321

5. DÖŞEMELER

Döşemeler konusu çok geniş kapsamlı olduğundan, burada sadece kısıtlı olarak ve yalnızca yapıfiziksel açıdan incelenecektir. Döşeme, binanın insanlarla sürekli temas halinde bulunan, insanların dokunduğu, üzerinde yürüdüğü ve çok çeşitli şekillerde kullandığı bir yüzeyini oluşturur. Döşeme-lerin hem sıhhi, hem statikfiziksel hem de kimyasal görevleri olabilir. Kaba kat tavanı üzerine eklenen her tabaka, döşeme sayılır. Bu nedenle döşeme nadiren tek tabakalıdır. Genellikle 3-6 değişik mal-zeme tabakasından meydana gelir. Burada belirleyici önemli fonksiyonlar en üstte gö-rünen kullanım tabakası ve bir alt tabakanın ortaklığı ile yerine getirilebilir. Đdeal bir döşeme yoktur. Söz konusu işlev için en uygun döşeme yapısını tasarlamak projecinin görevidir. 5.1. CĐNSLERĐ Döşemeler anorganik veya organik malze-melerden veya karışımlardan imal edilebi-lirler. Organik bağlayıcıları ve anorganik

katkıları olan (örneğin asfalt şaplar) veya bunun tersi döşemeler mevcuttur (taş tahta şap).

Tablo 33 de döşemeler için en elverişli kul-lanım tabakaları ve bunların malzeme grup-ları verilmiştir.

Döşemelerin uygulamaları oldukça çeşitli-dir. Şu uygulamalar söz konusudur;

• Masif şaplar, tek veya çok tabakalı, anorganik veya organik katkı veya dol-gu malzemeleri olan ve olmayan,

• Fayans, klinker, tuğla veya beton plâka-lardan sert kaplamalar (harç yatak için-de),

• Harç yatak içinde çelik plâkalar,

• Paralel tahtalar, parkeler ve mozaik par-keler halinde ahşap döşemeler,

• Asfalt şaplar ve tabakalar ve asfalt mas-tik kaplamalar,

• Elastik ve plastik malzemelerden kapla-ma şerit ve levhaları,

322

• Ek yeri olmayan (kaynatılmış) plastik malzeme kaplamalar ve folyoları,

• Taşlar, doğal taş ve beton levhalardan ve ahşap parçalardan kaldırım elemanla-rı.

Kendisinden beklenen görevleri en iyi şekilde yerine getiren aynı zamanda uzun

Tablo 33 Önemli döşeme cinslerine genel bakış

süre varlığını koruyan döşeme yapısı eko-nomik demektir.

5.2. GENEL ÖZELLĐKLER

Çoğu döşemelerde birbirine yabancı mal-zemeler temas halindedir. Burada bir teh-

323

like söz konusudur. Karakterleri açısından malzemeler çok farklıdır. Suyla sertleşen ve sürekli olarak belli bir nem değerine sahip olan malzemelerin yanısıra, kesinlikle hiç su ihtiva etmeyen ve özel nitelikleri olan malzemeler de mevcuttur. Projeci bunlar hakkında genel bir bilgiye sahip olmalıdır.

5.2.1. Döşemelerde nem

Hem masif şaplarda, hem de ahşap döşeme-lerde nemin önemli bir rolü vardır. Beton şaplarda ve diğer masif zeminlerdeki “ser-best nem” bu zeminlerin yüzeyleri başka tabakalarla örtülmediği sürece zararsızdır.

Normal olarak her şaptaki nem buharlaşır ve döşemede kuruma görülür. Fakat üst yüzey, difüzyon direnci şapınkinden daha yüksek olan ince bir tabaka (film) ile ör-tülmüşse nem zararlı olabilir. Bu bir çok kaplamalarda ve ince tabakalarda söz konu-sudur. Tablo 34 çimento şap ile karşılaş-tırmalı olarak µ-değerlerini ve difüzyon di-rençlerini vermektedir. Kombine döşeme-lerde şaptan yukarı sızmak isteyen nemin buhar kesici kullanım tabakasına rast gelip orada biriktiği açıkça görülebiliyor. Difüz-yon olayı oda havasının ısısı veya döşe-menin ısıtılmasıyla veya döşemenin güneş-lendirilmesiyle takviyelenmezse ve serbest su, su buharına dönüştürülemezse buhar frenleyici üst kabukta elverişsiz etkiler ve

Tablo 34 Çeşitli dö şemeler için difüzyon direnci faktörleri ve difüzyon dirençleri

hasarlar belirginleşecektir. Oluşan basınç, yapıştırıcı malzemenin adezyon kuvvetine baskın geleceğinden yükselen buhar kapla-mayı veya döşeme örtüsünü alt yüzeyden ayırıp, kaldırabilir. PVC kaplamaları altın-daki kabarcıklarda 0,3-0,5 at’ye varan bu-har basınçları ölçülmüştür. Đnşaat neminin atılmasından (kurumasın-dan) sonra her döşeme şapında, belli bir pratik nem değeri sabit kalır (Kitaplarda buna hesabi nem değeri de denmektedir). Burada bağlayıcı malzeme tarafından kim-yasal – fiziksel olarak bağlanan kristal yapı-ya bağlı olarak valans bağlarıyla sıkı sıkıya tutular ve normal sıcaklık ve buhar basınç-larında açığa çıkmaz. Nem, oda havasının nemi ve alt konstrüksiyonla denge halin-dedir. Tablo 35 Döşemelerin pratik nem değeri (Sürekli nem, hesabi nem olarak ta adlandırılırlar) (S. Kranz’a göre)

Tablo 35 de masif döşemelerin pratik nem değerleri verilmiştir. Bir beton şap üzerine sızdırmaz bir tabaka kaplanacaksa alt yüzeyin nem değeri sap-tanmalı, eğer nem % 0,5 den fazla ise kap-lama yapılmamalıdır. Bu değer döşeme cin-sine göre değişir. Nem ölçümü üst yüzeyde yapılmamalı taba-kayı derinlemesine kapsamalıdır. Kuru bir yüzey, alttan kapilar su iletimi olmayaca-ğını garanti edemez. S. Kranz, 50 mm kalınlığında bir şapı incelemiş ve şu nem değerlerini bulmuştur: Üst yüzeyde % 1,6 (kütle yüzdesi) 10 mm derinlikte % 4,9 (kütle yüzdesi) 20 mm derinlikte % 11,3 (kütle yüzdesi) Alt sınırda % 14,9 (kütle yüzdesi)

324

Alt tabakadaki su zamanla çeşitli etkilerle yukarı yükselmek ister. Orada buharlaşır ve oda havasına yayılmak ister. Bu da döşeme kaplamasına saldırması demektir.

Şaptaki nemi ölçmenin çeşitli yöntemleri vardır.

1) Gravimetrik ölçümler, araştırma ve de-ney enstitülerince gerçekleştirilmekte-dirler. Tüm kalınlığı boyunca şaptan ör-nekler alınır, su sızdırmaz şekilde paket-lenir ve araştırma merkezine iletilir. Ta-şıma süresi içinde pakete tortulanan nem de ölçümde hesaba katılır. Sonra örnek kütle sabitine kadar kurutulur ve şu formüle göre nem değeri bulunur:

kuru

kurunemli

G

GG −= …… Kütle yüzdesi

2) Özel aygıtlar yardımıyla yapılan ölçüm-ler. Bunlar her malzeme için kulanıla-maz. Bir çelik basınç tübü içinde mad-denin serbest nemi kalsiyumkarbid ile birleşir. Oluşan gaz (Asetlien) mano-metrede okunan bir basınca neden olur. Bu basınca orantılı olarak malzemenin nem değeri belirlenir. Bu yöntem için şart, malzemenin çelik tüp içindeki çelik kürelerce toz haline getirilebilir olması-dır (Örneğin ahşap yününde yanıltıcı so-nuçlar alınır).

3) Nemin tabaka üzerine yerleştirilen renk-li şeritlerle ölçülmesi. Üst yüzeye yerl-eştirilen kimyasal maddelerle örtülü bu kağıt şeritler, nem etkisiyle mavi renk alırlar. Bu metod, sadece üst yüzey nemini be-lirlediğinden pek tutulmaz.

4) Özel aletler yardımıyla elektronik öl-çümler yapılabilir. Bu ölçümlerde kesin güvenilir sayılmazlar. Prensip, şap içine yerleştirilen iki çelik elektrod arasındaki elektrik iletiminin ölçülmesidir. Bunun için çeşitli şap cinslerine uygun aletler bulunması şarttır. Beton şaptaki çimento

cinsinin değişmesi bile sonuca etki ya-pabilir. Üste yerleştirilecek kaplamanın sızdır-mazlığı ne kadar fazla ise, şapın izin verilen neminin aşılmamasına o kadar özen gösterilmelidir.

5.2.2. Döşemede elektriklenme Linoleum ve ahşap dışında döşemeler nem-lenince elektrik iletebilirler. Ahşap, asfalt, Linoleum, Lastik, mantar ve tekstil halılar kötü elektrik iletkenleri olarak bilinirler. Beton şaplar, fayans, alçı, taştahta ve sıva-ma tabakaları ise iyi iletkenlerdir. Bütün masif şaplar ise yarı iletken sayılır-lar. Döşemede çok güçlü bir iletkenlik isten-mez. Eğer çıplak elektrik kabloları ve geri-lim altındaki cisimlere temas ediyorsa döşe-menin izolasyonlu olması gerekir. Ayrıca belli bir çevre geçiş direnci olması şarttır. Bu direnç 200 ile 500 kΩ arasında deği-şebilir. Döşemenin direnci fazla büyürse (Örneğin 1000 k Ω u aşarsa) başka bir tehlike, elekt-rostatik yüklemeler söz konusudur. Canlı ve cansız cisimlerin elektrikten izole edilmiş döşeme üzerinde hareket etmeleri sonucu statik elektriklenme meydana gelir. Sürtün-me, kayma ve gezme sonucu 1000 Volt gibi yüksek potansiyel farklarına ulaşabilecek statik yükler oluşur. Elektrostatik potansiyel çevresindeki cisimlerle yük eşitlemesi yap-ma eğilimindedir. Bu da her iki yük taşıyıcı birbirine yaklaştığında ise kıvılcım atlama-sına neden olur. Đnsanlarda bu sıhhi bir teh-like değildir. Kıvılcım, iğne batmasına ben-zer bir acıya neden olur. Bunun yanısıra patlama tehlikesi olan bütün odalarda bu sayede korkunç kazalar meydana gelebilir. Yüksek elektrostatik yükler, odanın rölatif nemine büyük ölçüde bağımlıdırlar. Yüksek bir hava nemi potansiyeller arasındaki sü-rekli bir yük eşitlemesi sağlar ve elektro-

