ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ

∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΤΡΙΒΗ Του Γεωργίου-Ερρίκου Χλαπάνη

ΘΕΜΑ: «∆ηµιουργία Κοινοτήτων Μάθησης µε αξιοποίηση των Τεχνολογιών των

Επικοινωνιών: Μελέτη Περίπτωσης Υλοποίησης Επιµορφωτικού Προγράµµατος

Εκπαιδευτικών για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην

Εκπαίδευση»

ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Αγγελική ∆ηµητρακοπούλου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστήµιο Αιγαίου

Επιβλέπουσα

Φραγκίσκος Καλαβάσης Καθηγητής Πανεπιστήµιο Αιγαίου

Μέλος Συµβουλευτικής Επιτροπής

Γεώργιος Βούρος Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστήµιο Αιγαίου

Μέλος Συµβουλευτικής Επιτροπής

Μαρία Καΐλα Καθηγήτρια Πανεπιστήµιο Αιγαίου

Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

Αριστοτέλης Ράπτης Καθηγητής Πανεπιστήµιο Αθήνας

Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

Μαρία Γρηγοριάδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστήµιο Αθήνας

Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

Κωνσταντίνος Τσολακίδης Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήµιο Αιγαίου

Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

Ρόδος, 2006

2

3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θεωρώ χρέος µου να εκφράσω τις ευχαριστίες µου σε αυτούς που µε οποιονδήποτε τρόπο µε

βοήθησαν κατά τη διαδικασία συλλογής, επεξεργασίας και συγγραφής της µελέτης αυτής. Ιδιαιτέρως

όµως θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες µου στους εξής:

Στην Aναπληρώτρια Καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου Αιγαίου κ.∆ηµητρακοπούλου Αγγελική, η οποία

παρακολούθησε µε αµέριστο ενδιαφέρον και καθοδήγησε συστηµατικά µε πολύτιµες παρατηρήσεις

και υποδείξεις όλα τα στάδια της ερευνητικής και συγγραφικής µου εργασίας. Επίσης γιατί

συµµετείχε ενεργά ως συντονίστρια και ως εισηγήτρια στο σχεδιασµό και στην υλοποίηση του

Προγράµµατος Επιµόρφωσης από Απόσταση, αφιερώνοντας µεγάλο µέρος από τον προσωπικό της

χρόνο προκειµένου να πραγµατοποιηθεί µε επιτυχία το πρόγραµµα και η ερευνητική εργασία.

Στον Καθηγητή του Πανεπιστηµίου Αιγαίου κ.Καλαβάση Φραγκίσκο, ο οποίος µε βοήθησε και µου

συµπαραστάθηκε σε όλα τα στάδια της ερευνητικής προσπάθειας και µε τις παρατηρήσεις και τις

υποδείξεις του συνέβαλε στην όσο το δυνατόν καλύτερη παρουσίαση της µελέτης αυτής. Θεωρώ ότι η

κ.∆ηµητρακοπούλου, ο κ.Καλαβάσης και το περιβάλλον που δηµιούργησαν στο Εργαστήριο

Μαθησιακής Τεχνολογίας και ∆ιδακτικής Μηχανικής του Πανεπιστηµίου Αιγαίου µε γαλούχησαν

επιστηµονικά.

Στον Αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστηµίου Αιγαίου κ.Βούρο Γεώργιο για τη θετική του στάση

και συµπαράσταση σε όλη τη διάρκεια της ερευνητικής και συγγραφικής µου εργασίας, καθώς και για

τις παρατηρήσεις και τις υποδείξεις του στα τελευταία πολύ σηµαντικά στάδια της συγγραφής της

διατριβής.

Στον Καθηγητή του Πανεπιστηµίου Αθήνας κ.Ράπτη Αριστοτέλη και στην Αναπληρώτρια

Καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου Αθήνας κ.Γρηγοριάδου Μαρία, για τη συµµετοχή τους στην

επταµελή επιτροπή της διδακτορικής αυτής διατριβής, αλλά και κυρίως για τη γενικότερη συµβολή

τους στο χώρο της έρευνας για την εκπαιδευτική αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και

της Επικοινωνίας.

Στην Καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου Αιγαίου κ.Καΐλα Μαρία και στον Επίκουρο Καθηγητή του

Πανεπιστηµίου Αιγαίου κ.Τσολακίδη Κωνσταντίνο για τις πολύτιµες παρατηρήσεις και υποδείξεις

τους, καθώς και για τη συµµετοχή τους στην επταµελή επιτροπή.

Σε όλους τους συµµετέχοντες εισηγητές του προγράµµατος επιµόρφωσης που απεδέχθησαν την

πρόσκληση που τους απευθύναµε µαζί µε την κ.∆ηµητρακοπούλου και τον κ.Καλαβάση για

συµµετοχή στα δρώµενα του Προγράµµατος Επιµόρφωσης. Ειδικότερα εκφράζω τις ευχαριστίες µου

στην Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου Αθήνας κ.Γρηγοριάδου Μαρία, στη

∆ιδάσκουσα του Πανεπιστηµίου Πατρών και Σχολική Σύµβουλο Μαθηµατικών κ.Κορδάκη Μαρία,

στο µέλος ∆ΕΠ του ΕΑΠ κ.Κάκαρη Ντιάνα, στην Επίκουρο Καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου

Θεσσαλίας κ.Χρονάκη Άννα, στη Λέκτορα του Πανεπιστηµίου Αιγαίου κ.Σκουµπουρδή Χρυσάνθη,

4

στον Επιµορφωτή και εκπαιδευτικό κ.Κάππα Κωνσταντίνο, στον υπεύθυνο ΕΚΦΕ Αιτωλοακαρνανίας

κ.Τσοβόλα Σπύρο, στο ∆ιδάκτορα της ∆ιδακτικής της Φυσικής και στέλεχος της εκπαίδευσης

κ.∆απόντε Νίκο, στο Λέκτορα του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας κ.Πολίτη Παναγιώτη, στη ∆ιδάκτορα

και εκπαιδευτικό κ.Ιλιοπούλου Ιωάννα, στο Λέκτορα του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας κ.Κόλλια

Βασίλη, στο στέλεχος της εκπαίδευσης και συνεργάτη του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κ.Μπάρµπα

Αλέξανδρο, στον Επίκουρο Καθηγητή Πανεπιστηµίου Πελλοπονήσου κ.Τζιµογιάννη Θανάση και

στον Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστηµίου Πάτρας κ.Κόµη Βασίλη για την άψογη συνεργασία και

τη βοήθειά τους κατά την υλοποίηση του Προγράµµατος της Επιµόρφωσης. Επιπρόσθετα ευχαριστώ

την κ.Κορδάκη Μαρία για τη συµµετοχή της στην ερευνητική διαδικασία και τη βοήθειά της.

Σε όλα τα µέλη του Εργαστηρίου Μαθησιακής Τεχνολογίας και ∆ιδακτικής Μηχανικής του

Πανεπιστηµίου Αιγαίου που µε βοήθησαν και ειδικότερα τον κ.Μπράτιτση Θαρρενό για την περίοδο

της συνεργασίας µας στην προέρευνα και το πρόγραµµα της Πιλοτικής Κοινότητας Μάθησης και τον

κ.Φεσάκη Γεώργιο για τις συµβουλές και τη βοήθειά του κατά την περίοδο της έρευνας και της

συγγραφής της µελέτης. Στα µέλη της οµάδας ∆ικτυακής Υποστήριξης του Πανεπιστηµίου Αιγαίου

στη Ρόδο και ειδικά στον κ.Τσιγάρο Θεολόγο για τη βοήθειά του κατά την περίοδο της έρευνας. Στην

επιστήµονα πληροφορικής κ.Χλαπάνη Αγγελική για τη βοήθειά της. Στην υποψήφια διδάκτορα και

εκπαιδευτικό κ.Μηναΐδη Αθηνά για τη βοήθεια και την υποστήριξη σε όλη τη διάρκεια της µελέτης.

