda Seim Kanunu hazrlanrkennisbi temsil sistemine iltifat edilmemesi belki bir hataolmutur. Atatrk devrimlerinin ama bildii Batmedeniyeti erevesinde insan haklarna dayanan okpartili bir sisteme geerken, Meclis'te ounluu elegeirebilecek tavizci bir zmrenin keyfi hareketlerinifrenlemek lzumunu nceden fark edemedik. Daha dorusuiktidar kaybettii takdirde Cumhuriyet Halk Partisi'ninbylesine bir aznla deceini hesaplayamadk. Uzunyllar Halk Partisi'nde alan, devrim prensiplerineballklarn her frsatta tekrarlayan DP kurucularnnda bir gn o prensipleri tekmeleyeceklerini, hukuk

devleti artlarn kendi elleriyle ykacaklarnhavsalamz almad. 1950 seimleri nisbi temsil usulnegre yaplsayd, o Meclis'te yer alan muhalefet grubusayca daha kuvvetli olacak ve demokratik kontrolmekanizmasnn daha tesirli bir ekilde ilemesinisalayabilecekti. Ayn zamanda, gerilik akmlar dabylece frenlenmi olacakt.Bununla beraber nisbi temsil sisteminin klasikmahzurlarn da gzden rak tutmamak gerekir. Bunlardanbalcas, parlamentoya zamanla kk kk partilerindolmas, hkmet kurma iinin ancak partileraras eitlikombinezonlarla baarlr hale gelmesidir. Bu gibihkmetler genel olarak ok ksa mrl olurlar,

istikrarl ve uzun sreli programlar hazrlaypyrtemezler. Bizim gibi geri kalm, ksa zamanda bykhamleler yapmak zorunda bulunan milletler iin byle birsistemin douraca tehlikeler meydandadr. Ayrca, kkpartiler birleerek bir gn yine bir tahakkm ounluukurmalar nisbi temsil usul ile de imknsz saylamaz.

Onun iin, geen on yl iinde iyi sonu vermeyentecrbelere bakarak byk kusuru yalnz Seim Kanunu'ndaaramamalyz. imdi ounluk sisteminden ayrlrsakyarnki Meclis acaba daha gvenilir bir hukuk dzeniyrtebilecek midir?Bir defa bugn bambaka bir siyasal durum iindeyiz. On

yl nce devrim prensiplerini korumak ve hukuk dzeninigelitirerek yrtmek istiyorduk. Bugn ise devrimprensiplerini de, hukuk dzenini de yeniden kurmak greviile kar karyayz. Byle bir grevi ancak parlamentoyaiyice hkim olacak namuslu ve lkc bir parti grubu ilebaarabiliriz kansndaym. Kk paralara blnen,almalarn kulis tavizleri ile dzenleyen bir meclistebelki bir ounluk saltanat nlenebilir. Fakat devrimprensiplerini yeniden tehlikeye atmak ihtimallerinlenemez.Hazrlanacak anayasaya bu hususta kesin hkmlerkonaca, vatanda hak ve hrriyetlerinin salam teminatabalanaca syleniyor. Niyetlerimiz ne kadar halis

olursa olsun, stten az yanm insanlar olarak yourdufleyerek yememiz ve acele yarglardan saknmamzgerektii kansndaym.Hazrlanan anayasay kimler onaylayacaktr? Halk m,yoksa gelecek Meclis mi? Nisbi temsil sistemine gre yenibir Seim Kanunu hazrlanrsa, gelecek Meclis'in naslbir karakter tayacan bugnden bilebilir miyiz?Kaygumu aka belirteyim: Trkiye'nin kaderini elindetutacak olan yarnki yasama organ mutlaka devrimlerebal ve Atatrk bir kurul olmaldr.nk ada medeniyete ve Batl hukuk dzeninekavumann biricik yolu bize vaktiyle Atatrk'ngsterdii yoldur.

Menfaat dzenbazlarna, vicdan smrclerine ve hukukykclarna memleketi teslim etmek iin parlamentokurulmaz.Bunu aklmzdan karmayalm.


5/33

12.6.1960

ASIL GVENL KENDMZDE ARAYALIM

Hrriyetlerini kazanan milletler, o uurda ektikleristraba bir daha katlanmamak kaygusu ile daima teminatararlar. dare edenlerin zamanla bir tahakkm rejiminedoru kaymak istemeleri, en ileri memleketlerde bilegrlen bir eilimdir. Halk bunu tecrbe ede ede,yzyllar boyunca aclara uraya uraya anlamtr.Anayasalarda yer alan temel hak ve hrriyetleringvenlie balanmas, bylelikle idare edenlerin bir gnkt yola sapmalarnn nlenmesi bu itibarla oknemlidir.Ksa zamanda bize yeni bir anayasa projesi hazrlamaklagrevli bilim komisyonundan millet iyi bir eser bekliyor.Her biri kendi alannda bir otorite bilinen sayn

profesrlerimize gveniyoruz. Belli bir sre iindemmkn olabilen en iyi almay baaracaklarna vevatanda haklarn bir gn unun bunun elinde oyuncakolmaktan kurtaracaklarna inanyoruz.Yalnz unutmayalm ki, son tahlilde asl teminat, herzaman ve her yerde olduu gibi, yine halkn uyankiradesine bal kalacaktr.Birinci Cihan Harbi'nden sonra Almanlarn hazrladWeimar Anayasas, dnyann en mkemmel hukuk antlarndanbiri saylyordu. Ona ramen bir gn bir Hitler kt,Alman milletini kandrarak o koca ant bir tekme ileykt ve hem kendi memleketini, hem de dnyay felketesrkledi.

Hitler'in tekelci ve keyfi idaresine kar Almanya'da,aydnlar tarafndan gsterilen tepkiler azmsanacak kadarzayf da deildi. Fakat bir ksm halk, adamn cazibesinekaplmt. O da bunu ustaca smrmesini bildi, emrindekipropaganda tekilt ile biri on gibi gsterdi. Aydnlarhakir grd, alaya ald, onlarla kalabalk arasnda biruurum amaya alt. Bylece tepki gc zayflayan

millet, hak ve hrriyetlerinden oluverdi. Almanlar, acgerei kavradklar zaman i iten gemiti.Demokratik dzenin korunmasnda aydnlarn daima uyankbulunmas ve halk uyararak onun aldatlmasna engelolmas arttr.darenin, ufak da olsa, ilk bakta nemsiz de saylsa,

herhangi bir hakszln grp susmak byk hata olur.nc Cumhuriyetin balangcnda Fransz milletivatanda haklarn titiz bir dikkatle korumay ihmaletmiyordu. Dreyfus olay zerine kopan frtna bubakmdan hl bir rnek olarak dillerde dolar. Eer ozaman Fransz basn, bata Zola, Yahudi asll biarebir subayn urad adaletsizlie kar ylesineahlanmasayd, nc Cumhuriyet daha yirminci yzylnbalarnda soysuzlar, ksa zamanda kerdi.u gerei aklmzdan karmayalm: Haklarmzn aslteminat bizizdir. Hazrlanacak anayasa ne kadar mkemmelolsa da, hrriyetlerimiz zerine her gn, her saat,titreyeceizdir. Usulsz ve yolsuz tasarruflar nereden

gelirse gelsin, kimi hedef tutarsa tutsun, bunlara karcephe almak boynumuzun borcudur.- Oyumu verdim, falan parti ibana geldi, artk rahatedebilirim.Demeyeceiz. Oyumuzla kurduumuz meclisleri adm admkontrol edeceiz. nsan haklarna sayg duyan bir idareyiyurdumuzda devaml klmak istiyorsak bir an gevememeyigze alacaz. Kiileri verek byk adam yaratmaksevdasndan da vazgemeliyiz. Bir adamn bykloturduu koltuun nemi ile deil, memlekete yapthizmetlerle llr. Hizmetlerinin muhasebesi ise ancakbir mr sona erdii gn yaplabilir.Son yllarn olaylar, bu ynden de ibret dersleri ile

doludur.

15.7.1960

KLTR SEFERBERL GEREKYOR


6/33

Uzun sren sava yllarndan sonra milletlerin yaratcgc zedelenir. lm, daha ziyade gen kuaklar arasndaykntlara sebep olmu, stelik doumlar da azalmtr.Normal hayatiyete kavuana dein sosyal organizmayllarca bir nekahet devri geirmek ve olaanst birihtimamla baklmak gerekir.

Birinci Cihan Harbi'ni ve Milli Kurtulu Mcadelesi'nitakip eden devre boyunca biz bunun acsn ok ektik.anakkaleler'de, Filistinler'de, Kafkasya veGaliyalar'da milletimizin temiz kan oluktanboanrcasna akm, bunlardan arta kalan ile deKurtulu Sava'n baarmtk. Cumhuriyet ilanedildii zaman toplumun idaresinde grev yklenecek aydnkadrolar son derece zayf bir halde idi.Atatrk devrimi ite o artlar altnda baarld. Kltr,teknik, bayndrlk, ekonomi ve her trl idarealanlarnda sk bir alma temposu ile ie koyulmutuk.Onuncu yl marnn ''ktk ak alnla on ylda hersavatan'' diye balayan msralarndaki vnme pay

haksz deildir. Onca felaketlerden sonra hemen hemensfrdan balayan bir kalknma hamlesinin milletimizi1933 potansiyeline ulatrmas gerekten vnlecek birmerhale idi. Atatrk bize u d veriyordu: ''al,gven ve vn...'' Bu t ada medeniyet dzenininonun azndan ifadesini bulan parolas idi. Daha yapacakok iimiz vard ve yaadmz srece milletimize kargrevimiz sona ermi olmayacakt.kinci Cihan Harbi'nin dnda kalmz tarihimizdebelki ilk defa olarak bize yeni bir ans balyordu.Maddi ykntlara uramayacak, devrimlerimizin ndabaladmz kltrel ve ekonomik kalknmamz daha hzladmlarla yrtebilecektik.

Dk iktidarn en byk sularndan biri bu gerei birtrl kavrayamamas, elimize geen byk frsatkararak bizi on yl geri brakmas olmutur.On yllk DP iktidar boyunca uradmz kayplarkorkuntur. zellikle milli kltr bakmndan her alandabyk kntlere yol almtr. Bunlara kar imdiden

gerekli tedbirleri almak ve on yln kayplarn telafietmek iin btn gayretimizle almak zorundayz.Milli eitim davas, davalarmzn banda yer almaldr.Bu, bir bakanln tek bana stesinden gelebilecei birkonu olmaktan artk kmtr. Hkmet elindeki btnimknlarla harekete gemeli, eitli bakanlklar ve

messeseler arasnda verimli bir ibirlii kurmaksuretiyle konuyu devlet lsnde tekiltlandrmayabakmaldr.Bugn yeryznde okuma yazma oran yzde eli bei bulanmilletlere ''geri kalm milletler'' deniyor. Biz bunispetin ok daha altndayz. En iyimser tahminlerle,okuma yazma bilenlerimizin says yzde otuzugememektedir. Yeni okullar amak, hatta KyEnstitlerini ve halkevlerini yeniden kurmakla ksazamanda bir sonuca varmak imknszdr. Biz millete genelbir eitim seferberliine muhtacz. Byk kk, kadnerkek, hepimiz okuyacaz, hepimiz yetieceiz. Bu uurdaordumuzdan, yksekrenim genliimizden, idare

cihazmzdan, radyolarmzdan hatta endstri alanndakieitli messeselerimizden yararlanmak zorundayz.Bu ii rasyonel bir ekilde tekiltlandrmak iin genilde ihtisas elemanlarnn katlaca bir kltrseferberlii kongresi toplanmasna lzum grlebilir.Yahut hkmet kendi inisiyatifi ile ilgili bakanlklararasnda bir ibirlii kurabilir.Herhalde kaybettiimiz yllar bir an nce gidermek vegeri kalm millet durumundan en ksa zamanda kurtulmakzorunda olduumuzu unutmayalm. Bunun yegne aresi geneleitim seferberliidir.

