Red

akto

r: B

en A

ndon

i; G

rafi

ka A

rtan

Buc

a 30

8

Në këtë numër: Qerim Vrioni, Gašper Malej, Roland Gjoza, Shpëtim Çuçka për Dritëro Agollin, etj...

E DIEL29 Tetor

2017

Një “Mace e zezë” në stadiumKushtuar fotos shqiptare, që mori çmim në “Word Press Photo” në Moskë ‘61

Për mjeshtrinPetrit Kumi

NGA BEN ANDONI

Për ata që nuk enjohin, emri iPetrit Kumit,duket filli-

misht si një emër ilargët dhe disi i mbe-tur larg, anipse i gd-hendur në rreshtin enderit të personazhevetë historisë së fotos sh-qiptare. Por, ja që nukndodh kështu. PetritKumi mbase është lar-guar nga e përditshm-ja e fotos, por ka mbe-tur një nga emrat mëtë respektuar të qy-tetit tonë dhe një njeri

tejet i angazhuar. Falë tijdhe pak njerëzve si ai, qësot nuk janë më, ne kemipulsimin e qytetit, zhvil-limin e tij, por edhe rritjene Shqipërisë në disa fusha.

Është e vërtetë që PetritKumi i ka marrë të gjithameritat që i takonin zyrtar-isht, por për pak njerëz tëtillë si ai, që i kanë shërby-er vendit në çdo kohë,vlerësimi është fare pakpara respektimit moral qëne duhet të kemi për ta.

Ndoshta besnik i kësajthirrje ka qenë studiuesi ipasionuar Qerim Vrioni, qëshquhet për qëmtimin egjërave të veçanta që lidhen

me foton shqiptare dhe jovetëm. Me pasionin e tij dhepunën sistematike kemi

shqyrtime interesante përjetën e shumë artistëve tëfotos, por edhe histori tëtëra fotosh, që kanë bërëhistorinë e vendit.

Në rastin tonë, kemibotimin e një shkrepje që iështë bërë një kapje të jas-htëzakonshme të një port-

ieri të njohur të kohës dhemjeshtëria e tij është e fik-suar bash në momentin e

caktuar nga Kumi. Trejanë personazhet kryesortë fotos (përveç të katër-tit… topit të futbollit) ,portieri kavajas ShefqetTopi, mbrojtësi po kavajasNazmi Maxhuni dhe sul-muesi tiranas, Bahri Ish-ka, të tre me karriera të

spikatura në kampionatetshqiptare të futbollit .Natyrisht, qendra e fotosi takon portierit Topi, pastij Maxhunit dhe i tretiIshka, në pjesën e djathtëfotos, na thotë historianii fotos.

Por Kumi nuk na kadhuruar vetëm këtë foto.Prej tij kemi një galeri të tërëpersonazhesh, ngjarjeshdhe kompozimesh kudo nëShqipëri, që e tregojnë njënjeri me interesa të larta nëartin e fotografisë por edheshumë i vëmendshme në pr-irjet e kohës. Kjo e bën ar-tin e tij të fotos edhe sotshumë interesant, por edhe

të këndshëm. Fotografia e tijs’është thjesht histori, por tëjep dhe një kënaqësi mirëfilliestetike, mu atë që e shikonme shumë kujdes Vrioni dhei jep përcaktimet e tij. PetritKumi, në ditët tona, është njëprofesionist i moshuar, me tëcilin ndahet këndshëm për-voja e jetës, që t’i i merrkëshilla dhe mund t’i dëgjoshfjalën e mirë për artin, kul-turën dhe zhvillimin e ven-dit.

Nëse Shqipëria do të ketëndonjë ditë muzeun e saj tëfotos, punët e tij do të kenënjë vend të merituar sepsejanë një tregues i bukur ivetë historisë së Shqipërisë.

E diel 29 Tetor 201714 -HISTORIA E FOTOS

NNGJARJE

Fotografia “Macja e zezë” e Kumit është vlerësuar me medalje nderi për fotografinë sportive në konkursin ndërko-mbëtar “World Press Photo” të vitit 1961 në Moskë. Një vit më herët, më 1960 në Beograd, Petrit Kumi është nderuar me“Diplomë”, për foton “Brigjeve të Adriatikut”(1959) në konkursin ndërkombëtar të talenteve të reja të fotografisë. PetritKumi mbetet një nga figurat më të njohura të fotogazetarisë shqiptare, ai mban titullin “Artist i Merituar” dhe vlerësimin“Mjeshtër i Madh” i Republikës së Shqipërisë.

NGA QERIM VRIONI

PAK HISTORIKPAK HISTORIKPAK HISTORIKPAK HISTORIKPAK HISTORIKMBI FOTOGRAFINË EMBI FOTOGRAFINË EMBI FOTOGRAFINË EMBI FOTOGRAFINË EMBI FOTOGRAFINË ESPORTIT NË VENDSPORTIT NË VENDSPORTIT NË VENDSPORTIT NË VENDSPORTIT NË VEND

Fotografia e sportit, përgjithë-sisht përbën një degë të fotogaze-tarisë. Historikisht në botë, “fo-tografia e sportit ka bërë një rrugëtë gjatë qysh prej analizave të her-shmë të Muybridge me vrapimet ekuajve”(Ang Tom—Photography-The definitive visual history—DK,Neë York, 2014, f.356). Fotografia eparë shqiptare me këtë temë (metë dhënat e deritanishme) datontetorin e vitit 1913. Në foto para-qiten në fushën e lojës dy skuadrafutbolli, ajo e ushtrisë Austro-hun-gareze (të dislokuar në veri të ven-dit) dhe skuadrës së Shkodrës, “In-dipendencia” të rreshtuara paranjë ndeshje midis tyre. Autori i fo-tos mbahet mjeshtri aparatit, KelMarubi (Marubi—Njerëz në Za esende të kujdesshme—FototekaKombëtare Marubi, Shkodër, 2012,f.292). Më pas, në lamin e fotografisësë sportit u pasqyrua gjerësishtedhe Rrethi i parë çiklistik i ven-dit (mundet i pari në Europë) nëvitin 1925 nga fotografi Shan Pici,me shumë gjasa, fotoreporteri iparë sportiv shqiptar (Shan Pici—Fotografi i dritës—Gazeta “Sh-qip”, 24 dhjetor 2013). Përveç këty-re foto sporti kanë realizuar edheKol Maca, Gegë Marubi e YmerBali.

Më 28 nëntor 1935 nisi pub-likimin në Tiranë e përjavshmja equajtur “Sporti Shqiptar”, ku ve-primtaritë sportive shoqëroheshinedhe me fotografitë përkatëse, krye-sisht të vendit. Gjithashtu, mjaftfoto sportive janë botuar në atëkohë edhe në revistat e njohurapolitiko-shoqërore “Minerva”,“Java” etj. Pas vitit 1944, nisi bot-imin në Tiranë, gazeta javore“Sporti Popullor”(më pas dy herënë javë), që shoqërohej vazhdi-misht me foto sportive, sidomos tëfotografëve si Prokop Kureta, En-ver Shabani, Adnand Hyka etj. Kyi fundit ka hapur, me gjasë, të parënekspozitë të fotografisë sportiveshqiptare (kryesisht të futbollit)në Tiranë në vitin 1998, veçse pajehonën e duhur për ngjarje të til-la. Gjithsesi, mendohet se fotogra-fia më e njohur dhe e vlerësuarshqiptare sportive, brenda dhe jas-htë vendit, mbetet ajo e fotografitPetrit Kumi, e titulluar “Macja ezezë”e vitit 1961. Ato kohë, Kumipunonte pranë ATSH, si fotoreport-er, por jo i mirëfilltë i sportit. PETRIT KUMI

Petrit Kumi, autori i fotos sëmësipërme, është lindur në El-basan më 20 maj 1930. Në mesin eviteve ’50 mbaroi Liceun Artistik

“Jordan Misja” për pikturë,ndërkohë që gjatë kohështrirjes1953-54, shërbeu si fotoreporter irevistës “Miqësia” e, prej vitit 1960deri më 1964, Kumi gjendet i punë-suar në ATSH. (Velaj Olimbi—Fo-tografia, në kufi të dy epokave—Revista “Spektër”, korrik, 2005,f.43). Në atë kohë sektori i fo-tografisë aty ishte kthyer në njëshkollë për fotogazetarinë sh-qiptare, ku të rinjtë mësonin ngapërvoja e më të vjetërve si, JaniRistani, Refik Veseli dhe MehmetKallfa. Më pas, Kumi fillon punë sifotoreporter te revista e përmua-jshme politiko-shoqërore, “Ylli”,me mundësi të shumta për të shpal-osur aftësitë dhe talentin e tij sifotograf. Aty, Kumi vazhdoi deri nëvitin 1988, një ndërkohë kjo mjaft engarkuar dhe frutdhënëse për të.Në fund të viteve ’80, ai merrdetyrën e përgjegjësit të labora-torit të ATSH, deri më 1991, kur delnë pension. Më pas krijon Sho-qërinë fotografike familjare “Kumi-foto” me ekspozita dhe shërbimefotografike të teknologjisë digji-tale.

Në krijimtarinë e Kumit, dal-lohet tendenca e trajtimit tëtemave politiko-shoqërore të kohësme sensin e artistit, gjetja e pikësmë të përshtatshme të fotografim-it, kuadrimi i goditur dhe raporti Igoditur i parametrave teknikë.Puna e tij është përmbledhur nëdisa albume, si “Në Kosovë”(1986),por sidoqoftë, më gjithëpërfshirësmbetet ai i vitit 2013 me titull “Jetapërmes objektivit”, ku shpalosetajka e krijimtarisë së tij mbi 60vjeçare. Një kapitull aty i kushto-het vetëm pasqyrimit të veprim-tarive sportive, ku përfshihet edhefotoja e jonë.

Fotografia “Macja e zezë” ësh-të vlerësuar me “Medalje Nderi”

për fotografinë sportive nëKonkursin Ndërkombëtar “WorldPress Photo” të vitit 1961 nëMoskë. Një vit më herët, më 1960në Beograd, Petrit Kumi ështënderuar me “Diplomë”, për foton“Brigjeve të Adriatikut”(1959) nëkonkursin ndërkombëtar të tal-enteve të reja të fotografisë. PetritKumi, mbetet një nga figurat mëtë njohura të fotogazetarisë sh-qiptare, ai mban titullin “Artist iMerituar” dhe vlerësimin “Mjesh-tër i Madh” i Republikës së Sh-

qipërisë. PERSONAZHETE FOTOGRAFISË

Tre janë personazhet kryesortë fotos (përveç të katërtit… topittë futbollit), portieri kavajasShefqet Topi, mbrojtësi po kavajasNazmi Maxhuni dhe sulmuesi ti-ranas, Bahri Ishka, të tre me kar-riera të spikatura në kampionatetshqiptare të futbollit. Natyrisht,qëndra e fotos i takon portieritTopi, pas tij Maxhunit dhe i tretiIshka, në pjesën e djathtë fotos.