Ακόµη, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους εκπαιδευτικούς που συµµετείχαν στα δρώµενα του

Προγράµµατος Επιµόρφωσης και στην ερευνητική διαδικασία και ειδικότερα τους κ.Χατζηνικολάου

Αλκιβιάδη, κ.Παπαδάκη Ιωάννη, κ.Ιεροµνήµων Κλειώ, κ.Μπέττα Μαρίνα, κ.Γιακαλή Νίκο και

κ.Γεωργακόπουλο Ηλία.

Τέλος θα ήθελα να αφιερώσω τη διδακτορική αυτή διατριβή στη γυναίκα µου Αθηνά και τα δύο µου

παιδιά Σπύρο-Οδυσσέα και Μαριάνθη-Αφροδίτη και να τους ευχαριστήσω για την υποµονή που

έδειξαν το µεγάλο χρονικό διάστηµα της ενασχόλησής µου µε την έρευνα και τη συγγραφή της

µελέτης.

Γιώργος Ερρίκος Χλαπάνης, Ρόδος ∆εκέµβριος 2005

5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το σηµερινό τεχνολογικό περιβάλλον διαµορφώνει νέες συνθήκες και νέα πρότυπα µάθησης.

Συστήµατα που εκµεταλλεύονται κυρίως τις νέες δυνατότητες που προσφέρονται από τις υπηρεσίες

του διαδικτύου αποτελούν οι Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης (ΗΚΜ), που χρησιµοποιούνται πλέον

συχνά για την υλοποίηση προγραµµάτων εκπαίδευσης και επιµόρφωσης. Η ερευνητική προσέγγιση

που αφορά σε ΗΚΜ είναι συνήθως µονοδιάστατη, αν υπάρχει, και εστιάζει σε συγκεκριµένες

µεθόδους ή εργαλεία. Στη συγκεκριµένη µελέτη επιχειρείται η ανάλυση όλων των παραγόντων και

συνθηκών που θα µπορούσαν να επιδράσουν µε οποιονδήποτε τρόπο στη λειτουργία µιας

Ηλεκτρονικής Κοινότητας Μάθησης που χρησιµοποιείται για την επιµόρφωση εκπαιδευτικών. Πριν

από το σχεδιασµό της Κοινότητας, πραγµατοποιήθηκε προέρευνα προκειµένου να εντοπιστούν οι

ανάγκες των υποκειµένων που θα συµµετείχαν (εκπαιδευτικοί από το Νοµό ∆ωδεκανήσου) και να

καθοριστεί το περιεχόµενο της επιµόρφωσης. ∆ιαπιστώθηκαν αυξηµένες ανάγκες σε θέµατα της

χρήσης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στη διδασκαλία, και

αποφασίστηκε το περιεχόµενο της να σχετίζεται µε αυτές. Στην κυρίως έρευνα αναλύθηκαν τα

γεγονότα που συνθέτουν τον κύκλο ζωής της ηλεκτρονικής Κοινότητας Μάθησης που λειτούργησε µε

στόχο την επιµόρφωση 59 εν ενεργεία εκπαιδευτικών της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας

εκπαίδευσης του Νοµού ∆ωδεκανήσου, σε θέµατα χρήσης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, και

υλοποιήθηκε µε την υποστήριξη 23 Εισηγητών-Εκπαιδευτών. Η ΗΚΜ αυτή υλοποιήθηκε στο

Πανεπιστήµιο Αιγαίου και ονοµάστηκε Κοινότητα Μάθησης Εκπαιδευτικών (ΚΜΕ).

Στην ΚΜΕ σχεδιάστηκε και εφαρµόστηκε ένα πρότυπο ηλεκτρονικά υποστηριζόµενου µαθήµατος. Το

πρότυπο περιλάµβανε µεθόδους διεξαγωγής και οργάνωσης του µαθήµατος, οδηγίες για την

εφαρµογή των τεχνουργηµάτων, συγκεκριµένη πολιτική συντονισµού και κανόνες. Στόχος ήταν η

επιµόρφωση να υλοποιείται µεν στο περιβάλλον µιας ΗΚΜ, αλλά να υπάρχουν σαφώς διατυπωµένοι

στόχοι και περιεχόµενο, σαφή κίνητρα και προσανατολισµοί για τους εκπαιδευόµενους. Ακόµη

στόχος ήταν να υπάρχει ανάµειξη ακαδηµαϊκών δασκάλων που θα συµµετέχουν στην Κοινότητα και

θα συντονίζουν τα µαθήµατα που υλοποιούνται µε βάση το πρότυπο αυτό. Ο σχεδιασµός και η

υλοποίηση της ΚΜΕ βασίστηκε: (α) στη Θεωρία ∆ραστηριότητας, (β) σε ορισµένες παιδαγωγικές

αρχές που απορρέουν από θεωρίες µάθησης που υποστηρίζουν τις ΗΚΜ και (γ) σε αρχές της

εκπαίδευσης ενηλίκων λόγω της φύσης των υποκειµένων.

Στο πλαίσιο της υλοποίησης της ΚΜΕ πραγµατοποιήθηκε έρευνα περίπτωσης. Για την ανάλυση του

πολύπλοκου συστήµατος της ΚΜΕ εφαρµόστηκε η θεωρία ∆ραστηριότητας. Χρησιµοποιήθηκαν

ποσοτικές και ποιοτικές µέθοδοι ανάλυσης, Ανάλυση Πολλαπλών Αντιστοιχιών καθώς και παράµετροι

Ανάλυσης Κοινωνικού ∆ικτύου που υπολογίζονταν µέσα από την εφαρµογή ειδικών εργαλείων

αναστοχασµού. Ενδιαφέρον για την έρευνα είχε η µελέτη του κατά πόσον η εφαρµογή του προτύπου

διεξαγωγής ηλεκτρονικά υποστηριζόµενων µαθηµάτων επέφερε θετικά αποτελέσµατα. Στο πλαίσιο

αυτής της µελέτης εξετάστηκαν θέµατα αξιολόγησης των ηλεκτρονικά υποστηριζόµενων µαθηµάτων.

6

Τα ερευνητικά δεδοµένα επιβεβαίωσαν την υπόθεση της διατριβής ότι η εφαρµογή του προτύπου

επιφέρει θετικά αποτελέσµατα. Επιπλέον εξετάστηκαν θέµατα που σχετίζονταν µε τη δηµιουργία και

την εξέλιξη της Κοινότητας της Μάθησης και την επίδραση που είχαν στη συµπεριφορά των

συµµετεχόντων ειδικά εργαλεία αναστοχασµού που χρησιµοποιήθηκαν γι’ αυτό το σκοπό. Εξήχθησαν

χρήσιµα συµπεράσµατα που αφορούν στα γεγονότα που συνθέτουν τον κύκλο ζωής µιας ηλεκτρονικής

Κοινότητας Μάθησης, όπως η ΚΜΕ, δηλαδή εντοπίστηκαν παράγοντες που επιδρούν στο σχηµατισµό

της, τα στάδια εξέλιξης της, ο ρόλος της επικοινωνίας, της συνεργασίας και της αλληλεπίδρασης, ο

τρόπος συντονισµού της, κλπ.

Τέλος, στη διατριβή προτείνονται τρόποι αξιοποίησης των αποτελεσµάτων για την περαιτέρω

διερεύνηση ανοιχτών πεδίων της εκπαιδευτικής έρευνας αλλά και για την πρακτική αξιοποίηση των

ηλεκτρονικών Κοινοτήτων Μάθησης και του προτεινόµενου προτύπου διεξαγωγής ηλεκτρονικά

υποστηριζόµενων µαθηµάτων στην επιµόρφωση των εκπαιδευτικών.

