1

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

2

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Μελετώντας την ιστορία, τη θρησκεία, την τέχνη, την ιδιωτική και δημόσια ζωή

των Βυζαντινών , αποδείχτηκε πόσο μεγάλη είναι η συμβολή τους στη δική μας

καθημερινότητα.

Η γνώση συνηθειών, εθίμων, μας βοηθά να αναγνωρίσουμε πολλά από αυτά σε

νεοελληνικές συνήθειες, αποδεικνύοντας έτσι για άλλη μια φορά την αδιάσπαστη

ενότητα και τη συνέχεια της ελληνικής ζωής, του πολιτισμού, της γλώσσας, ως

τα σήμερα παρά τα τόσα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς που ακολούθησαν.

Πολλά έθιμά μας, έχοντας ομοιότητες με αυτά ξένων λαών, δίνουν την εντύπωση

ότι τα πήραμε από αυτούς. Αντιθέτως φάνηκε από την εργασία μας πως οι ξένοι

είναι αυτοί που επηρεάστηκαν από τους Βυζαντινούς προγόνους μας. Άρα η

πολιτιστική επίδραση μάλλον πως ακολούθησε την αντίστροφη οδό.

Παράλληλα, διαπιστώσαμε ότι αρκετές εκφράσεις που χρησιμοποιούμε

προέρχονται από τη ζωή, την καθημερινότητα τις συνήθειες των Βυζαντινών.

Υπήρξαν ενδοιασμοί για την επιτυχία των στόχων του εγχειρήματος αυτού και

πολύ πιθανόν να υπάρχουν και ανακρίβειες λόγω της απειρίας μας, αλλά σίγουρα

τα παιδιά το διασκέδασαν, βλέποντας με άλλη ματιά μια περίοδο της ελληνικής

ιστορίας, που αποτελεί κοινή παραδοχή πως δεν είναι ελκυστική για αυτά( σε

αντίθεση με την αρχαία ελληνική ή τη νεότερη.

Παίξαμε όπως τα Βυζαντινόπουλα, προβληματιστήκαμε με την αυστηρότητα των

ποινών τους, είδαμε τις διατροφικές τους συνήθειες, γνωρίσαμε τον τρόπο ζωής

τους… και καταλήξαμε, συγκεντρώνοντας το υλικό της έρευνάς μας να

εκδώσουμε το παρόν έντυπο ως ενθύμιο των όμορφων ωρών που διαθέσαμε στο

πρόγραμμα: «Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο»

Οι μικροί ερευνητές του Ε1:

Χαρά, Νικολέτα, Εμιλιάνο, Αμαντέο, Στράτος, Παρασκευή, Μάνος, Ελένη,

Δημήτρης, Δανάη, Μαριάννα, Άγγελος, Εύα, Νίκος

Και η δασκάλα τους Μ. Κρυοβρυσανάκη

3

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

H KΡΗΤΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Ά Βυζαντινή περίοδος (330 - 824μ.Χ.)

Στη Βυζαντινή περίοδο η Κρήτη είναι ένας τόπος αρκετά σπουδαίος.

Αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό πριν τις ακτές της βόρειας Αφρικής, αποτελεί

βασικό σημείο για τον έλεγχο της Μεσογείου και παίζει ρόλο γέφυρας μεταξύ

Ανατολής και Δύσης.

Το 330μ.Χ.ο Μέγας Κωνσταντίνος μεταφέρει την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής

αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη. Αποσπά την Κρήτη και την προσαρτά στη

δική του επικράτεια, την Ιλλυρία.

Μετά τη διαίρεση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από το Μέγα Θεοδόσιο σε

δυτικό και ανατολικό κράτος, (395μ.Χ.) η Κρήτη γίνεται επαρχία

του ανατολικού κράτους.

Ο Χριστιανισμός διαδίδεται με τον Απόστολο Παύλο και τον μαθητή του

τον Τίτο, ο οποίος οργανώνει τις εκκλησίες της Κρήτης.

Ο ναός του Αγίου Τίτου της Γόρτυνας είναι απ’ τα σημαντικότερα μνημεία της

Κρήτης.

Οι Άραβες, ένας άλλος λαός που διαπρέπει στο εμπόριο, θέλουν να έχουν

πλήρη έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων της Μεσογείου.

4

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Οι συνεχείς επιδρομές των Αράβων προκαλούν ανησυχίες στην Κρήτη, η

οποία ζητά από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου να στείλει στρατιωτικές

ενισχύσεις.

Τον 8ο αιώνα η Αραβική απειλή εξουδετερώνεται προσωρινά, η Κρήτη

ενσωματώνεται στο Βυζάντιο και οργανώνεται σε αυτοδύναμο βυζαντινό θέμα.

Αραβοκρατία 824 – 961μ.Χ.

Το 824 μ.Χ. Άραβες Σαρακηνοί διωγμένοι από την Ισπανία αποβιβάζονται στην

Κρήτη και την καταλαμβάνουν.

Ο στρατός αποβιβάστηκε στο ακρωτήριο Λίθινο της Μεσσαράς. Γοητεύονται

τόσο πολύ από την Κρήτη που, για να μην μπορούν να φύγουν από το νησί όπου

«ρέει μέλι και γάλα», καίνε τα πλοία τους.

Οι Άραβες έχτισαν νέα πρωτεύουσα, το Χάνδακα (Ηράκλειο), ονομάζοντάς τη

έτσι από το Χαντάκι που περικύκλωσε την πόλη. Ο Χάνδακας γίνεται ορμητήριο

των πειρατικών επιδρομών Για περισσότερο από 100 χρόνια ο Χάνδακας ήταν η

μεγαλύτερη μάστιγα των θαλασσών.

Β΄ Βυζαντινή Περίοδος (961-1204 μ.Χ)

Ο Νικηφόρος Φωκάς αποβιβάστηκε στον Αλμυρό κι απελευθέρωσε τον Χάνδακα

μετά από έναν χρόνο πολιορκίας.

Έφτιαξε οχυρωματικά έργα κι εγκατέστησε παλαίμαχους στρατιώτες του σε

εύφορες περιοχές του νησιού. (από αυτούς πήραν το όνομα το Ατσιπόπουλο,

Ατσιπάδες, Αρμένοι κ. ά).

Αυτήν την περίοδο κτίστηκε και ο ναός του Απόστολου Τίτου και η Παναγία η

Μυριοκεφαλίτισσα.

5

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Ενετοκρατία (1204-1669)

ΤΟ 1204 η Κωνσταντινούπολη καταλαμβάνεται από τους Σταυροφόρους και έτσι

οι Φράγκοι κατακτούν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία .

Οι άρχοντες και αξιωματούχοι του στρατού μοιράζονται μεταξύ τους τα εδάφη. Η

Κρήτη παραχωρείται στο Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, έναν από τους αρχηγούς

της Σταυροφορίας .

Ο Βονιφάτιος δεν είχε ούτε δικό του στόλο ούτε ήταν έτοιμος να αρχίσει αγώνες

με τους πειρατές, για να μπορεί να κρατήσει την Κρήτη δική του .Τότε ο δόγης

της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος το βλέπει σαν ευκαιρία και σπεύδει να αγοράσει

την Κρήτη από τον Βονιφάτιο για λίγα ασημένια μάρκα.

Την Κρήτη όμως διεκδικούν και οι Γενοβέζοι. Έρχονται σε συνεννόηση με το

Γενοβέζο αρχιπειρατή Πεσκατόρε και τους βοηθά να καταλάβουν την Κρήτη το

1206. Αυτό ήταν αιτία πολέμου με τελική επικράτηση των βενετών.

6

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Κυβερνήτης γίνεται ο δούκας. Το βασίλειο της Κρήτης χωρίζεται σε 4 τμήματα :

Χανιά , Ρέθυμνο , Χάνδακας , Σητεία και κάθε τμήμα διαιρείται σε καστελανίες

(επαρχίες) , των οποίων τα ονόματα διατηρούνται μέχρι και σήμερα (π.χ.

Μεραμπέλο , Μαλεβίζι , Μονοφάτσι , Καινούργιο , Πυργιώτισσα , Σέλινο κ.α. ).

Οι καταπιέσεις και η βαριά φορολογία των Βενετών προκαλούν την αντίδραση

του κρητικού λαού .

Το 1453 η Κωνσταντινούπολη κυριεύεται από τους Τούρκους.

Οι Βενετοί και οι Κρήτες είναι αναγκασμένοι να συμφιλιωθούν για να

αντιμετωπίσουν τους Τούρκους κατακτητές .

Έτσι ξεχνιούνται οι παλιές έχθρες και επαναστάσεις και δημιουργείται μεταξύ

τους ένα πνεύμα συνεργασίας . Μέσα σε τέτοιο ήπιο και ειρηνικό κλίμα

7

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

αναπτύσσεται η οικονομία , η τέχνη και ο πολιτισμός .

ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Αντρικά:

Βρανάς Λεμονής Σμάραγδος Βάσσος Πρωτόπαπας Μοσχωνάς Μαγγίνος

Βαλάντης Πρωτονοτάριος Νοτάριος Δρόσος

Κρυστάλλης Πανορμίτης Μαργαρίτης Νότης ΝοταράςΓλυνός Γληνός

Βάρδας Βαρδής Πολύζος Δεδούσης Ζαρίφης Βενέτης Αετός Κυριαζής

Αρχοντής Σπανός Φάνος Σπάθης

Βαρδής Βαλάντης Βαλάσης Αυγερινός Μάνθος Παίσιος Γαβαλάς Τσάνος

Ολόβολος Σκαρλάτος Μανουήλ

Πολυμέρης Ευταξίας Τριάντης Γαλάτης Βρεττός Θέμελης

Βατάτζης Βεργής Κάραλης Κυρίτσης Πάγκαλος

Αγαλιανός Ρωμανός Ρήγας Ράλλης Βατός

Στασινός Μόσχος Ρηγίνος Ρίζος Ριζάριος Ρούσσος Ρουσέτος

8

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Έξαρχος Σακκελλάριος Λιβέρης Λάσκαρης Λιονταρής Δράκος

Δρακούλης Γκόλφης Γκολφίνος Γενναίος Γαϊτάνος Γιασεμής Δούκας Δίκαιος

Κομνηνός Σχολάριος Στάικος Δραγούμης Γιάγκος Εκήβολος Κύρκος Ιερεύς

Ισαάκιος Ζωίλος Γιακουμής Σέβος Ρινέσος Ακύλας ΝοτάρηςΑναγνώστης

Αστέριος Αξιώτης Τάσσος Βασιλικός Σταυράκιος Δοξαπατρής Παγώνη

Βελισσάριος

ΧουρμούζιοςΦραγκιά Φιλόκαλος Αγαλιανός Καλογιάννης

Αλεξινό Νομικός Ναρσής Αριστάκης Μαυριανός Αρέστης Ιωαννίκιος Ονούφρης

Πανταζής Παλαιολόγος Ρένος Ρενάτος Σταυριανός Σερεμέτης Σερέτης Παγάνης

Γυναικεία:

Για γυναικεία ονόματα χρησιμοποιούν διάφορα αρχαιοελληνικά, όπως:

Τιμοθέα, λατινικά: Πουλχερία, αλλά κι αντίστοιχα αντρών: Αλεξανδρώ,

Αναστασώ, Θεοφανώ, Ακριτώ, Γεωργώ, Κοσμώ, Κομιτώ, Κωνσταντώ, Νικολαώ,

Μοσχώ, Χαριτώ, Χρυσομαλλώ.

Υπάρχουν και ονόματα με κατάληξη –ίχη ( Κυρίχη, Κοσμίχη, ) Επίσης υπήρχαν

ονόματα που μοιάζουν με σύγχρονα (Πανωραία, Ευμορφία, Βυζαντία, Χυμευτή

που σημαίνουν ωραίες γυναίκες).

Η λέξη Καλή και τα σύνθετά της αποτελούσαν ονόματα γυναικών: Καλή,

Κατάκαλη, Καλάννα, Επτάκαλη, Κυρακαλή. Υπάρχουν και τα ονόματα Καλήμερος

και Καλημέρα.

Συνηθισμένα είναι η Μαρία, Αννα, Ζωή, Αρετή, Θεοδώρα, Ευδοκία, Ξένη, Ελένη.

9

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Τα χριστιανικά ονόματα είναι:

Α. αυτά που αναφέρονται στον Θεό, την Παναγία και τον Χριστό (Θεοδώρα,

Θεοχάρης, Παναγιώτης, Θεοτοκώ, Μανουήλ, Χριστίνα κ.ά)

Β. Αυτά που αναφέρονται σε αγίους( συχνά συναντάμε τα Γεώργιος, Αθανάσιος,

Βασίλειος, Στέφανος, Γαβριήλ, Μιχαήλ…), όπως και το βιβλικό όνομα Θάμαρ.

Γ. ονόματα που αφορούν χριστιανικές γιορτές: Αναστάσιος, Πασχάλης, Φωτεινός,

Κυριάκος και Κυριακία, Θεοφανώ)

Υπάρχουν και ονόματα που αφορούν φυσικά γνωρίσματα( Μαύρος, Μελαχρινή,

Ξανθή,Χιονώ), λουλούδια (Τριανταφυλλιά, Μαργαριτώ Άνθης, Τριφύλλιος,

Τριαντάφυλλος). Ονόματα που δείχνουν συναισθήματα (Αγαπητός,Ποθητός,

Ποθητή)

Υπάρχαν ονόματα εθνικά ( Ρώσος, Κομάνος) Καμιά φορά υπήρχε και δεύτερο

διακριτικό όνομα που αφορούσε ή επάγγελμα (Τζικαλάς, Καλιγάς (παπουτσής),

Χαλκεύς, Ράπτης, Πελεκάνος (μαραγκός), Σκιαδάς (κατασκευαστής καπέλων)

Βαγενάς (κατασκευαστής βαρελιών) , παρατσούκλι ή κάποιο εξωτερικό

χαρακτηριστικό ή του χαρακτήρα τους ( Αβράκωτος, Τραυλός, Μαυροπόδης,

Καλούτζικος, Κλωστογένης (ο κατσαρογένης) κ. ά.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Στο Βυζάντιο δε φοιτούσαν αγόρια και κορίτσια μαζί. Άλλωστε λίγα κορίτσια

πήγαιναν σχολείο. Στο Βυζάντιο η λέξη «εκπαιδεύω» ήταν «ανάγω» και άρα ο

αμόρφωτος λεγόταν «ανάγωγος» κι ο αγράμματος «αναλφάβητος».

10

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Α. Τα πρώτα γράμματα:

Προπαιδεία (6-8 ετών)

Ο πρώτος δάσκαλος λεγόταν γραμματιστής. Μάθαινε στα παιδιά την αλφαβήτα

μέσα από το Ψαλτήριο. Έπρεπε να διαβάζουν «ασφαλτί». Αν κάτι δεν

κατανοούσαν ο γραμματιστής επανερχόταν, για να ερμηνεύσει και να

συμβουλεύσει τους απρόσεχτους. (ίσως γι’ αυτό η λέξη «ορμηνεύω» σημαίνει στα

κρητικά συμβουλεύω). Όσο για αριθμούς χρησιμοποιούσαν το ελληνικό

αριθμογραφικό σύστημα.

Τα παιδιά έγραφαν τους αριθμούς σε πινακίδες με τρύπες, τους άβακες κι όταν ο

γραμματιστής τους έλεγε να δείξουν έναν αριθμό (π.χ. το 24) έβαζαν τα δάχτυλα

τους στην αντίστοιχη τρύπα ( που είχαν το γράμμα κ και το γράμμα δ). Οι πράξεις

ήταν 4: η επισώρευσις (πρόσθεση), αφαίρεσις, πολλαπλασιασμός κι επιμερισμός

(διαίρεση)

Β΄κύκλος Σπουδών:

Εδώ το πρόγραμμα χωριζόταν σε 2 κύκλους. Στον έναν ( η τριτύς των

μαθημάτων) ήταν η γραμματική, η ρητορική, και η φιλοσοφία και στον άλλον ( η

τετρακτύς )η αριθμητική, η μουσική, η γεωμετρία και η αστρονομία. Μελετούσαν

κείμενα, τα αντέγραφαν και τα σχολίαζαν.

Τα Ομηρικά έπη χρησίμευαν ως αναγνωστικά. Τα παιδιά μάθαιναν απέξω

αποσπάσματα. Στο πρόγραμμα υπήρχαν μόνιμα και 9 τραγωδίες: Οι Πέρσες, ο

11

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Προμηθέας Δεσμώτης και οι Επτά επί Θήβας( του Σοφοκλή), η Ηλέκτρα, ο Αίας

και ο Οιδίπους τύραννος( του Σοφοκλή) και η Εκάβη, ο Ορέστης και οι

Φοίνισσες (του Ευριπίδη).Επίσης, από τον Αριστοφάνη διδάσκονταν τον

«Πλούτο», τις «Νεφέλες» και τους «Βατράχους» αλλά και κείμενα του

Ξενοφώντα. Στην ύλη ήταν ακόμη οι Ψαλμοί του Δαυίδ και ποιήματα του

Γρηγορίου του Θεολόγου .

Τα μαθηματικά βασίζονταν στην Αριθμητική του Πυθαγόρα και του Διόφαντου

και τη Γεωμετρία του Ευκλείδη.

Στην αστρονομία χρησιμοποιούσαν ένα ποίημα του Άρατου:

«Αν η Σελήνη είναι λεπτή και καθαρή την τρίτη μέρα, δείχνει πως θα’ ρθει

ξαστεριά. Και όταν λεπτή και κοκκινόχρωμη είναι, προλέγει ανέμους. Αν τα άκρα

της δεν είναι διαυγή και τα κέρατά της δεν είναι αιχμηρά κι έχει αδύναμο φως,

αυτό αποτελεί σημάδι πως θα πνεύσει νότιος άνεμος ή ότι θα πέσει βροχή».

• Οι μέλισσες δεν βγαίνουν να βοσκήσουν πριν από μια θύελλα.

• Κακοκαιρία θα ξεσπάσει αν τα χελιδόνια ξύνουν με τις κοιλιές τους την

επιφάνεια του νερού και αν τα μυρμήγκια μεταφέρουν τα αβγά τους γρήγορα από

τη φωλιά τους.

