Tema 4.

Supervizija bankarskog poslovanja

sa osvrtom na BiH samostalna ili pod kiobranom Centralne banke

mogue prednosti i nedostaci

2

Sadraj

Pojam supervizije ................................................................................................................ 3

Razlozi provoenja supervizije ........................................................................................... 4

ta se kontrolie supervizijom ............................................................................................ 5

Osnova za vrenje supervizije ............................................................................................. 6

Odluka o superviziji banaka............................................................................................ 6

Bazelski komitet.............................................................................................................. 6

Bazel II ............................................................................................................................ 7

Supervizija banaka u BiH ................................................................................................... 8

Tipovi kontrole i metodologija rangiranja .......................................................................... 9

Supervizija banaka u zemljama EU i zemljama bive Jugoslavije ................................... 11

Tabela 1. Pristup superviziji finansijskog sektora u zemljama EU .......................... 12

Aktuelna problematika supervizije banaka u BiH ............................................................ 13

Institucionalni okvir .......................................................................................................... 14

Analiza stanja u finansijskom sistemu BiH ...................................................................... 15

Struktura i razvijenost finansijskog sektora .................................................................. 15

Zakonska regulativa i trenutni institucionalni okvir ..................................................... 15

Tabela 2: Finansijski sistem, zakonska regulativa i institucije nadzora u BiH ......... 15

Prijedlozi za izmjenu postojeeg oblika organizovanja supervizije ............................. 16

Trendovi razvoja finansijskog sistema globalno i lokalno ............................................... 16

Modeli supervizije ............................................................................................................ 17

Slika 1. Modeli supervizije: ...................................................................................... 18

Supervizija banaka u BiH pod kiobranom CBBH / da ili ne........................................ 19

Tabela 3. Supervizija banaka u zemljama koje imaju CBA ..................................... 19

Tabela 4. Presjek supervizije u zemljama sa CBA po kategorijama ........................ 20

Politiki otpori procesima ujedinjenja .............................................................................. 20

Osvrt na nastanak agencija za bankarstvo (FBA i ABRS) ........................................... 21

Stav CBBH........................................................................................................................ 21

Stav FBA i ABRS ............................................................................................................. 23

Stav 'meunarodne zajednice' ........................................................................................... 23

Prednosti i nedostaci stavljanja SB pod kiobran CBBH ................................................. 24

Tabela 5. Prednosti i nedostaci stavljanja SB pod kiobran CBBH ......................... 24

Zakljuak............................................................................ Error! Bookmark not defined.

Literatura ........................................................................................................................... 25

Obzirom da su vrene odreene izmjene ovog dokumenta, molim da zanemarite brojeve

stranica navedene u gornjem sadraju.

3

Pojam supervizije

Bankarski sektor bitan je dio nacionalne privrede. Banke se bave prikupljanjem

novanih sredstava, podravaju platni sistem i najvei su izvor novanih sredstava na

tritu. Stabilno i sigurno poslovanje banaka stoga je izuzetno vano za razvoj sigurne i

stabilne privrede. Zbog toga je supervizija banaka toliko vana i prihvaena.

ta podrazumjeva supervizija banaka? Supervizija banaka predstavlja provjeru

boniteta i zakonitosti poslovanja banaka. Ona uspostavlja odravanje zdravog bankarskog

sistema. Osim toga supervizija je duna i da provodi mjere za ozdravljenje banke, to

jeste, da otvara i sprovodi steajni postupak i likvidaciju.

Bankarska supervizija ne obuhvaa samo provjeru da li je poslovanje banaka u

skladu sa zakonima i propisima, ve procjenjuje i ocjenjuje kako banka upravlja rizicima

kojima je izloena u svom poslovanju sa svrhom smanjenja mogunosti propasti banke.

Ciljevi takvog pristupa su zatita tedia i deponenata te briga za stabilnost i sigurnost

cjelokupnog bankarskog sistema. Drugim rjeima, supervizija ne vodi poslove umjesto

uprava banaka niti provjerava svaku njihovu pojedinanu transakciju, ve procjenjuje

kako banka prepoznaje, mjeri i upravlja rizicima. Takvi ciljevi ne mogu se postii samo

klasinim, formalno-pravnim pristupom subjekata i objekta nadzora, ve je nuno

razvijanje meusobnih odnosa kroz otvoreniji dijalog radi razumjevanja problema i

okolnosti. Naime, nemogue je poslovanje banaka u potpunosti propisati da bi se smanjili

rizici, niti je svaki rizik krenje zakona i propisa. Stoga je potrebno djelovati i davanjem

preporuka, savjeta i upozorenja. Da bi se postigli ti ciljevi, mora biti zadovoljeno

nekoliko uvjeta. Prvi je postojanje odgovarajue i mousobno konzistentne regulative,

drugi je djelotvoran i kvalitetan nadzor, dok je trei, ne manje vaan, zdrava privreda i

politiko okruenje.

Openito superviziju vre bankarski supervizori i vanjski revizori. Napominjemo

da su u BiH to samo bankaraski revizori, jer vanjski revizori u svom obimu poslovanja

nemaju superviziju banaka.

Bankarski supervizori primarno brinu o odravanju stabilnosti bankarskog

sistema i unapreenju sigurnosti i zdravlja pojedinanih banaka kako bi zatitili interese

deponenata. Stoga, supervizori prate sadanje i budue izglede za dobro poslovanje

banaka i koriste njihove finansijske izvjetaje za unapreenje njihovog stanja i

uspjenosti poslovanja. Vanjski revizor, s druge strane, primarno brine o redovitom

izvjetavanju dioniara ili nadzornog odbora banke o financijskim izvjetajima banke.

Revizor takoer ispituje upravu da bi od nje dobio odgovor na pitanje ima li ona spoznaju

o dogaajima koji su se zbili ili o uvjetima koji su postojali u vremenu nakon razdoblja za

koje je uprava napravila procjenu, a koji mogu biti izvorom znaajne sumnje u

sposobnost banke da nastavi poslovati.

Bankarski supervizori brinu o odravanju zdravog sistema unutarnje kontrole koji

je osnova sigurnoga i razboritog upravljanja poslovima banke. Vanjski se revizor, u

4

veini situacija, zanima za procjenu unutranje kontrole kako bi utvrdio u kojem se

stupnju moe osloniti na sistem prilikom planiranja i obavljanja revizije.

Bankovni se supervizori moraju uvjeriti da svaka banka vodi adekvatne isprave

pripremljene u skladu s dosljednom raunovodstvenom politikom i praksom, koje

omoguavaju supervizoru da procijeni finansijsko stanje banke i profitabilnost njezina

poslovanja, kao i da procijeni objavljuje li banka redovito ili ini li dostupnim finansijske

izvjetaje koji objektivno prikazuju njezino stanje. Vanjskom je revizoru vano da li

banka vodi adekvatne i odgovarajue pouzdane poslovne knjige (s prateom

dokumentacijom) koje joj omoguavaju pripremu finansijskih izvjetaja koja ne sadre

netane prikaze koji bi bili vani i time omoguavaju vanjskom revizoru da da miljenje

o tim izvjetajima.

Razlozi provoenja supervizije

Ima vie razloga zbog kojih je veoma vano da se provodi supervizija. Glavni od

njih su slijedei:

povjerenje u banke, stabilnost bankarskog sektora, domino efekat.