21.7.1960

TUHAF BR TAKTK


7/33

27 Mays Devrimi'nden sonra en hayret ettiim ey, o gnedein dk iktidarn her yaptna alk tutan, eskibyklerin nnde yerlere kapanan bir ksm basnnbirden yz seksen derecelik bir dnle devrimcioluvermesi idi. Demek aralarnda bir tanecik olsun dnkidareye inanarak balanm bir yazar yoktu. Hepsi maddeci

ve mideci adamlard. Fakat bunlar grnr de mikurtarmak lzumunu duymuyorlard? Biraz temkinli davranpbir sre susamaz, susmasalar da yava konuamazlar midi?Hayr bunu yapmyorlard. Tersine dnk efendilerineatmakta, dk idareyi yerin dibine batrmaktabirbirleriyle yarrcasna ar bir gayret harcyorlar,bylece kendi haysiyetlerini tekmelemektenekinmiyorlard.Bu davrann sebebi acaba ne olabilirdi?Milli Birlik daresi ikinci ayn doldurmak zere olduuu gnlerde yukarki soru az ok aydnlanm gibidir.Bizim akak baylar, anlalan devrim hareketinin

yldrm hzndan rkm, eski idareye kar acele veiddetli tedbirler alnacan sanm, bu arada yakaykurtarmak iin baka kar yol bulunmadn dnmolacaklar. Devrim hareketini baaranlarn byle birniyetleri olmadn grnce, imdi yava yavarahatladklar ve kendilerine gelir gibi olduklarn farkediyoruz. lerinden bir iki tanesi yeni bir taktiindenemesine girimilerdir. Fakat ''hesap sorma'' davalararasna CHP devrini de katmaya alarak, akllar sraeski efendilerine endirekt bir yardmda bulunmakistiyorlar. Dedikleri u:''- Madem ki geen devrin hesab grlecek, o halde dahaeski devrin de hesab ortaya konmal, tarafsz mahkemennde bunlar da bir bir incelenmelidir. DP iktidar 1950ylnda "devr-i sabk" yaratmayacaz diyerek af kanunukarmakla iyi etmemiti. imdi Mili Birlik Komitesi iiyeniden ele alsn, 1946 seimlerinin iyz anlalsn,sorgusuz kuruna dizilen vatandalarn hesab sorulsun,tek parti devrinde grevini ktye kullanan, nfuz

ticareti yapan CHP'li politikaclarn kim olduklarortaya karlsn, cezalar verilsin.''Bu basit taktikle grlen ama meydandadr: ntikaldevrinin glkleri ortasnda ileri kartrmak,meseleleri datmak ve Milli Birlik hareketinisoysuzlatrp yeni bir diktatrle zemin hazrlamak. O

arada zaman geecei iin dk iktidarn ar sularnunutturmak da belki mmkn olur.Bir kez unu hatrlamalyz ki, 1950 ylnda "devr-isabk" yaratmamak vaadi ile DP Byk Millet Meclisi'nebir af kanunu tasars sunduu zaman CHP Grubu bunatoptan itiraz etmi, aleyhte oy kullanmt. u halde tekparti devrine ait ortada haksz yere affa uram sularvarsa, bunun hesabn vermek durumunda olan yine dkiktidardr. Tek parti devrinin sorumlular arasnda DPkurucular da bulunduundan, 1950 tarihli af kanunununtamamyla efkat duygularna dayanmadn, ilhamnbirtakm kiisel kaygulardan aldn sylemek demmkndr. Kald ki, yurdumuzda CHP ileri gelenleri

dahil, sularn cezasz braklmasn isteyen aklbanda bir vatanda yoktur. Byle olduu halde "devr-isabk yaratmamak" iddias ile ve kendi ounluunadayanarak bir af kanunu kardktan sonra DP ynetimekibi, on yl boyunca mtemadiyen devr-i sabk yaratm,ald her anti-demokratik tedbiri ''onlarn zamanndasanki daha m iyi idi?'' gibi manasz ve yakksz birgerekeye dayamtr.Milli Kurtulu Sava'nn bir sonucu olarak Atatrk'nnderlii ile kurulan tek parti rejiminin devrimselkarakteri meydanda idi. ok partili hayata gei, odevrimin byk amac biliniyordu. Dk iktidar, 1950seimlerine dein elde edilen demokratik gelimeyidurdurup gerisin geriye dnmekle milletin haklarninemi, hukuk d ve keyfi bir idare kurmutur.Sorumlularn vermek zorunda bulunduklar asl hesap budavrann hesabdr.Yoksa, ktlkler, adi suiistimaller, ne zaman ve neredeilenmi olursa olsun hesab elbette daima sorulmakgerekir. Ben burada CHP'yi savunmak gibi bir ama


8/33

gtmyorum. 1946 seimlerinin en fazla aleyhinde yazmolanlardan biri sfatyla byle bir eyi aklmdan bilegeirmem. Fakat o sralarda CHP'nin borusunu alan bubaylar hatrlataym ki 1946 seimlerinin byk kusuru,tatbikattan ziyade kanunun acayipliinden domutu (akoy, gizli tasnif). O seimlerin sonunda DP grubunun

Meclis'e girmesi de ortada imdi grlecek bir hesabaartk yer kalmadn gsterir. Ktlklere gelince, tekparti devrinde birok bakan hakknda Meclis soruturmasaldn hatrlarsnz. DP'nin on yllk iktidarboyunca, muhalefetin o kadar srarna ramen, Meclis'tebir soruturma komisyonu kurulduunu grdk m?Evet grdk, ama bu bir hkmet yesinin deil, CHP'ninve bir ksm basnn faaliyetini inceleyecek olankomisyondu. 27 Mays olmasa idi, bugn akak baylar okomisyonun kararlarn bize kar savunacaklard. Tabiibiz ortada olmayacaktk.

4.8.1960

BR TABUYA PAYDOS DENYOR

Bir zamanlar ordudan sz amak, milli savunmamzla ilgilikonular zerinde tenkitlerde bulunmak hemen hemenimknsz gibi idi. Ordu bir nevi tabu saylyordu. Onuniine dardan karlamazd. Uzaktan yakndan orduyadokunan meseleler byk bir sr perdesi altnda gizlitutulmak gerekirdi. Varlmzn korunmas uruna btnumudumuzu baladmz, erefimiz ve her eyimizbildiimiz silahl kuvvetlerimiz nasl idare ediliyordu,bilmezdik. Hele yksek kademelerde grevlendirilenkomutanlarn kiilii zerinde durmak iddetle yasakt.Bunlarn gndelik hayatlarnda ileyebileceklerikusurlar belirtmek bile su saylrd.Hi unutmam, dk Genelkurmay Bakan hakknda geen ylngiliz gazetelerinde ve onlardan aktarma yolu ile tekiBat gazetelerinde pek tuhaf, tuhaf olduu kadar da gze

batc bir yaz kmt. Dk general film ekmeye pekmerakl imi. Resmen ziyaret ettii ngiltere'ye ayakbast zaman kendisi iin tertip edilen treni de emirsubay vastas ile filme aldrmak istemi. Mzkaalyor, paa karlayc birlii tefti ediyor, sonrabirlik muntazam admlarla paann nnden geiyor, tamam

deil mi? Hayr. Aksilik bu ya, sinema makinesininiindeki film bitmi. Emir subay, karlama trenini tamolarak filme alamadn sylyor. te ne oldu ise, oesnada oluyor. Dk paa sinema makinesine kullanlmamyeni film geirtiyor ve mevkiini, sfatn, orada bulunusebebini unutarak, sanki Hollywood stdyolarndan birindebir sahneyi prova ediyormu gibi, gayet ciddi bir tavrlakarlayc birlik komutanna emrediyor:- Olmad, batan!Ve orada bulunanlarn hayretten alan gzleri nndemzka tekrar almaya balyor, dk Erdelhun tekrarbirlii tefti ediyor. Birlik de tekrar rap rap rap onunnnden geiyor.

Pek ciddi Bat gazetelerinde kmasa idi bu inanlmazhaberi tatsz bir aka sanmak mmknd. Ne yazk ki habergerein ta kendisi idi ve dk paa hakknda kkdrc yaynlarda bulunmak tehdidi altnda bizimgazeteler konuya dokunmamak zorunda idiler.Hadi olay vatandalardan gizlendi, bu durum karsndaGenelkurmay Bakan deitirilmeli, hi deilse bir ihtaralmal deil mi idi. Ne gezer! Dk iktidar devletinkilit noktalarn bu karakterde insanlara emanet etmeyiiine daha uygun buluyor, onlarn hizmetinde kendini daharahat hissediyordu.krler olsun ki, bunlardan arad kadarn bulmasnaimkn yoktu. Atatrk'ten ald hzla, maddi-manevigcn dev admlaryla ykselten Trk ordusu her bakmdanvnebileceimiz bir dzeye ulamt. 27 Mays'tan beribu gerei ak olarak gryoruz. 27 Mays'tan beri orduartk bir tabu olmaktan kmtr. Millet, niformalevlatlaryla ayrlmaz, paralanmaz bir btn olduunuimdi gzleriyle gryor ve vnyor. Bu ileri hamleyibaarmak erefi de yine ordumuzun banda bulunan ak


9/33

dnceli subaylara aittir. Harp AkademileriKomutanl'nda diploma datm treni vesilesiyleevvelki gn sz alan sayn hatipler ve onlardan sonrakonuan sayn Devlet Bakan, millete yaaymzdakavutuumuz yeni zihniyeti aka belirtmilerdir.Ordu politika yapmaz ve yapmayacaktr. Milletin ve

cumhuriyetin koruyucusu kahraman silahl kuvvetlerimiz,her zaman olduu gibi milletin ve cumhuriyetinemrindedirler. 27 Mays hareketi, herhangi bir politikaihtiras ile deil, tam tersine hrsl politikaclarnmemleketi uuruma srklemelerine engel olmak amac ilegze alnmtr. Tarihimizin benzerini pek az kaydettiibir gaflet devrine son verilmitir. Trk ordusu, vatanuruna yklendii esas grevini her kaygunun stndetutmasn bilecektir.te bu kaygu iledir ki, sayn devlet ve hkmet bakanson nutkunda ordumuzda yaplacak genletirme''ameliyat'' zerinde durmu, bunun neminibelirtmitir. Dk idare zamannda silahlkuvvetlerimize ait her trl ''icraat'' gizli tutulur, buhususta ne nceden, ne de sonradan vatandaa bilgiverilmezdi. ''craat'' dedikleri de ok defa gerekmemleket menfaatlarndan ziyade partizan politikadncelerine dayanrd.Oysa, bugn eski tutumun kknden deitiini gryoruz.Tm davranlarn mili menfaat asna gre dzenleyenbugnk yneticiler hareketlerinin hesabn her anmillete vermekten ekinmiyorlar.Bu artlar altnda devletin ve onu meydana getirenmesseselerin daima daha grbz ve daha shhatli bir halekavuacandan phe edilebilir mi?

7-8-1960

KAFAYI DA BERABER YENLEMEL

Babakanla bal bir personel dairesi kurulacan,bakanlklar kadrolarnn rasyonel alma sistemine uygun

bir hale getirileceini ve bundan sonra da yeni kadrolaragre memurlar arasnda zamanla bir ayklama (tasfiye)hareketine geileceini reniyoruz.On yllk babo ve keyfi bir idarenin bakanlklarkadrolarnda birtakm lzumsuz, hatta zararlikinlikler yaratm olmasn olaan sayarz. ktidar

partizanl yznden kimi yerler ehliyetsiz kiilerebraklm olabilir. Devlete deil, partiye hizmet etmeyii edinen kimseler nemli yerlere getirilmibulunabilirler. e adam bulmaktansa adama i icat etmeyiye sayan bir zihniyet eitli hizmet kollarn verimsizklm, kimbilir belki de btn btn dumura uratmtr.Bu itibarla bakanlklar kadrolar zerinde yeni vetemelli bir dzeltme hamlesini, devlet arklarnn iyiilemesi bakmndan yarn hesabna mit verici sayarz.Ancak, zlediimiz olgun mekanizmaya kavuabilmek iin,sadece kadrolarda yaplacak bir deiiklie, ya dapersonel arasndaki bir ayklama hareketine belbalamann yeter olmadn belirtmeliyiz.Devlet ilerinin bundan byle doru drst yrtlmesiniistiyorsak, ilkin bir zihniyet inklab baarmamzgerektiini unutmayalm. Son on yl boyunca yurdumuzdahemen btn hizmet kollar derin sarsntlara urad ise,daha nceleri de durumumuzun pek parlak saylamayacankabul etmeliyizdir. oktandr Tanr'nn rahmetine ulaanbir babakan, tek parti devrinde Byk Millet Meclisikrssnden ''Devlet dzenimiz A'dan Z'ye kadarbozuktur'' demek cesaretini gstermi, bir gereibelirten bu vecizesi ile de tarihimize n salmt.Dzenimiz neden bozuktur? Bu nedenin nedenlerini saymayabelki ciltler yetmeyecektir. Ama satrbana alacamzsebepler arasnda devleti halktan ayr tutan, devletihalkn deil, halk devletin hizmetinde farzeden khne veortaams zihniyeti elbette unutamayz. Saltanatdevrinde bir zamanlar gerein ta kendisini ifade eden buzihniyet, imdi saltanat ykld, egemenlik oktanmillete getii halde, kimi kafalara hl kakldr,oradan sklp atlamamtr. Vatandaa yukardan bakan,ona hizmet etmeyi gnl istemeyen, devlet dairesine


10/33

bavurduu zaman hakl haksz vatanda savsaklamaymarifet bilen, ileri srncemede brakmakla i yaptnsanan bu zihniyete kar amansz bir sava almal vekesin zafere dek ara vermeksizin savalmaldr.Bunun yan sra alma saatleri de zerinde durulacakbir konudur. Genel olarak biz almay dairedegeirdiimiz saatlere gre hesaplarz. Masamzn bandaka saat oturmusak, o kadar saat altmz syleriz.Oysa, nemli olmas gereken phesiz kardmz itir.Bu da alma saatinden ziyade alma temposu ileilgilidir. Ne yapp yapmal, alma tempomuzuhzlandrmalyz. Btn devlet dairelerindeki kahveocaklarn lavetmekle ie balarsak, ilk admda byk vemit verici bir hamle yapm oluruz.Dairelerdeki kahve ocaklar ken saltanat devrinden artakalma ne kadar kt alkanlklarmz varsa hepsinitemsil eden bir semboldr. Brolar bir buyurma, vatandaazmsama ve ehibbalarla lklkiyat yapma yeri olmakten enksa zamanda kurtarlmaldr. ''Gelsin kahve, gitsinay", ''imdi ziyaretim var, yarn ura'' byle almakolmaz. Bat memleketlerindeki devlet dairelerinde isaatinde kahve ien, zel ziyaret kabul eden, aysmarlayan memur grr msnz? Lzumlu yerlerdekantinler, bfeler vardr; oralara da ancak bellizamanlarda girilebilir.Kanunun izdii snrlar iinde halka hizmet etmek,vatandan iini grmek grevini iyi ve abuk baarmakbakanlklarmzn deimez prensipleri haline konmaldr.Personel dairesi gerekli ayarlama ve ayklamahazrlklarn yapadursun, bu zihniyet inklabnimdiden gerekletirmeye bakmalyz.

