4.indd 1 29/1/2556 21:57:37dmsc2.dmsc.moph.go.th/webroot/Biology/biop/qcstemcell02.pdf · รูปที่ 1 Outline of technical recommendation 10 รูปที่ 2 การติดสีย

�� 4.indd 1 29/1/2556 21:57:37

แนวทางการควบคมคณภาพ

ผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทางหองปฏบตการ

ทปรกษา นางธรนารถ จวะไพศาลพงศ ผอ�านวยการสถาบนชววตถ

คณะผจดท�า นางวชชดา จรยะพนธ สถาบนชววตถ

ดร.สภาพร ภมอมร สถาบนชววตถ

นางสาวกนษฐา ภวนาถนรานบาล สถาบนชววตถ

พมพครงท 1 จ�านวน 500 เลม

กมภาพนธ พ.ศ. 2556

พมพท บรษท FULL FORSE จ�ากด

783 ซอยรชดานเวศน ถนนประชาอทศ เขตหวยขวาง กรงเทพฯ 10320

โทรศพท 02 274 3964-5

โทรสาร 02 691 3990

จดพมพโดย สถาบนชววตถ

กรมวทยาศาสตรการแพทย

กระทรวงสาธารณสข จงหวดนนทบร

โทรศพท 02 951 0000 ตอ 99344 98366

โทรสาร 02 951 0000 ตอ 98131

ISBN 978-616-11-1381-0

�� 4.indd 2 1/3/2556 20:55:27

คานา

คณสมบตของเซลลตนก�าเนดเปนความหวงใหมของวงการแพทยและผปวยทวโลกท

จะสามารถรกษาโรครายแรงและโรคเรอรงหลายชนดทไมสามารถรกษาใหหายขาดได เชน

ธาลสซเมย ลวคเมย อลไซเมอร พารกนสน อมพาตไขสนหลง กลามเนอหวใจขาดเลอด

เบาหวาน เปนตน ซงขณะนยงคงเปนการศกษาวจยทางคลนกแตมความคาดหวงวาจะ

สามารถผลตผลตภณฑเซลลตนก�าเนด (stem cell products) ทพรอมใชส�าหรบผปวย

ไดทนทเหมอนวคซนหรอยารกษาชนดอนๆ

ถงแมวาปจจบนยงไมมผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปเพอการจ�าหนายใน

ประเทศไทย แตมการพฒนาวจยผลตภณฑนในหลายประเทศ และมแนวโนมจะน�ามาขน

ทะเบยนเพอจ�าหนาย ซงส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดก�าหนดใหผลตภณฑ

เซลลตนก�าเนดเปนผลตภณฑชววตถแตประเทศไทยยงไมมขอก�าหนดเฉพาะทเปนมาตรฐาน

สากลส�าหรบการควบคมคณภาพและความปลอดภยของผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรป

ดงนนกรมวทยาศาสตรการแพทยโดยสถาบนชววตถในฐานะหองปฏบตการควบคมคณภาพยา

ชววตถจงไดรวบรวมองคความรทมอยในปจจบนทงความรพนฐานและจากงานศกษาวจย

ตางๆรวมทงกฎระเบยบทเกยวของจดประชมรบฟงขอเสนอแนะจากผเชยวชาญทเกยวของ

ทงภายในและภายนอกสถาบนชววตถ เพอน�าเสนอแนวทางการตรวจวเคราะหคณภาพ

ผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทางหองปฏบตการ รองรบการควบคมคณภาพและความ

ปลอดภยของผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปของประเทศในอนาคต ซงแนวทางการ

ควบคมคณภาพผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปนจะครอบคลมเฉพาะผลตภณฑเซลลตนก�าเนด

ส�าเรจรปทพรอมใชส�าหรบผปวยเทานนไมครอบคลมงานศกษาวจยเซลลตนก�าเนดทางคลนก

หรอการรกษาโรคดวยเซลลตนก�าเนดทเปนวธมาตรฐานในโรงพยาบาล

นายแพทยนพนธ โพธพฒนชย

อธบดกรมวทยาศาสตรการแพทย

กมภาพนธ 2556

�� 4.indd 3 1/3/2556 20:55:28

คาศพทเกยวกบเซลลตนกาเนด

1

แนวทางการควบคมคณภาพผลตภณฑเซลลตนกาเนดสาเรจรปทางหองปฏบตการ 4

1. จดประสงค 4

2. ขอบเขต 4

3. ความสาคญของการควบคมคณภาพ และประเดนทควรพจารณา 5

4. การควบคมคณภาพทางหองปฏบตการ 6

4.1 คณภาพและคณลกษณะของเซลล (quality and characterization) 6

4.2 ความปลอดภย (safety) 7

4.3 ความแรง (potency) 8

4.4 ความคงตว (stability) 8

ภาคผนวก ก: เทคนคการตรวจวเคราะหผลตภณฑเซลลตนกาเนดสาเรจรป

ทางหองปฏบตการ 11

ภาคผนวก ข: ประกาศสานกงานคณะกรรมอาหารและยา

เรอง การควบคม กากบ ดแลยาทเปนผลตภณฑเซลลตนกาเนด

และผลตภณฑจากเซลลตนกาเนด 25

ภาคผนวก ค: รายชอผเขารวมประชมและเสนอขอคดเหนการจดทารางแนวทาง

การควบคมคณภาพผลตภณฑเซลลตนกาเนดสาเรจรปทางหองปฏบตการ 31

เอกสารอางอง 36

กตตกรรมประกาศ 38

สารบญ

หนา

�� 4.indd 4 8/2/2556 20:42:35

รปท 1 Outline of technical recommendation 10

รปท 2 การตดสยอมของเซลลตนกาเนดทถกเหนยวนาใหเปนเซลลเฉพาะเจาะจง

16

รปท 3 การจบกนระหวาง fluorescent tag กบ receptor ทผนงของเซลล 17

รปท 4 การเปรยบเทยบเซลลตนกาเนดทมการเปลยนแปลงและทยงไมมการ

เปลยนแปลงเปนเซลลอน โดยใชวธ fluorescent-label stem cell 18

รปท 5 การเปรยบเทยบ band ของเซลลทมาจากหน mouse, มนษย,

หน Chinese hamster และ cell lines โดยวธ isoenzyme analysis 20

สารบญรป

หนา

�� 4.indd 5 8/2/2556 20:42:35

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 1 การตรวจสอบการรอดชวตของเซลลเพาะเลยง 14

ตารางท 2 เปรยบเทยบวธการตรวจหาไมโคพลาสมา 22

�� 4.indd 6 8/2/2556 20:42:35

แนวทางการควบคมคณภาพผลตภณฑเซลลตนกำาเนดสำาเรจรปทางหองปฏบตการ 1

สถาบนชววตถ กรมวทยาศาสตรการแพทย

ค�ำศพทเกยวกบเซลลตนก�ำเนด2-15

Adventitious agents

เชอตางๆ ทปนเปอนในผลตภณฑ เชน แบคทเรย ยสตและเชอรา รวมทงไมโคพลาสมา และ

adventitious viruses

Allogeneic use

การปลกถายเซลล เนอเยอ หรออวยวะ จากบคคลหนงใหกบบคคลอนทผใหและผรบอยใน species

เดยวกน แตตองคานงถงภาวะภมคมกน (immune response) ซงเปนขบวนการทรางกายของผรบจะปองกน

และตอตานการรบของเนอเยอทนาไปปลกถาย

Biological activity

เปนฤทธทางชวภาพทเปนความสามารถของผลตภณฑเซลลตนกาเนดและใชยนยนประสทธภาพ อาจใช

สตวทดลอง เซลลเพาะเลยง หรอการทดสอบทางชวเคม เพอตรวจหาฤทธของผลตภณฑ

Clinical trial

การวจยทางคลนก เปนการศกษาวจยในมนษยโดยมจดประสงคเพอใหไดขอมล หรอยนยนผลทางคลนก

ผลทางเภสชวทยา และ/หรอ ผลทางเภสชพลศาสตรอนๆ ของผลตภณฑทใชในการวจย และ/หรอ เพอศกษา

อาการไมพงประสงคใดๆ ทเกดจากผลตภณฑทใชในการวจย และ/หรอ เพอศกษาการดดซม การกระจายตว

การเปลยนแปลง และการขบถายผลตภณฑทใชในการวจยออกจากรางกาย รวมทงเพอศกษาความปลอดภย

และ/หรอ ประสทธผลของผลตภณฑทใชในการวจย

Embryonic stem cells

เซลลทเกดจาก inner cell mass ของตวออนในระยะ blastocysts ทสามารถเปลยนแปลงเปนเซลล

ชนดใดๆ กไดในรางกาย (pluripotent) เมอมสภาพแวดลอมทเหมาะสม

��.indd 1 4/1/2556 21:29:01

แนวทางการควบคมคณภาพผลตภณฑเซลลตนกำาเนดสำาเรจรปทางหองปฏบตการ2


Growth factor

สารใดๆ ทจาเปนตอการเจรญเตบโตของเซลล หรอสงมชวต

Induced pluripotent stem cells (iPSc)

เปนเซลลตนกาเนดทไดจากการนาเซลลทเจรญวยเตมทแลวมาเปลยนใหมคณสมบตเหมอนกบเซลลจาก

ตวออนมนษย (embryonic stem cells)

In vitro

การศกษาในหองปฏบตการ ในหลอดทดลอง ภาชนะเพาะเลยง ทไมใชสตวทดลองทยงมชวตอย

In vivo

การศกษาในหองปฏบตการ โดยใชสตวทดลองทมชวต

Nonclinical trial

เปนการศกษาวจยทางชวการแพทยทไมไดทาในมนษย แตทาในสตวทดลอง

Progenitor cells

เซลลทพฒนาตอมาจากเซลลตนกาเนด สามารถพบไดในเนอเยอและอวยวะตางๆ เชนเดยวกบ

somatic stem cells มคณลกษณะคลายกบเซลลตนกาเนดชนด multipotent เกอบทกประการ แตขาดความ

