ZAGA Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego seria: podrczniki i materiay dydaktyczne iDEK Z PRAWA RZYMSKIEGO Agnieszka Kacprzak Jerzy Krzynwek Franciszek Longchamps de Berier Jakub Urbanik < 565 Zagadek prawa rzymskiego Agnieszka Kacprzak Jerzy Krzynwek Franciszek Longchamps de Berier Jakub Urbanik ,/,v LIBER;rn' Warszawa 2002 Rada Programowa: * r ;'i ! prof. dr hab. Grayna Batruszajtys (przewodniczca), prof. dr hab. Jan Beszyski, prof. dr hab. Zdzisaw Galicki, prof. dr hab. Jacek Lang, prof. dr hab. Genowefa Rej ma, prof. dr hab. Piotr Winczorek, prof. dr hab. Witold Woodkiewicz, Zygmunt Wiernikowski (sekretarz) (c) Copyright by LIBER sp. z o.o., Warszawa 2002 ISBN: 83-7206-085-1 Wydanie II Druk i oprawa: DRUKARNIA JANUSZ BIESZCZAD Warszawa ul. Moszczenicka 2 06' 98' es08' Sr U' 9919" gg. ZS' LV K' K' ir 93' 02' er tr Spis treci Wstp.......... CZ PIERWSZA KAZUSY '.. Exemplis discimus -jak rozwiza kazus................. .............

I. Status, maestwo i opieka ................................................... II. Actiones adiectitiae gualitatis i odpowiedzialno noksalna. V. Wasno i prawa na rzeczy cudzej........................................ /. Posiadanie i jego ochrona ...................................................... /I. Prawo spadkowe .................................................................... A. Dziedziczenie testamentowe............................................. B. Dziedziczenie beztestamentowe ....................................... C. Querela inofficiosi testamenti - zachowek....................... /II. Zobowizania z kontraktw ................................................... /III. Zobowizania z deliktw ....................................................... X. Ochrona praw prywatnych ..................................................... i. Warunki i terminy .................................................................. Q. Stopnie pokrewiestwa .......................................................... CZ DRUGA TEST ZAMKNITY I POLECENIA rda prawa i podstawowe pojcia prawne........................... I. Prawo osobowe i rodzinne...................................................... II. Prawo rzeczowe ...................................................................... V. Prawo spadkowe ..................................................................... /. Prawo zobowiza............................................................. ..... fl. Ochrona praw prywatnych...................................................... .1 .A SPIS TRECI CZ TRZECIA TEST ZAMKNITY WIELOKROTNEGO WYBORU I. rda prawa i podstawowe pojcia prawne .......................................... II. Prawo osobowe i rodzinne ..................................................................... III. Prawo rzeczowe ....................................................................... .............. IV. Prawo spadkowe ....................................................................... .............

V. Prawo zobowiza............................................................. .................... VI. Ochrona praw prywarnych ..................................................................... CZ CZWARTA PYTANIA OTWARTE I. rda prawa.................................................................. .................. ...... II. Zagadnienia oglne, prawo osobowe i rodzinne .................................... III. Prawo rzeczowe ....................................................................... .............. IV. Prawo spadkowe ....................................................................... ............. V. Prawo zobowiza............................................................. .................... VI. Ochrona praw prywarnych............................................................. ........ 'rzedkadany zbir przygotowano, aby uczyni zado licznym probom o opracowanie ralajce spojrze na prawo rzymskie z innej perspektywy, ni czyni to abstrakcyjny piatyczny wykad wielu wspczesnych podrcznikw. 565 zagadek z prawa rzymskie-anowi okazj do sprawdzenia zdobytej wiedzy, jej powtrzenia i ugruntowania. Mamy iej, e posuy take zachceniu do bliszego przyjrzenia si wielkiemu bogactwu roz-a normatywnych i ujawniajcej si w nich niespotykanej subtelnoci myli rzymskich mikw. Ich dzieo dao przecie podstaw wspczesnej, zachodniej cywilizacji prawnej. Swoje rozwaania prowadzili zwykle w oparciu o konkretne stany faktyczne: rzeczywiste : hipotetyczne. Zbir rozpoczyna si tedy od obszernego wyboru kazusw z wszystkich ciwie dziedzin prawa prywatnego. Niektre kazusy opracowano szerzej, aby moliwie zerpujaco omwi zwizane z nimi zagadnienia. Inne opatrzono modelowymi rozwizali zblionymi do odpowiedzi, jakich oczekuje si podczas egzaminu. Jednak zdecydowa-vikszo kazusw pozostawiono do samodzielnego rozwizania z rzadka opatrujc niami, ktre maj uatwi analiz stanu faktycznego. Zamieszczono nastpnie szereg testowych, poczwszy od zada uatwiajcych nabycie umiejtnoci obliczania stopni ewiestwa oraz rozrniania typw warunkw lub terminw. N czci drugiej znalazy si pytania prostego testu zamknitego naley wskaza tam 3 jedn prawdziw odpowied. Uzupeniono je otwartymi poleceniami wymagajcymi jenie. Trzecia cz zawiera test zamknity wielokrotnego wyboru, w ktrym kada z ;h odpowiedzi moe by prawdziwa albo faszywa. W czwartej czci zamieszczono 'kadowe pytania otwarte, podobne do tych, jakie wystpuj na egzaminie. Dla uatwienia vizywania wszystkich zada, w nawiasach obok tytuw rozdziaw zamieszczono od-ienia, czyli numery brzegowe (Nb.), waciwych partii materiau w najnowszym podrcz-i W. Woodkiewicz, M.

Zabocka, Prawo rzymskie - Instytucje, 3 wyd., Warszawa 2001. Szczeglne podzikowania nale si pastwu profesorom Marii Zabockiej, Witol- Woodkiewiczowi i Janowi Zabockiemu oraz pastwu dr Zuzannie Suewskiej imanowi Sobtce. Bez ich pomocy, yczliwych rad, licznych sugestii i krytycznych ig, 565 zagadek z prawa rzymskiego nie mogoby si ukaza. Oddajc do rk Czytelnikw przedstawiany zbir ufamy, e speni pokadane w nim zieje. Liczymy ponadto, e stanie si okazj do wietnej zabawy z prawem rzymskim. Autorzy niniejszego opracowania s pracownikami Katedry Prawa Rzymskiego i Antycznego na Iziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Franciszek Longchamps de Berier tub Urbanik s stypendystami Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. CZ PIERWSZA KAZUSY edni zwizek z praktyk prawn. Obecnie w wiciu ane jako historyczne wprowadzenie do zagadnie prawa cywilnego. O specyfice auki prawa tworzonej przez Rzymian stanowi metoda, jak posugiwali si dla opraowania instytucji i poj prawnych. Z rzadkimi wyjtkami bya to metoda kazu-styczna, nie atwo bowiem znale w Corpus luris Civilis rozwaania teoretyczne. Izymski jurysta analizowa prawo poprzez konkretny przedoony mu do rozstrzy-;nicia problem. Czasem by to przypadek zaczerpnity z praktyki prawnej, kiedy ndziej wymylony w trakcie szkolnej dyskusji. rda prawa rzymskiego obfituj w vielk liczb kazusw dyskutowanych i rozstrzyganych przez jurystw. Rozstrzygnicia te dotycz czasem bardzo zoonych stanw faktycznych i pocigaj za sob decyzje prawne o charakterze prawotwrczym. Przez wieki historii prawa w Europie, poczwszy od XI wieku, kolejne pokolenia komentoway, dyskutoway i analizoway decyzje rzymskich iurisprudentes, ktrych dorobek sta si w ten sposb podstaw rozwoju nauki i nauczania prawa w Europie. Jak powstaje kazus? Wiele zdarze w yciu spoecznym rodzi skutki prawne, czyli konsekwencje okrelone obowizujcym prawem. Jeli okrelenie prawnych skutkw zdarzenia staje si przedmiotem kontrowersji, mamy do czynienia z kazusem - problemem, ktry naley rozstrzygn wedug regu okrelonych przez prawo. Pierwszy krok w kierunku podjcia decyzji koczcej spr stanowi ustalenie stanu faktycznego. Skadaj si na wszelkie fakty, z ktrych cz ju zostaa ustalona, inne za naley jeszcze zbada: przebieg zdarzenia, status prawny uczestnikw, czasem cele i motywy ich dziaania, skutki fizyczne czy spoeczne dziaania lub zdarzenia. Tote rozwizywanie kadego kazusu powinno si rozpocz od ustalenia zespou faktw, ktre s istotne z punktu widzenia prawnej oceny zaistniaej sytuacji. Gdy wic na przykad Titius zrobi z desek ruchomy spichlerz na zboe, ktry ustawi na gruncie Seiusa, powstaa wtpliwo, kto jest wacicielem spichlerza (por. D.41,1,60). Kiedy zostan ustalone wszystkie istotne dla podjcia decyzji okolicznoci, mona przystpi do oceny ich prawnych konsekwencji. Warto wic zapozna si z radami dotyczcymi sposobu rozwizywania prawnych przypadkw. W pierwszym rzdzie trzeba zauway, e udzielenie odpowiedzi na postawione w kazusie pytanie nie jest najistotniejsze. Znacznie waniejsze wydaje si przeprowadzenie prawniczego rozumowania,

