Prawo handloweAndrzej Kidybadr hab. nauk prawnychProfesor UMCS w Lublinie3. wydanie zmienione i uaktualnione

WARSZAWA 2002WYDAWNICTWO C. H. BECK

Propozycja cytowania: Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 3., Nb. 88, Warszawa 2002

Redakcja: Beata Wawrzyczak-Jdryka

Spis treci

strNbWstp do trzeciego wydaniaV

Wykaz skrtw.XXV

Rozdzia 1. Zagadnienia oglne prawa handlowego1

1.Pojcie prawa handlowego11I. Definicja prawa handlowego11II. rda prawa handlowego67 2. Przedsibiorca i przedsibiorstwo1012I. Definicja przedsibiorcy1112II. Przedsibiorstwo w wikszym rozmiarze a may i redni przedsibiorca1819I. Definicja18192. Rozliczenia maych i rednich przedsibiorstw w obrocie

2221III. Pojcie przedsibiorstwa23221. Znaczenie podmiotowe23232.Znaczeniefunkcjonalne24243.Znaczenie przedmiotowe2525IV. Zbycie przedsibiorstwa2627V. Formy zorganizowania przedsibiorcw30321. Wewntrzne formy zorganizowania przedsibiorcw30322. Zewntrzne formy zorganizowania przedsibiorcw3234VI. Nowe instrumenty wspierania maych i rednich przedsibiorcw36391. Uwagi oglne36392. Ventures capital37403. Fundusze kapitaowe39423.1.Uwagioglne39423.2 Formy prawne funduszy kapitaowych.41433.3. Sposoby inwestowania przez fundusze kapitaowe41444. Fundusze porczeniowe44495. Fundusze poyczkowe4753 3. Zasady rejestrowania przedsibiorcw i skutki wpisw4854I. Krajowy Rejestr Sdowy4854l. Uwagi oglne

48542. Centralna Informacja49553. Struktura Krajowego Rejestru Sdowego50564. Postpowanie rejestrowe53575. Skutki wpisw i ogoszenia wpisw5759 4. Dobra osobiste przedsibiorcy5964I. Uwagi oglne dotyczce dbr osobistych6064II. Nazwa i firma.6267l. Nazwa62672. Firma6570III. Ochrona prawa do nazwy i do firmy.69755. Czynnoci przedsibiorcw7377I. Uwagi oglne7377II. Zarzdzanie (prowadzenie spraw, kierowanie)7478l. Pojcie zarzdzania74782. Zasady podejmowania decyzji i uchwa77812.1. Zwyka, bezwzgldna, kwalifikowana wikszo gosw79832.2. Gosy oddane, obecne, caego skadu79842.3. Kworum potrzebne do podjcia uchwa80852.4. Gosowanie tajne i jawne8086III. Reprezentacja

8187 6. Zasady wystpowania przedsibiorcw w obrocie8489I. Osoby fizyczne8489II. Osoby prawne9093l. Powstanie.90932. Organy92953. Przedstawiciele ustawowi100974. Penomocnicy1041005. Prokurenci1061015.1. Uwagi oglne1061015.2. Ustanowienie i udzielenie prokury1071025.3. Zakres przedmiotowy prokury1101065.4. Ograniczenie prokury1141095.5. Legitymacja podmiotowa prokurentw1141105.6. Prokura jednoosobowa i prokura czna1161116. Szczeglni pomocnicy osb prawnych 117112III. Nie majce osobowoci prawnej spki prawa handlowego118113 7. Ograniczenia prowadzenia dziaalnoci gospodarczej122114I. Ograniczenia przedmiotowe122114II. Ograniczenia podmiotowe125115l. Uwagi oglne

1251152. Zakazy wynikajce z ustawy o przedsibiorstwach pastwowych1271163. Zakazy wynikajce z ustawy o ograniczeniu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez osoby penice funkcje publiczne1291184. Zakazy wynikajce z ustawy o samorzdzie gminnym1331205. Zakazy wynikajce z ustawy o samorzdzie powiatowym1341216. Zakazy wynikajce z ustawy o samorzdzie wojewdztwa1351227. Zakazy wynikajce z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentw1361238. Inne zakazy1361248.1. Zakazy wynikajce z przepisw regulujcych pozycj sdziw1361248.2. Zakazy odnoszce si do prokuratorw1371258.3. Zakazy odnoszce si do adwokatw1371268.4. Zakazy odnoszce si do radcw prawnych1381278.5. Zakazy odnoszce si do notariuszy138128 8. Konkurencja, nieuczciwa konkurencja, zakaz konkurencji 139129I. Konkurencja139129II. Nieuczciwa konkurencja i jej zwalczanie142132III. Zakaz konkurencji148134I. W Kodeksie spek handlowych1481342. W Kodeksie pracy1501373. W ustawie-Prawo spdzielcze151138

4. W ustawie o ochronie konkurencji i konsumentw153139Rozdzia 2. Przedsibiorcy, instytucje non for profit i inne podmioty w dziaalnoci gospodarczej153

I. Przedsibiorca jednoosobowy153140I. Cechy przedsibiorcy153140II. Rozpoczcie dziaalnoci gospodarczej155141III. Specyfika przedsibiorcw jednoosobowych (osb fizycznych)155142IV. Zakoczenie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej158143V. Rzemioso1591441. Definicja rzemiosa1591442. Kwalifikacje rzemielnikw1601463. Prawa i obowizki rzemielnika1611484. Samorzd rzemiosa162150 2. Spka cywilna-umowa przedsibiorcw164155I. Uwagi oglne167155II. Utworzenie spki cywilnej170156III. Majtek wsplnikw 173157IV. Odpowiedzialno za zobowizania spki176159V. Prowadzenie spraw spki177160VI. Reprezentacja spki 179162VII. Udzia w zyskach i stratach181

165VIII. Wystpienie wsplnika183167IX. Rozwizanie spki185171X. Likwidacja spki1851723. Spki handlowe-przepisy oglne186173I. Przepisy wsplne1871731. Uwagi oglne1871732. Stosunki holdingowe1891753. Ogoszenia.192176II. Spki osobowe193177l. Podmiotowo spek1931772. Zmiana umowy spki1941783. Zbycie praw i obowizkw194179II. Spki kapitaowe1951801. Spka w organizacji1951802. Aporty1981813. Problematyka organw1991824. Zasada rwnego traktowania2011835. Niewano spki2021844. Spka jawna203185I. Uwagi oglne203

185II. Utworzenie spki205186III. Majtek spki jawnej, wkady do spki208191IV. Odpowiedzialno za zobowizania210193V. Reprezentacja spki212196VI. Prowadzenie spraw spki214198VII. Udzia w zysku i stratach216202VIII. Obowizek lojalnoci i zakaz dziaalnoci konkurencyjnej217204IX. Wystpienie wsplnika218206X. Rozwizanie spki220209XI. Likwidacja spki2212105. Spka partnerska223213I. Uwagi og1ne224213II. Utworzenie spki226214III. Odpowiedzialno za zobowizania230221IV. Reprezentacja spki232222V. Prowadzenie spraw234226VI. Udzia w zyskach i stratach235227VII. Wystpienie wsplnika i rozwizanie spki235228VIII. Likwidacja spki2362296. Spka komandytowa 236

230I. Uwagi oglne237230II. Utworzenie spki239231III. Majtek spki, wkady do spki, udziay, suma komandytowa242237IV. Odpowiedzialno za zobowizania247241V. Reprezentacja spki252245VI. Prowadzenie spraw spki.255247VII. Udzia w zyskach i stratach257249VIII. Wystpienie wsplnika i rozwizanie spki258250IX. Likwidacja spki259251 7. Spka komandytowo-akcyjna259252I. Uwagi oglne260252II. Utworzenie spki262253III. Majtek spki, kapita zakadowy, wkady do spki 266264IV. Odpowiedzialno za zobowizania.268265V. Reprezentacja spki269266VI. Prowadzenie spraw, nadzr i podejmowanie uchwa2712671. Prowadzenie spraw2712672. Nadzr2722683. Podejmowanie uchwa273269VII. Udzia w zysku i stratach275

270VIII. Wystpienie wsplnika i rozwizanie spki276271IX. Likwidacja spki277272 8. Spka z ograniczon odpowiedzialnoci277273I. Uwagi oglne278273II. Utworzenie spki280276III. Wkady do spki290282l. Rodzaje wkadw2902822. Zdolno aportowa2912833. Rodzaje aportw293284IV. Kapita zakadowy295286l. Uwagi oglne2952862. Podwyszenie kapitau zakadowego2982893. Obnienie kapitau zakadowego3012934. Umorzenie udziaw302296V. Udziay304297VI. Prawa wsplnikw308303l. Uwagi oglne3083032. Prawo dania wyczenia wsplnika3093063. Prawo do dywidendy3103074. Prawo do zbywania udziaw312

3115. Prawo zwrotu dopat3143166. Prawa mniejszoci315317VII. Obowizki wsplnikw316318I. Uwagi oglne3163182. Obowizek wyrwnania brakujcej czci aportu3173193. Obowizek dopat3183204. Obowizek wiadcze niepieninych na rzecz spki320321VIII. Organy spki322323l. Zarzd3223231.1. Uwagi oglne3223231.2.Powoaniezarzdu3233241.3. Odwoanie zarzdu3243261.4. Kompetencje zarzdu3253281.5. Zakaz konkurencji3293331.6. Odpowiedzialno czonkw zarzdu3303342. Rada nadzorcza i komisja rewizyjna3343402.1. Prawo indywidualnej kontroli3343402.2. Zakaz czenia funkcji i stanowisk3364312.3. Powoanie i odwoanie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej3363422.4. Kompetencje rady nadzorczej i komisji rewizyjnej338

3442.5. Sposb dziaania rady nadzorczej i komisji rewizyjnej3393463. Zgromadzenie wsplnikw3413473.1. Zgromadzenie wsplnikw jako organ spki3413473.2. Zgromadzenie zwyczajne i nadzwyczajne3433493.3. Zasady zwoywania zgromadze.3443523.4. Zasady podejmowania uchwa3463563.5. Zaskaranie uchwa349359IX. Rozwizanie spki i jej likwidacja352360X. Zgoszenie wniosku o wykrelenie spki z rejestru3563649. Spka akcyjna357367I. Uwagi oglne358367II. Powstanie spki359368l. Zawizanie spki3603692. Wniesienie przez akcjonariuszy wkadw na pokrycie caego kapitau zakadowego3633753. Ustanowienie zarzdu i rady nadzorczej3673794. Rejestracja spki367380III. Kapita zakadowy368381l. Uwagi oglne3683812. Podwyszenie kapitau zakadowego3693822.1. Zwyke podwyszenie369

3822.1.1. Subskrypcja akcji3693822.1.2. Podwyszenie ze rodkw wasnych spki3703832.2. Podwyszenie w oparciu o kapita docelowy3713842.3. Warunkowe podwyszenie3723853. Obnienie kapitau zakadowego374386IV. Pojcie akcji i ich rodzaje376389l. Pojcie akcji3763892. Akcje uzyskane za gotwk, aporty i akcje mieszane3813963. Akcje zwyke i uprzywilejowane3813974. Akcje nieme3833985. Akcje imienne i na okaziciela3833996. Akcje wasne3844007. Akcje zwizane ze szczeglnymi obowizkami3854018. Akcje objte wspwasnoci3854029.Akcje gratisowe38540310. Akcje winkluowane38640411. Imienne wiadectwa tymczasowe, imienne wiadectwa zaoycielskie i wiadectwa uytkowe38640512. Obowizek prowadzenia ksigi akcyjnej387406V. Prawa i obowizki akcjonariuszy388407l. Uwagi oglne388

4082. Obowizek zwrotu nieprawidowo pobranych wiadcze3894083. Obowizek powtarzajcych si wiadcze niepieninych 3904094. Prawo do dywidendy3914105. Prawo do zbycia akcji3944136. Prawo do udziau w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy3954177. Prawo poboru3964188. Prawo do informacji3994219. Prawo do "pozbycia si" wsplnikw mniejszociowych400422VI. Organy spki401423l. Zarzd4014232. Rada nadzorcza4064323. Walne zgromadzenie408438VII. Odpowiedzialno cywilnoprawna w spce akcyjnej412443VIII. Rozwizanie i likwidacja spki415444 10. Procesy transformacyjne w spkach418448I. czenie si spek418448l. Cele i istota czenia spek4184482. Postpowanie przy czeniu spek kapitaowych4204493. Postpowanie przy czeniu spek z udziaem spek osobowych4254534. Skutki poczenia spek428

457II. Podzia spek430459l. Cele i istota podziau.4304592. Postpowanie przy podziale spek4324603. Skutki podziau spek437470III. Przeksztacanie spek439471l. Cele i istota czenia spek4394712. Postpowanie przy przeksztacaniu spek4414733. Szczeglne zasady zwizane z przeksztacaniem4454793.1. Przeksztacanie spki osobowej w kapitaow..4464803.2. Przeksztacanie spki kapitaowej w osobow4464813.3. Przeksztacanie spki kapitaowej w kapitaow4474823.4. Przeksztacanie spki osobowej w osobow4474834. Skutki przeksztacenia44848411.Spdzielnie449485I. Definicja spdzielni450485II. Tworzenie spdzielni452490III. Rodzaje spdzielni455495IV. Nabycie i ustanie czonkostwa w spdzielni459503V. Zasady dziaania spdzielni465514l. Uwagi oglne465