สามารถแบงเซลลทดแทนตวเอง (self renewal)

Risk-based regulations

ขอกาหนดของระบบงานเพอการจดการทรพยากรอยางเหมาะสม ภายใตความเสยงทอาจเกดขน จาก

การตดสนใจ งบประมาณ กาหนดเวลา และขอจากดดานเทคนค และสงผลกระทบตอการบรรลผลสาเรจของ

งานตามวตถประสงค

Somatic stem cells

เซลลตนกาเนดในรางกายโตเตมวย (adult stem cells) ทพบในเนอเยอตางๆ ทพฒนาเตมทแลว ม

ความสามารถในการแบงตวสรางเซลลทจาเพาะกบเนอเยอนนๆ

Stem cell finished products

ผลตภณฑเซลลตนกาเนดสาเรจรปและผลตภณฑจากเซลลตนกาเนดทผลตเพอการคาโดยมจดมงหมาย

สาหรบในการวนจฉย บาบด บรรเทา รกษา หรอปองกนโรคหรอความเจบปวยของมนษยเหมอนยาแผนปจจบน

��.indd 2 4/1/2556 21:29:01



หรอมงหมายเพอใหเกดผลแกสขภาพ โครงสราง หรอการกระท�าหนาทใดๆ ของรางกายมนษย ซงเปนไปตาม

พระราชบญญตยา พ.ศ. 2510 และฉบบแกไขเพมเตม

Xeno-free system

เปนการเพาะเลยงเซลลตนก�าเนดโดยไมใชองคประกอบทมาจากเซลลสตว โดยรวมถงการไมใชเซลล

พเลยง (feeder-free cultures) เชน mouse fibroblast cell lines หรอการไมใชซรมจากสตว (serum-free

systems) เชน fetal bovine serum หรอ human serum ถงแมวาเซลลพเลยง (feeder cell) และซรม

(serum) จะเปนแหลงอาหารของเซลลเพอใชในการเจรญแบงตวเพมจ�านวน (growth factor) แตการใช

องคประกอบทมาจากสตวจะเสยงตอการปนเปอนจากเชอโรค รวมทงความคงทขององคประกอบในแตละรนการ

ผลตเนองจากผลตจากสงมชวตทอาจท�าใหเกดความแปรปรวนในการผลตแตละครง จงท�าใหผผลตเลอกทจะใช

องคประกอบของสารเคมอนในการผลตผลตภณฑเซลลตนก�าเนดทดแทนสารอาหารจากการเพาะเลยงโดยใช

เซลลพเลยงหรอซรมจากสตว

��.indd 3 2/2/2556 20:04:15



แนวทางการควบคมคณภาพ


1. จดประสงค

หนงสอนจดท�ำขนเพอใหขอเสนอแนะและควำมเหนทำงวชำกำร (technical recommendations)

เกยวกบแนวทำงและหลกกำรทภำครฐจะด�ำเนนกำรตรวจวเครำะหคณภำพผลตภณฑเซลลตนก�ำเนด (stem cell

products) ทำงหองปฏบตกำร เพอเตรยมกำรรองรบผลตภณฑนทจะมกำรผลตและจ�ำหนำยในอนำคต และยง

ใหแนวทำงแกภำคผผลตรวมทงหองปฏบตกำรวจยเซลลตนก�ำเนด เพอวำงแผนกำรตรวจวเครำะหและควบคม

คณภำพเซลลตนก�ำเนด ซงแนวทำงกำรควบคมคณภำพผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดนมทมำจำกกำรประชม “Stem

Cell Products QA/QC”1 ของประเทศสมำชก APEC รวม 10 เขตเศรษฐกจ (ออสเตรเลย แคนำดำ ญปน

เขตบรหำรพเศษฮองกง สงคโปร สำธำรณรฐเกำหล สวสเซอรแลนด ไตหวน ไทย และสหรฐอเมรกำ) และ

Non-APEC economies (องกฤษ และซำอดอำระเบย) รวมทงผแทนจำก European Medicinal Products

Agency (EMA) และองคกำรอนำมยโลกเขต Pan American Health Organization (PAHO) ซงจดขนท

กรงเทพมหำนคร ระหวำงวนท 5-7 กรกฎำคม พ.ศ. 2554 เพอประสำนกรอบแนวทำงกฎหมำย และขอก�ำหนด

ดำนกำรประกนคณภำพในกำรควบคมก�ำกบผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดใหเหมำะสมและสอดคลองกน

2. ขอบเขต

เอกสำรนกลำวถงหลกกำรและแนวทำงกำรตรวจวเครำะหดำนคณภำพมำตรฐำนของผลตภณฑ

เซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรปและผลตภณฑจำกเซลลตนก�ำเนด เชน progenitor cells และ induced pluripotent

stem cell (iPSc) ทผลตเพอกำรคำโดยมจดมงหมำยส�ำหรบกำรวนจฉย บ�ำบด บรรเทำ รกษำ หรอปองกน

โรคหรอควำมเจบปวยของมนษย หรอมงหมำยเพอใหเกดผลแกสขภำพ โครงสรำง หรอกำรกระท�ำหนำทใดๆ

ของรำงกำยมนษย ซงเปนไปตำมพระรำชบญญตยำ พ.ศ. 2510 และฉบบแกไขเพมเตม รวมถงชนดทใชกรรมวธ

กำรผลตแบบอตสำหกรรม โดยไมครอบคลมงำนศกษำวจยเซลลตนก�ำเนดทำงคลนก กำรรกษำโรคดวยเซลล

��.indd 4 8/2/2556 20:55:29



ตนก�ำเนดทเปนวธมำตรฐำนในโรงพยำบำล เซลลตนก�ำเนดในเครองส�ำอำง และกำรใชเซลลจำกสตว รวมถง

ไมครอบคลมกำรตรวจสอบในระหวำงกระบวนกำรผลตหรอกำรทดสอบควำมคงตวส�ำหรบก�ำหนดอำยของ

เซลลตนก�ำเนดดวย

นอกจำกนไดเสนอเทคนคกำรตรวจวเครำะหคณภำพทใชในปจจบน เพอเปนวธตรวจวเครำะหคณภำพ

ผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรปทงดำนคณภำพและคณลกษณะ ประสทธภำพ และควำมปลอดภยทำงหอง

ปฏบตกำรโดยอำศยหลกกำรพนฐำนเชนเดยวกบกำรตรวจวเครำะหยำรกษำโรคชนดตำงๆ ตำมแนวทำงกำร

ควบคมตำมกฎหมำยทใชในปจจบน แตไมรวมถงกำรตรวจสอบเครองมอและเซลลชนดอนทอำจน�ำมำใชรวมกบ

ผลตภณฑเซลลตนก�ำเนด (combined products) และไมรวมกำรทดสอบใน nonclinical และ clinical

trial ทงนหำกมขอมลองคควำมรตำงๆ มำกขนในอนำคต แนวทำงกำรควบคมคณภำพกจะปรบเปลยนเพมเตม

ใหมควำมครอบคลมมำกขน

3. ความส�าคญของการควบคมคณภาพ และประเดนทควรพจารณา

ควำมหมำยของผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดในเอกสำรน หมำยถงเซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรปจำกมนษย

ทงชนด embryonic stem cells และ somatic cells ทถกน�ำมำผำนกระบวนกำรใหเปนผลตภณฑ

เซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรปซงเปนเซลลทมชวตพรอมใชทำงกำรแพทยและใหแกผปวยโดยเขำสรำงกำยเพอกำร

บ�ำบด บรรเทำ เสรมสรำง ฟนฟ ปรบสภำพหรอรกษำโรค ท�ำใหเกดผลตอสขภำพ กำรท�ำงำนทำงสรรวทยำ

โครงสรำง หรอกำรกระท�ำหนำทใดๆ ของระบบในรำงกำยมนษย และอำจใชรวมกบเซลลหรอเครองมออน

รวมถงอำจไดรบกำรปรบแตงพนธกรรมใหเหมำะสม ในหลำยประเทศ เชน สหรฐอเมรกำ แคนำดำ รวมถง

ประเทศไทยจดใหผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดเปนยำและใหมกำรควบคมผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดเชนเดยวกบ

ยำชววตถ ในสหภำพยโรปเรยกเปน Advanced Therapy Medicinal Products (ATMP) ทตองมกำร

ควบคมเปนพเศษโดยพจำรณำเปนกรณๆ ไป

เมอพจำรณำแหลงทมำ กระบวนกำรผลตและกำรน�ำไปใชแบบ allogeneic use และเนองจำกเปน

เซลลซงมควำมซบซอนมำกกวำโมเลกลของยำ โปรตน และเชอจลนทรย ผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรป

จงเปนผลตภณฑยำชนดใหมทมควำมเสยงสง ดงนนนอกเหนอจำกกำรควบคมคณภำพเชนเดยวกบผลตภณฑยำ

อนๆ ตงแตกำรควบคมวตถดบ สำรตงตน กระบวนกำรผลต กำรควบคมระหวำงกำรผลตจนไดยำส�ำเรจรป

รวมถงชนดของภำชนะบรรจและควำมคงตวแลว ยงตองมกำรควบคมอยำงจ�ำเพำะโดยละเอยด แนวทำงควบคม

ก�ำกบเซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรปจงควรใชหลกกำรของ risk-based regulation และควรพจำรณำเปนกรณๆ ไป