• Σημάδι βροχής είναι η μανία με την οποία τσιμπάνε οι μύγες.

• Οι πρίνοι φορτωμένοι με καρπούς προμηνύουν ένα βαρύ και μακρύ χειμώνα.

12

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Η Ανώτερη Εκπαίδευση

Την ανώτερη εκπαίδευση την παρείχαν ρήτορες ή σοφιστές αλλά μόνο

στις μεγάλες πόλεις.

Ο κύκλος σπουδών στην ανώτερη εκπαίδευση διαρκούσε περίπου πέντε χρόνια.

Κύρια αντικείμενα της ανώτερης εκπαίδευσης αποτελούσαν η Ρητορική καθώς και

η Φιλοσοφία που περιλάμβανε αυτό που σήμερα ονομάζουμε θετικές επιστήμες.

Πολλές πόλεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, πριν ακόμη ιδρυθεί τοπρώτο

Πανεπιστήμιο στην Κωνσταντινούπολη, ήταν φημισμένες για τις ανώτερες σχολές

τους, όπως η Αθήνα για την Ακαδημία της, που υπήρξε σπουδαία Φιλοσοφική

σχολή, η Αλεξάνδρεια για το Μουσείο της, όπου διδάσκονταν η Φιλοσοφία, τα

Μαθηματικά και η Ιατρική, η Πέργαμος για την Ιατρική της κ.λ.π.

Μαθητές

Τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο με τα βιβλία «υπό μάλης», δηλαδή κάτω από τη

μασχάλη. Αν ήταν πλουσιόπαιδο, τον συνόδευε ο υπηρέτης. Χαιρετούσε ευγενικά

τον δάσκαλό του και δε θορυβούσε. Δεν έπρεπε να βάζει το ένα πόδι πάνω στο

άλλο και δεν πεταγόταν, όταν ο συμμαθητής του δεν ήξερε την απάντηση.

Ζητούσε τον λόγο για να πει κάτι σχετικό με το μάθημα αλλά όχι ανοησίες.

Σεβόταν τον δάσκαλό του και μιλούσε πάντα με χαμηλή φωνή. Δεν επιτρεπόταν

να βρίζει, να καυγαδίζει ή να ορκίζεται.

13

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Γραφική ύλη

Έγραφαν με στύλον ή γραφείον, που είχε μυτερή ακίδα στη μια άκρη και πλατιά

στην άλλη για να σβήνει. Έγραφαν πάνω στα σχεδάρια (ξύλινες πινακίδες) που

τις έβαζαν στην τσάντα τους, τον μάρσιπο. Σε πιο μεγάλη ηλικία άρχιζαν να

γράφουν σε πάπυρους και αργότερα σε περγαμηνές με τη βοήθεια του κάλαμου,

που τον βουτούσαν σε μαύρο μελάνι.

Τα χειρόγραφά τους τα τύλιγαν. Αργότερα εφευρέθηκαν τα βιβλία, που

αποτελούνταν από πολλά διπλωμένα φύλλα. Όταν τα φύλλα ήταν 3-6, λέγονταν

τετράδια. Πολλά τετράδια μαζί δένονταν και φτιάχνονταν βιβλία.

Ποινές μαθητών

Συνηθισμένη είναι η χρήση του μαστιγίου (μάστιξ, ιμάς, σκύτος). Για να

πειθαρχήσουν οι πιο άτακτοι και αμελείς μαθητές, τους μαστίγωναν με το

«σκύτος» (ένα λουρί), τους χτυπούσαν στον πισινό με τον «στρόμβο» (στριμμένο

σχοινί) ή τους έκαναν «φάλαγγα», δηλαδή τους χτυπούσαν τις φτέρνες πολύ

δυνατά.

Απαγορευόταν όμως να χρησιμοποιήσει ο δάσκαλος ρόπαλο. Αν το έκανε,

ο νόμος έλεγε πως όφειλε να πληρώσει τα νοσήλια του μαθητή του.

Μια άλλη τιμωρία ήταν να μένουν νηστικοί το διάλειμμα ή να αποβάλλονται.

Άλλες σχολικές ποινές αφορούσαν κυρίως την ταπείνωση των μαθητών μπροστά

στους συμμαθητές τους, τον εμπτυσμό τους (φτύσιμο), το μουτζούρωμα του

προσώπου με μελάνι, το τράβηγμα μαλλιών και τον ξυλοδαρμό τους.

.

O Άγιος Αρσένιος, ο δάσκαλος του μελλοντικού αυτοκράτορα Αρκάδιου, γιου του

Μεγάλου Θεοδοσίου, είχε προξενήσει τέτοιες πληγές στο σώμα του μαθητή

του, που τα σημάδια φαίνονταν σε όλη του τη ζωή. Υπήρχε η παροιμία «ο μη

δαρείς ου παιδεύεται», δηλαδή όποιος δε φάει ξύλο δε μαθαίνει γράμματα.

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ

Τα αγόρια συχνά έπαιζαν στις αυλές και στους δρόμους σε αντίθεση με τα

κορίτσια που έμεναν σπίτι κι έπαιζαν με τις «πλαγγόνες», κούκλες φτιαγμένες

από γύψο ή πηλό. Τις κούκλες τις έλεγαν και «νέννους» ή «νινία», τις έντυναν

και τις στόλιζαν.

14

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Τα μικρά παιδιά έπαιζαν με πήλινα αλογάκια ή αμαξάκια, με

κουδουνίστρες και σφυρίχτρες,

τα «σείστρα» και τις «συρίχτρες» .

Συχνά έχτιζαν σπιτάκια στην άμμο ή σχεδίαζαν στο χώμα με ξύλα.

Πολύ συχνά επίσης έπαιζαν μπάλα, μια μπάλα μαλακή ή δερματίνη ή ελαστική ή

κενή , ή χτυπώντας την στον τοίχο ή ομαδικά με άλλα παιδιά.

Επίσης, έπαιζαν με τη Σβούρα, που λεγόταν «ρόμβος» ή «βέμβιξ»

ή «στρόβιλος» ή «στρόμβος».

Πολλά παιχνίδια που παίζουμε κι εμείς σήμερα υπήρχαν από εκείνη την εποχή:

Η «ακινητίδα» (τα αγαλματάκια ακούνητα αμίλητα αγέλαστα), η «Ζίνα» ( αυτό

που στην Κρήτη έλεγαν Χρυσομαμούνα και αφορούσε έναν χρυσοσκάθαρο που τον

έδεναν σε μια κλωστή στην άκρη της οποίας υπήρχε ένα ξυλαράκι και τον άφηναν

να πετάξει), το «Αλογατάκι» ( όπου καβαλίκευαν ένα καλάμι κάνοντας πως είναι

άλογο και το χτυπούσαν με το «βιτσάλι»).

15

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Συχνά έπαιζαν κι «εγκεκαλυμμένον»( από το ρήμα εγκαλύπτομαι, δηλαδή

καλύπτω το πρόσωπό μου). Χτυπούν την πλάτη του εγκεκαλυμμένου και μετά του

ζητούν να βρει ποιος τον χτύπησε ( κάτι σαν το σημερινό «μπίζ»).

Σήμερα τα παιδιά διασκεδάζουν με τα «βατραχάκια», δηλαδή πετώντας πέτρες

στη θάλασσα και μετρώντας πόσες φορές αναπηδούν. Αυτό στο Βυζάντιο λεγόταν

«εποστρακισμός».

Ο «κλέφτης» ήταν ένα ακόμη παιχνίδι που ευχαριστούσε τα παιδιά. Έκοβαν ένα

στρογγυλό εξάνθημα της ακάνθης, ενός γαιδουράγκαθου,

και το φυσούσαν να πετάει.

Άλλο παιχνίδι ήταν οι αστράγαλοι( τα «κόττια» ή κότσια). Πιθανόν έβαζαν τα

κότσια σε έναν κύκλο και προσπαθούσαν να τα πετύχουν με ένα μεγαλύτερο,

κερδίζοντας όσα πετύχαιναν με τη βολή τους. Ένα παιχνίδι που έπαιζαν τα

ελληνόπουλα στην αρχαία εποχή, ο «μαντελιγμός», που 2 ομάδες κρατούσαν την

κάθε άκρη από έναν ιμάντα παιζόταν και στο Βυζάντιο, σύμφωνα με τον

Χρυσόστομο, αλλά δεν ξέρουμε το όνομά του.

Αλλά και πεντόβολα έπαιζαν ( που τα έλεγαν «Καλαλλάντζια») και αμπάρρα (

αμπάρριζα) με κανόνες ίδιους με τα παιχνίδια όπως τα ξέρουμε στη σημερινή

εποχή.

Η τυφλόμυγα, «η χαλκή μυία», που έδεναν τα μάτια ενός και το άφηναν να

τριγυρνά μέχρι να πιάσει κάποιον. Αν τον αναγνώριζε, έπαιρνε τη θέση του.

Άλλα αρχαιοελληνικά που έφτασαν μέχρι σήμερα:Ο Ασκωλιασμός ήταν παιγνίδι

ισορροπίας, σήμερα το βρίσκουμε ως ασκί και με παραλλαγές ,στον τρόπο

παιξίματος, σαν : κουτσοκαλόγερος, άντζης, κουτσό-κουτσό. Η Βασιλίνδα, όμοιο

16

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

με το κλέφτες και αστυνόμοι, η Κρυπτίνδα ή αποδιδρασκίνδα ή μυίνδα, το

γνωστό κρυφτό και το Πέταυρον, η τραμπάλα με διάφορες ονομασίες σήμερα:

τράμπα, ξυλογαϊδάρα κά. .