5142. Walne zgromadzenie4655153. Rada nadzorcza4695204. Zarzd4725265. Grupy czonkowskie474532VI. Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej przez spdzielnie; majtek spdzielni474533VII. Reorganizacja, likwidacja i upado spdzielni4795431. czenie4795432. Podzia4805443. Likwidacja4815454. Upado485549 12. Przedsibiorstwa pastwowe485550I. Definicja przedsibiorstwa pastwowego486550II. Rodzaje przedsibiorstw pastwowych487552III. Zasady dziaania przedsibiorstw pastwowych492562l. Organy4925622. Przedstawiciele ustawowi4975662.1. Zastpca dyrektora4975662.2. Zarzdca4985672.3. Zarzdca komisaryczny4995682.4. Likwidator500

5702.5. Tymczasowy kierownik5015712.6. Reprezentant upadego5025722.7. Kurator5035733. Penomocnicy.503574IV. Dysponowanie skadnikami majtku przez przedsibiorstwa504575l. Uwagi oglne5045752. Dysponowanie w toku biecej dziaalnoci5055763. Dysponowanie w toku restrukturyzacji przedsibiorstw pastwowych5105844. Dysponowanie w toku likwidacji przedsibiorstw pastwowych5165935. Dysponowanie w toku upadoci przedsibiorstw pastwowych5206006. Dysponowanie w toku komercjalizacji i prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych5216016.1. Komercjalizacja zwyka5216016.2.Prywatyzacja porednia5306146.3. Prywatyzacja bezporednia533618 13. Jednostki badawczo-rozwojowe540626I. Cele jednostek badawczo-rozwojowych540626II. Tworzenie jednostek badawczo-rozwojowych i zasady ich dziaania54162714. Przedsibiorcy zagraniczni, oddziay przedsibiorcw zagranicznych oraz przedstawicielstwa przedsibiorcw za granicznych.542629I. Przedsibiorcy zagraniczni544629II. Oddziay przedsibiorcw zagranicznych

544631III. Przedstawicielstwa przedsibiorcw zagranicznych546633 15. Towarzystwa ubezpiecze wzajemnych548635I. Istota towarzystw ubezpiecze wzajemnych548635II. Rodzaje towarzystw ubezpiecze wzajemnych550637III. Tworzenie towarzystw ubezpiecze wzajemnych551638IV. Organy towarzystw ubezpiecze wzajemnych552640l. Zarzd.5526402. Organy nadzoru5536413. Walne zgromadzenie czonkw553642V. Majtek i prowadzenie dziaalnoci gospodarczej. 554643l. Kapita zakadowy5546442. Kapita zapasowy, gwarancyjny, rezerwowy oraz rezerwa techniczno-ubezpieczeniowa556646VI. Rozwizanie i likwidacja towarzystwa ubezpiecze wzajemnych557647 16. Gwne oddziay zagranicznego zakadu ubezpiecze557648I. Uwagi oglne.558648II. Utworzenie gwnego oddziau558649III. Dziaanie gwnego oddziau560650IV. Nadzr nad dziaalnoci ubezpieczeniow561651V. Rozwizanie i likwidacja561652

17.Fundacje563653I. Pojcie i typy fundacji564653II. Utworzenie fundacji565654l. Uwagi oglne.5656542. Akt fundacyjny5656553. Statut fundacji5676614. Wpis do rejestru569663III. Dziaalno fundacji569664l. Prowadzenie spraw, reprezentacja, podejmowanie uchwa5696642. Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej571669IV. Nadzr nad fundacjami574675V. Likwidacja57567618.Stowarzyszenia576678I. Istota stowarzysze576678II. Tworzenie stowarzysze578680l. Uwagi oglne.5786802. Stowarzyszenia osb fizycznych5796813. Stowarzyszenia gmin581683III. Czonkostwo w stowarzyszeniu582685IV. Organy stowarzysze583689

l. Uwagi oglne5836902. Walne zgromadzenie czonkw5836903. Organ kontroli5856924. Zarzd585693V. Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej przez stowarzyszenia587695VI. Nadzr nad dziaalnoci stowarzysze.591703VII. Likwidacja stowarzyszenia593704 19. Skarb Pastwa595709I. Uwagi oglne595709II. Dziaania Skarbu Pastwa598711III. Dziaalno gospodarcza Skarbu Pastwa602717 20. Gminy, powiaty, wojewdztwa.604721I. Gminy605721l. Osobowo prawna6057212. Gospodarka komunalna607725II. Powiat614736III. Wojewdztwo616738Rozdzia3.Umowy handlowe619

l. Cz oglna619740I. Pojcie umowy handlowej619740

II. Podzia umw622745III. Cechy umw handlowych623751IV. Zasada wolnoci umw627754V. Zasada pacta sunt servanda630755VI. Klauzula rebus sic stantibus630756VII. Specyfika zawierania umw handlowych632756l. Czynnoci przygotowawcze -pojcie6327581.1.Listy intencyjne6327581.2. Ogoszenia, cenniki, reklamy, inne informacje6337591.3. Wzorce umowne6347601.4. Inne czynnoci przygotowawcze6377622. Zawarcie umowy w wykonaniu umowy przedwstpnej6377633. Sposoby zawierania umw6387654. Zawieranie umw poza lokalem przedsibiorstwa6447745. Zawieranie umw na odlego. .6467766. Zawieranie umw przy wykorzystaniu podpisu elektronicznego6487782. Umowa sprzeday na raty651784I. Definicja umowy651784II. Charakter umowy652785III. Strony umowy653787

IV. Zawarcie umowy654788V. Zmiana i ustanie umowy655789VI. Wykonanie umowy655790VII. Prawa i obowizki stron656791VIII. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy658794IX. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi za wady i gwarancji jakoci659795 3. Umowa sprzeday rzeczy ruchomych z udziaem konsumentw659796I. Definicja umowy659796II. Charakter umowy661798III. Strony umowy.662799IV. Przedmiot umowy663800V. Zawarcie umowy663801VI. Zmiana i ustanie umowy664802VII. Wykonanie umowy664804VIII. Prawa i obowizki stron665805IX. Odpowiedzialno sprzedawcy za nienaleyt jako towaru.668807l. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi6688072. Odpowiedzialno z tytuu gwarancji jakoci671810X. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy -odesanie.6728124. Umowy budowlane673813

I. Umowa o prace geologiczne673813l. Definicja umowy6738132. Przedmiot umowy6738143. Charakter umowy6758164. Strony umowy6758175. Zawarcie umowy6768196. Zmiana i ustanie umowy6778217. Wykonanie umowy6788228. Prawa i obowizki stron6798249. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy68082710. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi680828II. Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne681829l. Definicja umowy6818292. Przedmiot umowy6818303. Charakter umowy6828324. Strony umowy6838345. Zawarcie umowy6848386. Zmiana i ustanie umowy6868417. Wykonanie umowy6878438. Prawa i obowizki stron688845

9. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy688847l0. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi689848III. Umowa o prace projektowe690848l. Definicja umowy6908492. Przedmiot umowy6918523. Charakter umowy6948544. Strony umowy6948555. Zawarcie umowy6958576. Zmiana i ustanie umowy6968597. Wykonanie umowy6978608. Prawa i obowizki stron6988629. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy699863l0. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi699864IV. Umowa o roboty budowlane.700864l. Definicja umowy7008652. Przedmiot umowy7018663. Rodzaje umw o roboty budowlane7018704. Charakter umowy7038715. Strony umowy7038736. Zawarcie umowy704876

7. Zmiana i ustanie umowy7058798. Wykonanie umowy7078809. Prawa i obowizki stron70788210. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy709883l1. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi7108845.Umowaleasingu711884I. Definicja umowy711885II. Charakter umowy713888III. Przedmiot umowy716889IV. Strony umowy716890V. Zawarcie umowy717891VI. Zmiana i ustanie umowy717892VII. Prawa i obowizki stron719894VIII. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy721895 6. Umowa rachunku bankowego.722895I. Definicja umowy722896II. Charakter umowy723897III. Tre umowy724898IV. Strony umowy725899IV. Strony umowy726900

VI. Zawarcie umowy726901VII. Zmiana i ustanie umowy726902VIII. Prawa i obowizki stron umowy 726904IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy7289057. Umowa agencyjna728905I. Definicja umowy728906II. Charakter umowy729907III. Przedmiot umowy729908IV. Strony umowy731909V. Zawarcie umowy732910VI. Zmiana i ustanie umowy733911VII. Prawa i obowizki stron734913VIII. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy7379138. Umowa komisu738914I. Definicja umowy738914II. Charakter umowy738915III. Tre umowy739916IV. Strony umowy740917IV. Strony umowy740918VI. Zawarcie umowy741919

VII. Zmiana i ustanie umowy741920VIII. Prawa i obowizki stron umowy 741921IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy743923X. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi7439249.Umowa przewozu745925I. Definicja umowy745925II. Charakter umowy746926III. Tre umowy747927IV. Strony umowy747928V. Zawarcie umowy749929VI. Zmiana i ustanie umowy751930VII. Wykonanie umowy751931VIII. Prawa i obowizki stron umowy 752932IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy75393710.Umowaspedycji756942I. Definicja umowy756942II. Cechy umowy757944III. Strony umowy758946IV. Zawarcie umowy759947V. Zmiana i ustanie umowy759948

VI. Wykonanie umowy759949VII. Prawa i obowizki stron760950VIII. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy76195111.Umowa ubezpieczenia762952I. Definicja umowy762952II. Przedmiot umowy762952III. Charakter umowy762953IV. Strony umowy763956V. Zawarcie umowy764957VI. Zmiana i ustanie umowy767960VII. Wykonanie umowy767963VIII. Prawa i obowizki stron umowy 768964IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy769965 12. Umowa skadu.770967I. Definicja umowy770969II. Charakter umowy770969III. Przedmiot umowy771970IV. Strony umowy771971V. Zawarcie umowy772972VI. Zmiana i ustanie umowy773973

VII. Wykonanie umowy773974VIII. Prawa i obowizki stron umowy 773975IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy77597613.Umowafranchisingu775977I. Definicja umowy775978II. Rodzaje umw franchisingowych777978III. Charakter umowy777989IV. Strony umowy780981V. Zawarcie umowy780983VI. Zmiana i ustanie umowy781984VII. Wykonanie umowy782986VIII. Prawa i obowizki stron umowy 782988IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy784991X. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi i gwarancji.78499214.Umowa factoringu785993I. Definicja umowy785993II. Charakter umowy786994III. Rodzaje umw factoringowych786995IV. Strony umowy787999V. Zawarcie umowy7881000

VI. Zmiana i ustanie umowy7891001VII. Wykonanie umowy7901003VIII. Prawa i obowizki stron w rnych typach factoringu7901004l. Uwagi oglne79010042. Factoring waciwy (peny)79010053. Factoring niewaciwy (niepeny)7911006IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy7931008 l5.Umowaforfaitingu7941010I. Definicja umowy7941010II. Rodzaje umw forfaitingowych7951011III. Charakter umowy7971017IV. Strony umowy7991019V. Podmioty zwizane z forfaitingiem nie bdce stron umowy forfaitingu8001020VI. Zawarcie umowy8011022VII. Zmiana i ustanie umowy8021026VIII. Wykonanie umowy8031028IX. Prawa i obowizki stron I8031029X. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy8041031Indeks rzeczowy807

Rozdzia 1. Zagadnienia oglne prawa handlowego 1. Pojcie prawa handlowego

Literatura: J. Frckowiak, O koniecznoci dalszych zmian prawa cywilnego szczeglnie w odniesieniu do podmiotw i umw w obrocie gospodarczym, PPR1999, Nr 3; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykadu, Warszawa 1997; J Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; J. Okolski, W. Opalski, Reforma kodeksu cywilnego a prawo handlowe, Studia Iuridica XXI 1994; J. Okolski, W. Opalski, Znaczenie prawa handlowego w wietle koncepcji jednoci prawa cywilnego, PPR 1992, Nr I; M. Safjan, Umowy zwizane z obrotem gospodarczymjako najwaniejsza kategoria czynnoci handlowych, PPR 1998, Nr 2.I. Definicja prawa handlowegoNb 1. Podstawy prawa prywatnego, w tym prawa handlowego, byy tworzone w okresie przedwojennym. Wwczas og stosunkw w sferze obrotu prawnogospodarczego regulowao prawo handlowe, bdce gazi prawa prywatnego. Podstawowym aktem prawnym regulujcym te stosunki byo zp. Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. -Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.). Kodeks ten uksztatowany zosta w oparciu o kryterium podmiotowe, ktrego podstaw byo pojcie kupca. W ten sposb przyjto kryterium subiektywne opierajce si rozwizaniu przyjtym przez niemiecki Kodeks handlowy (Handelsgestzbuch-HGB). Jednake jednoczenie ustawodawca definiowa czynnoci handlowe jako czynnoci dokonywane przez kupca w zwizku z prowadzon przez niego dziaalnoci. W ten sposb wyksztacia si dualia koncepcja regulacji stosunkw majtkowych przez prawo cywilne (obrt powszechny) i prawo handlowe (obrt gospodarczy). Ten ostatni rozumiany by nie tylko jako wymiana dbr i usug za porednictwem pienidza, ale towarzyszce tej wymianie i powstajce w jej procesie stosun-

STRONA 2-ki prawne midzy jej uczestnikami (K. Kruczalak, Prawo, s. 17). Cech tych stosunkw jest to, e co najmniej jeden uczestnik (obrt pprofesjonalny, jednostronnie gospodarczy) lub wszyscy uczestnicy (obrt profesjonalny, dwustronnie gospodarczy) prowadzi dziaalno gospodarcz w sposb trway i zawodowy, co najczciej wie si z prowadzeniemrstwa na wasny rachunek i w celach zarobkowych.Cech charakterystyczn stosunkw handlowych byo rwnie uycie cywilistycznej metody regulji stosunkw prawnych, czyli powszechne posugiwanie si umow. Tak wic cech stosunkw gosdarczych poddanych regulacji cywilistycznej bya ekwiwa1entno wiadcze i zasada rwnorzdi podmiotw. W okresie powojennym zasady te ulegy zdeformowaniu poprzez wykorzystywanie instrumentw prawa administracyjnego (przede wszystkim decyzji administracyjnej) do wpywania na stosunki gospodarcze.