14.8.1960

KARA METOT

Holanmad, ya da karna uygun bulmad dnceleriserbeste tartmaktan korkan gerici, halk gzndekendini hakl gsterebilmek iin o dnceleri bir yanaatar ve btn gc ile dncelerin sahibine saldrr.rnein, hekimliin kamulatrlmas tezini savunan biradam ele alalm. Bu tez, gnn artlar iinde doruveya yanl olabilir; uygulanma imkn bulunur veyabulunmayabilir. Gerici, byle davay akl yolu ilezmeye, yahut da rtmeye alacak yerde, tutar, odavay ortaya atan adamn kiiliini lekelemeye kalkar.Oysa, mantka dnld zaman bir tezin doruluu veyanll ile o tezi tartan kimselerin zelkarakterleri arasnda bilimsel bir oran bulunmamakgerekir. Ne yaparsnz ki, gerici insanlar yaradltanbyledirler. Yeter derecede eitim grmedikleri, yahuthalk ounluunu bu yoldan kandracaklarn umduklariin davranlarn ona gre ayarlarlar. Gazetelerde,dergilerde rastladmz fikir tartmalarnn ksazamanda ''ahsiyat''a dklp soysuzlamas da bundandr.Toplum iindeki ileri geri eitli tepkilerin akl vemantk d zelliine iaret ederken byk talyansosyologu Vilfredo Pareto bu konuda Bat dnyasndansaysz rnekler gsterir.Bizim gericilerin, beenmedikleri dncelerinsahiplerine kar teden beri ''komnistlik'' isnadnulu-orta savurduklarn biliyoruz. Bunu yaparkenokurlarn telkin yolu ile kendi etkileri altndatutacaklarn umarlar. Vatanda yle dnecektir: ''Ha,demek komnist, o halde vatan haini, o halde bunundnceleri yanl ve zararl. Bu adama deil ona atanahak vermeliyim.''Dk iktidar zamannda gerici yobazlar bu metoduylesine bol bol kullanmlard ki, son zamanlarda enbasit memleket meselelerini ele alp yobazlara karsavunmak bir cesaret ii olmutu. Tek parti devrinderahata ortaya atlan dnceler, yurdumuza fikir,vicdan, sz ve yaz hrriyetlerini getirdiini syleyenbir idare altnda zincire vurulmu gibi idiler. Kimizaman im yolu ile, kimi zaman da aka:


11/33

- Sen komnistsin, sus!Deniyordu ve frkln, muskacln, ortaadzenine bal aalar saltanatnn propagandasyaplyordu. Atatrk milletin dinini elinden almt.Kadnn rtnmesi hrriyeti, ilk retimden gememiocuklarn hafz yapmak ana babalarn hakk idi.Ormanlarmz Tanr koruyacakt ve yurdumuzdaki toprakrejimi deimeyecekti. Bunlarn doru olmadn sylemekkomnistlik olurdu, u halde yasakt.On dokuzuncu yzyln ortalarnda doan, sosyal veekonomik bir nazariye olarak dnya niversitelerindeokutulan ve btn sistemler gibi imdiye dek hibiryerde kurucusunun dnd tarzda uygulanamayanMarksizm, ne yazk ki bizim gericilerin elinde ve yalnzonlara yarayan bir korkuluk haline gelmitir. Komnizmekar cephe alan hibir lkede fikir olarak Marksizmyasak edilmi deildir. Birleik Amerika'da McCarthy'ninnderlik ettii sava metodu ksa zamanda sahibine kardnm ve iflasla sona ermitir. Hrriyet memleketlerindeyasak olan ve yasak edilmesi gereken, kendi vatanaleyhine bir baka devlet hesabna faaliyet gstermektir.Bu ise dpedz casusluk ve namussuzluktur. Bunun fikirhrriyeti ile vicdan hrriyeti ile ilgisi yoktur. Biryazar, olduundan bambaka grnr, rnein Mslmanlktaslar da yine sinsice bildiini okur, hatta yabancdevletler hesabna kendi milletinin varln bile bilesatar.Yakn tarihimizde bu gibi tiplere ok rastladk. Bugn derastlayabiliriz. Asl korunacamz dman, dndnsyleyenler deil, dndn gizleyenler, samanaltndan su yrtenler olmaldr.

18.8.1960

TATLI SERT

Devrimlerin sert balayp, yrrle koyduu prensipleryerletike zamanla yumuamas genel bir kuralsaylabilir. Tarihte yumuak balayp da yumuak bitendevrimlere az rastlanr (ben hatrlamyorum). Buitibarla, Batllarn centilmen ihtilal dedikleri 27Mays hareketini pek az rastlanan istisnalardan biri diyegrmek yerinde olacaktr.Buna karlk, tarihte yumuak ve tatl balad haldesonralar sertleen, daha dorusu hedefini yitirip yenidevrimlere yol aan sayl devrimler grlmtr. Kendikannda boulan ihtilaller her zaman ve her yerde koyudiktatrlkler halinde soysuzlarlar. Karanlk, felaketbulutlar uzun yllar ortal kaplar, toplum bitmeztkenmez straplara gmlr.Bunu nlemenin ilk art, baarlan devrimin amalarndanamamak, karar ve davranlar o amalara yneltmesinibilmek, zlenen toplum dzenini vaktinde gereklemektir.27 Mayslarn lks, yolunu arm, memleketiuuruma doru hzla srkleyen babo ve kontrolsuz biridareyi ykarak Atatrk prensiplerinin nda insanhaklarna sayg duyan demokratik bir sistemi yurdumuzagetirmektir. Bu uurda giriilen teebbsn birincisafhas byk bir baar ile tamamlanm, keyfi idareyklm, balca sorumlular da, hukuk prensiplerineuygun olarak hesaplar grlmek zere yakalanmlardr.imdi devrimin en nazik, en g olan ikinci safhasnyayoruz. Bir yandan bir anayasa ve seim kanunuprojeleri hazrlanrken, bir yandan da milletin hidurmamas gereken ileri grlyor, devlet gemisi bellibir rota zerinden yrtlyor.Rejim henz kurulmu olmamakla beraber, bu rotannvaktiyle Atatrk eli ile izilen rotaya uygun olmasndandaha tabii ne vardr? Bundan hi phe etmeyelim, 27Mayslar ilkin milleti Atatrk'e kavuturmulardr.Yryeceimiz yol, onun brakt yerden balayacaktr.Devrimin su gtrmez meruluunun en birinci kaynabudur.O haldi kimi yerlerden kulamza gelen ''Neredehrriyet? Niin hl azmz aamyoruz? Demokrasi bu mu


12/33

idi? Hani artk gazete kapatmayacaklard?'' gibiikyetleri de bir an nce dindirmek yerinde olacaktr.Saman altndan su yrten maksatl propagandaclar biryana brakrsak, birok vatanda henz bir devrimrejiminde yaadmz, bunun iin de normal hrriyetartlarndan sz etmenin biraz erken olduunu unutmugibidirler. Bir devrim idaresini tenkit etmek, ancak odevrimle beraber olanlarn hakkdr. Devrime kargelenler, dnk idarenin partizanlar ve akaklar,iinde bulunduumuz intikal devrinde susup oturmakdurumunda olmal deiller midir? Bunlara sz hakktanmak, Yassada'dakilerin hakkn yemek demektir.Sahipleri ve bayazarlar tutuklu bulunan bir gazete,darda kalm eski uaklarn elinde gnn kuvvetlerineyaslanarak tne devam ederse, bunu devrim mantna vedevrim amalarna yaktrmak biraz g olur. Bylelerineizin vermek sinmi partizan cesaretlendirir, masumvatandan zihninde de sanki tutuklulara hakszlkediliyormu gibi birtakm pheler domasna yol aar.Sinik partizanlarn cesaretlenmesi ve masum vatandalarnzihinlerinin karmas ise toplum dzenini bozar, devrimamalarna bir an nce varmamz geciktirir. Bir gnbakarsnz, yazmn banda belirttiim tehlikelerleburun buruna kalveririz.Benden sylemesi.

21.8.1960

ONLAR DA HAKLI DEL M?

Hukuk Fakltesi Profesrler Kurulu, Ord. Prof. Ali FuatBagil'in istifasn toplantya katlan yelerinoybirlii ile reddetmitir. Kurulun dayand prensip,dnce ve ifade hrriyetidir. Ord. Prof. su tekiletmeyen birtakm kanaatlerini eitli vesilelerle aavurmutur. Kurul bu durumu son derece olaan saym ve

ifade edilen kanaatlerin tartmasna girimeksizinistifa dilekesini kabul etmemeye karar vermitir.Biz de Profesrler Kurulu'nun kararn sayg ilekarladmz belirtmek isteriz. Dnce ve inanlarounluk tarafndan beenilmese de, srf bu yzden birprofesr grevinden ayrmann doru olamayacakansndayz.Ancak, bu konuda bizim de bir ift szmz var. Ayndnce hrriyeti prensibine gre buna tahammlgsterilmesini beklemek hakkmzdr. Sayn ProfesrlerKurulu'nun bu hakk bizden esirgemeyeceini umuyoruz.Ord. Prof. Ali Fuat Bagil'in son yazlar zerine ilerigeri sylentiler ktn grdk. Bu arada SaynBagil'in belki hibir zaman aklndan geirmediibirtakm dnceler de kendisine mal edildi. Profesrnaydnlarmz memleketi ve garp diye iki grubaayrd, birincilerin iyi, ikincilerin ise kt kiilerolduunu syledii ileri srld. Ayrca, profesrn nceMslmanlk sonra Trklk tezini savunduundan szedildi.Yirminci yzyln ortasnda bir niversite profesrazndan biraz tuhaf kasa da bunlar soyut dnceolarak kabul etmek ve sinirlenmeden tartmak mmkndr.Atatrk genliinin bu szlerden tr profesredarldn biz sanmyoruz. Esasen sayn Bagil, sonyazlarndan birinde, dncelerinin yanl anlaldnbelirtmi, memleketilikle garpl bir tuttuunu, buiki kavramn birbirini tamamladn belirtmitir. Saynprofesrn sosyal ve felsefi eilimleri zerinde buradaherhangi bir eletiriye girimek niyetinde deiliz.zellikleri hakknda kesin bilgimiz olmamakla beraber,btn samimi inanlar gibi, Bagil'in samimi inanlarnada sayg besleriz.Bizim zihnimizi burkan soru u: Yksekrenim genliinigcendiren nokta, sayn Bagil'in yazl dnceleri mi,yoksa yazsz davranlar mdr?Son devrin olaylarn bir gz nne getirirsek, yukarkiikinci ihtimalin bir hayli ar bastn grmezlikedemeyeceizdir. Yurdumuz, birka yldr gittike ar


13/33

basan ve nihayet silahl kuvvetlerimizi harekete zorlayanbir anayasa buhrannn ta iinde yayordu. Sayn AliFuat Bagil ise stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi'ninAnayasa Krss'nde ordinarys profesr sfatyla grevlibulunuyordu. Siyasal bnyemizi iddetle rahatsz eden bubuhran gidermek ve dk iktidar uyarmak amac ilebtn memleket aydnlar ellerinden gelen abayesirgemiyorlard. Hapse girmeyi gze alan gazeteciler,emekliye ayrlmay sineye eken hkimler, bakanlk emrinealnmay hie sayan hukuk, hatta tp profesrleri,bamzda dolandn elle tutulurcasna grdmzfelaketi nlemek iin didiniyorlard. Fakat, AnayasaHukuku Ordinarys Profesr Sayn Ali Fuat Bagilsusuyordu.Sanki o ilahiyat fakltesinden emekli bir (tarik-i dnya)ya da bir manastra kapanm bir yeni zamanlarstoisiyen'i idi.Bu, dnyay kesinden seyreden, olan biteni tasvip miettii, yoksa kaytszlkla m karlad pek belliolmayan tutum memleketi, garp, maneviyat vemedeniyeti profesrmze gre, belki doru ve yerindebir davrant. Fakat Atatrk genlii, kendisinden kbekledii bir niversite hocasna bu davranyaktramyordu. Bizce Bagil'i istifaya zorlayan sonolaylarn hareket noktasn burada aramak gerekir. styan fazla nemli olmasa gerektir. Bu itibarla SaynBagil'in tutumu hakknda bugn bir ey diyecek deiliz.Profesrler Kurulu'nun kararn da dediimiz gibi saygile karlarz. Fakat, genliin hareketi karsndaderin takdir duygularmz belirtmeden edemeyeceiz. Bukadrc da onlarn hakk olsun!