จดประสงคของกำรควบคมเพอปองกนกำรใชเซลลและเนอเยอทปนเปอนเชอโรค คอเพอปองกนกำร

จดกำรเซลล (cell handling) และกำรใชกระบวนกำรเลยงหรอปรบแตงเซลล (cell culture and processing)

��.indd 5 18/2/2556 20:13:23



ทไมเหมำะสมทอำจท�ำใหเกดกำรปนเปอน รวมทงท�ำใหเกดควำมเสยหำยตอเซลล และเพอใหมนใจวำมควำม

ปลอดภยเพยงพอ มประสทธภำพเมอน�ำไปใชกบผปวย โดยพจำรณำจำกปจจยทเกยวของ เชน กำรปนเปอน

จำกแหลงทมำ คณลกษณะของเซลล รวมถงสำรทใชในกำรผลตและสวนประกอบทใสเพมเตม ควำมคงตว

biological activity ควำมบรสทธ และควำมเสยงจำกกำรปนเปอนสำรกอโรคตำงๆ ทงไวรส เชอแบคทเรย

ไมโคพลำสมำ ภำชนะบรรจ นอกจำกนยงมควำมเสยงเมอน�ำไปใช เชน จำกสำรกนเสย กำรแชแขงและกำร

ท�ำใหละลำย กำรเกบทไมเหมำะสม และควำมเสยงในกำรตอตำนสงแปลกปลอมทเขำสรำงกำย กำรเปลยนแปลง

เปนเซลลอนทไมตองกำร โอกำสทจะเกดกำรเปลยนแปลงสำรพนธกรรม เปนผลใหเกดกำรเปลยนแปลงหนำท

กำรเจรญหรอกำรแบงตวของเซลล กำรตดเชอ กำรตอตำนเซลล กำรชกน�ำใหเกดมะเรงและกระตนภมคมกน

ดงนนกำรตรวจวเครำะหคณภำพผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรปทำงหองปฏบตกำร ตองพจำรณำก�ำหนด

รำยกำรทดสอบและคดเลอกวธทมควำมไวเพยงพอ และวธกำรวเครำะหตองไดรบกำรตรวจสอบควำมเหมำะสม

ทงวธ in vitro และ in vivo ใหครอบคลมสำรทกชนดทประกอบอยในผลตภณฑส�ำเรจรป ในดำนคณภำพ

และคณลกษณะของเซลล เอกลกษณ ควำมบรสทธและสำรปนเปอน ประสทธภำพ ควำมคงตว และ

ควำมปลอดภย เพอใหไดขอมลไปก�ำหนดกำรทดสอบทท�ำเปนประจ�ำ (routine testing) เพอปลอยผำนยำ

และเปนกำรแสดงควำมสม�ำเสมอของกระบวนกำรผลต2, 3, 4, 5

4. การควบคมคณภาพทางหองปฏบตการ

4.1 คณภาพและคณลกษณะของเซลล (quality and characterization)

4.1.1 การตรวจคณลกษณะของเซลลตนก�าเนด (characterization) เปนกำรตรวจสอบ

คณลกษณะของเซลลเกยวกบควำมสำมำรถทจ�ำเพำะของเซลล คอกำรเปลยนเปนเซลลชนดอนและคงควำม

สำมำรถนอยตลอด ตองก�ำหนดตวบงชทจะใชแยกควำมแตกตำง ชนดของเซลล และเปนเซลลทยงมชวต ซง

ตรวจสอบไดหลำยวธ โดยตองมเกณฑระบ เชน เปนคำรอยละของเซลลมชวตนอยทสดทตองกำรใหมใน

ผลตภณฑส�ำเรจรป (ภำคผนวก ก ขอ 1)

4.1.2 การตรวจพสจนเอกลกษณ (identity) เปนกำรตรวจยนยนวำเซลลนนเปนเซลลตนก�ำเนด

และมคณลกษณะตำมตองกำรทงรปรำงลกษณะทปรำกฏ genotype และ phenotype ตรวจพสจนจำก

specific markers บนเซลล และจำกชนดของ isoenzymes ซงเปนเรองทยำกทจะตรวจสอบดวยตวบงช

เพยงชนดเดยว ตองอำศยกำรตรวจสอบหลำยๆ อยำงประกอบกน และตองแยกใหออกวำเปนเซลลทอยในระดบใด

ของกำรแบงเซลล (level of differentiation) และหำกในผลตภณฑส�ำเรจรปก�ำหนดวำมเซลลมำกกวำหนงชนด

ตองมวธกำรตรวจสอบทจ�ำเพำะส�ำหรบเซลลแตละชนด (ภำคผนวก ก ขอ 2)

��.indd 6 18/2/2556 20:13:23



4.1.3 ความบรสทธ และการปนเปอน (purity and impurity) การตรวจวเคราะหความ

บรสทธของเซลลตนกาเนดทตองการเปนหวใจสาคญ เนองจากชนดของเซลลทจาเพาะนนเปนตวกาหนดขอ

บงใช ดงนนในระหวางขนตอนการกระตน หรอเปลยนแปลงอาจมเซลลชนดอนทไมตองการ (undesired cells)

ทเกดปะปนอย จงตองตรวจสอบและบอกไดวามโอกาสพบเซลลชนดใดบาง ตองกาหนดและควบคมปรมาณใน

ผลตภณฑสาเรจรป อยางไรกตามความบรสทธแทจรงอาจไมเหมาะสมสาหรบผลตภณฑเซลลตนกาเนดสาเรจรป

เพราะบางกรณอาจตองการเซลลชนดอนรวมในการทางาน ดงนนจงตองระบใหชดเจน นอกจากนอาจมเซลล

ทตายแลวปนอย ควรมเกณฑกาหนดอตราสวนของเซลลมชวตและเซลลทตายแลวในการปลอยผาน (ภาคผนวก

ก ขอ 3)

ขณะเดยวกนอาจมสารทใชในกระบวนการผลตปนเปอนในผลตภณฑ (process-related impurities)

รวมทงสารปนเปอนทมาจากผลตภณฑเซลลตนกาเนด (product-related impurities) ปนเปอนในผลตภณฑ

สาเรจรป นอกจากนตองมการตรวจสอบสาร (reagents) ทใชในการผลตซงเปนอนตรายกบมนษยและกาหนด

เกณฑการยอมรบในแตละรนการผลต (batches) ของผลตภณฑสดทาย (final products) และ/หรอ

การศกษาทางคลนก (clinical studies) ดวย หากมการใชสารใดทยอยสลายได (degradation products)

ในระหวางกระบวนการผลต ตองวเคราะหโดยละเอยดซงจะตองแสดงคณลกษณะเฉพาะของสารนน และบอก

ไดถงผลกระทบของสารทยอยสลายนนตอผลตภณฑ

กรณใชเซลลทมการดดแปลงยน (genetically modified cells) จะตองตรวจสอบการแสดงออกของ

โปรตนจากเวคเตอรทใชเพมเตม เชน antibiotic resistance factors และ selection markers เปนตน

ตองศกษาขอมลจากการตรวจสอบความสมาเสมอของการผลตจะทาใหทราบชนดและปรมาณ เพอนามา

กาหนดปรมาณทยอมรบได

4.2 ความปลอดภย (safety)

เปนการตรวจวเคราะหเพอใหเกดความมนใจวาผลตภณฑมความปลอดภยตอการนาไปใช

ปราศจากการปนเปอนเชอแบคทเรย เชอรา ไมโคพลาสมา เอนโดทอกซน สารกอใหเกดไข ปราศจากความ

เปนพษ (toxicology) ใดๆ เปนตน รวมทงการปนเปอน adventitious agents อนๆ ซงหมายถงเชอแบคทเรย

เชอรา และไมโคพลาสมา เปนตน เนองมาจากการใชสารตงตน องคประกอบของสารทใชในการผลตทปนเปอน

หรอเกดการปนเปอนเชอโรคเหลานเขามาระหวางการผลต ซงหากไมสามารถกาจดออกไดและปนเปอน

ในผลตภณฑอาจกอใหเกดอนตรายตอผทไดรบ ดงนนจงตองมกระบวนการควบคมการปนเปอนไวรส และ

adventitious agents อนๆ

��.indd 7 4/1/2556 21:29:02



ในการผลตเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทระบวามการผลตแบบ xeno-free system จะตองแสดง

องคประกอบและวธการในการเพาะเลยงเซลลตนก�าเนดเพอใหมนใจวาไมมการใชองคประกอบทมาจากเซลลสตว

โดยรวมถงการไมใชเซลลพเลยง (feeder-free cultures) เชน mouse fibroblast cell lines หรอการไมใช

ซรมจากสตว (serum-free systems) ในการเพาะเลยง เชน fetal bovine serum หรอ human serum

และตองมนใจไดวาการเพาะเลยงดงกลาวจะไมมผลกระทบตอคณสมบตเฉพาะของเซลลตนก�าเนดคอ ความ

สามารถในการเพมจ�านวนโดยไมมการเปลยนแปลงเปนเซลลอน (self-renewal) และความสามารถใน

การเปลยนแปลงเปนเซลลทมความเฉพาะเจาะจง (differentiation capacity)

การทไมสามารถควบคมการเจรญของเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทเขาสรางกายคนแลวอาจกระตน

ใหเกดมะเรง (tumourigenicity) ได จงตองตรวจสอบเพอใหมนใจวาเซลลตนก�าเนดทถกกระตนนนเปลยนแปลง