Nb 2Wprowadzenie w ycie w 1965 r. ustawy z 23.4.1964 r. -Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) spowodowao zmian dualistycznej regulacji stosunkw majtkowych przez prawo cywilne i handlowe, na rzecz koncepcji jednoci prawa cywilnego. Jednake, jak sdz, nie moe to prowadzi do wniosku, e zasada jednoci prawa cywilnego oznacza odejciod podziau na prawo handlowe i prawo cywilne powszechne. Wydaje si, e zasad t wprowadzono przede wszystkim po to, aby Kodeks cywilny obj swym zasigiem rwnie stosunki midzy jednostkami gospodarki uspoecznionej (J. Frckowiak, O koniecznoci, s. 7-8). Poddanie odrbnej regulacji dziaania jednostek gospodarki uspoecznionej, jako dominujcej grupy podmiotw stojcej w opozycji do podmiotw prywatnych, mogo doprowadzi do wydzielenia tzw. prawa gospodarczego opartego na zupenie odmiennych reguach dziaania ni te, w ktrych obowizyway reguy rynkowe. W ten sposb, mimo e doszo do osabienia wykorzystywatradycyjnych metod regulacji obrotu gospodarczego (umowa) i czciowego tworzenia zrbw prawa gospodarczego, jednostki gospodarki uspoecznionej podlegay przepisom Kodeksu cywilnego. Jednoczenie jednak art. VI PWKC uchyli przepisy Kodeksu handlowego, utrzymujc w mocy tylko niektre z nich dotyczce spek jawnych, z ograniczon odpowiedzialnoci i akcyjnych. W stosunku do tych spek pozostay w mocy przepisy o firmie, rejestrze, prokurze, a w odniesieniu do stosunkw handlu zagranicznego -przepisy art. 518-524 i 531 KH. W ten sposb z kodyfikacji prawa handlowego pozostay jedynie fragmenty odnoszce si do niektrych grup podmiotw (cznie z przywrcon w 1991 r. spk komandytezygnowa -

STRONA 3- no z regulacji odnoszcych si do czynnoci handlowych, okrelajcych pojcie i rodzaje tych czynnoci. Nb 3Ustawa z 28.7.1990 r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) utrzymaa w mocy jedno prawa cywilnego (art. 1 KC). Jednake utrzymanie zasady jednoci prawa cywilnego na wzr rozwiza przyjtych m.in. we Woszech i Szwajcarii, gdzie stosunki gospodarcze zarwno profesjonalne, jak i nieprofesjonalne (powszechne) poddane s jednolitej regulacji prawnej, wymaga zastanowienia. W dobie gospodarki rynkowej, opartej na zasadzie wolnoci podejmowania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, nie znajdujemy kompleksowego zespou norm, ktre mogyby stanowi podstaw regulacji tych stosunkw. Naley przede wszystkim zwrci uwag na istniejce dyrektywy interpretacyjne dajcpodstaw wyrnienia obrotu profesjonalnego (pprofesjonalnego), ktre zmuszaj do wyodrbna prawa handlowego. Nale do nich (zob. J. Okolski, w: Prawo, s. 15-16): wolno gospodarcza, bezpieczestwo obrotu, szybko (tempo) obrotu, specyficzne wymogi dotyczce finansowania (kredyt) i sposobu rozliczania, trwao stosunkw, ich szablonowo, podwyszony piom wymaga wobec profesjonalistw. Nie powinno by wic wtpliwoci, e - mimo tendencji wzcniania zasady jednoci prawa cywilnego - naley wyodrbni prawo handlowe jako samodzieln dyscyplin prawn. Naley przez ni rozumie zesp norm prawa prywatnego regulujcy orgj przedsibiorcw oraz dokonywanie midzy nimi (dwustronnie lub choby jednostronnie) czynnoci handlowych (por. rwnie K. Kruczalak, Prawo, s. 21; J. Okolski, w: Prawo, s. 11). Od prawa handlowego naley wyranie odrni tzw. publiczne prawo gospodarcze, bdceczci prawa publicznego, a charakteryzujce si tym, e reguluje stosunki odnoszce si doeresu publicznego, w szczeglnoci stosunki organw pastwowych z podmiotami (w tym przedsibiorcami) przy posugiwaniu si metod administracyjnoprawn (decyzja). Nie powinno si zalicza do publicznego prawa gospodarczego stosunkw przedsibiorcw, chocia w literaturze podejmowane s takie prby. Z pewnoci nie mona zakwestionowa relacji midzy pastwem o organami) a uczestnikami obrotu, ale w dobie gospodarki rynkowej powinno to stanowi margines dziaa (zwany poprzednio zarzdzaniem gospodark narodow).

Nb 4.Niniejsze opracowanie oparte jest na dwch kryteriach pozwalajcych, zgodnie z przedstawion definicj, na wyrnienie prawa handlowego: podmiotowe (przedsibiorca) i przedmiotowe (umowy handlowe). Nie powinno ju budzi wtpliwoci wyodrbnienie kategorii podmiotowej, gdy po ewolucji historycznej (kupiec, jednostka gospodarki uspoecznio-

STRONA 4

-nej i nieuspoecznionej, podmiot gospodarczy) przepisy posuguj si pojciem przedsibiorcy. Przedsibiorc jest wic osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie majca osobowoci prawnej spka prawa handlowego, ktra zawodowo we wasnym imieniu podejmuje i wykonuje dziaalno gospodarcz (art. 2 ust. 2 ustawy z 19.11.1999 r. -Prawo dziaalnoci gospodarczej, Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.).Wyrane podstawy wyrnienia kategorii podmiotowej wynikaj ponadto z utrzymania, a obecnie wzmocnienia kategorii spek prawa handlowego poprzez uchwalenie nowego Kodeksu spek handlowych.Z kolei przez dziaalno gospodarcz rozumie si (art. 2 ust. 1 PrGosp) dziaalno wytwrclow, budowlan, usugow oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacj zasobw naturalnych wykonywan w sposb zorganizowany i cigy. Podejmowanie i wykonywanie dziaalnoci gospodarczej jest wolne dla kadego i na rwnych prawach, z zachowaniem warunkw okrelonych przepisami prawa (art. 5 PrGosp). Wolno gospodarcza wyraona w tym przepisie nie ma jednak charakteru absolutnego. Do najwaniejszych jej ogranicze naley zaliczy wymg posiadania koncesji lub zezwolenia. Z przepisw prawa wynikaj ponadto obowizki spenienia warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej, odnoszce si do ochrony przed zagroeniem ia lub zdrowia ludzkiego i moralnoci publicznej oraz ochrony rodowiska.Artyku 36 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sdowym (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209) wprowadzi list podmiotw, ktre podlegaj rejestracji w Krajowy

m Rejestrze Sdowym. Nie wyczerpuje to, moim zdaniem, katalogu przedsibiorcw, ale wskazuje jednak na tych, ktrzy s rejestrowani. Z drugiej strony, poza przedsibiorcami sensu stricto wpisywane s te oddziay przedsibiorstw zagranicznych i gwne oddziay zagnicznych zakadw ubezpiecze. Podstawowymi jednak kryteriami uznania za przedsibiorc s te, ktre zostay okrelone w art. 2 PrGosp. Na potwierdzenie zamiaru uznania osb wpisywanych jako przedsibiorcw przepisy KrRejSU nazywaj ten rejestr "Rejestrem przedsibiorcw".W rozumieniu art. 36 KrRejSU przedsibiorcami s:1) osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (w tym wsplnicy spek cywilnych),2) spki jawne,3) spki partnerskie,4) spki komandytowe,5) spki komandytowo-akcyjne,6) spki z ograniczon odpowiedzialnoci,

STRONA 5

7) spki akcyjne,8) spdzielnie,9) przedsibiorstwa pastwowe,10) jednostki badawczo-rozwojowe,11) przedsibiorcy zagraniczni w rozumieniu przepisw o zasadach prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dziaalnoci gospodarczej w zakresie drobnej wytwrczoci przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, zwane dalej "przedsibiorstwami zagranicznymi" (por. art. 91 PrGosp),12) towarzystwa ubezpiecze wzajemnych,13) inne osoby prawne, jeeli prowadz dziaalno gospodarcz i podlegaj obowizkowi wpisurejestru (np. fundacje, stowarzyszenia), 14) oddziay przedsibiorcw zagranicznych,15) gwne oddziay zagranicznych zakadw ubezpiecze.

Nb 5Inne zagadnienie zwizane jest z pojciem czynnoci handlowych.Kategorii tej nie mona opiera na jednoznacznych wyrnikach metodologicznych, gdy w naszym prawie nie istnieje definicja tej kategorii czynnoci ani nie zostaa te normatywnie wyodrbniona regulacja takich czynnoci (M. Safjan, Umowy, s. 1). Jednake bezsprzecznie wskazane ju cechy obrotu gospodarczego, a przede wszystkim jego specjalizacja, wymagaj regulacji czsto odbiegajcych od klasycznego unoffi1owania w prawie cywilnym materialnym. Oznacza to, e do obrotu gospodarczego naley stosowa oglne przepisy prawa handlowego z uwzgldnieniem przepisw szczeglnych. Ju obecnie przepisy Kodeksu cywilnego reguluj, cho nie zawsze kompleksowo (np. umowa przewozu), kategori umw handlowych. Naley podzieli pogld, e specyfika stosunkw handlowych moe doprowadzi do powego wyodrbnienia oglnej regulacji czynnoci handlowych (ibidem, a take: J. Okolski, W. Opalski, Znaczenie, s. l; J. Okolski, W. Opalski, Reforma, s. 68 i nast.).Przyjmujc kryterium podmiotowo-przedmiotowe, definiujce pojcie prawa handlowego, obecnie moemy uzna, e wyrnienie umw handlowych ma podstaw de lege lata (M. Safjan, Umow s. 1).Wielu przepisw Kodeksu cywilnego odwouje si bezporednio do przedsibiorcw (cho czsto s to terminy konsekwentnie stosowane, np. art. 118, 355 2, art. 3581 4, art. 3854 l, art. 563 2, art. 765, 774, 794). Uywane terminy: prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, prowadzenie przedsibiorstwa naley traktowa jako podstaw wyrnienia kategorii czynnoci handlowych, umw w szczeglnoci. Z drugiej strony, okrelenia: "osoba prowadzca dziaalno gospodarcz" (art. 386 KC), "strona zawierajca umow w zakresie prowadzenia dziaaoci gospo-

STRONA 6

-darczej" (art. 3852 2 KC), "w zakresie swojej dziaalnoci gospodarczej (producent)

" (art. 4491 l), "poza zakresem dziaalnoci gospodarczej" (art. 4493 l), "podmiot, ktry zawodowo trudni si zaatwianiem czynnoci dla drugich" (art. 736 KC), pozwalaj na wyodrbnienie specjalnej kategorii, oglnie okrelanej przedsibiorcami.Dlatego te druga cz niniejszego opracowania (rozdzia III) odnosi si do umw handlowychrozumianych jako dokonywane w ramach dziaalnoci zawodowej lub zarobkowej danego podmiotu bdcego uczestnikiem obrotu gospodarczego (ibidem, s. l).

Nb 6W ramach prawa handlowego wyodrbniy si wyspecjalizowane przedmioty (dyscypliny - K. Kruczalak, Prawo, s. 35). Uwaam jednak, e prawo spek naley zaliczy do prawa przedsibrcw sensu stricto w ramach prawa handlowego. Do najwaniejszych zaliczy moemy: prawo autorskie i wynalazcze, prawo papierw wartociowych, prawo wekslowe i czekowe, prawo upadociowe. Moemy wic doj do wniosku, e zdefiniowane prawo handlowe, jako prawo regujce organizacj przedsibiorcw i dokonywanych midzy nimi czynnoci handlowych, rozumiane jest jako prawo handlowe sensu stricto, natomiast uzupenione przez wyspecjalizowane dyscypliny tworzy prawo handlowe sensu largo.

II. rda prawa handlowego

Nb 7rdem prawa handlowego s przede wszystkim przepisy prawa stanowionego, regulacje umowne tworzone przez strony, odpowiednie postanowienia umw midzynarodowych.Nie bez znaczenia dla prawa handlowego s rwnie zwyczaje, a take orzecznictwo sdowe i wypowiedzi doktryny, ktrych jednak nie mona zaliczy do rde prawa.