24.8.1960

TARHTEN DERS

Tarih yapan byk milletlerden biri olduumuza phe yok.Fakat ne yazk ki yaptmz tarihle pek ilgilenmiyoruz.Tarih okuyanlarmz az, yazanlarmz ok daha az. Helepolitikaclarmz, bir kez parti hayatna atldlar m,o, biraz okuduklar tarihi de hemen unutuveriyorlar.Sanki daha nce bu memlekette benzer davalarla hikarlalmam gibi tuhaf bir davrana kendilerinikaptryorlar. Bu yzden eski hatalarn sk sk tekraredildiini, ileri hamlelerin lzumsuz yereksteklendiini gryoruz.Abdlhamit'in son mabeyin baktibi Ali Cevat Bey'in,Trk Tarih Kurumu tarafndan yaymlanan hatralarnda neibret verici satrlar var. te onlardan birka:''Bir gece saat bee doru msahip gelerek imdi daire-yihmayuna gelmekliim ferman buyurulduunu tebli etti.Beraber giderken msahip aa, bu gece efendimizin pekziyade meraklanm olduunu syledi. Huzur-u ahaneyegirdiim vakit kendilerini hakikaten mustarip grdm.Oturmaklm ltfen ferman buyurdular. Badehugazetelerin zat- humayunlarna dair mnderecat- kzibeve mfteriyat- mbalgakrenelerinden ve ol esnada tabi've neredilen lyuat ve lyuhsa varakpre ve resailinmuhteviyat- bi-edebnelerinden vesaireden uzun uzunbahsettiler.''Yeni Trkeye evirip ksaltrsak, Abdlhamit, basnhrriyetinden ikyetidir. Bunun iin gece vakti genelsekreterini yanna arp dert yanmtr. Kendi eliylekurup otuz yl boyunca yrtt karanlk istibdatidaresinin bana rd tehlike orabn unutmutur.1908 devrimi ile zincirleri koparlan basna, aradanhenz birka ay getii halde tahamml edemez olmutur.Dayand temel sorular unlardr: (Makam- akdes-ihilfet-i islmiye) ye nasl dil uzatlr? (Taht-mually saltanat- Osmaniye) her gazetenin uluortatenkit edebilecei bir makam mdr? Bu hal nlenemezsedevletin otoritesi sarslmaz ve (mazallah- taal)millet felkete srklenmez mi?


14/33

Abdlhamit'in kulland tumturakl ve drdzl Arapaterkipleri bugnk gazete okurlar pek skemeyeceklerdir.Bunlar kullandmz Trkeye ben de eviremiyeceim.Zaten bouna yorulmaya ne lzum var? (Makam- akdes-ihilfet-i islmiye) ve (Taht- muall-y saltanat-Osmaniye) gibi insana derin manal bir Tanr buyruu imihissini veren bu deyimler aslnda son derece basit birgeree iaret etmektedir. Abdlhamit, ksaca:- ktidar benim hakkmdr ve beni kimse tenkit edemez!Demek istiyor. Otuz yl nce (Taht- muall)y, yaniiktidar ele geirmek uruna (Kanun-u Esasi)yi kabul veilan eden, iktidara geer gemez sznden cayarak idareyikeyfiletiren bu adam, pek alt (Taht- muall) dan,yani iktidardan uzaklamamak kaygusu ile ordunun baskskarsnda aresiz anayasay tekrar yrrle koyuyor.Fakat kendisi tarihten ders alp da uslu oturacak yerde,yine hrriyetleri kaldrmann yolunu aratryordu. Buinat ve bu bilgisizlik Abdlhamit'i 31 Mart'tagericiliin kollarna att ve sonunda o kadar sevdii(Taht- muall) dan, millet onu zorla indirdi.Dk iktidar sorumlular yakn tarihimizi birazhatrlasalard, elli yl ara ile Abdlhamit'indavrann hi bylesine gln bir ekilde taklitederler miydi?phesiz rejimler, messeseler, hatta kullandmz dildeimiti. Onlar "makam- akdes" den, "taht- muall"dansz edemezlerdi. Fakat kurucularn zihniyeti, elli ylnceki zihniyetten farkszd. Demokrasi ve hrriyetvaatleriyle ve basnn omuzuna binerek geldikleri iktidaryerini korumak iin baka gerekelere sarldlar.- Devletin haysiyeti korunacak, hkmetin maneviahsiyetine hcum edilmeyecek, icrann alma, i grmeimknlar baltalanmayacak!Dendi. Bunu diyenler, (lisan haller)i ile tpkAbdlhamit gibi:- ktidar bizim hakkmzdr ve bizi kimse tenkit edemez!demek istiyorlard. Ard aras kesilmez bask kanunlarhep bu gerekelerle yrrle kondu. Bir iktidarsorumlusunun grevine ait kusurlardan sz etmek, rnein

Mkerrem Sarol'un giritii nfuz suiistimallerinehafife dokunmak, hkmetin manevi ahsiyetine tecavzsaylyordu. Devlet, iktidar ileri gelenlerinindiledikleri gibi har vurup harman savuracaklar biriftlik haline getirilmi, icrann yetkileri snrszgeniletilmiti. Normal demokrasilerde devlet bankasnnkaynaklarna bile iktidar keyfince hkmedemezken, bizdezel bankalarn kasalar babakann emrinde idi.Evvelki gnk gazetelerde Kzlay Dernei'nin on ylboyunca urad partizan soygunculuuna dair haberleriokuduum zaman, dk iktidar sorumlularnn keyfilikyolunda ulalmas, belki de imknsz bir rekorkrdklarn kabul ettim. Vatandalarn damla damlabalar ile yalnz milli felaket gnlerimizdeyarallara, evsiz, barksz kalanlara yardm iinallan bu dernee imdiye dein hibir iktidar, hattaiyi niyetlerle de olsa, burnunu sokmamt. Dkler,onun kaynaklarn da partilerine ve partizanlarnaaktarmaktan ekinmemiler. Pikinliin, zorbaln,devleti kendinden ibaret sanmann bylesine hazin birrneine tarihimizde herhalde rastlayamayz.Bari bundan sonra da rastlayamasak!

30.8.1960

KUAKTAN KUAA

Tarihte olumlu eser yaratm vatanseverlerin grevi,yreklerindeki yaratc heyecan gen kuaklaraalamaktr. Byk gnlerimizi millete bunun iinkutlarz; zaferlerimizin yldnmn bunun iin birlikteanarz.Milli Birlik Komitesi yelerine baknz; ilerinde 30Austosu etiyle ve can ile yaam olan bir sayn devletbakanmz var. tekiler o gn ya daha askerlik anavarmam ocuklard, ya da henz dnyaya bile gzleriniamam bulunuyorlard. Fakat o mutlu gnn cokun


15/33

heyecann damarlarnda duymalar, o gnn derin anlamnkavramalar bakmndan bunlar birbirinden ayrt edebilirmiyiz?stanbul'da Beyazt, Ankara'da Kzlay meydanlarnda''Hrriyet!'' diye baran, gsn gere gere kuruna vecoplara kar yryen kadnl erkekli aydnlar kitlesi de30 Austosu gzleriyle grmemiti. O meydanlar inletenbyk kitle ezici ounluu ile 30 Austos'ta dahaanasnn karnna bile dmemiti. Fakat ereflitarihimizin ak iinde bugnk kuak dosdoru 30Austos'tan geldiini, o gn yaratanlarn z evladolduunu ispat etmemi midir?Atatrk byk nutkunu bouna sylememitir. Byk eseriTrk genliine bouna emanet etmemitir. Ve biz 38yldr 30 Austosu bouna kutlamamzdr. Bir milletiniinden vurdum duymazlar, benciller, gaflet uykusunadalanlar, hainler daima kabilir. Bunlar bir pundunagetirip takm halinde iktidara da gelebilirler. Devletinkilit noktalar onlarn eline geebilir. Milleti hiesayabilirler, milletin menfaatlerini ayaklar altnaalabilirler, kendi karlar uruna milleti ezmekisteyebilirler. Atatrk' unutturmaya, hatta ona karcephe kurmaya kalkabilirler; eserini ykmak iinsinsice tedbirler dnebilirler.Byk Nutkunda Atatrk'n birer birer ileri srd btnbu ihtimaller, ok deil, lmnden onbe yl sonrayurdumuzda belirmitir. Fakat benliinde Atasndandevrald emanetin sorumunu tayan Trk genlii veTrk ordusu (ikisini birbirinden ayrt edemeyiz) o ktniyetleri ve gizli emelleri nihayet sezmi, onlaragerekleme imkn brakmamtr.Biz 30 Austosu bir sredir daha ziyade bir mit olarak kutluyorduk.- O artlar altnda o koca zaferi kazanan bir milletbugn byle ackl bir hale demez!Diyorduk ve ufukta yreimizi ferahlatacak bir parltbekliyorduk. En buhranl gnlerimizi bu yln 27 Nisanile 27 Mays arasnda yaadk. Beklediimiz parlt 28Nisan gn Beyazt Meydan'nda grlmt. Parlt

stanbul'dan Ankara'ya, Ankara'dan zmir'e ve yurdunbaka kelerine sryor ve her yerde mit vericiyanklar uyandryordu. Fakat karanlk kuvvetlerintepkisi de o nispette korkun bir hal alyordu. Hayatmdabeni en ok duygulandran olaylardan biri, 19 MaysGenlik Bayram'nn yasak edilmesi oldu. Atatrk'ngenlie hitabesini gazeteler yaymlayamadlar. ktidar,genlikten ve Atatrk'ten adamakll ylmt. Bu artkson iaretti. Aydnlk'ta karanln atmas yakndamukadderdi. Nihayet olan oldu. 1922 ylnn 30Austosu'nda drt gnlk bir savatan sonra istilordusunu yenen Trk ordusu, 1960 ylnn 27 Mays'ndadrt saatlik ok ustaca hazrlanm bir manevra ileyurdumuzu ieriden istilaya yeltenen bir eteyi teslimalverdi. Bugn 30 Austos'un heyecann yreindetayan gen kuak, 30 Austosu yaratan kahramanlaralayk olduunu gstermitir. Kutlu olsun!

1-9-1960

YERSZ GAYRETLERE YER YOK!

