[ ]СЭЗДС

Санхүү эдийн засгийн дээд сургуульСанхүү удирдлагын тэнхим

Сэдэв: “Дампуурал”Шалгасан: ........................./Дэлгэрсайхан/Гүйцэтгэсэн :....................../Д.Төртэмүүлэн Далиан 2-11 /

Улаанбаатар 2011

Бие даалтын ажил

[ ]СЭЗДС

Агуулга

Оршил

Дампуурал гэж юу вэ?

Дампуурал түүнд нөлөөлдөг хүчин зүйлс

Дампуурал түүнд авах арга хэмжээ

Хуулийн дагуух дампуурал

Арилжааны банкны дампуурал

Банкны дампууралд хүргэдэг хүчин зүйлс

Банкны дампуурлаас сэргийлэх нь

ДАМПУУРЛЫН ТУХАЙ ХУУЛИАС

Дүгнэлт

Ашигласан материалын эх сурвалж, байгууллага

[ ]СЭЗДС

Оршил

Компаний дампуурал, учирч буй рискүүдийг судалж, түүнд үнэлэлт дүгнэлт өгөх, цаашид компаниудыг риск дампуурлаас хамгаалах арга замыг хайж боловсруулах зорилгоор энэ сэдвийг сонгон авав. Аль ч улсад компанийн дампуурал байдаг. Харин үүнээс зайлсхийж чадаж байна тэр өнөөдөр зах зээл дээр оршин тогтнож, үйл ажиллагаа хэвийн явуулж байна. Ялангуяа монгол улсад нэн тулгарч байгаа асуудал нь банкны дампуурал юм. Монгол улс 1990 оноос 2 шатлалт банкны системд орж 10 жилийн хугацаанд олон арилжааны банкуудыг дампууруулахад хүргэсэн юм. Õºãæëèéí òîäîðõîé øàòàíä ÿíç á¿ðèéí áàíêóóä äàìïóóðàõ áîäèò àþóëòàé òóëãàð÷ áàéäàã. ªíãºð÷ áàéãàà àðâàí æèëèéí òóðøèä Ìîíãîëä äàìïóóð÷ áàéãàà áàíêíû ºñ÷ áàéãàà òîî ýíý ñýäâèéã èõ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëãîæ áàéãàà þì.

[ ]СЭЗДС

Дампуурал гэж юу вэ?

Компанийн орлого маш бага эсвэл сөрөг утгатай болсон тохиолдолд компани санхүүгийн хүндрэлд орж эхэлдэг. Үйл ажиллагааны алдагдалд орж эхлэхэд компанийн зах зээлийн үнэ цэнэ буурч эхэлдэг. Санхүүгийн хүндрэлийн дараагийн үе шат нь компани төлбөл зохих төлбөрөө хугацаанд нь төлөх чадваргүй болж байгаагаар илэрдэг. Энэ үед хэдийгээр компанийн хөрөнгө өр төлбөрөөсөө их байх боловч хөрвөх чадварын хямралд орсон байдаг. Зарим нэгэн хөрөнгөө шаардлагатай үед мөнгө болгон хөрвүүлж, зайлшгүй төлбөрөө төлж чадвал санхүүгийн хүндрэл угжран дампуурахаас сэргийлэх боломжтой. Хэрэв чадахгүй бол дампуурлын шатанд орно. Компанийн өр төлбөр нь компанийн хөрөнгийн зах зээлийн үнэ цэнээс их болоход компани дампуурч эхэлнэ. Дампуурч буй компаниийн хувьцаат капитал сөрөг тэмдэгтэй болсон байдаг. Учир нь компанийн тайлан балансанд хөрөнгө ба эх үүсвэрийн хэмжээ тэнцүү байх ёстой атал нийт хөрөнгийн хэмжээнээс давсан их өр төлбөртэй болсон тохиолдолд хувьцаат капитал балансанд сөрөг утгатай болдог.

Бусдын өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлж чадахгүй байгаа хуулийн этгээдийг шүүхийн оролцоотойгоор дахин хөрөнгөжүүлэх төлөвлөгөө хэрэгжүүлж хэвийн үйл ажиллагааг нь сэргээх буюу дампуурсанд тооцож татан буулгах үйл ажиллагааг Дампуурлын тухай хуулиар зохицуулдаг. Хуулийн этгээд дампуурсны улмаас олон хүн ажилгүй болох, харилцагч зарим тал өр төлбөрөө бүрэн авч чадахгүйд хүрэх, зах зээл дэх өрсөлдөгчдийн тоо цөөрөх, ингэснээрээ зах зээлийн нийлүүлэлт буурах зэрэг сул талтай. Гэхдээ удирдлага зохион байгуулалт муугаас дампууралд хүрсэн хуулийн этгээдийг өөрчлөн байгуулж, дахин хөрөнгөжүүлэх, шудрага бус гэрээ хэлцлийг илрүүлж хуулийн дагуу арга хэмжээ авах боломж олгодог, төлбөрийн чадваргүй атлаа хэлбэр төдийгөөр оршин тогтнож харилцагчдыг төөрөгдүүлж байдаг байгууллагыг татан буулгаснаар эдийн засгийг цэвэршүүлдэг зэрэг давуу талтай юм.

Төлбөрийн чадваргүй байдал Дампуурсанд тооцох үндэслэл нь төлбөрийн чадваргүй байдал байна. Дампуурлын тухай /1997 оны/ Монгол Улсын хуульд хариуцагч /дампуурч буй хуулийн этгээд/-ийн үндсэн хөрөнгө, эргэлтийн хөрөнгийн үнийн дүнгээс бусдад төлөх нийт зээл, өр төлбөрийг хассан зөрүүг түүний өөрийн хөрөнгө гэж тодорхойлоод өөрийн хөрөнгийн 10-аас доошгүй хувьтай тэнцэх хэмжээний үүргээ хууль буюу гэрээнд заасан хугацаанд биелүүлэхгүй бол төлбөрийн чадваргүй байдал гэж үзсэн юм. Жишээн дээр авч үзвэл “А” компанийн үндсэн ба эргэлтийн хөрөнгө нь нийлээд 11 сая, түүний бусдаас авсан зээл төлбөр нь 10 сая төгрөг байгаа нөхцөлд “А” компанийн өөрийн хөрөнгө нь 1 сая болох бөгөөд түүний 10 хувь буюу 100 000

[ ]СЭЗДС

буюу түүнээс дээш төгрөгийн өр төлбөрөө гэрээ буюу хуульд заасан хугацаанд төлөөгүй бол төлбөрийн чадваргүй байна гэж үзэх үндэслэлтэй юм.