Banka poiva na povjerenju izmeu nje i klijenta. Povjerenje se samo jednom

gubi i klijent se sigurno vie nee vratiti u banku sa kojom nije bio zadovoljen. Zbog toga

je neizmjerno vano da se povjerenje izmeu klijenta i banke gradi kontinuirano i da se

tome poklanja posebna panja u banci.

Stabilnost bankarskog sektora je opi interes drutva. Poto je finansijski sektor u

BiH nerazvijen neophodno je osigurati visoki kvalitet supervizije nad bankama jer je to

vaan faktor za stabilizaciju i opi interes drutva.

Kada govorimo o dominu efektu moemo rei da sve promjene koje se deavaju u

jednoj banci utiu na drugu banku. Propadanje jedne banke povlai za sobom mnogo

drugih efekata koji nisu u vezi samo sa tom bankom nego se odraavaju i na sve ostale.

Pored navedenih postoje i joe neki razlozi postojanaja supervizjije kao to su:

zatita deponenata i kreditora smanjenje sistemskog rizika

Danas postoje mnogi novi koncepti zatite deponenata i kreditora koji ranije nisu

bili u upotrebi a ovdje moemo spomenuti deregulaciju, sekjuritizaciju i

internacionalizaciju.

Kako smo ve ranije naveli jedan od osnovnih razloga postojanja supervizije je i

zatita od rizika. Zbog toga supervizija stalno ocjenjuje i projenjuje kako banke

5

upravljaju rizicima kojima su izloene u svom poslovanju sa svrhom smanjenja

mogunosti njihove propasti.

Supervizija bankarskih organizacija je jedan od osnovnih preduslova za:

uspostavljanje zdravog bankarskog sistema mininiziranje bankarskih rizika i ouvanje solventnosti banaka.

Razvijanje finansijskog sektora, kako smo ve ranije pomenuli neophodno je za

uspostavljanje zdravog bankarskog sistema jer je on jedan od preduslova za dalji razvoj

finansijskog sektora kod nas. Osim toga supervizijom se minimiziraju bankarski rizici.

Naime, kroz analizu kreditnih, trinih i rizika deviznog kursa daju se smjernice kako da

se oni minimiziraju. Supervizija treba da prinudi banke na bolje upravljanje kreditnim

rizicima, ogranienje posuivanja i limite u koncentraciji kredita, jer su neke od banaka

isuvie orijentisane na svoje dioniare i zadovoljavanje njihovih potreba. Domai

supervizori se nisu ovim bavili u proteklom periodu, ali e to biti sve znaajniji problem

u njihovim buduim aktivnostima.

I na kraju, kada govorimo o ouvanju solventnosti banaka, pod kojom

podrazumijevamo da je realna vrijednost aktive jednaka obimu pasive u banci, moemo

zakljuiti da bez uspjene supervizije banaka princip solventnosti ne bio u potpunosti

ispotovan.

ta se kontrolie supervizijom

Nakon to smo objasnili ta je supervizija i koji su razlozi njenog sprovoenja rei

emo neto i o tome ta se supervizijom kontrolie. U osnovi supervizijom se kontrolie

slijedee:

Visina osnivakog kapitala Profesionalni i etiki kvaliteti Program aktivnosti Fer konkurentski odnosi i aktivnosti Kriminogene aktivnosti Potivanje zakonskih i podzakonskih propisa

Prilikom izdavanja dozvole (licence) od strane Agencije za bankarstvo Federacije

BiH potrebno je, izmeu ostalog, ustanoviti i finansijsko stanje banke ukljuujui i

osnivaki kapital. Supervizijom se sagledavaju i kontroliu i profesionalni i etiki

kvaliteti pa se npr. analizira koliko su kadrovi u banci edukovani. Supervizori banaka

moraju biti uvjereni da su banke uspostavile i da slijede adekvatne politike, prakse i

procedure u poslovanju. Osim toga supervizori banaka moraju odrediti da banke imaju

adekvatne politike, prakse i procedure ukljuujui i striktna pravila poznavanja

komitenata, koji treba da promoviu visoke profesionalne i etike standarde u

finansijskom sektoru i da sprijee namjerno ili nenamjerno iskoritavanje banke od strane

6

kriminalnih faktora. Naravno supervizijom se kontrolie i potivanje zakonskih i

podzakonskih akata odnosno supervizijom se provjerava da li je banka poslovala po

zakonskim i podzakonskim aktima.

Osnova za vrenje supervizije

Odluka o superviziji banaka

Na alost svima nam je poznato da kod nas jo uvijek ne postoji zakon o

superviziji na nivou Federacije BiH, a da ne govorimo o zakonu na nivou cijele drave.

Takoer i samu superviziju izvravaju dvije agencije Agenija za bankarstvo FBiH (u

daljem tekstu FBA) i Agencija za bankarstvo RS-e. O radu agencija e biti govora u

slijedeem poglavlju a mi emo se ovdje zadrati na Odluci o supervizji banaka na

osnovu koje se vri supervizja kod nas. Ovom odlukom se blie propisuju osnovne

nadlenosti Agencije za bankarstvo, odgovornost u postupku kontrole, usmjeravanja i

unapreenja rada banaka. Osnovni cilj ove odluke je uspostavljanje optih kriterija za

sprovoenje zakonskih nadlenosti i odgovornosti FBA u donoenju odluka i rjeenja,

izdavanju naloga i izricanju mjera zavisno od vrste prekraja, opte ocjene kvaliteta

poslovanja, odnosno finansijskog stanja banke.

Predmet i sadaj supervizije koju provodi FBA obuhvata kontrolu zakonitosti

rada, primjenu polisa i odravanje propisanih standarda. Primjena naela zakonitosti i

odavanje propisanih standarda su primarna odgovornost organa upravljanja, nadzora i

rukovoenja u bankama i predstavljaju minimalan uslov za uspjeno i stabilno

funkcionisanje banaka.

Propisi na osnovu kojih radi FBA zasnivaju se na osnovnim principima

(naelima) Bazelskog komiteta. Zbog toga emo u nastavku pojasniti ta u osnovi

predstavlja Bazelski komitet.

Bazelski komitet

Bezelski komitet za nadzor banaka (Basle Committee on Banking Supervision) je

organizacija koja utvruje osnovne meunarodne standarde u podruju bankarskog

poslovanja i bankarske supervizije. Osnovan je 1975. godine od strane guvernera

centralnih banaka visokorazvijenih zemalja. Sastavljen je od guvernera centralnih banaka

12 zemalja (SAD, Njemaka, Japan, Velika Britanija, Belgija, Kanada, Francuska, Italija,

Luksemburg, Holandija, panija, vedska, vicarska).