Επίσης το παιχνίδι «του τάπητος», που παιζόταν με ένα χαλάκι, το οποίο

άπλωναν στο έδαφος κι έβαζαν ένα παιδί πάνω του. Στη συνέχεια το σήκωναν

και το τίναζαν μέχρι το παιδί να ζαλιστεί.

Στην Κρήτη την εποχή αυτή έπαιζαν τα παιδιά πετροπόλεμο. Τότε ορίστηκε ένας

πολύ αυστηρός νόμος στον Χάνδακα: Όσοι ήταν κάτω από 13 ετών μαστίγωμα,

ενώ οι πάνω από 13 ετών μαστίγωμα και 5 χρυσά νομίσματα.

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΑΝΤΡΩΝ

Κύβοι: Ζάρια φτιαγμένα από οστά. Εξάπλευρα με σημειωμένα στίγματα από το 1-

6. Ανά δύο απέναντι πλευρές έδιναν το άθροισμα 7, γιατί αντιπροσώπευαν τους

7 πλανήτες.

Ζατρίκιον: Το σκάκι. Παιζόταν σε μια ξύλινη τάβλα χωρισμένη σε τετραγωνάκια.

Υπήρχαν ψήφοι σε διάφορα σχέδια και σχήματα. Νικητής έβγαινε όποιος έπαιρνε

τα περισσότερα πιόνια.

Πεττεία: Το τριώδιο. Σχεδίαζαν στο έδαφος ή σε μια τάβλα ένα τετράγωνο.

Κάθε παίχτης έπαιρνε 3 ψηφίδες και τις μετακινούσε στο τετράγωνο μέχρι να

βρεθούν σε ευθεία. Παρόμοιο ήταν και το Εννιάπετρο (με 9 ψήφους). Νικητής

είναι όποιος τοποθετεί στα άκρα και στο μέσο κάθε γραμμής τις ψήφους του.

Έτσι αφαιρεί μια ψήφο από τον αντίπαλο.

Ωκα (=χήνα) Σε μια σανίδα σχεδίαζαν σπείρες και πάνω σε αυτές διάφορες

εικόνες(χήνες, γέφυρες, πηγάδια κ. ά). Για πιόνια έχουν ξύλινα ομοιώματα ζώων.

17

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Ρίχνουν τους κύβους και μετακινούν τα πιόνια. Ανάλογα με την εικόνα υπάρχουν

οδηγίες. Αν βρεθεί κάποιος στον αριθμό 58 που είναι ο θάνατος, χάνει και

ξεκινά από την αρχή.

Η αρχαία τηλία, έφτασε μέχρι τις μέρες μας ως τάβλι και παρουσιαζόταν ως το

παιχνίδι των 12 γραμμών στα Ρωμαϊκά χρόνια και ως τάβλιον στο Βυζάντιο.

Άλλο συνηθισμένη ασχολία των Αρχαίων Ελλήνων κι αργότερα των Βυζαντινών

ήταν ο αρτιασμός ( τα μονά-ζυγά), που παιζόταν με αμύγδαλα ή και με χρυσά

νομίσματα και η οστρακίνδα (κορώνα-γράμματα που παιζόταν παλιότερα με

όστρακο και αργότερα με νόμισμα).

Τέλος, συχνά έβαζαν στοιχήματα σε αγώνες με ζώα. Η Ορτυγία ήταν αγώνας

μεταξύ ορτυκιών. Έχανε όποιο έβγαινε πρώτο από τον κύκλο, στον οποίο τα

είχαν τοποθετήσει.

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ

Οι Βυζαντινοί δεν έτρωγαν πρωινό. Έτρωγαν το «άριστον», το πρώτο

φαγητό της ημέρας όχι το πρωί, μα γύρω στο μεσημέρι. Ακολουθούσε το γεύμα το

απόγευμα και το βράδυ, πριν βασιλέψει ο ήλιος, το δείπνο, που ήταν το πιο

μεγάλο φαγητό.

Το πιο σημαντικό στοιχείο της καθημερινής διατροφής ήταν

το ψωμί. Υπήρχε ο «λευκός ή καθαρός άρτος», το σταρένιο, που ήταν για τους

πλούσιους αλλά και ο «ρυπαρός ή χυδαίος», που ήταν κρίθινο.

Τα κρέατα δεν αποτελούσαν καθημερινή τροφή και γιατί ήταν ακριβά

και γιατί η χριστιανική θρησκεία υπαγόρευε νηστεία τις μισές μέρες του έτους.

18

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Τρώγονταν με τους παραδοσιακούς τρόπους, δηλαδή ψητά (εψητά ή οφτά),

βραστά (εφτά ή εκζεστά) και παστωμένα (ταρίχη).

Πρώτα στην προτίμηση των Βυζαντινών ήταν το αρνίσιο και το κατσικίσιο κρέας.

Αναφέρεται επίσης και μαγείρεμα χοιρινού με ελαφίσιο κρέας και κομμάτια από

λαγό. Τα μικρά γουρουνόπουλα, «γαλαθηνοί ή δέλφακες» στη σούβλα τα άλειφαν

με ένα μείγμα από κρασί και μέλι. Το βοδινό το προτιμούσαν βραστό. Το

«κρασάτο λαγομαγείρεμα» ήταν από τα πιο νόστιμα εδέσματα. Για να γίνει

μάλιστα πιο πικάντικο, έβαζαν μέσα μπαχαρικά.

Τα ορνίθια και οι φασιανοί τρώγονταν ψητά, τηγανιτά ή βρασμένα. Με τον ίδιο

τρόπο έτρωγαν και τα αυγά (κότας, πάπιας, φασιανού, χήνας και πέρδικας)

Το τυρί αφού το αλάτιζαν το έβαζαν μέσα σε «πήλινα γαστρία», για να το

διατηρήσουν. Έφτιαχναν τυρί πρόβειο, κατσικίσιο, βουβαλίσιο και αγελαδινό. Το

τυρί τρωγόταν και τηγανισμένο. Έφτιαχναν ανθότυρο (απότυρο), γιαούρτι (

οξύγαλο) και μυζήθρα.

Μαζί με το τυρί συνήθιζαν να τρώνε ελιές, τις οποίες

διατηρούσαν σε άλμη ( αλμάδες) ή σε ξίδι ή σε ξίδι με μέλι. Γνωστές είναι οι

τσακιστές ( θλαστές) και οι θρούμπες (δρουπάτες) Οι ελιές τρώγονταν πράσινες

ή μελανές.

Στους Βυζαντινούς άρεσαν τόσο πολύ τα ψάρια, που έτρωγαν μέχρι

και ψαρόπιτες!!! Τα ψάρια τρώγονταν ψητά, τηγανητά (οφτοί ή

τηγάνου ιχθύες) και βραστά (εκζεστά). Μερικές φορές έβραζαν μαζί

με τα ψαριά και διάφορα μπαχαρικά και αρωματικά χόρτα, όπως

νάρδο, κολίανδρο, άνηθο, κρεμμύδια, πράσα, σκόρδα κ.α. (ένα είδος

κακαβιάς).

Πολλά μπαχαρικά έφταναν στο Βυζάντιο από την Ανατολή. Περιζήτητο ήταν το

μαύρο πιπέρι, καθώς όπως πίστευαν, τόνωνε τη διάθεση για ποτό. Μερικές

φορές έτριβαν το πιπέρι μαζί με σινάπι για να κατασκευάσουν ένα είδος

πικάντικης σάλτσας, κάτι που θυμίζει τη σημερινή μουστάρδα, αλλά σε μαύρο

χρώμα. Τα καλά σπίτια φρόντιζαν να υπάρχουν στα ράφια τους όλα τα μπαχαρικά

όπως το ινδικό ξύλο ή κιννάμωμον, το καρυόφυλλο (γαρίφαλο), το «αρωματικόν

κάρυον» (μοσχοκάρυδο), το «κάρανο» (ένα είδος κύμινου), το τριψίδι (κανέλα)

19

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

και βέβαια το αλάτι. Υπήρχαν φυσικά και τα ντόπια μπαχαρικά που τα ονόμαζαν

«ηδύσματα». Το ξύδι δεν έλειπε από το τραπέζι και συνόδευε

κυρίως τα ψητά.

Οι επαφές με τους Ρώσους έκαναν γνωστό στους Βυζαντινούς

το μαύρο χαβιάρι.

Η πιο πρόχειρη σάλτσα φαγητού ήταν ο γάρος, που γινόταν από

νερό, κρασί, λάδι και ξύδι. Αναλόγως με το τι έβαζαν μέσα τον

έλεγαν υδρόγαρο, οινόγαρο, οξύγαρο, ελαιόγαρο ή γαρέλαιο.