Shefqet TShefqet TShefqet TShefqet TShefqet Topiopiopiopiopi (Kavajë,1934-Kavajë,1998)-Ka luajtur kohën mëtë gjatë si portier i skuadrës “Besa”e Kavajës për disa vite me rradhë, ishquar për pritje spektakolare.Fillimisht ka luajtur me skuadrën“Partizani”(1956-1958), mandej meekipin kavajas deri nga fillimi iviteve ’70, kur ndërpreu pjesëmar-rjen zyrtare në sportin e futbollit.Topi është aktivizuar dy herë meKombëtaren e Shqipërisë, ku veço-het ajo ku skuadra jonë fitoi përherë të parë në kualifikimet euro-piane dhe botërore, në ndeshjenme Danimarkën, 1:0 në Tirane, më30 tetor 1963.

Nazmi Maxhuni Nazmi Maxhuni Nazmi Maxhuni Nazmi Maxhuni Nazmi Maxhuni (Kavajë, 1938-Durrës, 2014)-Mbrojtës, fillimisht iaktivizuar me skuadrën e qytetittë lindjes, më pas me atë fqinje,“Lokomotiva” e Durrësit. Ai kaluajtur me qindra ndeshje ko-mbëtare dhe 8 ndërkombëtare me“Besën” dhe “Lokomotivën”. Shqu-hej për trupin e tij të gjatë, të fortëe të shpejtë, që përgjithësisht ukrijonte vështirësi sulmuesvekundërshtarë për të gjetur portënpas tij. Pas lënies së futbollit, Max-huni, si tifoz i thekur gjerman, nëvitet ’90, krijoi në Durrës Shoqatëne Futbollit “Gerd Myler”, për ndertë golashënuesit të njohur gjer-mano-perëndimor të viteve ‘70. Aiu dallua edhe në lëvizjen përdemokraci në fillim të viteve ’90 nëqytetin e Durrësit, shtojmë seNëna e tij ishte vajza e atdhetarittë shquar, Isa Boletini.

Bahri Ishka Bahri Ishka Bahri Ishka Bahri Ishka Bahri Ishka (Tiranë, 1944-Ti-ranë, 2007)-Sulmues i ekipit të “17Nëndori” i Tiranës qysh prejmoshës 17-18 vjeçare. Së toku memjaft bashkëmoshatarë të tij, kri-juan shenjzën e njohur të futbollittiranas shumë të suksesshëm tëfundit të viteve ’60, që i dha toninkëtij sporti. Ka luajtur rreth 300

Një “Mace e zezë” në stadium

Personazhet e fotosTre janë personazhet kryesorë të fotos (përveç tëkatërtit… topit të futbollit), portieri kavajas Shefqet Topi,mbrojtësi po kavajas Nazmi Maxhuni dhe sulmuesitiranas, Bahri Ishka, të tre me karriera të spikatura nëkampionatet shqiptare të futbollit. Natyrisht, qendra efotos i takon portierit Topi, pas tij Maxhunit dhe i tretiIshka, në pjesën e djathtë fotos.

Petrit Kumi

Botimi i parë i fotos, 1 mars 1961

E diel 29 Tetor 2017 - 15MEA CULPA

ndeshje, më e veçanta ajo me“Ajax” e Amsterdamit, në Tiranëmë 1970 me rezultatin 2:2, holland-ezët atëherë ishin jashtëtoksorë nëfutbollin europian. Me ekipin ko-mbëtar, Ishka është aktivizuar 3herë. Pas lënies së futbollit silojtar, më 1972, ai u kthye në stud-jues shkencor sportiv për këtë lojëkaq popullore, fushë ku morigradën Prof.Dr. Ndërkohë u aktiv-izua edhe si trajner futbolli.

Fatëkeqësisht, asnjë nga të trepersonazhet e fotos tonë, tani nukjeton më, por në sajë të fotografisësë njohur “Macja e Zezë” të mjesh-trit Petrit Kumi, ata jetojnë parasyve të mijra shikuesve të fotos.Madje, ata do të kujtohen jo vetëmnga bashkëkohësit dhe të njohu-rit e tyre, por edhe nga brezat eardhshëm, dashamirë të lojës top-kamb, sidomos për lidhjen midistyre dhe topit në minutën ‘28 minutën ‘28 minutën ‘28 minutën ‘28 minutën ‘28 tëndeshjes.....

Minuta e 28 Minuta e 28 Minuta e 28 Minuta e 28 Minuta e 28 Kjo fotografi, është e njohur

me titullin metaforik, “Macja ezezë”. Vet Kumi shprehet (bisedë,15.9.2016) se “e kishte dëgjuar këtëpagëzim nga komentatori i njohuri futbollit, Anton Mazreku, gjatëtransmetimeve të ndeshjeve nëRadio Tirana”. Atij i ishte dukurmjaft i përshtatshëm për foton meShefqet Topin. “E titullova kësh-tu, dhe emërtimi doli shumë imbarë”. Fotoja është realizuargjatë ndeshjes së javës së parë tëKampionatit Kombëtar të Futbol-lit të vitit 1961 në Stadiumin “Di-namo” (sot Selman Stërmasi) tëkryeqytetit në datën 26 shkurt 1961ndërmjet skuadrave të kategorisësë parë, “17 Nëntori” i Tiranës dhe“Besa”e Kavajës. Sipas një shkri-mi mbresëlënës të mikut tim, gaze-tarit shumë të njohur sportiv Be-snik Dizdari në gazetën “Panora-ma” (3 shkurt 2016), nga i cili janëmarrë mjaft të dhëna, ndeshja për-fundoi 1:0 për tiranasit. Pak ditëpas ndeshjes, fotografia u botua nëfaqen e parë të numrit të datës 1mars 1961, të gazetës “Sporti Pop-ullor”. Sipas Dizdarit, fotoja pas-qyron një pritje spektakulare tëportierit Shefqet Topi, në minutëne 28 të pjesës së parë të ndeshjes.Topi i futbollit i kapur mjeshtër-isht me një hedhje-pritje , ndoshtahistorike, nga portieri kavajas, si-pas Petrit Kumit, është gjuajturnga sulmuesi e më vonë trajneri iTiranës, Enver Shehu.

Mjeshtri Kumi, flet gjerë egjatë për këtë fotografi me njëkujtesë të freskët. Ndër të tjera aishtonë se “ato kohë portieriShefqet Topi shquhej për ato llojhedhje të veçanta dhe e kam nd-jekur disa javë për ta fotografuar.Unë nuk shihja ndeshjen, por pris-ja rastin kur të gjuanin sulmuesitdhe ai të bënte pritjen e unë ta fo-tografoja”. Synimi i fotografit ish-te largëpamës, ndoshta ai mendon-

...nga numri i shkuar“Milosao” e këtij numri iu kushtua Rob-

ert Elsie. Duhet të sqarojmë se redaktorikishte pak mundësi zgjedhje, ndërsa shk-rimet kilometrike nuk reshtnin dhe në këtënumër. U bë një zgjidhje e tillë, që vendikryesor iu la një studiuese, që nga mbi-emri, duket se jeton jashtë, ndërsa pastajvijuam shkrimin kilometrik për Dritëro Ag-ollin. Intervista, që kishte përgatitur ajo,ishte marrë shumë vite më parë. I ftuar nëkatedrën e albanologjisë në Mynih nëvitin 2002, studiuesi Robert Elsie mbajtinjë ligjëratë për bektashinjtë, në një sallënë katin e sipërm të godinës kryesore tëuniversitetit. Titullari i katedrës, profe-sor Bardhyl Demiraj, përpara se t’i jeptefjalën, bëri një paraqitje të shkurtër të

botimeve të tij. “Më duket sikur po dëgjojnekrologjinë time”, e mori fjalën dukeqeshur Elsie. Natyrisht qeshën edhe tëpranishmit. Pas ligjëratës u ulëm në njëkafene pranë universitetit për të më dhënëintervistën që më kishte premtuar, e cilaishte pjesë e një projekti që, për fat tëkeq, rasti e solli të mos realizohej kurrë,kështu që edhe intervista mbeti e pabo-tuar, shkroi ai. Autores i erdhi keq që in-tervista u botua shumë vonë, ndërsa nuki pëlqeu fare vonesa e Milosao.Shpresojmë që të na mirëkuptojë.

Shpëtim Çuçka në pozicionin e përk-thyesit, por këtë herë dhe studiuesit vazh-don shkrimin e tij të stërgjatë për DritëroAgollin, që ka të ngjarë të vazhdojë derinë fund të vitit. Këtë herë argumenti qënxorëm ishte përkushtimi i Dritëroit ndajnjeriut të thjeshtë.

Vetë redaktori shtoi diçka për rëndës-inë e një panteoni kombëtar, që të shër-bejë si vend edukimi për brezat. Ata qëbënë shumë për këtë vend meritojnë dhenjë vend prehje që të jetë sublim, sepseedhe të vdekur ata të mësojnë me veprim-tarinë dhe aktin e tyre. Por, për këtë s’kazëra ndër shqiptarët, që ngrihen më shumëpër të përdhosur dhe anatemuar gjithkënd.Dhe, po vetë redaktori shtoi edhe diçkaqë lidhet me librin më të ri studimor përfetë abrahamite, realizuar nga teologuErmir Gjinishi.

Gjëja e këndshme në këtë numër ishtenjë cikël me poezi i një poeti rus, që kajetuar gati njëqind vjet më parë. VelimirHlebnikovi zë një vend të veçantë në his-torinë e letërsisë ruse. Ai është një ngafigurat më të shquara të avangardës sëfuturizmit rus, një reformator i guximshëm

i gjuhës poetike. Stili i tij vlerësohet ngastudiuesit si një stil që karakterizohet nganjë fjalor i jashtëzakonshëm që thyen nor-mat e sintaksës dhe shfrytëzon nëmënyrë aktive tropin e personifikimit dhepleonazmat, vlerat e shtuara të tyre; përtë është i rëndësishëm kombinimi i siste-mit figurativ, shkroi përkthyesi, që e kishpunuar me shumë skrupulozitet. Autoriqë e solli ishte Vangjush Ziko, që bëripërkthimin dhe që konkludoi për Milosa-on se është tejet i vështirë, pasi është gatie pamundur të sjellësh në gjuhë tjetër tërëenigmat e krijimtarisë së tij unikale. Hlebnik-ovi ëndërronte të krijonte një gjuhë univer-sale nëpërmjet poezisë së tij. Në përgjithësinumri ishte i mirë dhe tepër domethënës,por pak e tepruar me shkrimet e stërgjata.Redaktori ka frikë se do të vazhdojë edhepër pak kohë në këtë mënyrë.

te se pritjet akrobatike (që në tëvërtetë zgjasnin fare pak sekonda)të Topit nëpërmjet fotografimit të

tij, të përjetësoheshin për shikuestë shumtë e me numër të pafund-më (magjija e fotografisë...). Ai

Tre personazhet e fotos sonëFatkeqësisht, asnjë nga të tre personazhet e fotos tonë, tani nukjeton më, por në sajë të fotografisë së njohur “Macja e Zezë” tëmjeshtrit Petrit Kumi, ata jetojnë para syve të mijëra shikuesve tëfotos. Madje, ata do të kujtohen jo vetëm nga bashkëkohësit dhetë njohurit e tyre, por edhe nga brezat e ardhshëm, dashamirë tëlojës top-kamb, sidomos për lidhjen midis tyre dhe topit nëminutën 28 të ndeshjes.

vazhdon, se “fotografia nuk ishterastësi , mbasi ai kish kohë që men-donte për të, por ndoshta rastësiishte se fotoja u arrit vetëm me njëshkrepje”, gjë fare e rrallë në fo-tografi.