Nb 8Bezsprzecznie do najwaniejszych aktw prawnych, bdcych rdem prawa handlowego, nale:l) ustawa z 15.9.2000 r. -Kodeks spek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037),2) ustawa z 23.4.1964 r. -Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), 3) ustawa z 23.4.1964 r. -Przepisy wprowadzajce Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.),4) ustawa z 17.11.1964 r. -Kodeks postpowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.),5) utrzymane w mocy postanowieniem art. 632 KSH przepisy Kodeksu handlowego dotyczce firmy i prokury,

STRONA 76) rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo upadociowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.),7) rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo o postpowaniu ukadowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.),8) ustawa z 21.8.1997 r. -Prawo o publicznym obrocie papierami wartociowymi (Dz. U. Nr 118, poz. 754 ze zm.),9) ustawa z 28.4.1936 r. -Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282), 10) ustawa z 28.4.1936 r. -Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.),11) ustawa z 29.6.1995 r. o obligacjach (Dz.U. Nr 83, poz. 420 ze zm.),12) ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sdowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 17 poz. 209),13) ustawa z 20.8.1997 r. -Przepisy wprowadzajce ustaw o Krajowym Rejestrze Sdowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770 ze zm.),14) ustawa z 19.11.1999 r. -Prawo dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.),15) rozp. Ministra Sprawiedliwoci z 21.12.2000 r. w sprawie szczegowego sposobu prowadzenia rejestrw wchodzcych w skad Krajowego Rejestru Sdowego oraz szczegowej treci isw w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237).

Druga grupa przepisw regulujcych prawo handlowe wie si z jednej strony ze szczegowocwiza, a z drugiej - z ich powan dynamik i zmiennoci. Mona zaryzykowa tez, e listalegaa permanentnym zmianom polegajcym na wydawaniu coraz to nowych aktw i uchylaniu

obowizujcych. Do przepisw tych, regulujcych szczegowo stosunki prawa handlowego, nalel) ustawa z 25.9.1981 r. o przedsibiorstwach pastwowych (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.),2) ustawa z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.),3) ustawa z 16.9.1982 r. -Prawo spdzielcze (tekst jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.),4) ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.),5) ustawa z 7.4.1989 r. -Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104 ze zm.),6) ustawa z 26.6.1974 r. -Kodeks pracy (tekst jedno Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.),7) ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie powiatowym (Dz.U. Nr 91, poz. 578 ze zm.),

STRONA 88) ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (Dz.U. Nr 91, poz. 576 ze zm.),9) ustawa z 8.3.1990 r. o samorzdzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.),10) ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.),11) ustawa z 10.5.1990 r. -Przepisy wprowadzajce ustaw o samorzdzie terytorialnym i ustaw o pracownikach samorzdowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.),12) ustawa z 25.7.1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388),13) ustawa z 28.7.1990 r. o dziaalnoci ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.)14) ustawa z 30.5.1989 r. o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35, poz. 195 ze zm.),15) ustawa z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.),16) ustawa z 15.11.1984 r. -Prawo przewozowe (tekst jedno Dz. U. z 2001 r. Nr 50, poz. 601), 17) ustawa z 22.3.1989 r. o rzemiole (Dz. U. Nr 17, poz. 92 ze zm.), 18) ustawa z 23.11.1990 r. o cznoci (tekst jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 117, poz. 564),19) ustawa z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentw (Dz. U. Nr 122, poz. 1319),20) ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr47, poz. 211 ze zm.),21) ustawa z 10.6.1994 r. o zamwieniach publicznych (Dz. U. Nr 76, poz. 344 ze zm.),22) ustawa z 30.6.2000 r. -Prawo wasnoci przemysowej (Dz. U. z 2000 r. Nr 49, poz. 508),23) ustawa z 1.12.1961 r. -Kodeks morski (tekst jedno Dz. U. z 1998 r. Nr 10, poz. 36 ze zm.),24) ustawa z 7.7.1994 r. -Prawo budowlane (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126 ze zm.),25) ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektrych praw konsumentw oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271),26) rozp. RM z 30.5.1995 r. w sprawie szczegowych warunkw zawierania i wykonywania umw sprzeday rzeczy ruchomych z udziaem konsumentw (Dz. U. Nr 64, poz. 328),

STRONA 9

27) ustawa z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450),28) ustawa z 22.1.2000 r. o oglnym bezpieczestwie produktw (Dz. U. Nr 15, poz. 179).

Nb 9

rdem prawa handlowego moe by ponadto prawo umowne. W tym przypadku s to tzw. umowne warunki umw (K. Kruczalak, Prawo, s. 84). Obecnie wzorce umowne mog by wydawane przez kady podmiot prawa, ktry uczestniczy w obrocie cywilnoprawnym. Zmieniona zostaa wic zasada, e moe je wydawa tylko ten podmiot, ktremu przepis rangi ustawy przyznawa kompetencje do wydawania wzorcw umownych (ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektrych praw konsumentw oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny, Dz. U. Nr 22, poz. 271). Swoboda kreowania stosunkw umownych wynika z art. 3531 KC i odnosi si przede wszystkim do umw handlowych. Nie dotyczy natomiast tworzenia przedsibiorcw, gdy w stosunku do nich obowizuje zasada numerus clausus (J. Okolski, w: Prawo, s. 22).

Nb 10Jak ju wspomniano, dla prawa handlowego znaczenie maj rwnie zwyczaje. Poprzednio, zgodnie z art. l KH, do rde prawa handlowego (obok Kodeksu handlowego i ustaw szczeglnych) zaliczano powszechnie obowizujce w pastwie prawo zwyczajowe. Obecnie, wobec uchylenia art. l KH, naley poda w wtpliwo uznanie prawa zwyczajowego jako rda prawa. Jke -co podkrela si w doktrynie (J. Okolski, w: Prawo, s. 21; K. Kruczalak, Prawo, s. 55) -istotne znaczenie w prawie handlowym maj zwyczaje. Przez zwyczaj naley rozumie pewne zasady zachowania si przedsibiorcw. Same w sobie nie maj cech prawotwrczych, ale czsto albo konkretne przepisy odsyaj do zwyczaju (np. art. 56, 65 l, art. 354 KC), albo zwyczaj ten na tyle ksztatuje stosunki prawne, e nastpstwem okrelonych zachowa jest wydanie normy prawnej.Na rozwj prawa handlowego wpywaj rwnie (nie bdc rdem prawa) orzecznictwo sdowe i doktryny (literatura, pimiennictwo).

Nb 11Z punktu widzenia czonkostwa Polski w Unii Europejskiej coraz wiksze znaczenie mie bd przepisy prawa Wsplnoty Europejskiej. Ju teraz dorobek prawa handlowego wie si z pnywaniem dyrektyw (np. ~ sprawach spek), tj. aktw wicych pastwa czonkowskie, dajcycak swobod wyboru metody i formy wprowadzenia postanowie dyrektywy w ycie (inaczej ni rozporzdzenia, ktre maj moc bezporednio

STRONA 10wic). Poza tym naley wskaza zalecenia i opinie, ktre s aktami niszego rzdu i ktrea pastw czonkowskich.

2. Przedsibiorca i przedsibiorstwoLiteratura: P. Bielski, Regulacja pojcia przedsibiorstwa w znaczeniu przedmiotowym a projekt prawa spek handlowych, PPR 1999, Nr 6; G. Bieniek, B. Ziemianin, Przedsibiorstwo pastwowe. Komentarz do ustawy o przedsibiorstwach pastwowych, Zielona Gra 1992; E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieczyo-Chlabicz, Dziaalno gospodarcza i przedsibiorca na gruncie ustawy prawo dziaalnoci gospodarczej, PPR 2000, Nr 4; G. Czudaj, Odpowiedzialno zbywcy i nabywcy przedsibiorstwa w wietle art. 526 k.c., Rej. 1999, Nr 5; J: Frckowiak, Podmiot gospodarczy. Kilka uwag o konsekwencjach wyodrbnienia tej kategorii podmiotw w prawie cywilnym, Acta Universitatis Wratislavensis Prawo CCXLII 1995; A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Prawo spek. Zarys, Warszawa 1999; W J. Katner, Kupiec, podmiot gospodarczy, przedsibiorca. Ewolucja pojciowa, Gdaskie Studia Prawnicze 1999, t. V; A. Kidyba, May i redni przedsibiorca jako kategoria normatywna, Prawo spek 2000, Nr 2; A. Kidyba, Spka z ograniczon odpowiedzialnoci. Komentarz, Warszawa 2001 ;A. Kidyba (red.), Spka z 0.0. w praktyce, Warszawa 1999; K. Kopaczyska-Pieczniak, Spka z 0.0. w praktyce, Warszawa 1999; K. Kruczalak, Pojcie przedsibiorcy i jego znaczenie w obowizujcym prawie, Rej. 1998, Nr 3; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykadu, Warszawa 1997; K. Kruczalak, Przedsibiorstwo zarobkowe (gospodarcze) "w wikszym rozmiarze", Pr. Sp. 1998, Nr I; Z. Kubot, Struktury holdingowe, Zielona Gra 1993; M. Litwiska, Dzierawa i uytkowanie przedsibiorstwa w wietle art. 552 k.c., PPR 1994, Nr 3; M. Litwiska, Pojcie przedsibiorstwa w prawie cywilnym i handlowym. Przedsibiorstwo jako przedmiot obrotu, PPR 1993; J. Malarczyk, Pojcie przedsibiorstwa zarobkowego prowadzonego w wikszym rozmiarze, Rej. 2000, Nr 4; E. Norek, Przedsibiorstwo jako przedmiot obrotu gospodarczego, Warszawa 1997; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; A. Opalski, Koncern w polsk

im prawie spek, PPR 1998, Nr 7; M. Poniak-Niedzielska, Pojcie przedsibiorstwa a jego majtek, Annales UMCS 1982; M. Poniak-Niedzielska, Zbycie przedsibiorstwa w wietle zmian w kodeksie cywilnym, PiP 1991, Nr 6; S. Sotysiski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1997; K. Strzyszkowski, Instytucje prawa dziaalnoci gospodarczej. Uwagi o projekcie ustawy Prawo dziaalnoci gospodarczej, PUG 1999, Nr 4; W Szpringer, Regulacje struktur rynkowych, Pr. Sp. 1997, Nr 10; H. Urbaczyk, Przedsibiorstwo jako aport w spce z ograniczon odpowiedzialnoci, Pr. Sp. Nr 9; Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 1994; J. Widio, Zakres stosowania art. 526 k.c. w odniesieniu do przepisw o zbyciu przedsibiorstwa, PPR 1996, Nr I; A. W Winiewski, Przepisy o Krajowym Rejestrze Sdowym a reforma prawa handlowego, cz. I i II, PPR 1999, Nr 4-5.

STRONA 11I. Definicja przedsibiorcy

Nb 12 Na przestrzeni lat, niezalenie od ustroju panujcego w Polsce, regulacja odnoszca si do dziaalnoci gospodarczej oparta bya na systemie podmiotowym. Zgodnie z takim rozwizaniem, najistotniejsze byo zdefiniowanie podmiotu prowadzcego dziaalno gospodarcz. prawie handlowym w okresie przedwojennym -a do uchylenia przepisu art. 2 I KH -gwnym pojciem byo pojcie kupca. Kupcem by ten, kto we wasnym imieniu prowadzi przedsibiorwo zarobkowe (por. W J. Katner, Kupiec, s. 171 i nast.). Zgodnie z Kodeksem handlowym, nie uwaano za prowadzenie przedsibiorstwa prowadzenia gospodarstw rolnych, lenych, ogrodniczych, hodowlanych, rybnych, owieckich i pszczelarskich oraz wykonywania wolnych zawodw. Kupcy, ktrzy prowadzili przedsibiorstwo w wikszym rozmiarze, zaliczani byli do grupy kupcw rejestrowych (w prawie niemieckim Vollkaufmann), a pozostali byli kupcami nierejestrowymi (Minderkaufmann). Uchylenie przepisw odnoszcych si do kupca (art. 2-4, 7-9, 11-12) nie byo cakowite. Nie uchylono bowiem art. 5 i 6, zgodnie z ktrymi spki handlowe byy kupcami rejestrowymi, ktre musiay by wpisaneo rejestru handlowego. Ponadto szereg przepisw utrzymanych w mocy operowao i operuje nadal pojciem "kupiec" (m.in. art. 23 2, art. 24, 26, 60 KH). Pojcie "kupiec" powinno by zastpione sowami "spka prawa handlowego".Uchylenie pojcia "kupiec" wizao si z pewn nieadekwatnoci do obowizujcego w Polsce u. Sowo "kupiec" byo i jest uywane raczej jako techniczno-potoczne okrelenie strony umowy sprzeday (kupujcy). Zastpienie terminu "kupiec" wizao si z wprowadzeniem kategorii jednostki gospodarczej, w szczeglnoci podziau na jednostki gospodarki uspoecznionej i nieuspoecznionej. Termin ,jednostka gospodarcza" by nie tylko terminem jzyka prawniczego, ale rwnie prawnego. Za jednostk gospodarcz uwaano kad jednostk organizacywoan do prowadzenia staej dziaalnoci gospodarczej (K. Kruczalak, Prawo, s. 83). Ustawa z 23.12.1988 r. o dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) wprowadzia nowe pojcie "podmiot gospodarczy", ktre w sensie podmiotowym zastpio pojcie kupca i jednostki gospodarczej. Zastpienie terminu "kupiec" dokonao si m.in. w art. 1 rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo upadociowe (tekst jedno Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) i w art. 1 rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934r. Prawo o postpowaniu ukadowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.). Nie chodzio wszake o zwyke zastpowanie poj, ale bardziej o nadanie innego sensu temu okreleniu. Trudno bowiem zgodzi si z twierdzeniem, e pojcie "podmiot gospodarczy" pokrywa siz terminem "kupiec" czy "przedsibiorca". Wydaje si, e midzy tymi terminami zachodz okrelone rnice jakociowe.Zgodnie z art. 2 ust. 2 GospU, podmiotem prowadzcym dziaalno gospodarcz (Przedsibiorcbya osoba fizyczna, osoba prawna, a take jednostka organizacyjna nie majca osobowoci prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, jeeli jej przedmiot dziaania obejmuje prowadzenie dziaalnoci gospodarczej. Z kolei dziaalno gospodarcza, w rozumieniu GospU, to dziaalno wytwrcza, budowlana, handlowa i usugowa, prowadzona w celach zarobkowych i na wasny rachunek przedsibiorcy.STRONA 12Z powyszego wynikay dwie przesanki warunkujce bycie przedsibiorc: 1) naley by osob n, prawn lub jednostk organizacyjn nie posiadajc osobowoci prawnej; 2) prowadzi dziaspodarcz w celach zarobkowych i na wasny rachunek. Definicja z art. 2 GospU wywoywaa okrelone wtpliwoci. Wizay si one zarwno z aspektem przedmiotowym (dziaalno zarobk