Λέξεις Κλειδιά: Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης, Επιµόρφωση Εκπαιδευτικών, Τεχνολογίες της

Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 7 από 653

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ........................................................................................................................3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ...........................................................................................................................5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ...................................................................................................................7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ..........................................................................................................................17 ΜΕΡΟΣ Ι: ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ..................................................25 Κεφάλαιο Ι.1 Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης ..........................................................27

Ι.1.1 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 27 Ι.1.2 Κοινότητα και ηλεκτρονική Κοινότητα Μάθησης .............................................................. 27

Ι.1.2.1 Η έννοια της Κοινότητας............................................................................................................27 Ι.1.2.2 Κοινότητα και µάθηση: Κοινότητες Μάθησης ............................................................................27 Ι.1.2.3 Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης ...........................................................................................29 Ι.1.2.4 Κοινωνικά ∆ίκτυα ......................................................................................................................31

Ι.1.3 Περιβάλλοντα λογισµικών και Πλατφόρµες Υλοποίησης ΗΚΜ - Υπηρεσίες....................... 32 Ι.1.4 Παραδείγµατα εφαρµογής Επιµόρφωσης Εκπαιδευτικών µέσω ΗΚΜ ................................ 36

Ι.1.4.1 Ανάλυση χαρακτηριστικών των ΗΚΜ ........................................................................................37 Ι.1.5 Αποτελέσµατα της µελέτης της Υπάρχουσας Κατάστασης γύρω από τις ΗΚΜ ................. 43 Ι.1.6 Κατηγοριοποίηση ΗΚΜ....................................................................................................... 44

Ι.1.6.1 1η ∆ιάσταση ΗΚΜ: Βαθµός συνοχής ........................................................................................44 Ι.1.6.2 2η ∆ιάσταση ΗΚΜ: Βαθµός αυτοδιοίκησης - Τύπος συντονισµού της Κοινότητας.....................45 Ι.1.6.3 3η ∆ιάσταση ΗΚΜ: Βαθµός χρήσης ηλεκτρονικών µέσων .........................................................46 Ι.1.6.4 4η ∆ιάσταση ΗΚΜ: Είδος απασχόλησης των συµµετεχόντων ....................................................46 Ι.1.6.5 Τύποι ΗΚΜ ...............................................................................................................................47

Ι.1.7 Συµπεράσµατα ..................................................................................................................... 51 Κεφάλαιο Ι.2 Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας και Επιµόρφωση Εκπαιδευτικών 55

Ι.2.1 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 55 Ι.2.2 Οι έννοιες των ΤΠΕ και της Κοινωνίας της Πληροφορίας (ΚτΠ) ........................................ 55 Ι.2.3 Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση .................................................................................................... 56

Ι.2.3.1 Θέµατα ενσωµάτωσης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία .................................................58 Ι.2.3.2 Η σηµερινή κατάσταση στο διεθνή χώρο ....................................................................................60 Ι.2.3.3 Η σηµερινή κατάσταση στην Ελλάδα ..........................................................................................62

Ι.2.4 Η ανάγκη της Επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ ................................................. 65 Ι.2.4.1 Μορφές Επιµόρφωσης ...............................................................................................................67 Ι.2.4.2 Προγράµµατα Επιµόρφωσης εκπαιδευτικών στην Ελλάδα .........................................................70 Ι.2.4.3 Προβλήµατα και ανεπάρκεια της υπάρχουσας Επιµόρφωσης στην Ελλάδα ................................72

Ι.2.5 Προ-Έρευνα: 1ο Στάδιο που αφορά στην Επιµόρφωση των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ........ 74 Ι.2.5.1 Σκοπός του πρώτου σταδίου της προ-έρευνας ............................................................................74 Ι.2.5.2 Χαρακτηριστικά του δείγµατος του πρώτου σταδίου της προ-έρευνας ........................................75 Ι.2.5.3 Αρχικές γνώσεις και δυνατότητες των εκπαιδευτικών όσον αφορά στις ΤΠΕ .............................75 Ι.2.5.4 Στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στις ΤΠΕ ............................................................................76 Ι.2.5.5 Μορφές επιθυµητής διαρκούς επιµόρφωσης...............................................................................77 Ι.2.5.6 Συµπεράσµατα που απορρέουν από το πρώτο στάδιο της προ-έρευνας ......................................77

Ι.2.6 Προ-Έρευνα: 2ο Στάδιο Σχεδιασµός και υλοποίηση της Πιλοτικής Κοινότητας Μάθησης.. 79 Ι.2.6.1 Στόχοι του δεύτερου σταδίου της προ-έρευνας ...........................................................................79 Ι.2.6.2 Χαρακτηριστικά του δείγµατος του δεύτερου σταδίου της προ-έρευνας ......................................81 Ι.2.6.3 Η λειτουργία της Πιλοτικής Κοινότητας Μάθησης .....................................................................81 Ι.2.6.4 Ανάλυση της χρήσης διαφόρων µορφών επικοινωνίας ...............................................................84

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 8 από 653

Ι.2.6.5 Προβλήµατα που προέκυψαν κατά τη λειτουργία της ΠΚΜ........................................................87 2.6.5.1 Προβλήµατα τεχνικής φύσης ......................................................................................................87 2.6.5.2 Προβλήµατα οφειλόµενα σε συµπεριφορά ..................................................................................87 2.6.5.3 Προβλήµατα οφειλόµενα στη διαχείριση της ΠΚΜ ....................................................................88 Ι.2.6.6 Θετικά αποτελέσµατα της λειτουργίας της ΠΚΜ ........................................................................89 Ι.2.6.7 Συµπεράσµατα που απορρέουν από την εφαρµογή της ΠΚΜ......................................................90

Ι.2.7 Συµπεράσµατα ..................................................................................................................... 91 Κεφάλαιο Ι.3 Υπάρχουσα έρευνα σχετικά µε τις ΗΚΜ και την εκπαιδευτική χρήση των ΤΠΕ 95

Ι.3.1 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 95 Ι.3.2 Ιστορικό υπάρχουσας έρευνας – πεδία της έρευνας ........................................................... 95

Ι.3.2.1 Η εµφάνιση του τοµέα της έρευνας για τη χρήση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση..............................95 Ι.3.2.2 Η εξέλιξη του τοµέα της έρευνας ................................................................................................96 Ι.3.2.3 Η διεπιστηµονικότητα του τοµέα ................................................................................................98 Ι.3.2.4 Η εφαρµογή των ΗΚΜ και επιµέρους πεδία της έρευνας ...........................................................99

Ι.3.3 Περιπτώσεις έρευνας σχετικές µε τις ΗΚΜ ....................................................................... 102 Ι.3.3.1 Ερευνητικά ερωτήµατα.............................................................................................................112 Ι.3.3.2 Ανάγκη περαιτέρω ανάπτυξης της έρευνας ...............................................................................116

Ι.3.4 Συµπεράσµατα ................................................................................................................... 116 ΜΕΡΟΣ ΙΙ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ και ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ...........................................119 Κεφάλαιο ΙΙ.1 Προβληµατική.........................................................................................121

ΙΙ.1.1 Εισαγωγή ........................................................................................................................... 121 ΙΙ.1.2 Λόγοι πραγµατοποίησης της έρευνας ................................................................................ 121 ΙΙ.1.3 Στοιχεία υπεροχής της χρήσης των ΗΚΜ για επιµόρφωση εκπαιδευτικών έναντι συµβατικών µεθόδων επιµόρφωσης ............................................................................................... 123

ΙΙ.1.3.1 Ελευθερία στην επιλογή του χρόνου και ανεξαρτησία του τόπου ..............................................123 ΙΙ.1.3.2 ∆υνατότητα διάρκειας στην υποστήριξη ...................................................................................124 ΙΙ.1.3.3 Χρήση γραπτού λόγου...............................................................................................................124 ΙΙ.1.3.4 Θέµατα κοινωνικοποίησης .......................................................................................................125 ΙΙ.1.3.5 Χρήση των ΤΠΕ και απόκτηση ΤΠΕ δεξιοτήτων......................................................................125

ΙΙ.1.4 Στοιχεία πιθανής υπεροχής των ΗΚΜ έναντι των συµβατικών µεθόδων.......................... 126 ΙΙ.1.4.1 Ποιότητα ..................................................................................................................................127 ΙΙ.1.4.2 Πλαίσιο για εφαρµογή σύγχρονων θεωριών µάθησης ..............................................................129 ΙΙ.1.4.3 Αντιµετώπιση ειδικών συνθηκών, κόστος.................................................................................130