Aparati i përdorur ishte“Praktica”, prodhuar në ish-Gjer-maninë Lindore (DDR), nga ku vi-nin edhe filmat. Fotografia ështëme teknikën bardhë e zi dhe ështëmjaft e pastër teknikisht, ndonësepërngrinë një çast të një lëvizje tëshpejt. Fotografi ka mundur tëgjej me sukses raportin më të mirëndërmjet madhësisë së hapjes sëdiafragmës dhe kohës së mbajtjesçelur të obturatorit. Natyrisht embarë ka rezultuar vendvendos-

ja e fotografit dhe kuadrimi ipamjes. Në qendrën optike(gjeometrike) të fotos ndodhetmbrojtësi Maxhuni, ndërsa qën-dra e vërtetë, të themi kuptimoreose e rëndesës, e fotografisë mbe-tet trupi i portierit Topi. Pra nëfoto, qendra gjeometrike dhe ajokuptimore nuk përputhen menjera-tjetrën e, shikimi lëviz hori-zontalisht sa nga njeri tek tjetri,diçka më gjatë mbetet te njolla ezezë e trupit të portierit (ato kohëkostumi i portierëve ishtepërgjithësisht i zi). Sfondi i fotoska dy pjesë, tribunën me spekta-torët dhe qiellin mbi ta. Spektatorëtpërbëjnë një rresht të gjatë, thua-jse horizontal, që pret të gjithë fo-ton, gama e tij është e përafërt meatë të fushës së lojës. Dita ishteplotë diell, prandaj qielli është farei pastër në foto, po me një të hirtëneutrale. Kjo i shkon mirë fotos nëkrahasim me një qiell me re e dra-matik, që do çvendoste përqen-drimin e shikuesit edhe te to.

Nuk mendojmë se do kishtedalë më mbresëlënëse fotoja nëse doishte me ngjyra, përkundrazi,shpesh këto foto (me ngjyra) tëkthyera në b/z, kanë dalë më tëgoditura e me më tepër vlera este-tike e ndjesore. Po ashtu, sfondiqiellor, e nxjerr shumë në pah fig-urën e portierit duke kapur topin,me një kontrast thuajse të plotëbardhë e zi. Çasti i mbarë (ose siç equan mjeshtri Cartier-Bresson,çasti vendimtar) i shkrepjes e kagjetur portierin në pikën kulmoretë hedhjes, sepse nëse do të ishtekapur ndonjë të dhjetë të sekondëspara ose pas, trupi do kishte përsfond tribunën e spektatorëve dhenuk fotoja nuk do kishte këtë kon-trast tonal kaq interesant.Hijeshinë e imazhit fotografik endihmon edhe bluza dhe getat mevija (tip zebre) të Maxhunit për t’ishtuar joshjen, po ashtu edhe hyr-ja (njolla e bardhë) e spektatorëvenë të djathtë të shikuesit të saj.

Fotografia “Macja e Zezë” ePetrit Kumit, hynë në gjininë e fo-tografisë sportive, por ngërthenedhe vlera të veçanta estetike edokumentare. Ajo mbetet, siç utha edhe më sipër, njëkohësishtfotografia sportive më e njohur sh-qiptare brenda e jashtë vendit(deri tani), ose më ndryshe, njëikonë e vërtetë e saj. Natyrisht,edhe fati deshi që në atë ndeshje,Petrit Kumi të mos fotografontendonjë gol, që përbën pikën kul-more në lojën e futbollit gjithash-tu edhe ëndrrën e çdo fotografi,por të kapte një hedhje-pritje tërrallë në një foto të pazakontësportive, madje edhe vetëm me njëshkrepje. Kështu, ajo do mbetetgjatë në kujtesën e dashamirëve tëfutbollit, por edhe të fotografisë,duke fituar edhe një vend të meri-tuar në Historinë e Fotografisë Sh-qiptare.

E diel 29 Tetor 201716 -STUDIM

AARGUMENT

Poemat e D. Agollit nuk na lënë të flemë gjumë rehat, të gogësitim duke hequr dorë nga çdo e vrarë e mendjes. Neduhet të vendosim ta lexojmë këtë poet, këtë shkrimtar, apo ta lëmë të pluhuroset në raftet e bibliotekave dhe tënxitojmë në kafene për muhabet (e ç’i ka mbetur tjetër banorit të sotëm)?

Dritëro Agolli“Poezia e një poeti është biografia e tij”

NGA SHPËTIM ÇUÇKA

VVVVVijon ngijon ngijon ngijon ngijon nga na na na na numri i kaluarumri i kaluarumri i kaluarumri i kaluarumri i kaluar

15.Poema “Dashuri dhe ferrobeton” (1962)

mund të mos na tingëllojë ndjellëse që nëtitull: E ç’lidhje paska dashuria me ferro-betonin (betonarmenë)? Madje ç’lidhjemund të ketë vetë veprimtaria e hollë poet-ike me ferrobetonin?

Le të dëgjojmë përgjigjen në vargje tëpoetit:

Këtu nuk merren me kotësira erotike,Që bien erë parfum të modës së vjetër,Këtu ka frontDhe fronti ka frymë epike:Beton,

motorë,tela,

tunele,gurë të egër;

Këtu nuk ka biseda të vakëta:“Më lejoni të njihemi!”

“Pardon!”“Diku ju kam

parë!”“Pupu, ç’ju shkon kjo jakë,

kjo kravatë!”“Oh, ç’novelë dashurie!

Kam qarë!”Këtu gërhet,

gërvisht,gërmon kompre-

soriDhe vinçi kovën me beton e hedh në digë.……………………………………………..…Në mbrëmje,

majë Shkopetit del ylli,Dhe katër sy

majë Shkopetit yllin kërkojnë:“Është yni,

është yni,është yni!”

në krahë të njëri-tjetrit thonë.……………………………….Urra!

Urra!Njëqind herë urra

Për dashurinë e teknikut dhehidraulistes,

Që kotësira parfumesh nuk ka,As gogësima

në fronalulishtesh!

Sot është shumë e vështirë, praktikishte pamundur, që njerëzit të përfytyrojnë tëtilla lidhje dashurie, në të tilla mjedise kan-tieresh të mëdha hidrocentrali. Ështëshumë e vështirë të përfytyrojnë se si edhenë vitin 1962 Shqipëria kishte mungesa tëmëdha për ndriçimin elektrik. Është shumëe vështirë të përfytyrojnë se si lidhjet mar-tesore me dashuri nuk ishin aspak dukurimbizotëruese shoqërore. Dhe natyrishtduket e çuditshme, madje e pakuptueshme,se si mund t’i thuret një poemë një bote tëtillë, ku janë shkrirë puna e madhendërtimtare me përmbysjen e madhe nëmarrëdhëniet njerëzore, më saktë, me ven-dosjen e tyre mbi baza të shëndosha bara-zie dhe ndërsjellësie.

(Sot lidhja e një djali dhe e një vajze ësh-të diçka e përkohshme, e përciptë, e kushtë-zuar kryesisht nga elementet e interesavetë rëndomta. Dhe shpesh e shoqëruar me

doza të forta agresiviteti, deri në vrasje. Edhunshme shoqëria, e dhunshme jeta, tëdhunshme edhe marrëdhëniet dashurore.)

E, pra, atëherë ky ishte realiteti, realite-ti i dritës dhe i dashurisë. Të dyja të mbroj-tura, të përkrahura dhe të zhvilluara nga egjithë shoqëria, nga i gjithë aparati i sh-tetit. Këtu kishte rolin e tij, madje detyrëne tij, edhe poeti. Kur u shkrua poema, D.Agolli ishte pak më shumë se tridh-jetëvjeçar. Ndërsa hidrocentrali i Shkopetit,i nisur 14 vjet pas mbarimit të luftës dheçlirimit të vendit dhe një vit pas ngritjes sëuniversitetit të parë, në një kohë kur Sh-qipëria e re kishte ende probleme të mëdhae të gjithanshme duke filluar nga sigurimii bukës, probleme të mbetura pa zgjidhurpër shkak të prapambetjes së jashtëzakon-shme shumëshekullore, ky hidrocentral nëluginën e Matit, u ngrit brenda katërvjetësh!

Sa e njeh brezi i sotëm këtë histori? Njëpedagog i vjetër më thoshte pak kohë mëparë se brezi i sotëm e njeh historinë e ven-dit vetëm nga viti 1992 e këtej.

Sa e di brezi i sotëm se ç’do të thotë errë-sirë shumëshekullore? Në janar të vitit 2003më ka qëlluar të hyj në një qytet verior tëpllakosur nga errësira. Një pamje tron-ditëse!

Ja, pra, se ç’mesazhe na jep, po të lexohetme pak vëmendje, poema “Dashuri dhe fer-robeton”. Është historia jonë e parë me sytëdhe e përshkruar me talentin e një shqip-tari të ndershëm.

Ku ishim? Dhe ku jemi?Ku ishim dhe ku jemi!

16.“Poemë malore” (1962) është poema tjetër

e Dritëro Agollit. Poema e dytë e krijuarbrenda një viti! Sot ne e kemi të vështirë tëpërfytyrojmë se si lind ideja e një poeme nëmendjen e një poeti, si mbushet kjo ide menjë varg idesh të tjera, si ngjallen përjetimetnga çdo ide e nga çdo mendim, pas parasht-rimit të çdo ideje e të çdo mendimi. Dhe tëmos harrojmë që sot nuk shkruan më kushpoema. Jo vetëm te ne! Madje ka rrethe tëcaktuara politike, letrare e artistike, kuflitet e shkruhet hapur për vdekjen e artit,ashtu si flitet e shkruhet hapur edhe përvdekjen e familjes, vdekjen e etikës, vdekjene shteteve kombëtare!

Ja, si e përshkruan këtë proces të lindjes

së një poeme vetë poeti:

Më mori malli të ngjitem në mal,Kjo nuk është diçka idilike.Prapë trastën do marr

e do dal,Ku kryet lot pisha epike.I tillë jam.

Dua të udhëtoj përhera,Të udhëtoj me gazetën në xhepa,Me fletore shënimesh,

me dhjetë cigare “Rivi-era”

Brigjeve me pisha,lugjeve me plepa.

Vetiu vjen në mendje fakti që sot njerëz-it jo më që nuk kanë mall (përveç që mundë-si!) të ngjiten maleve, pale më të marrin mevete një fletore shënimesh, por po i brakti-sin gjithnjë e më shumë zonat malore tëatdheut. Thirrja poetike e D. Agollit ndosh-ta tingëllon për brezin e sotëm jashtë kohe,jashtë çdo arsyeje jetësore. Sikurse edhe tëtilla vargje:

A u mërzitenshqiptarëve malet?

…………………………………..