เปนเซลลไปในทศทางทตองการ ถามความเสยงทเซลลจะเกดการเปลยนแปลงและมความเปนไปไดวาจะเกด

tumourigenicity ภายหลง จะตองประเมนสวนประกอบของเซลลวามการเปลยนแปลงดงกลาวหรอไม เชน

ความสามารถในการเพมจ�านวน (proliferative capacity) เมอเซลลผานการกระตน เชน ดวย growth

factor สงเราภายนอก (exogenous stimuli) การเปลยนแปลงของยน (genomic modification) จง

ควรตรวจคณภาพของแทงโครโมโซม (karyotyping) เนองจากหากเกดความผดปกตอาจกอใหเกดโรคได

(ภาคผนวก ก ขอ 4)

นอกจากนการกระตนภมคมกนและการตอบสนองของรางกาย (immunogenicity and

immune response) เมอไดรบผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรป เปนปจจยเสยงส�าคญทตองพจารณา

เนองจากเปนการใชเซลลแบบ allogeneic use ซงอาจกอใหเกดอนตรายรายแรงได จงตองหาวธการตรวจสอบ

แสดงหลกฐานวามความปลอดภย รวมถงการพจารณาตรวจสอบการออกฤทธกดภมคมกนดวยเชนกน

4.3 ความแรง (potency)

การตรวจสอบความแรงมจดประสงคเพอตรวจสอบประสทธภาพดาน biological activity

ของเซลลทตองการเมอถกกระตน ชนด และยงตองค�านงถงปรมาณของเซลลทให (dosing) และการใหซ�า

(repeated dose) เปนกรณๆ ไป อาจใชการทดสอบทง in vitro และ in vivo ซงเปนวธการจ�าเพาะส�าหรบ

เซลลทตองการแตละผลตภณฑ

4.4 ความคงตว (stability)

อายของเซลลจะขนอย กบสภาวะทเกบเซลลทมความเฉพาะเจาะจงซงจะพจารณาจาก

สารประกอบทส�าคญ วสดทใชเกบ สวนประกอบตางๆ ในการผลตเซลล ตวผลตภณฑส�าเรจรป การเกบ

แชแขงและการละลายเซลล และชวงอณหภมทใชเกบรกษา เปนตน

��.indd 8 2/2/2556 20:15:56



ผลตภณฑเซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรปจดเปนยำชววตถ เมอผลตมำแลวตองเกบไว และน�ำไปใชใน

ลกษณะทเปน allogeneic use จงตองมกำรก�ำหนดวนหมดอำยเชนเดยวกบยำทวไปเพอใหมนใจวำเซลล

ตนก�ำเนดส�ำเรจรปยงคงควำมสำมำรถในกำรเปลยนแปลงเปนเซลลอนได ดงนนตองมกำรศกษำควำมคงตว

ของเซลลตนก�ำเนดส�ำเรจรป (final stability) ทงระหวำงกำรผลต (in-process stability) ผลตภณฑส�ำเรจรป

และพจำรณำเรองควำมคงตวของพนธกรรมของเซลล (genetic stability) รวมถงกำรพจำรณำควำมเขำกนได

ของผลตภณฑส�ำเรจรปกบภำชนะบรรจ และแสดงรำยกำรทดสอบทใชในกำรตรวจวเครำะหผลตภณฑพรอม

เกณฑยอมรบ ซงอำจแตกตำงจำกขอก�ำหนดของยำส�ำเรจรปแตเหมำะสมในกำรแสดงควำมคงตว

นอกจำกนตองมขอมลสนบสนนกำรศกษำควำมคงตวในกำรขนสงและกำรเกบรกษำ เพอใหแนใจ

วำยงคงรกษำสภำวะใหเหมำะสมตอผลตภณฑเพอควำมสมบรณของเซลลและควำมคงตวของผลตภณฑส�ำเรจรป

��.indd 9 4/2/2556 19:30:13



รปท 1 Outline of technical recommendation

��.indd 10 24/1/2556 23:56:11



ภาคผนวก ก

เทคนคการตรวจวเคราะหผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทางหองปฏบตการ

��.indd 11 4/1/2556 21:29:04



��.indd 12 8/2/2556 20:58:59



เทคนคการตรวจวเคราะห


เทคนคการตรวจวเคราะหผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทน�าเสนอในภาคผนวกน เปนเทคนคการ

ตรวจวเคราะหทใชส�าหรบการควบคมคณภาพชววตถและเซลลตางๆ ในปจจบน ซงวธเหลานอาจไมใชวธท

เหมาะสมทสดส�าหรบการควบคมคณภาพผลตภณฑ เนองจากเปนผลตภณฑในรปแบบใหมแตกตางจากยา

แบบอนโดยสนเชง ดงนน ในอนาคตเมอองคความรจากการศกษาวจยและการพฒนายามมากขน จะท�าใหได

วธทเหมาะสมกบผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรป บางเทคนคทยงไมมความชดเจนหรอยงไมเปนวธทจ�าเพาะ

กบชนดของเซลลจะยงไมแสดงในภาคผนวกน ทงนวธทจะน�ามาใชในการควบคมคณภาพตองผานการ

ตรวจสอบความถกตองของวธกอนน�ามาใช

1. การตรวจคณลกษณะของเซลล (characterization)

1.1 การตรวจสอบการมชวตของเซลล (cell viability) ท�าไดหลายวธโดยแตละวธจะใชการวด

จากลกษณะเฉพาะทแตกตางกนทางชววทยาของเซลล (cell biology) เชน ความสมบรณของเซลลเมมเบรน

(membrane integrity) หนาทของเซลลเมมเบรน (membrane function) ผลตภณฑทปลอยออกมาหลงจาก

โดนท�าลายหรอตาย (product released by cell damage or death) เมตาบอลซมของเซลล (metabolic

functions) ประสทธภาพของเอนไซม (enzyme activity) การศกษาประสทธภาพสารทมลกษณะเฉพาะ

ตอการรอดชวตของเซลล (clonogenic survival) เปนตน โดยตวอยางการตรวจสอบการรอดชวตของเซลล

เพาะเลยงมหลายวธ โดยแตละวธมขอดและขอจ�ากดแตกตางกน6 ดงตารางท 1

��.indd 13 8/2/2556 20:59:00



ตารางท 1 การตรวจสอบการรอดชวตของเซลลเพาะเลยง

วธ หลกการ

dye exclusion เชน

trypan blue, naphthalene

black

เปนการยอมเซลลจากหลกการทเซลลทยงมชวตจะไมตดสยอมเนองจากเซลล

เมมเบรนยงท�าหนาทในการขบสยอมออกมา ในขณะทเซลลทไมมชวตจะ

ตดสยอม เนองจากการเสอมสภาพของเซลลเมมเบรน

ขอด: รวดเรวและงายตอการแปลผล

ขอจ�ากด: อาจนบจ�านวนของเซลลไดมากเกนจรง เนองจากเซลลทตายแลว

อาจยงมเซลลเมมเบรนทยงสามารถท�าหนาทไดอย

dye inclusion เชน neutral

red assay

เปนการตรวจสอบการมชวตโดยอาศยหลกการวดปรมาณสยอมใน

lysosomes ของเซลลดวย spectrophotometric analysis

ขอด: เปนการตรวจวเคราะห toxicology assays อยางแทจรง

ขอจ�ากด: จ�าเปนตองศกษาสภาวะทเหมาะสมของการบมและระยะเวลาทใช

ในเซลลแตละชนด เนองจากเซลลแตละชนดจะจบกบสยอมใน

ปรมาณทไมเทากน

3-(4,5-dimethylthiazol-

2-yl)-2,5-diphenyltetrazo-

lium (MTT) assay

เปนปฏกรยา MTT reduction วดการเกดสารทใหสจากการเกดปฏกรยา

ชวเคมของเซลล

ขอด: วเคราะหใน 96-well array โดยใช automatic plate readers

สามารถตรวจวเคราะหไดหลายตวอยางและรวดเรว

ขอจ�ากด: อาจมบางเซลลยบยงการแสดงของ MTT reduction ท�าใหได

คาต�าซงจะไมสมพนธกบ cell viability

fluorescein diacetate assay อาศยหลกการท fluorescein diacetate เขาไปในเซลล และถกยอยดวย

เอนไซม esterases และท�าใหไมสามารถปลอย fluorescien ออกมานอก

เซลลไดเนองจากถกปองกนดวยเซลลเมมเบรนของเซลลทมชวต ซงสามารถ

ตรวจสอบหาเซลลทม fluorescein ภายใตแสง UV

ขอด: รวดเรว

ขอจ�ากด: ตองใช UV microscope หรอ flow cytometry

��.indd 14 18/2/2556 20:13:23



1.2 จำานวนเซลลทมในผลตภณฑ (cell number) เปนการนบจ�านวนเซลลภายใตกลองจลทรรศน

ดวย hematocytometer หรอใช hematology analyzer7 วาเปนไปตามทก�าหนดไว

1.3 ความสามารถในการเปลยนแปลงเปนเซลลทมความเฉพาะเจาะจง (differentiation

capacity) เพอตรวจสอบความสามารถของเซลลตนก�าเนดในการเปลยนเปนเซลลทเฉพาะเจาะจง ซงขนอย

กบชนดของเซลลตนก�าเนด อาจท�าไดหลายวธ8 เชน

1.3.1 การเตม growth factor เพอเหนยวน�าใหเซลลตนก�าเนดเปลยนเปนเซลลทมความ

เฉพาะเจาะจงตามชนดของเซลลตนก�าเนด และตรวจสอบวาเปลยนแปลงเปนเซลลชนดใด ตวอยางการ

เปลยนแปลงเปนเซลลทเฉพาะเจาะจง เชน เซลลตนก�าเนดชนด mesenchymal stem cells (MSC) สามารถ