Dk iktidar sorumlularnn yarglanaca Yassada'dahazrlklara aralksz devam edildiini haber alyoruz.ki bin kiilik mahkeme salonu yaplyormu. Yarg vesavc krsleri yerlerine konmu. Muhakeme safhalarnngazetelere vaktinde yetitirilmesi iin telgraf vetelefon hatlar geniletiliyormu. Yassada ile ehirarasnda muntazam vapur seferleri kurulacakm.Bunlar hep gzel. Yalnz bir noktaya aklmz takld:Yabanc basnn bu davaya byk ilgi gsterdii gznnde tutularak, Nrnberg mahkemesinde olduu gibi,Yassada'da da yarglama safhalarn yabanc dillereevirme tedbirleri alnyormu. Kulakl bana geirenbir gazeteci, hkim ne soruyor, sank ne cevap veriyor,


16/33

ngilizce, Franszca, Almanca, hangi dilden isterse,dakikas dakikasna dinleyecek, muhakemeyi zahmetsizceizleyebilecekmi.te buna olmad, diyoruz ve bu gayreti lzumsuz, hattayersiz bulduumuzu saklamyoruz.Bir milletin egemenlik hakkn ayakta tutan balcaerklerden biri de dildir. Trkiye'de Trk egemenliinitemsil eden, Trk milleti adna grev baaranmesseselerde btn ilemler Trke yrtlr,anayasamza gre de Trk devletinin dili Trkedir.Yabanclar ilgi gsteriyor, durumalar ak olsun, herkestarafndan rahata izlensin gibi acayip ve fuzuligerekelerle milli egemenlik haklarmzdan bir tanesinikendi elimizle zedelemeye hakkmz yoktur. Yarnbakarsnz, yabanclar Byk Millet Mecilsi'ndegrlecek bir meseleye de pek yakn bir ilgigsterirler. Yukarki gerekeye uyarak o zaman BykMillet Meclisi salonunda zel tertipler mi alacazdr?Bir durumann akl nasl salanacana dair, btnmedeni milletlerce benimsenmi, her yerde uygulanan temelkurallar vardr. Bunlar arasnda ''duruma safhalaryabanc dillere ayn anda ve sesle evrilir'' diye birkayda rastlayamazsnz.Nrnberg mahkemesini burada rnek gstermek ok yanlbir zihniyetin belirtisi olur. Nrnberg mahkemesi millideil, milletleraras bir teekkld. Hkimlerin kimiAmerikal, kimi ngiliz, kimi Rustu. Sanklar Almand.Byle karmakark bir toplulukta herkes mesela ngilizcekonusa bile, mahkeme ngiltere devletini temsiletmediine gre, durumalarn eitli dillerden yaplmaskanlmaz bir zarurettiYassada'da byle bir durumun sz konusu edilemeyeceimeydandadr. Yce Divan, Trk milleti adna yarg hakknkullanacaktr. Sanklar Trk vatandalardr. Durumalarbtn dnyaya ak olacaktr ve kelimesi kelimesineyaymlanacaktr.Bu artlar altnda Trke bilmeyen yabanc gazeteleridnerek milli egemenlik haklarmzdan fedakrlkmanasna gelebilecek ve ilerisi iin tatsz bir rnek

tekil edebilecek herhangi bir hareketten dikkatlesaknmalyz.Yabanc basn Trkiye'de zengin bir kadro ile temsiledilmektedir. Bunlarn burada olup bitenleri balbulunduklar messeselere ulatrabilecek geni imknlarvardr. 27 Nisan'dan 27 Mays'a kadar yurdumuzda geenolaylar, Tahkikat Komisyonu'nun her trl yasaklarnaramen, vatandalarmz hep bu yabanc kaynaklardanizlemediler mi? Muhakemeler balad srada yurdumuzagelecek olan gazeteciler de grevlerini Yassada'da, himerak etmeyelim, rahata baarrlar. Bunun iin ayrcakayglanmamza yer yoktur. Duruma safhalarna dairAnadolu Ajans'nn, ya da Basn -Yayn UmumMdrl'nn, kendi sorumlar altnda gn gnnehazrlayacaklar bir zel tercme servisi, yabancmeslektalarmza ayrca yardmc bir hizmettebulunabilir.Bundan tesine katiyen lzum yoktur.

3.9.1960

BR PART TARHE KARIIRKEN

Dk iktidar bir gn emrindeki savclardan biriniharekete geirerek sulh mahkemesinde bir dava atrm ve''Politikaya din kartryor" gerekesiyle pek ekindiiMillet Partisi'ni birka dakika iinde kapattrvermiti.Bu, Demokrat Parti sorumlularnn hak, adalet vedemokrasi anlaylarnn gze arpar bir belirtisi idi.Din smrgenliini meslek edinen asl sulular DPyneticilerinin kendileri idi. Alanda rakipsiz kalmak vekendi balarna diledikleri gibi at oynatmakistiyorlard. Bir gn elbet CHP'ye de sra gelecek, onunda icabna baklacakt. Ne var ki ana muhalefet partisikolay yutulur bir lokma deildi. Zamann kollamak,dikkatli davranmak, ayrca tedbirler almak gerekiyordu.


17/33

Millet daha azimli ve daha uyank kt iin hazrlanantedbirler tamamlanmadan iktidar drd ve sulularyakalad. Bir yandan bunlarn soruturmas devam ederken,te yandan DP'nin hukuki durumu da yetkili makamlarcainceleniyordu.Bu parti ne olacakt? Yneticiler hak ettikleri cezayyiyeceine gre DP kendi haline braklsn m idi, yoksakapatlsn m idi? Hukukular ikinci eklin kanlmazbir zaruret olduunu, yllardan beri kongresinitoplamayan, srf iktidarn destei ile ve hukuk d birvarlk olarak ayakta duran bu partinin datlmasgerektiini ileri sryorlard.Dnk gazetelerde okuduumuz bir haber yukardakiyargnn nihayet gereklemek zere bulunduunugsteriyor. DP'nin mallarna mahkeme karar ile elkonmu, btn binalar mhrlenmi, her trl faaliyetidurdurulmutur. Partinin datlmas, hukuken ortadankalktnn ilan edilmesi her halde artk bir gnmeselesidir.DP hakknda teden beri bilinen ve beklenen akbetinbylesine gecikmesi, 27 Mays hareketi ile balayandevrim idaresinin hukukilik esaslarna bal kalmakhususunda ne kadar dikkatli davrandn gsterir. 27Mays' baaranlar, dk iktidarn sorumlular ile osorumlular barnda tayan hkmi ahslar kat'iyyenbirbirine kartrmamlar, bunlar ayr ayr elealmlardr. DP'li sulularn says ne kadar ok,ilenen sular ne kadar ar olursa olsun, eer DemokratParti'nin kapatlmasn gerektiren kanuni zaruretlerbulunmasa idi, bu partiye yine de iliilmeyecekti. Bugnyurdumuza hkim olan, davranlarmzda keyfi deil,hukuki olmak zihniyetidir. Bu zihniyetin toplumda kksalmasn ve bir daha koparlamazcasna yerlemesinidileriz.imdi bir mddettir zihinleri kurcalayan bir meseleninyaknda tekrar canlandn greceiz.- Dkler yargland, DP de kapatld. Peki, DP'liler veDP'ye oy verenler ne olacak?

Eski iktidar partisinin onca kt icraatna ramen birokmasum vatandan DP'ye bal kaldklarna, biroklarnnda bu partiye oy vermek istediklerine phe yoktur.Siyasi faaliyetler yasa ortadan kalkt zaman buvatandalar kazanmak uruna partiler arasnda kyasyabir sava balayacak, hatta DP'nin oy mirasna konmakamac ile yeni partiler de kurulacaktr. Bizce bupartilerin en nemlisi yine eski DP'lilerin kuraca birparti olabilir. Fakat hangi fikir bayra altndatoplanacaktr bu vatandalar? Bundan byle din konusununsmrlmesine gz yumulmayacana, dk iktidarn dazlenir bir yan bulunmadna gre, DP miraslarvatandaa nasl bir sloganla hitap edeceklerdir?Siyasal faaliyetler yeniden balaynca herhalde oldukailgi toplayc kavgalar seyredeceimiz anlalyor.

4.9.1960

ARTLI BRAVO

Profesr Turhan Feyziolu'nun aktif politikay brakppek sevdii bilim hayatna dnmesi CHP saflarnda iyikarlanmad. Hemen btn arkadalar krgnlklarnbelirtir yazlar yaynladlar. ''Bu srada partigrevlerinden nasl uzaklarsn? Nereye gidiyorsun?''dediler. lerinde Feyziolu'nu bencillikle,oyunbozanlkla sulamaya kalkanlar bile oldu. Bir kiikp da:- Bravo Turhan! Karakter adam imisin. Engeller kalktiin mesleine dnyorsun. Senden zaten bunu beklerdik.Yolun ak olsun!Demedi.Oysa, profesrn davrann objektif olarakincelediimiz zaman yukarki hkme varmak kanlmaz birzaruret gibi geliyor bana. Bugn burada bu noktay birazkurcalamak istiyorum.


18/33

Profesr Feyziolu kendini bilim yoluyla memleketeyararl olmak iin hazrlam bir adamdr. Mesleinindaha ilk yllarnda parlam, gen yanda krs sahibive alnnn teri ile profesr olmutur. Kanunlarnanayasaya uygunluunun murakabesi konusunda yazd telifeser, yurdumuzu hukuk devleti artlarna kavuturmakisteyenlere bugn de k tutacak bir deer tar. Bukitab Feyziolu CHP devrinde yazmt ve o sralardakendisi hibir partiye kaytl bulunmuyordu. Gerek birbilim adam nitelii iinde memlekete dnen ve yaratankafalar yetitirmekten gayri bir kaygusu yoktu. DP'ninvaadettii hrriyet ortam gereklemeyip de rejim hzladmlarla soysuzlama yolunu tutunca, btn yurtseveraydnlar gibi, Feyziolu da ac bir hayal krklnaurad. Fakat krssnden ayrlmay, gnlk politikayaatlmay yine dnmyordu. Kimi maneviyat veahlakyat profesrlerin snd (idare-i maslahat)yoluna sapmayacak, hak bildiini krssnde akasylemekten ekinmeyecekti. Fakat dk iktidar buna daimkn vermedi. Bir gn ''Nabza gre erbet veren eyyamadamlarndan olmaynz!'' tarznda formlledii pekmasum, pek basit bir d beyefendileri gazaba getirdi.O da krssnden ve sevgili rencilerinden ayrlmakzorunda kald.te profesrn aktif politikaya girmesi byle oldu.Bilgili adamd, dinamik ve alkan adamd, gzel konuanadamd. Rejim davalarn Meclis krssnden savunmaktamuhalefete byk yararlar dokundu.mdi, bilimsel ve siyasal hrriyetleri boan engellerykld iin bu deerli adam zorla girdii politikaybrakmak, yeniden niversiteye kavumak isterse ona kimne diyebilir? Hatta belki byle davranmasayd, ilerideonu tenkide kalkanlara hak vermek gerekecekti. Zira nede olsa politikann - hele iktidarda - insanlara parlakve atafatl imknlar salad bir gerektir. Bilimyolunda harcanan gayretlerin mkfatn sadece iimizdebuluruz. Politika ise biraz da alk, hret ve caf cafdemektir. Gen bir adamn bunlar kendiliinden tepmesiancak bir olgunluk iareti saylmaldr.

Sonra bir de u var: Bask idaresi ortadan kalktna vehukuk devleti uruna zden almalara balandna gre,Turhan Feyziolu, kendi ihtisas erevesi iindehizmetlerine elbete devam edecektir. Aktif politikadanekilmekle manastra kapanmyor ya bu adam. Birka yllkparti ii hayatnda edindii tecrbelerle de olgunlaankiiliini o, belki daha verimli bir ekilde yine toplumuruna harcayacaktr. Ve Tanr korusun, eer bir gnnabza gre erbet vermek zihniyetine kar geldii iinyeniden grevini yapamaz duruma derse, ProfesrFeyziolu'nun paalar svayp bir daha muhalefetsaflarna katlmas daima mmkndr.O gnlerin artk hibir zaman geri gelmemesini yrektendiliyoruz. Yalnz, u kadarcn syleyelim ki,Feyziolu bu ihtimalin dnda birtakm kiiselnedenlerle bir gn aktif politikaya dnerse ben ''bravo''mu derhal geri alacamdr.

7.9.1960

BR BROR OKUDUM

Dk iktidarn antidemokratik davranlar gittikeiddetlendii bir srada memleket aydnlar, birokgazeteci, hukuk, iktisat, hatta tp profesrleri bugidii durdurmak iin rpnrlarken anayasa Ord.Profesr Sayn Ali Fuat Bagil'in devaml olaraksustuunu; bylelikle hrriyeti genlii zdnyazmtm. Prensip olarak Bagil'in istifasn kabuletmeyen Hukuk Fakltesi Profesrler Kurulu, kendiynnden belki hakl saylabilirdi ama bu genlerintutumlarnda haksz olduklar manasna gelemezdi.Sayn Ali Fuat Bagil, ''Yeni Sabah''ta yazdmakalelerinden birinde bana bir eser gnderdiini, bunuokuduum zaman kendisinin susmadn, gerekli tenkitlerizamannda yaptn greceimi bildiriyordu.