Djepin etërit na e gdhendën nga borigaDhe gjyshërit me legjenda në gjumë na

vunë,Prandaj nuk shkëputemi nga romanti-

ka,Megjithëse flokët brymë të bardhë na

zunë.

Romantikë? Po a i ka mbetur vallë sot,në epokën e triumfit të kultit të parasë dhefitimit, ndonjë domethënie kësaj fjalë? Ekujt i flasin vallë malet tona gjysmë të pre-ra e gjysmë të djegura nga zjarret (jo rastë-sore!) e përvitshme? Ose Dritëro Agolli kambetur pas në kohë ose brezi i sotëm ështëkthyer aq pas në kohë, sa nuk ia rrok asmendja. Lexuesi le ta ndajë vetë këtë mëdy-shje. Ndoshta do të kuptojë shkaqet e thel-la, që kanë sjellë dukurinë e braktisjes sëzonave malore.

Le ta dëgjojmë edhe pak romantikën epoetit për malet:

Male shqiptare,enigmë shqiptare,

Me shpella e lugje përposh,nga malli për ju,

që digjte si zjarri,Naimi u bë tuberkuloz.

Në rast se lexuesit e sotëm nuk do t’indienin thellë-thellë këto vargje, në rast semadje do të shtrembëronin buzët apo do tëgogësinin, do të duhej të pranonim se nëhistorinë e popullit tonë ka ndodhur njëthyerje e rëndë (thyerje dhe jo kthesë!).Duam s’duam ne, poema e D. Agollit shtronpër mendjen tonë një tjetër udhëkryq, navë përsëri në mëdyshje: të përcaktojmë nësejemi në udhë të drejtë apo në udhë të gabuar.Dhe më tej: nëse varet gjë nga ne apo jeminë një rrugëtim të detyrueshëm, në të cilindikur, po ta kemi parasysh mirë, hymë mekëmbët tona.

Të tilla janë poemat e D. Agollit: nuk nalënë të flemë gjumë rehat, të gogësitim dukehequr dorë nga çdo e vrarë e mendjes. Neduhet të vendosim: ta lexojmë këtë poet,këtë shkrimtar, apo ta lëmë të pluhurosetnë raftet e bibliotekave dhe të nxitojmë nëkafene për muhabet (e ç’i ka mbetur tjetërbanorit të sotëm??)?

Dhe ja një tjetër ide e spikatur e kësajpoeme malore:

E diel 29 Tetor 2017 - 17NGJARJE

Me një përpjekje, që duhetkonsideruar e mirë, Tirana pati sërish ngjar-

jen që në këtë vit u njoh si #Tira-na Lexon 2017. Ai përbën një pro-jekt të IDMC-Institutit përDemokraci, Media dhe Kulturë nëpartneritet me Bashkinë Tiranë,që po kthehet në një traditë tëbukur në qytet. Duhet thënë seai është shtrirë në disa mjedisekulturore të kryeqytetit, ku per-sonalitete të ndryshme,dashamirës të librit dhe sh-krimtarë e përkthyes të njohur

LLIBËR

Leximet maratonë dhe të ftuarit e “Tirana Lexon 2017” kanë qenë në kafe-libraritë dhe qendrat kulturore: “Sallagjermane e leximit, Biblioteka Kombëtare”, “Friend’s Book House”, “Hemingway”, “Destil”, Biblioteka Kamëz,gjimnazet “Çajupi”, “P. N. Luarasi”, “Sami Frashëri”, gjimnazi Vorë...

“Tirana Lexon 2017”, sërish në këtë vitshqiptarë, lexuan pjesë nga librate tyre të preferuar, por edhe për-collën emocionet gjatë procesit sëtë shkruarit....

Interesant ishte mënyra sesiishin ftuar pjesëmarrësit, ku janëshfrytëzuar rrjetet sociale, me anëtë të cilave publiku është infor-muar për të gjitha aktivitetet dheku të ftuarit lexuan pjesë tëzgjedhura sipas dëshirës. Në me-dian online pati njoftime, harta mevendet dhe oraret ku dhe kur dotë zhvilloheshin leximet. Marato-na e leximit është përshëndetur

nga artistë e personazhe të njohurtë ekranit shqiptar. Ata dhanëmesazhet e tyre dhe bënë thirrjeqë brezi i ri të lexojë më shumë, nënjë kohë kur teknologjia ka ndry-shuar jo vetëm mënyrën se si je-tojmë dhe punojmë, por edhe seçfarë lexojmë. Për ta bërë sa më tëaksesueshëm nga publiku i gjerë,leximet janë zhvilluar në ambientepublike, kafe letrare, bibliotekaetj.

Leximet maratonë dhe të ftuar-it kanë qenë në kafe-libraritë dheqendrat kulturore: “Salla gjer-

mane e leximit, Biblioteka Ko-mbëtare”, “Friend’s Book House”,“Hemingway”, “Destil”, Bibliote-ka Kamëz, Gjimnazet “Çajupi”, “P.N. Luarasi”, “Sami Frashëri”,Gjimnazi Vorë.

#TiranaLexon2017 synon takthejë leximin në një ngjarje dhenga viti në vit bën aktivitete nëhapësira të ndryshme, si edhe dondikojë në përhapjen e një fryme samë dashamirëse ndaj letërsisë dheprocesit të leximit si një ndër hapatmë të rëndësishëm të funksionimittë letërsisë. (Burimi Express)

Pothuaj të plota veprat e udhëheqësit komunist dhe të udhëheqësve tëtjerë të Partisë së Punës mund t’i gjesh rëndom nëpër kafe dhe vendeprehje, ku për hir të së vërtetës, shqiptarët kalojnë shumë e shumë kohë.Imazhi komunist po zë vend të përhershëm në gjithnjë e më shumë klubedhe duket se një identitet i ri urban kërkon që ta gërshetojë imazhin e tëshkuarës me atë të sotmin...

A po rilind ndryshenostalgjia për komunizmin?!NGA BEN ANDONI

Ka një prirje të re në mënyrën sesi njerëzit e kohës së sotme po e përshfaqin nostalgjinë e tyre ndaj komunizmit. Ajo lid-

het me prirjet e pavullnetshme të shumë të rin-jve, që imazhi komunist u duket tërheqës përshpalosjen e ideve të tyre ose shitjes së produk-teve; biznesit dhe mënyrën sesi e përshfaq sim-bolikën; dekorimet e mjediseve për të sjellëatë kohë; mënyra e përcjelljes në vepra artiidentitare; ose dhe qoftë thjesht për ta përdorursi element turizmi. Por, më e frikshme nga tëgjitha, duket se është ajo që bëhet kinse dhe rriveshur nën petkun e një shikimi racional tëgjërave.

Pothuaj të plota veprat e udhëheqësit ko-munist dhe të udhëheqësve të tjerë të Partisësë Punës mund t’i gjesh rëndom nëpër kafe dhevende prehje, ku për hir të së vërtetës, sh-qiptarët kalojnë shumë e shumë kohë. Imazhikomunist po zë vend të përhershëm në gjithnjëe më shumë klube dhe duket se një identitet iri urban kërkon që ta gërshetojë imazhin e tëshkuarës me atë të sotmin.

Idetë për ushqim më të mirë, për drejtësinëe duhur të asaj kohe dhe një lloj morali shumëtë lartë, barazinë e gjerë, i errësojnë gjykimet enjerëzve për një sistem që gjithnjë e më shumëu largua nga problematikat e njerëzve dhe tash-më i ka humbur gjurmët reale.

Por frika më e madhe ishte dhe erdhi paspublikimit të sondazhit të OSBE-së për të kalu-arën komuniste në Shqipëri, ku në disa zëra tëpyetësorit dukej një fryrje e kujtesës nostal-gjike për komunizmin.

Mendojmë se përcjellja e shumë emravetë zakonshëm apo akronimeve urbane të asajkohe është fare normal në kohët moderne. Atokujtojnë jetën sociale të shumë njerëzve, poredhe socializmin e publikut në atë kohë.Aman është tejet i tepruar përdorimi i slo-ganeve të komunizmit dhe gjoja përshtatjame tepri thjesht për raste përfitimi. Vetëm tëkujtosh parullat ende të mbetura të pafshiranë Spaç e kujton sa e hidhur tingëllon përkurrizin e shumë njerëzve, që u masakruannë atë kohë.

Në këtë shtjellë të argumentit nuk përf-shijmë asfare nostalgjikët e çartur që në çdoaktivitet eksportojnë figurën e Enver Hoxhës

me fotot, pankartat dhe deklamimet në pub-lik. Këta nostalgjikë janë kaq të dalë modesaqë u ka mbetur në hise vetëm shpotitja.

Është e kuptueshme që shoqëria ku jetojmëmeriton kritika dhe madje ato tejet të ashpra.Dhe, janë qesharakë ata, që e përmendin atëregjim me aq adhurim. Por, duke perifrazuarjo fjalë për fjalë Çërçillin, se ne të gjithë edimë që kapitalizmi s’është sistemi më i mirë,por më i përshtatshmi me kohën, atëherë nalind dëshira për t’i thënë gjërat si duhet: Edhepse me shumë zhgënjime prej të sotmes, nos-talgjia për kohën e Enver Hoxhës është njëpërqeshje e hidhur me alternativat e mun-guara që ajo kohë dha për shqiptarët duke eidentifikuar vendin asokohe në një kampi-one të vërtetë të shkeljes së të drejtave tënjeriut.

Me shumë gjasë, zhgënjimin e kësaj kohedo ta zbusin historianët e të nesërmes që dota shikojnë më qetësisht, por edhe më me larg-pamësi jo vetëm figurën e diktatorit komu-nist por edhe gjithçka që u bë në atë kohëdhe që i lë ende të dyzuar shqiptarët.

Nëse shqiptarët vazhdojnë kështu dhe nos-talgjia do të vijojë të rritet, atëherë mund të sh-kojmë në konstatimin e duhur të shkrimtarit tonëKadare: “Muri i mbrojtjes së solidaritetit të sëkeqes, po ngrihet’’, në Shqipëri. Dhe, kjo ështërealisht për të ardhur keq.

Mbase alarmi është i tepërt, por shqiptarëtduhet të shikojnë shumë përpara dhe të lenë da-sitë e vogla apo t’i vendosin këmbët sërish në kë-pucët e të shkuarës, mu ato që e mbajtën pas dhee gdhinë në ndryshimet evropiane si një nga ven-det më të varfra të Evropës.

Po, shumë duhet të bësh,fisi im,

Që truallit mos flesh, që gjizë mos hash,Kullave dritë t’u vësh me guxim,Të zhdukësh turqizmën

“javash-javash!”Unë e di,

fisi im,ti ende jeton vështirë

Dhe jeta s’të jepet si beze e lirë.Po ti, fisi im, ke muskuj të fortë,Muskuj,

që malet mund t’i lëvizësh,Muskuj,

që sipër çdo porteDinë të vënë kurorën e dritës…

Ku është këtu lustrimi i realitetit,sikurse shkruhet e thuhet rëndom sot?Kush nuk e vë re këtu realizmin e përsh-krimit të një realiteti të vështirë dhe re-alizmin e ëndërrimit? Thotë një fjalë eurtë: “I verbër nuk është ai që nuk sheh,por ai që nuk dëshiron të shohë”. Ashikojnë sot shqiptarët? Dhe, nëse po, ashohin, a dallojnë gjë?