ΙΙ.1.5 Προβλήµατα που απαντώνται σε ΗΚΜ ............................................................................. 131 ΙΙ.1.5.1 Η ανάγκη βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων ...........................................................................131 ΙΙ.1.5.2 Ο φόβος και οι αντιδράσεις της ευρύτερης κοινότητας .............................................................131 ΙΙ.1.5.3 ∆υσκολίες στην υλοποίηση - κόστος για εκπαιδευόµενους........................................................131 ΙΙ.1.5.4 Χρόνος προετοιµασίας – Ισοζύγιο χρόνου και οφέλους ............................................................132 ΙΙ.1.5.5 ∆υσκολίες λόγω έλλειψης της προσωπικής επαφής ..................................................................133

ΙΙ.1.6 Συµπεράσµατα ................................................................................................................... 135 Κεφάλαιο ΙΙ.2 Θεωρίες Μάθησης που σχετίζονται µε ΗΚΜ ............................................137

ΙΙ.2.1 Εισαγωγή ........................................................................................................................... 137 ΙΙ.2.2 Η αναγκαιότητα της θεωρητικής τεκµηρίωσης της ΗΚΜ της διατριβής........................... 137 ΙΙ.2.3 Παραδοσιακές Θεωρίες Μάθησης και Θεωρίες Μάθησης οι οποίες υποστηρίζουν συστήµατα όπως οι ΗΚΜ ............................................................................................................... 139 ΙΙ.2.4 Η επιλογή της Θεωρίας ∆ραστηριότητας για την θεωρητική τεκµηρίωση της ΗΚΜ της διατριβής ......................................................................................................................................... 142 ΙΙ.2.5 Η Θεωρία ∆ραστηριότητας (Activity Theory)..................................................................... 144

ΙΙ.2.5.1 Ορισµός της ∆ραστηριότητας ...................................................................................................145 ΙΙ.2.5.2 Η δοµή της ∆ραστηριότητας .....................................................................................................145

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 9 από 653

ΙΙ.2.5.3 Επίπεδα ∆ραστηριοτήτων .........................................................................................................149 ΙΙ.2.5.4 Μετασχηµατισµός ∆ραστηριοτήτων..........................................................................................151 ΙΙ.2.5.5 Συγκρούσεις εντός µιας ∆ραστηριότητας και µεταξύ ∆ραστηριοτήτων .....................................153 ΙΙ.2.5.6 Η µάθηση ως ∆ραστηριότητα που πηγάζει από άλλες ∆ραστηριότητες και παράγει άλλες ........156 ΙΙ.2.5.7 Η σχέση της ΗΚΜ της διατριβής µε τη Θεωρία ∆ραστηριότητας..............................................158

ΙΙ.2.6 Στοιχεία της Θεωρίας του Κατανεµηµένου Γιγνώσκειν (Distributed Cognition Theory) ... 164 ΙΙ.2.7 Στοιχεία της Θεωρίας της Εγκαθιδρυµένης Μάθησης (Situated Learning) ........................ 166 ΙΙ.2.8 Γενικές παιδαγωγικές αρχές που απορρέουν από τις Θεωρίες Μάθησης που υποστηρίζουν τις ΗΚΜ .......................................................................................................................................... 169 ΙΙ.2.9 Συµπεράσµατα: Στοιχεία θεωρητικού πλαισίου ................................................................ 171

Κεφάλαιο ΙΙ.3 Θέµατα Εκπαίδευσης Ενηλίκων ...............................................................175

ΙΙ.3.1 Εισαγωγή ........................................................................................................................... 175 ΙΙ.3.2 Τι είναι η εκπαίδευση ενηλίκων.......................................................................................... 175 ΙΙ.3.3 Ειδικά χαρακτηριστικά των ενηλίκων................................................................................ 178

3.3.1 Η αυτονοµία του ενήλικα ..............................................................................................................178 3.3.2 Η εµπειρία του ενήλικα .................................................................................................................178 3.3.3 Ο κοινωνικός ρόλος του ενήλικα και η ανάγκη εφαρµογής της γνώσης ........................................180

ΙΙ.3.4 Αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων ....................................................................................... 181 ΙΙ.3.5 Θέµατα εκπαίδευσης ενηλίκων που λαµβάνονται υπόψη για το σχεδιασµό της ΗΚΜ της διατριβής ......................................................................................................................................... 182

ΙΙ.3.5.1 Η αυτονοµία και οι προϋπάρχουσες εµπειρίες των εκπαιδευτικών που συµµετέχουν στην ΗΚΜ της διατριβής ...............................................................................................................................................183 ΙΙ.3.5.2 Η ανάγκη εφαρµογής της γνώσης .............................................................................................183 ΙΙ.3.5.3 Άλλα θέµατα εκπαίδευσης ενηλίκων που αφορούν το σχεδιασµό της ΗΚΜ ..............................184

ΙΙ.3.6 Συµπεράσµατα ................................................................................................................... 186 ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ και ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ επιµορφωτικού προγράµµατος µε αξιοποίηση του διαδικτύου .................................................................................................189 Κεφάλαιο ΙΙΙ.1 Ο σχεδιασµός της ηλεκτρονικής Κοινότητας Μάθησης .......................191

ΙΙΙ.1.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 191 ΙΙΙ.1.2 Οι ∆ραστηριότητες του συστήµατος της ΗΚΜ .............................................................. 191 ΙΙΙ.1.3 Τα υποκείµενα και η διαµοίραση εργασίας .................................................................... 193 ΙΙΙ.1.4 Αντικείµενο, αποτέλεσµα και κίνητρα για τη συµµετοχή στην ΗΚΜ .............................. 194 ΙΙΙ.1.5 Ο ελαστικός χαρακτήρας της ΗΚΜ............................................................................... 196 ΙΙΙ.1.6 Ο συντονισµός της ΗΚΜ ............................................................................................... 197 ΙΙΙ.1.7 Κανόνες της ΗΚΜ ......................................................................................................... 199 ΙΙΙ.1.8 Τα τεχνουργήµατα της ΗΚΜ ......................................................................................... 201

ΙΙΙ.1.8.1 Η πλατφόρµα υλοποίησης ........................................................................................................203 ΙΙΙ.1.8.2 Θέµατα ασφάλειας στην ΗΚΜ..................................................................................................205 ΙΙΙ.1.8.3 Οι προσφερόµενες υπηρεσίες στην ΗΚΜ .................................................................................206 ΙΙΙ.1.8.4 Προδιαγραφές µηχανηµάτων....................................................................................................208 ΙΙΙ.1.8.5 Εργαλεία αναστοχασµού ..........................................................................................................210

ΙΙΙ.1.9 Το πρότυπο διεξαγωγής του ηλεκτρονικά υποστηριζόµενου µαθήµατος...................... 212 ΙΙΙ.1.9.1 ‘Τρόπος διεξαγωγής’ και ‘οργάνωση’ του ηλεκτρονικά υποστηριζόµενου µαθήµατος..............213 ΙΙΙ.1.9.2 ‘Τεχνουργήµατα’ που αφορούν στην υλοποίηση µαθηµάτων στην ΚΜΕ ..................................215 ΙΙΙ.1.9.3 ‘Εφαρµογή Κανόνων’ στο ηλεκτρονικά υποστηριζόµενο µάθηµα.............................................216 ΙΙΙ.1.9.4 Ο ‘Συντονισµός’ του µαθήµατος ..............................................................................................218

ΙΙΙ.1.10 Συµπεράσµατα ............................................................................................................... 219 Κεφάλαιο ΙΙΙ.2 Η υλοποίηση του προγράµµατος της ΚΜΕ...........................................221

ΙΙΙ.2.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 221 ΙΙΙ.2.2 Το πρόγραµµα της ΚΜΕ................................................................................................ 221 ΙΙΙ.2.3 Οι διαδικασίες καθορισµού των υποκειµένων και των αντικειµένων της ΚΜΕ ............ 222