Bazelski komitet tretira pitanja:

1. Meunarodne saradnje u superviziji 2. Unapreenja supervizorskog razumijevanja i kvalitetu supervizije irom

svijeta

3. Razmjene informacija na osnovu nacionalnih sporazuma o superviziji

7

4. Unapreenja efektivnosti tehnika za superviziju meunarodnog bankarskog poslovanja

5. Uspostavljanja minimalnih standarda supervizije.

Prudencijalni ili opreznosni propisi (u obliku principa), koje za poslovanje i

nadzor banaka (superviziju) donosi Bazelski komitet, nisu automatski pravno obavezujui

za bankarske institucije ve tek kada ih u vidu zakona usvoje parlamenti zemalja. S

ciljem da promovie i obezbijedi cjelokupnu makroekonomsku i financijsku stabilnost,

Bazelski komitet za superviziju je 1997. godine usvojio dvadeset pet osnovnih principa

koji se moraju potivati da bi supervizorski sustav bio efikasan. Principi su minimalni

zahtjevi koje treba ispuniti i u mnogim sluajevima neophodno ih je dopuniti drugim

mjerama kako bi se zadovoljili specifini uvjeti ili regulirali rizici u finansijskim

sistemima pojedinih zemalja. Principi se odnose na preduvjete za efikasnu superviziju

banaka (princip br. 1), izdavanje dozvola i vlasnikih struktura (princip br. 2 do 5),

opreznosne propise i zahtjeve (princip br. 6 do 15), metode za stalnu superviziju banaka

(princip br. 16 do20), neophodne informacije (princip br.21), ovlatenja supervizora

(princip br. 22) i prekogranino bankarstvo (princip br. 23 do 25). Zakonski i

podzakonski okvir za poslovanje banaka u Federaciji BiH su konzistentni meunarodnim

standardima. Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o bankama iz augusta 2002.

godine je normirano (lan 69.) da Propisi koje donosi Agencija zasnivaju se na

osnovnim principima za superviziju banaka koje objavljuje Bazelski komitet za

superviziju banaka. FBA se u cjelini pridravala ove norme pri pripremi i usvajanju

podzakonske regulative koja se primjenjuje od poetka 2003. godine, a u regulativu su

ugraene i neke od normi Evropskih bankarskih direktiva.

Bazel II

Trenutno najvei broj zemalja je usmjeren prema prouavanju i usvajanju principa

Bazela II, koji predstavlja novi okvir za mjerenje rizika. Idejna koncepcija Bazela II je

stitucija.

Osnovni ciljevi Bazela II su:

unapreenje sigurnosti i stabilnosti finansijskog sistema, ira disperzija rizika (kreditni, operativni, trini), stvaranje uslova za konkurentsku jednakost banaka i stvaranje prikladnih pristupa odreivanju adekvatnosti kapitala.

Jedan od osnovnih stubova Bazela II je i supervizijski nadzor nad bankama, koji

definie pravila ija primjena e biti predmet supervizije od strane lokalnog supervizora.

Supervizijski proces karakterie nekoliko osnovnih osobina. Osnovni cilj ovog procesa je

osigurati adekvatnost kapitala banke. Pored toga potrebno je uspostaviti adekvatnost

metoda za mjerenje rizika i korektivne mjere (npr. unapreenje metoda ili zahtijev za

dodatnim kapitalom).

8

Tendencija nae zemlje je da usaglasi principe rukovoenja sa Bazelom I, dok se

Bazel II i efekti njegovog prihvatanja tek teoretski razmatraju. Postoje pojedinani napori

nekih najjaih banaka sa ovog prostora da izvre pripreme za prihvatanje i ovih principa.

Osnovni problem je u tome to taj proces zahtijeva mnogo finansijskih sredstava kao i

ulaganja u ljudske resurse i tehnologiju.

Supervizija banaka u BiH

Supervizija bankarskog sistema u BiH povjerena je enititetskim agencijama za

bankarstvo (Agencija za bankarstvo FBiH i Agencija za bankarstvo RS). Znaajno je

istai da su ove dvije agencije gotovo potpuno usaglaene u pogledu supervizije, te se

njihov rad zasniva na usaglaenim aktima.

Agencija za bankarstvo FBiH, kao neovisna, samostalna i neprofitna institucija za

nadzor i licenciranje banaka, osnovana je u drugoj polovini 1996. godine. Njen rad od

poetka je usmjeren na stvaranje jakog i stabilnog bankarskog sistema, trino

orijentisanog i oslonjenog na meunarodne standarde poslovanja i supervizije banaka.

Zakonom o Agenciji utvreni su njeni osnovni zadaci, koji se svode na izdavanje dozvola

za osnivanje i rad banaka, donoenje podzakonskih akata, nadziranje rada banaka i

poduzimanje mjera u skladu sa zakonom, to ukljuuje i uvoenje postupaka privremene

uprave i likvidacije banaka, odnosno iniciranje postupka steaja. Propisi koje donosi

Agencija zasnivaju se na osnovnim principima koje objavljuje Bazelski komitet za

superviziju banaka.

Agencijom upravlja Upravni odbor Agencije, koji se sastoji od pet lanova koje

imenuje Parlament na prijedlog Vlade FBiH. Upravni odbor nadzire poslovanje Agencije

i preduzima mjere za djelotvorno i racionalno obavljanje predvienih poslova.

Direktor Agencije predstavlja Agenciju, rukovodi njenim radom i odgovoran je za

njega. Direktor, zajedno sa zamjenikom direktora Agencije, uestvuje u radu Upravnog

odbora, ali nema pravo glasa. Za svoj rad odgovorni su Upravnom odboru i Vladi FBiH,

te Parlamentu koji ih imenuje na prijedlog Vlade. lan Upravnog odbora ne moe biti

radnik Agencije ili komercijalne banke.

Agencija ima svoj statut, kojim se naroito ureuju:

Organizacija i nain poslovanja Agencije

Nain rada Upravnog odbora

Ovlatenje za zastupanje Agencije i potpisivanje dokumentacije

Prava, obaveze i odgovornosti osoba koje obavljaju poslove i zadatke sa posebnim ovlatenjem i odgovornostima

Druga organizacijska pitanja u vezi sa poslovanjem Agencije. Sredstva za rad Agencije osiguravaju se iz:

Naknade za izdavanje dozvola za rad banaka

Mjesene naknade koju banka izdvaja za nadzor svog poslovanja

Naknade za obavljanje drugih poslova iz djelokruga Agencije.

9

Na osnovu godinjeg priliva sredstava, viak prihoda u odnosu na trokove,

prenosi se u narednu godinu. Ukoliko banka propusti da plati Agenciji propisanu

naknadu, Agencija e oduzeti banci dozvolu za rad. Propise o visini naknade i drugih

prihoda donosi Upravni odbor Agencije, uz saglasnost Vlade. Ovim propisima mogue je

predvidjeti vee naknade za rad u bankama koje pored preduzimanja uobiajenih

aktivnosti zahtijevaju i preduzimanje dodatnih aktivnosti.

Banke su dune dostavljati Agenciji izvjetaje i druge podatke po vrsti, obimu i

rokovima u skladu sa zahtjevima Agencije. Banke su takoe dune predati Agenciji

revidirane bilanse i druge finansijske izvjetaje do 31.03. tekue godine za prethodnu

godinu. Agencija propisuje minimum obima, oblik i sadraj programa ekonomsko -

finansijske revizije planirane za banke. Agencija ima pravo da odbije navedeni izvjetaj i

zahtijeva novi izvjetaj, koji e izraditi ovlateni revizor kojeg imenuje Agencija, na teret

banke.

Agencija je duna dostaviti Vladi izvjetaj o poslovanju, koji sadri analizu stanja

bankarskog sektora i opis aktivnosti Agencije tokom izvjetajne godine. Upravni odbor

mora odobriti izvjetaj prije podnoenja. Agencija je duna dostaviti Vladi polugodinje

izvjetaje o svojim aktivnostima, te o stanju i razvoju finansijskih institucija pod njenom

jurisdikcijom. Svake godine federalna organizacija nadlena za reviziju vri pregled

rauna i knjiga Agencije, na osnovu ega izdaje izvjetaj o reviziji Vladi FBiH i Agenciji.

U proteklim godinama Agencija za bankarstvo FBiH je, prema ocjenama domaih

i stranih eksperata, dostigla visok nivo profesionalnosti. Ona upoljava strunjake koji

imaju najbolje ekspertize iz oblasti supervizije, steene kroz mnogobrojne edukacije u

zemlji i inostranstvu.