325

statik yükü çabuk düşürür. Merkezi ısıtmalı odalarda kışın hava nemi oldukça düşük olduğundan bu zamanlarda elektrostatik görüntüler sıklaşır. Daha önce çevre geçiş direncinin yüksek olması istenirken şimdi elektrik iletkenliği sayesinde elektrostatik yüklemeyi engelle-yen bir döşemenin gerektiği ortaya çıkmak-tadır. Benzin istasyonlarında ve patlama tehlikesi olan diğer odalarda, elektrostatik yükleme-lere izin veren döşemeler, yasaklanmalıdır. Bu odalarda özel önlemlerle elektrik ilet-kenliği arttırılıp, çevre geçiş direnci azatlı-lır. Bu tür döşemeler seramik, mozaik, taştahta, ayrıca linoleum, plastik ve lastik tabaka-lardan oluşabilirler. Linoleum, plastik ve lastik kaplamalarda dolgu malzemesi olarak dökme kum, spat veya tebeşir bulunma-malıdır. Bu malzemeler metale temas ettik-lerinde kıvılcım oluşturma eğilimi gösterir-ler. Dolgu olarak orta incelikte grafit tozu kullanılır. Grafit tozu kaplamanın iletkenli-ğini arttırır. Ayrıca bu malzemenin PVC kaplamalarının su alma özelliklerini düşür-düğü saptanmıştır. PVC nin elektrik direnci grafit oranına bağlıdır. % 40 lık bir grafit oranında PVC tabakanın direnci 400 k Ω, % 70 lik oranda 130 k Ω kadardır (Direnç oranı en elverişli oran olarak kabul edilir. Aşınma açısından fayans, beton ve mozaik plakalar en elverişlileridir. Plastik ve elastik malzeme kaplamaları uzun süre kullanıl-dıktan sonra aşırı derecede eskimektedirler. Tüm döşeme elemanları birbirlerine elektrik iletecek şekilde bağlanmalıdırlar. Bakır tel veya şeritlerden bir ağ bu işi görür. Bu ağın yapıştırılamsında kullanılan yapıştırıcıya da grafit katılarak iletken olması sağlanır. Ba-kır ağ daha sonra topraklanır. Đletkenlikleri nemin azalmasıyla düştüğü için taştahta (ksilolit) döşemeler elverişsiz-dirler. Kuruduğu zaman ksilolit döşemenin direnci artar.

Bu tür döşemelerin temizlenmesinde su kul-lanılabilir. Fakat izolasyon özelliği nedeniy-le balmumu kullanılmamalıdır. Sabun artık-ları iyice alınmalıdır. Aksi halde izolasyon etkisi yaparlar. Sabit veya hareketli her alet döşemeye elektriksel olarak bağlanmalıdır. Kişiler iletken ayakkabı giymelidirler. Oda nemi asgari % 50 olmalıdır.

Sadece döşemenin direnci değil alt tabaka-ları da dahil olmak üzere döşemenin tüm yapısı da belirleyicidir. Oda sakinleri tara-fından giyilen yalıtkan ayakkabılar en iyi şekilde iletkenliği sağlanmış döşemeyi bile etkisiz kılabilirler.

Elektrostatik yüklenmesi engellenmek iste-nen odaların iletkenliği asgari ayda bir kez ölçülmelidir.

Projecinin böyle özel durumlarda bir elekt-rik uzmanına danışması tavsiye olunur.

5.3. ÇEŞĐTL Đ DÖŞEMELER ĐN ÖZELL ĐKLER Đ

Her döşeme malzemesinin bir açıdan elve-rişli, bir başka açıdan elverişli olabilecek kendine has özellikleri vardır.

5.3.1. Beton şaplar

Dış ülkelerde beton şapların gerçekleştiril-mesi üzerine geniş kapsamlı kitaplar mev-cuttur. Burada sadece bazı özel durumlar-dan söz edilecektir. Betonun iyilik derecesi ve basınca dayanıklılığı, malzeme karışımı-nın yanısıra uygulama tarzına, sızdırmaz hale getirmeye ve su – çimento faktörüne bağlıdır. Beton ne kadar akıcı olarak hazır-lanırsa, karışımın tutmaması ve gözenek oluşması tehlikesi o kadar büyüktür. Çok tabakalı bir beton geçiş alt ve kullanım tabakalarından oluşur. Hazırlanması bilgi ve özen gerektiren bir iştir. Genellikle tabakalar ıslak üzerine ıslak olarak oluştu-rulurlar çünkü tabakaların birbirlerinden ay-

326

rılmaları istenmez. Betonun üstyüzeyleri ya makineyla ya da elle özenle düzeltilir, sız-dırmaz hale getirilir. Beton şapın ufalanması, kalitesiz olduğu anlamına gelmez. Her beton şapın üst yü-zeyi ufalanır. Bu mutlaka engellenmek iste-niyorsa fluat kullanılır veya boya ile yüzey tıkama yapılır. Betonun kireç kusması da kalitesine bir etki etmez. Burada çimentonun hidratlaşmasın-da oluşan ve dışarı sızan kireç hidratı söz konusudur. Kireç hidratı, havadaki karbon asidiyle karbon asitli kirece dönüşür. Bu kirecin çözülmesi zordur. Betonun kapilar-lığı düşürülerek bu kusma eğilimi azaltılır. Kimyasal katkılarla bir önlem alınmaz. 5.3.1.1. Zararlı maddeler Çeşitli buhar ve sıvılar betona kimyasal yolla zarar verirler. Çimentonun kireciyle suda çözülen sirke asitli kalsiyum (kalsi-yum asetat) oluşturan sirke buharları böyle-dir. Böylece beton kireç kaybeder ve zarar görür. Aynı şekilde laktik asitte zararlıdır. Laktik asitli çimento oluşmasıyla beton par-çalanıp, ufalanır. Beton yüzeyler üzerinde meyva, tartar asidi ve şeker bulunması zararlıdır. Hidroklorik asit ise daha tehlikelidir. Eski imalathanelerde beton döşeme üzerin-de yağ lekeleri göze çarpar. Mineral yağlar hidrokarbon karışımları ihtiva ederler. Asit değereri çok düşüktür. Bu nedenle mineral yağlar beton için tehlikeli sayılmazlar. Nebati ve hayvani yağlar yağ asidi – glise-rin ester oluştururlar. Ayrışma sonucu yağ asidi açığa çıkar. Bu da beton için tehli-kelidir. Betonun rengi değişir ve çekiç vu-rulduğunda tok ses çıkartır. Özellikle nebati yağlarda havadaki oksijenin de etkisiyle yağ asidi değeri artar, beton yumuşar. Makina dairelerinin beton zeminleri üç yıl içinde yağ içerler ve sertliklerini kaybede-bilirler. Betonun basınca dayanıklılığı, asit değerleri çok az dahi olsa mineral yağlarla

100 kp/cm2 lik bir oranda azalabilir. Kireci az çimentolu iyice sızdırmaz hale getirilmiş betonlar daha dayanıklıdırlar. Üst yüzey fluatlandırılmalı, fayans veya cam ile kap-lanmalıdır. 5.3.1.2. Đlave malzemeler Beton incelticiler, hava gözeneği oluşturu-cular, ilave malzemeleri ve sızdırmazlık malzemelerinin etkilerinin bilindiğini kabul ediyoruz. Bu tür malzemelerin mevcut çi-mento ve katkı malzemleriyle nasıl uyuş-tukları önceden denenmelidir. Örneğin klor-lu don koruyucuları betonarme için elveriş-sizdir. Betonun sızdırmazlığının özel ilavelerle dü-zeltilmiş olması, elverişli bir çekirdek yapı-sının, düşük bir su – çimento faktörünün ve benzeri işlemlerin gereksiz olduğu anlamına gelmez. Kimyasal ilavelerde genellikle kalsiyumklorid (CaCl2) bulunur. Bu malze-menin dozunda verilmesi ve önceden de-nenmesi şarttır. Malzeme yaklaşık çimento kütlesinin % 2’si oranında ilave edilir. Đyi bir dozaj, basınca dayanıklılığı arttırır fakat çekme dayanıklığını düşürebilir. Cam suyu, soda tabanlı önemli bir malzemedir. Çimen-toya kalsiyum veya sodyum silikatı olarak ilave edilir ve sertleşme olayını hızlandırır. % 4 - % 8 lik bir sodyum silikat ilavesi, ba-sınca dayanıklığı % 3 - % 5 arttırır. Betonu asit tutmaz hale getirmek için çimento miktarının % 5’ine kadar cam suyu ilave edilir. Bir çok malzemede yumurta akı maddeleri bulunur. Lysabin ve protalbin esaslı alkalik ve asitli tuzlar bunlardan sayılır. Özellikleri çabuk donmalarıdır. Bunlar toz halinde veya süt kıvamında pasta halinde ilave edilirler. Sabunlar sadece başka malzemelere bağlı olarak, genellikle tebeşir ve benzeri dolgu malzemeleriyle birlikte eklenir. Sabun yağ asidinin özellikle sodyum ve kalsiyumun alkali metallerinin metal tuzudur. Bunun

327

sayesinde fazla kireç, kireç sabununa dö-nüşür ve betonun gözeneklerini doldurur. Sabun betona litre başına 20 – 50 gram ora-nında eklenir ve sertliğini biraz düşürür. Fakat hidrofob nitelikleri sayesinde betonu sızdırmaz hale getirir ve daha iyi çalışma-sını sağlar. 5.3.1.3. Su sızdırmaz beton Su sızdırmaz betonun inşaat yerinde hazır-lanması zordur. Betonun su sızdırmazlığı su – çimento faktörüne, sertleşme şartlarına ve sonraki işlemlere bağlıdır. Çimentonun sertleştiği zaman bilindiği gibi büzülmesi, elverişsizdir. Çimentodaki kil oranı ve be-tondaki çimento oranı arttıkça büzülme (çe-kilme) düzeyi büyür. Çekirdek yapısı iyi olmalıdır. Yaklaşık % 6 ince toz olmalı, çimento ve kum tozu birlikte karışımın % 38 kadarını meydana getirmelidir. Kum tozu çimentonun % 25’i oranında kullanılmalıdır Horasan ilave edil-mesi de elverişli olarak nitelendirilir. Hava etkisiyle sertleşen beton, bağlayıcının büzülmesiyle gözenekler kazanır. Su tutmaz betonun hava ile çabucak kuruması engel-lenmeli, hemen nemlendirilmelidir. 5.3.1.4. Kayıcı beton şaplar Beton şaplar oldukça fazla büzülürler (özel-likle çimento oranı fazla olan kullanım ta-bakaları). Bu nedenle büzülen tabakanın alt tabakaya tutunması yani adezyonu azalır. Sonraki işlemlerle büzülmenin engellenip, adezyonun yeterli olabileceğinden emin olunmadığı durumlarda, beton şapın kayıcı olarak gerçekleştirilmesi daha iyidir. Yağlı veya silikonlu kağıt, iki kat cam elyaf taba-kası veya karton bu işi görür. Fakat bunun için betonun belli bir asgari kalınlıkta olma-sı şarttır. Alt yüzeye kenetlenemeyen bir beton şap, en azından 30 mm kalınlığında gerçekleştirilmesi gereken “yüzen bir şap” oluşturur. Genleşme derzleri (aslında bunlar büzülme derzleridirler) ihmal edilmemeli-