Τα λαχανικά για τους φτωχούς αποτελούσαν κύρια τροφή. Αντίδια (ιντίβι),

κουνουπίδια(ξυλοκράμβη), παντζάρια (σευκλόγουλα) , κολοκύθια, αγκινάρες,

βλίτα, σπαράγγια (ασφάραγγα), μαρούλια (θρίδακες), ενώ γνωστό ήταν και ένα

είδος μελιτζάνας (μαζιτζάνα). Τα καρότα τα προτιμούσαν ψητά και πουλιόνταν

στις αγορές από τους «δαυκοψήστες» (πωλητές ψημένων καρότων). Τα

κρεμμύδια επίσης υπήρξαν από τις αγαπημένες τροφές των φτωχών και σπάνια

έλειπαν από το τραπέζι τους . Το ίδιο και το σκόρδο που ήταν ιδιαίτερα αγαπητό

για τις πολλές θεραπευτικές του ιδιότητες.

Από τα όσπρια ήταν γνωστά όσα και σήμερα, όπως τα κουκιά, οι φακές, τα

φασόλια, τα μπιζέλια ή πισάρια και τα ρεβίθια. Τα φασόλια υπήρξαν πάντοτε από

τα πλέον περιζήτητα όσπρια, μολονότι όλοι γνώριζαν τις βλαβερές συνέπειες

από τη συχνή χρήση. Ο φασίολος άλλωστε ήταν γνωστός σαν «πρισκοκοίλης».

Οι βυζαντινοί έτρωγαν του καρπούς της ροδιάς και φρόντιζαν

να τους φυλάνε κρεμασμένους στην αποθήκη ή στην κουζίνα

για να διατηρούνται περισσότερο καιρό. Μερικές φορές μάλιστα γαρνίριζαν

ορισμένα φαγητά με χυμό ροδιού, για να τους δώσουν γλυκόξινη γεύση.

Οι Βυζαντινοί λάτρευαν τα γλυκίσματα, καθώς το μέλι που υπήρχε σε αφθονία

κάλυπτε πολλές ανάγκες. Συχνά εκτός από μέλι, περιέχυναν τα γλυκίσματα

20

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

με σίραιο ή δροσάτο (σιρόπι από ρόδια). Τα γλυκίσματα τα ονόμαζαν «μελιτηρά»,

«μελιτώματα» ή «μελίπηκτα».

Τέτοια γλυκά ήταν: οι «σησαμίδες» (σουσάμι με μέλι), «πυρασμοί» (ψημένο ή

βρασμένο στάρι με μέλι), «πέμματα» (γλυκές πίτες) κ.α. Επίσης η «γρούτα»,

χυλός από αλεύρι με μέλι και σταφίδες, τα «λαλάγγια», (ζύμη που την τηγάνιζαν

και τη περιέχυναν με μέλι).

Το «καρυδάτο» ήταν γλύκισμα από καρύδια και μέλι, ενώ το

ρυζόγαλο, γαρνιρισμένο πολλές φορές με μέλι.

Το κρασί είχε ιδιαίτερη θέση στο βυζαντινό κόσμο, καθώς από αυτό

γινόταν η Θεία Ευχαριστία. Το κρασί που χρησίμευε σε αυτό τον ιερό

σκοπό το ονόμαζαν «νάμα». Οι Βυζαντινοί έπιναν το κρασί ανέρωτο ή

άλλοτε το αραίωναν με ζεστό νερό. Τα γεωπονικά κείμενα της εποχής

μνημονεύουν την παρασκευή κρασιού και από άλλα φρούτα π.χ. από μυρσίνη, από

σπόρους ροδιού, από μήλα, αχλάδια ή κυδώνια κ.α.

Ακριβά ποτά ήταν ο Θάσιος οίνος και ο Βαρνιώτικος, ενώ ένα φτηνό ήταν το

«οξύκρατον», από ξίδι και νερό. Ανακατεύοντας κρασί, μέλι και πιπέρι

έφτιαχναν και το «κονδίτον».

Άλλα ποτά ήταν το «εύκρατον» (από πιπέρι, γλυκάνισο κσι κύμινο), το

«θασόροφον» (από αμύγδαλα Θάσου) και το «μελίγαλα».

Βυζαντινές συνταγές

Μονόκυθρον:

Μαγειρεύονταν από διάφορα παστά ή και φρέσκα ψάρια, μαζί με κομμάτια

διάφορων τυριών, αβγά και λάχανο, μέσα σε λάδι με πιπέρι και σκόρδα.

Μυττωτόν:

Ήταν ψιλοκομμένες σκελίδες σκόρδου, αναμεμειγμένες με λάδι και πολτό μαύρης

ελιάς.

21

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Γάρος

Αναμειγνύονταν μικρά ψάρια, εντόσθια, βράγχια κι αίμα ψαριών με

αλάτι. Προσέθεταν πιπέρι και παλιό κρασί. Σιγόβραζαν το μείγμα για αρκετές

ώρες ή το άφηναν να «ζυμωθεί» στον ήλιο για 2-3 μήνες. Ο γάρος σερβίρονταν

αναμεμειγμένος με λάδι (ελαιόγαρος) ή με νερό (υδρόγαρος) ή με κρασί

(οινόγαρος) ή με ξίδι.

Εκζεστά ψάρια σε «λευκό ζωμό»:

Έβραζαν μεγάλα ψάρια, όπως συναγρίδες, φαγκριά ή και χάνους σε ζωμό από

νερό, αρκετό λάδι, λίγο άνηθο και πράσο. Στο τέλος, έριχναν το αλάτι.

Κρασάτον ή ξιδάτον λαγομαγείρευμα:

Οι Βυζαντινοί αγαπούσαν να μαγειρεύουν τον λαγό μέσα σε κόκκινο κρασί ή σε

ξίδι, με την προσθήκη πιπεριού, γαριφάλου και νάρδου (βαλεριάνα). Για να

ενισχύσουν τη γεύση, προσέθεταν κατά το μαγείρεμα και λίγο χοιρινό κρέας.

Φαβάτα:

Έβραζαν σε νερό ξερά κουκιά, μέχρι να μπορούν να τα διαλύσουν, ανακατεύοντάς

τα με μία ξύλινη κουτάλα. Προσέθεταν λάδι κι αλατοπίπερο.

Όρνις μονθυλευτή:

Άφηναν ένα κοτόπουλο για λίγες ώρες σε κρασί ή ξίδι, με διάφορα καρυκεύματα

(πιπέρι, γαρίφαλο, κανέλα, μοσχοκάρυδο). Μετά το παραγέμιζαν με ψίχα ψωμιού,

αμύγδαλα και άλλα καρυκεύματα. Συχνά, προσέθεταν σταφίδες, κουκουνάρια και

ψιλοκομμένα μανιτάρια. Σιγόβραζαν το κοτόπουλο σε κρασί ή το έψηναν στο

φούρνο μέσα σ’ ένα καλά κλεισμένο πήλινο σκεύος, αφού το άλειφαν καλά με

βούτυρο.

Αμανίται:

Έκοβαν φέτες μανιτάρια και τα αλατοπιπέρωναν και στη συνέχεια τα τηγάνιζαν

με φέτες αχλαδιού.

Σφουγγάτον:

Έτριβαν ένα κρεμμύδι και το τσιγάριζαν στο τηγάνι. Προσέθεταν μυρωδικά και

στο τέλος τ’ αυγά.

22

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

Ο καλλωπισμός αφορούσε πρόσωπο, μαλλιά και ντύσιμο.

Για το πρόσωπο χρησιμοποιούσαν περιττώματα σαύρας και αφρούς

σκουληκιών και μάσκες προσώπου με μείγμα από κιμωλία. Το make up της

εποχής περιείχε Ανθρακικό μόλυβδο, το ψιμμύθιο, και το κοκκινάδι στο πρόσωπο

από φύκια και τη ρίζα ενός φυτού, την έγχουσα. Για να βάψουν τα φρύδια έβαζαν

ασβόλη και σκιά στα μάτια από φούμο. Έβραζαν φρέσκο καρύδι, το κοπανούσαν κι

έκαναν μια κρέμα με μέλι και λίπος κατσικιού. Τις βλεφαρίδες με ένα μείγμα από

ασπράδι αυγού, αμμωνία και ρετσίνι ή και από υγρή πίσσα ή καπνιά. Για να

βάψουν τα μάτια, έκαιγαν ξύλο δάφνης κι ανακάτευαν τη στάχτη με λάδι. Για να

βαφτούν χρησιμοποιούσαν ωτογλυφίδες και για να βγάλουν τις τρίχες από τα

φρύδια χρησιμοποιούσαν τριχολάβια( τσιμπιδάκια).

Στα μαλλιά είχαν 3 είδη χτενίσματος:

α. με χωρίστρα στη μέση ή τα έκαναν κοτσίδες ή τα μάζευαν κότσο ή στη

βάση του λαιμού.

Β. χωρίζονται στη μέση και πλέκονται πλεξούδες που στεφανώνουν το

κεφάλι ή σε μια παραλλαγή αυτών μπροστά κόβονται κοντά

γ. ο κότσος με τα μαλλιά μαζεμένα γύρω από τον αυχένα.

Συχνά έβαφαν τα μαλλιά με ίκνα ή μαύρο χρώμα. Στις εξόδους φορούσε

στο κεφάλι μαφόριο κάτω από το οποίο συγκρατούσε τα μαλλιά με mitella, μαντίλι

από μετάξι ταχύ ή λεπτό λινό. Τα νύχια τους τα περιποιούνταν με τον

ονυχιστήρα ή τα άφηναν μακριά.