k i podmiotowym (jednos10stki organizacyjne nie posiadajce osobowoci prawnej). Celem osoby podejmujcej dziaalno gospodarcz powinien by zysk, gdy to on stanowi istot dnoci gospodarczej. Zysk stanowi nadwyk aktyww nad pasywami. Wystpuje wwczas, gdy wszystkie wartoci majtkowe w okrelonym okresie przewyszaj sum zobowiza i majtku pierwotnysk podlega opodatkowaniu, tote z pojciem czystego zysku mamy do czynienia po odjciu od zysku (dochodu) naliczonych podatkw, do ktrych jest si zobowizanym. W sensie ekonomicznym jest to nadwyka wpyww nad wydatkami. Ponadto prowadzenie dziaalnoci gospodarczej ukierunkowane na zarobek, nie zawsze traktowane byo przez ustaw o dziaalnoci gospodarczej za tak dziaalno. W szczeglnoci dotyczy to art. 9 GospU, zgodnie z ktrym e wymagaa zgoszenia do ewidencji dziaalno gospodarcza (a wic ustawa przesdzaa o tym,st to taka dziaalno) prowadzona osobicie przez osob fizyczn, jeeli zarobek stanowi dkowe rdo dochodu tej osoby (uboczne zajcie zarobkowe) w zakresie okrelonym w ust. 2 art. 9. Dotyczyo to wytwarzania przedmiotw majtku osobistego, domowego i gospodarczego oraz rkodziea ludowego i artystycznego, naprawy i konserwacji przedmiotw uytku osobistego, domowego i gospodarczego oraz mieszka, wykonywania innych usug z uyciem materiaw i na narzdzi wasnych oraz powierzonych (z wyjtkiem zarobkowego przewozu osb), czynnoci handlowych polegajcych na sprzeday nie przetworzonych produktw rolnyc1ych, ogrodowych, sadowniczych, hodowlanych, w tym misa z uboju gospodarczego, go, runa lenego, owocw lenych, przetworw domowych. Tak wic mielimy do czynienia z sytuacj, wtrej podmiot, mimo e prowadzi dziaalno gospodarcz, nie uzyska statusu przedsibiorcywa nie traktowaa rwnie, ale z powodw przedmiotowych, za dziaalno gospodarcz podjcianoci wytwrczej, rolniczej w zakresie produkcji rolinnej i zwierzcej, ogrodniczej oraz sadowniczej.Ustawa z 19.11.1999 r. - Prawo dziaalnoci gospodarczej wycza rwnie stosowanie jej przepisw (art. 3) do dziaalnoci wytwrczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierzt, ogrodnictwa, warzywnictwa, lenictwa i rybactwa rdldowego, a take wynajmowania przez rolnikw pokoi i miejsc na ustawianie namiotw, sprzeday posikw domowych, wiadczenia w gospodarstwach rolnych innych usug zwizanych z pobytem turystw. Zakres wycze jest wic odmienny od zastosowanego w GospU.Nb 13Od strony podmiotowej problemem byo, co moemy uzna, a co nie, za jednostk organizacyjn nie posiadajc osobowoci prawnej, a take oddzielenie sfery gospodarczej od niegospodarczej wrd osb fizycznych i prawnych. Najwiksze problemy rodziy si przy uznaniu podmiotowoci gospodarczej spki cywilnej. Cz doktryny oraz orzecznictwo uznaway spk cywimiot gospodarczy (por. w szczegl-

STRONA 13noci A. Jdrzejewska, Podmiotowo prawna spki cywilnej bdcej podmiotem gospodarczym, P993, Nr 7; zob. wyr. SN z 14.12.1990 r., I CR 529/90, PUG 1991, Nr 7, s. 122; wyr. NSA z 8.4.1991 r., S.A./Wr48/91, NSA 1991, Nr 3-4, poz. 56) czy wrcz -w kategoriach prawa cywilnego -za jednostk organizacyjn nie posiadajc osobowoci prawnej, ale posiadajc zdolno sdow (por. dwa sprzeczne orzeczenia, z ktrych jedno przyjmuje zdolno a drugie j wyklucza: wyr. SN z4.2.1995 r., I CRN 2/93, OSP 1993, Nr l0, poz. 194 (negocja); uchw. SN (7) z 26.1.1996 r., 111 CZP 111/95, R. Pr. 1996, Nr4 i uchw. SN z7.7.1993 r., IIICZP 87/93, OSP 1994, Nr II, poz. 204), ukadow (uchw. SN z 28.7.1993 r., 111 CZP 97/93, OSNCP 1994, Nr 21, poz. 20), upadociow (uchw. SN z 27.5.1993 r., III CZP 61/93, OSNCP 1994, Nr I, poz. 7).Doprowadzio to do pewnej patologii jurydycznej, polegajcej na interpretacji rozszerzajcej art. I ustawy z 23.4.1964 r. -Kodeks cywilny (tak rwnie W J. Katner, Kupiec, s. 178; W Pyzio, w: W Pyzio, A. Szumaski, I. Weiss, Prawo spek, Bydgoszcz 1998, s. 70-73).Poprzez takie podejcie spka cywilna wypara prawie cakowicie spk jawn z obrotu. Sytua zmienia si diametralnie od 1.1.2001 r., tj. z chwil wejcia w ycie ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sdowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209), ktra nie uznaje spki cywilnej za przedsibiorc. Przedsibiorcami s tylko osoby tworzce iln.Kodeks cywilny w art. l potwierdza wyranie dychotomi podmiotw stosunkw cywilnoprawnych: osoby fizyczne i osoby prawne. Dlatego te nie mona byo przyj, e spka cywilna to ostka organizacyjna porednia midzy osobami fizycznymi a osobami prawnymi. Spka cywilna jest umow wsplnikw. Nie oznacza to, e nie naley wyrni trzeciej kategorii, czego K

s cywilny nie czyni: jednostek organizacyjnych nie posiadajcych osobowoci prawnej. Jednake ich istnienie wynika nie z Kodeksu cywilnego, ale z przepisw szczeglnych (np. Kodeksu spek handlowych dotyczcych spek osobowych czy art. 6 ustawy z 24.6.1994 r. o wasnoci lokali (tekst jedno Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903). Naley zwrci uwag rwe na okoliczno, e nie mona utosamia stosunkw gospodarczych ze stosunkami cywilnopraw. Te pierwsze co do zasady opieraj si na instrumentach cywilistycznych, ale uwzgldniaj rwnie instrumenty administracyjne (koncesje, zezwolenia, inne decyzje administracyjne), finansowe itp. Nie kada osoba fizyczna bdca podmiotem prawa musi by przedsibiorc. Dotyczy to rwnie osb prawnych. Nie kada osoba prawna z kolei musi by przedsibio Nie mona zgodzi si z pogldem wykluczajcym z tej kategorii instytucje, ktrych celem podstawowym nie jest cel zarobkowy, jeeli prowadz one dziaalno gospodarcz jako aktywnoesoryjn do podstawowej dziaalnoci (np. fundacja, stowarzyszenie).Z chwil podjcia dziaalnoci gospodarczej, po spenieniu warunkw Przewidzianych prawem, staj si one przedsibiorcami (inaczej, moim

STRONA 14zdaniem, wtpliwie: K. Kruczalak, Prawo, s. 89; susznie natomiast: W. J. Katner, Kupiec, s. 183).Rwnie przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze Sdowym przewiduj, e jeeli fundacja, stowarzyszenie, zakady opieki zdrowotnej i inne organizacje spoeczne i zawodowe (np. zwizki zawodowe, izby gospodarcze) podejmuj dziaalno gospodarcz, to s wpisywane take do restru przedsibiorcw (art. 50 KrRejSU).

Nb 14Ustawa z 20.8.1997 r. -Przepisy wprowadzajce ustaw o Krajowym Rejestrze Sdowym (Dz.U. Nr 121, poz. 770 ze zm.) zastpia w ustawie o dziaalnoci gospodarczej, ale rwnie w caym kompleksie aktw prawnych termin podmiot gospodarczy pojciem przedsibiorcy (W J. Katner, Kupiec, s. 178 i nast.; J. Frckowiak, Oznaczanie podmiotw prowadzcych dziaalno gospodarcz (handlow), Gdaskie Studia Prawnicze 1998, t. V, s. 78). Wydaje si, e zmna ta nie ma tylko wymiaru formalnego, ale zawiera gboki adunek merytoryczny. Chodzi przede wszystkim o nawizanie do tradycyjnych poj prawa handlowego, w szczeglnoci do pojcia kupca.Realizacja tego przedsiwzicia nie jest jednak pozbawiona problemw. Przede wszystkim trudno si zgodzi z wystpujcymi w doktrynie pogldami, e pojcie podmiotu gospodarczegoest pojciem szerszym od pojcia przedsibiorcy (wtpliwie K. Kruczalak, Prawo, s. 84). Problem polega na tym, e w rozumieniu ustawy o dziaalnoci gospodarczej byy to synonimy. Naley jednak pamita, e pojciem "przedsibiorca" operuj inne akty prawne. W szczeg godne zainteresowania s art. 2 ZNKU i art. 4 OchrKonkurU. Tak wic, zgodnie z ustaw o dziaalnoci gospodarczej, przedsibiorc by ten, kto we wasnym imieniu w celu zarobkym prowadzi dziaalno gospodarcz, tj. polegajc na handlu, usugach, produkcji i budownie. Take PWPU w art. 3 ust. 1 pkt 3 przewiduje, e przedsibiorc jest osoba prowadzca w celach zarobkowych dziaalno wytwrcz, budowlan, handlow lub usugow.

NB 15W stosunku do pojcia "kupiec" zachodzia istotna rnica, gdy zgodnie z tym, co ju zostapowiedziane, kupcem by ten, kto we wasnym imieniu prowadzi przedsibiorstwo zarobkowe. Wystpuj tu wic dwa dodatkowe elementy:1) prowadzenie dziaalnoci gospodarczej we wasnym imieniu, co nie moe by utosamiane z aktualnym prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej na wasny rachunek, oraz 2) 2) prowadzenie przedsibiorstwa, co nie musi mie miejsca przy obecnie prowadzonej dziaalnoci gospodarczej.Kupiec musia wic by wacicielem przedsibiorstwa lub dzierawc i uytkownikiem.Nowa ustawa z 19.11.1999 r. -Prawo dziaalnoci gospodarczej przewiduje, e przedsibiorc jest osoba fizyczna, prawna oraz nie majca osobowoci prawnej, spka prawa handlowego, ktra zawodowo we

STRONA 15 wasnym imieniu podejmuje i wykonuje dziaalno gospodarcz. Za przedsibiorcw uznaje si

wsplnikw spki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaalnoci gospodarczej (K. Strzyszkowski, Instytucje, s. 2-4). Zgodnie z t ustaw, mona wyrni nastpujce wyznaczniojcia dziaalnoci gospodarczej:1) gospodarczy charakter,2) zarobkowy (ukierunkowany na zysk) charakter,3) prowadzenie dziaalnoci w sposb zorganizowany i trway (E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieczyo-Chlabicz, Dziaalno, s. 15).

Nb 16Przedsibiorcw moemy podzieli na dwie grupy: przedsibiorcw sensu stricto i przedsibiornot for profit. Odrbn kategori jest grupa podmiotw non profit, tj. tych, ktre w ogle nie mog prowadzi dziaalnoci gospodarczej. Przedsibiorcy sensu stricto to tacy, ktrych cel, w jakim mog by utworzeni, jest celem zarobkowym, a ich dziaalno prowadzona jest we wasnym imieniu i zawodowo. Do takich przedsibiorcw zaliczamy przede wszystkim osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, spki jawne, partnerskie, komandytowe,komandytowo-akcyjne, z ograniczon odpowiedzialnoci, przedsibiorstwa pastwowe, spdziele.Problematyczny moe by status spek z 0.0. lub akcyjnych, ktre powszechnie s traktowane jako przedsibiorcy, ale jeeli s tworzone w celu charytatywnym, kulturalnym itp., a nie nakierowanym na zysk, to status ich jest dyskusyjny.W takich przypadkach moliwe bdzie zakwalifikowanie obu typwspek do kategorii not for profit.Przedsibiorcy z grupy not for profit to tacy, ktrych co prawda cel gwny nie jest celem zarobkowym, ale mog prowadzi dziaalno gospodarcz z jednoczesnym przeznaczaniem zysk na cele statutowe (np. fundacje, stowarzyszenia, izby gospodarcze, szkoy wysze, zwizki zawodowe, instytuty naukowo-badawcze). Trudno zakwestionowa ich wystpowanie w obrocie gospodarczym, skoro przepis wyranie na to zezwala. Przedsibiorcy not for profit mog mie status przedsibiorcy od samego pocztku, tj. od ich powstania, albo poprzez podjcie dziaalnoci gospodarczej. Not for profit oznacza, w odrnieniu od instytucji non profit, e dziaalno gospodarcza moe by prowadzona z ukierunkowaniem na osiganizyskw, z tym jednak e zysk ten nie jest dzielony midzy czonkw czy uczestnikw przedsiwia, ale na rzecz podmiotu realizujcego okrelone cele, z przeznaczeniem na te cele.