dir. Böyle şaplar çekiçle vurulduğunda boş ses verirler, fakat bu bir sakınca değildir. 5.3.2. Alçı ve anhidrit şaplar Alçı şaplar genellikle önemsiz odalarda (ki-ler-depo) kullanılırlar. Alt zemin olarak da uygulanırlar. Anhidrit şaplar son yıllarda ön plâna çıkmışlardır. Anhidrit bilindiği gibi kristal suyu olmayan alçıdır. Alçılar gibi anhidritler de sertleştiklerinde kabarırlar. Sıvı veya gaz halinde nem, anhidrit içine sızar ve anhidrit ile doymuş bir eriyik olu-şursa kristalleşme söz konusu olur ve an-hidrit kristalleri hacmin büyemesini sağlar-lar çünkü her bir anhidrit molekülüne en azından bir kristal su molekülü bağlanacak-tır. Adezyon kuvvetleri, genleşme ve basınç kuvvetlerinden zayıf olduğundan anhidrit dış sıvalar birkaç yıl sonra dökülürler. Anhidritin, nemin aralarından sızamayacağı iki tabaka arasına yerleştirilmesi doğru değildir. Normal bir atmosferin söz konusu olduğu hallerde anhidritin altının kesilmesi fakat üst taraftan “nefes” alabilmesinin sağ-lanması daha yerindedir. Mekanik etki al-tında kalmadıkları ve oda havası çok fazla nemli olmadığı sürece doğal veya sentetik anhidrit şaplar etkinliklerini uzun süre ko-rurlar. Hazırlama sırasında, sıvacı veya boyacı gibi diğer işçilerin döşeme üzerinde yaptıkları kirlenmeleri temizlememeleri, geride ya-bancı cisimler bırakmaları anhidrit şapa za-rar verecektir. Alt yüzeydeki bir sigara külü anhidrit şapta bir kabarcık oluşmasına ne-den olabilir. 5.3.3. Ksilolit şaplar Bu döşemeler diğerlerinden daha fazla uz-manlık gerektirirler. Bağlayıcı malzeme (manyezit) kaliteli olmalıdır. Sertlik derece-sinin yetersiz olmasını sağlayacak ucuz manyezitlerin kullanılması hatalıdır. Başka bir zorluk da klorlu eriyiğin dozunun ayar-

328

lanmasıdır. Aşırı bir doz her zaman tehlike-lidir. Ksilolit döşemeyle temas halinde bu-lunan bütün metaller çürür, aynı zamanda üst tabaka ve kaplamalar ksilolit döşemeye tutunamazlar. Eriyip, kapilar duvar sıvasın-dan yükselir ve sıvayı bozar. Ksilolit döşe-me üzerindeki ince sıvama ve plastik taba-kalar hasara uğrayabilirler. Ksilolit, deformasyona eğilim gösterir. De-formasyon genellikle kabarma şeklindedir. Kitaplarda bazen tersi iddia edilse de ksi-lolit donduğu zaman kabarır. 10 mm kalın-lığında ksilolit döşemesi istendiğinde taba-ka 8 mm olarak hazırlanır daha sonra kaba-rarak kalınlığı 10 mm’yi bulur. Hazırlanan ksilolit döşemelere zamanından önce yağ veya balmumu sürülmemeli, halı ve kaplamalarla hava ile bağlantısı kesil-memelidir. Bu gibi durumlarda ksilolit yu-muşak kalır. Nemli odalarda ksilolit kullanılamaz. Dam-layan musluk altlarında veya lavabo civa-rında çabucak delikler meydana gelir. Kalo-rifer daireleri veya fırınlarda da bu döşeme bir işe yaramaz. Merkezi ısıtmalı odalarda hava neminin düşük olması nedeniyle ge-nellikle çatlaklar oluşur. Fakat bu zamanın-da bir müdahale ile engellenebilir. Döşeme yağlar sayesinde nemli tutulmalı, balmumu tabakaları da bu nemin buharlaşmasını en-gellemelidir. Metal kılıflı aydınlatma iletkenleri, ksilolit döşemelerde kesinlikle kullanılmamalıdır. 5.3.4. Ahşap döşemeler Ahşap döşemeler, özellikle parke kaplama-lar huzur verici ve hoş görünüşleri ve ısı iletim değerlerinin düşük olması nedeniyle yıllardan beri tutulurlar. Fakat meşe ve gür-gen parke döşemelerde yapıfiziksel karak-terli önemli hasarlar gözlenmiştir. Günümüzdeki parkeler eski yapılardakilere göre daha çabuk aşınabilmektedirler. Bunun nedeni günümüzdeki meşe ahşabının eskile-rinin aynısı olmamasıdır. Parke ahşabının

sıkı ve sızdırmaz olması gerekir. Bunun için de yaşlı olması şarttır. Sıkı ahşaplar yüzyıl-larca eski meşelerden kesilir. Günümüzdeki ağaçlar bu yaşa ulaşamazlar. Genç meşe kerestesi nizamnamelerde taleb edilen 700 – 750 kg/m3 lük yoğunluğu dahi sağlaya-maz. Bu nedenle gözenek hacmi büyüktür, havadan higroskopik olarak daha fazla nem alabilir ve tekrar geri verir. Günümüzde parkelerin hareketlerinin daha güçlü olması böyle açıklanabilir.

Ahşap belli bir bölge içinde sıcaklık etki-lerine karşı duyarsızdır, fakat aynı şey hava nemi için söylenemez. Ahşap ve hava nemi arasında çabucak belli bir denge oluşur. Bu-nu Tablo 36 da görebiliriz.

Tablo 36 20 oC lik bir sıcaklıkta rölatif hava nemine bağımlı olarak ahşabın denge nemi

Rölatif hava nemi (%)

Ahşap nemi (M-%)

30 50 60 70 80 90 95

7 10 12 14 17 20 25

% 30 luk bir rölatif nem için parke % 7 lik bir nem değerine ulaşır. Modern, merkezi ısıtmalı binalarda rölatif hava neminin dü-şük olduğu bilinen bir gerçektir.

Isıtma peryodunun sonunda dış havanın bina içine girmesine izin verildiğinde hava nemi aniden yükselir. Yazın nem % 70- % 80 arasında değişir. Bu sayede parke nemi % 7’den % 17’ye yükselir. Artış % 10 ora-nındadır. Modern yapılarda yıl boyunca ha-va nemindeki değişmeler oldukça büyüktür.

Her ahşap, nem absorbesine orantılı şekilde şişer, hacmi büyür. Meşe için şişme değeri G. Zimmermann’a göre her % 1 lik nem artışı için ‰ 2,6 = 2,6 mm/m dir. Gürgen için bu değerler daha fazladır. Parke kolileri montajlarından birkaç gün önceden döşene-cekleri odaya getirilir ve bekletilir. Bu saye-de oda klimasına bir ölçüde uymaları sağla-

329

nır. Parke bu sayede % 12 lik bir normal neme ulaşır. Yazın % 17’ye çıkan nem değeriyle sağlanan şişme 13 mm/m dir. Isıtma peryodu sırasında nem % 7’ye düşer. Fark yine % 5’tir. Bu kez yine 13 mm/m lik bir büzülme söz konusudur. Bu değişme parke çubukları arasındaki derzlere eşit dağılsa bile gözle görülmemesi imkânsızdır. Genellikle pratikte kirlenmeyi önlemek için vernikleme yapılır ve birkaç parke çubuğu birbirine yapışır. Vernikleme-nin en yakın zayıf noktasında daha kalın bir çatlak oluşacaktır. Şişmelerden sonra tabakada kabarmalar ve kopmalar olacağından kaza tehlikesi vardır. Bunun giderilmesi şarttır. Bu olaylara karşı etkin önlemler almak kolay değildir. En iyi çare, oda içinde sabit bir hava nemi oluşturmaktır. Parke ustasının yerleştirme sırasında dar aralıklarla genleş-me derzleri oluşturması ve bu sayede alt yüzey üzerinde işlemesini asgariye indirge-mesi de etkili olacaktır. Bütün duvarlarda 15-20 mm lik genleşme derzleri bırakılma-lıdır. Bunun dışında montaj sırasında parkenin özgül nemi şöyle olmalıdır: • Dış hava ile teması olacaksa % 12 … 15 (kütle yüzdesi) • Sadece oda havasıyla teması olacaksa % 8 … 12 (kütle yüzdesi) Döşeme tahtaları ülkemizde modern bina-larda genellikle kullanılmamaktadır. Bun-larda da ahşabın işlemesine karşı yeterli

381 Bir ahşap döşemedeki genleşme derzi

1 Yumuşak elyaf yalıtım tabakası, 2 Ses yalıtım ta-bakası, 3 Beton şap, 4 Ya-pıştırmalı mozaik parke, 5 Macun içindeki derz örtücü, 6 Lastik veya plastik derz şeridi

önlem alınamamaktadır. Nizamnamelerle kalaslar arasında geniş derzler oluşması en-gellenmektedir. Döşeme derzlerinin kalınlı-ğı en fazla kalas eninin % 2,5 olmalı, 3 mm’yi aşmamalıdır. Bu tür önlemler bir işe yaramayabilir, çünkü yeni yapılarda rölatif hava nemi önce % 80 - % 90 olabilir ve in-şaat neminin uçmasından sonra ise % 30 - % 40’a düşebilir.

Yeni bir uygulama, tahtaların birbirlerine sıkıca tutkalla yapıştırılarak kayıcı döşeme olarak oluşturulmalarıdır. Tahtalar bir metal kızak üzerine oturtulurlar. Ahşabın hacim değişiklikleri odanın kenarlarına iletilir ve oralarda köprülendirilmeleri gerekir. Bu köprüleme, üzerine çeyrek yuvarlak çıta çivilenmiş ahşap kenarlıklarla sağlanabilir.

Yüksek bir ahşap neminin mantar ve mikro-organizmaların oluşturması için elverişli bir zemin hazırlayacakları bilindiğinden sürekli yüksek bir hava nemi istenmez. Ayrıca “genç” ahşap üzerine buhar kesici ve sız-dırmaz plastik ve linoleum tabakaların kap-lanması, yıllardan beri reddedilen bir uygu-lamadır.