Το ντύσιμο περιελάμβανε περισκελίδα (βράκεον), στηθόδεσμο, κνημίδες

και χιτώνα δεμένο με ζώνη κάτω από τη μέση. Και οι βυζαντινές προσπαθούσαν

23

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

με διάφορα κόλπα να καλύψουν τις ατέλειες στο σώμα τους. Αν ήταν κοντές,

φορούσαν φελλούς, αν ήταν ψηλέςδιάβαθρα λεπτά (παντόφλες). Επίσης φορούσαν

τιτθία, περίζωμα (λαστέξ) ή και φουρό ( το έρραμμα), για να καλύψουν την

έλλειψη περιφέρειας.

Αρώματα υπήρχαν πολλά, όπως το σούσινον μύρον (από κρίνο), το μύρσινο

( από μύρτο και μύρρινα), το ρόδον, η στακτή ( από σμύρνα και κινάμωμον), το

οινάνθιον ( από σταφύλι), ο μόσχος κ. ά.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΕΘΙΜΑ

Η γέννηση παιδιού

Η γέννα έκρυβε αρκετούς κινδύνους εκείνη την εποχή τόσο για τις γυναίκες όσο

και για το παιδί. Ίσως για αυτό οι ετοιμόγεννες, λίγο πριν τη γέννα

εξομολογούνταν και μεταλάβαιναν, ενώ ταυτόχρονα ζητούσαν βοήθεια από

μάντεις και αστρολόγους.

Οι γυναίκες γεννούσαν κατά κανόνα στο σπίτι τους με τη βοήθεια κάποιας μαίας.

Μόνο όταν παρουσιαζόταν επιπλοκές καλούσαν τον γιατρό για να προχωρήσει σε

κάποια επέμβαση προκειμένου να σωθεί η ζωή της μητέρας ή του παιδιού.

Προκειμένου να διευκολυνθεί ο τοκετός οι γυναίκες γεννούσαν είτε ξαπλωμένες

σε κρεβάτι, όπως δηλαδή συνηθίζεται στις μέρες μας είτε καθιστές σε δίφρο, ή

ακόμα και όρθιες στηριζόμενες στους ώμους γυναικών. Η αποκοπή του

πλακούντα και του ομφάλιου λώρου του βρέφους γινόταν από τη μαία, που

αναλάμβανε ακόμα τον έλεγχο της σωματικής του ακεραιότητας και των

αισθήσεών του. Στη συνέχεια έπλενε το βρέφος σε χλιαρό αλατισμένο νερό και

το τύλιγε με υφασμάτινες λωρίδες (σπάργανα) για να κρατηθεί ζεστό και

προστατευμένο.

24

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Η περίοδος της λοχείας κατά τους βυζαντινούς χρόνους διαρκούσε επτά ημέρες.

Μετά τη γέννηση η γυναίκα θωρούνταν μολυσμένη και μόνο την τεσσαρακοστή

ημέρα μετά τη γέννα καθάριζε πλήρως. Κατά τη διάρκεια της λοχείας για να

τονωθεί αλλά και για να παράγει αρκετό γάλα ακολουθούσε ειδική διατροφή, που

περιλάμβανε πολλά υγρά, αυγά και το λεγόμενο «λοχόζεμα», που κατά μία

εκδοχή ήταν κρασί αναμεμειγμένο με ζάχαρη και κομμάτια κίτρου, ενώ κατά μία

άλλη ήταν ψημένο σιμιγδάλι με βούτυρο και μέλι.

Βάφτιση:

Η βάπτιση, που αλλιώς αποκαλείται φώτισμα, είναι γεμάτη συμβολισμούς. Η

κατάδυση του σώματος στο νερό συμβολίζει το θάνατο του Κυρίου, ενώ η

ανάδυση την ανάσταση. Οι λαμπάδες δηλώνουν τα φώτα και τον «φωτισμό του

Πνεύματος», ενώ το λευκό ρούχο των νεοφώτιστων συμβολίζει την αθωότητα

και την καθαρότητα της ψυχής.

Κατά τη διάρκεια της βάπτισης δινόταν και το όνομα του παιδιού. Οι γονείς

προτιμούσαν να δίνουν στα παιδιά τους το όνομα των παππούδων ή συγγενών

που είχαν πεθάνει, αν και εδώ ο ανάδοχος φαίνεται ότι είχε τον πρώτο λόγο

στην επιλογή του.

Γάμος

Ο γάμος στο Βυζάντιο αποτελούσε ένα πολύ σημαντικό θεσμό που ρύθμιζε τη

συμβίωση των δύο φύλων και τη νομιμοποίηση των φυσικών τους απογόνων.

25

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Οι γυναίκες της εποχής δεν είχαν την ελευθερία να διαλέξουν τον σύζυγο που

επιθυμούσαν, καθώς ήταν ο πατέρας αυτός που έπαιρνε όλες τις αποφάσεις. Το

ρόλο της εξεύρεσης του κατάλληλου συντρόφου αναλάμβαναν, έναντι αμοιβής,

προξενητές.

Σύμφωνα με το βυζαντινό δίκαιο για να θεωρείται ένας γάμος νόμιμος θα έπρεπε

η γυναίκα να έχει συμπληρώσει τα δώδεκά της χρόνια, ενώ ο άντρας τα

δεκατέσσερα, αν και πολλοί γονείς πάντρευαν τα παιδιά τους και σε μικρότερες

ηλικίες.

Αρχικά έγκυρος γάμος θεωρούνταν μόνο ο πολιτικός, από τον 9ο όμως αιώνα και

μετά ο γάμος έπρεπε υποχρεωτικά να έχει ευλογηθεί από την Εκκλησία. Βασική

προϋπόθεση ήταν τα άτομα που παντρευόντουσαν να ήταν του ίδιου

θρησκεύματος και δόγματος και να ανήκουν στην ίδια κοινωνική και οικονομική

τάξη. Αν και κατά τους βυζαντινούς χρόνους μπορούσαν να πραγματοποιηθούν

μέχρι τρεις γάμοι, μόνο ο πρώτος θεωρούνταν άψογος.

Κατά τη διάρκεια του αρραβώνα, που ήταν ιερός, συντασσόταν τα προικοσύμφωνα

και ανταλλασσόταν δακτυλίδι αλλά και φιλί μεταξύ των μνηστευμένων. Ο γάμος

συνήθως ακολουθούσε σε εύλογο χρονικό διάστημα, που δεν υπερέβαινε τα δύο

χρόνια.

Αφού οριζόταν η ημερομηνία του γάμου στέλνονταν τα προσκλητήρια και

πραγματοποιούνταν η γιορτή των «παστοπηγίων» που θυμίζει έντονα το

σημερινό «στρώσιμο του κρεβατιού». Οι μελλόνυμφοι ήταν ιδιαίτερα προσεγμένοι

στο γάμο φορώντας καλά ρούχα αλλά και περιποιούμενοι το πρόσωπο και τα

μαλλιά τους. Αντίστοιχα καλοντυμένοι έπρεπε να είναι και οι καλεσμένοι

26

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

αποφεύγοντας το μαύρο χρώμα. Η γαμήλια πομπή προς την εκκλησία αλλά και η

επιστροφή στο σπίτι του γαμπρού, όπου λάμβανε χώρα το γλέντι,

πραγματοποιούνταν σε κλίμα ευφορίας υπό τους ήχους γαμήλιων τραγουδιών.

Διαζύγιο

Οι λόγοι διαζυγίου για τη γυναίκα ήταν:

1. η μοιχεία / σ’ αυτό το θέμα υπήρχε άνιση μεταχείριση, αφού οι εξωσυζυγικές

σχέσεις του άντρα με γυναίκα άγαμη, διαζευγμένη ή χήρα συνιστούσαν πορνεία

και όχι

μοιχεία

2. η κατηγορία για μοιχεία χωρίς απόδειξη

3. η μη εκτέλεση των συζυγικών καθηκόντων για 3 χρόνια

4. οι ποινικά κολάσιμες πράξεις του άνδρα, όχι μόνο απέναντί της

5. η παραφροσύνη (επί Λέοντος ΣΤ΄)

Οι λόγοι διαζυγίου για τον άνδρα ήταν επιπλέον:

1. η ανάρμοστη συμπεριφορά της γυναίκας (Θεοδόσιος 449) κατηγορία για

πορνεία

2. η επιβουλή της ζωής του

3. εάν ήταν λεπρή.

Παλλακίδες

Το βυζαντινό δίκαιο δικαιολογούσε το διαζύγιο για παλλακεία μόνο όταν ο άνδρας

έφερνε την παλλακίδα στο σπίτι, γεγονός που σύμφωνα με τον Πρόχειρο νόμο

θεωρούνταν πορνεία, ενώ ο Λέων ΣΤ΄ κατέστησε νομικά αδύνατη την ύπαρξη

της παλλακείας

27

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

Οι Γυναίκες ασχολούνταν κυρίως με την υφαντική

Ωστόσο κι ένας μεγάλος αριθμός καταστημάτων λιανικού εμπορίου

λειτουργούσε από γυναίκες. Επίσης γυναίκες ασχολούνταν με την παραγωγή και

την πώληση τροφίμων (αρτοπώλισσες, χορταρίνες, πορικοπώλισσες).