Дампуурал түүнд нөлөөлдөг хүчин зүйлс

1. Удирдлагын үйл ажиллагааны дутмаг байдал

Хэт нүсэр бүтэц, санхүүгийн хангалтгүй зохицуулалт, борлуулалтын албаны үр ашиггүй байдал, үйлдвэрлэлийн өндөр өртөг зэрэг санхүүгийн хүндрэлийн эхлэл болдог.

2. Улс орны эдийн засгийн уналтын үе

Эдийн засгийн орчлын уналтын үе байдаг. Эдийн засаг уналтын шатанд байхад борлуулалт буурч компани үйл ажиллагааны тогтмол зардлаа нөхөх чадваргүй болно. Уналтын үеийн зээлийн хүүгийн өсөлт нь компани шаардлагатай санхүүжилт олж авах боломжгүй болгоно.

3. Компанийн үйл ажиллагааны мөчлөг

Компанийн үйл ажиллагааны мөчлөг нь компанийг санхүүгийн хүндрэлд хүргэх шалтгаан болдог.Бүтээгдэхүүнтэй адил компанид эхлэл, өсөлт, хөгжилт, бууралтын мөчлөг байдаг. Компанийн удирдлага энэ бүхнийг анхаарч судалгаа шинжилгээ хийх, шинэ бүтээгдэхүүн бий болгох, нэгдэх хорших зэргээр өсөлт ба хөгжлийн үе шатыг уртасгах шаардлагатай. Үр ашигтай төлөвлөлт нь үйл ажиллагааны бууралтыг хойшлуулж санхүүгийн хүндрэлээс зайлсхийх боломж олгодог.

[ ]СЭЗДС

Дампуурал түүнийг ангилах нь

Дампуурлыг сайн дурын ба сайн дурын бус дампуурал гэж хоёр ангилна.

1. Сайн дурын дампуурал

Сайн дураар дампуурах гэдэг нь төлбөрийн чадваргүй болсон учир дампуурсанд тооцохыг хүсч тухайн хуулийн этгээд шүүх болон харилцагч талдаа өөрөө мэдэгдэхийг хэлнэ.

2. Сайн дурын бус дампуурал

Сайн дурын бус дампуурал гэдэг нь тухайн хуулийн этгээд төлбөрийн чадваргүй буюу төлбөрийн чадваргүй учир үүргээ гүйцэтгэхээс татгалзсан гэж үзэж, түүнийг дампуурсанд тооцуулахаар харилцагч нар нь шүүхэд нэхэмжлэл гаргана гэсэн үг юм. 1991 оны Аж ахуйн нэгжийн дампуурлын тухай хуулиар зөвхөн аж ахуйн нэгж, өөрөөр хэлбэл бизнесийн байгууллагыг дампууруулах ажиллагааг зохицуулдаг байв.Харин 1997 оны Дампуурлын тухай хуулиар хуучин хуулийнхаа нэрийг өөрчилсөн нь санамсаргүй зүйл биш юм. Учир нь энэ хуулийн дагуу дампуурсанд тооцогдох этгээд буюу хариуцагч нь төлбөрийн чадваргүй болсон нөхөрлөл, хоршоо, компани, төрийн болон орон нутгийн өмчит үйлдвэрийн газар, үүнээс гадна хуулийн этгээдийн эрх бүхий төрийн бус байгууллага байна гэж үзсэн юм.

[ ]СЭЗДС

Дампуурал түүнд авах арга хэмжээ

Сайн дурын хэлцэл

Компани төлбөрийн чадваргүй болсон буюу дампуурсан тохиолдолд нэхэмжлэгчидтэй сайн дурын хэлцэл хийж болно. Энэ нь хуулийн дагууу компанийг дампууруулахад гардаг олон зардлаас зайлсхийх боломжийг олгоно. Энэ үйл ажиллагааг компани өөрөө зохион байгуулах ба эндээс компани цаашид үргэлжлүүлэн үйл ажиллагаа явуулах , эсвэл бүрмөсөн зогсоох эсэх нь шийдэгдэнэ. Компанийн бүх нэхэмжлэгчдийн зөвлөгөөнөөс нэхэмжлэгчдийн хороог сонгон байгуулж компанийн одоогийн байдалд дүн шинжилгээ хийж, цаашдын үйл ажиллагааны төлөвийг хэлэлцэнэ.

Дампууралд орсон компанийн хувьд 2 сонголт байна.

1.Компанийн үйл ажиллагааг дэмжин үргэлжлүүлэх

Үйл ажиллагаанд зохих дэмжлэг үзүүлснээр компани дахин хэвийн байдалд орж чадна гэж үзсэн тохиолдолд ийм шийдвэр гаргана. Компанийн үйл ажиллагааг цаашид үргэлжлүүлсэн тохиолдолд нэхэмжлэгчид өр төлбөрөө бүрэн гаргуулж авах боломж харьцангуй их байна, үүнийг хэрэгжүүлэх дараах стратегиуд байдаг. Тухайлбал,

-Өргөтгөл хийх стратеги, нэхэмжлэгчид компанийн үйл ажиллагааг өргөтгөн явуулж шууд биш боловч аажимдаа бүх төлбөрөө бүрэн төлүүлж авах боломжийг олж авна

-Нэхэмжлэгчдийн хэрэгжүүлж болох өөр нэг стратеги нь компанийн үйл ажиллагааг үргэлжлүүлэн явуулах боловч нэхэмжлэгчид авах ёстой өр төлбөрийг зөвхөн хэсэгчилсэн байдлаар хувь тэнцүүлэн авах тохиролцоонд хүрнэ

-Эдгээрээс гадна нэхэмжлэгчид компанийн удирдлагыг үр ашигтай болгох нь зүйтэй гэж үзвэл нэхэмжлэгчдийн хороо бүх зээлдүүлэгчдийн өр төлбөрийг төлж дуустал нь компанийн үйл ажиллагаанд хяналт тавьж зохицуулалт хийж болно.