S ciljem da zatiti novac i interese deponenata, Agencija je u periodu od svog

osnivanja do kraja 2005. godine uvela mjere (privremene uprave, likvidacije ili steaja) u

25 banaka. Privremena uprava je uvedena u 23 banke, bez postupka privremene uprave u

jednoj banci je pokrenut steajni postupak, te u jednoj likvidacioni postupak. Od 25

banaka u kojima su poduzete mjere, postupak je okonan u 10 banaka.

Tipovi kontrole i metodologija rangiranja

Agencija je ovlatena da vri kontrolu banaka, da pregleda i pribavlja kopije

poslovnih knjiga, dokumenata i rauna. Takoe je ovlatena da izdaje naloge da bi

osigurala poslovanje banaka u skladu sa zakonom.

Postoje dva osnovna tipa kontrole banaka, a to su:

Off-site kontrola: zasniva se na praenju izvjetaja, informacija i podataka koji se dostavljaju od strane banaka

On-site kontrola: zasniva se na neposrednom pregledu poslovnih knjiga, knjigovodstvene i druge dokumentacije u bankama.

10

U obavljanju kontrole, supervizor na bazi svog metodolokog pristupa vri

permanentno rangiranje banaka. Rangiranje e omoguiti blagovremenu identifikaciju

potencijalnih problema u odreenoj banci ili cjelokupnom bankarskom sektoru.

CAMELS predstavlja meunarodno prihvaenu metodologiju na bazi koje se vri

permanentno rangiranje banaka. Ovim sistemom rangiranja za svaku banku se utvruje

zbirni (kompozitni) rejting baziran na procjeni glavnih komponenti finansijskog stanja i

poslovanja banaka.

Upravni odbor Agencije za bankarstvo FBiH donio je 19.12.2002. godine akt

Kriterija za interno rangiranje banaka od strane Agencije. Ovim aktom utvreni su

kriteriji za jedinstveni interni sistem za rangiranje banaka (JISRB) od strane Agencije

zasnovan na meunarodnim principima za superviziju banaka, Zakonu o bankama i

propisima Agencije FBiH.

Putem posebnih JISRB tehnika i procjena, Agencija utvruje ocjenu solidnosti

bankarskih organizacija na jedinstven odnosno jednoobrazan nain. Opi predmet

razmatranja pri rangiranju banaka u okviru JISRB su finansijski, upravljaki i rukovodni

faktori banaka kao i faktori ispunjenja svih propisanih zahtjeva. Cilj Agencije jeste da

osigura rangiranje svih banaka na jedinstven i sveobuhvatan nain, kao i da svoje

kontrolne aktivnosti jae fokusira na banke koje su optereene finansijskim i operativnim

slabostima (odnosno na banke ije poslovanje poprima nepovoljne trendove). Pored

navedenog, JISRB slui Agenciji i kao instrument za praenje opih trendova solidnosti i

sigurnosti ukupnog bankarskog sistema, ime joj prua mogunost za efikasnije

provoenje njene osnovne misije u gradnji, odravanju i zatiti stabilnosti i javnog

povjerenja u bankarski sistem.

Postupkom rangiranja svakoj bankarskoj instituciji se utvruje i dodjeljuje

jedinstveni (kompozitni) rang koji je zasnovan na pojedinanim rangovima est osnovnih

komponenti finansijskog i operativnog stanja banke (dakle rije je o meunarodnom

metodu CAMELS). Osnovne komponente finansijskog i operativnog stanja za koje se

utvruju pojedinani rangovi iz kojih se izvodi kompozitni rang su:

Capital - adekvatnost kapitala banke

Assets - kvalitet aktive banke

Management - kvalitet organa upravljanja i rukovoenja bankom

Equity - kvalitet i nivo profitabilnosti banke

Liquidity - adekvatnost likvidnosti banke

Sensitivity - osjetljivost na trini rizik

Kompozitni rang i rangovi pojedinanih komponenti se utvruju numeriki u

rasponu od 1 do 5. Rang 1 predstavlja najvii nivo, odnosno najkvalitetnije i veoma

uspjeno poslovanje i upravljanje rizikom, te najnii nivo supervizorske zabrinutosti.

Rang 5 predstavlja najnii nivo odnosno kritino loe i neuspjeno poslovanje i

upravljanje rizikom koje zahtijeva ekstremnu supervizorsku brigu i ekstremna rjeenja.

11

Prilikom utvrivanja kompozitnog ranga nekim pojedinanim komponentama

moe da se da vei znaaj nego ostalim, a zavisno od konkretnog profila i konkretne

situacije u konkretnoj banci. Dakle, na kompozitni rang moe znatnije od drugih ili

odluujue da utie bilo koji od pojedinanih faktora koji ima poseban uticaj na ukupno

stanje i nivo solidnosti banke. Kompozitni rang ne moe i ne smije predstavljati samo

prostu aritmetiku sredinu svih rangova pojedinanih komponenti.

Sposobnost organa banke da uspjeno odgovore na promjene koje se javljaju i da

se pripreme za efikasno upravljanje rizicima koji mogu da iskrsnu zbog promijenjenih

uslova poslovanja ili za pokretanje novih aktivnosti banke i uvoenje novih bankarskih

proizvoda, predstavlja jedan od posebno znaajnih faktora u procjeni profila ukupnog

rizika odreene banke i predmet ozbiljne supervizorske panje. Upravo zbog toga,

komponenti kvaliteta organa upravljanja i rukovoenja pridaje se poseban znaaj.

Rang banke utvren u skladu sa ovim kriterijima predstavlja poslovnu tajnu

Agencije i banke na koju se odnosi, a slui iskljuivo za njihove interne potrebe.

Agencija moe traiti od banaka da prema ovim kriterijima i same utvrde svoj rang i da je

o tome izvijeste na odgovarajuem obrascu koji e biti priloen uz zahtjev Agencije.

U sluaju novoosnovane banke u kojoj se nisu stekli uslovi za primjenu svih

kriterija za rangiranje, ocjenom se obuhvataju samo primjenjivi kriteriji sa posebnom

napomenom da se radi o novoosnovanoj banci.

Za uspjeno obavljanje bankarske aktivnosti koja e obezbijediti stabilan i

efikasan bankarski sistem, odluujua je uloga organa upravljanja, nadzora i rukovoenja

u bankama. Rezlutat obavljene kontrole jeste izvjetaj u kome se konstatuje stanje banke,

uoeni prekraji, nepravilnosti i slabosti, a koji se dostavlja banci. Banka ima pravo

prigovora na ispostavljeni izvjetaj. Nakon isteka roka za prigovor ili nakon razmatranja

prigovora banke, predlau se odgovarajue mjere o korektivnim aktivnostima banke u

cilju otklanjanja uoenih nepravilnosti i slabosti u poslovanju.

Supervizija banaka u zemljama EU i zemljama bive Jugoslavije

Problematika supervizije bankarskog sistema, ali i cjelokupnog finansijskog

sistema, zasigurno je jedno od najaktuelnijih pitanja ekonomije svake zemlje. Dok se

neke zamlje okreu ka modelu supervizije cjelokupnog finansijskog sistema, dakle trita

vrijednosnih papira, drutava za osiguranje i bankarskog sistema, od strane jednog tijela,

druge zemlje, poput npr. Francuske, imaju relativno veliki broj tijela za superviziju

cjelokupnog finansijskog sistema. Sa ciljem da se posmatrana problematika to vie

priblii, doli smo do sljedeih podataka o broju institucija i nadlenostima istih u nekim

od zemalja lanica EU.