Alt zemindeki derzler doğal olarak parke kaplamaya kadar yükselmeli ve bu tabakayı da kesmelidir. Şekil 381 de ilginç bir parke kaplaması derzi gösterilmiştir. Burada bir beton şap üzerine yapıştırılmış 43 mm ka-lınlığında bir mozaik parke tabakası söz konusudur. 20 mm genişliğindeki genleşme derzi kesintisiz yukarıya kadar iletilir ve bir derz örtücü ahşap parça ile örtülür.Bu parça

330

bitüm içine sıkıştırılmıştır (Burada bitüm yerine daha kalıcı bir malzeme olan plastik reçine macunu daha yerindedir). 5.3.5. Asfalt şaplar Đçlerinde su bulunmadığı ve kuruma sorun-ları olmadığı için asfaltlar özellikle tutul-maktadır. Sıcak olarak dökülürler ve soğu-ma esnasında önemli ölçüde büzülürler. Bu-nun dışında kendilerine has özellikleri de vardır. Asfalt şaplar konut inşaatında ses yalıtıcı yani yüzen döşemeler olarak uygu-landıklarından termoplastik karakterleri be-lirgindir. Asfalt, keçe veya diğer yalıtım levhaları üzerine değil her zaman sağlam beton zemin üzerine dökülmelidir. Plastik elemanlarda basınca dayanıklılık de-ğeri sert yapı elemanlarınınki ile aynı de-ğildir. DIN 1996’ya göre 22o C lik bir sı-caklıkta asfaltın içeri göçme derinliği 0,5 mm’den fazla olamaz. Bu çok düşük bir değerdir. Öte yandan asfaltın basınca daya-nıklığı 100 kp/cm2 yi aşmamalıdır, aksi hal-de çatlama eğilimi gösterir. Yüksek vakum bitümler, şişirme bitümlerden daha iyi sayı-lırlar. Asfalt, linoleum ve diğer kaplamalar için iyi bir alt yüzey oluşturur. Bu durumlarda asfalt önceden pürüzsüz şekilde sıvama malzemesiyle örtülmeli veya gözenek örtücü bir ince tabakayla kaplanmalıdır. Bu-na rağmen inceltici yapıştırıcılar kullanıl-mamalıdır. Bunlar asfaltı çözebilirler. Bu nedenle asfalt üzerine kaplamalarda benzol incelticili yapıştırıcılar kullanışsızdır. DIN 1996’da belirtilen azami göçme derin-liğinin (22o C sıcaklıkta 1,5-3 mm) pratikte sağlanması olanaksızdır’ Sosyal tip ve ucuz konutta oturanlar taşınıp yerine yenileri ge-lince bu gelen kişiler mobilyalarını eski ev sahiplerinin mobilyalarını koyduğu aynı noktalara yerleştirmeyebilirler. Bu nedenle konut inşaatında asfalt şap yerine sentetik anhidrit döşemeler veya daha basiti yüzen beton şaplar kullanılmalıdır.

Aşırı ısıtılan odalarda asfalt üzerine yapıştı-rılmış parkeler çok kirlenecektir, çünkü yu-muşayan bitüm, derzlerden yukarı çıkacak-tır. Asfalt sapların çoğunlukla aynı zamanda sızdırmaz tabaka olarak da iş yapmaları beklenir. Fakat pratikte, termoplast bir mal-zeme olan asfaltın sürekli olarak sıkıştırıl-ması gerekmektedir. Bu da ancak üzerinde çok fazla yürünmesi veya üzerinden teker-lekli araçların geçmesiyle sağlanabilir. Bal-kon ve çatılarda böyle bir sıkıştırma söz konusu olamadığından beton çatlar ve su sızdırmazlığını yitirir. Asfaltın hem aşınmaz döşeme, hem de sız-dırmaz tabaka olarak kullanılması saçmadır. Sert asfaltta bitüm oranı sadece % 8 - % 12’dir. Gerisi mineral yapı ve dolgu mad-delerinden meydana gelir. Eğer asfaltın sız-dırmaz tabaka olması isteniyorsa, asfalt mastik olarak gerçekleştirilmesi gerekir. Asfalt, ancak iki katlı asgari kalınlığı 15 mm ve bitüm oranı % 16 olduğu zaman su sızdırmaz bir tabaka yerine geçebilir. Fakat bu sayede döşemenin kullanım tabakası ola-rak kullanılamıyacak kadar yumuşar (Şekil 382).

382 Dökme asfalt sızdırmaz bir tabaka değildir.

a) Mastik sızdırmaz tabakalı ıslak oda döşemesi b) Asfalt kullanım tabakalı ıslak oda döşemesi 1 Çimento harç içindeki yer fayansları, 2 Asfalt korunum tabakası, 10 mm kalınlıkta, 3 Kâğıt veya mukavva, 4 Sızdırmaz tabaka olarak asfalt mastik, 5 Soğuk ön tabaka (ince), 6 Eğim betonu, 7 Döşeme olarak asfalt şap, 20 mm, 8 Emici olmayan kâğıt.

331

Batı Berlin’de balkonlarda asfalt şaplar haklı olarak yasaklanmıştır. Bunun nedeni yukarıda anlatılan sakıncanın yanı sıra gü-neş etkisi altında yumuşayan bir asfaltın konut sakinleri için hoş bir şey olmama-sıdır.

Ayrıca ayakkabı ve çizmelere bulaşan bi-tümler çevredeki açık renk boyalı yerleri bir daha temizlenemeyecek ölçüde kirletirler.

5.3.6. Plastik ve elastik malzemeler

Pratikte bu modern kaplamaların ana mad-delerini gizleyen sayısız imalat mevcuttur.

Böyle kaplamaların dış ülkelerde, özellikle Avrupa’da kullanılan başlıcaları şunlardır.

5.3.6.1. Çeşitler

• Linoleum; mantar, keten yağı, jüt, ahşap tozu ve dolgu malzemelerinden meyda-na gelir, iki çeşit mevcuttur. a) Jüt doku üzerinde mermer taklidi

boyanmış kaplamalar. Kalınlık 2-8 mm arasında değişir. Nitelikli bir kaplama malzemesidir. Desenler birbirine geçişlidir. Bakteri tutma-dıklarından sağlık binaları için özel-likle elverişlidirler.

b) Ham maddeler diğer kaplamanın ay-nıdır fakat imalatı farklıdır. Kapla-malar sadece 2 mm kalınlığındadır ve nitrolak boya ile baskı desenleri vardır. Desen kısa sürede dökülebi-lir.

• Elastik kaplamalar (lastik) ham lastik, dolgu vulkanlama malzemeleri, parafin ve boyalardan imal edilir. Boyalı kulla-nım tabakası ve boyasız alt tabaka bir preste üst üste getirilip vulkanize edilir. Pahalı olduklarından fazla kullanılmaz-lar. Özellikle ahşap giriş, koridor ve merdivenler için uygundurlar. Yağlara

karşı duyarlıdırlar. Bunlarla temas ha-linde kısa sürede çürüyebilirler.

• PVC kaplamalar (taşıyıcısız) iki cinstir: PVC oranı düşük (% 20’den az) homo-jen kaplamalar ve çok tabakalı dolgu malzemesi üst yüzeylerinde ince şeffaf film bulunan nitelikli PVC kaplamaları. Homojen kaplamalar 1,5 – 1,8 mm ka-lınlıklarındadırlar. Çok tabakalı PVC kaplamalar 1,3 mm kalınlığındadırlar, iki veya üç ayrı taba-kadan oluşurlar. Bu tabakalar kaynatıla-bilir. Özellikle kontrast – kaynak ile gü-zel bir görünüm kazanırlar. PVC kaplamalar yağlara karşı duyarsız-dırlar (Dolgusuz olanlar dolgulu kapla-malardan daha az hassastır).

• Tekstil taşıyıcı üzerinde PVC kaplama-lar (Doku, jüt filmi). Bunun yanısıra altlarında keçe, lastik veya köpüklü malzeme bulunan yalıtım kaplamaları da mevcuttur.

• Duvardan duvara halılar, 0,6 mm ka-lınlığında dolgusuz PVC folyo üzerin-

383 Elastik ve plastik kaplamaların şematik gösteri-lişi

a) Desenli keçe kartonları, yapıştırılmamış b) Homojen kaplama c) Çift katlı kaplama, kullanım tabakası dolgusuz, dolgulu alt tabaka üzeri tüylendirilmiş d) Keçe veya köpük alt tabanlı ses yalıtıcılı kaplama e) Keçe tabakası üzerine ekleri kaynaklı, gerdirilme-miş ve dolgusuz plastik folyo

332

de keçe tabakası bulunur. Bu kaplama ayak sıcaklığı açısından iyidir. Bütün PVC kaplamalar soğuk, ateş ve kora karşı duyarlıdırlar. Bu kaplamaların yanısıra daha ucuz olan fazla kalıcı olmayan desenli keçe kartonları mevcuttur. Üzeri 0,5 mm’lik PVC folyo ile astar-lanmış bitümlü keçe kartonları daha da-yanıklı malzemelerdir. Şekil 383’de bu tür kaplamaların en önemlileri gösterilmiştir.

5.3.6.2. Döşemelerde nem Kaplamaların yapıştırılması ve kesilmesi, özenli bir uzmanlık işidir. Uygun yapıştırı-cının seçilmesi ve düzeltme için yapılan sı-vama da yine uzmanlık gerektirirler. Çoğu plastik ve plastik kaplamalar çok sızdırmaz olduklarından -Linoleum ve keçe kartonu hariç- taze masif alt zeminlerin nem duru-mu kaplamadan önce incelenmelidir. Şu nem değerlerine izin verilmiştir. Beton şaplarda % 3

Alçı, anhidrit şaplarda % 2

Ahşap betonu alt zeminlerde % 8

Ksilolit döşemelerde % 12 En azından iki kış geçmeden ahşap döşeme-ler plastik ve elastik malzemelerle kaplan-mamalıdır. 5.3.6.3. Zorluklar Bu modern döşeme kaplamalarında sık sık zorluklarla karşılaşılabilir. Bunun nedeni oda ısısında yeniden etkinleşen ve kaplama-da farkedilir büzülmelere yol açan Latent (kapalı kalmış = yerleşik) gerilimler olabi-lir. Bu sayede kaplama tabakaları arasında ge-niş, toz toplayıcı derzler meydana gelir ve çirkin bir görünüm arzederler. Tabakalar birbirlerine kaynatılırsa bu engellenir. Fazla

dolgulu kaplamalara kaynak yapılamaz (ay-nı şekilde lastik kaplamalara da). Đyi PVC tabaka ve levhalar birbirlerine sıkıca kay-nak edilebilir. Kaynak olayı modern aletlerle kolaylaştırıl-mıştır. Kaynak şeritleri renklendirilebilir ve estetik etki arttırılabilir. Böyle kaplamalar üzerinde yoğun bir yaya trafiği olsa bile yıllar boyunca gözle görünür bir aşınma tes-bit edilemez. Yapı pratiğinde bu kaplamalarda kısmen buhar sızdırmazlığın yol açtığı şu güçlük-lerle karşılaşılabilir: a) Kaplamada uzun yarım sosis şeklinde

kabarcıklar oluşur. Bunlar kaplama ya-pıldıktan kısa süre sonra meydana çıkar. alt zeminde hâlâ bol miktarda nem vardır. Kaplama bozulmuştur ve yeni-lenmesi şarttır.

b) Kaplama işleminden kısa bir süre sonra yuvarlak veya oval kabarcıklar ve tüm-sekler oluşur. Nedeni, incelticili yapıştı-rıcının kalanlığı fazladır veya kaplama altındaki havanın tümü dışarıya çıkartıl-mamıştır. Bu kabarcıkların şekli nemin oluşturduklarınkinden biraz farklıdır.

c) Kaplama çabuk kirlenir ve kahverengi çirkin bir renge dönüşmeye başlar. Ev kadını işgüzarlıkla kaplamayı çok sık temizlemiştir. Kapama üzerinde kalın bir balmumu filmi oluşmuş ve toz çek-meye başlamıştır.