Хариуцагчийг өөрчлөн байгуулж дахин хөрөнгөжүүлснээр нэхэмжлэгчдийн шаардлагыг хангаж улмаар дахин сэргээж, үйл ажиллагааг нь үргэлжлүүлэх боломж олгодог арга хэрэгсэл нь хариуцагчийг дахин хөрөнгөжүүлэх төлөвлөгөө юм. Шүүх хариуцагчийг төлбөрийн чадваргүйд тооцсоноос хойш 60 хоногийн дотор:

[ ]СЭЗДС

1. хариуцагч;2. хэрэг гүйцэтгэгч;3. нийт нэхэмжлэлийн шаардлагын 1/3-ээс дээш хувийг нэхэмжилж буй нэхэмжлэгчид тус тус шүүхэд дахин хөрөнгөжүүлэх төлөвлөгөө ирүүлэх эрхтэй. Хариуцагчийн үйл ажиллагааг цаашид үргэлжлүүлэх санхүү, удирдлагын болон бусад боломж, тэдгээрийн тооцоо, өөрчлөн байгуулагдсан аж ахуйн нэгжийн хэтийн төлвийн талаар эрх бүхий этгээдийн боловсруулж шүүхэд оруулж буй баримт бичгийг дахин хөрөнгөжүүлэх төлөвлөгөө гэнэ. Санал болгосон төлөвлөгөөг нэхэмжлэгчдийн хурлаар хэлэлцүүлэх ажлыг хэрэг гүйцэтгэгч зохион байгуулна. Нэхэмжлэгчдийн хурал төлөвлөгөөг зөвшөөрвөл шүүхэд төлөвлөгөөг явуулах ба шүүх төлөвлөгөөг зөвшөөрвөл хэрэгжүүлж эхэлнэ. Шүүх төлөвлөгөөг эс зөвшөөрвөл хариуцагчийг дампуурсанд тооцож, татан буулгах шийдвэр гаргана.Төлөвлөгөөг биелүүлэх ажлыг 2 жилийн дотор хариуцагч юмуу, эсвэл хэрэг гүйцэтгэгч зохион байгуулна. Хэрэв хариуцагч төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхээр шүүх шийдвэрлэвэл тэрээр хэрэг гүйцэтгэгчийн шууд хяналт дор ажиллана. Явцын дунд төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх боломжгүй болвол шүүх хариуцагчийг дампуурсанд тооцож, татан буулгах шийдвэр гаргана. Төлөвлөгөөг бүрэн биелүүлж дууссан, төлөвлөгөөг биелүүлж дуусаагүй боловч нэхэмжлэгчдийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг төлөвлөгөөний дагуу бүрэн хангасан бол шүүх дампуурлын хэргийг хэрэгсэхгүй болгож тухайн хуулийн этгээдийн хэвийн үйл ажиллагааг сэргээнэ.

2.Компанийн үйл ажиллагааг зогсоох

Нэхэмжлэгчдийн хороо компанийн үйл ажиллагаанд шинжилгээ хийж үр дүнг хэлэлцээд компанийн үйл ажиллагааг яг одоо зогсоох нь цорын ганц арга зам юм байна гэсэн дүгнэлтэнд хүрэх нь цөөнгүй байдаг. Компанийн үйл ажиллагааг зогсоох шийдвэрийг хоёр замаар хэрэгжүүлж болно. Энэ нь

1. Нэхэмжлэгч компанийн харилцан зөвшилцсөнөөр2. Дампуурлын хуулийн дагуу хууль зүйн замаар

Тус тус компанийг дампууруулж болно. Хэрэв төлбөрийн чадваргүй болсон компани дампуурлаа хүлээн зөвшөөрвөл хуулийн дагуу арга хэмжээ авах шаардлагагүй. Гэвч энэ тохиолдолд бүх нэхэмжлэгчид өр төлбөрөө харьцангуй ахиу хувиар түргэн хугацаанд авах боломжтой болно. Компанийн үйл ажиллагааг зогсоож байгаа тохиолдолд бүх нэхэмжлэгчдийн өр төлбөрийг төлж дуустал хувьцаа эзэмшигчид ямар нэгэн хувь хөрөнгө эргүүлэн авах боломжгүй.

Нэхэмжлэгчдийн зөвлөгөөнөөс хөрөнгө эзэмшлийн эрхийг шилжүүлж компанийн хөрөнгө активийг зарж борлуулах асуудлыг хариуцах 3дагч этгээдийг томилно. Энэ нь үл хөдлөх хөрөнгийн товчоо , хөрөнгийн худалдааны нийгэмлэг, траст гэх мэт санхүүгийн үйлчилгээ эрхэлсэн байгууллагууд байдаг. Эдгээр нь хөрөнгийг боломжит хамгийн өндөр ашгаар зарах үүрэг хүлээх ба

[ ]СЭЗДС

итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч маягаар ажиллана. Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч активуудыг зарж борлуулснаас орсон орлогыг зээлдүүлэгчид, нэхэмжлэгчид өр төлбөрөө төлүүлж авсныг гэрчлэх баримтад гарын үсэг зурснаар дуусгавар болно.

Хуулийн дагуух дампуурал

Сайн дураараа дампуурлаа хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд компанийг нэхэмжлэгчдийн нэхэмжлэлээр хуулийн дагуу дампууруулж болно. Энэ тохиолдолд мөн компанийн үйл ажиллагааг өөрчлөн байгуулах эсвэл бүрмөсөн зогсоох шийдвэр гаргана.

Компанийн өөрчлөн байгуулалт

Компани төлбөрийн чадваргүй болсон тохиолдолд хуулийн дагуу дампуурлыг зарлаж болно. Хэдий тийм боловч компанийн үйл ажиллагааг нөхөн сэргээж тодорхой үр дүнд хүрэх бага боловч найдвар байгаа тохиолдолд нэхэмжлэгчид компанийг бүр мөсөн дампууруулахаас аль болох зайлсхийдэг. Нэгэнт компани төлбөрийн чадваргүй болсон бол түүний үйл ажиллагаанд өөрчлөн байгуулалт хийх замаар дахин сэргээх боломжийг эрэлхийлнэ. Хуулийн дагуу төлбөрийн чадваргүй болсныг тогтоож өөрчлөн байгуулалт хийх 2 арга зам байдаг.

1. Компани сайн дураараа өөрчлөн байгуулалт хийх хүсэлтээ шүүхэд гаргах2. Гадны этгээдүүд буюу нэхэмжлэгчид албан журмаар өөрчлөн байгуулалт

хийх хүсэлтйг шүүхэд гаргаж болно.