12

Tabela 1. Pristup superviziji finansijskog sektora u zemljama EU

Broj

institucija

nadlenih za

superviziju

Drava Nadlenost

1 Austrija FMA-cjelokupna finansijska supervizija

1 Belgija CBFA-cjelokupna finansijska supervizija

1 Danska DFSA-cjelokupna finansijska supervizija

1 Irska Centralna banka i uprava za finansijske usluge (CBFSAI)

1 Njemaka BaFin-cjelokupna finansijska supervizija

1 vedska SFSA-cjelokupna finansijska supervizija

1 Velika

Britanija FSA-cjelokupna finansijska supervizija

2 Finska FFSA-supervizija banaka

ISA-supervizija osiguranja

3 Slovenija

Banka Slovenije-supervizija banaka

SMA-trite vrijednosnih papira

ISA-drutva za osiguranje

3 Poljska

KNM-supervizija banaka (u okviru Centralne banke)

KPWiG-trite vrijednosnih papira

KNUiFE-supervizija osiguravajuih drutava i

mirovinskih fondova

3 Grka

Centralna banka

Komisija za trite kapitala

Direkcija za drutva za osiguranje i aktuare

3 Italija

Centralna banka-supervizija banaka

CONSOB-supervizija trita kapitala

ISVAP-supervizija drutava za osiguranje

3 Nizozemska

Centralna banka-bonitetni nadzor finansijskog sistema

PVK-nadzor mirovinskih fondova i osiguranja

AFM-nadzor zatite zakonitosti poslovanja

6 Francuska

CB-nadlena za banke i investicijske tvrtke (zasebna

institucija veoma povezana sa centralnom bankom)

CECEI-izdavanje odobrenja za rad banaka

CRBF-donoenje regulative za superviziju banaka

COB i CMF-sektor vrijednosnih papira

CCA-trite vrijednosnih papira

Izvor: ECB i web stranice

Iz navedene tebele moe se lako zakljuiti da postoji jako veliki broj moguih

rjeenja za superviziju cjelokupnog finansijskog sistema.

13

Kada je rije o ostalim zemljama bive Jugoslavije, moemo rei da je za superviziju

banaka zaduena centralna banka svake pojedine zemlje. Tako je u Republici Hrvatskoj

za superviziju bankarskog sektora nadlena Hrvatska Narodna Banka. Meutim, pored

Hrvatske Narodne Banke postoje jo 4 institucije nadlene za superviziju finansijskih

institucija i trita, i to: Komisija za vrijednosne papire, Direkcija za nadzor drutava za

osiguranje, Agencija za nadzor mirovinskih fondova i osiguranja i Ministarstvo financija-

Uprava za financijski sustav. Kada je rije o Republici Makedoniji, supervizija

bankarskog sektora je u nadlenosti Narodne Banke Republike Makedonije, odnosno

Direkcije za superviziju i Direkcije za bankarsku regulativu. Narodna Banka Srbije, kao i

Centralna Banka Crne Gore, nadlene su za superviziju bankarskog sektora unutar svojih

teritorija. Tendencija svake od navedenih banaka jeste unapreenje postojeeg modela

supervizije, te njegovo maksimalno usaglaavanje sa postavkama Bazelskog komiteta.

Aktuelna problematika supervizije banaka u BiH

Ve ranije smo naglasili da je supervizija bankarskog sektora u BiH podijeljena

izmeu entiteta. Obje entitetske agencije za bankarstvo su uloile znaajne napore da se

tehniki i kadrovski ojaaju. Naime, kvalitet supervizije nad bankama je vaan faktor za

stabilizaciju sektora. Postoji potreba za unapreenjem supervizije banaka, kako bi se

omoguio pravovremen i kvalitetan nadzor i osigurali jednaki uslovi za poslovanje

banaka u cijeloj zemlji.

U posljednjih sedam godina sve je vea poslovna saradnja izmeu banaka u BiH.

Pojedine banke otvaraju svoje filijale u oba entiteta. Banke iz FBiH imaju poslovne

jedinice u RS-u i Brko distriktu, i obratno. Neophodno je jaati koordinaciju rada

izmeu entitetskih agencija za bankarstvo. Naroito je vano nastaviti usklaivanje

bankarske regulative sa Bazelskim principima i smjernicama EU.

Postoje miljenja da bi trebalo razmotriti mogunost uspostavljanja jedinstvene

Agencije za superviziju banaka na nivou BiH. Naime, smatra se da bi takav potez

smanjio trokove supervizije banaka, omoguio bolju iskoritenost kapaciteta, te ojaao

jedinstvenost ekonomskog prostora u BiH.

S druge strane, predstavnici OHR-a naglaavaju potrebu da se centralizuje nadzor

nad bankama u BiH, koja bi bila u nadlenosti Centralne banke, kako bi se ojaao

bankarski sistem u naoj zemlji. Smatra se da bi takav potez doprinio veem povjerenju u

bankarski sistem, privlaenju stranih investitora, smanjenju kamatnih stopa, te poveanju

neophodnih kredita koji bi bili dostupni malim i srednjim preduzeima.

I guverner Centralne banke Kemal Kozari insistirao je na prelasku supervizije u

Centralnu banku, jer smatra da e se na taj nain bolje zatititi interesi graana i

deponenata. Prema procjenama Centralne banke, formiranje jedinstvene agencije za

nadzor finansijskog sistema ne bi bio lak korak. Oni smatraju da bi integracija najlake

prola kroz Centralnu banku, jer ona nudi decentralizovani model. Naime, i dalje bi ostale

agencije za bankarstvo na terenu, u Banjoj Luci i Sarajevu, kao filijale CBBiH, s tim to

14

bi formirali odbor za superviziju pri CBBiH. On bi donosio kljune odluke o izdavanju i

oduzimanju licenci, donoenju propisa, te bi formirao mjeovite kontrole za superviziju

komercijalnih banaka na cijelom prostoru BiH. Postavlja se pitanje koliko bi ovakava

zamisao CBBiH doprinijela smanjenju trokova, kao i mogunosti da se uspjeno definie

uloga i odgovornost odbora i filijala predloenog modela.

Nasuprot navedenom miljenju CBBiH, kljuni ljudi RS naglaavaju da su uslovi

za bankarsko poslovanje u entitetima potpuno isti, te da banke rade po zakonima i

propisima koji se pripremaju u dogovoru sa CBBiH. Oni su protiv ukidanja Agencije RS

i njenog pripajanja CBBiH, jer bi se takvo rjeenje protivilo Ustavu prema kojem je

bankarski sektor u nadlenosti entiteta. Vlada RS-a se, umjesto gaenja Agencije RS,

zalae za proirenje njene nadlenosti na kontrolu mikrokreditnih i tednokreditnih

organizacija.

Oigledno je da je problematika supervizije izuzetno sloena i interesantna za

mnoge nivoe upravljanja, radi ega emo u nastavku rada pokuati sagledati mogue

razloge za i protiv prenosa supervizije banaka pod okrilje Centralne banke.

Institucionalni okvir

Ne postoji jedinstven rjeenje, univerzalni model organizovanja supervizije.