19/33

Profesrn (Vatanda Hak ve Hrriyetlerinin KorunmasMeselesi ve Anayasamz) adl, 1956 ylnda baslm 36sahifelik bir bror hacmindeki eserini aldm ve dikkatleokudum. lgisine teekkr ederim. Ancak, memleketi vemaneviyat bir bilim adam olarak kendisinin, zerineden grevi yapmad hakkndaki kanaatim ne yazk kideimedi. Sayn Bagil brornde, ksaca, anayasamznvatandaa tand hak ve hrriyetlerin hukuki teminattanyoksun bulunduunu sylyor ve anayasamz deitirmekgerektii zerinde duruyor. Bu, ok partili hayatagetiimizden beri birok yazarn sk sk iledii birkonudur. Yeni bir fikir deildir. Konvansiyonel birzellik tayan, koskoca bir devrimin balca dayanantekil eden, uzun bir sre tek parti rejimine greileyen o anayasay olduu gibi muhafaza ederekdemokratik hrriyetler sistemine geilemeyecei meydandaidi. Bu konuda dk iktidar partisi ileri gelenleri dehenz muhalefet yllarnda iken tenkitlerde bulunuyor,iktidara geerlerse hem antidemokratik kanunlaryrrlkten kaldracaklarn, hem de anayasay yeniartlara uygun bir hale getireceklerini vaadediyorlard.Geldiler ve vaatlerinin tersini yaptlar. Bu noktazerinde artk fazla durmaya demez.imdi mesele u! Anayasada vatandaa tannan hak vehrriyetlerin hukuki gvenlikten yoksun bulunmas,anayasaya aykr olarak dk iktidar tarafndankarlan kanunlarn meruluunu salayabilir mi? Yanimilletin yegne hakiki mmessilidir diye Byk MillitMeclisi'nden geen her kanun mutlaka anayasaya uygun musaylacaktr? Bu hususta sayn profesr pek kesin birhkme varyor ve ''evet yledir'' diyor. Brorn 15'incisahifesinde okuyoruz: ''ngilizler, parlamentolarnnstn salahiyetlerini anlatmak iin, parlamento yalnzerkei kadn, kadn erkek yapamaz derlermi. Halbukingiliz Parlamentosu fiiliyatta ngiliz teamlikanunlarndan hibirini deitiremez. Biz bu ngilizataszn asl kendi parlamentomuz iin syleyebiliriz.Bugnk anayasamzn demokratik bir mutlakiyete temayleden sistemi gz nnde tutulursa, Trkiye Parlamentosu

hakikaten yalnz erkei kadn, kadn erkek yapamaz.Bundan baka, parlamentomuz hukuken her eye muktedirdir.Yine de Byk Millet Meclisi'ni diledii gibi kanunyapmaktan, kanun ilga ve feshetmekten, hak vehrriyetleri diledii gibi ve diledii kadar hudutlaypkaytlamaktan alkoyacak hukuki bir mania mevcutdeildir.''Sayn profesr, bizim paylaamadmz bu pek kesin, pekar yargsnda eer hl direniyorsa, Yassadasanklar iin mkemmel bir savunma dayana buluyor,demektir. Bu takdirde maneviyat ve medeniyeti birinsan sfat ile vicdannn sesine uyarak derhal adayabavurmal ve dklere elinden gelen yardmesirgememelidir.Ben baka trl dnyorum! Vatanda hak vehrriyetlerini korumak ynnden anayasamzn geri bykeksiklikleri vardr, fakat bu anayasay nihayet bir lafkalabalndan ibaret saymak da doru olmaz. Madem kimilletin yegne ve hakiki mmessili Byk MilletMeclisi'dir, o halde hak ve hrriyetlerimizin hukukiteminatndan da yine Byk Millet Meclisi ve onunounluk grubu sorumludur. Kudretini Tanr'dan aldfarzedilen eski mutlakiyet hkmdarlar ile milletinoyuna dayanarak Meclis'e hkim olan modern iktidarlararasnda, anayasa teminat ne kadar eksik olsa da bumahiyet eitliini grmek yanltr. Hikyeyi bilirsiniz!Padiah, adamn idamn ferman buyurmu. ''Son arzusunuyerine getiresiz,!'' demi. Adam asacaklar. Son arzusunusormular. ilek yemek istemi. Oysa mevsim k. Padiahaarzetmiler. Szn tutmuyor durumuna dmemek iin idamgeri brakm.Bu hikyedeki hkmdar teminat sadece hkmdarn keyfi.ster tutar, ister tutmaz. Onun sorumu, eer dinlerse,vicdannda sakldr. Millete kar verilen sz isevicdandan baka ayrca hukuki bir soruma da iarettir.Byk Millet Meclisi krssne kp da ''Cumhuriyetesaslarna ballk''tan ayrlmayacaklarna dairnamuslar zerine ant ien insanlar, anayasa dzeninidiledikleri gibi ayaklar altna seremezler. Sererlerse,


20/33

hukuk dna km, kendi varlklarn inkr etmi,gayrimeru bir hale gelmi olurlar.te bir ksm gazetecilerimiz, hukukularmz ve hermeslekten aydnlarmz yllardan beri bu tehlikeye iaretediyorlard. Nitekim sayn profesr Bagil de ankaya'yaarld bir gece sohbetinde Tahkikat Komisyonuyetkilerini arttran kanunun anayasaya aykr olduunudklere gizlice sylediini (devrimden sonra) aavurmak lzumunu duymutur.niversite genlii ise, Esas Tekilat Hukuku saynprofesrnn ok daha erken, anayasaya henz ilk tekmeleratlrken davranmasn bekliyor ve kapal sohbettoplantlarnda deil, niversite krssnde ve gazetesahifelerinde fikrini aka belirtmesini istiyordu.Ne ise, bu gecikme yznden kayba urayan herhalde Trkgenlii olmamtr.

8.9.1960

''VATANDA TRKE KONU!''Trke konusunda ne kadar duygulu olduumu okurlarmyakndan bilirler. Bu topraklar zerinde gzel dilimizinhep egemen kalmas, ocukluumdan beri balandmlklerden biridir. Trk mahkemelerinde geecekdurumalarn, yabanclara kolaylk olsun gibi iyi birniyetle de olsa, o anda resmen baka dillereevrilmesini doru bulmadm daha iki gn nce buradauzun uzadya savunuyordum. Dilimizin yabanc szcklerdenarnmas uruna yllar yl karnca kararnca abaladmda meydandadr. Trke karln bulmak iin bir szckzerinde kimi zaman dakikalarca dndm olur. Bulursamsevinir, bulamazsam zlrm. Milli kltrn her alanda

olduu gibi, dilde de ancak kendi temelleri zerinderahata geliip ykselebileceine inananlardanm.Byle olduu halde M.T.T.B. tarafndan giriilen''Vatanda Trke Konu!'' kampanyasn hi beenmediimiburada aka belirtmeliyim. Zaman zaman cokun birheyecanla ele alnp bir sre geince aresiz vazgeilen

bu yanl ve lzumsuz hareketlerin milli kltrmzeyararl olmak yle dursun, ona zarar verdiikansndaym. Sokaklarda ve herkese ak olan yerlerdearalarnda Trkeden gayri bir dille konuan insanlarayaklap onlar belki de bilmedikleri, bilseler bile oanda nedense konumadklar bir dile zorlamak ilkinhrriyet kavram ile badar bir davran saylamaz.yi niyetlerinden kukulanmadm M.T.T.B. sayn yeleri;altnda devletimizin imzas bulunan (nsan HaklarEvrensel Beyannamesi)ni herhalde okumulardr. Orada dil,rk ve mezhep ayrlklarndan tr fertlerin baskaltna alnamayaca, zel ileme bal tutulamayacayazldr. Ayrca, bir de milletleraras antlamalaragirmi (aznlklar hukuku) diye bir messese vardr.Devletler, snrlar iindeki aznlklarn kendilerinezg, sosyal ve etnik geleneklerini devam ettirebilmehaklarn, karlkl olarak tanmlardr. Trkiye'dekiaznlklarn okullar, kiliseleri, cemaat tekilatlar,gazeteleri ak ve serbesttir. Baka memleketlerde deTrk soyundan aznlklar yaar. Onlarn da okullar,camileri, dernekleri ve gazeteleri gvenlik altndadr.Bir gn oradaki soydalarmza rnein ''ille Rumca,Srpa, ya da Rumence konuacaksnz!'' diye baskyapldn duyarsak houmuza gider mi?Yaadmz yzylda milli olmann balca gerei hakknaramaktr. Hakkn aramasn bilmeyen toplumlar millilikvasflarn zamanla yitirirler. Fakat hakkn aramannilk art da bakalarnn hakkna sayg gstermektir. Buana ereve iinde, su olmayan davranlarndan trfertlerin hrriyeti hibir ekilde kslamaz. Bir adamister yabanc, ister aznlk, ister zbez Trk olsun,kolayna nasl geliyorsa yle konuur. Ona kar gelmeye,hatta ''ikaz''da bulunmaya kimsenin hakk yoktur.

Dilimizi ve milli kltrmz byle ''vatanda Trkekonu!'' kampanyalar ile gelitiremeyeceimizi artkrenmeliyiz. Bu uurda daha esasl, daha srekli vephesiz daha etin gayretler harcamaya mecburuz. Bugnhalis Trk soyundan geldii halde bir kelime Trkebilmeyen milliyetini retemediimiz iin kendini Arap,


21/33

ya da Krt sanan saysz vatanda yayor. M.T.T.B.'ninlkc genleri asl bu byk dava zerine eilmeli, onunzm yollarn aramaya almaldrlar.Trklnden habersiz vatandalara dilimizin ve millikltrmzn kl kapsn nasl aacaz? lkin bunutasarlayalm. Bizim ihmalimiz, bizim umursamazlmzyznden karanlklar iinde yolunu arayan zkardelerimizi ''vatanda Trke konu!'' parolasylakurtaramayacamz dnrsek, bu konuda belki dahagsterisiz, fakat daha yararl bir yol tutmak lzumukendiliinden ortaya kar.

11.9.1960

CHP 37 YAINDA

Kuruluunun otuz yedinci yldnmnde, CHP, tpk ilkgnlerinde olduu gibi etin davalarla kar karyabulunuyor. On be yllk ok partili demokratik denemetam bir fiyasko ile sonulanm, serbest seimlerledeimesi gereken iktidar, bu imkn ortadan kaldrldiin, nihayet zorla devrilmitir.Bugn bir intikal rejimi iinde yayoruz ve ikinciCumhuriyetin temellerini atmaya alyoruz. Temeller nekadar salam olursa rejimin de o nisbette uzun mrl vemilletimize yararl olacandan phe edilemez. Bu uurdazerine den grevi CHP nasl baaracaktr? Atatrk gibitarihin pek az millete nasip ettii bir byk adamtarafndan kurulan bu partinin, arada geen uzun yllararamen fazla ypranmad, daha dorusu her frsattakendi kendini genletirdii bir gerektir. Atatrk'n

lmnden sonra korkulan zlme ve geveme ihtimalleribir an olsun ufukta belirmemi, parti sk bir disiplinigds ile nn'ye balanmtr. Bir aralk milli birnitelie varan bu hal, kinci Cihan Harbi'nin dndakalmamz yolundaki gayretlerinde sayn nn'ye yararlolmu, onun grevini kolaylatrmtr. Sonradan CHP'ye

kar amansz bir kampanya atklarn greceimiz DPkurucular, harp yllar boyunca nn'ye ballktan biran ayrlmamlar, byle bir eyi akllarndan bilegeirmemilerdir.CHP'nin bocalama devri 1945 ylnda balam, 1950'yedein srmtr. ok partili hayata geme teebbsCHP'nin kendi bnyesinden deil de yukardan geldii iino devirde bir takm acayip srmeler ve aksamalargrlmtr. Hrriyet sava efe kar yaplmyor, tamtersine hrriyet savan ef kendi eliyle ayordu.Rejimin gidi ynn iyi aydnlatabilmek iin o devrinolaylarn ayrca dikkatle ve uzunboylu, incelemekgerekir. Herhalde ak olarak bilinen bir ey varsa,eften yz bulmasalard, DP kurucularnn drtl nergeyiimzalamaya cesaret edemeyecekleri idi. Bu, dkiktidarca sonradan tutulan antidemokratik gidiin balcanedenini ortaya koyan bir gr saylabilir. Adamlar birfikre inandklarndan deil, punduna getirip iktidaragelmek istediklerinden ortaya atlmlard. Mademki artktehlike yoktu, anslarn bir defa niin denemesinlerdi?Bunu herhalde birbirlerine itiraf edemiyorlard. Belkibu, kafalarnda belirmi bir dnceden ziyade onlarsrkleyen bir igd idi. Bylece hem kendilerini, hemnn'y, hem de milleti kandrdlar ve 1950 ylnda birdaha gitmemek niyeti ile gelip iktidara oturdular.CHP en etin snavn 1950-1954 yllar arasnda verdi.Halk yeni iktidara inanyor, onu yrekten tutuyordu.Seim sisteminin nceden dnlmeyen bir gerei olarakCHP Meclis'e az sayda milletvekili sokabilmiti.Tekilat her yerde sarsnt geiriyordu. O aradaaknlkla birtakm hatalar ilendi. Bu hatalara kartecrbesiz ve bencil iktidar daha arlarn ilemektenekinmedi.

1954'ten sonra artk durum iyice aydnlanmaya balam,DP'nin yldz sndke CHP'ninkinin parlayaca gn gibibelli olmutu. Mutlaka iktidarda tutunabilmek iin DPhesabna gayri meru yollara sapmak, mtemadiyen suilemekten gayri are kalmyordu. Braknzyurtseverlii, lkseverlii, bu, akll insanlarn


22/33

tutaca bir yol olamazd. Ekonomik durumun bozulmas ilebalayan honutsuzluk, haksz, kanunsuz ve antidemokratikdavranlar arttka halk iktidardan soutuyor, CHP'yeyaklatryordu.Sonucu biliyoruz.imdi on be yllk bir denemenin l noktasnavarmzdr. Bu noktadan hareket ederek yeni birkaranla da dalabiliriz. zlediimiz aydnla dakavuabiliriz. Milletimizin yarnki kaderinden hepimizteker teker sorumluyuzdur. On be yllk ar savangzle grlr olumlu kazanc, yurdumuzda hakknaramasn bilir, iradesi kuvvetli, zulme tahammletmeyen, Atatrk yeni bir kuak yetimi olmasdr. CHPsaflarnda bu kuan temsilcilerinden bol bol vardr.Olgunluun tecrbesi ile genliin atlganln birarada toplayan bu partiden memleket byk hizmetlerbeklemekte hakldr.