17.Kohë më vonë, sikurse do ta shohim

edhe më poshtë, Dritëro Agolli do të thotëse “poezia e një poeti është biografia etij”. Poema “Devoll, Devoll” (1964) ështënjë kapitull i madh i jetëshkrimit artis-tik e botëkuptimor të qytetarit dhe kri-juesit D. Agolli. Këtu për herë të parë nëmënyrë të plotë dhe të qartë janë shpalo-sur e shtjelluar dy temat e mëdha të tëgjithë veprës së tij, të të gjithë jetës sëtij: e para, dashuria për atdheun, e shpre-hur nëpërmjet mallit për të dhe dëshirëssë bekuar për punën ndërtuese; e dyta,ideali i shoqërisë së drejtësisë dhebarazisë qytetare.

Radhitjen e këtyre dy temave në kr-ijimtarinë e Dritëro Agollit e bëri vetëjeta e tij, me ashpërsinë dhe bukurinë esaj, me brengat e mëdha dhe gëzimet edhemë të mëdha. Janë brenga dhe gëzime jothjesht vetjake. Janë brenga dhe gëzimetë identitetit të tij si shqiptar dhe siqytetar, brenga dhe gëzime të përjetuarathellë dhe të mbrujtura me një ndjenjë tëpastër e të shtruar, por asnjëherë tëshuar, krenarie.

Ja të dy temat e mëdha të jetës së D.Agollit. T’i shohim e t’i rikujtojmë pa me-skinitet:

Po, Devoll,i tillë qenkam unë,

Paskam marrë baltën tënde arave,Në një trastë leshi

ndënë gunë,për t’ia sjellë

Lidhjes së Shkrimtarëve.Nuk e di

se ç’dreq poet më bëri

balta jote, bari yt i dendur.Unë jam një plisi yt i tëriDhe një copë shkëmb

i pagdhendur.Dhe ky plis

ngaherë ish i fortë:shkoi n’Evropë,

brodhi në Azi,po kudo,

nga flokëtgjer në thonjtë

mbeti devolli……………………………………………Unë shpesh,

Devoll, nuk jam i qetëUnë shpesh,

Devoll,jam i pagjumë.

Shqetësimet m’i ke dhënë vetë,Kur më bëre nga kjo baltë e murrme.…………………………………………Jam njeri i fortë,

i pagjumëdhe çdo tingull kap,

çdo tingull gjuaj;dhembje njerëzore

kur ndjej unë,sentimentalizëm nuk e quaj…Ndaj unë komunisti nga Devolli,Që kam pendë,

letër edhe armë,që hedh firmën:

“Dritëro Agolli”,Ngrihem,

kur kap tingullin:“alarm!”

…………………………………………Në shënjestër prap’ më kanë vënëSnajperët e shquar përtej deteve.Unë s’dridhem,

unë s’e ul zënë,mbetem komunist për jet’ të jetëve…………………………………………..Thellë kësaj balte

përmbi lumë,që aq breza rrënjësh e lëvrinë,unë,

devolliu i pagjumë,gjeta vargjet,

gjeta poezinë.Sikur edhe vetëm me këtë poemë ta

kishte mbyllur D. Agolli krijimin e poe-mave, madje gjithë krijimtarinë e tijletrare, prapë do të kishte mbetur Poeti itokës shqiptare, Poeti i popullit shqiptar,Poeti i idealit të drejtësisë shoqërore në at-dhe.

Dhe në këtë rrafsh e në këtë këndvësht-rim ai është i vetmi. Nëse në të ardhmenshqiptarët do ta ruajnë vlerën e këtij kri-juesi, atëherë kjo do të ndodhë duke ruaj-tur para së gjithash e mbi gjithçka krijim-tarinë e tij më tipike, krijimtarinë e tij mëtë spikatur e më të shënuar. Pa poematDritëro Agolli nuk është më ai. Është i madhdhe i vyer, por jo më ai.

VVVVVijonijonijonijonijon

E diel 29 Tetor 201718 - LETËRSIA SHQIPTARE

TTREGIM

Një narracion nostalgjik i autorit, një nga rrëfimtarët e njohur të letërsisë sonë, ku ndërthuren shumë shtresëzime...

NGA ROLAND GJOZA

Ishim ndarë thuajse përfundimisht. Ajo kishte qenë mikesha ime e orëve më të bukura. Dhjetë vjet pa u parë. Unë

larg në një qytet të perëndimit, ajonë Shqipëri, me një punë të mirë,shumë prona, një burrë të fisëm,me emër. Kishte një djalë dhe njëvajzë. Të martuar, me fëmijë.

Tani më çonte dy mesazhe tron-ditës në Facebook që më lanë pagjumë. O zot, si mund ta ndëshko-sh njeriun tënd kaq rëndë. Dhe mëerdhi të kujtoj atë shprehjen time,kur binte fjala për fëmijët: Dua tëjenë mirë me shëndet. Kaq. Sa pak,dëgjoja përgjigjen e tjetrit, që s’mëtundonte aspak për t’iu shpjeguarnjëfarësoj.

Melania, kështu e quaninmikeshën time, sapo mbërritëm nëqytetin e ëmbël lirik me liqen dhemale me dëborë, më kishte pësh-përitur: Të lutem mos më trokitsonte! E quajmë një trill timin, njëmarrëzi atë që ndodhi, të lutem...Po syri i madh me një grimë lotvezullues që i shkiste papritur nëmollëzat mongole, sikur më tun-donte me një kumt të fshehtë...Gjithmonë zinte dhomë teke kurishim bashkë me shërbim dhe unëi trokisja natën: Melani, jam unë...Po dera ishte e hapur dhe unëhyja. Do më marrësh më qafë, pësh-përiste dhe më bënte vend në sh-trat, oh, që s’u njohëm kur ishimtë rinj, po kaq vonë... Kam dy fëm-ijë të rritur dhe s’është aspak ehijshme... Më jepej menjëherë dhedridhej në krahët e mi, krejt e pafu-qishme për të më kundërshtuar.Më kafshonte buzët dhe me pësh-përiste: Ti duhet të ishe imi... imi...o, ç’zgjedhje të gabuara që bëjmëdhe tërë jetën luajmë komedi...shpirt, mos më braktis... Po ti mëthua, më harro, ia ktheja unë. Tëthem ashtu nga frika. Kam shumëfrikë. Po të merret vesh, fëmijët, tëparët, s’do të ma falnin. Bënim dashuri deri në mëngjesdhe ajo ishte e mrekullueshme nështrat. I dashur, duhet të dalim nëmëngjes herët në breg të liqenit tëpresim peshkatarët e koranit... Nëmëngjes, para se të dilnim, ashtutë përqafuar në dritën e mekur tëagut, më kafshonte majën e veshitdhe me pëshpëriste: Edhe njëherë,para se të dalim... më duket sikurs’do ta bëjmë më kurrë, sikur njërrethanë do të na ndajë përgjith-monë... Dhe të mendosh se unëisha pesëdhjetë e dy dhe ajo dyze-tetetë, të ndezur të dy rrejshëm mëtepër prej moshës që po na perën-donte, s’na kishin hije shumëgjera, po ne bënim sikur s’i vinimre. Shpirt, dalim tani...

Zbritëm poshtë dhe qëndruamnë breg. Larg nesh në vijën e fun-dit të liqenit në atë blu të errët,kundruall malit me dëborë, që sh-kelqente me një dritë të marrtë,dukeshin barkat e peshkatarëvetë koranit. Frynte akulion,kredharaku lëshonte vaj të thek-shëm, llapashitej lopata në ujë,vejevinin tinguj të çuditshëm dhe

ajo kthente kokën nga unë dhe mëshikonte me një mall të egër... Ah,ti s’di gjë, sikur më thoshte me atësyrin e saj të madh. S’të kamtreguar gjë, po...

Larg dukeshin dy barkat e paraqë po afroheshin, ajo bëri disahapa drejt bregut.

Dy peshkatarë të përgjumur,shpërfillës, me sy të buhavitur, memjekër e mustaqe të mëdha, ndalu-an te këmbët e saj. Në sheshin ebarkës dergjeshin nja dymbëdh-jetë koranë mbi njëkilësh, ndon-jëri përpëlitej ende me gojën ehapur, në hjekë.

Melania ishte grua e bukur, mespikame të vijave sensuale, që tëndillnin. Njëri nga peshkatarët evuri re, ia kaloi shikimin e përgju-mur nga gjoksi i bujshëm te kof-shët e kërcyera përplot epshngashënjyes.

Mirëmëngjesi, tha ajo, kam dyditë që ju pres... Ju lutem, më ndi-hmoni, më duhen nja katër kilekoran... Ata nuk ia varën, nxorënbarkën në kum dhe i peshuankuzhinierëve të hoteleve dherestoranteve, që erdhën men-jëherë me një frymë: koran, be-lushk, lekl me një çmim të kripur.S’kishte më peshk në shesh, vetëmpeshorja ende luhatej nën erën qëu bë si e tërbuar. Ah, që s’kam fat!tha Melania. Po sot më duhen pat-jetër nja katër kile koran. Jamgati ta blej sa të më kërkoni pa bërëfare pazar. Zonjë, i tha ai që i kish-te hedhur atë shikimin prej burrisevdalli, kemi dhe për ty... koraninqë gatuajmë për vete... Kemi njëjavë atje, zonjë, për këtë peshk tëbekuar... po ia vlen... I mbështollime gazetë pesë a gjashtë koranëtë mëdhenj dhe ia zgjati pa ia pe-shuar. Sa kushton? pyeti Melania.Jepni sa të doni, zonjë, edhe pos’patët, s’ka gjë, se s’humbasimndonjë gjë të madhe... Ju jeni mjekee dëgjuar, keni ardhur për difter-itin... a e dini se në spitalin ku shër-byet kaq ditë ishte shtruar dhevajza ime? Ajo s’ju heq nga goja...Po sikur të mos me japësh asgjë?E lëmë kështu? Nuk dua para, eç’do të më bëjnë mua ato? I prish