ktre prowadzi do okrelonego rozstrzygnicia. Rozwaajc bowiem dane zagadnienie trzeba umie wyjani kady krok wnioskowania. W kwestiach spornych wypada zaznaczy istnienie odmiennych 12 5 65 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO stanowisk. Naley pamita, e rozwizujcego wie tre pytania postawioneg w zadaniu. Std postulat, aby kolejne kroki rozumowania zmierzay do udzieleni odpowiedzi cile na postawione pytanie. Nie chodzi wic o to, aby rozwizujc podzieli si wszelk wiedz, jaka kojarzy mu si z treci kazusu. Naley wykorzj sta tylko te wiadomoci, ktre s niezbdne do prowadzenia wnioskowania. Niedc puszczalne jest rwnie zakadanie istnienia nie wymienionych w treci zadania okc licznoci, wprowadzanie wariantw stanu faktycznego lub innych nie podanych elf mentw. Tylko w wyjtkowych sytuacjach, kazus moe by tak sformuowany, 2 jego rozwizanie bdzie wymaga rozpatrzenia alternatywnego przebiegu wydarzei w zalenoci od uznania za istniejcy lub nieistniejcy czynnik, ktry pozosta nied< okrelony, a bez ktrego rozwizanie w ogle nie jest moliwe. Jeli kazus dotyczyb na przykad okrelenia konsekwencji posiadania, a nie podano by w zadaniu i n wynikaoby to z okolicznoci, czy mamy do czynienia z posiadaczem w dobrej czy zej wierze, naleaoby rozpatrzy alternatywnie konsekwencje posiadania w dbr i zej wierze. Bardzo wane jest, aby na pocztek poprawnie zrozumie stan faktyczny. Najl piej tre kazusu przeczyta dwukrotnie. Dla jej zrozumienia bardzo pomocny mo; okaza si szkic przedstawiajcy poszczeglne osoby oraz relacje, jakie midzy nir zachodz. Warto sporzdzi go w czasie ponownej lektury. Jeeli rozwj wydarze czasie moe mie znaczenie dla rozwizania, naley przygotowa rwnie szk chronologiczny. Dopiero teraz, zwaszcza, gdy w zwizku z postawionym pytanie trzeba udzieli porady lub oceni sytuacj prawn, mona zmierza do ustalenia kt czego, od kogo i na jakiej podstawie powinien da. Ustalajc podstaw da dochodzi si do bardzo wanego etapu. Naley tu bowiem wskaza normy i regu prawne, ktre potencjalnie mog znajdowa zastosowanie w analizowanym przypa ku. Po ustaleniu stanu prawnego nastpuje faza najtrudniejsza, bo wymagaj twrczego wysiku. Rozwaajc wszelkie argumenty, jakie podsuwa stan faktyczn oraz biorc pod uwag wytypowane ju normy prawne, naley ustali czy i w jaki zakresie stan faktyczny odpowiada hipotezom wybranych norm prawnych, a wic c: uda si dokona subsumpcji. Jeeli subsumpcja zostaa przeprowadzona prawidow

to okrelenie konsekwencji prawnych istotnych dla rozstrzygnicia danego zada nie powinno nasuwa wikszych trudnoci. ,< rzygotowanie si do egzaminu z prawa rzymskiego, lecz take przydadz si na /yszych latach studiw. Zdaniem autorw umoliwiaj one najpeniejsz ocen nie ylko stopnia opanowania regu prawnych czy prawniczej terminologii, ale rwnie imiejtnoci stosowania zdobytej wiedzy do konkretnego stanu faktycznego. Zmu-zaj wic do zaniechania czysto pamiciowego przyswajania przedmiotu na rzecz wgbionych studiw nad rozumieniem prawa rzymskiego. Co jednak najwaniejsze, wymagaj opanowania metody prawniczego mylenia, przydatnej do rozwizywania wspczesnych problemw prawnych. Nunc adrem, tempusfugitl L STATUS, MAESTWO I OPIEKA (Nb. 86-151) i, Marcus kupi i otrzyma od Titiusa bez auctoritas tutoris krow. Wiedzia, e zbywca jest niedojrzay, lecz by przekonany, e prawo pozwala niedojrzaym dysponowa swoimi rzeczami. Czy Marcus moe naby wasno kupionej krowy w drodze zasiedzenia? Czy zasiedzenie byoby moliwe, gdyby Marcus by przekonany, e zbywca jest osob dojrza? (por. D.41,4,2,15) Prawo cywilne uznaje za niewane czynnoci rozporzdzajce, dokonane przez >odopiecznego bez przyzwolenia opiekuna. Marcus nie uzyska wasnoci krowy, slabywca krowy nalecej do majtku pupila by bdnie przekonany, e nie ma akiej normy prawnej, ktra by pupilowi zabraniaa swobodnie dysponowa majt-ciem. W tych okolicznociach nie moe rwnie dokona zasiedzenia otrzymanej crowy. Jego dobra wiara opieraa si na bdzie co do prawa (error iuris). Zgodnie : ogln zasad, e nieznajomo prawa szkodzi, przy uzasadnianiu swojej dobrej yiary potrzebnej do zasiedzenia, nabywca nie bdzie mg si powoa na niezna-omo normy prawnej. W drugim przypadku bd dotyczy okolicznoci faktycznych (ignorantia facti), zn. polega na bdnym przekonaniu, e Titius jest osob dojrza. Jeli bd jest usprawiedliwiony nabywca moe dokona zasiedzenia. Jego dobra wiara nie moe wsta podwaona przez fakt, e nie wiedzia, ile Titius ma lat. 14 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 2. Bdca w ciy obywatelka rzymska zostaa porwana przez wrogw \V niewoli urodzia syna - Timotheosa, ktry zgodnie z ius gentium b niewolnikiem. Tymczasem zmar jego ojciec, ktry by mem matki T motheosa przed jej popadniciem w niewol, pozostawiajc spadek spai kobiercom ustawowym. Urodzony w niewoli Timotheos jako osoba dor sa powrci do Rzymu. Czy moe da wydania spadku po ojcu? (pc D. l,5,26) r";, Istotne elementy stanu faktycznego wpywajce na rozwizanie to: - Timotheos by ju poczty w chwili popadnicia matki w niewol, - zosta poczty w czasie trwania iustum matrimonium, - powrci na obszar pastwa rzymskiego. a) sytuacja prawna nasciturusa Osoba poczta a jeszcze nie narodzona jest w prawie cywilnym okrelana termim nasciturus (majcy si urodzi). Nasciturus nie jest jeszcze