Osnovni cilj razvoja supervizije je izgraditi efikasan institucionalni okvir nadzora koji e

osigurati stabilnost finansijskog sistema. U tom pogledu meunarodne institucije daju

odreene smjernice za efikasnu superviziju:

- jasan cilj supervizije,

- strunost i profesionalnost,

- nezavisnost,

- kvalitetno finansiranje,

- meusobna saradnja izmeu institucija.

Odluka o izboru institucionalnog okvira je izuzetno vana jer se izborom modela direktno

utie na nezavisnost, nain finansiranja, modele saradnje izmeu institucija nadzora.

Optimalno rjeenje supervizije bankarskog sektora se mora traiti u sklopu supervizije i

drugih sektora finansijskog sistema.

Takoe, treba imati u vidu da proces institucionalnog ustroja nije ni brz i jednostavan

proces. S obzirom na to preporuka je da se izmjene institucionalnog okvira vre u periodu

stabilnosti finansijskog sektora. U praksi se pokazalo da se u prvih pola godine do godinu

dana kvalite t supervizije smanjuje zbog internog preustrojavanja, ali i zbog vremena

potrebnog za prihvaanje jedinstvenog cilja supervizije.

Odgovor na pitanje kako optimalno organizovati sistem supervizije finansijskog sektora

zahtjeva analizu stanja, trendova, kao i analizu postojeih modela.

15

Analiza stanja u finansijskom sistemu BiH

Struktura i razvijenost finansijskog sektora

Finansijski sistem u BiH je mali, nerazvijen, u sistemu dominiraju banke. Jedini

finansijski instrument su dionice. Strukturu finansijskog sistema ine:

centralna banka sa sistemom komercijalnih banaka,

mikrokreditne organizacije,

berze,

osiguravajua drutva.

Centralna banka funkcionie kao valutni odbor.

Zakonska regulativa i trenutni institucionalni okvir

Zakonska regulativa je u nadlenosti entiteta odnosno Distrikta Brko. Supervizija je,

takoe, organizovana na nivou entiteta. Prema tome imamo za bankarstvo imamo tri

zakona, dvije nadzorne agencije. U RS sektor osiguranja nije regulisan pa ne postoji ni

nadzorna institucija.

Tabela 2: Finansijski sistem, zakonska regulativa i institucije nadzora u BiH

Entiteti Zakonska regulativa Nadzor

Ban

kars

ki

sek

tor

FBIH Zakon o bankama FBiH Agencija za bankarstvo

FBiH

RS Zakon o bankama RS Agencija za bankarstvo RS

Distrikt Brko Zakon o bankama

Trite vrijednosniha

pap

ira

FBIH Zakon o vrijednosnim papirima

Zakon o drutvima za upravljanje

fondovima i investicionim fondovima

Zakon o registru vrijednosnih papira

RS Zakon o hartijama od vrijednosti

Zakon o privatizacijskim investicionim

fondovima i drutvima za upravljanje

Zakon o centralnom registru hartija od

vrijednosti

Distrikt Brko

16

Sek

tor

osi

gu

ran

ja

FBIH Zakon o drutvima za osiguranje u

privatnom osiguranju

Zakon o osiguranju od odgovornosti za

motorna vozila i ostale odredbe o

obaveznom osiguranju od odgovornosti

Zakon o posredovanju u privatnom

osiguranju

Agencija za nadzor

osiguranja FBiH

RS

Distrikt Brko

Napomena: Preuzeto iz prezentacije kolegice iz Agencije za bankarstvo FBiH

Zakonska regulativa za bankarski sektor je usklaena meu entitetima i sa meunarodnim

standardima. Meutim oigledne su razlike u razvoju ovog sektora po entitetima to se

ogleda u broju i snazi banaka.

Prijedlozi za izmjenu postojeeg oblika organizovanja supervizije

Posljednjih godina u BiH se govori o novom okviru supervizije banaka. Podijeljenost

trita, tri zakon, dvije agencije za bankarstvo su dalje neprihvatljivi. Prema tome,

cijenimo da je objedinjavanje supervizije banaka dobro rjeenje, s tim da su podijeljena

miljenja oko institucionalnog okvira.

Dva su prijedloga u tom pogledu: na jednoj strani organizovanje supervizije kao

samostalne agencije, a na drugoj stavljanje supervizije pod kiobran centralne banke.

Institucionalni oblik supervizije banaka mora se razmatrati s obzirom na cjelokupni

finansijski sistem. Banke dominiraju sistemom, ali u cilju odravanja finansijske

stabilnosti veoma je vaan i supervizija ostalih institucija finansijskog sistema.

Trendovi razvoja finansijskog sistema globalno i lokalno

Generalno se razlikuju situacije u zemljama sa razvijenim finansijskim sistemom u

odnosu na zemlje u razvoju.

Praksa do prije petnaestak godina je bila takva da je svaki pojedini segment finansijskog

sistema nadzirala zasebna agencija, zbog toga to su razne vrste finansijskih institucija u

praksi bile strogo podijeljene. Trendovi razvoja su doveli i do promjena u

institucionalnom okviru.

Promjene na bankarskom i finansijskom tritu se ogledaju u koncentraciji, deregulaciji,

konglomeraciji i internacionalizaciji bankarskog i finansijskog sistema.

17

Promjene u finansijskoj strukturi Dolazi do razvoja novih finansijskih institucija i novih proizvoda finansijskih derivata.

Pojavom novih institucija relativno se smanjuje pozicija komercijalnog bankarstva.

Poslovanje komercijalnih banaka se proiruje na finansijska trita.

Deregulacija-reregulacija Radikalno se smanjuje regulacija banaka i drugih finansijskih intitucija to je dovelo do

jakog poveanja konkurencije izmeu banka, kao i izmeu njih i drugih finansijskih

institucija. Takoe, se ukidaju barijere izmeu komercijalnih banaka, investicionih

banaka i osiguravajuih drutava. Nakon nastanka globalne finansijske krize poveani su

zahtjevi za novom i snanijom bankarskom regulacijom (reregulacija).

Koncentracija Smanjuje se broj banaka, a kroz proces integracije putem fuzija i akvizicija stvaraju se

finansijski konglomerati. Tendencija koncentracija (okrupnjavanja) bankarskih institucija

je jako izraena u EU.

Internacionalizacija Multinacionalne banke rie svoje poslovanje na druge zemlje. U EU je dolo do stvaranja

jedinstvenog pasoa za sve banke iz zemalja lanica unije. Banke koje su dobile

dozvolu za rad u nekoj od zemalja EU automatski imaju pravo da posluju u svim

zemljama EU.

to se tie supervizije trend u razvijenim zemljama je objedinjavanje supervizije u jednu

instituciju. Razlog su navedene promjene to je dovelo do nestajanja razlika izmeu

raznih oblika finansijskih institucija.

Sve ove promjene utiu na rast nestabilnosti trita i samu superviziju ine

kompleksnijom. Pred superviziju se stavljaju zahtjevi za razvoj metodologije,

specijalistika znanja, kontinuiranu edukaciju kadrova.

Modeli supervizije

Finansijski sistem svake zemlje ima odreene specifinosti koje uslovljavaju izbor

pojedinog modela.

Bez obzira da li je supervizija organizovana samostalno ili pod okriljem centralne banke

ona mora usko suraivati sa centralnom bankom. EU podrava aktivnu ulogu centralne

banke u nadzoru finansijskog sistema, a posebno bankarskog sektora.

Danas u svijetu postoji tri osnovna modela supervizije:

- model specijalizacije

- dualni model

- integracija.