menjëherë, shkoj e pi... Shko zon-jë e i ngrënç gëzuar me një verë tëmirë buti! Dhe i ktheu kurrizin.Pastaj iku, pa e pritur tjetrin.Kishte një javë në liqen dhe po kthe-hej pa një kacidhe dhe pa një ko-ran në shtëpi. Melania bëri hapata ndiqte, po peshkatari tjetër endaloi: Mos, zonjë, se ai nuk kthenmendje... Atë kohë ra zilja e celu-larit të saj dhe Melania futi men-jëherë dorën në xhep, e nxori atëme të shpejtë dhe e vuri menjëherënë vesh. Alo, shpirt i mamit, Val-bona, ku je, nga po më merr... Kaqdëgjova, u struka nën strehën enjë kioske dhe e prita. Fytyra iugjallërua, qeshte, fshinte lotët menjë mekje që i shkonte, trishtoheje pikëllohej fare befasishëm aq satë dhimbsej vërtet, lutej e përgjëro-hej e më në fund e mbylli celularinme një mbresë kënaqësie të ngr-irë. Diçka nuk shkonte, ose ashtumë dukej mua... Më bëri shenjë qëta ndiqja dhe nxitoi hapat. Kishtenjë xhaketinë me vata që ia tre-gonte shpatullat të gjera, e cila irrinte puthitur pas gjoksit,shpinës petë dhe belit, këllqet dhekofshët e saj të shkatërronin, pan-tallonat xhins, tejet të ngushta, ianxirrnin me spikamë format etyre tunduese, le të kisha bërë seksme të tërë natën dhe në mëngjesherët, ai ndezullim i beftë i epshitqë të kaplonte vrullshëm dhe ajotrullosje lektisëse, e fortë, dëshirae shthurur për të bërë dashuri, mëbënin sërish rob të saj. Ashtu kish-te filluar, atje te pavijoni i kardi-ologjisë kur kishte sjellë Bebin, tëshoqin, një burrë simpatik që du-hej t’i nënshtrohej një operacioni.Ishte një fërkim që ndodhi rastë-sisht, po që na bëri të rinjiheshim.Ishim parë nëpër spital, po nukkishim pasur rast të njiheshim.Ishte një fërkim brutal, siç ndodhrëndom, kur pengohesh në njëvend të ngushtë dhe ajo me nguliato sytë e mëdhenj me një egërsimtë pavetëdijshëm, po nuk u tërhoq,ashtu mbeti, gati e shembur nëkrahët e m’i, u zbut menjëherë,qeshi zëshëm me një sensualitetçmendës dhe më pëshpëriti: Më

jepni fjalën, doktor se operacionido të dalë me sukses? 99 për qind, ithashë. Kush është ai 1 për-qindëshi që s’ju bindet? më pyeti.Ju! iu përgjigja dhe isha gati tarrëmbeja në krahë, aq shumë dall-disa pas bukurisë së saj. Ajo sh-tangu nga përgjigjja ime, nuk epriste që unë t’ia thosha kaqhapur. E bëra vetë operacionin dhefytyra e saj, ajo aromë e gruas qëështë e veçantë te secila, depërton-te dhe aty në atë batërdi gjaku,mishrash të hapur, barnash,frymësh, djerse, më kapnin herë-herë dridhma, një rrëqethje funde majë si ethe me shkaktonte njëndjesi venitjeje, humbjeje, shpërn-darjeje nëpër etër, gati porraskapitesha nga një mendim ingulët, i çuditshëm, doja ta shtijanë dorë, ta bëja me atë femër. Kjom’u kthye në fiksion. E njëjta gjëkishte ndodhur dhe me të, këtë ekuptova kur e ftova të bënim bash-kë një shërbim jashtë dhe ajo nukkundërshtoi. Atje, në një qytetnordik, me mëngjese me mjegulldhe lule, m’u dha menjëherë qënatën e parë dhe gjithmonë ishtee gatshme kur i shqiptoja ndonjëdëshirë, për të bërë atë që doja unë,edhe për të pirë, edhe për të vallë-zuar, edhe për të bredhur natën.Ishte një dashuri e çmendur.Kishim gjetur njëri-tjetrin, siçthonë. Nuk u ndamë më. Po amatë dy ishim të martuar dhe me fëm-ijë. Asnjëherë nuk bëmë biseda tërënda, kurrë nuk e përmendëmndarjen, ikjen diku, fillimin e njëjete të re, sepse ajo i donte shumëfëmijët, marrëzisht, nuk mund tëndahej nga Bebi, që i bënte gjithëato punë dhe ia kishte lehtësuarbarrën e jetës, që e linte të lirë, edukej i kënaqur që i mjaftonte aqsa i mbetej. Po fëmijët ishin obse-sioni i saj: një dhimbje e vërtetë, idonte me vuajtje, me çikërrima qëia zinin frymën. Valbona ra men-jëherë në dashuri me Fordin nëAmerikë dhe as i shkon mendja tëketë një dashnor. Volpi, djali, ësh-të i tmerrshëm, i pangopur me fem-ra. Po nuk ia kam frikën. Ka njëgrua shumë të bukur, apo jo, Ardi,

Belindën me nam. Po Valbonën emora më qafë, kështu më ështëmbushur mendja, e çova nëAmerikë kur s’i kishte mbushurtë katërmbëdhjetat, pastaj vazh-doi në Prinston për shkencat,master, PHD, gjeti një vend puneme 200 mijë dollarë në vit, takoiFordin dhe ra në dashuri me të, aibënte ç’i thoshte ajo, po unë e dojavajzën këtu, ia mbusha mendjendhe ajo erdhi, zuri një punë me 10mijë në vit, një apartament pa dri-ta, pa ujë, me vjehërr e vjehërrnëpër këmbë, me shumë priva-cione banale, aq sa u mërzit dhemë thoshte shpesh: Mami, dua tëkthehem, s’e përballoj dot këtëjetë...

Këto m’i përsëriste shpesh.Pastaj më fliste për të vegjlit, tëcilëve u kushtohej me njëpërkujdesje të sëmurë. Me gjithëkëto halle, ajo kishte mbetur kre-jt femër, pa një cen, një seks tron-ditës me një bukuri të pjekur, pafreskinë e moshës, po me fshehtës-inë e përvojave të rrezikshme, qëme shumë të ngashënjejnë. Embante vetën, kishte shije të hollëpër veshjet, bënte kujdes me ush-qimin për të ruajtur linjat sek-sapile. Sa herë rrinim bashkë, ajobëhej menjëherë gruaja e qejfit,sikur s’kishte lidhje të tjera,përveç lidhjes me mua. Gjithmonëme thoshte shpirt, s’ma për-mendte emrin, veç rrallë, kur kish-te për të me rrefyer diçka për prob-lemet e saj familjare.

Ja, tani bridhte nëpër hotel përtë gjetur akull. Kush mund t’ikundërshtonte asaj, kush mundtë guxonte t’i thoshte ndonjë fjalëtë pahijshme, si mund t’i rezistojeasaj fytyrë të bukur që ta ngectëfjalën në gryke, atij kurmi të plotë,të hijshëm, që të dukej sikur tajepte me dackë fytyrës prej ep-shndjelljes? Erdhi vetë pronari,një ish futbollist i njohur dhe umor me paketimin e koranit siçdinë ta bëjnë ketë punë sojlinjtë evjetër të gotës.Do të nisemi menjëherë, më thaashtu nxitimthi, ata do të vijnënesër për drekë!

Kishte një Lamborgini të re, qëia kishte dhuruar Bebi përditëlindje, për të cilën vdiste. Zuravend në ndenjëse dhe u nisem pangrënë mëngjes.

Shpirt, ata do të vinë. Tani ësh-të halli që të më vijnë me gjithëfëmijët... Ja, bëri punë korani. Ësh-të vërtet peshk i rrallë, i thashë,ndodhet vetëm në Ohër dhe Ba-jkal. Dikur, në kohët e arta, kypeshk ishte dhuratë mbretërore.Ashtu?... Jam shumë e lumtur,s’jemi mbledhur bashkë që prejvitit të kaluar. O Zot, sa i dua!

Dhe qau. Melania ishte gruajame e bukur në botë kur qante dheunë e lija të derdhte lot dhe e puth-ja. Ajo qante shpesh se nuk e du-ronte vuajtjen. Ishte si të gjithagratë, e palumtur, siç janë të gjithëmeshkujt, të palumtur, por qëhiqen të lumtur.

Si ikëm kështu papritur, ithashë. Kthehemi pasnesër që në

DREKË ME KORAN

E diel 29 Tetor 2017 - 19REKUIEM

mëngjes. Po nuk e dëgjove ti, Ardi,nuk e dëgjove, shpirt, më moriValbona, me pyeti për peshkundhe unë i thashë se e gjeta dhe ajomë tha se do të vijnë nesër përdrekë. E kupton ti apo s’e kupton.Drekën e nesërme e ndërroj vetëmme vdekjen time, aq vlerë ka. Dotë më vijnë. Po sikur t’u dalë ndon-jë punë, se të vetmit janë... Jo, oZot, po Volpi i mamit s’ma kthenfjalën, i bëra be për kokën time...Të dish, Ardi, po s’më erdhën, jo,jo, ç’them kështu? Jam me e lum-tura në botë!

Më la dhe iku. E gjithë kjo se sim’u duk. Pothuaj nuk e kuptovaMelaninë. Pastaj erdhi ai rastikur m’u bë oferta nga një spitalprivat në Bavari dhe vendosa tëshkoj. E kisha të vështirë të nda-hesha me Melaninë, po punët kish-in kohë që s’po më ecnin. Kishambetur një kirurg varfanjak. Nukmerrja para, ja kjo ishte çështja.Sa herë më takonte të bëja opera-cione, kolegët e kishin të qartë qës’do të merrnin asnjë kacidhe ngapacienti, prej shkakut tim. Pomafia është dhe aty ku zemra nx-irret nga kraharori për të prerëvenën e bllokuar, ajo di të gjejërrugët që ajo zemër e dashurisë tëketë dhe një xhep për para, se ndry-she, mund të ndodhë hataja.

Nuk mund të largohesha pa utakuar me Melaninë. Ishte njënatë me shi. Shurukama e tubavetë ujit, brerimi nëpër dritat e fen-erëve, që merrte ngjyra blu dhevjollcë, sikur binin dhe lule, për-plaseshin në dritaren e madhe tëklubit ku po e prisja. Ajo erdhi, elagur qullë, me një çadër të vogël,që s’e kishte mbrojtur dot. U ul

përballë meje duke shkundurflokët e mëdhenj që i rrëzëllininnë dritë prej piklave të shiut simijëra gjilpëra që dukej se po iendnin një aureole, aq e bukurdukej. E dija që po e humbja. Podhe dashuritë, sado të mëdha tëjenë, vjen një kohë dhe lodhen,rraskapiten prej përsëritjes.Ndoshta ishte fundi ynë. Edhe përnjë shkak, se Melania tani ishtebërë me një spital privat, kishtedy vila, njërin në Jale dhe tjetrinnë gjirin e Lalzit. Se fundi, Bebikishte blerë dhe një jaht. Ata udhë-tonin me shoqërinë nëpër Mesd-he. Takimet tona ishin bërë më tërralla.

O, shpirt, po shkon të bëhesh ifamshëm? Edhe ti po më le, ti, i fun-dit...

Nuk ia vura veshin fjalëve tësaj. Ia shpjegova njëfarësoj sh-kaqet që më shtynin të largo-hesha.

Unë e shkreta kujtoja se ekisha një ishull të harruar nëjetën time. Sa herë të paraqitejnevoja të shkoja në atë ishull.Një ishull në oqeanin e vetmisë.

Ç’flet! i thashë, paske filluar tëlexosh romane sentimentale... Jo, s’lexoj dot, s’kam kohë... Posikur të mos shkosh? E pse të mos shkoj?

Sepse të dua këtu. Kam nevojëpër ty.

Edhe unë kam nevojë për vetëntime, i thashë.