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 10 από 653

ΙΙΙ.2.3.1 ∆ιαδικασία επιλογής των εισηγητών (εκπαιδευτών) .................................................................222 ΙΙΙ.2.3.2 ∆ιαδικασία καθορισµού των µαθηµάτων της ΚΜΕ ..................................................................223 ΙΙΙ.2.3.3 ∆ιαδικασία επιλογής των απλών µελών της ΚΜΕ ....................................................................224 ΙΙΙ.2.3.4 Το είδος και ο αριθµός των µαθηµάτων που υλοποιήθηκαν .....................................................227

ΙΙΙ.2.4 Η υλοποίηση των βασικών τεχνουργηµάτων της ΚΜΕ................................................. 228 ΙΙΙ.2.5 Η υλοποίηση του προτύπου του ηλεκτρονικά υποστηριζόµενου µαθήµατος στην ΚΜΕ 230 ΙΙΙ.2.6 Το Ηµερολόγιο υλοποίησης της ΚΜΕ............................................................................ 233

ΙΙΙ.2.6.1 Αρχική Περίοδος Οργάνωσης της Κοινότητας (1/8/2003 – 30/11/2003, συνολικά 123 µέρες).234 ΙΙΙ.2.6.2 Περίοδος Πραγµατοποίησης Μαθηµάτων (1/12/2003 – 30/4/2004, συνολικά 151 µέρες) .......235 ΙΙΙ.2.6.3 Η ∆ραστηριότητα δηµιουργίας της «Κοινότητας Μάθησης».....................................................236

ΙΙΙ.2.7 Συµπεράσµατα ............................................................................................................... 237 ΜΕΡΟΣ ΙV: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ...............................................................239 Κεφάλαιο ΙV.1 Ερευνητικά ερωτήµατα........................................................................241

ΙV.1.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 241 ΙV.1.2 Η κεντρική ∆ραστηριότητα Υλοποίησης της ΚΜΕ και το βασικό ερευνητικό ερώτηµα 241 ΙV.1.3 Επιµέρους ∆ραστηριότητες και ερευνητικά ερωτήµατα ................................................ 242

ΙV.1.3.1 Η ∆ραστηριότητα Σχεδιασµού και Οργάνωσης της ΚΜΕ .........................................................243 ΙV.1.3.2 Η ∆ραστηριότητα Υλοποίησης Μαθηµάτων στο πλαίσιο της ΚΜΕ ...........................................243 ΙV.1.3.3 ∆ραστηριότητα ∆ηµιουργίας και ∆ιατήρησης της Κοινότητας της Μάθησης.............................245

Κεφάλαιο ΙV.2 Περιγραφή του πλαισίου της έρευνας ..................................................249

ΙV.2.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 249 ΙV.2.2 Μελέτη περίπτωσης – Μέθοδοι παρατήρησης – Μεθοδολογία...................................... 249 ΙV.2.3 Είδος και µεθοδολογία της έρευνας της διατριβής ........................................................ 251

ΙV.2.3.1 Είδος και στόχοι της έρευνας ...................................................................................................251 ΙV.2.3.2 Πλαίσιο της έρευνας.................................................................................................................251 ΙV.2.3.3 Μέθοδοι παρατήρησης .............................................................................................................252 ΙV.2.3.4 Μεθοδολογία της έρευνας ........................................................................................................252

ΙV.2.4 Πηγές άντλησης δεδοµένων .......................................................................................... 254 ΙV.2.4.1 Ερωτηµατολόγια ......................................................................................................................255 ΙV.2.4.2 Συνεντεύξεις .............................................................................................................................257 ΙV.2.4.3 ∆εδοµένα καταγραφής δράσεων των εκπαιδευοµένων .............................................................258 ΙV.2.4.4 Μετα-δεδοµένα: Μετρήσεις παραµέτρων Ανάλυσης Κοινωνικού ∆ικτύου................................260

ΙV.2.5 Συµπεράσµατα ............................................................................................................... 261 Κεφάλαιο ΙV.3 Περιγραφή του δείγµατος ....................................................................263

ΙV.3.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 263 ΙV.3.2 Ποιοι αποτέλεσαν το δείγµα της έρευνας ...................................................................... 263 ΙV.3.3 ∆ηµογραφικά χαρακτηριστικά του δείγµατος της έρευνας ........................................... 264

ΙV.3.3.1 Εκπαιδευόµενοι........................................................................................................................264 ΙV.3.3.2 Εισηγητές .................................................................................................................................265

ΙV.3.4 Ειδικότητες – στοιχεία των επαγγελµάτων του δείγµατος ............................................ 266 ΙV.3.4.1 Εκπαιδευόµενοι........................................................................................................................266 ΙV.3.4.2 Εισηγητές .................................................................................................................................267

ΙV.3.5 Γενικές γνώσεις – τυπικά προσόντα .............................................................................. 267 ΙV.3.5.1 Εκπαιδευόµενοι........................................................................................................................267

ΙV.3.6 Γνώσεις του δείγµατος σε σχέση µε τις ΤΠΕ ................................................................ 268 ΙV.3.6.1 Εκπαιδευόµενοι........................................................................................................................268 ΙV.3.6.2 Εισηγητές .................................................................................................................................271

ΙV.3.7 Εµπειρία σε προγράµµατα εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης ............................................. 271 ΙV.3.7.1 Εκπαιδευόµενοι........................................................................................................................271 ΙV.3.7.2 Εισηγητές .................................................................................................................................271

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 11 από 653

ΙV.3.8 Τεχνουργήµατα που χρησιµοποιούσαν οι εκπαιδευόµενοι ............................................ 272 ΙV.3.9 Πρόθεση χρόνου απασχόλησης των εκπαιδευοµένων................................................... 273 ΙV.3.10 Συµπεράσµατα ............................................................................................................... 273

Κεφάλαιο ΙV.4 Ανάλυση της ∆ραστηριότητας «Οργάνωσης» της ΚΜΕ ........................275

ΙV.4.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 275 ΙV.4.2 Η ∆ραστηριότητα «Οργάνωσης της Κοινότητας»........................................................... 275

ΙV.4.2.1 Οι επιµέρους Ενέργειες των συντονιστών.................................................................................277 ΙV.4.2.2 Οι επιµέρους Ενέργειες των εισηγητών ....................................................................................277 ΙV.4.2.3 Οι επιµέρους Ενέργειες των απλών µελών ...............................................................................278

ΙV.4.3 ∆εδοµένα έρευνας που χρησιµοποιούνται στην ανάλυση της ∆ραστηριότητας ............ 278 ΙV.4.4 Ανεξάρτητες µεταβλητές ............................................................................................... 280 ΙV.4.5 Εξαρτηµένες µεταβλητές ............................................................................................... 281 ΙV.4.6 Αποτελέσµατα της ανάλυσης ........................................................................................ 284

ΙV.4.6.1 ∆ιερεύνηση της σχέσης της προσωπικής επιτυχίας των µελών µε τη συµµετοχή τους στην αρχική φάση δοκιµαστικής λειτουργίας της ΚΜΕ....................................................................................................284 ΙV.4.6.2 ∆ιερεύνηση της στάσης-γνώµης των απλών µελών και της σχέσης της µε τη αρχική συµµετοχή στην πρόσωπο µε πρόσωπο εκπαίδευση ......................................................................................................286

ΙV.4.7 Συµπεράσµατα από την ανάλυση της ∆ραστηριότητας Οργάνωσης της ΚΜΕ............... 290 Κεφάλαιο ΙV.5 Ανάλυση της ∆ραστηριότητας «Υλοποίησης Μαθηµάτων»....................293

ΙV.5.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 293 ΙV.5.2 Η ∆ραστηριότητα «Υλοποίησης Μαθηµάτων» στην ΚΜΕ.............................................. 293

ΙV.5.2.1 Επιµέρους Ενέργειες των εισηγητών ........................................................................................295 ΙV.5.2.2 Επιµέρους Ενέργειες των εκπαιδευοµένων...............................................................................296 ΙV.5.2.3 Επιµέρους Ενέργειες των συντονιστών.....................................................................................297