podmiotem prawa, lecz f oczekiwania na jego przyjcie na wiat jest przez prawo cywilne brany pod uwag. Urm liwia ono nasciturusowi warunkowe nabycie spadku. W szczeglnoci ius civile pozw zabezpieczy prawa do spadku po ojcu dla tzw. pogrobowcw - dzieci urodzonych mierci ojca. Dla nasciturusa czyniono wyjtek od reguy, e spadkobiercami nie mc by personae incertae - tzn. osoby wskazane w testamencie w taki sposb, i testatoi chwili sporzdzania testamentu nie byby w stanie jednoznacznie ich zindywidualizo\ (por. G.2,238). Wykluczano rwnie moliwo ustanowienia spadkobierc lub uczyi ni zapisu na rzecz obcego pogrobowca (G.2,242). Prawo cywilne przyznawao nasciti, sowi warunkow zdolno prawn: jeli urodzi si ywy, bdzie uznany za urodzonego w chwili mierci ojca (por. G.l,147). Z powyszego wynika, e gdyby matka nie popada w niewol, po urodzeniu motheos wchodziby pod wadz swojego ojca i naleaby do krgu spadkobierc ustawowych okrelanych mianem spadkobiercw domowych (sui heredes). Jel ojciec zmar przed jego urodzeniem, Timotheos dziedziczyby po nim na praw spadkobiercy domowego. b) ius postlimini prawo cywilne jak narodzony, jeli prowadzi si postpowanie dotyczce jego korzyci (nasciturus iam pro nato habetur uotiens de commodis eius agatur). Przyznanie prawa powrotu Timotheosowi stanowi niewtpliwie dla niego korzy, jako e umoliwia mu uzyskanie spadku po ojcu i odzyskanie majtku spadkowego od jego aktualnych posiadaczy. Dlatego naley uzna, e skoro Timotheos by poczty w chwili utraty wolnoci przez matk, to chocia zosta urodzony jako niewolnik, bdzie mia prawo powrotu wraz ze wszystkimi konsekwencjami, w tym rwnie prawem do spadku pozostawionego ab intestato przez jego ojca. Timotheos powracajc do Rzymu z niewoli na podstawie ius postliminii bdzie mg domaga si wydania spadku pozostawionego przez swego ojca (petitio hereditati) od osb aktualnie posiadajcych spadek bd przedmioty nalece do tego spadku. 3. W czasach cesarza Trajana, wyruszajc wraz z legionami, rzymski kupiec sporzdzi testament. Podczas wyprawy wojennej popad w niewol u wrogw, gdzie po roku zmar. Czy jego testament jest wany? Uzasadnij odpowied. Czy popadszy w niewol u wrogw, kupiec by niewolnikiem take w rozumieniu rzymskiego prawa spadkowego? Jakie mia znaczenie testament sporzdzony przez niewolnika? Ktra z ustaw dotyczya testamentw osb zmarych w niewoli u wro gw? W jaki sposb rozwizywano kwesti niewanoci testamentu sporzdzonego przez kupca w sytuacjach wymienionych w kazusie? , ,v,(.,,w-. ,-t, Vl!"? R33, 4. Wyruszajc na wojn w 27 roku p.n.e., obywatel rzymski sporzdzi testament. Na wyprawie wojennej popad w niewol u wrogw, gdzie zmar po kilku latach. Czy jego testament jest wany? Uzasadnij odpowied. 5. W II wieku n.e. Antius, majcy pod patria potestas wnuczk Anti, pragnie wyda j za m za Marcusa. Mimo protestw Antii

uzgadnia z Marcusem, e zostanie ona jego on. Marcus zabiera Anti i przewozi j wraz z jej rzeczami do swego domu. Czy Antia jest on Marcusa? Uzasadnij odpowied. Jakie s warunki uznania zwizku za iustum matrimonium! Wyjanij co oznacza afectio maritalis, consensus, concubitus, ktre z tych poj opisuje sytuacj pary z kazusu? Czy Antia wesza pod manus mariti Marcusa? 4. Jak zinterpretujesz zwrot "z jej rzeczami"? 16 6. 7. stw rm wa 8. 9. 10. 11, 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO W II wieku n.e. lulia zgodzia si wyj za Marcusa, a po p roku ro: lia si i ucieka do domu ojca. Ojciec zdenerwowa si i kaza jej nai miast wraca do ma, lulia jednak uporczywie odmawia. Czy Ma i lulia nadal s maestwem? Uzasadnij odpowied. W II wieku n.e. Marcus polubi jedenastoletni luli. Odbya si ded\ in domum mariti, po czym Marcus i lulia zamieszkali razem. Przez l yli szczliwie, jednake po ich upywie Marcus dowiedzia si, i luli zdradzaa - od przeszo roku miaa kochanka. Czy lulia bdzie odpo da za adulterium? Uzasadnij odpowied. Czy doszo do zawarcia maestwa midzy Marcusem a lulia? Czy ich ma) /o ulego konwalidacji? Kto i na jakiej podstawie by odpowiedzialny za ad ml Zdefiniuj adulterium w rozumieniu ustawy Augusta. Kto wszczyna post nie i jakie sankcje przewidywaa ustawa? W 11 roku n.e. Titus polubi jedenastoletni Drusill. W zwizku z otrzyma od ojca dziewczyny l 000 denarw posagu. Po p roku zwis Titusa i Drusilli si rozpad. Ojciec Drusili zada zwrotu posagu. C sytuacj prawn. Zamona Rzymianka Livia w swoje dwudzieste urodziny, tj. 18 styc; 71 roku n.e., polubia dwunastoletniego Marcusa. Po roku otwarto te ment jej przyjaciela Gaiusa. Okazao si, e zapisa on Lhii 50 000 ses cw. Spadkobierca Gaiusa nie chce wypaci zapisu. Czy Livia moe chodzi jego wypaty na drodze sdowej? Uzasadnij odpowied. Obywatelka rzymska zawara maestwo z peregrynem, ktremu pi sugiwao conubium. Po upywie pewnego czasu urodzi im si syn. Ok jego status familiae. Uzasadnij odpowied. W 208 roku n.e. senator Semnrnnins r""lnH;i (tm)l(tm)." T 14. w l wieku n.e. Cornelius i L,ivia, osoby sui iuris, zawarli maestwo. Livia daa Corneliusowi tytuem posagu 10 000 sestercw. Po pewnym czasie Livia zwizaa si z Marcusem, a po rozwodzie zacza domaga si od Corneliusa zwrotu posagu. Udziel porady prawnej Corneliusowi.