STRONA 16Nb 17Okrelenie najblisze prawidowemu rozumieniu pojcia przedsibiorcy wystpuje w art. 2 ZNKU. Zgodnie z tym przepisem, przedsibiorcami s osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie majce osobowoci prawnej, ktre prowadzc - chociaby ubocznie - dziaalno zarobkow lub zawodow uczestnicz w dziaalnoci gospodarczej. Tak wic pojciibiorcy w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji jest odmienne od tego pojcia wynikajcego z przepisw PrGosp. Przepisy ZNKU odnosz si do wszelkich osb i jednostek organizacyjnych, ktre uczestnicz w obrocie gospodarczym, prowadzc dziaalno zarobkow b zawodow. Pojcie przedsibiorcy w rozumieniu ZNKU nie jest te tosame z takim pojciem wystpujcym w innych aktach prawnych, gdy w wikszoci przypadkw automatycznie zastpiono o "podmiot gospodarczy" sowem "przedsibiorca", nie nadajc mu nowego sensu. Przedsibiorc w rozumieniu ZNKU jest kady przedsibiorca bez wzgldu na to, czy zosta wpisany do Krajowego Rejestru Sdowego (ewentualnie jeszcze do ewidencji dziaalnoci gospodarczej), czy te wpisowi nie podlega (J Szwaja, w: Ustawa, s. 30). Rozstrzygajce jest rwnie faktyczne uczestniczenie w obrocie gospodarczym. Przedsibiorca musi prowadzi dziaalno gospodarcz we wasnym imieniu i zawodowo jako waciciel przedsibiorstwa w znaczeniuunkcjonalnym (J. Szwaja, ibidem, s. 31 odnosi pojcie wasnoci do znaczenia przedmiotowego), a take jako dzierawca lub uytkownik. Przedsibiorcami s wic nie tylko te jednostki, ktrych celem jest dziaalno gospodarcza ukierunkowana na zysk, ale take te wszystkie, ktre faktycznie prowadz dziaalno gospodarcz, niezalenie od rozmiaru, akcesoryjnow stosunku do podstawowego celu itp. Grupa ta zostaa okrelona mianem przedsibiorcw not for profit (np. fundacje, stowarzyszenia). Cech przedsibiorcw musi by prowadzenie dziaalnoci zarobkowej lub zawodowej, co dotyczy w szczeglnoci przedstawicieli tzw. wolnych zawodw, ktrzy s traktowani jak przedsibiorcy, jeeli osobicie i samodzielnie, zarobkowo lub zawodowo wiadcz usugi nawet bez wyodrbnionego przedsibiorstwa w znaczeniu przedmiotowym.

Rni to istotnie ZNKU od ustawy z 19.11.1999 r. -Prawo dziaalnoci gospodarczej, ktra w art. 87 przewiduje wyranie, e w rozumieniu tej ustawy wiadczcy pomoc prawn nie jest przedsibiorc.

Nb 18Pojcie przedsibiorcy zdefiniowane zostao rwnie w art. 4 ust. 1 OchrKonkurU, zgodnie z ktrym przez przedsibiorc rozumie si przedsibiorc w rozumieniu ustawy -Prawo dziaalnogospodarczej, czyli osob fizyczn, osob prawn oraz nie majc osobowoci prawnej spk

STRONA 17prawa handlowego, ktra zawodowo, we wasnym imieniu podejmuje i wykonuje dziaalno gospodarcz, a take wsplnikw spki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaalnoci gdarczej. Ponadto przedsibiorc w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentw jest:1) osoba fizyczna, osoba prawna, a take jednostka organizacyjna nie majca osobowoci prawnej, organizujca lub wiadczca usugi o charakterze uytecznoci publicznej, ktre nis dziaalnoci gospodarcz w rozumieniu przepisw o dziaalnoci gospodarczej,2) osoba fizyczna wykonujca zawd we wasnym imieniu i na wasny rachunek lub prowadzca dziaalno w ramach wykonywania takiego zawodu,3) osoba fizyczna posiadajca akcje lub udziay zapewniajce jej co najmniej 25% gosw w organach co najmniej jednego przedsibiorcy lub posiadajca kontrol nad co najmniej jednym przedsibiorc, choby nie prowadzia dziaalnoci gospodarczej, jeeli podejmuje dals dziaania podlegajce kontroli koncentracji.Katalog przedsibiorcw zosta wic rozszerzony poza przedsibiorcw sensu stricto m.in. o te podmioty, ktre prowadz dziaalno uytecznoci publicznej. Tak wic dziaalno organizsugowa o takim charakterze, mimo e wyranie nie ma znamion prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, a jest tzw. dziaalnoci celow (statutow), zgodn z podstawowym celem jednostki organizacyjnej, jest przesank uznania za przedsibiorc w rozumieniu przepisw OchrKonkurU. Stowarzyszenia, fundacje, partie polityczne, zwizki zawodowe itp., nawet jeeli nie podejmuj dziaalnoci gospodarczej, to i tak s traktowane przez ustaw o ochronie konkurencji i konsumentw jako przedsibiorcy.Ponadto przedsibiorc -w rozumieniu przepisw OchrKonkurU -s przedstawiciele wolnych zawodw, ktrzy wykonuj wolny zawd osobicie, we wasnym imieniu lub prowadz dziaalno wwykonywania takiego zawodu. Ustawa przyznaje rwnie status przedsibiorcy osobie fizycznej posiadajcej wskazany pakiet udziaw lub akcji co najmniej jednego przedsibiorcy lub sprawujcej nad co najmniej jednym przedsibiorc kontrol, rozumian jako wszelkie formy bezporedniego lub poredniego uzyskania uprawnie, ktre osobno lub cznie, z uwzgldeniem wszystkich okolicznoci prawnych lub faktycznych, umoliwiaj wywieranie decydujcego wpywu na tego przedsibiorc. Uprawnienia te tworz m.in. prawo do caego lub czci miia przedsibiorcy bd prawa lub umowy przyznajce decydujcy wpyw na skad, wynik gosowanub decyzje organw przedsibiorcy (art. 4 pkt 13 OchrKonkurU). Status ten jest niezaleny od prowadzenia dziaalnoci

STRONA 18gospodarczej przez tak osob, natomiast przesank jego przysugiwania jest podejmowanie dalszych dziaa podlegajcych kontroli koncentracji. Dziaania te mog si przejawia w pou, przejciu lub utworzeniu przez przedsibiorcw wsplnego przedsibiorcy, objciu lub nabyciu udziaw lub akcji innego przedsibiorcy, powodujcego uzyskanie co najmniej 25% gosw na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wsplnikw, a take w objciu przez t sam osob fucji czonka organu zarzdzajcego albo kontrolnego u konkurujcych ze sob przedsibiorcw, i czny obrt przedsibiorcw uczestniczcych w koncentracji w roku obrotowym poprzedzajcyrok zgoszenia jej zamiaru przekracza rwnowarto 50 000 000 EURO (art. 12 OchrKonkurU).Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 PWPU, przedsibiorc jest osoba prowadzca w celach zarobkowych dziaalno wytwrcz, budowlan, handlow lub usugow.Zgodnie z ustaw z 5.7.2001 r. o cenach (Dz.U. Nr 97, poz. 1050), przedsibiorc jest podmiot prowadzcy dziaalno gospodarcz w rozumieniu ustawy PrGosp, a take osoby prowadze dziaalno wytwrcz w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierzt,

ogrodnictwa, warzywnictwa, lenictwa i rybactwa rdldowego (art. 3 ust. 8 tej ustawy).Specyficzne okrelenie przedsibiorcy wystpuje w art. 6 ust. 6 PrGeolGrn. Jest to podmiot posiadajcy koncesj na prowadzenie dziaalnoci ustawowej, tj. prowadzenie prac geologicznych i grniczych.

II. Przedsibiorstwo w wikszym rozmiarze a may i redni przedsibiorca

1. Definicja

Nb 19Szereg przepisw, przede wszystkim Kodeksu handlowego, odwoywao si do kategorii przedsibiorstwa w wikszym rozmiarze. W szczeglnoci, zgodnie z art. 75 KH, spk jawn bya s prowadzia we wsplnym imieniu przedsibiorstwo zarobkowe w wikszym rozmiarze, a nie bya inn spk handlow. Zgodnie z art. 143 KH, spka majca na celu prowadzenie w wikszyrze przedsibiorstwa zarobkowego albo gospodarstwa rolnego pod wspln firm bya spk komtow, jeeli wobec wierzycieli za zobowizania spki przynajmniej jeden wsplnik odpowiadaez ograniczenia, a odpowiedzialno przynajmniej jednego wsplnika (komandytariusza) bya ograniczona. Tak wic prowadzenie przedsibiorstwa zarobkowego w wikszym rozmiarze naleao do essentialia negotii umw tych spek. Jednake zgodnie z art. VI l PWKC, uchyly zosta zarwno art. 4, jak i art. 7, bdce podstaw ustalenia co jest, a co nie jest przedsibiorstwem w wikszym rozmiarze.

STRONA 19W zwizku z tym rozp. Min. Przemysu, Aprowizacji i Handlu oraz eglugi i Handlu Zagranicznego z 1 1.7.1946 r. wydane w porozumieniu z Min. Sprawiedliwoci, Skarbu oraz Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie okrelenia przedsibiorstw prowadzonych w wikszym rozmiarze (Dz.U. Nr 36, poz. 223 ze zm.) utracio moc obowizujc.Odmiennie do tego zagadnienia ustosunkowywaa si cz doktryny (m.in. K. Kruczalak, Przedsibiorstwo, s. 2 i nast.), przyjmujc, e dalej istniay podstawy prawne, aby wykona upowanienie zawarte w art. 4 2 oraz art. 7 2 KH. Stanowisko takie wydaje si wtpliwe. Z kolei S. Sotysiski (w: Kodeks, s. 71) przyjmowa, e prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w wikszym rozmiarze naley wywodzi z ustawy o rachunkowoci. Jest to taka dziaalno, a spenia cznie dwa z trzech kryteriw:1) rednioroczne zatrudnienie wynosi co najmniej 50 osb,2) suma aktyww bilansu wynosi powyej 1 mln EURO,3) przychd netto ze sprzeday towarw i usug oraz operacji finansowych stanowi rwnowarto co najmniej 2 mln EURO.Natomiast Kodeks spek handlowych odstpuje od kryterium wikszego rozmiaru dziaalnoci przy definiowaniu spki jawnej i komandytowej. Wskazuje jednak na to kryterium w art. 26 4 przy obowizku przeksztacenia spki cywilnej w jawn (jeeli w kadym z dwch kolelat obrotowych przychody netto ze sprzeday towarw lub wiadczenia usug osigny warto mniej 400 000 EURO). Wydaje si jednak, e z praktycznego punktu widzenia wprowadzenie tego kryterium jest zbdne i niczemu nie suy.Obecnie coraz wiksze znaczenie, rwnie normatywne, ma kategoria maego i redniego przedsibiorstwa. Grupa takich przedsibiorstw stoi w opozycji do przedsibiorstw duych, co w konsekwencji nie jest ju do pogodzenia z kategori przedsibiorstwa w wikszym rozmiarze.W krajach Unii Europejskiej nie ma jednolitej definicji maego i redniego przedsibiorstwa. Jednake powszechnie stosuje si trzy kryteria dla przyjcia, co naley do grupy maych i rednich przedsibiorstw. S to: liczba zatrudnionych w przedsibiorstwie, wielkoego obrotw, warto wyniku bilansowego. Czsto wskazuje si take na warto majtkuprodukcyjnego, niezaleno ekonomiczn itp. W rnych krajach, nie tylko Unii Europejskiej, stosuje si rozmaite kryteria z punktu widzeniazatrudnionych w przedsibiorstwie. Tak np. za mae i rednie przedsibiorstwa uwaa si te, ktrych zatrudnienie wynosi od 1 do 20 osb (Norwegia), od 1 do 49 osb (Niemcy, Szwecja, Francja, Japonia), od 1 do 50 osb (Belgia, Dania, Holandia) czy te od l do 250 osb (USA).Z kolei, biorc pod uwag obroty, naley zdywersyfikowa kryteria ze wzgldu na bran, w ja

ej prowadzona jest dziaalno gospodarcza (przemys, drobny handel, duy handel, budownictwo itp.).