ΙV.5.3 Ορισµός της επιτυχίας ενός µαθήµατος – Ερευνητικά ερωτήµατα που εξετάζονται στην ανάλυση 299

ΙV.5.3.1 Ορισµός της «επιτυχούς διεξαγωγής» ενός µαθήµατος της ΚΜΕ .............................................299 ΙV.5.3.2 Το πρότυπο του ηλεκτρονικά υποστηριζόµενου µαθήµατος της ΚΜΕ......................................301 ΙV.5.3.3 Ερευνητικά ερωτήµατα που εξετάζονται στην ανάλυση ............................................................302

ΙV.5.4 Σχεδιασµός – περίγραµµα της ανάλυσης της ∆ραστηριότητας ...................................... 303 ΙV.5.5 ∆εδοµένα έρευνας που χρησιµοποιούνται στην ανάλυση της ∆ραστηριότητας ............ 307 ΙV.5.6 Ανεξάρτητες µεταβλητές που απορρέουν από την περιγραφή της «ταυτότητας» των µαθηµάτων της ΚΜΕ ....................................................................................................................... 308

ΙV.5.6.1 Ανεξάρτητες µεταβλητές που απορρέουν από καταγεγραµµένα δεδοµένα .................................309 ΙV.5.6.2 Ανεξάρτητες µεταβλητές που απορρέουν από Ενέργειες των εισηγητών ...................................312 ΙV.5.6.3 Ανεξάρτητες µεταβλητές που απορρέουν από Ενέργειες των εκπαιδευοµένων..........................317

ΙV.5.7 Καθορισµός εξαρτηµένων µεταβλητών που σχετίζονται µε την «επιτυχία» ενός µαθήµατος ....................................................................................................................................... 320

ΙV.5.7.1 Εξαρτηµένες µεταβλητές που σχετίζονται µε καταγεγραµµένα αποτελέσµατα της παρακολούθησης των µαθηµάτων. ..............................................................................................................321 ΙV.5.7.2 Εξαρτηµένες µεταβλητές που σχετίζονται µε την αξιολόγηση των µαθηµάτων .........................322 ΙV.5.7.3 Εξαρτηµένες µεταβλητές που σχετίζονται µε το βαθµό επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης .......323 ΙV.5.7.4 Εξαρτηµένες µεταβλητές που σχετίζονται µε τη γνώση που αποκτήθηκε...................................324

ΙV.5.8 Αξιολόγηση των µαθηµάτων µε βάση τις απαντήσεις των εκπαιδευοµένων ................ 327 ΙV.5.9 Αξιολόγηση των µαθηµάτων µε βάση τις απαντήσεις των εισηγητών .......................... 332 ΙV.5.10 Στατιστικά αποτελέσµατα που επιβεβαιώνουν την εγκυρότητα των δεδοµένων .......... 335

ΙV.5.10.1 Παρουσίαση ορισµένων βασικών συσχετίσεων ...................................................................335 ΙV.5.10.2 Συσχετίσεις που αφορούν στην αξιολόγηση των µαθηµάτων ...............................................336

ΙV.5.11 Συσχετίσεις που αφορούν στις επιλογές των εισηγητών................................................ 338 ΙV.5.11.1 Συσχετίσεις των εισηγητών που αφορούν στην επικοινωνία ................................................338 ΙV.5.11.2 Συσχετίσεις που αφορούν στην εφαρµογή του προτύπου του ηλεκτρονικά υποστηριζόµενου µαθήµατος της ΚΜΕ ...................................................................................................................................339

ΙV.5.12 Συσχετίσεις που αφορούν στις επιλογές των εκπαιδευοµένων ...................................... 341 ΙV.5.12.1 Επιλογές των εκπαιδευοµένων που αφορούν στην επικοινωνία...........................................341

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 12 από 653

ΙV.5.12.2 Συσχετίσεις που αφορούν στη συµµετοχή των εκπαιδευοµένων σε µαθήµατα που εφαρµόστηκε σε µεγάλο βαθµό το προτεινόµενο πρότυπο .................................................................................................343

ΙV.5.13 Μελέτη της µεταβολής της στάσης και των γνώσεων των εκπαιδευοµένων ................. 345 ΙV.5.13.1 Μεταβολή της στάσης των εκπαιδευοµένων σχετικά µε τη χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία 345 ΙV.5.13.2 Μεταβολή της στάσης των εκπαιδευοµένων σχετικά µε τις προτιµήσεις τους για τον τύπο επιµόρφωσης 348 ΙV.5.13.3 Γνώσεις που αποκτήθηκαν από τους εκπαιδευόµενους ........................................................350

ΙV.5.14 Ανάλυση πολλαπλών αντιστοιχιών ............................................................................... 352 ΙV.5.14.1 Οι µεταβλητές που χρησιµοποιούνται στην Ανάλυση Πολλαπλών Αντιστοιχιών ..................352 ΙV.5.14.2 Ο πρώτος παραγοντικός άξονας ανάλυσης ..........................................................................354 ΙV.5.14.3 Ο δεύτερος παραγοντικός άξονας ανάλυσης ........................................................................354 ΙV.5.14.4 Ο τρίτος παραγοντικός άξονας ανάλυσης ............................................................................355 ΙV.5.14.5 Κατηγοριοποίηση των µαθηµάτων της ΚΜΕ µε βάση το προβολικό επίπεδο 1Χ2 ...............356 ΙV.5.14.6 Κατηγοριοποίηση των µαθηµάτων της ΚΜΕ µε βάση το προβολικό επίπεδο 1Χ3 ...............358 ΙV.5.14.7 Κατηγοριοποίηση των µαθηµάτων της ΚΜΕ µε βάση την τρισδιάστατη απεικόνιση του προβολικού «χώρου» 1Χ2Χ3.......................................................................................................................360

ΙV.5.15 Συµπεράσµατα που απορρέουν από την ανάλυση της ∆ραστηριότητας «Υλοποίησης των µαθηµάτων» πίνακας....................................................................................................................... 362

Κεφάλαιο ΙV.6 Ανάλυση της ∆ραστηριότητας «∆ηµιουργίας και ∆ιατήρησης της Κοινότητας Μάθησης» ........................................................................................................367

ΙV.6.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 367 ΙV.6.2 Η ∆ραστηριότητα «∆ηµιουργίας και ∆ιατήρησης της Κοινότητας Μάθησης»................. 367 ΙV.6.3 Επιµέρους Ενέργειες της ∆ηµιουργίας της Κοινότητας Μάθησης .................................. 370

ΙV.6.3.1 Επιµέρους Ενέργειες των συντονιστών.....................................................................................370 ΙV.6.3.2 Επιµέρους Ενέργειες των Εισηγητών .......................................................................................371 ΙV.6.3.3 Επιµέρους Ενέργειες των Εκπαιδευοµένων ..............................................................................371

ΙV.6.4 Ερευνητικά ερωτήµατα και σχεδιασµός της ανάλυσης της ∆ραστηριότητας ................ 372 ΙV.6.4.1 Ερευνητικά ερωτήµατα.............................................................................................................372 ΙV.6.4.2 Μεθοδολογία............................................................................................................................374 ΙV.6.4.3 Σχεδιασµός της ανάλυσης της ∆ραστηριότητας ........................................................................375

ΙV.6.5 Ανεξάρτητες και εξαρτηµένες µεταβλητές της ανάλυσης............................................. 377 ΙV.6.6 Αποτελέσµατα της ανάλυσης που αφορούν γενικά στη ∆ηµιουργία της Κοινότητας Μάθησης 379

ΙV.6.6.1 Η σχέση του βαθµού της επικοινωνίας µε τη δηµιουργία της Κοινότητας.................................379 ΙV.6.6.2 Η σχέση της εφαρµογής του προτύπου µε τη δηµιουργία της Κοινότητας ................................381 ΙV.6.6.3 Η σχέση της επιτυχίας των µαθηµάτων µε τη δηµιουργία της Κοινότητας ................................383 ΙV.6.6.4 Άλλες σχέσεις που αφορούν στη δηµιουργία της Κοινότητας ....................................................384