เปลยนเปนเซลลชนดตางๆ เชน เซลลกระดก เซลลกระดกออน เซลลไขมน เปนตน (รปท 2) ไดดงน

• เปลยนเปนเซลลกระดก (osteogenic differentiation) ไดในสภาวะทม b-glycerol-

phosphate, ascorbic acid-2-phosphate, dexamethasone และ fetal bovine serum โดยเซลลจะม

การเปลยนรปรางเปนเซลลกระดกโดยอาศยการวดปรมาณของ alkaline phosphatase activity และเกดการ

สะสมของแคลเซยม (calcium-rich mineralized extracellular matrix) และสามารถตรวจสอบภายใต

กลองจลทรรศนดวยการยอมส เชน Von Kossa หรอ Alizarin red เปนตน

• เปลยนเปนเซลลกระดกออน (chondrogenic differentiation) ไดถาเพาะเลยงใน

สภาวะทเปน three-dimentional culture ในอาหารเลยงเซลลทไมมซรม และมการเตมสารในกลม TGF-b

(transforming growth factor beta) ซงเปนไซโตไคน (cytokine) ชนดหนง ท�าหนาทเกยวของกบกระบวนการ

เปลยนแปลงของเซลลหรอการเจรญเตบโตเพมจ�านวนของเซลล โดยเซลลจะเปลยนรปรางจาก fibroblast

อยางรวดเรว และเรมมการแสดงออกของเซลลกระดกออน (cartilage-specific extracellular matrix

components) รวมทงมการสงเคราะห glycosaminoglycan อยางรวดเรว รวมกบการเปลยนแปลงรปราง

ของเซลล และสามารถตรวจสอบภายใตกลองจลทรรศนดวยการยอมส เชน Safranin O หรอ Alcian blue

เปนตน

• เปลยนเปนเซลลไขมน (adiocyte differentiation) ไดในสภาวะทม isobutyl-

methylxanthine โดยจะพบ lipid-filled vacuoles ขนาดใหญ เนองจากถกชกน�าใหเกดการสราง fatty acid

โดย nuclear receptor, transcription factor และ peroxisome proliferator-activated receptor-

gamma (PPAR-g) และสามารถตรวจสอบภายใตกลองจลทรรศนดวยการยอมส เชน Nile red O และ Oil

red O เปนตน

��.indd 15 8/2/2556 20:59:01



รปท 2 การตดสยอมของเซลลตนก�าเนดทถกเหนยวน�าใหเปนเซลลเฉพาะเจาะจง8, 9

A: MSC ทเจรญเปน monolayer ทยงไมมการเปลยนแปลงเปนเซลลทมความเฉพาะ

เจาะจง

B: MSC ทเปลยนเปนเซลลกระดกและยอมเซลลดวย Von Kossa

C: MSC ทเปลยนเปนเซลลไขมน และยอมเซลลดวย Nile red O

D: MSC ทเปลยนเปนเซลลกระดกออนและยอมเซลลดวย Safranin O

E: MSC ทเปลยนเปนเซลลกระดกออนและตรวจสอบดวยวธ immunostaining ทใช

แอนตบอดทมความเฉพาะเจาะจงกบ collagen type II

F: MSC ทเจรญเปน monolayer ทยงไมมการเปลยนแปลงเปนเซลลทมความเฉพาะ

เจาะจง

G: MSC ทเปลยนเปนเซลลกระดกและยอมเซลลดวย Alizarin red

H: MSC ทเปลยนเปนเซลลไขมน และยอมเซลลดวย Oil red O

I: MSC ทเปลยนเปนเซลลกระดกออนและยอมเซลลดวย Alcian blue

1.3.2 การตดฉลากเซลลตนก�าเนดดวย molecularmarkerและตรวจการเปลยนแปลง

โดยชนดของ markers มหลายชนดขนอยกบวตถประสงคการน�ามาใช10

ดงน

• Fluorescent tags การใช fluorescent tags เพอจบกบ receptor ทผนงของเซลล

ทจ�าเพาะตอ marker ชนดน ท�าใหเกดการเรองแสงของ tag (รปท 3)

��.indd 16 8/2/2556 20:59:01



รปท 3 การจบกนระหวาง fluorescent tag กบ receptor ทผนงของเซลล

(ทมา: © 2001 Terese Winslow, Lydia Kibiuk, Caitlin Duckwall)

• Fluorescent-activated cell sorting (FACS) โดยใชเครอง flow cytometry ท

อาศยหลกการของความแตกตางของขนาดเซลล (cell size) และรปรางของเซลล (granularity) โดยเครอง

ดงกลาวสามารถนบจ�านวนเซลลหรอลกษณะจ�าเพาะของ particle และเซลลได รวมทงสามารถใสสารเรองแสง

เชน fluorescence หรอ immunofluorescence เพอเปน surface marker และ intracellular markers

• Microscopic image of fluorescent-label stem cell เปนการใส reporter gene

ทสรางโปรตน green fluorescent protein (GFP) เขาไปในเซลล หากเซลลยงไมมการเปลยนแปลง

(undifferentiated stem cell) จะตดสและตรวจจบการเรองแสงได สวนเซลลทมการเปลยนแปลงไปเปนเซลล

จ�าเพาะอนๆ แลวจะไมเรองแสง (รปท 4)

��.indd 17 8/2/2556 20:59:04



รปท 4 การเปรยบเทยบเซลลตนก�าเนดทมการเปลยนแปลงและทยงไมมการเปลยนแปลงเปนเซลลอน

โดยใชวธ fluorescent-label stem cell

(ทมา: © 2001 Terese Winslow, Lydia Kibiuk, Caitlin Duckwall)

1.4 การตรวจสอบการเพมจำานวนเซลลโดยทยงไมมการเปลยนแปลงเปนเซลลชนดอน (self

renewal) เปนการตรวจสอบคณสมบตเบองตนของเซลลตนก�าเนด โดยการเพาะเลยงเซลลหลายๆ passage

เปนระยะเวลานานๆ เพอตรวจสอบวาเซลลยงมการแบงตวขนมาใหมไดตลอด และไมมการเปลยนแปลงเปน

เซลลทมความเฉพาะเจาะจง โดยสามารถตรวจสอบผานกลองจลทรรศนเพอตรวจลกษณะทางกายภาพและ

ความสมบรณของเซลล นอกจากนการตรวจโปรตนทผนงเซลลเพอยนยนวาเปนเซลลตนก�าเนดทยงไมมการ

เปลยนแปลงเปนเซลลทมความเฉพาะเจาะจงกสามารถท�าได

2. การตรวจสอบเอกลกษณ (Identity) เปนการตรวจยนยนวาเซลลนนเปนเซลลตนก�าเนดและม

คณลกษณะตามตองการ

2.1 Genotype เปนการตรวจสอบหาโปรตนเฉพาะในเซลล ทเปนตวควบคมการท�างานของยนทม

ผลตอการเปลยนแปลงไปเปนเซลลอน

2.2 Phenotype เปนการตรวจสอบลกษณะเฉพาะของเซลล ซงมหลายวธ6 เชน

• Colony-formation cell (CFC) assay เปนการตรวจสอบความสามารถของเซลลในการ

เพมจ�านวน (proliferative capacity)

• Immunophenotype determination โดยใช flow cytometry ในการวเคราะหคณสมบต

ของเซลล เชน

– การวเคราะห haematopoetic progenitor cell (HPC) ดวย CD34+ ซงไมเพยงแต

สามารถตรวจสอบ progenitor cell (CD34) เทานน ยงสามารถตรวจสอบ T cell (CD3) และ B cell

(CD19) ไดอกดวย7

– การวเคราะห bone marrow และ bone marrow-derived mononuclear cells

(BM-MNC) โดยใช marker คอ anti CD45 FITC anti CD34 PC7 anti CD133 PE และ 7-ADD

Differentiated cells

Undifferentiatedstem cells

��.indd 18 8/2/2556 20:59:05



ในการตรวจสอบ viability11

ทงนโดยทวไปควรใช marker ทเปนทงบวกและลบเพอยนยน

• In vitro mutipotency การเหนยวน�าใหเปนเซลลทมลกษณะจ�าเพาะตามชนดของเซลล

ชนดนนๆ

2.3 การตรวจหาการแสดงออกของโปรตนจำาเพาะ (specific markers) โดย marker จะจบ

ผวเซลลทมโปรตนจ�าเพาะเรยกวา receptors ซงมความสามารถในการเลอกจบหรอเกาะกบโมเลกลของเซลล

ทปลอยสญญาณทจ�าเพาะออกมา ดงนนการเลอก marker ทจ�าเพาะตอเซลลชนดทตองการ จะท�าใหสามารถ

แยกความแตกตางของสญญาณบนโมเลกลของเซลลได สงผลใหสามารถแยกชนดของเซลลได โดยทวไปจะตอง

ใช marker หลายชนดเปนตวยนยนทงทเปนบวกและลบ กลาวคอทงทเฉพาะเจาะจงกบเซลลตนก�าเนดนนและ

ทไมจบกบเซลลตนก�าเนด

2.4 การตรวจสอบรปรางของเซลล (morphology) สามารถตรวจสอบลกษณะของเซลล

ดวย inverted microscope เชน ตรวจสอบลกษณะของ mesenchymal stem cells จะพบลกษณะเปน

fibroblast-like6 หรอดวยเครอง flow cytometry ทสามารถตรวจสอบขนาดเซลล (cell size) และรปราง

ของเซลล (granularity) ได

2.5 การตรวจสอบแหลงทมาของเซลล (confirmation of species of origin) ดวยวธ

isoenzyme analysis โดยอาศยหลกการของไอโซเอนไซม ซงเปนเอนไซมทมโครงสรางไดหลายแบบในเซลล