Сүүлийн тохиолдолд хуульд заасан тодорхой нөхцлийг үндэслэл болгоно.

Өөрчлөн байгуулалтын үе шатууд

Корпорацийн өөрчлөн байгуулалтын үйл ажиллагаа 5 үе шатыг дамжина. Эдгээр нь

1. Дампуурлын хуулийн дагуу өөрчлөн байгуулалт хийх хүсэлтийг шүүхэд хандаж гаргана. Хэрэв энэ хүсэлтйг нэхэмжлэгчид гаргасан бөгөөд хариуцагч компани эсэргүүцсэн бол шүүх хэргийг хэлэлцэж, компани үнэхээр төлбөрийн чадваргүй болсон эсэхийг тогтооно

2. Компани төлбөрийн чадваргүй болсон нь шүүхээр тогтоогдвол дампуурлыг зарлах ба нэхэмжлэгчдийн хүсэлтээр итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийг томилж болно. Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилоогүй бол компан шүүхийн хяналтын дор өөрчлөн байгуулалтын үйл ажиллагааг эрхлэн явуулна

3. Төлбөр хариуцагч компани өөрчлөн байгуулалтын иж бүрэн төлөвлөгөөг гаргаж шүүхэд танилцуулна. Төлөвлөгөөг шүүх хэлэлцэж үнэлгээ өгч, зөвшөөрөн батлах эсвэл татгалзах шийдвэр гаргана.

[ ]СЭЗДС

4. Шүүхээс өөрчлөн байгуулалт хийх төлөвлөгөөг хэрэгжих үндэслэлтэй гэж үзээд зөвшөөрөн баталсан тохиолдолд компанийн зээлдүүлдэгчид ба хувьцаа эзэмшигчдийн зөвлөгөөнөөр нарийвчлан хэлэлцээд хэрэгжүүлэх шатанд орно.

5. Өөрчлөн байгуулалтын төлөвлөгөөг шүүхээр хэлэлцэж баталсны дараа төлөвлөгөөг хэлэлцэхэд оролцсон талууд зардлын тайлан гаргана. Шүүх уг тайланг үндэслэлтэй гэж үзвэл төлбөр хариуцагч тодорхой хугацааны дотор уг нэхэмжлэлийг төлж барагдуулах ёстой.

Төлбөр хариуцагчийн үүрэг

Компанийн өөрчлөн байгуулалтын үйл явцад төлбөр хариуцагчийн үүрэг их байдаг. Юуны өмнө компанийн хөрөнгө активийн үнэлгээг хийж, өөрчлөн байгуулалт хийх үндсэн нөхцөл байдлыг тодорхойлно. Өөрчлөн байгуулалтын төлөвлөгөөний үндсэн хэсэг нь компанийн капиталын бүтцийн өөрчлөлтөнд чиглэсэн байдаг. Ихэнх компанийн санхүүгийн хүндрэл нь санхүүжилтын тогтмол зардао өндөртэйгээс хамаарна. Капиталын бүтцийн өөрчлөн байгуулалт нь өр зээлийг хувьцаат капиталаар орлуулах боломжийг авч үзнэ. Төлбөр хариуцагч компани өр төлбөрөө шинээр гаргах үнэт цаасаар солих боломжийг судлах болно. Хамгийн эхэнд төлбөр гүйцэтгэх дээд ангилалын өр төлбөрт шинээр гаргах үнэт цааснаас эхний ээлжинд олгох ба бусад өр төлбөрт дараалаар нь олгож хамгийн сүүлд хувьцаа эзэмшигчдэд үлдсэн хэсгийг хуваарилна.

Компанийг татан буулгах

Эрх бүхий этгээдээс дахин хөрөнгөжүүлэх төлөвлөгөө ирээгүй, ирсэн боловч шүүх түүнийг батлаагүй эсвэл төлөвлөгөөг биелүүлэх боломжгүй бол шүүх хариуцагчийг дампуурсанд тооцож татан буулгах тухай шийдвэр гаргаж энэ тухай нийтэд мэдээлнэ. Энэ тохиолдолд хэрэг гүйцэтгэгч нь эд хөрөнгийн тооллого явуулж, дуудлага худалдааг зохион байгуулан мөнгөн хөрөнгийг Иргэний хуулийн 32 дугаар зүйлд заасан дарааллын дагуу нэхэмжлэгчдэд хуваарилах ажиллагааг явуулна.

Шүүх компанийн төлбөрийн чадваргүй болсныг тогтоож өөрчлөн байгуулалт хийх боломжгүй гэж үзсэн тохиолдолд дампуурлыг зарлаж үйл ажиллагааг нь зогсоож, дуусгавар болгох шийдвэр гаргана. Компанийн үйл ажиллагааг бүр мөсөн зогсоож дампуурлын хэргийг эрхлэх хэрэг итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийг томилно. Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч компанийн хөрөнгө активыг хяналтандаа авч зээлдүүлэгчид, нэхэмжлэгчдийн эрх ашгийг хамгаална.

Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч компанийн хөрөнгийг худалдаж борлуулаад олсон орлогыг хуваарилна. Нэхэмжлэгчдийн төлбөрйн шаардлагыг хангахын өмнө баталгаа, барьцаат зээлдүүлэгчид байгаа эсэхийг тодорхойлно. Тодорхой хөрөнгө зааж барьцаа гаргасан зээлдүүлэгчдийн төлбөрийн тухайн хөрөнгийг

[ ]СЭЗДС

зарж борлуулсан орлогоос эхний ээлжинд гүйцэтгэнэ. Хөрөнгийг борлуулсны орлого, барьцаат зээлдүүлэгчдийн төлбөрийг гүйцэтгэхэд хүрэлцэхгүй бол төлбөрийн үлдсэн хэсгийг ердийн зээлдүүлдэгчийн өр төлбөртэй нэгэн адил хувь тэнцүүлэх замаар тооцож олгоно. Барьцаат зээлдүүлэгчдийн барьцаа хөрөнгийг зарж борлуулсан орлого, төлөх ёстой төлбөрийн хэмжээнээс давсан тохиолдолд давсан орлогыг ердийн зээлдэгчдийн төлбөрийг гүйцэтгэхэд зориулна.