15. Marcus mia pod patria potestas syna Paulusa i wnuczk luli, ktra bya crk Paulusa. Paulusa adoptowa Titius, a nastpnie Marcus adoptowa go z powrotem. W jaki czas potem Marcus umar. Czy lulia bdzie powoana do spadku ab intestato po dziadku? Uzasadnij odpowied. 16. Opiekun (futor) zawar z Luciusem umow emptio-venditio niewolnika. Zapaci pienidzmi wzitymi z majtku pupila. Umwili si, e Lucius przyprowadzi niewolnika za tydzie. W tym czasie opiekun zmar, a jego spadkobierc zosta Maevius. Oce sytuacj prawn. Czy pupil moe domaga si wydania niewolnika od Luciusa? a) stan faktyczny Najwaniejszy element stanu faktycznego to konsensualna umowa kupnaiprzeday niewolnika, zawarta midzy opiekunem a Luciusem. Umow t opiekun zawar na rzecz pupila, na co wskazuje fakt, e zapaci on za niewolnika pienidzmi : majtku podopiecznego. Druga okoliczno wskazujca, e umowa zostaa zawarta v interesie pupila to praktyczny nakaz zwizany ze sposobem zarzdzania majtkiem jodopiecznego, aby - o ile majtek pupila na to pozwala - naby do jego majtku liewolnka. b) skutki umowy opiekuna z Luciusem Emptio-venditio w prawie rzymskim jest umow konsensualna rodzc po stronie kupu-cego obowizek zapaty umwionej ceny, a po stronie sprzedawcy obowizek wydania zeczy i zapewnienia jej spokojnego posiadania kupujcemu. Opiekun wykona swj obowizek i przenis wasno pienidzy na Luciusa. Mg to uczyni, gdy jako opiekun zazdzajacy majtkiem podopiecznego jest uznawany za penicego funkcj waciciela (do-nini loco), co daje mu upowanienie do dokonywania rozporzdze z majtku podopiecznego ze skutkiem w postaci przejcia prawa na nabywc. Zakres tej swobody podlega ocenie z junktu widzenia zasadnoci i celowoci. Zakres swobody dysponowania majtkiem pod)piecznego przez opiekuna uzaleniony jest od okresu historycznego oraz rodzaju opiekuna. 18 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Z umowy zawartej z Luciusem wynika natomiast roszczenie o wydanie nie1 Jednak opiekun nie moe zobowizywa si w imieniu pupila, lecz zawierajc d kontrakt, musi najpierw sam sta si stron. Oznacza to, e ze zobowizania zacij przez tutora pupil bezporednio nie nabywa prawa, ktrego realizacji mgby dc sdownie. Dla potrzeb rozwizania naszego kazusu - upraszczajc - moemy pn prawo rzymskie nie zna wyjtkw od tej reguy. Roszczenie o wydanie niewolni suguje zatem wycznie opiekunowi i nie stanowi skadnika majtku pupila. Tyli kun moe domaga si od Luciusa wykonania umowy na drodze sdowej. Gdyby jednak nastpio wydanie niewolnika do rk opiekuna, to nabyby siadanie bezporednio dla podopiecznego, ze skutkiem w postaci nabycia wi kwirytarnej po dokonaniu zasiedzenia. c) konsekwencje zapaty pienidzmi pupila Poniewa opiekun zmar, rozwj wypadkw przedstawiony w poprzednim sta si niemoliwy. Sytuacja wyglda teraz nastpujco: pienidze pupila znal w majtku Luciusa, co nie stanowi bezpodstawnego wzbogacenia, gdy ich pr nie byo wykonaniem wanej umowy kupna-sprzeday. Roszczenie o wydai wolnika, wynikajce z tej umowy, przeszo na spadkobierc opiekuna - Mi mier opiekuna powoduje zganiecie opieki, odebranie

wic niewolnik; Maeviusa nie prowadzi do nabycia posiadania i w konsekwencji wasnoci n podopiecznego jego spadkodawcy. Sprawowanie opieki prowadzi do powstania zobowizania ze zdarzenia podob kontraktu (quasi ex contractu) midzy opiekunem a podopiecznym. Skarga z tytu wowania opieki (actio tutelae) suy do rozliczenia midzy byym opiekunem i podopiecznym z tytuu zarzdu majtkiem podopiecznego. Jest to skarga dobre (bonae fidei), przy pomocy ktrej byy podopieczny lub nowy opiekun w przypad ni opieki w inny sposb ni przez osignicie dojrzaoci przez podopiecznego, > si przedoenia rachunkw i rozliczenia z rozporzdze oraz przysporze bdc; nikiem nie wykonanych jeszcze zobowiza. W naszym przypadku ustanie opiek pio przez mier opiekuna, powstaa wic konieczno powoania nowego oj; ktrego obowizkiem bdzie dochodzenie roszcze wynikajcych z tytuu spraw opieki przez jego poprzednika. Roszczenia z tytuu sprawowania zarzdu majtkie opieczneso, w przeciwiestwie do samei onieki. nrzechorlza na snnHknhiprrw nni< wystpi przeciwko Paulusowi ze skarg o wykonanie umowy tzn. wydanie konia, sam jednak odmawia zapaty. Kto wygra proces ? Uzasadnij odpowied. Dwunastoletni Sextus bez zgody tutora kaza swemu niewolnikowi Seiusowi zacign u Gaiusa poyczk w wysokoci 2 000 sestercw. Sextus poyczy od Gaiusa dan sum. Po upywie umwionego terminu Gaius zada zwrotu pienidzy. Wobec odmowy, wytoczy przeciwko Sextusowi actio uod iussu o zwrot poyczki. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowied. Niedojrzay Maevius poyczy 10 000 sestercw znajomemu Luciusowi. Kontrahenci umwili si, e poyczka zostanie zwrcona za rok. Opiekun Maeviusa, gdy po miesicu dowiedzia si o poyczce, zada od Luciusa natychmiastowego zwrotu pienidzy. Czy powstao zobowizanie? Czy opiekun moe da zwrotu poyczonych pienidzy? Uzasadnij odpowied. Dunik pupila, Lucius, ktry stypulacyjnie przyrzek da mu l 000 sestercw, przynis i wrczy pupilowi pienidze, aby zwolni si z zacignitego zobowizania. Opiekuna przy tym nie byo. Dwa tygodnie pniej opiekun pozwa Luciusa o zapat dugu. Czy bdzie on musia zapaci jeszcze raz? Uzasadnij odpowied. Omioletni Titus bez zgody opiekuna zawar z Marcusem umow sprzeday niewolnika, a nastpnie przekaza niewolnika Marcusowi za pomoc mancypacji. Czy Marcus jest wacicielem niewolnika? Uzasadnij odpowied. Trzynastoletni Sextus kupi konia od Decimusa bez zgody tutora. Sextus da od Decimusa wydania konia, sam jednak odmawia zapaty umwionej ceny. Czy Decimus bdzie musia speni dane wiadczenie? Uzasadnij odpowied. Za panowania Augusta pupil Maeyius kupi od Luciusa par wow wraz z radem. Umow zawarto bez auctoritas tutoris. Lucius wyda zwierzta oraz rado i da zapaty. Czy j otrzyma? Uzasadnij odpowied. 20 25. l sam dius 26.