13.9.1960

FKR NAMUSU

1954 ylnn galiba mart aynda, bir gn Menderes beniBabakanlk'taki dairesine ard. Basn Kanunu'ndayaplacak bir deiiklik hakknda dncemi renmek,daha dorusu nasl olsa yapaca deiiklie basnhazrlamak istiyordu. Yannda Adalet Bakanl MstearHdi Tan da vard. O gnlerde CHP'nin mallarn Hazine'yeaktaran kanun, Meclis'ten yeni kmt ve ben anayasayaaykrl meydanda olan bu karar (Otur ve Ala!)balkl bir yazmda iddetle tenkit etmitim. Bu konu

zerinde Adnan Bey'le aramzda ksa bir tartma geti.Kendisi, serbest seimlerle kurulmu bir Meclistarafndan onaylanan kanunlar iin anayasaya aykrlkiddiasnn ileri srlemeyecei tezini savunuyordu. Benise, milli iradeyi tam manas ile temsil eden birMeclis'in de hukuken aamayaca snrlar bulunduunu,

aarsa ''meruluk'' vasfnn ortadan kalkacansylyordum. Hdi Tan bilgisizliimi mazur gren tatlbir glmseme ile Adnan Bey'i destekliyordu. Anayasamzagre ''milletin yegne ve hakiki mmessili Byk MilletMeclisi'' deil miydi? Bu Meclis drst ve serbestseimlerle ibana gelmemi miydi? O halde Meclis'inverecei kararlarn ''hukuki'' deerine nasl itirazedilebilirdi? O aralk bir misale bavurmaktan baka arebulamadm!- Mesela dedim, bu Meclis milli iradeyi temsil ediyorumdiyerek kendi 4 yllk sresini bir 4 yl daha uzatamaz.Bu yolda bir karar alamaz. Alrsa hukuk dna kmolur.Misal Adnan Bey'i dndrd. Ortalkta bir an birsessizlik oldu. Hdi Tan, tatl tatl glmsemeye devamediyordu. Konuyu deitirdik.Bir ordinarys profesrn gnderdii bror okurken,yukardaki sahneyi hatrladm. ki zihniyet arasndayakn bir akrabalk bulunduuna phe yoktur. Ordinarysprofesr gibi dk iktidar sorumlular da Meclis

ounluunu ellerinde bulundurmak art ile, yrrlktekianayasaya dayanarak ''hukuken'' her eyiyapabileceklerini sanyorlard. Geri, anayasamznvatanda hak ve hrriyetlerini korumak bakmndan bykeksiklikleri vard. Fakat, buna ramen yukarki dncesakatt. ''Hukuki'' olan bir tasarrufun gayrimeruluusz konusu edilemeyeceine gre, Byk MilletMeclisi'ndeki ounluk neye karar verirse bu bir Tanrbuyruu mu saylacakt? O takdirde iktidar grubu kendisay stnlne dayanarak adalet messesesininbamszln ortadan kaldrsn, muhalefet hakknda bir''Tahkikat Komisyonu'' kurarak ona geni yetkiler versin,muhalefeti mahkm edip ezsin, ortadan kaldrsn, bu olur

muydu? Anayasadaki teminatn yetersizliini ne srerekbyle bir davrann ''hukuki''liinden nasl szedebilirdik? O zaman 27 Mays hareketi meruluunuyitirmi saylmaz myd? Profesrn brorn okurken,bunlar dndm ve hibir arka maksat gtmeksizin eerhl fikrinde srar ediyorsa Yassada'daki sanklara


23/33

yardm etmesi, onlar kurtarmaya almas gerektiinibelirttim.Profesr, bu dileklerime inandrc ve susturucu bircevap verecek yerde, tuttu ii ahsiyata ve hakaretedkt. Gya onun yazdklarn kasten deitirmi,kendisinin olmayan fikirleri ona mal etmiim. Yassada'yortaya atmakla kendisini tehdide kalkyormuum, falan,

filan...Bir anayasa hukuku profesrnn kendi okuttuu dersiilgilendiren bir tartmada konuya srtn evirip''ahsiyat''a sapmas biraz hazindir dorusu. Bundan drtyl nce, iktidarn henz kuvvetli olduu yllarda btnkusuru anayasaya ykleyen, o anayasaya gre karlacakher kanunu ''hukuki'' bulan bu profesr, 27 Mays'tanbiraz nce zel bir toplantda Tahkikat Komisyonuyetkilerini anayasaya aykr bulduunu byklerefsldamakla bir bilim adam olarak tuhaf bir durumadmtr. Bu itibarla imdi genlere daha ok hakveriyor ve ona istifasn geri aldran Hukuk FakltesiProfesrler Kurulu'nu, durumu bir kere daha incelemeye

davet ediyorum.

17.9.1960

K KUVAYI MLLYE

27 Mays devriminin kime kar yapld sorusu hl birtartma konusudur. Bu hareketin partilerst karakterineiaret edenler, yurdumuzda bir ahlak ve lk savagerektiini belirtiyorlar. Son gnlerde yaptkonumalarda, Milli Birlik Komitesi yelerinden sayn

Muzaffer zda, 1876'dan bu yana hemen btn demokratikve ileri hamlelerin iflasla sona erdiini syleyerekgerekli sosyal slahata ba vurmadmz takdirde milletolarak varlmzn tehlikeden kurtarlamayaca noktaszerinde durdu. Sayn zda'a gre, kinci Merutiyetbalangcnda olduu gibi, Birinci Cumhuriyet sonunda da

partiler, milli menfaatlerimizi unutarak birbirlerinegirmiler, zel ihtiraslar uruna memleketin bir kardekavgasna srklenmesine yol amlardr. Bu halin birdaha tekrarlanmasna engel olacak tedbirleri almak,vatanda aydnlatmak, bilim n vatan zerineyaymak, ayn zamanda geni lde sosyal ve ekonomik birgelime hareketinin temellerini atmak zorundayz. D

dnyann ilerleyi temposuna yaklamak ve o tempoya ayakuydurabilmek iin baka aremiz yoktur.Bu dnceler sayn nn'nnkilerle pek badar gibigrnmemektedir. Eski muhalefet lideri (bugn iinherhangi bir muhalefetten sz etmek gtr) baarlandevrim hareketinin kt bir idareye ve geri, sakat birzihniyete kar gze alndn, u halde imdiye dein ozihniyetle savaanlar devrimin hazrlaycs vedevrimcilerin yardmcs bilmek gerektiini sylyor.leri srlen bu iki tez zerinde uzun boylutartlabilir. Uzun bir sreyi kaplayan ana izgileriile ele alnd zaman Muzaffer zda'n hakl bulunduunoktalar phesiz vardr. Yakn tarihimizi ksaca gzden

geirirsek bunu aka grrz.1876 Birinci Merutiyeti iflas etmitir. 1908 kinciMerutiyeti iflas etmitir. 1924 Terakkiper frkahareketi iflas etmitir. 1930 Serbest Frka denemesiiflas etmitir. Nihayet 1945 demokrasi hamlesi, on beyllk ileri geri bocalamalardan sonra, 1960 ylndaiflas etmitir.Sayn zda, 27 Mays devrimcilerini kinci (KuvayMilliye) kua olarak adlandryor. Memleket aydnlarnbu lk etrafnda toplanmaya aryor.Burada dikkat edeceimiz bir nokta var. Kabataslakyukarya sraladmz iflaslar arasna girmeyen birtanesini unutmayalm: Atatrk'n baarlar ve

Atatrklk.Son on yl iinde en korkun ve en tehlikeli hcumlarAtatrk'e ve eserine kar gze alnmtr. Oy kavgas veoy yamacl uruna byk tavizler hep Atatrk'n eserizerinden yaplmtr. Bununla beraber iine srklendii


24/33

pek ar artlara ramen, Atatrk' korumaya alanyine de muhalefet olmutur.Ben 27 Mays' daha ziyade Atatrk'n ve Atatrklnparlak bir zaferi olarak karladm. O gn yurdumuzdainsana ferahlk verici bir Atatrk havas estiinicierlerimde duydum.O halde, Muzaffer zda'n kinci (Kuvay Milliye) diye

adlandrd bugnk devrim ruhunu Birinci (KuvayMilliye)nin bir devam saymamak iin ortada ne sebepolabilir? Birinci (Kuvay Milliye)nin aramzda yaayangerek temsilcisi nn, imdi hl CHP'nin bandabulunmuyor mu?Bu adam ve bu parti ile Milli Birlik hareketi arasndask bir lk birlii bulunmasndan daha tabii neolabilir?Sayn zda, temsil ettii hareketin tm bamsz veyansz bir karakter tad noktasnda srar ederken,biraz da babasna omuz silken bir evlat durumuna dmve bylece evremizdeki Atatrk ve devrim dmanlarnacesaret vermi olmuyor mu?

Bence bu kukulara, bu tartmalara hi yer yoktur. Sonyzyl tarihimizin eitli hareketleri arasnda bugniflas etmeyen yalnz Atatrk devrimidir. Onun etrafndabtn lkcler smsk birbirimize sarlalm.Kurtuluumuz buna baldr.

22.9.1960

PROF.'LARIN HAKKINI VERELM

Bir zamanlar umac gibi korkulan solcu, sosyalizm gibi

deyimlerin 27 Mays'tan beri artk rahata kullanldnadikkat ediyor musunuz? Devrim hareketinin yurdumuzdagerekletirdii en olumlu, belki de en yararldeiiklik bu olsa gerektir. Vatanda kalplam, dogmahaline gelmi klie fikirlerden kurtulma abasiindedir. Trkiye'yi ekonomi ynnden nasl

kalkndrabileceimiz, memleketimizde sosyal adaletinasl gerekletirebileceimiz, fakir kylnn retimgcn hangi yolla arttrabileceimiz konularnyazarlarmz bugn ekinmeksizin tartyorlar. Bilimiin yasak blge olamayaca gereini, toplumun ancakhr dnceye sayg gsterilmekle ilerleyebileceinidevrim yapclar her frsatta tekrarlyorlar.

27 Mays'a dein yurdumuz byle bir ortamdan yoksundu.Trkiye'nin meseleleri zerinde kafa yorarken, birtakmfikirlere yle uzaktan bile ilimek son derece tehlikeliidi. Her devrin byklerine kavuk sallamay meslekedinen, iktidarlar tekelcilie srklemekte karlarnbulan kapkullar derhal harekete geer, iyi niyetlimemleket ocuklarna vatan hainlii damgasnyaptrrlard. Geri bu kapkullarnn bir ksm hlaramzda ve hl yeni iktidar da artp millettenkoparmak gayretindedir. Fakat bu ok bayatlam ve foyasmeydana km taktiin eski kapkullarna yarardokunabilmesi iin 27 Mays' douran lknn hzndankaybetmesi ve unutulmas gerektir. Herhalde gnmzn

gerei, i bandaki sorumlularn hr dnceyi milliykseliimizin vazgeilmez art bildikleri ve herbakmdan bilime sayg duyduklardr.Eski ile yeni rejimler arasndaki en byk ayrm noktasbu olduuna gre, durumun gerektirdii bir teebbs vakitgeirilmeden ele alnmaldr. Mesele u: Bir zamanlaryurdumuzda resmi olmayan btn dnceler kovaland, odnceleri savunanlar ulu orta damgaland bir sradakimi bilim adamlarmz da kovuturmalara uram,mahkemeye verilmilerdi. Bunlarn susuzluu meydanakt, hepsi beraat etti. Buna ramen o zamanki idareyeve - ne yazk ki - bir ksm bilim evrelerimize hkimolan tekelci zihniyet, bu adamlarn aramzda

barnmalarna imkn brakmad. Her birini kendi alanndabalbana birer deer olarak tandmz bilginler,yurdumuzdan ayrlmak, yabanc niversitelerde almakzorunda kaldlar. Dikkat edilecek bir nokta, bunlardanhibirinin Demir Perde gerisine bavurmaddr. Tersine,hepsi de bugn Demir Perde metotlarndan nefret eden,


25/33

Demir Perde zihniyetini hr dnce hesabna en byk birtehlike bilen Bat lkelerinde i buldular. BiriKanada'ya, biri Birleik Amerika'ya, biri Fransa'yagitti. Biri de aramzda kalarak evine ekildi.Fikir hrriyeti dmanlarnn teden beri iddia ettiklerigibi bunlar gerekten satlm kimseler olsalard, ilkinmahkemede hkm giymeleri, hadi mahkemede sularn

gizleseler bile, memleketten bir daha belki hi gelmemekzere ayrlnca, satldklar yere snmalar gerekmezmi idi? Sonra ayrca, bilim adam ynnden hibirsknts olmayan, her ihtisas kolunda zengin elemanlarbulunan, dnya lsnde tannm niversiteler, ylepheli ve deersiz yabanclara barnda yer verir,onlara kucak aar m idi?Arkada braktmz on yl, bu vatandalarmzntemizliini ve yetitikleri alanda ciddi birer deerolduklarn ispata yetse gerektir. Milli Birlik hareketiile beraber yurdumuzda meydana gelen zihniyet devriminibir an nce aa vurmak zorunda olduumuza inanyorum.27 Mays lksn temsil eden yeni idare vaktiyle

hakszla urayan ve ok strap eken bu vatandalarndurumunu yeniden incelemeli ve onlara grevlerini gerivermelidir.Gelirler mi, gelmezler mi, elbette bilinemez. Fakatgelseler de gelmeseler de her bakmdan byle birdavrann lzumu meydandadr.