Нэхэмжлэгчдийн хурал

Ердийн компанийн хувьд түүний гишүүдийн хурал нь эрх барих дээд байгууллага байдаг бол дампуурч буй хариуцагч компанийн хувьд түүнээс авлагатай нэхэмжлэгчдийн хурал нь компанийн гол гол асуудлыг шийдвэрлэх эрхтэй байна.Нэхэмжлэгчдийн хуралд нэхэмжлэгч бүр бүх нэхэмжлэлийн нийт шаардлагын дүнд өөрийн нэхэмжлэлийн шаардлагын эзлэх хувьтай тэнцүү саналын эрхтэй оролцох ба шийдвэрийг саналын эрхийн 66,7-оос дээш хувиар баталсан бол хүчин төгөлдөр болно. Нэхэмжлэгчдийн хурлаар:• хэрэг гүйцэтгэгчийг томилуулах, түүний цалин хөлс, үйл ажиллагааны зардлын хэмжээг тогтоох;• хариуцагчийн үйл ажиллагаатай холбогдох асуудлаар шүүхэд хандах;• дахин хөрөнгөжүүлэх төлөвлөгөөг батлах эсэх, биелэлтэнд нь хяналт тавих;• хэрэг гүйцэтгэгчийн дүгнэлттэй танилцах тайланг хэлэлцэх;• хариуцагчийг татан буулгах тухай шүүхийн шийдвэрийг шүүхийн оролцоогүйгээр биелүүлэх эсэх зэрэг асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэдэг.

Хэрэг гүйцэтгэгч

Хариуцагчийг татан буулгах, эсвэл дахин хөрөнгөжүүлэх ажлыг эрхлэн гүйцэтгэгч, дахин хөрөнгөжүүлэх ажиллагаанд хяналт тавих, хариуцагчийн эд хөрөнгийг хамгаалах эрхтэйгээр нэхэмжлэгчдийн хурлаас санал болгосноор шүүхийн томилсон этгээдийг хэрэг гүйцэтгэгч гэнэ. Хэрэг гүйцэтгэгч нь хариуцагчийн үйл ажиллагаанд хувийн сонирхолгүй, хууль, санхүү, эдийн засгийн дээд боловсролтой хувь хүн эсвэл, хууль зүй, эдийн засаг, санхүүгийн чиглэлээр мэргэжлийн зөвлөгөө, үйлчилгээ үзүүлэх эрх, үүрэг бүхий хуулийн этгээд байна. Харин:• хариуцагч, нэхэмжлэгчдийн удирдлага, түүний гишүүн;• хувьцаат компаниас бусад хариуцагч хуулийн этгээдийн гишүүн; • нэхэмжлэгч хувь хүнийг хэрэг гүйцэтгэгчээр тус тус томилж болохгүй.

[ ]СЭЗДС

Арилжааны банкны дампуурал

Àðèëæààíû áàíê òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áîëîõûã äàмïóóðàë ãýæ íýðëýäýã. Áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàðûã ÿâöóó áîëîí ºðãºí óòãààð òîäîðõîéëæ áîëíî. Áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàð ÿâöóó óòãààðàà, õàðèëöàã÷, õàäãàëóóëàã÷äèéí ìºíãèéã õ¿ññýí öàãò íü õ¿ññýí äýâñãýðòýýð íü ãàðãàí ºãºõ ÷àäâàð. ªðãºí óòãààðàà, áàíê íü õàäãàëóóëàã÷, õàðèëöàã÷èéí ìºíãèéã õ¿ññýí öàãò íü ãàðãàæ ºãºõ ÷àäâàðààñ ãàäíà íàéäâàðòàé õàðèëöàã÷èääàà õ¿ññýí õýìæýýíèé çýýëèéã îëãîõ áàíêíû ÷àäâàð þì. 1990-ýýä îíû ýõýíä ìàíàé èõýíõ àðèëæààíû áàíêóóä õàðèëöàõ äàíñíû ìºí㺠áîëîí õàäãàëóóëàã÷äûí ìºíãèéã ãàðãàí ºã÷ ÷àääàãã¿é, òýä îëîí õîíîã õ¿ëýýõ õýðýã ãàðäàã áàéñàí. Òýð ¿åä èõýíõ áàíêóóä õ¿ì¿¿ñò õàäãàëóóëñàí áîëîí õàäãàëàìæèéí äàíñíû ìºíãèéã íü ãàðãàæ ºãºõèéí òóëä ººð ººðñºäèéí äîòîîäûí æóðàì áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ áàéñàí. Èõýíõ áàíêóóä òºëáºðèéí ÷àäâàðàà õàíãàõûí òóëä äàðààõ àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâäàã áàéñàí áàéíà.

• Àâàõ ìºíãºíèé õýìæýýã çààñàí ºðãºäºëèéã ìºí㺠àâàõ ºäðººñºº 4-5 õîíãèéí ºìíº áàíêèíä ºãºõ. ¯¿íèéã ¿íäýñëýí áàíê ìºí㺺 áýëòãýõ, Ìîíãîë áàíêààñ çýýë àâàõ (Òóõàéí ¿åä Ìîíãîë áàíê àðèëæààíû áàíêóóäàä èõ õýìæýýíèé ýìèññèéí çýýë ºãäºã áàéñàí.)

• Õàðèëöàã÷èéí àâàõ ìºíãºíä õÿçãààð òîãòîîõ. Òóõàéëáàë íýã óäàà íýã õàðèëöàã÷äàä 50000 òºãðºãíººñ èë¿¿ã ãàðãàõã¿é áàéõ ã.ì. Èõýíõè áàíêóóä àäèëàâòàð áàéñàí ó÷èð õàðèëöàã÷èä áàíê ñîíãîõ, áàíêóóäûã äàìïóóðóóëàõ ¿çýãäýë ãàðààã¿é.

Áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàðûã ò¿¿íèé òàéëàí òýíöýë äýýð õàðæ áîëíî. Áàíêíû òàéëàí òýíöýëä òóñãàãäñàí íèéò àêòèâûí ä¿í íèéò ïàññèâûí ä¿íãýýñ èõ áàéãàà òîõèîëäîëä áàíê òºëáºðèéí ÷àäâàðòàé áàéíà ãýñýí ¿ã þì. Ó÷èð íü áàíê àêòèâàà òàéëàíä áàéãàà ¿íèéí ä¿íãýýð çàðàõàä ïàññèâò áàéãàà á¿ð òºëáºðèéã áàðàãäóóëæ ÷àäíà. Àêòèâûí ïàññèâààñ äàâæ áàéãàà ä¿í íü áàíêíû ººðèéí õºðºíãèéí ä¿í áàéíà.