III. 27. 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Po wielu latach suby wojskowej onierz, wci podlegajcy pater familias, sporzdzi testament, w ktrym rozporzdzi pn nym mu przez imperatora Klaudiusza upem zdobytym w czasie i kampanii w Brytanii. Dziedzicem zostaa ustanowiona towarzysz onierza, ktra po jego mierci wesza w posiadanie tego majtki wystpi przeciwko niej ze skarg o wydanie rzeczy syna. Jakii rozstrzygniecie sporu? Uzasadnij odpowied. Czy onierz mg w I wieku n.e. mie wasny majtek? Czy mg o jeg lodzielnie decydowa w testamencie? Czy up przydzielony przez cesar: >za wszed do peculium castrense! Filius familias zmar w czasie penienia suby w wojsku Nerona niej sporzdzi testament, w ktrym rozporzdzi swoim ma zgromadzonym w czasie penienia suby wojskowej. Czy ten te jest wany? Uzasadnij odpowied. ACTIONESADIECTITIAE QUALITATIS I ODPOWIEDZIALNO NOKSALNA (Nb. 89-92, 101, 140-14 Titus powierzy niewolnikowi peculium skadajce si z towaru (merx] toci 30 aureusw. Niewolnik by winien swojemu wacicielowi 15 ai (obligatio, naturalis wobec Titusa). Wierzycielom spoza familia niewo winien 30 aureusw (po 15 kademu). Jeden z wierzycieli wystpi ze depeculio, drugi z vocatio in tributum. Ile Tytus moe sobie potrci zp> swojego niewolnika? Uzasadnij odpowied, (por. D.14,4,12) iiu^ia/L iyiivu nuiuiun tur, Luuuwi%aina L umuw ^awanyuil llll(juzy wiaelem a niewolnikiem wyposaonym w peculium. Zewntrznego znaczenia zobo-:ania te nabieray w sytuacji, gdy wierzyciele dochodzili od waciciela wykona-amw zawartych przez niewolnika i trzeba byo ustali warto peculium. W ta-sytuacji waciciel niewolnika mia prawo do odliczenia przysugujcych mu noci przed innymi wierzycielami (ius deductionis), a jego odpowiedzialno niczaa si do pozostaej po tym odliczeniu wartoci peculium. Jeli odliczenie isumowao ca warto peculium, wierzyciel zewntrzny nie otrzymywa nic. 'asady odpowiedzialnoci waciciela za zobowizania z umw zawartych w odnie-iu do merx peculiaris zostay zmodyfikowane w tym kierunku, e waciciel utraci j uprzywilejowan pozycj i mia rwne z pozostaymi wierzycielami prawo do okojenia swoich nalenoci z peculium handlowego. W postpowaniu wszcztym z wierzycieli na podstawie "wezwania do podziau", waciciel mia obowizek lenia wartoci towarw. Jeliby nie wystarczaa ona na pene pokrycie nalenoci, ia dokona proporcjonalnej redukcji wszystkich zgoszonych wierzytelnoci, w tym mej. Wierzyciel niezadowolony z dokonanego podziau mg wwczas wystpi tio tributoria i domaga si wobec siebie sdowej korekty podziau. 1) konkurencja skarg Wierzyciel, ktry udzieli kredytu niewolnikowi dysponujcemu peculium han-vym ma do wyboru bd wystpienie z actio de peculio, bd dokonanie vocatio 'ibutum. Ta ostatnia, jak wynika z wczeniejszych

ustale, bya korzystniejsza, tpowanie na podstawie vocatio in tributum obejmowao wycznie mery. peculia-Jeli poza tym istnia jeszcze jaki majtek nalecy do peculium, to w odniesie-do niezaspokojonych z tytuu vocatio roszcze wierzyciel, mg prowadzi post-'anie na podstawie actio de peculio. iV analizowanej sytuacji mamy do czynienia z dwoma wierzycielami, z ktrych jeden vadzi postpowanie na podstawie actio de peculio, domagajc si zaspokojenia swojej noci o wartoci 15 aureusw, drugi natomiast wezwa waciciela do podzielenia merx iliaris. Gdyby przeprowadzi postpowanie zgodnie z wnioskami wierzycieli, kocowy iik postpowania wygldaby nastpujco: na podstawie vocatio waciciel i drugi wierzy-otrzymaliby po 15 aureusw. Wyczerpaoby to warto peculium i pierwszy wierzyciel otrzymaby nic. Zatrzymanie 15 aureusw przez waciciela wobec wierzyciela pierwsze-tanowioby wykonanie prawa odliczenia nalenoci waciciela. Tego niekorzystnego dla wszego wierzyciela rozstrzygnicia mona unikn, traktujc wystpienie przez niego 22 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO z actio depeculio jako zgoszenie swojej wierzytelnoci w postpowaniu o podzia Jest to dla niego korzystne rwnie z tego wzgldu, e nie zamyka mu drogi w da stepowaniu na podstawie actio de peculio, gdyby si okazao, e w skad pecui towaru wchodziy inne rzeczy. Zatem pierwszestwo naley da postpowaniu na vocatio przed postpowaniem z actio depeculio. Pierwsze bowiem lepiej zabezpiei sy zewntrznych uczestnikw postpowania, kosztem waciciela niewolnika. Ten < zasuguje w tym wypadku na szczegln ochron, ze wzgldu na przyzwoleni udzieli niewolnikowi na prowadzenie dziaalnoci handlowej. Potencjalnie wikszi uzasadniaj wiksz odpowiedzialno. Wedug zasad podziau merx peculiaris, kady z uczestnikw otrzyma po usw. Wszystkie nalenoci zostan wic zredukowane proporcjonalnie. 28. Lucius ustanowi swego syna Quintusa kierownikiem sklepu z pie< Syn zakupi na kredyt towar. Niestety cesarz po powrocie ze zw; wyprawy do Germanii zarzdzi, aby przez cay tydzie rozdawa ludowi. Cae pieczywo Quintusa stao si przez ten czas czerstwe. nie ma gotwki, eby spaci wierzycieli. Czy wierzyciele mog : paty od Luciusa? Uzasadnij odpowied. 29. Manius ustanowi swego syna Tiberiusa kierownikiem sklepu z owoc; zakupi na kredyt towar, ktrym byy liwki. Niestety z powodu wielkic zepsuy si one w sklepie. Tiberius nie ma gotwki, eby spaci wierzy wierzyciele bd mogli da zapaty od Maniusa? Uzasadnij odpowied 30. Peculium powierzone w zarzd niewolnikowi ma warto 10 000 se! Z rnych przyczyn niewolnik winien jest trzem osobom pienidze szym wierzycielem jest jego waciciel, wobec ktrego dug niewoln nosi 6 000 sestercw, drugim Paulus, ktremu niewolnik winien je sestercw, a trzecim jest Lucius, od ktrego niewolnik poyczy 3 00( cw. Jak bdzie wygldao rozlicznie dugw zpeculium niewolnika? 31. Svn LucillSa fiain" ntr-n/ma r>H ";*", Af\ 5. Niewolnik Stichus otrzyma od swojego waciciela w swobodny zarzd peculiuin zoone ze stada owiec. Stichus zakocha si i w dowd

wielkiej mioci podarowa cae stado wybrance serca. Czy waciciel Sti-chusa moe da zwrotu owiec od ukochanej niewolnika? Uzasadnij odpowied. 5. Waciciel powierzy swemu niewolnikowi Cinnamusowi peculium w wysokoci 10 000 sestercw. Po dwch latach, w czasie nieobecnoci swego waciciela, Cinnamus zacign poyczk od Gaiusa w wysokoci 15 000 sestercw, za ktr naprawi przeciekajcy dach domu swego waciciela. W ustalonym terminie Cinnamus nie zwraca poyczki. Udziel porady prawnej Gaiusowi. 7. Niewolnik Stichus wyposaony w peculium otrzyma poyczk od Titiusa. Zanim zdy odda poyczone pienidze, waciciel Stichusa Publius odebra mu peculium (adepmptio peculii). Czy Titius moe pozwa Publiusa? Uzasadnij odpowied. 8. Niewolnik Marcusa, Primitivus, dysponujcy peculium o wartoci 3 000 sestercw, otrzyma od Gaiusa poyczk w wysokoci 10 000 sestercw, z ktrych 5 000 wypaci wierzycielowi Marcusa, pozostae za 5 000 sestercw roztrwoni. Ile i na jakiej podstawie moe da Gaius od Marcusa tytuem zwrotu poyczki? Uzasadnij odpowied. i9. Niewolnik otrzyma od swojego waciciela now tunik, w ktrej mia obsugiwa goci na przyjciu z okazji urodzin waciciela. Jeszcze przed witem szat sprzeda i obieca wyda j nabywcy po zakoczeniu uroczystoci. Za otrzymane pienidze kupi kolczyki dla swojej towarzyszki ycia. Po uroczystociach waciciel odebra niewolnikowi tunik. Niezaspokojony wierzyciel wystpi z powdztwem. Jakim? Odpowied uzasadnij. 24 40. 41. 42. kr ni Jal 43. 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Niewolnik zakupi na kredyt wonne olejki i maci, ktre zostay zi natarcia zwok matki jego waciciela. Czy sprzedawca ma skarg ciciela niewolnika? Uzasadnij odpowied. Niewolnik dysponujcy peculium poyczy od Aemiliusa 10 000 se; Poyczone pienidze wyda na urzdzenie przyjcia z okazji urod: ciciela. Czy Aemilius moe da zwrotu poyczonych pieniedz sadnij odpowied. Lucius ustanowi niewolnika Stichusa kapitanem statku (magistei Ten w czasie burzy utraci agiel i z trudem przybi do maej wys< dotarciu do portu odnalaz niewolnika Horosa - agenta Porciusa, 2 kupca z Rzymu. Stichus poyczy od Horosa pienidze na aku i innego zniszczonego sztormem sprztu. Wkrtce okazao si, e pi nie mona kupi ani agla, ani innego potrzebnego osprztu c ku. Poyczone pienidze przeznaczone zostay na utrzymanie zaoj koszty przymusowego postoju na wyspie. Czy Porcius moe dom: od Luciusa zwrotu pienidzy poyczonych przez jego niewolnika sowi? Odpowied uzasadnij, (por. D.14,1,7,1) Wska podstaw odpowiedzialnoci armatorw za dziaania kapitanw. L :s tej odpowiedzialnoci. Sprawd czy poyczka mieci si w zakresie upo .