Πέρα απ’ αυτά, υπήρχαν γυναίκες που διεύθυναν καπηλειά ή δούλευαν σε

καπηλειά. Άλλες πάλι εργάζονταν ως «κούρισσες» και φρόντιζαν την κόμμωση

των γυναικών. Μαρτυρούνται περιπτώσεις γυναικών που ασκούσαν επαγγέλματα,

όπως ιατρός (για το γυναικείο μόνο πληθυσμό), μαία, καλλιγράφισσα ακόμη και

ναυκλήρισσα. Στα γυναικεία επαγγέλματα συγκαταλέγεται κι αυτό της

χορεύτριας, η οποία χόρευε επί σκηνής ή σε συμπόσια πλουσίων. Άλλες, οι

λεγόμενες κοινές, ζούσαν στα μιμαρεία και στα καπηλειά.

28

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Οι άντρες ασχολούνταν με διάφορα επαγγέλματα. Ενδεικτικά:

Οι μυρεψοί πουλούσαν αρωματικά είδη και μπαχαρικά, όπως πιπέρι και κανέλλα.

Πουλούσαν, επίσης, είδη βαφής, όπως λουλάκι και χρυσόξυλο.

Οι σαλδημάριοι, δηλαδή παντοπώλες.

Τα είδη προς πώληση τα τύλιγαν σε περγαμηνές.

Οι Οπωροπώλες ήταν οι μανάβηδες της εποχής.

Υπήρχαν πολλοί πλανόδιοι που πουλούσαν σησαμάτα (παστέλια) και καρυδάτα

(γλυκίσματα από καρύδι). Επίσης, σ’ αυτή την κατηγορία επαγγελματιών ανήκουν

οι πουσκάριοι, οι οποίοι πουλούσαν βραστά ρεβίθια, βραστή φακή ή κόκκους

κάνναβης.

Αυτοί που κατασκεύαζαν και πουλούσαν κεριά λέγονταν κηρουλλάριοι .

Ο κρεοπούλος ή μακελλάρ(ι)ος ήταν ο κρεοπώλης της εποχής.

Υπήρχαν λωροτόμοι (που έφτιαχναν λουριά), πεταλουργοί, υποδηματοποιοί,

βυρσοδέψες (που επεξεργάζονταν δέρματα) .

Οι αρτοποιοί στο Βυζάντιο ονομάζονταν μάγκιπες και τα εργαστήριά τους

Απαραίτητοι στην κατασκευή σπιτιών ήταν οι Κτίστες, οικοδόμοι, υπουργοί

( οι οποίοι μετέφεραν τα υλικά στους κτίστες) Άλλοι τεχνίτες ήταν οι Κεραμείς

,Πλινθουργοί, Πηλοεψητές, Οστρακάριοι

που ασχολούνται με την παραγωγή κεραμιδιών, πλίνθων, πλακών δαπέδου και

πήλινων σωλήνων.

29

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Καμίνια για το ψήσιμο κεραμικών προϊόντων

Επίσης οι Ξυλουργοί, Τέκτονες, οι Μεταλλουργοί , Σιδηροκόποι ,

Χαλκοτύποι, οι Χρίσται, Λευκανταί (σοβατζήδες) και οι Μαρμαράριοι,

Σκουτλάριοι για την τοποθέτηση των μαρμάρινων επενδύσεων

Μαρμαράριος.

.

Τέλος οι αρχιτέκτονες ήταν τεχνίτες με γνώσεις περισσότερο πρακτικές και

τεχνικές, ενώ οι μηχανικοί και οι μηχανοποιοί διέθεταν ακαδημαϊκή κατάρτιση.

ΥΠΟΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΝΕΣ

Ένας τρόπος εύρεσης του κλέφτη περιγράφεται σε κώδικα του 15ου

αιώνα: Για να βρεις τον κλέφτη, πάρε το ασπράδι αυγού, ανακάτεψέ το με

30

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

μόλυβδο, ζωγράφισε σε τοίχο ένα μάτι και στήσε τους υπόπτους ώστε να

βλέπουν προς αυτό. Ο κλέφτης θα δακρύσει....

ΠΟΙΝΕΣ:

Το κόψιμο του χεριού για όσους έγδυναν νεκρούς, παραχάραζαν

νομίσματα, έκοβαν ξένο αμπέλι κ. ά.

Ρινοτομία Αφορούσε δίγαμους, αιμομίκτες, βιαστές, απαγωγείς. Τους

έκοβαν τον χόνδρο και η μύτη έγερνε στο πλάι.

Γλωσσοτομία , αν ψευδορκούσε κανείς.

Ταυτοπάθεια, δηλαδή να του κάνουν ό, τι έκανε.

Γδάρσιμο ανθρώπων, Βράσιμο με πίσσα, Παλούκωμα, Αποκοπή τενόντων

Στο Βυζάντιο τους κλέφτες, τους δειλούς, τους μέθυσους, τους μοιχούς,

τους προδότες τους διαπόμπευαν καθισμένους ανάποδα σε ένα γάιδαρο. Η

τιμωρία αυτή λεγόταν και συγύρισμα. Η έκφραση "θα σε συγυρίσω" σημαίνει θα

σε διαπομπεύσω, χαρακτηρίζοντάς τον «κουρόγιδο», που αργότερα έγινε

Κο(υ)ρό(γ)ι(δ)ο.

Άλλη ποινή ήταν το σημάδεμα με πυρωμένο σίδερο ( δια πυρός και

σιδήρου).

Για να γελοιοποιήσουν τον τιμωρούμενο, άλειφαν το πρόσωπό του με ένα είδος

καπνιάς (φούμο), την «ασβόλη». Σχετικές φράσεις το "έμεινε αποσβολωμένος",

"έφυγε αποσβολωμένος" κ.λ.π.

Η διαπόμπευση γινόταν στα φόρα, δηλ. στις αγορές (από το

Λατινικό forum και πληθυντικός fora), στο αμφιθέατρο,πλατείες.

Άρα το σωστό είναι πως βγάζουμε τα άπλυτα ή άνθρωπο στα φόρα

ΛΕΞΕΙΣ-ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ-ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ-ΓΝΩΜΙΚΑ ΠΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΥΣ

ΜΑΣ ΠΑΕΙ ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Για ψύλλου πήδημα: Οι ξεματιάστρες είχαν μερικούς γυμνασμένους ψύλλους,

που πηδούσαν γύρω από ένα πιάτο με νερό. Αν ο ψύλλος έπεφτε μέσα και

πνιγόταν, τότε αυτός που τον μάτιασε ήταν εχθρός. Αν δεν πνιγόταν, τότε το

μάτιασμα ήταν από φίλο, πράγμα που θα περνούσε γρήγορα.

31

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Του έδωσε τα παπούτσια στο χέρι: Όταν ο βασιλιάς ήθελε να αντικαταστήσει

έναν άρχοντα, γιατί ήταν ανεπαρκής, του έστελνε ένα ζευγάρι από παλιά

παπούτσια με γραμμένο από κάτω το όνομα. Η φράση : «σε γράφω στα παλιά μου

τα παπούτσια» σημαίνει δεν σε υπολογίζω

Πήραν τα μυαλά του αέρα

Το “Υγρόν Πυρ” το έφερε στο Βυζάντιο ένας καλόγερος , ο Καλλίνικος.

Στην πλώρη κάθε βυζαντινού πλοίου ήταν τοποθετημένη σαν προτομή, το

κεφάλι ενός λιονταριού που είχε το στόμα του διαρκώς ανοιχτό.

Το στόμα αυτό επικοινωνούσε με κάτι σωλήνες, από τις οποίες χυνόταν το υγρό

ενώ την ίδια στιγμή, από ένα άλλο σωλήνα στελνόταν με ειδικές φυσούνες

άφθονος αέρας, ώστε να μπορεί να τινάζεται μακριά το υγρό.

Τους σωλήνες αυτούς τους ονόμαζαν “μυελούς”. Από το τελευταίο αυτό, λοιπόν,

έμεινε ως τα χρόνια μας η πασίγνωστη φράση “πήραν τα μυαλά του αέρα”

Φτου κι απ’ την αρχή Όταν τελείωναν τα παιδιά την καλλιγραφία τους, έδιναν

στο δάσκαλο την πλάκα. Επειδή πολλές φορές δεν είχαν σφουγγάρι, έσβηναν την

πλάκα με τα δάχτυλα, αφού προηγουμένως τα έφτυναν.

Απ’ έξω και ανακατωτά Τα παιδιά μάθαιναν να δείχνουν και να λένε απ’ έξω την

αλφαβήτα. Οι δάσκαλοι, για να πεισθούν πως τα παιδιά την ξέρουν καλά, τους

έδειχναν τα γράμματα ανακατωμένα. Από τότε επικράτησε να λέμε γι’ αυτόν που

γνωρίζει κάτι καλά ότι το ξέρει απ’ έξω και ανακατωτά.

Έχασε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα

Η φράση ξεκινάει και γίνεται πολύ γνωστή από το παρακάτω τραγούδι, που

γράφτηκε για το θρήνο της Πόλης:

«Τ’ απάνω βήμα πάρθηκεν. Το κάτω ποκοιμάται.