Áàíêíû ººðèéí õºðºíãèéí ä¿í òýãýýñ èõ áàéãàà òîõèîëäîëä áàíê òºëáºðèéí ÷àäâàðòàé áàéíà.Áàãà áîëîõ òîõèîëäîëä áàíê òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áîëíî.

90-ээд оны Банкны дампуурал

1992-1996 оны хооронд Ерөнхий сайдын албыг хашсан П.Жасрайн үед банк санхүүгийн системээ өөд нь татах бодлого баримталж, Азийн хөгжилийн банкнаас 35 сая ам долларын зээл авсан байдаг. Энэхүү мөнгөөр арилжааны

[ ]СЭЗДС

бан-куудыг өөд нь татаж өөрчлөн шинэчлэх төлөвлөгөө боловсруулж түүнийгээ “бодлогын матриц” хэмээх баримтад тусгасан байж. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь Монголын банк, санхүүгийн системийг цэцэглүүлэх хар хайрцагны бодлого байсан гэсэн үг. Гэвч ардчилсан хүчин 1996 оны сонгуульд ялалт байгуулснаар энэ төлөвлөгөө нурж банкны систем эрүүлжих биш дампуурах ангал руу орсон байдаг.

Ард банкны дампуурал

1996 оны 12 сарын 15-нд “Ардын банк”-ийг татан буулгах үйл ажиллагааг хийв. Ингэхдээ тус банкны захирал н.Цэрэндоржийг Бээжинд байх хойгуур ажиллагсдыг нь бүтэн 48 цагийн турш хорионд байлган уг банкыг татан буулгах үйл ажиллагааг зохион байгуулсан гэдэг. Энэхүү хэрэгт хамгийн их гар дүрсэн хүнээр тухайн үеийн УИХ-ын дарга байсан Р.Гончигдорж тодорч байв. Удалгүй Ардын банкны суурин дээр Сэргээн босголт, Хадгаламж гэсэн хоёр банк бий болов. Үүнийг банк жижгэрч задрах нь ард олонд банкны системийн үйлчилгээг шуурхай хүргэх, банкны хөгжлийг түргэтгэх талаар авч буй арга хэмжээ гээд өрсөлдөөн хаана байна тэнд хөгжил байна гэж тайлбарлаж байлаа.

Сэргээн босголт банкны дампуурал

Сэргээн босголт банк нь тухайн үед байгуулагдахдаа 22,6 тэрбум төгрөгийн актив хөрөнгөтэй, 1,8 тэрбум төгрөгийн дүрмийн сантай, 800 гаруй ажиллагсадтай 34 салбар, 50 гаруй тооцооны касстай томоохон банк байв. Гэвч нэг жилийн дотор тус банкинд дөрвөн захирал солигдож, активпассивын захирлыг нь гурав, орлогч захирлыг гурван удаа ойр ойрхон халж, сольсон байдаг. Үүгээр ч зогсохгүй жилийн дотор тус банкинд Сангийн яам, Монголбанкны хамтарсан шалгалт найман удаа орсон байдаг. Удалгүй тус банкийг татан буулгах 80 дугаар тогтоол гарав. Ингэснээр удалгүй төрийн өмчийн “Сэргээн босголт банк” тухайн үеийн Сангийн сайдын 239 тоот тушаалаар хувийн “Голомт” банкид нэгтгэсэн байдаг. Томоохон банкийг таван сая төгрөгөөр үнэлж төрийн өмчийг хувийн өмчид шилжүүлсэн хачирхалтай түүхийн учиг өнөө ч тайлагдаагүй хэвээр байгаа. Удалгүй энэхүү банкыг дампуурсан шалтгааныг тодруулах ажлын хэсгийг МАХН-ын буюу цөөнхийн шаардсанаар байгуулсан байдаг. Уг ажлын хэсэгт одоогийн УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл, Р.Содхүү, Н.Баярсайхан, О.Дашбалбар нар орсон байна. Уг ажлын хэсгээс гарсан дүгнэлтийг үндэслэн Сэргээн босголт банкыг сэргээх үүргийг УИХ-аас Засгийн газарт өгсөн байна.Энэ үед гурван сарын хугацаанд Голомт банкинд нэгдээд салж байгаа Сэргээн босголт банкинд аврагдах горьдлого төрсөн байдаг.

[ ]СЭЗДС

Áàíêíû äàìïóóðàëä õ¿ðãýäýã õ¿÷èí ç¿éëñ

Áàíêíû äàìïóóðëûí øàëòãààí áîëæ áàéäàã ãóðâàí ãîë íºõöºë áàéäàã. ¯¿íä: 1. Çýýë áóöààí òºëºãäºõã¿é áàéõ, ýñâýë áóñàä àêòèâûí ºðòºã

àëäàãäàõ 2. Õºðâºõ ÷àäâàðã¿é áîëîõ 3. ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíààñ àëäàãäàëä îðîõ.

Õóóëü ýðõ ç¿é áîëîí ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé îð÷èí áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàðò íºëºº ¿ç¿¿ëäýã. Ýíý á¿õ íºõöºë áàéäàë íü áàíêíû ººðèéí õºðºíãèéã áàãàñãàíà. Áàíêíû ººðèéí õºðºí㺠òýãýýñ äîîø îðîõ ¿åä áàíê òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áîëíî; ò¿¿íèé ïàññèâ íü (ººðèéí ¿¿ðýã íü) àêòèâààñàà äàâæ ãàðíà. Ýíý òîõèîëäîëä áàíêíû õÿíàí øàëãàã÷ íàð áàíêèéã ¿éë àæèëëàãààãàà çîãñîîõûã øààðäàíà. Àêòèâàà àëäàõ Áàíê àêòèâàà àëäàõ ãóðâàí øàëòãààí áàéäàã. ¿¿íä:

1. Áàíêíû îëãîñîí çýýë áîëîí ò¿¿íèé õ¿¿ õóãàöààíäàà òºëºãäºõã¿é ¿åä àêòèâ àëäàãäàíà.

2. ¯íýò öààñíû çàõ äýýð ¿íýò öààñíû õàíø óíàõ ¿åä àêòèâàà àëääàã.