kapitana. Wska okolicznoci przemawiajce za odpowiedzialnoci I de okolicznoci przemawiaj przeciw jego odpowiedzialnoci? Titius ustanowi niewolnika Malchusa kapitanem swego statku. IV wracajc z kolejnej nieudanej wyprawy handlowej na krtko al si w Koryncie, gdzie naby na kredyt 30 amfor ze wie sodk wi zaogi. Podczas rejsu powrotnego Malchus wypi z zaog ca wd chus nie ma gotwki, aby zapaci sprzedawcom za wod. Czy sprz< wody maj skarg przeciwko Titiusowi? Uzasadnij odpowied. /. syn nueriusa, i nua, UHJ ..."."", "j~" . "-" __"___... nidze poleci synowi zaoy sklep, w ktrym bdzie sprzedawa wino. Do sklepu przyszed niewolnik Gaiusa, Malchus. Malchus chcia oszuka Ti-tusa pacc mu mniej ni byo ustalone. Titus zdenerwowa si i zabi niewolnika. Czy Gaius ma skarg do Tiberiusa? Uzasadnij odpowied. 48. Gaius, syn Sextusa, bdcy pod jego wadz, zabra rydwan swego ojca, aby wzi udzia w zawodach. W czasie wycigu rydwan uleg zniszczeniu. Jaki czas pniej Gaiusa adoptowa Marcus. Ju po dokonaniu adopcji Sextus dowiedzia si o kradziey popenionej przez Gaiusa. Wystpi wic z actio noxalis ex leg Auilia przeciwko Marcusowi. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowied. Za delikty osb bdcych in potestate odpowiada osoba, ktra jest ich zwierzchnikiem w chwili litis contestatio, nie za ta, ktra bya ich zwierzchnikiem w momencie popenienia deliktu (por. G.4,75; G.4,77; noxa caput seuitur). Jednak aby odpowiedzialno noksalna w ogle powstaa, musi istnie zobowizanie naturalne (por. D.44,7,14), pomidzy sprawc a poszkodowanym. Poniewa midzy osob podleg wadzy a jej zwierzchnikiem nie moe powsta adne zobowizanie z deliktu, nie powstaje w tym przypadku rwnie odpowiedzialno noksalna (por. G.4,78). Skoro za odpowiedzialno taka w ogle nie powstaa, nie moe te "poda za sprawc". Sextus przegra proces, mimo e nie jest on ju zwierzchnikiem familijnym Gaiusa. 49. Titius, ktry by wacicielem domu w Pompejach, pooonego w okolicy Term Stabiaskich, powierzy swemu niewolnikowi Erosowi wymieniony dom, aby prowadzi w nim agencj towarzysk. Jednoczenie Titius da Erosowi jako peculium 10 000 sestercw. Eros zakupi 15 niewolnic. Jedna z niewolnic, o imieniu Medea, okrada klienta agencji - senatora Luciusa Semproniusa Test. Udziel porady prawnej senatorowi. 50. Niewolnik Gaiusa, Onezym, ukrad Marcusowi 5 000 sestercw. Nastpnie Gaius podarowa Onezyma Titiusowi, ten za mancypowa go Marcusowi. Przeciw komu Marcus moe wnie skarg z tytuu kradziey? Uzasadnij odpowied. 26 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 51. Niewolnik Gaiusa ukrad Semproniusowi zloty piercie. Zanim u kto dokona kradziey, Gaius wyzwoli niewolnika. Kto ponosi oc dzialno za popenion kradzie? Uzasadnij odpowied. IV. WASNO I PRAWA NA RZECZY CUDZEJ (Nb. 152-171, 175-192, 196-204,210-226) 52. Titius by winien Luciusowi 10 000 sestercw. Na zabezpieczenie i telnoci da wierzycielowi w zastaw (pignus) wou. Nastpnie za, rzysta nadarzajc si okazj i zabra wou z pastwiska wierzyciela

pniej sprzeda wou Marcusowi i nieformalnie wyda (traditl). O tuacj prawn, (por. D.41,3,4,21) Zastawca odbierajc samowolnie rzecz dan w zastaw popenia kradzie (/ Jest to przypadek kradziey rzeczy wasnej (furtum rei suae - por. G.3,200), te kradzie posiadania. Luciusowi przysuguje wic z tytuu popenionej pr tiusa kradziey actiofurti (por. D.47,2,67 pr). W naley do kategori res mancipi. Nieformalne wydanie (traditio) takiej nie prowadzi do przeniesienia prawa wasnoci na nabywc. Zabierajc wou l sta si jego posiadaczem. Wadanie rzecz uzyska od waciciela i nie wied: w stanowi zastaw dany Luciusowi. Oznacza to, e Marcus by w dobrej wier Nabywca rzeczy bdcy w dobrej wierze moe naby jej wasno przez za nie (usucapio) pod warunkiem, e rzecz nie zostaa skradziona. Na skutek kn rzecz przestawaa nadawa si do zasiedzenia (res inhabilis) i pozostawaa tL pki nie powrcia we wadanie waciciela. Odbierajc wou Luciusowi Titius popeni kradzie. Kradzie ta nie moga wyklucza moliwoci dokonania zasiedzenia przez Marcusa, poniewa w pc We wadanie Titinsa - wariripla Vtrw com rK"cr,^.-.(tm).,o ~""t"-:~ ",.,":- _. 'godnie z ogln regu wasno wszystkich poytkw, jaKie przynosi rzecz ouuana ytkowanie, nabywa uytkownik. Od tej reguy istnieje jeden sugerowany przez anitas wyjtek, ktry dotyczy podu niewolnicy (partus ancillae). Nie traktuje si go poytku, std wasno zawsze przypada wacicielowi niewolnicy (por. G.2,50). N zwizku z zasad nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet : D.50,17,54) Gaius nie naby wasnoci sprzedanego niewolnika. Naley si m zastanowi, czy spenia warunki wymagane do zasiedzenia. Do nabycia wasnoci w drodze zasiedzenia potrzebne jest spenienie przesanek: habilis, titulus, bona fides, possessio, tempus. W przedstawionej sytuacji Gaius posiadaczem w dobrej wierze, na podstawie susznego tytuu. Wtpliwo po-aje jedynie, czy rzecz nadaje si do zasiedzenia. Zasiedziane nie mog by bo-m m.in. rzeczy wyjte z obrotu, skradzione, nabyte przemoc (por. G.2,45^9). W podanym przypadku wchodzi w gr jedynie moliwo kradziey. Kradzie mopopeni jednak tylko z winy umylnej, zabierajc rzecz wbrew woli waciciela, .usowi nie mona zarzuci kradziey. Rzecz przez niego sprzedana nie bya po praw-jego wasnoci, ale nie zostaa te skradziona. Nadaje si zatem do zasiedzenia. Gaius nie naby wasnoci dziecka niewolnicy Marcusa, ktre kupi od Titiusa -/tkownika niewolnicy. Spenia jednak wszystkie przesanki, aby po upywie termi/asiedzenia naby wasno kwirytarn. Do tego czasu przysuguje mu rwnie fio Publiciana jako ochrona wobec osb trzecich. Stichus, niewolnik Marcusa, zosta oddany w uytkowanie Lidii, matce Marcusa. W czasie trwania uytkowania Stichus zosta w testamencie Titiusa ustanowiony spadkobierc. Kto otrzyma majtek spadkowy? Odpowied uzasadnij. Warto pamita, e waciciel i posiadacz dobrej wierze za porednictwem nie-jlnika, ktrego ma w posiadaniu, moe naby wasno i posiadanie innych rzeczy or. G.2,89).