18

Prema modelu specijalizacije supervizija je organizovana na nain da za svaki segment

trita nadzire zasebna institucija. Nadzor banaka u ovom modelu je organizovan

samostalno i/ili pod okriljem centralne banke.

Dualni model ima vie varijanti:

- zajedniki nadzor banaka i berzi: samostalna agencija, centralna banka ili ak vladin odjel, a posebna agencija vri nadzor osiguranja,

- zajedniki nadzor banaka i osiguranja (jedino u Australiji i Kanadi), posebna agencija vri nadzor berzi,

- nadzor banaka odvojeno kao samostalna agencija ili pod centralnom bankom, zajedniki nadzor berzi i osiguranja.

Model integracije: potpuna integracija nadzornih tijela u jednoj agenciji.

Tri navedena modela poblie su prikazana sljedeom slikom:

Slika 1. Modeli supervizije:

1. Model specijalizacije

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Dualni model

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Integracija

U izboru modela treba razmotriti sljedee:

- razvijenost finansijskog trita

- meuzavisnost institucija finansijskog trita,

- racionalno koritenje i razvoj raspoloivih resursa (ljudski, materijalni, finansijski)

- politiku i finansijsku nezavisnost supervizora,

Berze

Banke i Berze Osiguranje

Osiguranje Banke

Banke i Osiguranje

Berze i Osiguranje

Berze

Banke

Banke, Berze i Osiguranje

19

Supervizija banaka u BiH pod kiobranom CBBH / da ili ne

Nakon razmatranja vezanih za samu superviziju banaka, njen ustroj u Bosni i

Hercegovini, te analizu opcija vezanih za institucionalni okvir, malo emo se detaljnije

pozabaviti pitanjem datim u naslovu rada.

Da bismo donijeli konaan sud o tome da li supervizija banaka u BiH treba biti pod

kiobranom Centralne banke BiH, i koje bi bile mogue prednosti i nedostaci takvog

scenarija, razmotriemo jo par pitanja.

U kontekstu naprijed definisanih trendova, koji pokazuju da se uglavnom ide ka

objedinjavanju supervizije za kompletan finansijski sektor u jednu instituciju, sjetiemo

se i da model supervizije zavisi i od stepena razvijenosti finansijskog sektora. Kako je isti

u BiH nerazvijen (karakterie ga tek razvijenost bankarskog sektora), teorija sugerie da

je u tom sluaju poeljno ii na superviziju bankarskog sektora u sklopu aktivnosti koje

obavlja CB.

Meutim, ne treba izostaviti iz vida injenicu da zbog valutnog odbora CBBH ima

ograniene mogunosti upravljanja monetarnom politikom u BiH. Zbog toga emo prije

zakljuka obaviti dodatno istraivanje kako bismo saznali ko vri superviziju banaka u

drugim zemljama koje imaju valutni odbor.

Tabela 3. Supervizija banaka u zemljama koje imaju CBA

Argentina The Superintendency of Financial and Exchange Institutions (SEFyC) is

responsible for banking supervision in Argentina. The SEFyC operates

under the Charter of the Central Bank (BCRA); it is attached to the Office

of the President of the BCRA and is funded by the BCRA's budget.

Hong Kong The Hong Kong Monetary Authority (HKMA) was established on 1 April

1993 by merging the Office of the Exchange Fund with the Office of the

Commissioner of Banking. Its main functions and responsibilities are

governed by the Exchange Fund Ordinance and the Banking Ordinance

and it reports to the Financial Secretary.

Estonia In Estonia, banking supervision is carried out by the EFSA: The Estonian

Financial Supervision Authority

Lithuania Bank of Lithunia

Latvia Starting from July 1, 2001 the Latvian Banking system is supervised by

the Financial and Capital Market Commission that incorporated the

supervision department of the Bank of Latvia.

Bulgaria The Banking Supervision Department (BSD) which is a part of the

Bulgarian National Bank, an autonomous central bank

Belarus The National Bank of the Republic of Belarus

Izvor: Internet

http://www.justice.gov.hk/blis_ind.nsf/CurAllEngDoc?OpenView&Start=66&Count=30&Expand=66.1#66.1http://www.justice.gov.hk/blis_ind.nsf/CurAllEngDoc?OpenView&Start=155&Count=30&Expand=155#155

20

Pojednostavljeno, podaci prikazani u prethodnoj tabeli mogu se prikazati i na sljedei

nain:

Tabela 4. Presjek supervizije u zemljama sa CBA po kategorijama

Ko vri superviziju

Drava Nezavisna

institucija

Institucija pod

kiobranom CB

Centralna

banka

Vladin odjel

Argentina x

Bjelorusija x

Bugarska x

Estonija x

Hong Kong x

Latvija x

Litvanija x

Navedeni podaci sugeriu da je za zemlje sa valutnim odborom prihvatljivo da

supervizija banaka bude pod okriljem Centralne banke. Ipak, treba istai da je aranman

valutnog odbora u BiH najrigidniji u poreenju sa ostalim zemljama. Stoga emo

razmotriti i ostale specifinosti nae zemlje koje imaju uticaja na izbor rjeenja.

Politiki otpori procesima ujedinjenja

Postoji politiki otpor u RS-u za objedinjavanje agencija pod kiobran CBBH. Dva su

glavna razloga za ovakav stav:

ABRS je pravni nasljednik Narodne Banke RS-a.

Bez daljih komentara, prikazaemo logo ABRS i logo FBA koji svaki za sebe govore

o pristupu ljudi koji vode ove dvije agencije

Logo ABRS: Logo FBA:

Politike snage iz RS-a protive se svim inicijativama koje ovlatenja entiteta prebacuju na dravni nivo.

U toku inicijativa za objedinjavanje agencija za bankarstvo voeni su politiki procesi

vezani za reformu policije u BiH. Zbog stava politiara iz RS-a ova inicijativa je

propala. Isto se deava sa svim drugim inicijativama za ujedinjenje koje obino

pokreu snage iz FBiH.

21

Ukoliko i doe do rezultata, obino je to na nain da novonastala institucija bude

locirana u Banjaluci i pod znatnom je kontrolom struktura iz RS-a. U kuloarima se

ve govori o tome da i ako doe do objedinjavanja agencija i stavljanja istih pod

kiobran CBBiH, velika je vjerovatnoa da e i jedna i druga institucija biti locirane u

Banjaluci. Nepotrebno je govoriti koliko bi takvo rjeenje bilo besmisleno, s obzirom

na velike razlike u razvijenosti bankarskog sektora izmeu dva entiteta.

Osvrt na nastanak agencija za bankarstvo (FBA i ABRS)

U kontekstu objedinjavanja supervizije i eventualnog stavljanja pod kiobran CBBiH,

moda je potrebno naglasiti i sljedee:

- FBA nastala je izdvajanjem odjela za superviziju banaka iz okrilja CBBiH

- ABRS je oformljena kao pravni sljedbenik Narodne banke RS, koja kao takva vie nije

mogla postojati.

Stav CBBH

Centralna banka Bosne i Hercegovine vrlo aktivno vue superviziju banaka pod svoj

krov. Tekstovi iz novina koji su dati u prilogu to potvruju. Za potrebe ovog dokumenta,

izvadiemo samo dijelove novinskih lanaka, u kojima predstavnici CBBiH opravdavaju

svoja nastojanja da supervizija banaka bude pod njihovom kontrolom:

oj bankarskoj superviziji, koju su provodile

entitetske agencije za bankarstvo, CBBiH je imala ulogu koordinatora, ali nije imala

agencija supervizija

bankarskog sistema u BiH u posljednjih

nekoliko godina.