STRONA 20W krajach Unii Europejskiej czsto przyjmuje si definicj wprowadzon w 1996 r. przez Komisj Europejsk, zgodnie z ktr do maych i rednich przedsibiorstw zalicza si te, ktrtrudnienie jest nisze ni 250 osb, obroty nisze ni 40 mln EURO lub oglny wynik bilansowy nie osiga 27 mln EURO. Potrzeba wyrnienia tej kategorii w wymiarze normatywnym nie powinna budzi wtpliwoci. Grupa maych i rednich przedsibiorstw w krajach Unii Europejskiej stanowi podstawow grup przedsibiorcw. Tak np. w Niemczech a 95% wszystkich przedsibiorstw zalicza si do maych i rednich. Znaczenie maych i rednich przedsibiorstw wiprzede wszystkim z takimi elementami, jak: dua elastyczno w procesie dostosowania swojej struktury do gry rynkowej, wysoka innowacyjno i skonno do ponoszenia ryzyka, wysoka dynamika wzrostu zatrudnienia czy w kocu wzrastajcy udzia w wytwarzaniu dochodu narodowego. Potrzeba wyrnienia maych i rednich przedsibiorstw wie si rwnie z konpecjalnej pomocy dla tych podmiotw, gwnie tzw. start-up, czyli rozpoczynajcych dziaalno gospodarcz. Do najczciej stosowanych instrumentw pomocy maym i rednim przedsibio nale specjalne programy pomocy finansowej (dofinansowanie targw, wystaw) oraz specjalne poyczki, preferencje kredytowe i w systemie podatkowym, tworzenie specjalnego otoczenia infrastrukturalnego (centra wspierania przedsibiorczoci), regionalne fundusze kapitaowe dla wspierania finansowego maych i rednich przedsibiorstw, ventures capital, fundusze porczeniowe dla takich przedsibiorstw, ktre nie maj wystarczajcego zabezpieczenia kredytowego, itp. Kategoria maego i redniego przedsibiorcy bdzie zwizana zarwno z przedsibiorc jednoosobowym, jak i spk komandytow, komandytowo-akcyjngraniczon odpowiedzialnoci, akcyjn. Wie si zasadniczo z przedsibiorstwami reprezentu przewag kapitau prywatnego.

Nb 20Kategoria maego i redniego przedsibiorcy staa si kategori normatywn dziki regulacji rtej w ustawie z 19.11.1999 r. -Prawo dziaalnoci gospodarczej (A. Kidyba, May, s. 17-18; J. Malarczyk, Pojcie, s. 88-90).Unormowanie odnoszce si do tego zagadnienia skada si z dwch czci: cz pierwsza powzasadom pomocy pastwa dla maych i rednich przedsibiorstw, natomiast cz druga definiujmaego i redniego przedsibiorc. Zgodnie z art. 53 PrGosp, pastwo z poszanowaniem zasad rwnoci i konkurencji powinno stwarza szczeglne warunki funkcjonowania tyche przedsibiorcw poprzez:

STRONA 21l) inicjowanie zmian stanu prawnego sprzyjajcych rozwojowi maych i rednich przedsibiorcw, w tym dotyczcych dostpu do rodkw finansowych pochodzcych z kredytw i poyczek oporcze kredytowych,2) wspieranie instytucji umoliwiajcych finansowanie dziaalnoci gospodarczej na dogodnych warunkach,3) wyrwnywanie warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej ze wzgldu na obcienia publznoprawne,4) uatwianie dostpu do informacji, szkole oraz doradztwa, 5) wspieranie instytucji i organizacji lokalnych oraz regionalnych dziaajcych na rzecz maych i rednich przedsibiorcw,6) promowanie wsppracy maych i rednich przedsibiorcw z innymi przedsibiorcami poli zagranicznymi, ze szczeglnym uwzgld nieniem przedsibiorczoci lokalnej.Definicja maego i redniego przedsibiorcy zostaa okrelona z uwzgldnieniem wymogw Unii ropejskiej. Za maego przedsibiorc uwaa si przedsibiorc, ktry w poprzednim roku obrot (art. 54 ust. l PrGosp):1) zatrudnia redniorocznie mniej ni 50 pracownikw oraz2) osign przychd netto ze sprzeday towarw, wyrobw i usug oraz operacji finansowych nrzekraczajcy rwnowartoci w zotych 7 mln EURO lub suma aktyww jego bilansu sporzdzonego

na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczya rwnowartoci w zotych 5 mln EURO.Nie uwaa si jednak za maego przedsibiorcy, w ktrym przedsibiorcy inni ni mali posiadaart. 54 ust. 2 PrGosp):1) wicej ni 25% wkadw, udziaw lub akcji,2) prawa do ponad 25% udziaw w zysku,3) wicej ni 25% gosw w zgromadzeniu wsplnikw (akcjonariuszy).Z kolei za redniego przedsibiorc uwaa si przedsibiorc, nie bdcego maym przedsibiooprzednim roku obrotowym (art. 55 ust. 1 PrGosp): 1) zatrudnia redniorocznie mniej ni 250 pracownikw oraz 2) osign przychd netto ze sprzeday towarw, wyrobw i usug ooperacji finansowych nie przekraczajcy rwnowartoci w zotych 40 mln EURO lub suma aktyww jego bilansu sporzdzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczya rwnowartoci w zotych 27 mln EURO.

STRONA 22Nie uwaa si jednak za redniego przedsibiorcy, w ktrym przedsibiorcy inni ni mali i r posiadaj (art. 55 ust. 2 PrGosp): l) wicej ni 25% wkadw, udziaw lub akcji,2) prawa do ponad 25% udziaw w zysku,3) wicej ni 25% gosw w zgromadzeniu wsplnikw (akcjonariuszy).Rada Ministrw, w drodze rozporzdzenia, moe podwyszy kwoty, o ktrych mowa w art. 54 ust. l pkt 2 oraz w art. 55 ust. l pkt 2 (odnosi si to do przychodu i sumy aktyww).W celu stwierdzenia, e przedsibiorca spenia przesanki okrelone w art. 54 albo w art. 55 PrGosp, zainteresowany skada odpowiednie dokumenty. Jeeli z przyczyn od siebie niezalenych przedsibiorca nie moe przedstawi dokumentw wiadczcych, e nie zachodz okoci wskazane w art. 54 ust. 2 albo w art. 55 ust. 2 PrGosp, owiadczenie na pimie zastpuje te dokumenty. W przypadku przedsibiorcy dziaajcego krcej ni rok, jego przewidywany roczny przychd netto ze sprzeday towarw, wyrobw i usug oraz operacji finansowych, a take przewidywane rednioroczne zatrudnienie oszacowuje si na podstawie danych za ostatni okres, udokumentowany przez przedsibiorc.

2. Rozliczenia maych i rednich przedsibiorstw w obrocie

Nb 21Coraz wicej przepisw odnosi si do kategorii maego i redniego przedsibiorcy, w szczegli w kontekcie udzielania im wsparcia. Ustawa z 6.9.2001 r. o terminie zapaty w obrocie gospodarczym (przed opublikowaniem) wprowadza ograniczenie swobody w narzucaniu maym i rednim przedsibiorcom przez przedsibiorcw duych niekorzystnych warunkw umUstawa dotyczy umw, ktrych podmiotami s osoby wskazane powyej, ale tylko tych, ktrych przedmiotem jest odpatne dostarczanie towarw lub wiadczenie usug przez maego i redniego przedsibiorc na rzecz podmiotw pozbawionych takiego statusu. Nie dotyczy to jednak wiadczenia usug zwizanych z wykonywaniem czynnoci bankowych, a take wiadcze polegach na odpatnym dostarczaniu towarw lub wiadczeniu usug, gdy s one finansowane w caociub czci ze rodkw midzynarodowych instytucji finansowych, w ktrych Polska jest czonkie lub z ktrymi ma podpisane umowy o wsppracy oraz ze rodkw pochodzcych z bezzwrotnej pomocy Unii Europejskiej. Generaln zasad, wprowadzon ustaw z 6.9.2001 r., jest to, e jedn stron jest may i redni przedsibiorca, a drug -osoba pozbawiona takiego statusu i gdy przewi-

STRONA 23

-dziay one w umowie termin zapaty duszy ni 30 dni. Wwczas kontrahent maego i redniegzedsibiorcy jest obowizany do zapaty odsetek ustawowych i to niezalenie od tego, czy jego kontrahent wystpi z takim daniem. Odsetki obowizuj za okres poczwszy od 31 dniao spenieniu swojego wiadczenia niepieninego i dorczeniu dunikowi faktury lub rachunkudo dnia zapaty, ale nie duszy ni do dnia wymagalnoci wiadczenia pieninego. Strony motrzec w umowie odsetki wysze od ustawowych. W takim przypadku wierzyciel -may i redni przedsibiorca, moe da ich za cay okres midzy 31 dniem od dostarczenia towaru bd

nia usugi a dniem zapaty.Zgodnie z art. 4 ustawy, nie narusza ona przepisw Kodeksu cywilnego o wymagalnoci wiadcze pieninych oraz o skutkach opnienia i zwoki dunika. W konsekwencji wic, niezad odsetek, dostawca (wykonujcy usug) moe da odszkodowania, jeeli w wyniku zwoki w zponis szkod.

III. Pojcie przedsibiorstwa

Nb 22Pojcie przedsibiorstwa nie jest terminem jednoznacznym. Wystpuje zarwno w ustawie z 25.9.1981 r. o przedsibiorstwach pastwowych (tekst jedno Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), jak i Kodeksie cywilnym, Kodeksie spek handlowych, Prawie upadociowym, ustawie z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych (Dz. U. Nr 118, poz. 56 ze zm.) itd. Pojcie to jest kategori zarwno ekonomiczn, jak i prawn. W ustawodawstwie, literaturze i orzecznictwie przyjmuje si, e termin "przedsibiorstwo" moe by uywany w trzech znaczeniach: podmiotowym, funkcjonalnym i przedmiotowym.

1. Znaczenie podmiotoweNb 23W znaczeniu podmiotowym przedsibiorstwo wystpuje jako podmiot stosunkw prawnych, czyli podmiot praw i obowizkw w zakresie prawa cywilnego (np. przedsibiorca, przedsibiorstwo pastwowe).W tym znaczeniu chodzi rwnie o podmiot stosunkw gospodarczych. Mona przyj, e obecnie zumienie tego terminu jest synonimem pojcia przedsibiorca.Artyku l PPU uywa pojcia "przedsibiorstwo" w znaczeniu podmiotowym (przedsibiorstwo pastwowe jest samodzielnym, samorzdnym i samofinansujcym si przedsibiorc posiadajcym obo-

STRONA 24-wo prawn). Zasadniczo uywanie przymiotnika "pastwowe" wskazuje na takie rozumienie pojcia "przedsibiorstwo". Mona takie znaczenie odnosi do innych okrele, np. "prywatne", "spdzielcze". Okrelenie "przedsibiorstwo prywatne" bdzie mogo by odnoszone do podmiowego znaczenia tego pojcia, jeeli z przepisw bdzie wynikao, e przedsibiorstwu przyzna podmiotowo prawn lub prowadzi je osoba fizyczna (przedsibiorca). Uywanie terminu "przedsibiorstwo prywatne" w kategoriach podmiotowych musi wiza si z korzystaniem z takiej formy organizacyjnej, ktrej przepisy przyznaj podmiotowo prawn lub gdy dziaalno adzi osoba fizyczna. Tak naley traktowa prowadzenie dziaalnoci gospodarczej przez jeden podmiot w formie jednoosobowej spki z ograniczon odpowiedzialnoci. W ten sposb dochodzi do pokrywania si terminw "przedsibiorstwo" i "spka" (w znaczeniu podmiotowym) w odrnieniu od prowadzenia przez spk przedsibiorstwa (znaczenie funkcjonalne). Moemy pyj pewn tosamo midzy pojciem przedsibiorcy a pojciem przedsibiorstwa w znaczeniu m.

2. Znaczenie funkcjonalneNb 24Z kolei przez przedsibiorstwo w znaczeniu funkcjonalnym rozumie si stae (zawodowo, we wasnym imieniu, w sposb zorganizowany i cigy) prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w celach zarobkowych, a normatywn podstaw do wyodrbnienia tego pojcia byy uchylone art. 2 i 4 KH, w ktrych wspomniano o "prowadzeniu przedsibiorstwa zarobkowego". Do takiego rozumienia przedsibiorstwa nawizuj te te przepisy Kodeksu spek handlowych, w ktch jest mowa o prowadzeniu przedsibiorstwa, tj. art. 22 1 pkt 1 (w odniesieniu do spki jawnej), art. 86 l (do spki partnerskiej), art. l 02 (do spki komandytowej), a. 125 (do spki komandytowo-akcyjnej) oraz przepisy Kodeksu cywilnego (np. art. 3581 4, art. 526 l, art. 765, art. 794 l).Naley podkreli rnic pomidzy przedmiotem dziaalnoci spki, jako oglnie okrelonym noci, dla ktrej spka zostaje powoana, a przedmiotem jej przedsibiorstwa, ktry powinieby skonkretyzowany. Ponadto spka moe prowadzi kilka przedsibiorstw. Stanowisko orzeczn

ictwa i literatury nie jest jednak zgodne co do stopnia szczegowoci okrelenia przedmiotu przedsibiorstwa. Pocztkowo judykatura przyjmowaa, e przedmiot przedsibiorstwa sp moe zosta okrelony oglnie -produkcja, handel, usugi. Pniej jednak Sd Najwyszy stanowisku, e przedmiot ten powinien by skonkretyzowany okreleniemprzynajmniej rodzaju dziaalnoci gospodarczej (zob. uchw. SN z 9.11.1988 r., III CZP 92/88, Pal. 1990, s. 11-12 z glos A. Szumaskiego, s. 48 i nast.).

STRONA 25

Zgodnie z art. 40 pkt I KrRejSU, przedmiot dziaalnoci ustala naley wedug polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD).