หรอเนอเยอของสงทมชวตชนดเดยวกน และเรงปฏกรยาเดยวกน เชน เอนไซมแลกเตตดไฮโดรจเนส (lactate

dehydrogenase) เรงปฏกรยาเปลยนแลกเตตไปเปนไพรเวท โดยเอนไซมชนดนมโครงสรางตางกน 5 แบบใน

อวยวะของสตวทมกระดกสนหลง ซงประกอบดวยสายพอลเปปไทด 4 สาย 2 ชนด คอ M และ H ไดแก

• LDH-1 (4H) พบมากในหวใจ

• LDH-2 (3H1M) พบมากในเซลลของระบบเรตคโลเอนโดทเลยม (reticuloendothelial

system) เชน ตบ มาม

• LDH-3 (2H2M) พบมากในปอด

• LDH-4 (1H3M) พบมากในไต รก และตบออน

• LDH-5 (4M) พบมากในตบ และกลามเนอลาย

เอนไซมชนดนมความแตกตางกนระหวางสตวตางชนดกน ซงเกดจากการจดเรยงตวของกรดอะมโน

ตางกนเพราะมาจากยนทตางกน ทงนสามารถแยกความแตกตางนดวยวธอเลคโตรโฟรซส (electrophoresis)

ซงเปนวธแยกโปรตนหรอโมเลกลอนทมประจในสนามไฟฟา โดยการท�าใหเซลลแตกเพอใหเอนไซมถกปลอย

ออกมา และวเคราะหดวย agarose electrophoresis ทเจลถก treat ดวย substrate ทมความเฉพาะเจาะจง

ตอเอนไซม หลง run ดวย electrophoresis เอนไซมจะเคลอนทลงมาในระยะทตางกนในสนามไฟฟาขนอยกบ

��.indd 19 8/2/2556 20:59:05



ประจรวม แลวตรวจสอบโดยการท�าใหเกด purple formazan product ตวอยางเอนไซมทใชในการวเคราะห

เชน aspartate aminotransferase, glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD), lactate dehydro-

genase (LD) และ malate dehydrogenase (MD) เปนตน (รปท 5)6, 12

รปท 5 การเปรยบเทยบ band ของเซลลทมาจากหน mouse, มนษย, หน Chinese hamster

และ cell lines โดยวธ isoenzyme analysis

(ทมา: Photos and electropherograms courtesy of ATCC; modified from Freshney, 2005)

3. การตรวจวเคราะหความบรสทธ และการปนเปอน (purity and impurity) เปนการตรวจวเคราะห

ความบรสทธของผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรป และหาสารปนเปอนทอาจเกดจากขนตอนการเตรยม

เซลลตนก�าเนด หรอระหวางกระบวนการผลต2

3.1 ตรวจหาชนดของเซลลทไมตองการ (undesired cell types detection) ทอาจเกดขน

ระหวางการกระตนใหเกดการเปลยนแปลงไปเปนเซลลทมความเฉพาะเจาะจง โดยตรวจหาการเปลยนแปลงไป

เปนเซลลอนทไมอยในสายหรอตระกลเดยวกน (different lineage) ซงจะตองก�าหนดเกณฑการยอมรบของ

จ�านวนเซลลทไมตองการนดวย

3.2 ตรวจสอบอตราสวนของเซลลทมชวตและเซลลทตายแลว (live-dead cell ratio) ให

ตรวจสอบการปนเปอนของเซลลทตายแลว (non-viable cells) โดยไมค�านงถงชนดของเซลล เนองจาก

เซลลทมชวตเปนปจจยส�าคญของความเปนเนอเดยวกนของผลตภณฑ (product integrity) และมผลตอ

ประสทธภาพทางชวภาพ (biologic activity) ของผลตภณฑโดยตรง ดงนนอตราสวนระหวางเซลลทมชวต

��.indd 20 8/2/2556 20:59:06



และเซลลทตายแลวจะตองตรวจสอบและก�าหนดเกณฑการยอมรบ2 ซงสามารถตรวจสอบการมชวต (viability)

ดงรายละเอยดขอ 1.1

4. การตรวจวเคราะหความปลอดภย (safety) เปนการตรวจวเคราะหเพอใหเกดความมนใจวาผลตภณฑ

มความปลอดภยตอการน�าไปใชปราศจากการปนเปอนเชอแบคทเรย เชอรา ไมโคพลาสมา เอนโดทอกซน

สารกอใหเกดไข เปนตน รวมทงปราศจากความเปนพษใดๆ

4.1 การตรวจวเคราะหความปราศจากเชอ (sterility) เปนการทดสอบความปลอดเชอทง

แบคทเรย (ชนด aerobe และ anaerobe) และเชอรา โดยสามารถตรวจดวยวธ direct inoculation หรอ

membrane filtration ซงทง 2 วธ มหลกการดงน

4.1.1 Direct inoculation method เปนการตรวจสอบการปนเปอนของเชอแบคทเรยและ

เชอรา โดยน�าตวอยางทจะตรวจใสลงในอาหารเลยงเชอโดยตรง และน�าไปเพาะเชอในอณหภมทเหมาะสม หากม

การปนเปอนอาหารเลยงเชอจะขน และหากไมมการปนเปอนอาหารเลยงเชอจะไมมการเปลยนแปลง

4.1.2 Membrane filtration method เปนการตรวจสอบการปนเปอนของเชอแบคทเรย

และเชอรา โดยกรองตวอยางผานเมมเบรน และน�าเมมเบรนไปเพาะเชอในอาหารเลยงเชอและอณหภมทเหมาะสม

หากมการปนเปอนอาหารเลยงเชอจะขน และหากไมมการปนเปอนอาหารเลยงเชอจะไมมการเปลยนแปลง

4.2 การตรวจสอบการปนเปอนไมโคพลาสมา ซงเปนเชอทมขนาดเลกกวาเชอแบคทเรยทวไป ม

ความดอตอแอนตไบโอตก และสามารถกรองผานแผนกรองแบคทเรยได เชอไมโคพลาสมาจะสงผลกระทบท

รายแรงตอการเปลยนแปลงคณลกษณะของเซลลทเพาะเลยงอยางถาวรได6 ในการตรวจหาเชอไมโคพลาสมา

สามารถท�าไดหลายวธ ดงตารางท 2

��.indd 21 8/2/2556 20:59:06



ตารางท 2 เปรยบเทยบวธการตรวจหาไมโคพลาสมา

วธการทดสอบ ขอด ขอจ�ากด

broth and agar subculture - มความไวสง

- เปนวธทไดรบการยอมรบ

- เปนวธมาตรฐานทใหใชในต�ารา

ยาสากล

- อาจมแบคทเรยทสามารถเจรญ

ไดใน selective media

- ไมสามารถตรวจสอบไดในระดบ

สายพนธ

- ใชเวลาในการเพาะเลยงนาน

(ประมาณ 50 วน)

DNA staining - สามารถทราบผลไดภายใน

3 วน

- เปนวธมาตรฐานทใหใชในต�ารา

ยาสากล

- จะตองมการบ�ารงรกษา และจด

เตรยม UV-fluorescence

microscopy ทมก�าลงขยายสง

(ประมาณ 100 เทา)

- หากผปฏบตไมมประสบการณ

อาจพบสวนประกอบของ DNA

ของเซลล หรอแบคทเรยขนาด

เลกทท�าใหแปลผลเปน false

positives

polymerase chain reaction

(PCR) technique

- สามารถรผลไดภายใน 1 วน

- สามารถอานผลบนหนาจอใน

จ�านวนตวอยางมากๆ

- เปนวธทมความไวสง ตอง

ระมดระวงในการใชงาน

- ตองระวงในเรอง false positives

mycoplasma RNA

hybridization

มความไวสง แตมความ

ผนผวน

- เนองจากเปน radioactive

versions ดงนนจงตองการ

เครองมอ ทเฉพาะเจาะจงใน

การตรวจคอ scintillation

counting equipment

- เปนการยากทจะวเคราะหความ

แตกตางระหวางผลการทดสอบ

ทใหผลลบ และผลบวกต�า

(low positive results)

��.indd 22 8/2/2556 20:59:06



4.3 การตรวจหาปรมาณเอนโดทอกซน (bacterial endotoxin test หรอ limulus

amoebocyte lysate : LAL) เปนการตรวจสอบปรมาณเอนโดทอกซน ทผลตจากแบคทเรยแกรมลบ

โดยใช amoebocyte lysate จากแมงดาทะเล (Limulus polyphemus หรอ Tachypleus tridentatus)

ซงวธทไดรบการยอมรบในต�ารายาและนยมใชในปจจบนม 3 วธ ไดแก gel-clot technique, kinetic

turbidity method และ kinetic chromogenic method โดยมหลกการ13

ดงน

4.3.1 Gel-clot technique อาศยหลกการ LAL ท�าปฏกรยากบ endotoxin ในตวอยาง

ท�าใหเกดวน

4.3.2 Kinetic turbidity method อาศยหลกการวดความขนหลงจากการแตกออกของ

endogenous substrate

4.3.3 Kinetic chromogenic method อาศยหลกการเกดสหลงจากการแตกออกของ

synthetic peptide chromogen

4.4 การตรวจหาสารกอไข (pyrogen test) เปนการตรวจวเคราะหหาสารกอไขโดยการใชสตว

ทดลองคอ กระตาย ดวยการฉดตวอยางเขาหลอดเลอดด�าทหกระตาย แลววดอณหภมของกระตายในระยะ

เวลาทก�าหนด และสงเกตการเพมขนของอณหภมหลงไดรบการฉดตวอยาง ถากระตายมอณหภมสงกวาเกณฑ

ทก�าหนดถอวาตวอยางนนมสารกอไข

4.5 การตรวจสอบความเปนพษ (abnormal toxicity test) เปนการตรวจสอบความเปนพษ

โดยใชสตวทดลองคอหนถบจกรและหนตะเภา และสงเกตอาการปวยหรอตายของสตวทดลองจากการชง

น�าหนกระหวางการทดสอบนาน 7 วน โดยน�าหนกของสตวทดลองหลงฉดจะเพมขนหรอเทากบน�าหนกกอน

ฉดตวอยาง หากสตวทดลองตายหรอแสดงอาการปวยหรอมน�าหนกลดลงแสดงวาตวอยางทฉดมความเปนพษ

4.6 การเกดมะเรง (tumourigenicity) ถามความเสยงทเซลลทได (differentiated cell) เกด

การเปลยนแปลงและมความเปนไปไดวาจะเกด tumourigenicity ในภายหลง จะตองมการประเมนสวนประกอบ