3. Ãýìò õýðýã ìºí àêòèâ àëäàõàä õðãýäýã.

Çýýë òºëºãäºõ õóãàöàà íü áîë÷èõîîä áàéõàä ¿íäñýí çýýëýý ýñâýë çýýëèéí õ¿¿ã òºëæ ÷àäàõã¿é áàéäàëä îðñîí òîõèîëäîëä çýýëèéí õóãàöàà ñóíãàãäàíà. Áàíêíû õÿíàã÷ øàëãàã÷ íàð õóãàöàà õýòýðñýí çýýëèéã õàñàõûã áàíêíààñ øààðäàæ áàéíà ãýæ áîäú¸. Ýíý íü áàíê öààøèä ýíýõ¿¿ çýýëèéã òàéëàí òýíöýëäýý áè÷èõã¿é ãýñýí ¿ã þì. Õóãàöàà õýòýðñýí çýýëèéí õàñàëò Äàíñ 1.1 äýýð áàíêíû òàéëàí òýíöëýýñ 1000 ¥ õóãàöàà õýòýðñýí çýýëèéí õàñàëò õèéñýí ¿ð äàãàâàðûã õàðóóëæ áàéíà. Áàíêíû íèéò çýýëèéí õýìæýý õàñàãäñàí çýýëèéí õýìæýýãýýð áàãàñ÷ áàéíà, äàðàà íü áàíê ººðèéí õºðºíãèéí àëü íýã äàíñûã ìºí èéì õýìæýýãýýð áàãàñãàõ õýðýãòýé áîëíî. Îëîí çýýë ýðñäýëòýé áàéäàã ó÷ðààñ çýýë òºëºãäºõã¿é áàéõ ìàãàäëàë áàéñààð áàéäàã. Áàãà õýìæýýíèé òºëºã人ã¿é çýýëèéí õàñàëò òîãòìîë

[ ]СЭЗДС

àøèã àâäàã áàíêíû õóâüä íýã èõ õ¿íäðýë ó÷ðóóëàõã¿é. Áàíêíû ººðèéí õºðºíãºíä òºëºã人ã¿é çýýëèéí õàñàëòûí ¿ç¿¿ëæ áàéãàà íºëºº íü áóñàä çýýëýýñ îðæ èðæ áàéãàà àøãààð õààãäàõààñ èë¿¿ èõ áàéäàã. ¯¿íýýñ ãàäíà îëîí áàíê õºðºíãèéí äàíñàíäàà <Çýýëèéí àëäàãäëûã íºõºõ íººöèéí ñàí> ãýäýã íýðòýé äàíñ áàðüæ áàéäàã. Ýäãýýð áàíêóóä ýíý äàíñíààñàà òºëºãäºõã¿é áàéãàà çýýëèéí õàñàëò õèéäýã. Ãýõäýý áàíêíû èõ õýìæýýíèé àëäàãäàë íü òºëºã人ã¿é çýýëèéã íºõºõ íººöººñ äàâàõ òîõèîëäîëä áàíê ººðèéí õºðºíãèéí áóñàä äàíñàà õóâààðèëàãäààã¿é àøèã, íººö õºðºí㺠ìàãàäã¿é ýíãèéí õóâüöààíû ºðòãèéã áàãàñãàõ õýðýãòýé áîëíî.

Банкны дампуурлаас сэргийлэх арга хэрэгсэл нь:

1.    Төв банкны хяналт 2.    Банкны хөрвөх чадварыг дээшлүүлэх 3.    Хадгаламжийн болон зээлийн даатгал Өнөөдрийн байдал үр дүнгээс үндэслэн ирээдүйд учирч болох эрсдлийг урьдчилан харахад чиглэсэн хяналт шалгалтын аргад шилжиж байна. Хяналтын гол зорилго нь банкны үйл ажиллагааны ололттой талыг улам бүр бататгахад чиглэгдсэн шууд банкны хөрвөх чадварыг дээшлүүлдэггүй харин тийм боломжийг судална.

Олгогдсон зээл найдваргүй, чанаргүй болох нь олон талтай. Үүнд:1.    Зээлдэгч нь зээлийг зориулалтын бус хэлбэрээр ашигладагтай холбоотой2.    Нэг зээлдэгч аж ахуйн нэгж, иргэн нь банкны олон салбараас нэгэн зэрэг их хэмжээний зээл авах 3.    Танил тал татан ах дүүс, хамаатан садан найз нөхөддөө зээл олгож барьцаа хөрөнгийг нь нягталж  шалгадаггүй. 4.    Зээлдэгч нь авсан зээлээ төлөхөөс зориуд зайлсхийж оршин байгаа хаягаа үргэлж  сольдог нь банкны ажилтнуудад нэлээд хүндрэл учруулдаг.

Үнэт цаасны зах зээлд хувьцааны үнэ унах шалтгаан нь: Банк худалдан авсан үнэт цаасаа тайлан тэнцэлдээ худалдан авсан өртгөөр тусгадаг. Гэтэл тухайн хувьцааг  худалдах үед хувьцааны үнэ тодорхой шалтгаануудын улмаас буурсан үед банк өөрийн хөрөнгөөр тухайн алдагдлыг хаадаг. Энэ нь өөрийн хөрөнгийн хэмжээг бууруулж төлбөрийн чадваргүй болход нөлөөлнө.

[ ]СЭЗДС

Аливаа санхүүгийн хүндрэлд орсон банкыг нийгэмд болон банкны тогтолцоонд гүйцэтгэж байгаа үүрэг ач холбогдлоос нь хамааруулан шийдвэрлэнэ.