Çözücü temizleme maddeleriyle bu gö-rüntü giderilebilir.

d) Kaplama siyah renkli lastik ayak veya tekerleklerle temas edince giderilmesi olanaksız olan koyu renk çizgiler olu-şur. Böyle temas noktaları altlıklarla izole edilmelidir.

Bunlar arasında en fazla nem kabarcıklarına rastlanır. Đnşaatın hızlı bir tempoda yapıl-ması da nem kabarcıkları oluşması ihtimali-ni arttırır. Dış ülkelerde betonun üst yüzeyi-ni özel yansıtıcı ve ısı kaynaklarıyla kurutan ve bunun üzerine sızdırmaz kaplama yapan

333

firmalar da mevcuttur. Bir beton şapın üst yüzeyindeki suyu almak karmaşık bir işlem değildir. Fakat hiçbir işe yaramaz çünkü geride kalan nemin yukarı çıkması ve kap-lamayı deforme etmesi engellenemez.

Sızdırmaz plastik kaplamalar üzerinde ilk-baharda veya yazın su oluşuyorsa bunun suçlusu nemli sıcak yaz havası olabilir. Kaplama da soğuk bir tavan üzerinde yer aldığından su yoğuşacaktır.

Daha kaliteli plastik ve elastik kaplamalar daha uzun süre aşınmazlar ve görünüşlerini korurlar. Fakat bunun için uzmanlık isteyen bir bakım şarttır.

5.4. TOPRAK ZEMĐN ÜZERĐNDEKĐ DÖŞEMELER

Altlarında bodrum katı bulunmayan odala-rın zeminleri genellikle hatalı olarak ger-çekleştirilirler. Bir ısı yalıtım tabakasının gerekli olup olmadığı projeciyi şüpheye dü-şürebilir.

Döşeme üzerindeki oda sıcaklığı 20o C ise toprağa doğru fark edilen, fakat fazla büyük olmayan bir düşüş söz konusudur. Sıhhi ne-denlerden ötürü 16 – 17o C sıcaklıkta olma-sı gereken döşeme üst yüzeyinde bu sıcak-lığı garanti etmek için döşemede ısı yalıtım tabakası kullanılması şarttır.

384 Balçık toprak üzerindeki döşemelerde ısı ve su buharı akımları ters yönde olabilir.

Sadece 10 – 12o C sıcaklıktaki odalarda ısı yalıtım tabakaları kullanmak lüzumsuzdur.

Döşeme altındaki toprağın cinsi de bir çok açıdan önemlidir. Eğer zemin kum ise nem değeri düşüktür. Buna karşı kapilar iletimi olan ve yukarı su ileten balçık zeminlerde su buharı difüzyonunun yönü ısı akımının-kine terstir. Bu su buharı difüzyonu, projeci tarafından genellikle önemsenmez. Doğru gerçekleştirilen bir döşeme her şartta yükse-len toprak nemine karşı bir kesici tarafından korunmuştur (→1.4.). Çakıl tabakalarından oluşturulan ve “kapilar kırıcı” olarak adlan-dırılan tabakalara güvenmemelidir, özellikle altlarında balçıklı toprak bulunuyorsa. Kumlu bir zemin ve en azından 20 cm ka-lınlığında bir dökme çakıl tabakası üzerin-deki döşemelerde özel kesici tabakalar kul-lanılmaı gereksizmiş gibi gözükebilir. Fakat su buharı tanecikleri kendilerine yine de bir yol bulup döşemeden oda havasına geçe-bilirler. Buhar difüzyonunun yukarı çıkan yolu üzerinde rölatif hava nemi düşece-ğinden kondanse su oluşacaktır. Bunun ya-nısıra toprak zeminden, beton alt yüzeyden ve diğer malzeme tabakalarından kaynak-lanan kokular, odayı etkileri altına alacaktır. Sadece bu nedenden ötürü bile beton alt tabakanın bir buhar kesiciye sahip olması tavsiye edilmektedir (Şekil 385).

385 Toprak zemin üzerinde “kuru” döşeme

1 Đri taneli çakıl, 2 Alt beton B 120, 3 Düzeltme ta-bakası, B 160 (pürüzsüz), 4 Kesici tabaka, 5 Koru-yucu beton B 160, 6 Sert beton karma şap.

Döşeme altındaki toprağın “yalıtım gücü” de sık sık tartışmalara neden olmaktadır. Bir Batı alman dergisinde uzman bir yazar,

334

yüzey suyuna kadar olan toprak tabakasının ısı yalıtımını şöyle hesaplamış: Döşeme ve yüzey suyu arası uzaklık, 2 m, toprağın ısı iletim direnci 1,20 olarak alınırsa ısı geçi-rim direnci = 1,15 h . m2 oC/kcal (1.00 m2.K/W) olur. Bazı ülkelerde bu tez redde-dilmektedir.

Gerçekte döşeme altındaki toprak, çok büyük ısı depolama özelliği olan bir kütle oluşturur. Bunun yanısıra insan vücuduna kıyasla düşük bir sıcaklığı vardır. Bu ne-denle sıcak insan vücudunun etkin bir ısı yalıtım tabakasıyla bu toprak kütlesinden ayrılması şarttır. Bu sayede insanın vücut ısısının toprağa çekilmesi bir ölçüde sınır-landırılmış olur.

386 Kesici sistemdeki gediklerin yol açtığı zararlar

a) Sık rastlanan hatalı uygulama b) Kesici sistem belirginleştirilmi ş 1 Duvardaki kesici, 2 Dış kesici tabaka, 3 Duvar kesicisine bağlanmamış döşeme kesicisi.

Toprak zemin üzerindeki diğer bozuklukla-rın nedeni de genellikle nemdir. Sık sık sıvanın pullandığı, duvar kağıtlarının ayrıl-dığı, halıların altının küflendiği ve hoşa git-meyen kokuların odaya yayıldığı görülür. Duvarlar döşemeden yukarı doğru gittikçe nemlenir. Bu durumdan suçlu olarakta sade-ce yüzey suyu tutulur çünkü duvar ve dö-şeme kaplaması kesinlikle “izole” edilmiş-lerdir. Fakat durum daha yakından incele-nirse genellikle Şekil 386 daki şema ile kar-şılaşılır. Şekle göre, duvarın “izole” edilme-miş olmasına rağmen en azından “kesildiği” doğrudur (1). Daha sonra duvar iç tarafta kirişe kadar sıvanmıştır (ok) Daha sonra döşeme, duvara kadar sızdırmaz bir kesici tabakayla (3) kaplanmıştır. Fakat kesici ta-bakalarının mutlaka kapalı bir yapıları ol-

ması şartı, aksi halde zararlarının oluşabi-leceği genelilkle unutulur (→ 1.4.). Bu du-rumda ok, oluşan nem köprüsünü belirt-mektedir. Kesici sistemin belirginleştirildi ği b şemasında kesici sistemdeki gedik açıkça görülmektedir.

Bu hatalara bungalowlarda hafta sonu evle-rinde ve modern hafif yapılarda da sık sık rastlanabilmektedir (Şekil 387).

387 Kesici sistemi hatalı kat duvarı

388 Duvar ve döşeme kesicilerinin aynı yükseklikte bulundukları elverişsiz bir çözüm

Bunlar nasıl engellenebilir?

R. Probst, duvardaki kesicinin ve döşeme-deki kesicinin aynı yükseklikte gerçekleşti-rilmelerini, iç tarafında 10 cm çıkıntı yapan bir karton kullanılmasını ve bu çıkıntı üze-rine döşemenin kesici tabakasının yapıştırıl-masını tavsiye ediyor (Şekil 388). Bu uygu-lamanın iki sakıncası vardır;

Yapıştırma işlemleri bitmeden bu çıkıntı yırtılırsa burada çirkin ve yeri doldurulması zor olan bir gedik oluşur. Yırtılma tehlikesi her zaman vardır. Bunun dışında duvar ve (yükü olmayan) beton kiriş çok farklı otur-maktadırlar. Bu sayede karton çıkıntının ya-pışma noktasına yükleme olacaktır.

Duvarda yer alan ve bir daha asla elden geçirilemeyecek olan kesici tabakalar çürü-mez malzemeden meydana getirilmelidir. Burada tekstil elyaflı kartonlar kullanılma-malıdır. Cam elyafı ve benzer malzemeler-den anorganik taşıyıcı tabakaları olan çatı

335

389 Gediksiz bir kesici sistem

1 Yatay duvar kesicisi, 2 Düşey duvar kesicisi, 3 Döşeme kesicisi, 4 Duvardaki kesici sıva, kesici sistemdeki geldiği doldurmaktadır.

örtüleri daha elverişlidirler (kesme önlem-leri → 1.4.).

5.5. AYAK SICAKLI ĞINDAK Đ DÖŞEMELER Isı iletimi büyük olan bir döşeme, ayaklara soğuk hissi verir, sağlığa zarar verir ve huzur etkisini bozar. Isı iletimi, döşemenin üst yüzey sıcaklığına, madde yapısına, taba-ka yapısına, döşeme bölgesindeki hava ta-bakasının sıcaklığına ve hareketine, ayağa ve ayağın giyimine bağlıdır. Döşemenin üst yüzey sıcaklığı, projecinin döşeme kaplamasının altına yerleştireceği ısı yalıtım tabakası tarafından regüle edilir. Hava tabakasının sıcaklığı iyi ısıtılan oda-larda yetecek, az ısıtılan ve hava cereyanı olan odalarda çok düşük kalacaktır. Đnsan ayağı döşemeye kısa bir süre için temas edince ayağın soğumasıyla oraya ısı yollar. Bu olay uzun sürerse vücut, kanın sabit sıcaklığını tehlikeye atmamak için ısı iletimini keser. “Suni ayak” olarak adlan-dırılan aletlerle bu soğuma olayları taklit edilebilir ve matematiksel olarak ele alı-nabilir. Bu sayede, zamana bağlı olarak sıcaklığın düşüşünü ve tekrar yükselmesini gösteren (suni ayağın temas yüzeyinde) ısı iletim eğrileri elde edilir. Şekil 390 da çeşitli döşeme gruplarının ısı iletimi gösterilmektedir. En üstteki eğri 8 mm kalınlığında bir mantar kaplama,

390 Isı iletim eğrileri (sıcaklıklar) “Suni ayak” yardımı ile ölçülmüş (W. Schüle ve diğer yazarlara göre)

altındaki 24 mm lik bir gürgen ahşap kapla-ma, altındaki 20 mm lik ksilolit kaplama ve dördüncüsü ise bir beton kaplamaya aittir.