Το μεσακό εστράγγισε, παιδιά, πάρθην η Πόλη.

Πήραν την Πόλη! Πήραν την! Πήραν και την Ασία.

Πήραν και την Άγια Σοφιά, το μέγα μοναστήρι.

Με τετρακόσια σήμαντρα, με εξήντα καλογέρους.

Κλαμμός, θραμμός, που γένηκε εκείνην την ημέρα !

Έχασε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα»

32

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Του μπήκαν ψύλλοι στα αυτιά Για τους «ωτακουστές, που κρυφάκουγαν, ο

αυτοκράτορας lουλιανός αισθανόταν φοβερή απέχθεια.

Ο lουλιανός ζήτησε κι έβαζαν στ’ αφτιά τους ψύλλους! Τα ενοχλητικά ζωύφια,

έμπαιναν βαθιά στο λαβύρινθο του αφτιού κι άρχιζαν να χοροπηδούν,

προσπαθώντας να βρουν την έξοδο. Φυσικά, ο δυστυχισμένος που δοκίμαζε αυτή

την τιμωρία, έφτανε πολλές φορές να τρελαθεί. Από τότε, ωστόσο, έμεινε η

φράση «του μπήκαν ψύλλοι στ’ αφτιά», που σήμερα έφτασε να σημαίνει, ότι μου

μπαίνουν υποψίες στο μυαλό για κάτι.

Κάνει την πάπια Στη βυζαντινή εποχή, αυτός που κρατούσε τα κλειδιά του

παλατιού -ο κλειδοκράτορας δηλαδή- ονομάζονταν Παπίας. Όταν αυτοκράτορας

ήταν ο Βασίλειος Β`, Παπίας του παλατιού ήταν ένας ύπουλος άνθρωπος που

άρχισε να διαβάλει τους πάντες. Όταν κανείς του παραπονιόταν, προσποιούταν

τον έκπληκτο και τα μάτια του …βούρκωναν υποκριτικά. Γι` αυτό, από τότε, όταν

κανείς πιανόταν να προσποιείται τον ανήξερο, οι φίλοι του του έλεγαν ειρωνικά:

«Ποιείς τον Παπίαν»

Κουκουλώθηκε Την ώρα του γάμου, η νύφη είχε καλυμμένο το πρόσωπο με μια

μεταξωτή καλύπτρα ή «κουκούλα»,. Βέβαια το γεγονός αυτό είχε και δυσάρεστες

εκπλήξεις για τον καημένο τον γαμπρό, που όταν τελικά αφαιρούσε την

καλύπτρα, έβλεπε ότι είχε νυμφευθεί κάποια άλλη!

Μου έψησε το ψάρι στα χείλη Τη Σαρακοστή γίνονταν αυστηρή νηστεία,

ειδικότερα στα μοναστήρια. Παρ' όλα αυτά κάποιο καλόγεροι δεν μπορούσαν να

αντέξουν τη νηστεία, και έκαναν παρασπονδίες τρώγοντας αρτίσιμα, εάν όμως

αυτό γίνονταν αντιληπτό οι ποινές που τους επιβάλλονταν ήταν αυστηρότατες.

Κάποτε λοιπόν, ένας καλόγερος, ο Μεθόδιος, πιάστηκε να τηγανίζει ψάρια μέσα

σε μια σπηλιά,. Το ηγουμενοσυμβούλιο τον καταδίκασε τότε στην εξής τιμωρία:

Διάταξε και του γέμισαν το στόμα με αναμμένα κάρβουνα και κει πάνω έβαλαν

ένα ωμό ψάρι, για να… ψηθεί! Φυσικά ο καλόγερος πέθανε έπειτα από λίγο μέσα

σε τρομερούς πόνους.

Αυγά σου καθαρίζουνε Οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί λοιπόν, είχαν καθιερώσει

μία γιορτή για τους θεούς τους (την Αφροδίτη και τον Απόλλωνα συγκεκριμένα).

Στις 15 Μαΐου, λοιπόν, ο λαός έβγαινε στους δρόμους και έπαιζε "πετροπόλεμο"

με αυγά μελάτα, ξεσπώντας σε γέλια με τις εκφράσεις των θυμάτων

33

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Να μου τρυπήσεις τη μύτη. Ποινή για ανατρεπτικές κινήσεις ήταν το κόψιμο ή

το τρύπημα της μύτης. Λέμε και τη φράση «χώνει τη μύτη του»

Δεν έχει τσίπα-Ξετσίπωτη Οι Βυζαντινές μπορούσαν να διασκεδάσουν φτάνει

να είχαν καλυμμένο το πρόσωπό τους με μαντίλι, την τσίπα. Οι εταίρες όταν

χόρευαν άφηναν να πέσει το μαντίλι και εθεωρούντο «ξετσίπωτες».

Έφαγε το ξύλο της χρονιάς του Οι δάσκαλοι έδερναν τα παιδιά κάθε Αύγουστο,

για να είναι φρόνιμα τον καιρό που θα έλειπαν από το σχολείο. Γι’ αυτό και η

φράση αυτή.

Και οι τοίχοι έχουν αυτιά Ο Βύζας που έφτιαξε το Βυζάντιο έφτιαξε τείχη που

μεταβίβαζαν τον ήχο. Σε ορισμένα σημεία, τοποθετήθηκαν μερικοί μυστικοί

σωλήνες από κεραμόχωμα, οι οποίοι έφταναν χωρίς να φαίνονται μέχρι τα

υπόγεια, που χρησίμευαν για φυλακές. Όταν κανείς βρισκόταν πάνω στις

επάλξεις του πύργου, μπορούσε να ακούσει τα λεγόμενα των αιχμαλώτων,

παρόλο που ενδιάμεσα παρεμβάλλονταν τοίχοι. Ένας από τους 7 πύργους στα

τείχη, ο πύργος του Ηρακλή, έκανε ακουστά και τα λόγια των εχθρών που

πολιορκούσαν την Πόλη.

Άντε γκρεμίσου- Δε πα να κρεμαστείς

Οι σκληροί αφέντες διέταζαν τους δούλους τους.

Τύπος και υπογραμμός

Ο δάσκαλος μάθαινε στα παιδιά γραφή. Έπαιρνε την πλάκα κι έγραφε

καλλιγραφικά γράμματα, φράσεις ή προτάσεις. Ύστερα τραβούσε μια γραμμή στο

υπόδειγμα και ο μαθητής έπρεπε να συνεχίσει με τέλεια γράμματα όπως του

δασκάλου. Τύπος και υπογραμμός σήμερα είναι όποιος φέρεται άψογα.

Απέξω κι ανακατωτά-Του τα ψαλλα απ’ την καλή κι απ’την ανάποδη

Το 1155, σ' ένα μοναστήρι συνέβησαν έκτροπα και ο αυτοκράτορας Εμμανουήλ

Κομνηνός διέταξε να τιμωρηθούν όλοι. Κάποιοι τυφλώθηκαν, άλλοι εξορίστηκαν

και άλλοι φυλακίστηκαν. Οι τελευταίοι ήταν υποχρεωμένοι να προσεύχονται και

να ψάλλουν, φωναχτά, είκοσι ώρες το εικοσιτετράωρο! Όταν οι προσευχές

τελείωναν, αντί οι φυλακισμένοι να αρχίσουν το βιβλίο από την αρχή, ήταν

υποχρεωμένοι να τις διαβάσουν απ' το τέλος προς την αρχή. Δηλαδή ανάποδα.

34

Ε1 3ου Δ.Σ. Ρεθύμνου - Μαρία Κρυοβρυσανάκη (2015-2016)

Τον έκανες βούκινο

Το βούκινο ήταν ένα ηχητικό όργανο με το οποίο μετέδιδαν τα νέα. Το λέμε όταν

ένα μυστικό μαθεύεται.

Να γίνω χαλί να με πατήσει

Στο Βυζάντιο κάποιοι κόλακες, για να μη λερώσει τα σανδάλια του ο αφέντης

τους , έπεφταν κατάχαμα στις λάσπες και τις ακαθαρσίες και πατούσε επάνω

τους, για να μπει στο παλάτι του. Το λέμε όταν θέλουμε να ευχαριστήσουμε

κάποιον.

Μάλλιασε η γλώσσα μου

Στο Βυζάντιο αν κάποιος έλεγε λόγια που δεν έπρεπε να ειπωθούν, τότε τον

τιμωρούσαν με έναν τρομερό τρόπο. Του έδιναν ένα ειδικό χόρτο που ήταν

υποχρεωμένος με το μάσημα να το κάνει πολτό μέσα στο στόμα του. Το χόρτο,

όμως, αυτό ήταν αγκαθωτό, στυφό και αρκετά σκληρό, τόσο που κατά το μάσημα

στο στόμα του πρηζόταν και η γλώσσα, το ελατήριο δηλαδή της τιμωρίας του,

άνοιγε, μάτωνε και γινόταν ίνες-ίνες, κλωστές-κλωστές, δηλαδή, όπως είναι τα

μαλλιά.

Από την Πόλη έρχομαι και στην Κορφή (του λόφου της Επτάλοφης Πόλης )

καν έλα ( =αν μπορείς έλα)

Ήταν μια φράση που τη χρησιμοποιούσαν για να ορίσουν μέρος συνάντησης.