ΙV.6.7 Ανάλυση της δηµιουργίας και της εξέλιξης της Κοινότητας της Μάθησης µέσω της µελέτης της επικοινωνίας................................................................................................................ 385 ΙV.6.8 Ανάλυση της email επικοινωνίας της Κοινότητας Μάθησης ......................................... 386

ΙV.6.8.1 Η υπηρεσία email και το χρονικό διάστηµα που πραγµατοποιήθηκαν µετρήσεις ......................386 ΙV.6.8.2 Μετρήσεις ανάλυσης κοινωνικών δικτύων που σχετίζονταν µε το email ..................................387 ΙV.6.8.3 Ποσοτικά στοιχεία της email επικοινωνίας ..............................................................................389 ΙV.6.8.4 Ανάλυση της ∆ραστηριότητας µέσω των γράφων επικοινωνίας ..............................................391

ΙV.6.9 Συντονισµός µέσω email µηνυµάτων ............................................................................ 399 ΙV.6.9.1 Χαµηλού και υψηλού επιπέδου συντονισµός .............................................................................399 ΙV.6.9.2 Η πολιτική συντονισµού που εφαρµόστηκε ...............................................................................399

ΙV.6.10 Ανάλυση της επικοινωνίας της Κοινότητας Μάθησης που πραγµατοποιήθηκε µέσω του Κεντρικού Forum της ΚΜΕ ............................................................................................................. 403 ΙV.6.11 Ανάλυση της επικοινωνίας της Κοινότητας Μάθησης µέσω της υπηρεσίας της σύγχρονης επικοινωνίας (chat) της ΚΜΕ......................................................................................................... 407 ΙV.6.12 Σύνθεση της εικόνας της δηµιουργίας και εξέλιξης της ευρύτερης Κοινότητας της ΚΜΕ 410

ΙV.6.12.1 Παρουσίαση της επίδρασης του συντονισµού στη συνολική επικοινωνία της ΚΜΕ .............410 ΙV.6.12.2 Περίοδοι δηµιουργίας και εξέλιξης της Κοινότητας της ΚΜΕ .............................................417 ΙV.6.12.3 Αναλυτική παρουσίαση της συνολικής επικοινωνίας της ΚΜΕ ............................................419

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 13 από 653

ΙV.6.13 Συµπεράσµατα από την ανάλυση της ∆ραστηριότητας ∆ηµιουργίας της Κοινότητας της Μάθησης 422

ΙV.6.13.1 Συµπεράσµατα που αφορούν γενικά στη δηµιουργία και τη διατήρηση της Κοινότητας Μάθησης της ΚΜΕ......................................................................................................................................423 ΙV.6.13.2 Συµπεράσµατα που απορρέουν από την ανάλυση της επικοινωνίας που πραγµατοποιήθηκε στην ΚΜΕ 425

Κεφάλαιο ΙV.7 Ανάλυση της δηµιουργίας και εξέλιξης της επιµέρους Κοινότητας Μάθησης ενός µαθήµατος ...................................................................................................429

ΙV.7.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 429 ΙV.7.2 Η ανάγκη της ανάλυσης της επιµέρους Κοινότητας του µαθήµατος ΜΑΘ1 .................. 429 ΙV.7.3 Ο τύπος της επιµέρους Κοινότητας του µαθήµατος ΜΑΘ1 .......................................... 430 ΙV.7.4 Στοιχεία περιγραφής του µαθήµατος ΜΑΘ1 ................................................................ 431 ΙV.7.5 Ανάλυση της επικοινωνίας που πραγµατοποιήθηκε µέσω του Forum του ΜΑΘ1........ 433 ΙV.7.6 Ανάλυση της email επικοινωνίας του ΜΑΘ1 ............................................................... 437 ΙV.7.7 Ανάλυση της επικοινωνίας του ΜΑΘ1 µέσω της υπηρεσίας του chat.......................... 443 ΙV.7.8 Ποιοτική ανάλυση των chat του ΜΑΘ1........................................................................ 447 ΙV.7.9 Τρόπος διεξαγωγής του µαθήµατος και πολιτική συντονισµού που εφαρµόστηκε ...... 450 ΙV.7.10 Ανάλυση της συνέντευξης του εισηγητή του ΜΑΘ1.................................................... 454 ΙV.7.11 Σύνθεση της εικόνας της δηµιουργίας και της εξέλιξης της Κοινότητας Μάθησης του ΜΑΘ1 460 ΙV.7.12 Συµπεράσµατα που απορρέουν από την ανάλυση της δηµιουργίας και εξέλιξης της Κοινότητας Μάθησης του ΜΑΘ1..................................................................................................... 465

Κεφάλαιο ΙV.8 Μελέτη της επίδρασης των Εργαλείων Αναστοχασµού .........................469

ΙV.8.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 469 ΙV.8.2 Το ερευνητικό ερώτηµα που σχετίζεται µε την επίδραση των εργαλείων αναστοχασµού 469 ΙV.8.3 Ανεξάρτητες και εξαρτηµένες µεταβλητές της ανάλυσης............................................. 470

ΙV.8.3.1 ∆εδοµένα που χρησιµοποιήθηκαν.............................................................................................470 ΙV.8.3.2 Ανεξάρτητες µεταβλητές ...........................................................................................................471 ΙV.8.3.3 Εξαρτηµένες µεταβλητές...........................................................................................................472

ΙV.8.4 Αποτελέσµατα της ανάλυσης ........................................................................................ 474 ΙV.8.4.1 Η παρακολούθηση των εργαλείων αναστοχασµού από τα υποκείµενα .....................................474 ΙV.8.4.2 Αποτελέσµατα από τις απαντήσεις των εκπαιδευοµένων ..........................................................476 ΙV.8.4.3 Αποτελέσµατα από τις απαντήσεις των εισηγητών ....................................................................479 ΙV.8.4.4 Άλλες συσχετίσεις .....................................................................................................................481

ΙV.8.5 Συµπεράσµατα ............................................................................................................... 482 ΜΕΡΟΣ V: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ, ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΗΣ ...485 Κεφάλαιο V.1 Συµπεράσµατα της διατριβής...................................................................487

V.1.1 Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης και Επιµόρφωση.................................................... 487 V.1.2 Κατηγοριοποίηση των ΗΚΜ ......................................................................................... 489 V.1.3 Η έρευνα σχετικά µε τις ΗΚΜ και την εκπαιδευτική χρήση των ΤΠΕ ......................... 489 V.1.4 Οι λόγοι της υλοποίησης της ΚΜΕ................................................................................ 493 V.1.5 Η επιλογή της θεωρίας ∆ραστηριότητας για το σχεδιασµό και τη θεωρητική στήριξη της ΚΜΕ 494 V.1.6 Ο σχεδιασµός της ΚΜΕ ................................................................................................. 497 V.1.7 Η έρευνα στο πλαίσιο της ΚΜΕ .................................................................................... 500 V.1.8 Η ∆ραστηριότητα Οργάνωσης και Σχεδιασµού της ΚΜΕ............................................... 501 V.1.9 Η ∆ραστηριότητα υλοποίησης των µαθηµάτων της ΚΜΕ............................................... 504

1.9.1 Ερευνητικά Ερωτήµατα.................................................................................................................504 1.9.2 Ο ορισµός της επιτυχίας των µαθηµάτων της ΚΜΕ ......................................................................506

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 14 από 653

1.9.3 Αποτελέσµατα της ανάλυσης .........................................................................................................508 V.1.10 Η ∆ραστηριότητα δηµιουργίας και διατήρησης της Κοινότητας της Μάθησης στην ΚΜΕ 512

1.10.1 Ερευνητικά Ερωτήµατα............................................................................................................512 1.10.2 Αποτελέσµατα της ανάλυσης.....................................................................................................513

V.1.11 Η ανάλυση ενός συγκεκριµένου µαθήµατος της ΚΜΕ.................................................. 516 V.1.12 Θέµατα αυτορύθµισης της συµπεριφοράς των εκπαιδευόµενων στην ΚΜΕ .................. 519

Κεφάλαιο V.2 Συµβολή και προεκτάσεις της διατριβής ..................................................523