Ayak sıcaklığına çok uygun ve uygun taba-kalarda sıcaklığın bir süre sonra tekrar yük-selmesine rağmen, ayak için soğuk olan beton şapta sürekli olarak düştüğü görüle-bilmektedir. 16,5 oC nin altına düşen her döşeme soğuk hissi verir. Aynı etki hava cereyanı ile de sağlanır; soğuk hava akım-ları pencereden geldikten sonra en yakın ısı kaynağına gider orada ısınır ve yükselirler; Đnsan ayağı bu serin hava akımı içine düşerse, (ki bu olay sızdırıcı kapılarla da kuvvetlenir) soğuk döşemelerin verdiği hu-zursuz etkinin aynısı hissedilir.

Isı yalıtım tabakaları üst yüzeyin hemen al-tında yer aldıkları zaman döşemenin ısı ile-timini etkileyebilirler. Burada birkaç mili-metre bile önemlidir.

Etkili bir ısı yalıtım tabakasına sahip olma-sına rağmen Şekil 391 deki döşeme (1) ayak için soğuktur. Fayans kaplamalı bir beton her zaman için soğuktur (2), b şe-masındaki döşemenin üst yüzeye daha ya-kın olan ve plastik kaplamayı taşıyan ince bir dengeleme tabakası bulunan bir ısı yalı-tım tabakası vardır. Bu durumda ısı yalıtım

336

tabakası etkili olacak ve ısı iletimini azalta-caktır.

391 Döşemelerde ısı iletim prensibi

a) Ayak için soğuk döşeme, yalıtım tabakası ısı ile-timini etkilemez b) Isı iletimi azaltılmış c) Keçe - plastik duvardan duvara halı, ayak sıcaklı-ğında d) Ahşap döşeme, ayak sıcaklığında e) Tekstil halı, ayak sıcaklığına çok uygun 1 Isı yalıtım tabakası, 2 Fayans kaplamalı beton şap, 3 Sert yalıtım tabakası üzerindeki ince “sert tabaka”, 4 Keçe tabakası, 5 Duvardan duvara plâstik folyo 0,6 mm, 6 Ahşap kapalma, 7 Halı kaplama.

c şemasındaki keçe plastik duvardan duvara halı, ayak sıcaklığındadır çünkü burada in-san ayağı yalıtım malzemesi (4) olarak kul-lanılan keçeden sadece 0,6 mm kalınlığında çok ince bir plastik kaplamayla ayrılmak-tadır.

Kullanım tabakası ayak sıcaklığına uygun malzemelerden, örneğin ahşaptan meydana gelen (d şeması) döşemelerde vardır. Bunla-rın ayak sıcaklığına uygunluk dereceleri çe-şitlidir. Bir tekstil halı söz konusuysa dö-şemenin ısı iletimini azaltma açısından yeterli olacağından şüphemiz olmamalıdır.

Isı iletimi genellikle laboratuarda örnekler üzerinde ölçülür. Ölçüm sonuçlarına uygun olarak döşeme cinsleri üç veya dört grupta toplanabilirler. Ölçüm yönteminde tasarım için dezavantaj olabilecek bir nokta vardır. Herhangi bir nedenden ötürü malzeme taba-kaları veya plastik kaplamalarının başka malzemelerle değişmesi gerekirse, hatta sadece en üst döşeme malzemesinin kalın-lığı biraz değiştirilirse ölçüm sonuçları ge-çerliliklerini yitirirler. Bu nedenle ısı iletiminin hesaplanabilmesi daha iyi olurdu. Ana kriter ısı girme özelliği b’dir b değeri sonsuz kalınlıkta bir malzeme için hemen hesaplanabilir. Fakat döşemeler çeşitli ka-lınlıklarda üst üste gelen çeşitli malzeme-lerden meydana gelirler. Bir araştırmacının vardığı sonuçlara göre ısı iletimi hesaplana-bilir. Kritik büyüklük B dir ve Tablo 37 de verilmiştir. B değeri ne kadar düşük olursa döşeme o kadar elverişlidir. B-değeri 3,5 . 102 W s1/2 / m2 yi aşmıyorsa döşeme ayak sıcaklığna çok uygundur.

B-değerleri 7 . 102 ye kadar olan döşemeler ayak sıcaklığındadır (örneğin ahşap parke) . B-değerleri 7. 102 ile 12 . 102 arasında olan döşemeler ise ayak için kesin soğuk döşemelerdir. Tablo, B değerinin SI birim-leriyle verilen, ısı tüketimiyle olan bağlan-tısını da vermektedir. Sıhhi önemi olan oda-lar için azami B – değerleri Tablo 38 de verilmşitir. Hesaplama yöntemi “Yapılarda Isı-Su Yalıtımları, Hesaplama Esasları’nda verilmiştir.

Döşemeler sadece ısı iletimi gözönüne alı-narak tertiplenmemelidirler. Şekil 392 deki

337

392 Döşeme yapısında hatalar

a) Isı iletimi yüzünden yük dağıtıcısız, kullanışsız bir döşeme b) Kusursuz döşeme 1 Kesici tabaka, 2 Yalıtım tabakası, 3 Sızdırmaz plastik kaplama, 4 Yüzer şap

döşeme, ısı iletimi ölçüldüğü için bir üni-versite tarafından yayınlanmıştır. Burada 24 mm kalınlığında bir mineral elyaf levha üzerinde ince bir PVC tabakası ve kumlan-mamış karton bulunmaktadır. Mineral elyaf levhalar en fazla yarı serttirler. Bu döşeme üzerinde bulunan bir mobilya döşemeye gömülür. Yük dağıtıcı mevcut değildir. PVC tabakası ve yalıtıcı tabakası arasına bir yük dağıtıcı yerleştirilirse (Şema b) döşe-menin ısı iletimi önemli ölçüde ve kesin-likle olumlu olmamak üzere (!) değişir.

Döşemelerin ısı iletimleri açısından üç veya dört grupta toplanmaları önemli değildir. Önemli olan, döşemelerin sıhhi şartları ye-rine getirmeleri gereken yerlerde ısı ileti-mini önemli ölçüde azaltmalarıdır. Odanın termostabilitesini düzeltmek için uzmanlar, hafif yapılarda ısı depolama özelliği olan her yüzey elverişli sayıldığından ayak için soğuk olan döşemeleri tercih ederler. 22 oC ye kadar varan sıcaklıklarla merkezi olarak iyi ısıtılan odalardan ısı iletimi anlamını

Tablo 37 “Suni ayak” ile ölçülmüş ısı tüketimine bağlı olarak döşemelerin kritik B-değerleri

338

yitirir. Bu sıcaklıkta bir beton döşeme dahi elverişlidir. Bu nedenle 22 oC üzerinde sı-caklıkta odalardaki döşemelerden ısı iletimi açısından belli taleplerde bulunulmaz.

Döşemenin kendisi ayak için sıcak olacak şekilde oluşturulsa bile soğuk bodrum kat-ları üzerindeki döşemeler hemen hemen her zaman soğukturlar. Üst yüzey sıcaklıkları düşüktür. Pratikten bir vakada ev sakinleri şikayet etmekte haklıydılar çünkü bodrum tavanında bir ısı yalıtım tabakası mevcut değildir. Şekil 393 b de görüdüğü gibi tavanın dış tarafa doğru bir ısı köprüsü vardır. Isı köprü dış tarafta bile bir hafif ahşap yünü levhayla örtülmemişti. Kışın bodrum tavanı sadece aşağı doğru değil yukarı doğru da soğumaktaydı. Çünkü dış

sıcaklık bodrumunkinden daha soğuktur. Yazarın tavsiyelerinin tersine bodrum ta-vanı “alt tarafı” hafif ahşap yünü levhalarla “yalıtılmıştır” (3). Bu sayede en azından hesap üzerinde bodrum tavanının bir ısı yalıtım değeri vardır. Bu önlemde kağıt üzerinde kalmaya mahkumdur. Ayrıca hafif ahşap yünü levhaların etkinliği ve ömrü, bodrum tavanlarında oldukça azdır.

5.6. ISLAK ODA DÖŞEMELER Đ

Bir banyo odasına sızdırmaz bir plastik kap-lama yapılırsa bu durumda kullanma taba-kası ve sızdırmaz tabakayı aynı tek tabaka oluşturur. Bu, istisna durumlarda görülür. Tipik ıslak oda döşemesinin suya dayanıklı fakat su sızdırmaz olmayan malzemelerden

Tablo 38 Odanın kullanım sahasına bağımlı olarak dö-şemeler için izin verilen azami B - değerleri

339

393 Bodrum tavanlarında kötü gerçekleştirilmi ş döşemeler

a)Isı köprüleri olan “normal” uygulama b)Yapı hatası, yalıtım tabakası bodrum tavanının altında c)Düzeltilmiş uygulama d)Karmaşık fakat iyi çözüm 1 Yalıtıcı hafif beton, 2 Ağır beton, 3 ısı yalıtım tabakası

oluşan bir kullanım tabakası vardır. Su sızdırmazlık fonksiyonu kullanım tabakası altına yerleştirilen özel bir tabaka tarafından sağlanır. Bu tabaka, ya uygun bir plastik ta-baka ya da birbirine sıcak olarak yapıştı-rılmış üç kat bitümlü karton olabilir.

394 Islak oda döşeme tipi

1 Çimento harç içinde fayanslar, 2 Koruyucu beton, 3 Sızdırmaz tabaka, 4 Tesfiye betonu

Şekil 394 de tipik bir ıslak oda döşemesinin tabaka sıralaması gösterilmektedir. Çimento harç içindeki yer fayansları (1) suya daya-nıklı ve derzleri sayesinde su sızdırıcıdırlar. Koruma betonu, açık havada 50 mm, ko-rumalı odalarda 30 mm, konutlarda 20 mm kalınlığında olmalıdır.

Bitümlü su kesicinin döşemeye olan adez-yonunun çok kuvvetli olmasına önem veril-mez. Bu sayede ancak çatlamalar görüle-bilir. Bu nedenle soğuk ön tabakasız, sıcak olarak yapıştırılır ve alt yüzeye içten bir tutunma olmaması sağlanır.

Eğim tabakasının (5) üzerinde bir dengele-me tabakası (beton) (4) bulunmaktadır.

395 Sızdırmaz tabakanın bitiş noktalarının kusursuz şekilde korunması

1 Köşe fayansı, 2 Koruyucu beton, 3 Sızdırmaz taba-ka, 4 Tesfiye betonu, 5 Eğim betonu

340

Alt betonun kalınlığı alt yüzeye ve asgari % 1,5 olması gereken eğime bağlıdır.