Harroje.Nuk mundem.Të mbaj unë.Dua të punoj, Melani. Të bëj atë

punë që di. Ta nxjerr paranë qartë-sisht prej një punë që ka arsyen e

PPERSONAZH

Robert Elsies i thash atij çasti se do të doja me shpirt të shpluhurosen edhe sirtaret e botës... - ç’thotë bota për Sh-qipërinë dhe shqiptarët e mi... Nuk i thash për fotografinë. Thjesht ngase nuk m’u kujtua. Nuk thash edhe se jam fo-tograf... Që të mburresha sot duke u krekosun se idenë për të shkundun edhe pluhurin e kushedisa sirtarëve me fo-tografi... - atë që në të vërtetë e bëri R. Elsie... - ia cyta unë... Jo. Njeriu i punës i gjenë vetë rrugët drejt saj.

Robert Elsie, gjermano-kanadezi që namësoi se si shpluhurosen vlerat e përzëna

(29.06.1950-02.10.2017)

NGA BESIM FUSHA

Kur u shkëputëm nga“trungu...” dhe morëmpër zyra me qera shtëpinë e Speces... - në rr.

“Budi” nr.3, ne të “Pionierit” - nja7 a 8 veta - sikur u ndjemë më tëlirë... Mbase, edhe ngaqë, punakrijuese kryhet në zotshe në vet-mi... larg shefave dhe zhurmave...Gjetëm pra edhe mjedis të ri,veçanërisht kohëçlodhjeve: kafeke Bulja apo Monda - dritë ba-naku... - vetshërbyes hileqar ne...për të zënë përballën... mbi tavoli-nat këmbëgjata, pa karrike...Apo... unë, edhe vetëm brendaxhamit të floktores, ku ulesha pashokë dhe kqyrja lëvizjet errugës... nuset e reja pa fëmijë eme fëmijë për dore... apo studentetkushedinga, me libra në duar - sigocat turizëna nga celularët e sot-me...

Tamam aty, mbase naivshëm...unë nuk e dija që kisha ra në“çarkun” e Seferit ngacamac.Seferi i qoshes matonë meje, pyestevetëm për artin... letërsinë dhepoezinë. Sajohej edhe pa ditun...dhe unë, duke kujtuar se flisjapara do dëgjuesve që s’dëgjoninç’thoja... i mëshoja kot edhe medashje, asisoj sa nuk habisja ask-

end... veçse jo të vërtetën... Dhe,kështu eci goxha derisa, Tomorri(Demetja), më tha veçantë se ishanë lojë... “Nuk dua ta dinë ata seç’të thashë, por loja bëhet për tëngacmu Himën... Ene Hima ka li-bra të shkrume...”

- Hima?! ai, steka e thyme... qës’di të qisë qimen nga qulli!...

Sikur thashë pa dashun gjithç-ka të keqe për gjinofqarin... PorTomorri s’u pajtua: tha për Himënse qe burrë i mençëm... veçse, si ishi burgosun, e pat mbërthye frykaene heshtja...

***Një të nesërme të vonë, aty për-

rotull vitit 2000, ia thashë këtë,krejt rastësisht, Robert Elsies. Kaqenë puqia e vetme, aty në kafenëpiçiruke, në bodrumin e Bib-liotekës Kombëtare. Bashkë meXhevatin (B.) na ftoi Titi (B.) i bib-liotekës në tavolinë, edhe ngaqënuk kishte vende të lira. Aty ras-tisi të ulem brinjë Robertit. Dhe,shkurt, mbasi e sqarova se ç’mëkishte ngjarë dikur me berberinIbrahim Hasnaj (1912-1995), po sh-kurt i thash: ...kam mbetun i

mrekulluar si kurrë... kur gjetanjë të vërtetë... I cytun nga libri yti madh... pyeta për Himëngjynofqarë. Doli e vërtetë... që nësirtaret e Himës dhe Netes (Fit-netes), me mbiemrin Hasnaj,gjendeshin tri dorëshkrime tëHimës... ose “Bardhyl Nizami-t”...ose “Cen Qytyku-t”... Qenë zver-dhun dorëshkrimet... edhe nga ter-ri i sirtarëve: “Unë dhe ndjesitë e

mia” - 1939... “Rreze të zjarrta” -1980... dhe “Lot skamnorësh” -1940... Tani që nuk është Hima ishkretë... je Ti përgjegjëse për këtolibra. Mbaj fort e mirë këto vlera!...

- Jo! Ka çun Hima... - më thaNetja shpirtbujare... - Do boj çmosta gjej, ene ta flas ene me Çunin...

- Çun Hima...?!- Po... alamet çuni! Ka qenë i

martu Hima, me italjone. KurHima ra në burg, ene psoi telefinnja 10-15 vjet - veç se qe me shpirtfetari... - italonia, s’di si e gjetimarifetin, ene hiku. Mori çuninene hiku... Kështu më tha Netja emirë. Unë - sesi u ngërça... Nuk epyeta ma tutje... Sidosesi, sa përdorëshkrimet...(?!) Ate që dintevetëm Hima... dhe Netja - dhe sedinin tanë shqiptarët dhe as unë...ja the mbarë botës - Ti... nga Kan-adaja. Ngecem për të gjetun llafine madh të përgëzimit... Do të mbe-tem përherë i mahnitun për gjet-jet... - qoftë edhe preferenciale. Nëveten time e kam quajtun enciklo-pedi adresive me vlera... - që kandrituar rrugët e qosheve drejtletërsisë shqiptare... Më duket një

shëndoshë që të paguhet.Të njoh. Siç njoh fëmijët e mi.

Ah, ajo dreke me koran. Pse ma përmend?

Që prej asaj kohë nuk jemimbledhur me. Tani po me ikën dheti. Po sikur të vij herë pas herëatje dhe të bëjmë dashuri? Kur të duash, i thashë, edhe unëdo ta ndjej shumë mungesëntënde.

Do të vij patjetër, shpirt.Me zgjati një pako me dollarë.

Ishin mbështjelle keq dhedukeshin.

Në fillim do ta kesh të vështirë.Të lutëm, s’gjeta një mënyrë tjetërpër të me kujtuar njëfarë kohë.Mos m’i kthe. E di që s’pranon.Mirë, e lëmë të m’i japesh kur tëkesh.

Ia mora. Nuk mund të grinde-sha me të. Fundja, do t’ia kthejanjë ditë. Ajo nuk erdhi. Kaluanvite. Dhe mesazhet në Facebooku rralluan se tepërmi. I ka punëtmirë, mendoja me një fijemelankolie dhe me një dëshirepërvëluese për ta pasur si dikur,tani ajo është një borgjëze vani-toze, mendoja dhe qeshja, se e dijaqë s’thosha plotësisht të vërtetën.

Ja, tani këto dy mesazhe. Ipari:

Shpirt, po të shqetësoj, pos’kam njëri tjetër, kaq të afërt, qët’i hapem: Volpi u nda me gruan.Ajo fitoi me gjyq fëmijët, pra, atapothuajse s’i kam me. Volpi kandryshuar, nuk është më ai i asajdrekës me koran, që iu përmbajtpremtimit dhe erdhi. Ah, si e kemikaluar! U bëmë si budallenj, unëdhe Bebi, këpusnim gafa të fortadhe ata sikur u zhgënjyen prej

nesh. E kishim nga dashuria emadhe. Po e kishim dhe prej vua-jtjes që midis nesh ishte hapur njëhendek i madh. Volpi, ai zuzar ipaskrupullt, ka ndarë një grua metre fëmijë nga burri dhe ka venëkurorë me të... ku, do të thuashti, në Los Anxhelos. Dhe atje janëakoma. I ka bërë naftën punës. Embaj unë me para. E vetmja gjëqë me lidh drejtpërdrejt me të ësh-të se ia dëgjoj zërin e dashur nëcelular dhe me mbysin ngashë-rimet. Po ama, ia dëgjoj zërin. Maka bërë plage zemrën ai djalë. Ekishte yll gruan e parë, Belindën,ra në dashuri si i çmendur pas saj,e gjeja kaq herë të ulur në gjunjëpara saj, aq shumë e donte. Popaskësh qenë Don Zhuan. Me fal,shpirt, që të mërzis me këto hal-let e mia... .Të uroj suksese, kam marrë veshse je bërë kirurg primar dhe tëduan. I lutem zotit për ty!

Të puth Melania.Mesazhi i dytë:... Më është neveritur jeta, prej

fatkeqësive që me kanë renë nëkokë. Valbona, bija ime e mirëz,që unë mizorja e solla nga Ameri-ka në Shqipëri prej egoizmit tim,se doja ta kisha •upen te dera eshtëpisë dhe ta shikoja përditë,sapo ka bërë ndërhyrjen e dytë nëNju Jork. Kancer të avancuar nëgji. Ç’i thua kësaj, a ka ndonjënënë tjetër që të ndëshkohet kaqrëndë? Tani i ka mbetur zotit tëbëje diçka për të. Prandaj s’kamardhur të të takoj. Ç’të vi, halletmë kanë plakur. S’jam me ajo epara. Jam tretur, kockë e lëkurëjam bërë prej •upës. Ai, i shoqi, ësh-të ca shpërfillës, kështu me duket,

kushedi mendon për tjetrën... fëm-ijët e gjorë... të vegjlit... sa pa fat!Shoh Valbonën si humbet nëpeshë, si i bien flokët, i fikët zëri,humbet ekuilibrin, ka dhembje qës’i bëjnë efekt ilaçet... jam një dësh-mitare e fëmijës që po vdes! Dhes’bëj dot asgjë. Ja, ç’jam! Mëshi-romë, o zot, bëje mrekullinë! Kjome ka mbetur e fundit: lutja! Lutudhe ti, shpirt, për mua, ti, i vetmiqë kam dashuruar në ketë jetë!Jam shumë e mërzitur. Nuk ditatë bëj familje. Jo, nuk dhashëshumë dashuri, ndonëse kujtojase jepja. Nuk dhashë shumë kohëpër ta. Isha egoiste. Ndoshta fëm-ijët na vranë, ndoshta i vramë nefëmijët. Familjet pa dashuri mëmirë të zhduken! Të kujtosh përtërë jetën, si gjënë me të bukur, atëdrekë me koran... Kjo është shumëe hidhur, kaq deziluzionuese... Melania vdiq në duart e mia.Erdhi më në fund tek unë, pas vde-kjes së Valbonës dhe arratisë sëVolpit, e sëmurë nga zemra, e sh-trova menjëherë në sallë dhe mëmbeti në duar. Kisha vrarë dashu-rinë time, të vetmen dashuri.Vetëm me të s’kisha qenë i zoti.Vetëm me të. Sepse ajo mund tëshpëtonte. Dhe ne të dy mund tëkishim kaluar disa net bavarezenë alpe ku unë shkoja shpesh përski dhe në shtëpinë prej druri që kër-ciste të kishim bërë dashuri pranë zjar-rit të ushqyer me dru në oxhakun prejtulle të kuqe, ndonëse e dija që s’do takishte magjinë e asaj kohe të largët,të drekës me koran. I kishim pasurdhe i kishim humbur gjerat me tëbukura, ndoshta prej fajit tonë.