Uytkownik nie naley do kategorii posiadaczy w dobrej wierze - w ogle nie jest isiadaczem (por. G.2,93). Jednak przy uytkowaniu obowizuje odrbna regua: ikolwiek niewolnik nabywa, posugujc si majtkiem uytkownika lub swoj pra-l, nabywa dla uytkownika (por. G.2,91). Jeeli nabycie prawa nastpuje poza przy-jdkami wymienionymi w poprzedzajcym punkcie, prawo to powiksza majtek aciciela niewolnika (por. G.2,91). 28 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Majtek, ktrego spadkobierc zosta ustanowiony Stichus, powikszy maj go waciciela - Marcusa. Nabycie spadku jest bowiem pozyskaniem prawa pi czajcym granice uprawnienia uytkownika do nabywania przysporze za p nictwem oddanego mu w uytkowanie niewolnika. 55. Titus by wacicielem kwirytarnym niewolnika. Sprzeda tego niewolnik da nieformalnie Marcusowi. Niewolnik otrzyma zapis (legatum) w testai Livii. Kto jest wacicielem rzeczy zapisanej? Odpowied uzasadnij. 56. Titius zapisa w testamencie nalec do dziak gruntu na Capri l sowi, za jej uytkowanie Septimusowi. Po mierci Titiusa Septimus uprawia ten grunt. Tymczasem Sextus sprzeda grunt Marcusowi i kaza mu jego wasno w drodze in iure cessio. Marcus odebra Septimusowi. Czy Septimus ma szans nadal wykonywa uytkom Uzasadnij odpowied. 57. Titus sprzeda i wyda Marcusowi odziedziczony po ojcu zoty piei aden z kontrahentw nie wiedzia, e piercie w rzeczywistoci n wasnoci ojca Titusa, lecz zosta mu uyczony przez jego przyjacie upywie miesica Marcus sprzeda i wyda piercie lulii, ktra zosi mu go na przechowanie na okres dwch miesicy, tj. do czasu jej po z prowincji. Kiedy lulia wrcia do Rzymu, okazao si, e Marcus r je, a jego spadkobierca Seius, dziaajc w dobrej wierze, sprzeda i' piercie Semproniusowi. Oce szans lulii na odzyskanie piercieni. Zarwno Julia, jak i Sempronius nabyli piercie w dobrej wierze od niet nionej osoby. Kradziey nie mona zarzuci ani Titusowi, ktry sprzeda pie Marcusowi, ani Marcusowi, ktry sprzeda piercie lulii, ani Seiusowi, ktry da go Semproniusowi. Kady z wymienionych sprzedawcw dziaa bowiem \v konaniu, e ma prawo do piercienia, a kradzie mona popeni tylko wiac Naley zatem uzna, e piercie nadaje si do zasiedzenia. Pozycja prawn; i Semproniusa jest taka sama - oboje s nabywcami w dobrej wierze na droc zasiedzenia i obojgu przysuguje ochrona publicjaska. Oboje s zatem wacic bonitarnymi W przypadku, gdy dwaj waciciele bonitarni nabyli t sam rze >0. Marcus wzi w uyczenie od Gaiusa pras do wyciskania oleju z oliwek. W czasie trwania uyczenia Gaius zmar i Marcus postanowi zatrzyma pras dla siebie. Po dwch latach do Marcusa zgosi si spadkobierca Gaiusa i zada zwrotu prasy, Marcus odpar wwczas, e jest jej wacicielem, poniewa dokona zasiedzenia. Kto i dlaczego ma w tym sporze racj? Odpowied uzasadnij. 11. Aulus ustanowi na rzecz Gaiusa prawo czerpania wody ze sweco rda, ale poniewa na nieruchomoci Gaiusa powstaa sadzawka, nie korzysta / tego prawa ani on sam, ani jego syn, ani wnuk. Za czasw prawnuka Gaiusa - Ti-tiusa nadesza wielka susza i sadzawka wyscha.

Wwczas Titius zacz czerpa wod ze rda nalecego do potomka Aulusa - Seiusa. Seius nie zezwala mu jednak na to. Czy Titius ma przeciw Seiusowi skarg o umoliwienie mu korzystania ze rda? Jeli tak, jak? Kto wygra ewentualny proces? 12. Niewolnik wyposaony w peculium sprzeda i wyda osa nalecego do tego peculium. Jakie prawo uzyskuje nabywca zwierzcia? Odpowied uzasadnij. >3. Przechadzajc si brzegiem morza Marcus spostrzeg unoszc si na falach, na poy roztrzaskan, drewnian skrzyni. Wyowi j i otworzy, ale niewiele w niej znalaz. Na dnie byszcza jedynie zahaczony o gwd zoty piercie. Marcus zabra piercie i zanis go do domu. Po roku zgosi si do niego Gaius, ktry jak si okazao, utraci znaleziony przez Marcusa piercie wraz z ca skrzyni innych drobiazgw podczas burzy morskiej. Gaius zada zwrotu piercienia, jednak Marcus odmwi twierdzc, e piercie zawaszczy. Gaius wytoczy wic przeciw niemu rei vindicatio. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowied. i4. Quintus wzi od Titiusa w najem sad. Kiedy zebra owoce z drzew, pozostawi je w skrzynkach pod jednym z drzew tego sadu. Dwa dni pniej ustalono, e owoce znajduj si u Brutusa. Do pretora zgosili si i Quin-tus, i Titius. Kady chcia wnie rei vindicatio przeciwko Brutusowi. Ktremu z nich pretor udzieli powdztwa? Uzasadnij odpowied. 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 5. W 220 r. n.e. Titus znalaz zagubione stado owiec. Ostrzyg owce, a weny niewolnice Titusa utkay ptno. Po pewnym czasie okazao ! owce naleay do Aulusa, ktremu zostay zwrcone. Czy Aulus mo; maga si wydania take ptna zrobionego z weny jego owiec? ( wied uzasadnij. 6. Titius zajmujc si pszczoami we wasnej pasiece spostrzeg, e jed< wyroi si i osiad w dziupli drzewa ssiada - Marcusa. Marcus jedn: zezwoli mu wej po pszczoy twierdzc, i zgodnie z prawem nale niego. Titius zanim wystpi z rei vindicatio, spotka Marcusa na prz? u wsplnego znajomego Gaiusa. Ten wznoszc toast powiedzia, e ni kto jest wacicielem trunku, gdy zosta on zrobiony przez jego niev ka z miodu zebranego ze spornego roju pszcz. Okrel kto jest wa lem trunku. Uzasadnij odpowied. 17. W I wieku n.e. Titius odda Luciusowi w depozyt zestaw szklanyc czy, ktre na polecenie Titiusa ukrad jego niewolnik Aulusowi. L nic nie wiedzia o pochodzeniu naczy, a ratujc je z poaru ukry w tylko znanym miejscu i wyjecha na morsk wypraw, z ktrej wr dwa miesice. Czy Aulus moe wytoczy rei vindicatio przeciwko Titiu: Uzasadnij odpowied. >8. Niewolnik Apuleiusa, Giton, ukrad zbroj nalec do Publiusa. Api nic nie wiedzia o tym zdarzeniu. Czy sta si on posiadaczem zbroi? staby si nim, gdyby Giton kupi zbroj za pienidze pochoc peculium, ktre da mu uprzednio waciciel? Uzasadnij odpowied. 19. W I wieku n.e. Gaius kupi) od Titiusa konia, ktry zosta mu wydany ditio). Posiada go przez dwa lata, po ktrych upywie konia zobaczy cius. Okazao si, e jest to ko, ktry zosta mu skradziony. Lucius stpi wic przeciwko Gaiusowi z rei vindicatio. Gaius jednak