ДАМПУУРЛЫН ТУХАЙ ХУУЛИАС

19 дүгээр зүйл. Хариуцагчийн хийсэн хүчин төгөлдөр бус хэлцэл 19.1. Хариуцагчийн хийсэн дор дурдсан гэрээ, хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байна: 19.1.1. дампуурлын хэрэг үүсгэхээс өмнө 2 жилийн дотор хариу төлбөргүйгээр хариуцагчийн удирдах байгууллагын гишүүд, тэдгээрийн гэр бүлийн гишүүдийн өмчлөлд эд хөрөнгө шилжүүлэх тухай гэрээ, хэлцэл; 19.1.2. дампуурлын хэрэг үүсгэхээс өмнө 1 жилийн дотор хариу төлбөргүйгээр энэ хуулийн 19.1.1-д зааснаас бусад этгээдийн өмчлөлд эд хөрөнгө шилжүүлэх тухай гэрээ, хэлцэл; 19.1.3. дампуурлын хэрэг үүсгэхээс өмнө 1 жилийн дотор бусдад илт давуу байдлаар эд хөрөнгө худалдах, үйлчилгээ үзүүлэх тухай гэрээ, хэлцэл; 19.1.4. тодорхой нэхэмжлэгчдэд давуу эрх олгох зорилгоор дампуурлын хэрэг үүсгэхээс өмнө 12О хоногийн дотор хийсэн гэрээ, хэлцэл; 19.1.5. дампуурлын хэрэг үүсгэснээс хойш энэ хуулийг зөрчиж хийсэн гэрээ, хэлцэл.Хэрэг гүйцэтгэгч хариуцагчийн үйл ажиллагаанд дүгнэлт хийх явцдаа бүх гэрээ хэлцэлийг шалгаж, хүчин төгөлдөр бус хэлцэл байгаа эсэхийг хянаж, дээрх үндэслэл байвал шүүхэд хандаж, үр дагаврыг хэрэглэхийг шаардах арга хэмжээ авна.Хэрэг гүйцэтгэгч дараахь эрх үүрэгтэй.• шүүхийн шийдвэрийн дагуу хариуцагчийн эд хөрөнгийг битүүмжлэх, хамгаалалтанд авч тооллого явуулах;• нэхэмжлэгчдийн хурлыг зарлан хуралдуулах;• шүүхэд хандах;

[ ]СЭЗДС

• дампуурлын хэрэг үүсгэхээс өмнө байгуулсан гэрээ, хэлцлийг хянаж, Дампуурлын тухай хуулийн 19, 20 дүгээр зүйлд заасан гэрээ, хэлцлийг хүчингүйд тооцуулах асуудлыг нэхэмжлэгчдийн хуралд оруулах;• өөрийн дүгнэлтийг холбогдох этгээдүүдэд танилцуулах;• дахин хөрөнгөжүүлэх татан буулгах ажиллагааг зохион байгуулах зэрэг эрх үүрэгтэй байна. Хэрэг гүйцэтгэгч нь шүүхээр батлагдсанаасаа хойш 20 хоногийн дотор хариуцагчийн үйл ажиллагаанд дүгнэлт хийж, энэ тухайгаа шүүх, хариуцагч, нэхэмжлэгчид танилцуулна. Дүгнэлтэд хариуцагчийн санхүү, эдийн засгийн тооцоо, төлбөрийн чадваргүй болсон шалтгаан, удирдлагын үйл ажиллагааны талаархи дүгнэлт, нэхэмжлэл тус бүрийн дүн, хариуцагчийг дахин хөрөнгөжүүлэх, эсвэл дампуурсанд тооцож татан буулгах талаархи санал зэргийг тусгана. Хариуцагч дахин хөрөнгөжүүлэх төлөвлөгөө гаргаагүй, эсвэл шүүх батлаагүй буюу татан буулгах шийдвэр гаргавал хариуцагчийн эд хөрөнгийг захиран зарцуулах, түүнийг удирдах эрхийг шүүх хэрэг гүйцэтгэгчид шилжүүлнэ.

Дүгнэлт

Дампуурал гэдэг ойлголт нь өнөөгийн нөхцөлд хүн бүхний мэддэг ойлголт, нэр томьёо болжээ. Чухам юун дээрээс үндэслэн энэ ойлголтыг мэдэж авсан бэ? Гэхлээр олон дампуурсан банк болон ХЗХ-ын холбогдон үүссэн шүүх, цагдаа, өр барагдуулах албаны хоорондын маргаантай асуудал гэх мэт хүн болгоны танил үгсээр дамжуулан олж авсан нь мэдээж. 1991 оны 05-р сарын 22-ны өдөр улсын бага хурал банкны хуулийг шинэчлэн баталснаар Монгол улсад төрийн мэдлийн Монгол банк, хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгөөр бүрдсэн арилжааны банк гэсэн 2 шатлалт бүхий банкны тогтолцоо бий болсон. Арилжааны банкууд хөгжиж эхэлснээс хойш Монгол улсын хувьд 17 жилийн хугацаанд өөрчлөлт шинэчлэлт хөгжлийг их хийсэн хамгийн хурдацтай хөгжиж байгаа салбар юм.

Энэ хугацаанд гадаад, дотоод орчинд зах зээлийн тогтолцоо бүрэн бүрэлдээгүй түүнчлэн банкууд нь төр болон хувийн өмчийн оролцоотой байсан зэрэг олон шалтгаанаас гажуудал гарч төлбөрийн чадваргүй болж дампуурав. Иймд банкны менежментээ зөв зохион байгуулах шаардлага манай улсын банкны салбарын тулгамдсан асуудлын нэг болж байна. Банкны тогтолцоог улс орны нийгэм эдийн засгийн яс мод гэж томьёолсон байдаг. Иймд банкны салбар эрүүл байж эдийн засгийн өсөлтөнд эерэгээр нөлөөлж байх ёстой. Гэвч манай орны банкны хөгжлийн явцад хямрах хүртлээ муудаж байлаа.

[ ]СЭЗДС

Ашигласан материалын эх сурвалж, байгууллага

Б.Бүжинлхам “Санхүү удирдлага” 2005 он

“Банк санхүүгийн үндэс” 2005 он

Б.Төмөрхуяг “Банкны дампуурал, түүнээс сэргийлэх нь” Дипломын ажил 2001он

С.Батболд “Арилжааны банкны дампуурал, риск” Дипломын ажил 2000 он

ÌÓÈÑ-í ÝÇÑ-í Ñàíõ¿¿ãèéí òýíõìèéí áàãø äîêòîð (Ph), äýä ïðîô. Ë.Îþóí.“Компаний дампуурал” 2006 онМонгол улсын дампуурлын тухай хууль /1998, 2002 онд орсон өөрчлөлт/

“Зууны мэдээ” сонин /2004, 2005, 2006 оны 11сарын 1 хүртлэх бүх дугаар/

“Өнөөдөр” сонин /2005, 2006 оны 11сарын 1 хүртлэх бүх дугаар /

Санхүүгийн зохицуулах хороо

www.google.mn

www.frc.mn