1) supervizija postati jedinstvena

vakva struktura, sa tri institucije,

neophodno da supervizija nad bankama bude obavljana kao nad jedinstvenim

pravnim licem.

22

2)

banaka, a koje imaju svoje filijale ovdje", kazao je guverner na konferenciji za

novinare u Sarajevu.

3) e. Razumljivo

cijele BiH.

4) supervizija mora biti implementirana na u svog

BiH", pojasnio je guverner Nicholl. Osoblje agencija

osnovama.

Dvije entitetske agencije za bankarstvo postale bi

funkcija biti u potpuno

lo bi odbor za

agencija

superviziju.

Pored stavova koje je iznio gospodin Peter Nicholl, nekadanji guverner CBBiH, sadanji

guverner, g. Kemal Kozari, izmeu ostalog je potencirao i sljedei argument:

O -5

imaju dvije filijale, isti bi revizori kontrolisali banke i oba entiteta.

Ono to treba preispitati u navedenim citatima je sljedee: koji od ovih argumenata idu u

korist objedinjavanju agencija pod isti krov, a koji konkretno govore o stavljanju pod

krov CBBiH i direktne koristi koje e proces supervizije banaka imati od toga. Namee

se zakljuak da je veina argumenata validna s aspekta ujedinjenja bankarske supervizije,

ali je malo konkretnih razloga da to bude uinjeno stavljanjem pod krov CBBiH.

23

Stav FBA i ABRS

U rijetkim izjavama datim medijima na ovu temu, elnici entitetskih agencija za

bankarstvo slau se da je potrebno ii u procese objedinjavanja agencija na dravni nivo.

U intervjuu od 21.10.2005. godine, direktor Agencije za bankarstvo Federacije BiH

Zlatko Bar izjavio je da je: normalan slijed razvoja supervizije koja mora pratiti

bankarstvo jedinstvena supervizija u BiH s obzirom na to da postoji jedinstveno

.

Predstavnici FBA otvoreno zagovaraju i koncept stavljanja dravne agencije pod

kiobran CBBiH, to je vidljivo iz medijskih isjeaka datih u prilogu.

Slino, Duanka Novakovi, (odlazei) direktor Agencije za bankarstvo RS, u intervjuu

datom Nezavisnim novinama 31.03.2006. godine, navodi: Supervizija bankarskog

sve banke, s obzirom na to da rade pod istom zakonskom regulativom u oba entiteta,

trebalo da imaju i jednake uslove kontrole. izazvale bi

entitetske agencije za bankarstvo i uspostavi jedinstven nadzor pod okriljem CB BiH.

Stav 'meunarodne zajednice'

U vrlo zanimljivom izvjetaju koji je za USAID BiH sainila konsultantska kua

BearingPoint, pod naslovom Strengthening bank supervision in Bosnia-Herzegovina

Phase III; Final report for the contract end (as of 31 July 2005), moe se saznati vie o

nastojanjima USAID-ovog projekta o objedinjavanju dvije agencije za bankarstvo pod

isti krov.

Ovaj izvjetaj na 90 strana, koji se moe nai i na internetu, opirno govori o ciljevima,

aktivnostima i rezultatima takvih nastojanja. Iz drugih izvjetaja i iz medija, poznat je i

stav MMF-a i EU koji takoe forsira objedinjavanje dviju agencija pod isti krov.

Ipak, nije izriito reeno da budua agencija na dravnom nivou obavezno mora biti

pod kiobranom CBBiH. Tako se kod definisanja ciljeva projekta navodi, citiramo:

harmonize efforts of the banking agencies with an objective of consolidating banking

supervision at the state level or under the Central Bank. (uskladiti napore agencija za

ili pod

Centralnom bankom).

24

Prednosti i nedostaci stavljanja SB pod kiobran CBBH

I pred sami kraj, naredna tabela saeto prikazuje koje su to prednosti i nedostaci

stavljanja supervizije banaka pod kiobran CBBiH:

Supervizija banaka pod kiobranom CBBH

Prednosti - politika i finansijska nezavisnost - bre usvajanje meunarodnih standarda u oblasti supervizije - vii stepen koordinacije supervizije sa zemljama u kojima su matice

stranih banka u BiH

- snaga kadrova - nii trokovi

Nedostaci - mogu sukob interesa

- preoptereenost brojnim funkcijama centralne banke.

- visok neformalan uticaj (s obzirom na aranman valutnog odbora i manjak

instrumenata monetarne politike)

- trend u svijetu pokazuje kretanje prema jednoj nezavisnoj agenciji koja

nadzire cijeli fin sektor

Vrlo je vano navedene prednosti preispitati sa take gledita koliko su one vezane

za samu CBBiH, a koliko jednostavno za proces ujedinjenja dvije postojee agencije

pod isti krov.

ZAKLJUAK

Kratkorono:

- Objediniti dvije agencije za bankarstvo u ABBiH Agenciju za bankarstvo BiH.

- Kako je dosta argumenata izneseno u korist objedinjavanja, a malo u korist stavljanja takve (objedinjene) agencije pod kiobran CBBiH, zakljuak ovog

rada bio bi da nema potrebe za takvom vrstom nadzora od strane CBBiH.

- Pojanjeni su i dodatni argumenti koji idu u prilog ovakvom stavu: o aranman valutnog odbora utie na aktivnosti CBBiH o injenica da je FBA nastala izdvajanjem odjela za superviziju banaka

iz CBBiH, te da je ABRS zapravo pravni nasljednik NBRS

Dugorono:

- Razvojem finansijskog sektora u BiH, realno bi bilo oekivati da superviziju cjelokupnog finansijskog sektora preuzme Agencija za superviziju

finansijskog sektora, kao nezavisna institucija, pa je tim vie svako sadanje

vraanje pod krov CBBiH neproduktivno.

25

Literatura

- The Organizational Structure of Banking Supervision, by Prof. C.A.E. Goodhart Financial Stability Institute Bank for International Settlements Basel, Switzerland.

November 2000-10-25

- Strengthening Bank Supervision in Bosnia-Herzegovina Phase III: Final Report for USAID B&H. July 31, 2005. Written by Emerging Markets Group of BearingPoint,

Inc.

- Opinions on the Optimum Institutional Structure for Bank Supervision, written by Tom Tzsr, University of Economics in Bratislava

- The Role of Central Banks in Prudential Supervision, European Central Bank

- Building an Effective Framework for Bank Supervision: Prudential Regulation and Banking Supervision. Written by Polizatto, Vincent P. (Vittas, Dimitri, ed.)

- Banke u BiH, novembar 2005

- Zatita potroaa kao cilj bankovne supervizije, Meunarodni znastveni skup, Opatija, veljaa 2005.

- Kriteriji za interno rangiranje banaka od strane FBA, 2002.

- Zakon o Agenciji za bankarstvo

- Odluka o superviziji

- prezentacija kolegice Suade Sari iz Agencije za bankarstvo FBiH

Sljedee web stranice:

www.cbbh.gov.ba

www.fba.ba

www.abrs.ba

www.nbrm.gov.mk

www.fsa.gov.uk

www.apra.gov.au

www.hnb.hr

www.bafin.de

www.cb-cg.org

http://www.cbbh.ba/http://www.fba.ba/http://www.abrs.ba/http://www.nbrm.gov.mk/http://www.fsa.gov.uk/http://www.apra.gov.au/http://www.hnb.hr/http://www.bafin.de/http://www.cb-cg.org/