Bütün sızdırmazlık önlemlerinde olduğu gi-bi sızdırmaz tabakaların son bulduğu nokta-ların korunması önemlidir. Şekil 395, sız-dırmaz tabakanın pay bırakılarak yükseltil-diği bir örnek oluşturmaktadır. Hazır ele-manlardan duvarlarda bu uygulamada zor-luklarla karşılaşılır. Şekil 396 da daha el-verişli bir uygulama görülmektedir koru-yucu tabaka içine yerleştirilen bir tel doku, sızdırmaz tabakadan 50 cm daha yükseğe kadar çıkartılır. Oraya kadar çimento sıva yapılır.

396 Yukarı yükseltmeli farklı bitiş noktaları

1 Çimento harç içindeki yer fayansları, 2 Koruyucu beton 30 mm, 3 Sızdırmaz tabaka, 4 Tesfiye betonu, 20 mm, 5 Eğim betonu, asgari % 1,5, 6 Telörgü, 7 Yağlı boya, su tutmaz.

Sıva yağlı boya ile sudan korunur. Islak oda kapılarında da sızdırmaz tabaka en azından 50 mm yükseltilmelidir (Şekil 397). Şekil 399 daki duvar bağlantısı ve sızdırmaz ta-baka pratikten alınma bir örnektir. Bilgisiz bir projeci tarafından şekilde görüldüğü gibi

çizilmiştir. Sızdırmaz tabakanın eğimi yok-tur, hatta duvarda ters eğimlidir. Uygulama-yı yapan firma projeci bütün hatalarıyla bir-likte aynen gerçekleştirmiştir (özel bir yalı-tım firması böyle bir detayı uygulamamakta ısrar ederdi).

397 Kapı eşiği altında sızdırmaz tabakanın yükseltil-mesi

1 Islak odanın fayans kaplaması, 2 Koruyucu beton, 3 Eğim betonu, 4 Kapı eşiği

398 Pratikten yapısal bir hata; bir ıslak oda döşe-mesinin hatalı projesi

1 Sızdırmaz tabaka eğimli değil ve duvarda yük-seltilmemiş, 2 Koruyucu beton, 3 Fayans döşeme

Seramik plakalar, yer fayansları ve benzer malzemelerin özelliği tutunma kabiliyetleri ve dayanıklılıklarının fazla olmasıdır. Islak odalarda kayganlıklarına dikkat etmelidir.

341

Islak odalarda asfaltla da çalışılır. Burada, alışılmış dökme asfaltın sızdırmaz tabaka oluşturamıyacağını bir kez daha vurgulaya-lım (Şekil 382). Bütün böyle döşemeler ayak için soğuk-turlar (asfalt döşeme de) Bu sakınca ancak odanın iyi ısıtmasıyla dengelenebilir. Bu tür ıslak oda döşemeleri olan elbise değiştirme bölmelerinde çıplak ayağın zeminden uzak tutulmasını sağlamak amacıyla yere tahta ızgaralar yerleştirilir. Tahta ızgaralar sıhhi olmayıp ayak mantarlarının yayılmasına ne-den olurlar. Bakteri ve yumurtaların beslen-mesine izin vermeyen ve antimitoz mad-deler ilave edilen elastik veya plastik şil-teler bu konuda daha elverişlidirler. Bunlar-da kesinlikle ayak sıcaklığında değillerdir, fakat bir fayans döşemeden daha iyidirler. Zararlar, hasarlar bize ıslak odalar “üze-rindeki” döşemelerinde özel şekilde gerçek-leştirilmeleri gerektiğini öğretmektedir. Al-tında mutfak ve bulaşık odaları bulunan bir kapalı salonun parke döşemelri sürekli ola-rak kalkabilir (Şekil 399) Bu durumlarda tavanın alt tarafta (mümkünse) bir buhar kesiciyle veya buhar kesici bir boyayla ko-runması şarttır.

399 Islak odalar üzerindeki döşemelerin fazladan nem korunumuna ihtiyacı vardır

1 Sızdırmaz boya, 2 Tasfiye betonu, 3 Kesici tabaka, 4 Isı yalıtım tabakası, 5 Yüzer şap, 6 Parke kaplama

Ayrıca ıslak oda üzerindeki döşemeye sız-dırmaz bir buhar kesici tabaka (3) ile baş-lanır. Bir çatı örtüsü içindeki metal folyo burası için uygun kesiciyi oluşturabilir.

Islak odalarda sızdırmaz tabaka içinde bo-rular geçirilecekse kanallardan en azından 120 mm uzakta bulunmalıdır. 30oC sıcak-lıktan daha sıcak borular, kılıf borular için-den iletilmelidir. Boruların 200 mm yüksek-liğinde bir beton kiriş ile çevrelenmeleri ve bunun içinde rahatça hareket ettirilebilme-leri iyi olur.

Islak oda döşemesi toprak zemin üzerindey-se sızdırmaz tabakalar dış duvarda en azın-dan yatay kesiciye kadar yükseltilmelidir-ler. Ayrıca bu kıvırıp yükseltme yerine su sızdırmaz bir kesici sıva da kullanılabilir.

Hem kullanma tabakasının yüzey suyunu hem de sıçrayan suyu rahatça iletebilecek döşeme süzgeçleri kullanılmalıdır. Eğim betonunun en zayıf olduğu yer döşeme süzgecinin bulunduğu noktadır. Teknik ne-denlerden ötürü, döşeme beton olduğu sü-rece 10 mm lik asgari kalınlığın altına inil-memelidir.

5.7. ISITILAN DÖ ŞEMELER

Bir döşeme ısıtıyorsa ısı iletiminin yol açtığı sorunlar ortadan kalkar. Son yıllarda döşemelerin ısıtılması sık sık tavsiye edil-mektedir. Isıtma sistemleri eskiden sıcak su ileten borulardan oluşturulmaktaydı. Günü-müzde buna ilaveten kum yatak veya masif levhalar içine gömülmüş elektrik kabloları ve telleri kullanılmaktadır.

Şekil 400, altında bodrum olmayan ve iç taraftan yalıtmalı bir tek ailelik ev döşeme-sini göstermektedir. Elektrik kabloları beton gövde içine gömülmüşlerdir. Çok ince olan beton tabakanın temele bağlantısı ve bu bağlantı derzinin örtülüşü şüphe vermekte-dir (dış duvarın oturtuluşu).

342

400 Döşemesi elektrik ile ısıtılan tek katlı bir evde döşemenin içten ısı yalıtımlı dış duvara bağlantısı

1 Duvar ısı yalıtım tabakası, 60 mm, 2 Alçılı karton duvar levhaları, 3 Döşeme kaplaması, 4 Beton döşeme gövdesi, 5 Elektrikle ısıtma kabloları (ok), 6 Membran, 7 Döşeme ısı yalıtım tabakası, 8 Plastik folyo, kesici tabaka, 10 Alt beton taban 40 mm, 11 Đri taneli çakıl, 150 mm.

Şekil 401 deki döşeme, karmaşık tabaka ya-pısında ısıtılan bir döşemedir. Burada elekt-rik telleri kum yatak (5) içine gömülmüşler-di. H. Geissler, bu ısıtmayı hava sirkülas-

401 Elektrikle döşeme ısıtılması

1 Plastik kaplama, yalıtıcı değil, 2 Isı depolayıcı beton, 3 Plastik folyo, 4 Đnce ısı yalıtım tabakası, 5 Isıtma kabloları ve kum yatak (ok) 6 Beton, 7 Çatı kartonu, 8 Etkili ısı yalıtım tabakası

yonuna neden olmaması, döşemeden eşit dağılımlı ısı yayması ve üst yüzeyde yine de düşük sıcaklıklar sağlaması nedeniyle tavsiye etmektedir. Tam depolayıcı ve yarı depolayıcı döşemeler vardır. Isıtma kablola-rından çıkan ısı, mümkün olduğunca sadece yukarı akmalıdır. Döşeme üzerindeki halılar ısı durumunu değiştirebilir.

Isıtma sistemlerinin ısınması ve soğuma-sıyla önemli gerilimler doğar. Sürekli ve doğrusal bir ısı kaybı malzemeye daha az yükleme yapar. Fakat sistem genellikle sa-dece kışın çalıştırılır, yaz mevsiminde kapa-lı kalır. Malzemelerin ve hazır elemanların genleşme eğilimleri dikkate alınmalıdır. Plastik kaplamaların ısıtma boruları veya kablolarının hemen üzerinde yer almaları iyi değildir. Döşemenin elektrikle ııtılması en ekonomik ve teknik açıdan en kusursuz sistem sayılmaktadır.

5.8. BUZ PATENĐ VE TEKERLEKL Đ PATEN PĐSTLERĐ

Buz pateni ve paten pistleri ayrı ayrı veya kışın buz pateni, yazın paten pisti olarak iş görecek şekilde kombine gerçekleştirilir. Burada böyle düzenlerle ilgili bütün proje nizamlarını anlatmak yersizdir. Paten levha-larının yapım ve yerleştirmesi yine de yapı fiziksel açıdan ilginç bir konudur ve kısaca geçilmesi gerekir.

Bu tür pistlerin alanı 2000 m2 den fazladır. 40 m x 60 m lik alanlar derzsiz olarak ger-çekleştirilir.

Tekerlekli paten pistleri düz olarak veya en fazla % 2 eğimli olarak gerçekleştirilir. Bu-rada sorun, pist üzerinde hiç derz bulunma-masını, eğer varsa çok dar derzler bulun-masını sağlamaktır. Pist üzerindeki kılcal çatlaklar fark edilmemektedir. 2 mm geniş-liğe kadar olan derzler biraz rahatsız eder-ler. Genişliği 5 mm den fazla olan derzler ise çok rahatsız ederler, özellikle derz ke-

343

narları aynı yükseklikte değilse. Beton lev-halar her iki tarafa doğru en azından gevşek olarak metal takviyelidir. Burada derz oluş-ması kaçınılmazdır. Özenle sızdırmaz hale getirilen alt yüzey üzerine yerleştirilmek üzere ağ şeklinde takviyelenmiş, 100 – 120 mm kalınlığında oldukça geniş alanlı ön gerilimli beton levhalar da mevcuttur. Ger-dirme telleri önce borular içinde hareket edebilir haldedirler daha sonra çimento harç ile sıkıştırılırlar (sonra bağlantı). Böylece beton levha içinde sadece basınç gerilimleri oluşur ve çatlama eğilimi göstermez. Bu tür levhaların imali ve montajı pahalıdır.

Metal takviye ağ şeklinde fakat gevşek ise, kullanım tabakasında çatlak oluşmaması için derzler kesilmelidir. L.Bende, bu du-rumlarda kulanım tabakasında 5-8 m ara-lıklarla görünür derzler açılmasını tavsiye ediyor. Her üç derzden sonra en azından 5 mm lik bir hareketli derz açılmalıdır. Her otuz metrede bir ise uzunluk değişikliklerini dengelemek için en üst tabakada 15 mm genişliğinde hareketli derzler gereklidir. Sürekli olarak plastik elastik kalıcı bir ma-cun bulunamadığından bu derzlerin doldu-rulmasında sorunlarla karşılaşılacaktır. Dar derzlerde yerinden sökülebilir ahşap parça-ların dolgu olarak kullanılması tavsiye edi-lebilir.