ของเซลลวามการเปลยนแปลงดงกลาวหรอไม เชน ความสามารถในการเพมจ�านวน (proliferative capacity)

การถกกระตนจากสงเราภายนอก (exogenous stimuli) การตอบสนองตอสงกระตนทท�าใหเซลลตาย

(response to apoptosis stimuli) การเปลยนแปลงของยน (genomic modification) ทงนการทดสอบ

ความสมบรณของโครโมโซม (chromosomal integrity) และการเกด tumourigenicity ของเซลลเพาะเลยง

และ cell banking system จะตองมการตรวจสอบ โดยสามารถตรวจสอบ tumor antigen identification

โดยใช flow cytometry หรอวธ immunohistochemistry method หรอ molecular biology method

เพอศกษา gene rearrangement และ tumor cell contaminate2, 7

��.indd 23 8/2/2556 20:59:06



4.7 การตรวจสอบคารโอไทป (karyotyping) เปนการศกษารายละเอยดของโครโมโซมแตละแทง

ในนวเคลยสของเซลล โดยศกษาทงจ�านวนและรปรางของโครโมโซม หลงจากเกบเซลล ท�าเซลลใหบวมโดย

การใช hypotonic saline เชน โปแตสเซยมคลอไรด หรอ saline citrate แลว fix เซลลดวย methanol

และยอมดวยสทมความจ�าเพาะ เชน giemsa การท�าคารโอไทปนยมใชตรวจสอบโครโมโซมในระยะเมตาเฟส

เพราะเปนระยะทมองเหนโครโมโซมแตละแทงชดเจน เนองจากโครโมโซมมการหดตว (contraction) มากทสด

และมขนาดใหญทสด6

��.indd 24 8/2/2556 20:59:07



ภาคผนวก ข

ประกาศส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

เรอง การควบคม ก�ากบ ดแลยาทเปน

ผลตภณฑเซลลตนก�าเนด

และผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนด

��.indd 25 8/2/2556 20:59:07



��.indd 26 8/2/2556 20:59:07



ประกาศส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

เรอง การควบคม ก�ากบ ดแลยาทเปนผลตภณฑเซลลตนก�าเนด

และผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนด5

เนองดวยในปจจบนเทคโนโลยในการรกษาโรคไดพฒนาไปอยางรวดเรว โดยไดมการน�าผลตภณฑ

เซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนด มาใชเพอการบ�าบด บรรเทา หรอรกษาโรคหรอความเจบ

ปวยของมนษย ซงการด�าเนนการดงกลาวจ�าเปนตองไดรบการก�ากบดแลเพอใหสามารถคมครองความ

ปลอดภยใหแกผทไดรบผลตภณฑดงกลาว โดยปจจบนมการน�าเซลลตนก�าเนดมาใชส�าหรบการรกษาโรคอยาง

กวางขวางแตสวนมากยงอยในขนตอนการศกษาวจย ประกอบกบผประกอบการ ผประกอบวชาชพเวชกรรม

และนกวชาการผท�าการศกษาวจย ไดมการด�าเนนการทแตกตางกนจนอาจท�าใหเกดความไมปลอดภยจาก

การใชผลตภณฑดงกลาวได

ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ซงเปนหนวยงานทมหนาทในการคมครองผบรโภคใหไดรบ

ผลตภณฑสขภาพทมคณภาพ ประสทธผล และความปลอดภย จงเหนควรประกาศก�าหนดการควบคม ก�ากบ

ดแลยาทเปนผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนด ภายใตบทบญญตตามพระราช

บญญตยา พ.ศ. 2510 และฉบบแกไขเพมเตม เพอคมครองความปลอดภยในการใชผลตภณฑเซลลตนก�าเนด

และผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนดทยงอยในระหวางการศกษาวจย ใหมคณภาพ มาตรฐานตามหลกวชาการ

และจรยธรรม ดงนน ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาจงประกาศก�าหนดการควบคม ก�ากบ ดแลยา

ทเปนผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนด ดงตอไปน

ขอ 1. ผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนดทกชนดทมงหมายส�าหรบใชในการ

วนจฉย บ�าบด บรรเทา รกษา หรอปองกนโรคหรอความเจบปวยของมนษย หรอมงหมายส�าหรบใหเกดผล

แกสขภาพ โครงสราง หรอการกระท�าหนาทใดๆ ของรางกายของมนษย จดเปนยาตามพระราชบญญตยา

พ.ศ. 2510 และฉบบแกไขเพมเตม/ขอ 2...

��.indd 27 8/2/2556 20:59:07



ขอ 2. การผลต หรอ การน�าหรอสงผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนดตาม

ขอ 1 เขามาในราชอาณาจกรตองด�าเนนการใหถกตองตามพระราชบญญตยา พ.ศ. 2510 และฉบบแกไข

เพมเตม กลาวคอ ผผลต หรอผน�าหรอสงเขามาในราชอาณาจกรซงผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑ

จากเซลลตนก�าเนดตองเปนผไดรบอนญาตตามมาตรา 12 และผลตภณฑทประสงคจะผลต หรอ น�าหรอสง

เขามาในราชอาณาจกรจะตองไดรบใบส�าคญการขนทะเบยนต�ารบยาตามมาตรา 79

ขอ 3. การใชผลตภณฑเซลลตนก�าเนดหรอผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนดทนอกเหนอจากการรกษา

ทไดรบการยอมรบวาเปนการรกษามาตรฐาน ถอวาอยในระหวางการศกษาวจย เชน การรกษาผปวยโรค

หวใจ ผปวยโรคมะเรง หรอผปวยอมพาต ดงนนการน�าหรอสงผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจาก

เซลลตนก�าเนดทเปนยา เขามาในราชอาณาจกรเพอใชในการศกษาวจย ตองยนค�าขออนญาตตามแบบ

น.ย.ม. 1 ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 14 (พ.ศ. 2532) ทออกตามความในพระราชบญญตยา

พ.ศ. 2510 และฉบบแกไขเพมเตม โดยตองมหนงสอแสดงวาผานการพจารณา รบรอง หรอ อนมตจาก

คณะกรรมการพจารณาการศกษาวจยในคน กระทรวงสาธารณสข (Ethical Review Committee for Research

in Human Subjects) และคณะกรรมการทางวชาการ (Scientific Committee) ทแตงตงโดยกระทรวง

สาธารณสข ประกอบการพจารณาอนญาต

ทงนจะตองแสดงรายละเอยด หลกเกณฑและวธการผลตทด (GMP) ขอก�าหนดเฉพาะส�าหรบ

ผลตภณฑ และการควบคมคณภาพ แนบเพมเตมประกอบการพจารณาอนญาต และจะตองด�าเนนการศกษา

วจยใหสอดคลองตามหลกเกณฑการศกษาวจยทางคลนกทด

ขอ 4. การผลตผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนดทเปนยา ถอวาเปนการ

ผลตยาจงตองขออนญาตผลตยาแผนปจจบน และขนทะเบยนต�ารบยา โดยสถานทผลตตองไดมาตรฐาน

ตามประกาศกระทรวงสาธารณสขเรอง การก�าหนดรายละเอยดเกยวกบหลกเกณฑและวธการในการผลตยา

แผนปจจบน ส�าหรบยาชววตถ ตามกฎหมายวาดวยยา พ.ศ. 2549

ในกรณการผลตยาตวอยางเพอขอขนทะเบยน ตองขออนญาตผลตยาแผนปจจบน แตไดรบ

ยกเวนการขนทะเบยนต�ารบยาตามมาตรา 79 ทว (3) โดยทงนตองยนค�าขออนญาตผลตยาตวอยางตาม

แบบผย. 8

/ขอ 5...