3. Znaczenie przedmiotoweNb 25Od przedsibiorstwa w znaczeniu funkcjonalnym i podmiotowym naley odrni przedsibiorstwo w znaczeniu przedmiotowym (E. Norek, Przedsibiorstwo, s. 35 i nast.; por. P Bielski, Regulacja, s. 29 i nast., rwnie M. Litwiska, Pojcie, s. 8 i nast.). Przedsibiorstwo w znaczeniu przedmiotowym -zgodnie z definicj zawart w art. 551 KC -oznacza zesp skadnikw materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji okrelonych zada gospodarczych, obejmujcych wszystko, co wchodzi w skad przedsibiorstwa, w szczeglnoci: firm (nazw), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujce przedsibiorstwo, ksigi handlowe, nieruchomoci i ruchomoci nalece do przedsibiorstwa, w tym produkty i materiay, patenty, wzory uytkowe i zdobnicze, zobowizania i obcienia zwizane z prowadzeniem przedsibiorstwa, prawa wynikajce z najmu i dzierawy lokali zajmowanych przez przedsibiorstwo (szerzej zob. E. Norek, Przedsibiorstwo, s. 27 i nast.).Wyej wymienione prawa i obowizki stanowi przykadowe wyliczenie moliwych skadnikw przeibiorstwa.Z definicji zawartej w art. 551 KC wynika, e wyeksponowane s trzy elementy:l) zesp skadnikw,2) zesp dbr o materialnym i niematerialnym charakterze,3) zesp ten jest przeznaczony do realizacji okrelonych zada gospodarczych.Zesp skadnikw oznacza uwypuklenie elementw organizacji jako pewnej zorganizowanej struktury. Wyranie tak stanowi art. 40 KH, ktry stanowi o "zorganizowanej caoci". Ten element naley jednak, mimo nieobowizywania tego przepisu, wyranie podkreli.Uyte w przepisie okrelenie "skadniki materialne i niematerialne" jest doprecyzowane przez przykadowe wyliczenie, co wchodzi w skad przedsibiorstwa. W skad przedsibiorstwa wchodz wic przede wszystkim prawa, a w tym:-prawa na dobrach materialnych, tzn. prawa do rzeczy, czyli wasno i inne prawa rzeczowe (por. art. 551 pkt 3 KC),-prawa na dobrach niematerialnych: m.in. firma, znaki towarowe, wzory uytkowe i zdobnicze patenty (por. art. 551 pkt l i 4 KC),

STRONA 26-prawa obligacyjne wynikajce np. z najmu i dzierawy (M. Litwiska, Dzierawa, s. 11 i nast.) (por. art. 551 pkt 6 KC),-zobowizania i obcienia (art. 551 pkt 5 KC).Wrd skadnikw przedsibiorstwa naley wymieni take sytuacje faktyczne, ktre nie maj cu praw podmiotowych, lecz wpywaj dodatnio lub ujemnie na jego warto, np. klientela, lokalizacja, dobra lub za renoma itp. (M. Litwiska, Pojcie, s. 10), czyli okolicznoci okrelane w jzyku angielskim jako good will lub bad will.Zgodnie z art. 551 pkt 5 KC, w skad przedsibiorstwa wchodz rwnie zobowizania i obciezwizane z jego prowadzeniem. Jest to zmiana w porwnaniu z art. 40 KH, w ktrym nie wspomniano w ogle o zobowizaniach lub obcieniach, a mowa bya tylko o aktywach i wierzytelnociach powstaych przy prowadzeniu przedsibiorstwa.W kwestii tej nastpia wic wyrana zmiana stanu prawnego. Wierzytelnoci to nic innego jak zobowizanie z punktu widzenia wierzyciela. Mona przyj, e w skad pojcia przedsibioa wchodz wierzytelnoci powstae przy jego prowadzeniu (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 41-42). Pojcie zobowizania obejmuje rwnie dug (zobowizanie ze stanowiska dunika), a za-wedug art. 551 KC -w skad przedsibiorstwa wchodz nie tylko prawa, ale i dugi zwizane

z jego prowadzeniem. Pojcie "obcie" w prawie cywilnym odnoszone jest do rnych prawo charakterze przede wszystkim rzeczowym, ktre istniej ("ci") na cudzej rzeczy, takich jak np. uytkowanie (art. 252 KC), suebno (art. 285 i 296 KC), zastaw (art. 306 KC), hipoteka (art. 65 KWU), a ponadto ciary realne (por. M. Litwiska, Dzierawa, s. 11 oraz A. Jakubecki, w: Prawo, s. 41-42). W wietle art. 551 KC, gdy mowa o zobowizaniach, chodzi o prawa i obowizki obligacyjne, a w przypadku obcie -o obowizki co do zasady rzeczowe.Nb 26Wskazane rozrnienie pojcia przedsibiorstwa ma istotne znaczenie praktyczne, gdy czasem jeden akt prawny posuguje si tym terminem w rnych znaczeniach (np. ustawa o przedsibiorstwach pastwowych, ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych, Kodeks spek handlowych), uywajc znaczenia podmiotowego i przedmiotowego czy funkcjonalnego i przedmiotowego.

IV. Zbycie przedsibiorstwaNb 27Z przedmiotowym znaczeniem pojcia przedsibiorstwo wie si problem jego zbycia. Zgodnie z art. 751 KC, przedsibiorstwo moe by zby-

STRONA 27-te, wydzierawione albo moe by na nim ustanowione prawo uytkowania. Zbycie przedsibiorstwa jest pojciem, ktre obejmuje wszelkie czynnoci prawne powodujce przeniesienie na nabywc praw i obowizkw wchodzcych w skad przedsibiorstwa. Dotyczy to wic sprzeday,owizny, zamiany, wniesienia do spki tytuem wkadu (zob. P. Bielski, Regulacja, s. 29 i nast.; A. Kidyba, Spka, s. 113-114; K. Kopaczyska-Pieczniak, Spka, s. 8.2.2.4.; H. Urbaczyk, Przedsibiorstwo, s. 22 i nast.; E. Norek, Przedsibiorstwo, s. 125 i nast.), zawarcia umowy o odpatne korzystanie z przedsibiorstwa poczone z opcj sprzeday. Zgodnie z art. 552 KC, czynno prawna majca za przedmiot przedsibiorstwo, obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skad, chyba e co innego wynika z treci czynnoci prawnej lub przepisw szczeglnych (M. Litwiska, Pojcie, s. 8 i nast.). Oznacza to, e w braku odmiennych postanowie lub przepisw szczeglnych naley przyj, e czynnoci zbycia objte s wkadniki wymienione w art. 551 KC (M. Poniak - Niedzielska, Zbycie, s. 37).Charakter prawny przedsibiorstwa w znaczeniu przedmiotowym nie by nigdy jednoznaczny w literaturze. Dyskusyjne jest przede wszystkim, czy przedsibiorstwo jest przedmiotem obrotu jako cao, czy te naley je traktowa jako rodzaj zbioru praw i innych sknikw. Wydaje si, e naley przyj, i podstaw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej stanen zorganizowany kompleks majtkowy obejmujcy dobra materialne i niematerialne oraz sytuacje faktyczne. Ten wyodrbniony kompleks majtkowy stanowi dobro samoistne, rne od sumy elementw, ktre si na nie skadaj, mogce by przedmiotem obrotu (M. Poniak-Niedska, Zbycie, s. 37). Nie musi to oznacza, e zbycie przedsibiorstwa obejmuje zbycie caego majtku. Moliwe jest wyczenie okrelonych skadnikw z majtku. Jednake, jak podkliteraturze, chodzi tylko o taki zakres wycze przy zawarciu umowy, aby to co pozostaje, stanowio przedmiot przedsibiorstwa (ibidem, s. 37). Bd odwrotnie, aby te skadniki, ktre nie s objte umow, nie stanowiy ju przedsibiorstwa. Decyduj tu wic okolicznoyczne, ktre mog by oznaczone in concreto. Na nabywc musi przej minimum rodkw i sposoakie s konieczne do tego, aby mona byo prowadzi przedsibiorstwo w znaczeniu funkcjonalnym (S. Buczkowski, Glosa do orz. SN z 10.1.1972 r., 1 CR 359/71, OSPiKA 1972, Nr 12, poz. 232). Chodzi wic o wszelkie elementy, ktre powoduj przejcie funkcji penionych przez przedsibiorstwo.

Nb 28Czynno zbycia jest czynnoci prawn o charakterze rozporzdzajcym, ktrej skutkiem jest jcie na nabywc uprawnie niezbdnych do prowadzenia przedsibiorstwa. Jest to czynno praa konsensualna, wzajemna, kauzalna. Zbycie przedsibiorstwa jest nastpstwem jednej czynnoci prawnej - nabycia uno actu, co oznacza, e po stronie nabywcy mamy do czynienia z sukcesj uniwersaln (nabycie pod tytuem oglnym) (J. Wido, Zakres, s. 25 i nast.).

STRONA 28Nb 29Przeniesienie wszystkich praw i obowizkw wchodzcych w skad przedsibiorstwa nastpuje wedug jednolitych zasad, niezalenie od tego, jakie reguy dotycz zbywania poszczeglnych praw i obowizkw (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 44). Jeeli natomiast na zbycie przedsibiorstwa skada si wiele odrbnych (cho poczonych czasowo) czynnoci zbycia (sukcesji singarnych), to do przeniesienia kadego prawa i obowizku naley stosowa przepisy o zbyciu dla niego tylko waciwe (ibidem, s. 40).Za przyjciem pogldu, e w przypadku nabycia przedsibiorstwa mamy do czynienia z sukcesj uniwersaln przemawiaj wzgldy praktyczne i bezpieczestwo obrotu. Dua liczba czynnocprawnych majcych za przedmiot przedsibiorstwo stwarza ryzyko, i w wielu przypadkach w praktyce mogyby nie zosta spenione szczeglne warunki przeniesienia poszczeglnych praw skadajcych si na przedsibiorstwo, co z kolei doprowadzioby do znacznego skomplikowania stanu prawnego i niepewnoci majtkowych, ktre zawayyby na pewnoci obrotu gospodarczego. Ponadto w skad przedsibiorstwa wchodz te pewne sytuacje, nie stanowice przedmiotu adnych odrbnych praw podmiotowych (np. klientela), oraz prawa niezbywalne (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 44). Wyjanienie ich przejcia na nabywc nie byoby moliwe, gdyby nabycie przedsibiorstwa traktowa jako kompleks odrbnych czynnoci prawnych.Dopuszczalno zbycia przedsibiorstwa w drodze jednej czynnoci prawnej nie wyklucza, e skutki prawne tej czynnoci mog by rozoone w czasie. Wwczas chwila nabycia nie jest toma z chwil dokonania czynnoci zbycia.Nb 30Zbycie przedsibiorstwa wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie powiadczonymi. Jeeli jednak na przedsibiorstwo skada si nieruchomo, to albo czynno zbycia wymaga ej formy, albo te zbycie nieruchomoci powinno nastpi w formie aktu notarialnego (E. Norek, Przedsibiorstwo, s. 158).Nb 31Szczeglnie dyskusyjne w literaturze jest to, jakie skutki w sferze odpowiedzialnoci za zobowizania powoduje zbycie przedsibiorstwa. Chodzi przede wszystkim o art. 551 pkt 5 KC, w ktrym wymienia si zobowizania i obcienia. Wedug jednego ze stanowisk przyjmuje si, e skoro z art. 552 KC wynika, i czynno prawna majca za przedmiot przedsibrstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skad, to nasuwa si wniosek, e zbycie przedsibiorstwa powoduje przejcie dugw przez nabywc ze skutkiem zwolnienia z dugu zbywcy (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 44 oraz M. Poniak-Niedzielska, Zbycie, s. 42). Zgodnie z innym

STRONA 29 pogldem, zbycie przedsibiorstwa skutkuje przejciem dugw przez nabywc tylko wtedy, gdy wierzyciele wyra na to zgod w trybie art. 519 2 pkt 2 KC (zwalniajce przejcie dugu) . Sotysiski, w: Kodeks, s. 37). Argumentem na poparcie tego pogldu jest zwykle potrzeba ochrony wierzycieli. Jak zwrcono uwag, dostateczn gwarancj dla wierzycieli powinien stanowi fakt, e na nabywc przechodzi rwnoczenie mienie przedsibiorstwa, z ktregoog by zaspokojone zobowizania, w zasadzie w takim samym zakresie, jak w stosunku do zbywcy (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 45).Przyjcie takiego rozwizania powoduje rwnie niekorzystn sytuacj dla nabywcy, ktry przeujc zobowizania obciajce przedsibiorstwo, staje si dunikiem osobistym wierzyciela ipowiada nawet za te zobowizania, ktre przekraczaj warto nabytego przedsibiorstwa. Prodzi ponadto do wyczenia stosowania art. 526 KC, przewidujcego solidarn odpowiedzialno zbywcy i nabywcy. W przypadku art. 526 KC mamy do czynienia z cznym, kumulatywnym, nie zwalniajcym przejciem dugu, a w zasadzie - z przystpieniem do niego.Bardziej uzasadnione jest, ze wzgldu na spjno konstrukcji, zastosowanie art. 526 KC (kumulatywne przystpienie do dugu). Uznanie, e zbycie przedsibiorstwa powoduje ex lege przejcie dugw na nabywc oznacza, e w tej kwestii naley odwoywa si tylko do art. . W takim przypadku nie jest potrzebna zgoda wierzyciela, co sprzyja szybkoci obrotu. Cen za ten brak zgody jest to, e w wyniku zbycia przedsibiorstwa mamy dwch dunik z