V.2.1 Η συµβολή της διατριβής .............................................................................................. 523 V.2.1.1 Στον τοµέα της εκπαιδευτικής έρευνας .....................................................................................523 V.2.1.2 Στην εκπαίδευση.......................................................................................................................527

V.2.2 Προεκτάσεις της έρευνας .............................................................................................. 528 V.2.2.1 Η µελέτη της επίδρασης µιας συνεχούς υποστηρικτικής δοµής .................................................528 V.2.2.2 Η περαιτέρω ανάπτυξη τεχνουργηµάτων ..................................................................................528 V.2.2.3 Η αλλαγή της συµπεριφοράς των συµµετεχόντων µετά το πέρας της ΚΜΕ ...............................528 V.2.2.4 Η ανάλυση των µαθηµάτων και των αποτελεσµάτων τους .......................................................529 V.2.2.5 Η επίδραση των εργαλείων αναστοχασµού...............................................................................529

V.2.3 Προτάσεις που σχετίζονται µε την υποστήριξη και την επιµόρφωση εκπαιδευτικών .. 529 V.2.3.1 Η συνεχής υποστήριξη εκπαιδευτικών µέσω ΗΚΜ ...................................................................529 V.2.3.2 Η εφαρµογή του προτύπου για επιµόρφωση εκπαιδευτικών......................................................530

ΜΕΡΟΣ VI ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ και ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ..............................................................531 Κεφάλαιο VΙ.1 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .................................................................................533

VΙ.1.1 Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία ....................................................................................... 533 VΙ.1.2 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία ........................................................................................... 538 VΙ.1.3 Σχετικές Ιστοσελίδες ..................................................................................................... 550

Κεφάλαιο VΙ.2 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ .......................................................................................551

VΙ.2.1 Ευρετήριο Σχηµάτων και Εικόνων ................................................................................ 551 VΙ.2.2 Ευρετήριο Πινάκων ....................................................................................................... 552 VΙ.2.3 Ευρετήριο Συντοµογραφιών.......................................................................................... 555 VΙ.2.4 Συντοµογραφίες Μαθηµάτων που υλοποιήθηκαν στην ΚΜΕ ...................................... 556

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 15 από 653

ΜΕΡΟΣ VIΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ.......................................................................................557 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α: ΕΓΓΡΑΦΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΜΕ...............................................559

Α.1. Πρόσκληση συµµετοχής εισηγητών .................................................................................. 559 Α.2. Πρόσκληση συµµετοχής εκπαιδευοµένων......................................................................... 561 Α.3. Αίτηση συµµετοχής εκπαιδευοµένων ................................................................................ 563 Α.4. Γενικές οδηγίες για εισηγητές............................................................................................ 563 Α.5. Το προτεινόµενο µοντέλο υλοποίησης των µαθηµάτων.................................................... 578

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ.......................................................................583

Β.1. Αρχικό ερωτηµατολόγιο γνώσεων και συνθηκών ............................................................. 583 Β.2. Ερωτηµατολόγιο στάσεων των εκπαιδευοµένων............................................................... 586 Β.3. Ερωτηµατολόγιο αξιολόγησης των µαθηµάτων από τους εκπαιδευόµενους .................... 591 Β.4. Ερωτηµατολόγιο αξιολόγησης της ΚΜΕ από τους εκπαιδευόµενους ............................... 595 Β.5. Ερωτηµατολόγιο συνολικής αξιολόγησης από τους εισηγητές ......................................... 598 Β.6. ∆οµή συνέντευξης εκπαιδευόµενων .................................................................................. 604 Β.7. ∆οµή συνέντευξης εισηγητών............................................................................................ 606

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ: ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ...............................609

Γ.1. Επιπρόσθετα στοιχεία ανάλυσης της ∆ραστηριότητας Υλοποίησης των µαθηµάτων ......... 609 a. Μεταβολές που σχετίζονται µε τα καταγεγραµµένα χαρακτηριστικά των υποκειµένων ....... 609 Γ.2. Επιπρόσθετα στοιχεία ανάλυσης της ∆ραστηριότητας ∆ηµιουργίας της Κοινότητας ......... 610 a. Το σύνολο των µηνυµάτων συντονισµού............................................................................... 610 b. Ποιοτική ανάλυση ορισµένων χαρακτηριστικών µηνυµάτων συντονισµού .......................... 612 c. Παράδειγµα ενός spam µηνύµατος που σχετιζόταν µε την ΚΜΕ .......................................... 615 d. Οι σύγχρονες συζητήσεις της ΚΜΕ ....................................................................................... 615 e. Απόσπασµα σύγχρονης συζήτησης που οργανώθηκε από τον συντονιστή ........................... 616 Γ.3. Επιπρόσθετα στοιχεία ανάλυσης του ΜΑΘ1..................................................................... 619 a. Απόσπασµα σύγχρονης συζήτησης του ΜΑΘ1 ..................................................................... 619 b. Ανάλυση της συνέντευξης του εισηγητή του ΜΑΘ1............................................................. 622

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ∆: ΜΕΘΟ∆ΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ∆ΙΚΤΥΩΝ................................................................................................627

∆.1. Τεχνουργήµατα Αναστοχασµού: Περιγραφή διαδικασίας υπολογισµού των παραµέτρων Ανάλυσης Κοινωνικών ∆ικτύων για το email.................................................................................. 627 a. ∆ιαδικασία Συλλογής και Επεξεργασίας των ∆εδοµένων που αφορούσαν στην email επικοινωνία ..................................................................................................................................... 627 b. Κατασκευή των παραµέτρων Ανάλυσης Κοινωνικού ∆ικτύου και των Γράφων Επικοινωνίας 628 c. Κώδικας σε C για την κατασκευή του πίνακα µηνυµάτων .................................................... 630 d. Κώδικας σε C για το πρόγραµµα κατασκευής παραµέτρων και dot προγραµµάτων για τους γράφους........................................................................................................................................... 633 ∆.2. Εύρεση παραµέτρων Ανάλυσης Κοινωνικών ∆ικτύων και δηµιουργία γράφων επικοινωνίας για το forum .................................................................................................................................... 641 a. Η διαδικασία........................................................................................................................... 641 b. Ο κώδικας σε Visual Basic..................................................................................................... 643 c. Παράδειγµα Αρχείου αποτελεσµάτων µε παραµέτρους SNA: .............................................. 647 d. Παράδειγµα dot Αρχείου και γράφου επικοινωνίας σε gif αρχείο:........................................ 647 ∆.3. ∆είγµα αναφοράς των Εργαλείων Αναστοχασµού .............................................................. 648

Εισαγωγή σελ. 16 από 653

Εισαγωγή σελ. 17 από 653

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά

Τα τελευταία χρόνια, οι επιστηµονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που έχουν σηµειωθεί σε διάφορους

τοµείς και εφαρµόζονται στην καθηµερινή µας ζωή, µεταβάλλουν και επηρεάζουν τον τρόπο

επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών. Ειδικά οι επιδράσεις των Τεχνολογιών της Πληροφορίας

και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) είναι τόσο σηµαντικές σε κοινωνικά, οικονοµικά, πολιτικά και

πολιτιστικά ζητήµατα που θεωρείται ότι έχει δηµιουργηθεί ένα νέο περιβάλλον, µια νέα κοινωνία, η

Κοινωνία της Πληροφορίας (ΚτΠ). Στη νέα αυτή Κοινωνία προσφέρονται νέες δυνατότητες για

µάθηση και διαµορφώνονται συνθήκες για τη δηµιουργία και την εφαρµογή νέων συστηµάτων και

προτύπων που σχετίζονται µε τη µάθηση.

Το νέο τεχνολογικό περιβάλλον και οι συνθήκες που έχουν διαµορφωθεί δηµιουργούν την ανάγκη

προσαρµογής στα νέα δεδοµένα για τους εξής τοµείς της εκπαίδευσης:

a. Στην εφαρµογή νέων µεθόδων εκπαίδευσης και επιµόρφωσης για την αξιοποίηση των

δυνατοτήτων της επικοινωνί