-2-

��.indd 28 8/2/2556 20:59:07



ขอ 5. การก�ากบดแลผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนดดงกลาวขางตน ไม

ใชกบกรณการผลตในประเทศไทยเพอการปลกถายเซลลตนก�าเนดจากไขกระดกหรอการปลกถายเซลล

ตนก�าเนดเมดโลหตซงไดรบการยอมรบเปนมาตรฐานการรกษาและปฏบตตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไข

ทก�าหนดไวในขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ. 2549

ขอ 6. การโฆษณาขายยาทเปนผลตภณฑเซลลตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนดจะตองได

รบอนญาตจากส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

ขอ 7. ผทมไดขออนญาตผลต ขาย น�าหรอสงเขามาในราชอาณาจกรซงยาทเปนผลตภณฑเซลล

ตนก�าเนดและผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนด รวมทงมไดน�าผลตภณฑมาขนทะเบยนต�ารบ หรอมไดขออนญาต

โฆษณา ถอเปนการกระท�าฝาฝนพระราชบญญตยา พ.ศ. 2510 และฉบบทแกไขเพมเตม ซงมโทษจ�าคก

หรอปรบหรอทงจ�าทงปรบ

จงประกาศใหทราบโดยทวกน

ประกาศ ณ วนท 27 มนาคม 2552

(นายพพฒน ยงเสร)

เลขาธการคณะกรรมการอาหารและยา

-3-

��.indd 29 8/2/2556 20:59:07



��.indd 30 8/2/2556 20:59:08



ภาคผนวก ค

รายชอผเขารวมประชมและเสนอขอคดเหน

การจดท�ารางแนวทาง

การควบคมคณภาพผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทางหองปฏบตการ

��.indd 31 8/2/2556 20:59:08



��.indd 32 8/2/2556 20:59:08



รายชอผเขารวมประชมและเสนอขอคดเหน การจดท�ารางแนวทาง

การควบคมคณภาพผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทางหองปฏบตการ

1. นายแพทยสมศกด โลหเลขา นายกแพทยสภา แพทยสภา

กระทรวงสาธารณสข

2. นางวไล บญฑตานกล ผเชยวชาญพเศษดานยา

ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา


3. รศ.ดร.รงสรรค พาลพาย อาจารยประจ�าสาขาวชาเทคโนโลยชวภาพ

ส�านกวชาเทคโนโลยการเกษตร

มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

4. นายแพทยกรกฎ จฑาสมต ผแทนอธบดกรมการแพทย

กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

5. ผศ.นพ.ดร.นพญจน อศรเสนา ณ อยธยา หวหนาหนวยวจยเซลลตนก�าเนดและเซลลบ�าบด

คณะแพทยศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

6. ศ.เกยรตคณ พญ.ชศร พศลยบตร ประธานคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในคน

มหาวทยาลยมหดล

ภาควชาวสญญวทยา คณะแพทยศาสตร

โรงพยาบาลศรราช มหาวทยาลยมหดล

7. ศ.พญ.จารพมพ สงสวาง ภาควชากมารเวชศาสตร

คณะแพทยศาสตร

โรงพยาบาลศรราช มหาวทยาลยมหดล

��.indd 33 8/2/2556 20:59:08



8. นายกฤษดา ลมปนานนท ผแทนผอ�านวยการส�านกยา

ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา


9. นางปนดดา ซลวา หวหนาส�านกวชาการ ส�านกวชาการ

กรมวทยาศาสตรการแพทย


10. นางสาวสมล ปวตรานนท รกษาการผทรงคณวฒ ดานคมครองผบรโภค

ดานสขภาพ ส�านกวชาการ กรมวทยาศาสตรการแพทย


11. นายแพทยอาชวนทร โรจนววฒน ผอ�านวยการศนยวจยทางคลนก

ศนยวจยทางคลนก กรมวทยาศาสตรการแพทย


12. นางธรนารถ จวะไพศาลพงศ ผอ�านวยการสถาบนชววตถ



13. นางวชชดา จรยะพนธ หวหนากลมชววตถเพอการรกษา



14. นางสภาพร ภมอมร หวหนากลมชววตถมาตรฐาน



15. นางวรยามาตย เจรญคณธรรม หวหนากลมวคซน



��.indd 34 8/2/2556 20:59:08



16. นางสายวรฬ จดรกตตนนท นกวทยาศาสตรการแพทย ช�านาญการ



17. นางสาวกนษฐา ภวนาถนรานบาล นกวทยาศาสตรการแพทย ช�านาญการ



18. นางสาวเกวลน รกษาสรณ เภสชกร ปฏบตการ



��.indd 35 8/2/2556 20:59:08



เอกสารอางอง

1. ส�านกวชาการ กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข. Report of An Intercountry

Workshop on Stem Cell Products QA/QC. กนยายน 2554. พมพครงท 1. หจก. อรณการ

พมพ. 70 หนา.

2. European Medicines Agency. Guideline on Human Cell-Based Medicinal. Doc. Ref.

EMEA/CHMP/ 410869/2006, London; Jan. 11, 2007. p. 1-24.

3. European Medicines Agency. Human Medicines Development and Evaluation: Sum-

mary report on the EMA workshop on stem cell based therapies. EMA/319294/2010,

London; May 10, 2010. p. 1-22.

4. Halme, D. G. and Kessler D. A. Health policy report: FDA Regulation of Stem-Cell–

Based Therapies. The new england journal of medicine. 355:16; Oct. 19, 2006.

p. 1730-1735.

5. ประกาศส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เรอง การควบคม ก�ากบ ดแลยาทเปนผลตภณฑ

เซลลตนก�าเนด และผลตภณฑจากเซลลตนก�าเนด. 27 มนาคม 2552. [ออนไลน]. 2552; [สบคน 20

ส.ค. 2555]; [3 หนา] เขาถงไดท: URL: http://www.app1.fda.moph.go.th/drug/zone_law/files/

stamcell.pdf

6. Freshney, R.I, Stacey, G.N. and Auerbach, J.M. Culture of Human Stem Cells: Quality

control procedures for stem cell lines. Wiley-Intersciences; 2007. p. 1-21.

7. Mike Halpenny. Determining the Quality and Sterility of Stem Cell Products: Pretrans-

plant Testing of Stem Cell Products for Human Transplantation. Canadian Blood Ser-

vices. Ottawa Ontario. [ออนไลน]. [สบคน 20 ส.ค. 2554]; [2 หนา] เขาถงไดท: URL: http://

www.cbmtg.org/~ASSETS/DOCUMENT/Guide/CBMTG%20Review_Laboratory%20QC_1.pdf

8. Barry, F.P. and Murphy, J.M. Mesenchymal stem cells: clinical applications and bio-

logical characterization. The International Journal of Biochemistry & Cell Biochemistry

& Cell Biology 2004; 36: p. 568-584.

��.indd 36 8/2/2556 20:59:08



9. กนษฐา ภวนาถนรานบาล, ณฐกานต มงงามทรพย, สภาพร ภมอมร และวชชดา จรยะพนธ. การ

พฒนาวธการตรวจสอบเอกลกษณของเซลลตนก�าเนดชนด Mesenchymal Stem Cell. กนยายน 2555.

สถาบนชววตถ กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข; 2555.

10. น.สพ.ศภเสกข ศรจตต. พนฐานเซลลตนก�าเนด. [ออนไลน]. [สบคน 20 ส.ค. 2554); [4 หนา]

เขาถงไดท: URL: http://www.vcharkarn.com/varticle/18516

11. Sabrina Soncin, Viviana Lo Cicero, Giuseppe Astori, Gianni Soldati,Mauro Gola, Daniel

Surder and Tiziano Moccetti. A practical approach for the validation of the sterility,

endotoxin and potency testing of bone marrow mononucleated cells used in cardiac

regeneration in compliance with good manufacturing practice. Journal of Translational

Medicine. 2009; 7 (78): p. 1-9.

12. Isoenzyme. [ออนไลน]. [สบคน 28 ม.ย. 2555]; [1 หนา] เขาถงไดท: URL: http://en.wikipedia.org/

wiki/Isozyme

13. Medical Devices and Limulus Amebocyte Lysate (LAL) Testing. [ออนไลน]. [สบคน 4

เม.ย. 2555]; [1 หนา] เขาถงไดท: URL: http://qualityalchemist.blogspot.com/2008/03/

medical-devices-and-limulus-amebocyte.html

14. ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา. กระทรวงสาธารณสข. ICH Good Clinical Practice

Guideline. [ออนไลน]. [สบคน 20 ก.ย. 2555]; [3 หนา] เขาถงไดท: URL: http://drug.fda.moph.

go.th/zone_asean/files/ ICH_GCP_ฉบบภาษาไทย.pdf

15. Deborah Peterson and Sally Fensling. Risk-based regulation: good practice and lessons

for the Victorian context. In: The Victorian Competition and Efficacy Commission

Regulatory Conference; Apr. 1, 2011; Melbourne, Australia.

��.indd 37 11/2/2556 21:54:23



กตตกรรมประกาศ

คณะผจดท�าขอขอบคณวทยากร นพ.สมศกด โลหเลขา นายกแพทยสภา กระทรวงสาธารณสข

นางวไล บญฑตานกล ผเชยวชาญพเศษดานยา ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา รศ.ดร.รงสรรค

พาลพาย อาจารยประจ�าสาขาวชาเทคโนโลยชวภาพ มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร และนางสาวภาวณ

คปตะวนท หวหนาฝายหองปฏบตการพเศษ ศนยบรการโลหตแหงชาต ทไดกรณาสละเวลาในการบรรยาย

เพอถายทอดองคความรดานการควบคมคณภาพเซลลตนก�าเนด ทงความรทวไปเกยวกบเซลลตนก�าเนด

กฎหมาย/ระเบยบเกยวกบเซลลตนก�าเนด แนวทางควบคมการใชเซลลตนก�าเนดในโรงพยาบาล และ stem

cell bank รวมทงบคลากรทเกยวของจากภาครฐและเอกชน ไดแก กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลศรราช มหาวทยาลยมหดล

ส�านกยา ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ส�านกวชาการ กรมวทยาศาสตรการแพทย และศนยวจยทาง

คลนก กรมวทยาศาสตรการแพทย ทไดรวมประชมเสนอขอคดเหนเกยวกบแนวทางตรวจวเคราะหคณภาพ

ผลตภณฑเซลลตนก�าเนดส�าเรจรปทางหองปฏบตการเพอเตรยมการรองรบผลตภณฑนทจะมการผลตและ

จ�าหนายในอนาคต

สถาบนชววตถ

กนยายน 2555

��.indd 38 11/2/2556 21:54:23

Documents

4.indd 1 29/1/2556 21:57:37dmsc2.dmsc.moph.go.th/webroot/Biology/biop/qcstemcell02.pdf · รูปที่ 1 Outline of technical recommendation 10 รูปที่ 2 การติดสีย