Đtalyada pist olarak, hem açıkta hem de kapalı salonlarda mermer levhalar kullanıl-maktadır. Ayrıca bazı ülkelerde kenar uzun-lukları 2,50 m ye varan lifli çimento lev-halar da kullanılmaktadır. Bu levhalar tahta ızgara üzerine vidalanır veya kum üzerine yerleştirilir. Bu çözümler sorun çıkartabi-lirler. Yağlanmış ve düzeltilmiş (pürüzsüz) dökme mozaik şaplar daha iyidir. Sert beton şaplar, plastik emülsiyonları ve plastik be-ton şapları da (PCI-kaplama) söz konusu olabilir. Bu tür şapların gerçekleştirilmesi uzmanlarca yapılmalıdır.

Beton levhada yıllık 60 derecelik bir sı-caklık değişimi söz konusudur. 2000 m2 den daha büyük pistlerde yazın 7-9 mm lik genleşme beklenebilir. Eğer elverişli bir metal takviye ile çatlamalar engellenmiş veya sadece çok ince çatlamalara izin verilmişse ve beton levhanın kayıcı olarak yerleştirilmesiyle zorlanmadan hareket et-mesi sağlanmışsa bu alan da çatlama açı-sından pek sorun çıkmaz.

Noktasal kaynaklı, beton içine gömülmüş takviye örgüleri çatlamayı önemli ölçüde azaltırlar. Taşıyıcı beton çatladığında sıcak-lığa karşı daha da duyarlı olan üst tabakanın da çatlaması doğaldır. Dökme mozaik kap-lamalar ve diğer beton pist tabakalarının do-ğal yapıları çatlamalara eğimlidir. Asfalt şaplarda bu açıdan tehlikesiz değildir, ayrı-ca başka yönlerden de tamamen tatmin edici değildirler.

Şekil 402 de bir geçiş tabakası üzerinde

402 Gevşek olarak takviyelenmiş paten pisti

1 Düz dökme mozaik kaplama, pürüzsüz ve yağlanmış, 2 Sert geçiş tabakası, 3 5 kg/m2 çelik ve 350 kg/m3 çimento ile yapılan takviyeli beton, B 160, genleşme derzleri var, 4 Kumlu çakıldan kaydırıcı tabaka, 5 Granit veya porphyr kırıkları, 6 Drenajlı havalandırmalı alt döşeme

344

kayma tabakası olarak yağlanmış dökme mozaik kaplama bulunan, gevşek takviyeli bir paten pistinin tabaka yapısı gösteril-miştir. Dökme mozaik şapın en azından dar derzlerle (4-5 mm) kesilmesi kaçınılmazdır. Beton levha iki ayrı yükseklikte bulunan metal dokularla takviyelenmiştir. Bunun yanısıra demir çubukları vardır. Kaydırıcı tabaka görevini 50 mm kalınlığındaki çakıl kumu üstlenmiştir. Bu tabakanın altında daha güçlü bir döşeme vardır. Granit ve porphyr bu işe en uygun olan malzeme-lerdir. Gerekirse en alt tabakanın suyu drenaj ile giderilmelidir. Suni buz pistlerinin birlikte getirdikleri problem ilginçtir (daha sıcak olan). Toprak-tan soğuk piste ısı akımı sınırlandırılabi-liyorsa bu pistler ekonomik sayılırlar. Beton levhanın hareketlerinin ve uzunluk değişim-lerinin dikkate alınması gerektiğini bir kez daha vurgulayalım. Burada da beton levha-nın tümü derzsiz olarak gerçekleştirmeye çalışılmaktadır. Bu durumda kayma tabaka-sını oluşturan buz -6oC ile -8oC sıcaklığında olmalıdır. Bundan daha sıcak veya soğuk olması pistin elverişsizliğini gösterir (Mik-roskop altında incelendiğinde çekirdek ya-pısının elverişli yapıdan kaymış olduğu ay-rıca saptanabilir). Bunu sağlamak için pist levhaların üst yü-zey sıcaklığı (-8) – (-10 oC) olmalıdır. So-ğukluk, içlerinde soğutucu buharlaşan (amonyak) veya akan borularla sağlanır. Buharlaştırma yöntemi daha etkili ve ekonomiktir. Eski pistler bu sisteme adapte edilmektedir. Bunun için şart, soğutucu bo-rularının çelik olmasıdır (Boruların polie-tilen malzemeden yapılması bir çok kez denenmiştir. Fakat borular fazla hareket ettikleri, ısı iletim değerleri düşük olduğu ve akıtma sistemiyle soğutulmaları gerekti-ği için çeşitli sorunlar çıkmıştır. Ayrıca pist levhalarının takviyelenmesine de katkıları yoktur).

Çelik soğutma boruları kum içine de gömü-lebilirler. Fakat o halde korozyon korunumu olmazdı. Boruların paslanması sistemin ça-lışmaması anlamına gelir. Bu da anormal düzeltme masrafları gerektirir. Bu nedenle çelik boruların mümkün olduğunca sızdır-maz beton içine gömülmeleri daha iyidir. Ayrıca doğrudan buharlaştırma sistemiyle çalıştırılırlarsa sıcaklık pist yüzeyine eşit dağılır. Pist levhası, ya plastik folyo (polietilen) ya da pudralanmış birkaç kat karton veya kum tabakasının oluşturabileceği kaydırıcı taba-ka üzerine yerleştirilir. Kaydırıcı tabaka olarak kartonlar arasında yağlanmış, doğal grafit te kullanılabilir. Beton pist ve toprak zemin arasına bir ısı yalıtım tabakası yerleştirilmesi şarttır. Bu tabaka neme karşı hassas olmamalı, çürü-memeli, büzülmemeli ve normal inşaatle kullanılan alışılagelmiş yalıtım malzemele-rinin kullanılmasını engelleyen bir takım özelliklere sahip olmalıdır. En ekonomik yalıtım tabakası sızdırmaz hale getirilmemiş çakıl tabakasıdır. Bu tabakanın tane büyük-lüğü 30-80 mm dir ve tecrübelere göre nem değeri % 1,5 ile % 3 arasındadır. Tabaka kalınlığı 1,5-2 m dir. En alt katta kaba çakıl vardır. Kaba çakılın tane büyüklüğü 60-100 mm’dir ve kapilar kırıcı olarak iş görmesi için kullanılır. Eğer toprak zemin balçıklı ise kumdan bir filtre tabakası eklenir. Şekil 403 böyle bir buz pistinin tabaka sıralama-sını göstermektedir. Soğutucu borular beton piste 80-95 mm aralıklarla gömülmüşlerdir. Bu ölçünün pra-tikte en elverişli aralık olduğu görülmüştür. Tüm tabaka yapısı sıfır izoterminin toprak zemine girmemesini sağlar. Çakıl tabakası (6) içinde mümkün olduğunca fazla hava bulunması istenir. Bu tabakadaki hava boş-luğu ne kadar fazla olursa tabaka yüksekliği o kadar azaltılabilir. Çünkü ısı iletim özel-liği o ölçüde azalmıştır. Korunması gereken toprak zemin balçıklı ise dona karşı duyarlı

345

olabilir. Kaba kum ve çakıl dona karşı du-yarsızdır. Şekil 404 de bir buz pisti gösterilmektedir. Soğutma boruları beton levhanın üst yüze-yinin 40 mm altında yer alan buz pisti doğ-rudan alt beton üzerine oturtulmuştur. Kay-

403 Çakıl tabakalı ve kaydırıcı tabakalı suni buz pateni pisti (pist plâkası)

1 Buz tabakası 25-50 mm, 2 Hava gözeneği oluşturuculu beton pist, çelik tel örgüt takviyeli, soğutucu borularda var, 3 Pudralanmış çatı karton-ları veya PE folyoları, 4 Kaydırıcı tabaka olarak kireçsiz, balçıksız kum, 5 Zayıf beton, 6 Çakıl tabakası % 30-80 mm, 7 Kapilar kırıcı kaba çakıl tabakası, tane büyüklüğü 60-100 mm, 8 Filtre tabakası 50 mm (eğer toprak balçık ise) dırıcı tabaka olarak, aralarında 3 mm ka-lınlığında yağlanmış doğal grafit bulunan iki kat çatı kartonu kullanılmıştır. Zayıf beton (4) yeteri kadar sert, aynı zamanda mümkün olduğunca ısı yalıtıcıdır. Çakıl tabakası ve onun altındaki tabakalar Şekil 403 deki gibidir.

404 Kaydırıcı tabakası çatı kartonu olan bir buz pisti

1 Buz tabakası, 2 Donatılı ve soğutucu borulu beton pist, 3 Aralarında yağlı doğal grafit bulunan iki çatı kartonundan oluşan 3 mm kalınlığında kaydırıcı, 4 Zayıf beton, 5 Çakıl tabakası

405 Buz ve tekerlekli paten pisti

1 Buz tabakası, 2 Keravin tabakası (tekerlekli paten için), 3 Sert beton, 4 Yapı çeliği donatılı (4 a) ve soğutucu borulu soğutma plâkası, 5 Hazır beton plâkalar 250 mm x 250 mm ebadında, 6 Kaydırıcı (yapışkan, sıvışık grafit), 7 Aralarında hava kanalı bulunan beton takozlar (destek takozu), 8 Zayıf beton, 9 Çakıl tabakası.

Şekil 405 deki buz pisti aynı zamanda bir tekerlekli paten pistidir. Derzsiz keravin ta-bakası (2) tekerlekli paten için kayma yüze-yini oluşturur. Sert beton olarak Hamburg-Billstedt Ruberoid fabrikalarının rubeton adlı mamülü kullanılmıştır. Beton pist di-ğerleri gibi ağ şeklinde takviyelenmiştir. Đki ayrı inşaat demiri katı da mevcuttur. Bunun yanısıra soğutma boruları yüksekliğinde de takviye çubukları vardır. Beton pist (4) hazır beton levhalar (5) üzerine oturtul-muştur. Bu levhalarda beton destekler üze-rine oturtulmuştur. Beton desteklerin üst yüzeyinde bir kaydırıcı malzeme (Kolloid-Grafit) mevcutur. Bu sayede uzunluk deği-şikliklerinin zorlama olmadan gerçekleşme-si sağlanır.

Sağlam destekleme ve kaydırıcılı yerleştir-me böylesine büyük beton yüzeylerin derz-siz olarak gerçekleştirilmesini sağlamakta-dır. Yıllar sonra dahi farkedilir çatlaklar oluşmayacaktır. Yapıfiziksel gerçeklerin dikkate alınmasıyla hatasız bir uygulama yapılabileceği kesindir.

346

347