28.9.1960

555 K

Ankara'nn o sevimli pastrma yaz balam, Kzlay'danShhiye'ye doru akam karanlnda yava yavayryorum. Gnein biraz nce kadife nlaryla okadvcudum tatl bir rahatlk iinde. Cana yakn birkalabaln ortasnda kendimi koyvermiim. Hibir eydnmyorum. Keyifliyim. Birer ikier yanan elektrik

lambalarnn aydnlatt ehrelere bakyorum. Herkeskeyifli, herkes neeli, kaldrmlar dolduran, ou geninsanlar bir aa, bir yukar dolayor, gnnyorgunluunu karyorlar. Kahveler, ay evleri, kokteylsalonlar glerek konuan gruplarla dolu.- Birka ay nce sapk iktidara yumruk sallayanlar, bucaddeyi bir hiddet denizi halinde batan baa

dalgalandranlar bunlar m idi?Diye aklmdan bir soru geiyor. Kendi kendime:- Elbette bunlard.Diyorum ve evreme daha scak bir ilgi ile bakyorum. Tektk tandk yzlerle karlayorum. Sevgi ile,gzlerinin ii glerek beni selamlyorlar. Ayn sevgi ileben de onlar selamlyorum. Birka gen arasnda beniseen bir tanesinin arkadalarna yavaa admfsldadn sezer gibi oluyorum. Bir bbrlenme duygusuhafiften iime yaylyor. E... ne de olsa gazeteciyiz,basn mensubuyuz. Falih, Bedii, etin, Metin, biz dehrriyet uruna az m altk yani? Biz susup otursaydku uslu kalabalk hi yerinden oynar, bir yanarda

heybeti ile ayaklanr m idi? Biz olmasak Milli BirlikHareketi doar m idi acaba? Biz olmasak hangi yarbay,hangi albay, hangi general artk kmldamak, bir eyleryapmak gerektiini dnebilirdi? ktidar koltuunudklerin banda paralayan, aslna baklrsa, bizdik,biz. Biz olmasak?..Shhiye'ye yaklatka iimdeki bbrlenme duygusu dahada artyor. Yllardr grmediim okul arkadamNureddin'e rastladm. ''Nadirciim'' dedi, kucaklatk.Biraz tede hi tanmadm bir gen yanma geldi. Cokunbir dille yazlarm vd. Daha sonra Ahmet Tahtakl'lakarlatm. Benden pek holandn sanmadm halde obile iltifat dolu baklarla beni selamlad.

Koltuklarmn kabardn hissediyorum. Nerede ise ukoca devrimi tek bama ben hazrladma inanacam.Falih, Bedii, Metin, etin benimle nasl kyaslanabilir?Onlar oluk ocuk. Gelii gzel tenkitlerle, drtsatrlk esprilerle bir memleket halkn coturabilirmisiniz? Sistemli almalarmla, az fakat z yazlarmla


26/33

devrimin felsefesini hazrlayan, 27 Mays'a k tutanbalca yazar benden bakas olamazd.Shhiye Meydan'nda bir kalabalk bekliyordum, dahadorusu muazzam bir kalabaln orada beni beklediiniumuyordum. Bu akam bu yrye ktm haber almolmal idiler. Genler zerime hcum edecek, omuzlarzerinde tanacaktm.

- Sensin, diyeceklerdi bu vatan kurtaran! Yllar ylbizi uyardn, bamzn stnde yerin var!Ben mi? Shhiye'ye vardm zaman kalabalk bak gibikesildi. Meydanda hemen kimsecikler yok. Kendi bamakaldm ve aklm da bama topladm. Dil TarihFakltesi'nin oralarda gecikmi yolcular yzme bilebakmadan saa sola dalrken, Ulus'a doru aradmlarla yryorum.Ezberlemeye altm bir kk ders!Hayal kurmak tatldr, gerek sanmamak artyla.Beenilmek iyidir, marmamak, azmamak artyla. Demingrdn kalabalk, byk Trk milletinin bir parasidi. Sen o paradan bir damla, ufack bir damla

saylabilirsin. 27 Mays' hazrlayan da, yapan da,baaran da milletin tmdr. Sen ister yazar ol, isterkomutan, ister bilgin; devrim yolunda sana den erefpay, biraz nce seni takdirle selamlayan gler yzlgenlerinkinden farkl olamaz. Sen olmasa idin, milletehizmet edecek takm takm yazarlar, komutanlar vebilginler vard. Kalabaln yreinde parlayan hrriyetn yakndan grmeseydin, sen kalemi eline alp dabir tek yaz karalayamazdn.O sevgiden hz almasa idi kimse yerinden kmldayamaz,kmldasa bile eli havada ylece kalakalrd.

1.10.1960

HUKUK ARKADAN YRRSE

Gen Asliye Hukuk Yargc ayaa kalkyor ve ''Gereidnld'' diyor: ''DP kapatlmtr.'' Sayg ile ayaktadinlenen karar herkesin bekledii bir karardr. Davackadar daval vekili de sonucun ble olacan bilmekte,hatta bunu istemektedir. Kapanan partinin Yassada'dakigenel bakan bile ifadesinde: ''Partinin kapanmamashususunda bir mdafaada bulunacak deilim. Bilakis

kapanmasnn bugnn artlar bakmndan doru olacakanaatindeyim'' diyor.Durum tuhaf olmakla beraber, imdi herkes hukukunyrdne ve hakkn yerini bulduuna inanmaktadr. Okadar ki Asliye Hukuk Mahkemesi tarafndan verilen karartemyiz edilmeyecektir. Cemiyetler Kanunu'na, anayasayaaykr davrand, dini politikaya kartararak eitlisular iledii meydana kan bir partinin byle birakbete uramas bir hukuk rejiminde olaan saylmaldeil midir?Durumun tuhafl, burada hukukun arkadan yrm olmas,ancak 27 Mays'tan sonra kendini gstermesi ile ilintiligibi geliyor bana. Demokrat Parti uzun bir sredir

Cemiyetler Kanunu'na aykr davranyordu. Bu itibarla,aslna baklrsa daha 1957 ylnda kapatlmas gerekirdi.Anayasaya uymamak, dini politikaya kartrmak gibisular da bu parti bir hayli zamandr rahata ilemekteidi.Acaba 27 Mays'tan nce bir mahkemeden byle bir kararkabileceini aklmzdan, hayalimizden geirebilirmiydik? Geirsek bile o kararn uygulanabileceinihavsalamza sdrabilir miydik? Bunu dnen bir adama ozaman deli derlerdi ve byle bir karar verecek biryargc o zamanki Adalet Bakan, ''grlen lzumzerine'' belki emekliye bile ayrmaz, onu dorucaBakrky'e teslim ederdi.

Fakat kendimize lgn dedirtmeksizin unu pekl farkedebiliriz: Yurdumuzda normal bir hukuk rejimi hkmsrseydi ve DP iktidar adalet messesesininbamszlna sayg gsterse idi, bir asliye yargc,iledii sulardan tr iki kelime ile bu partiyikapatabilir miydi? Buna vereceimiz cevap yine ''hayr!''


27/33

olacaktr. nk adalet messesesinin kutsallntanyan, hukuk devleti artlarn yrtmeyi vazife bilenbir parti ad geen kanunsuzluklar ve sular zatenileyemezdi. Kanunun belirttii sre iinde kongresinitoplamad, dini politikaya kartrd, anayasayumursamad ve iledii sular meydana kt zamanbana neler gelebileceini nceden bilen bir siyasal

kurul, elbette kendi tutumunu ona gre ayarlamak vedavranlarn kanun snrlar dna tarmamak lzumunuda duyard.Demokrasiden, insan haklarndan, temel hrriyetlerdenvazgetik, her akll iktidarn, birinci grevi, idaresialtndaki halkla beraber kendini de gerekli hukukkurallarna balamak olmamal mdr? Mutlakyeti Osmanlpadiahlar arasnda bu ynetim prensibine dikkatleuyanlar vard. Fransz devriminden nceki kimi Avrupakrallar kendi emirlerindeki adalete en ziyade yinekendileri sayg gsterirlerdi.Devlet messeselerini, kaytsz artsz kontroledebilecei bir tahakkm arac sanmak pek ilkel, pek

ocuksu ve o nispette tehlikeli bir dncedir.Yeryznde snrsz kudret yoktur. Byle bir hayalinarkasndan komak lgnlktan baka bir ey deildir.Kendini o hayale kaptranlar nnde sonunda kafalarnndaha byk bir kudret tarafndan ezildiini mutlakagrrler. Bunun aksini belirten bir rnee tarihterastlamak imknszdr.Gemiten ders almasn renemeyen ve demokrasiyi sadecebir firma ad olarak kullanmakla yetinen dk iktidarsorumlular hukuku bir keye iterken en byk ktlkendilerine ettiklerini anlayamadlar. Onlar nasl olsagidebilecekleri yere kadar gidecekler, bir noktadaduracak veya durdurulacaklard. Arkadan yetimek zorunda

braktklar hukuk bir gn elbet yakalarna yapacakt.Oysa, hukukla beraber yrmeye nem verselerdi, imdiiktidardan dm bile olsalar, yine aramzda ak alnladolaacaklard.

21.10.1960

BR DAHA

Yassada yarglamalar sresince dikkatlerin dalmasn,yurdumuzdaki dirlik, dzenliin aksamasn istemediim

iin u srada her trl siyasal tartmalardan kendimiuzak tutmaya kararl idim. Bu dnce ile geenlerdeCemil Sait Barlas'n bir satamasna cevap vermemitim.Sayn eski Ticaret Bakan, benim birok konulardasosyalist grleri savunurken basn rejimi konusundaneden liberal bir yola saptm soruyordu. Bu sorununaltnda gizlenen cevab fark etmemi deildim. Sayn SaitBarlas, yle demek istiyordu: Kendine dokunulmadzaman sosyalist geinir, fakat z kar sz konusuolunca liberaldir. Nitekim, bu yazy byle anlayanMBK sayn yelerinden Kur. Yzba Muzaffer zda,haftalk lke dergisine verdii bir demete benimkiiliimi ele alm ve bu vesile ile patronlara

veritirmi, bunlarn hibir inanca balanmadklarn,sadece birer derebeyi olduklarn sylemitir.Yarglamalar boyunca siyasal polemiklerden kanacamadair verdiim karardan yine de dnmeye niyetim yok. Sayneski Ticaret Bakan ile MBK yelerinden sayn yzbayhakkmdaki dnceleri ile ba baa brakmak, bence busrada onlarn kkrtt polemie girimekten yedir.Yurt menfaatlerinin imdilik byle gerektirdiikansndaym. Herkesin sosyalistlik taslad,sosyalizmin moda haline geldii bir devirde yaadmzagre, bu akma kar bir direnme gc olarak benim birderebeyi ya da bir kar dkn gibi gsterilmem belkide kimi insanlarn iine yarayacak bir iddiadr.

Ancak, iporta mal fikirlerden, klielemi toplumnazariyelerinden ve her trl dogmalardan nefret ettiimiin burada bir iki noktay bir daha aklamak gereiniduyuyorum: Yeryzndeki eitli sosyalist okullarninceleyen bilginler, bunlarn saysnn pek kabarkolduunu sylerler. Topluma kendi kafasnca yeni ve ileri


28/33

bir dzen vermeyi tasarlayan her politikac bu okullarnsaysn alabildiine arttrabilir. Bilim disiplininesayg duymayan bir grle incelendii zaman iin iindenkmak, eitli sosyalist okullar bir sralamayabalamak imknszdr. Oysa, geree varmak ve olaylarahkmederek zlenen sosyal adalete yaklamak iin bilimselmetottan ayrlmamak zorundayzdr. Bu metodun ndan

gittik mi, yeryznde saysz rneklerini grdmzsosyalist okullarn balca iki grupta toplamann mmknolabilece

Documents

27 MAYIS'TAN 12 MART'A I