Nju Jork, 2011Nju Jork, 2011Nju Jork, 2011Nju Jork, 2011Nju Jork, 2011

mençuri kjo që, edhe tanë burrate shkencës këtu, munt t’i gjeninvlerat nën pluhurat e sirtarëve...por... Bravo Ty! Më duketmadhështi pa çmim kjo punajote... Ngjashëm po kështu, unëkam nanurisun ëndrra për tëkundërtën... - se ç’vlera fshehinsirtaret e botës për Shqipërinëtime...

***Robert Elsies i thash atij çasti

se do të doja me shpirt të çplu-hurosen edhe sirtaret e botës... -ç’thotë bota për Shqipërinë dheshqiptarët e mi... Nuk i thash përfotografinë. Thjesht ngase nukm’u kujtua. Nuk thash edhe sejam fotograf... Që të mburreshasot duke u krekosun se idenë përtë shkundun edhe pluhurin ekushedisa sirtarëve me fo-tografi... - ate që në të vërtetë e bëriR. Elsie... - ia cyta unë... Jo. Njeriui punës i gjenë vetë rrugët drejtsaj. Asoçasti pra, ai vetëm nën-qeshi, tundi lehtë kokën dhe hesh-ti... Siç nuk bëjnë ndryshe njerëzite punës... Për t’ia vjelun ne tëllafeve vlerën e mundit...

Robert Elsie

E diel 29 Tetor 201720 -LETËRSIA E BALLKANIT

AARGUMENT

NGA GAŠPER MALEJ*

Si një flutur e heshtur,që në boshllëkun e erës pretrrëshqitjen e hijevetë çlirohetnga përfytyrimet e mendjesdhe mbretëritë e tokës.Ke filluar t’i theksosh limitet;në përplasjen e krahëve të sajzbërthen arratisjen e botës,që as nuk i prek tregtarë,argjendarët dhe profetëtqë betohen në histori.Zëri yt është më i qashtër si grijae gurëve të çmuar dhe peliçeve meshkëlqim:siç mulliri i rezistontundimit të zjarrit të tij.Në flatrimin e një fluturelëkundet dhe ulet qetë.

***Në çastet e heshtjes më të thellëje i ftohtë, magjepsës si një sirenë.Pasi fërkon mirë dyshemenë,Dhe me përkushtimin t’i bëshpjatat të shkëlqejnë,mund t’i kushtohesh poezisë.Këto fjalë të vënë në mëdyshje.Provon me një karficë të vogël,me një gjilpërë, me kalin prej druritë një fëmijërie të pajetuar.Provon sërish, e pastaj sërish.Durimit i erdhi fundi.S’mund të arratisesh më: emratshkojnë e vijnë. Herët a vonëdo të bien në paqe,ndoshta pak më shumë objekteboshe.***I lodhur nga pritja,I lodhur nga zëratbrenda nesh dhe hapatqë ja mohojmë ekzistencën.Me dëshirën e përjetshme për tëqenëe nesërmja. Ose dikush tjetër,vetëm një qepallë që hap këndin

e shikimit. Atje lart,përtej horizontit dhe të paprek-shmes,shenjat e së cilës kthehen në tëhuaj.në dilemë. Duke pritur që tëndodhënjë tjetër shpërthim,zbulojmë përgjigjen;duke pritur qëqielli me yje të hapet- e jo të shpërndahet -ku të mund të prehemi të qetë,si mbi një qilim persian.

***Puls i pandjeshëm: si lidheshme farkëtimin e fjalës, duke etërhequr

në një largësi që e shformon,squfur me baltë mbi diagramën empirë.Sa shumë peshojnë, peshojnë, pe-shojnë kocka:dhe sa e pandjeshme je kur vjennë shtrat,përmbys prej ankthit. të shtypme zell: me dridhje kristaleshtë bëj thirrje prej vetëdijes sime.Atalanta fugiens;nuk e di përse, nuk e di nga ku.Sërish hiri i kujtimit të pavullnet-shëmqë zgjon një koncept të paprek-shëm, të huaj,që e mbaj parasysh: që më push-tonteksa hap krahët në një fluturim

Gašper Malej, një përkthyesdhe poet slloven në “POETEKA

- Tirana in Between” 2017Rezidencë europiane për shkrimtarë dhe përkthyes letrarëGjatë muajit shtator, mik në

Rezidencën letrare “POETEKA Tirana in Between”

ishte përkthyesi dhe poeti sllovenGašper Malej. Kjo rezidencë, qëfton shkrimtarë dhe përkthyesletrarë nga rajoni dhe Europa, or-ganizohet prej pesë vjetësh ngaPoeteka me mbështetjen e rrjetiteuropian për letërsinë dhe libratTRADUKI, Ministrisë së Kulturës,Ambasadave të Gjermanisë, Aus-trisë dhe partnerëve të tjerë ven-das.

Gašper Malej lindi në vitin 1975,në Koper, Slloveni, qytet ku dhejeton e punon. Në vitet 2004 dhe2009 ai botoi dy librat e parë në gju-hën sllovene: Otok, slutnje, poljub(Ishull, paralajmërime, një puthje)u propozua për çmimin e “Librittë parë më të mirë në Slloveni”. Pastij erdhi libri Rezi v zlatem,ndërkohë që gjatë vitit 2017 ai kabërë gati për botim edhe librin etij të tretë me titull Pod to celino

(Nën këtë kontinent).Poezia e Gašper Malej u përk-

thye që herët dhe me përhapje tëgjerë, në njëzet gjuhë të huaja,duke u përfshirë në disa prej an-tologjive të botuara në Sllovenidhe jashtë saj. Falë kësaj njohjejeai u ftua të merrte pjesë në shumëfestivale letrare në Europë dhe nëbotë, mes të tjerësh në festivalin ePoezisë në Pekin, në Nikaraguaapo në Kolumbi. Ai është ftuar tëbashkëpunojë gjithashtu edhe nëatelie të shumta për poetë dhepërkthyes letrarë, ku ushtrohenteknikat e shkrimit krijues dhe tëpërkthimit letrar.

Për krijimtarinë e tij GašperMalej është vlerësuar shpesh meçmime. Në vitin 2008 ai u nderuame Grantin e Ministrisë së Kul-turës së Sllovenisë “Për autorë tëshkëlqyeshëm të letërsisë”, çmim

ky që në vitin 2016 vijoi me Gran-tin e Agjencisë Sllovene të Librit(JAK) “Për autorë të shkëlqye-shëm të letërsisë”. Po ashtu edhenë vitet 2007, 2010 dhe 2015 ai underua me çmime e grante punenga Organizata Sllovene e Përk-thyesve Letrarë. Për meritat epunës së tij si përkthyes, në vitin2011 Gašper Malej u nderua meçmimin prestigjioz “Zogu i Artë”për përkthimin e romanit P. P. Pa-solini-t “Petrolio”. Në vitin 2016atij iu dha edhe një çmim i veçantëkombëtar për përkthim, akordu-ar nga Ministria Italiane e Kul-turës dhe Turizmit.

Përveç çmimeve dhe nderimeveletrare, në vitet 2013 dhe 2016Gašper Malej fitoi bursën për qën-drim njëmujor në Ventspils (Leto-ni) si autor në Rezidencën për Sh-krimtarë dhe Përkthyes. Në qer-

shor të vitit 2015 ai ishte i fuar nëRezidencën e Shkrimtarëve nëVjenë, mbështetur nga MinistriaSllovene e Kulturës dhe në dhje-tor të vitit 2016 ai fitoi të drejtënpër të qëndruar në rezidencëpranë Qendrës Baltike për Sh-krimtarë dhe Përkthyes (Visby,Suedi).

Pas krijimtarisë poetike, vep-rimtaria kryesore e Gašper Malejështë përkthimi i fiction dhe non-fiction bashkëkohor italian, kupërfshihet poezia, narrative, dra-ma, esetë etj.Bibliografia e përkthimeve të tijnga gjuha italiane në atë slloveneështë mjaft e pasur dhe përfshinrreth 30 libra të zhanreve të ndry-shme. Krahas këtyre janë edhembi 150 përkthime të sh-krimtarëve sllovenë, të cilët janëbotuar në revista letrare, në gaze-

ta si dhe janë lexuar në RadionKombëtare. Ai ka përkthyer edhepjesë për teatër.

Gašper Malej është gjithashtunjë nga anëtarët-themelues dhe,prej vitit 2009, është edhe kryetare redaktor ekzekutiv i KUD AACZrakogled - një shoqatë kultur-ore jofitimprurëse me qendër nëKoper, e cila që nga viti 2011 bot-on serinë “Helia”, kushtuar përk-thimit të librave fiction të au-torëve bashkëkohorë të Mesd-heut, të tillë si D. Drndiæ, N. Mi-lani, F. Ebejer, Z. Zateli, JJ Millas,J. Nikolaidis, D. Velikiq, N. Fab-rio.

Ndër autorët italianë të përk-thyer prej Gašper Malej për-menden Dino Campana, CesarePavese, P.P.Pasolini, Paolo Ruffil-li, F. T. Marinetti, Dario Fo, Anto-nio Tabucchi etj.

të heshtur,i shënjuar për të duruar, të pazab-ulueshmitligje të rënies.

***gjithnjë e më pak i përsosur,duke e njohur gjithnjë e më shumë,veten do ta përkufizoja me fjalën –me halucinacione: si gjurmët efshehuranë pikën e takimit,vigjilent si një kafshë,i gatshëm për t’u bërë i paduk-shëm,një tog heshtjesh fatale. I destinu-arpër një mallkimi që jeton dikutjetër:kjo, sepse, çështje pa zgjidhje,parabola lakohet dhe zbretnë zbrazëtirë: atje ku unë e ndjek,e ku nuk mund të më mbërrishaq thjesht, vetëm me një përqafim,

Pa emër

marr përposht. Humnerëzbritje e padurueshme.Për këtë po të flas.

***Diçka po ndodh përmes gjethesh.Dhe ndoshta një pranverë ndryshemund të mbush hapësirat bosheme zëra që nuk i përkasin qetësisë.Dhe do të dëgjohet jehona –një rrjedhë e përhershme e për-vojësdo të pëshpëritë përmes muresh.Mos lëviz. Dhe detiështë këtu. Është buzëqeshjae një loje fëmijësh, përrallae harruar në pyje.Diçka po ndodh përmes gjethesh.Dhe po konturon fytyrën tënde –Ashtu siç s’e ke parë kurrë mëparë.

***Ende e kam frikë emrin tënd –Megjithëse dhimbja tashmë ështëlarg,hije e padepërtueshme, dridhemI frikësohem linjave që bëj rastë-sisht,pa dashje, në vendet e shënjuaraqë më ngjisin mbi humnera, ngri-ca,gjëra që i mbështolla merezerva të bollshme intimiteti.Një tjetër idiomë u krijua,lidhje të reja, thuajsepa teprica, vazhdoj i them vetes –veçse mund të më zë pritë,edhe në momentet më shumë vigji-lente,dridhem, shenja të së shkuarësqë zhyten gjithnjë e më shumë nëerrësirë –Dhe unë të them, me heshtje mash-truese,pa më ndryshuar rrahjet e zemrës–që unë, fal.

*Përktheu: Silvana Leka*Përktheu: Silvana Leka*Përktheu: Silvana Leka*Përktheu: Silvana Leka*Përktheu: Silvana Leka