twierdz naby konia przez zasiedzenie, gdy by w dobrej wierze, a transakcji bya si na targowisku. Jaki bdzie wynik procesu? Uzasadnij odpowl ""aiiurr. \^M.y pu zwrocie juu sestercow Spurius musi wyda przedmiot zastawu? Uzasadnij odpowied. Czy rozwizanie kazusu byoby takie samo 200 lat pniej? Odpowied uzasadnij. POSIADANIE I JEGO OCHRONA (Nb. 172-174, 193-195, 205-209) Od duszego czasu trwa spr midzy Publiusem a Maeviusem o ogromn k za lasem. Wzmg si on, gdy wiosn 37 roku p.n.e. Publius zaczai wypasa na niej owce twierdzc, i jest jej wacicielem. Korzystajc z tego, e stada znajdoway si przez dwa miesice na innym pastwisku, niewolnicy Maeviusa przeprowadzili sianokosy, przez co uniemoliwili dalszy wypas. W lecie roku nastpnego Publius nie pozwoli ju, aby jego stada opuciy sporny grunt. Udziel Maeviusowi porady prawnej. a) stan faktyczny Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, e nie byo jasne ani kto jest posia-zem spornej ki, ani kto jest jej wacicielem. Udzielajc porady prawnej Maeviu- trzeba zakada, e roci sobie do niej zarwno prawo wasnoci, jak i uwaa si jej posiadacza - przynajmniej do momentu wkroczenia Publiusa na sporny grunt. ey oczywicie rozway jakie przysuguj Maeviusowi rodki ochrony petytoryj-Warto jednak najpierw zaj si ochron posesoryjn - moe si ona okaza starczajca, zwaszcza gdy nie ma pewnoci co do prawa wasnoci. a) ochrona posesoryjn Publius zajmujc sporn k uwaa si za jej waciciela. Skorzysta wic z ius sidendi co oznaczao, e nie tylko obj corpus, ale mia rwnie animus zatrzy-lia rzeczy dla siebie. Sta si przeto jej posiadaczem, co musiao napotka protest :viusa, ktry dotychczas uwaa si za jej posiadacza. Gdy tylko nadarzya si zja, skutecznie uniemoliwi Publiusowi dalsze korzystanie z ki. Odzyska jej iadanie, dopki Publius nie wkroczy na ni w roku nastpnym. Wobec nieprze-nego sporu midzy oboma Rzymianami o to, kto jest posiadaczem, Maevius po30 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO 65. W 220 r. n.e. Titus znalaz zagubione stado owiec. Ostrzyg owce weny niewolnice Titusa utkay ptno. Po pewnym czasie okaza owce naleay do Aulusa, ktremu zostay zwrcone. Czy Aulus n maga si wydania take ptna zrobionego z weny jego owiec! wied uzasadnij. 66. Titius zajmujc si pszczoami we wasnej pasiece spostrzeg, e jt wyroi si i osiad w dziupli drzewa ssiada - Marcusa. Marcus jed zezwoli mu wej po pszczoy twierdzc, i zgodnie z prawem na niego. Titius zanim wystpi z rei vindicatio, spotka Marcusa na pi u wsplnego znajomego Gaiusa. Ten wznoszc toast powiedzia, e kto jest wacicielem trunku, gdy zosta on zrobiony przez jego ni ka z miodu zebranego ze spornego roju pszcz. Okrel kto jest w leni trunku. Uzasadnij odpowied. 67. W I wieku n.e. Titius odda Luciusowi w depozyt zestaw szklan) czy, ktre na polecenie Titiusa ukrad jego niewolnik Aulusowi. nic nie wiedzia o pochodzeniu naczy, a ratujc je z poaru ukry> tylko

znanym miejscu i wyjecha na morsk wypraw, z ktrej w dwa miesice. Czy Aulus moe wytoczy rei vindicatio przeciwko Titi Uzasadnij odpowied. 68. Niewolnik Apuleiusa, Giton, ukrad zbroj nalec do Publiusa. Aj nic nie wiedzia o tym zdarzeniu. Czy sta si on posiadaczem zbro staby si nim, gdyby Giton kupi zbroj za pienidze poch( peculium, ktre da mu uprzednio waciciel? Uzasadnij odpowied. 69. W I wieku n.e. Gaius kupi od Titiusa konia, ktry zosta mu wyda ditio). Posiada go przez dwa lata, po ktrych upywie konia zobacz; cius. Okazao si, e jest to ko, ktry zosta mu skradziony. Luciu stpi wic przeciwko Gaiusowi z rei vindicatio. Gaius jednak twierd naby konia przez zasiedzenie, gdy by w dobrej wierze, a transakc bya si na targowisku. Jaki bdzie wynik procesu? Uzasadnij odpow POSIADANIE I JEGO OCHRONA (Nb. 172-174, 193-195, 205-209) Od duszego czasu trwa spr midzy Publiusem a Maeviusem o ogromn k za lasem. Wzmg si on, gdy wiosn 37 roku p.n.e. Publius zacz wypasa na niej owce twierdzc, i jest jej wacicielem. Korzystajc z tego, e stada znajdoway si przez dwa miesice na innym pastwisku, niewolnicy Maeviusa przeprowadzili sianokosy, przez co uniemoliwili dalszy wypas. W lecie roku nastpnego Publius nie pozwoli ju, aby jego stada opuciy sporny grunt. Udziel Maeviusowi porady prawnej. i) stan faktyczny l przedstawionego stanu faktycznego wynika, e nie byo jasne ani kto jest posia-zem spornej ki, ani kto jest jej wacicielem. Udzielajc porady prawnej Maeviu-d trzeba zakada, e roci sobie do niej zarwno prawo wasnoci, jak i uwaa si ej posiadacza - przynajmniej do momentu wkroczenia Publiusa na sporny grunt. ey oczywicie rozway jakie przysuguj Maeviusowi rodki ochrony petytoryj-Warto jednak najpierw zaj si ochron posesoryjn - moe si ona okaza itarczajca, zwaszcza gdy nie ma pewnoci co do prawa wasnoci. a) ochrona posesoryjn Publius zajmujc sporn k uwaa si za jej waciciela. Skorzysta wic z ius sidendi co oznaczao, e nie tylko obj corpus, ale mia rwnie animus zatrzyma rzeczy dla siebie. Sta si przeto jej posiadaczem, co musiao napotka protest eviusa, ktry dotychczas uwaa si za jej posiadacza. Gdy tylko nadarzya si zja, skutecznie uniemoliwi Publiusowi dalsze korzystanie z ki. Odzyska jej iadanie, dopki Publius nie wkroczy na ni w roku nastpnym. Wobec nieprze-mego sporu midzy oboma Rzymianami o to, kto jest posiadaczem, Maevius po32 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO winien zwrci si do pretora o udzielenie interdyktu retinendae possesionis do cego nieruchomoci, a wic o interdictum uti posidetis. Ten rodek ochrony po: cesowej pozwala utrzyma si przy posiadaniu osobie bdcej w chwili w} interdyktu posiadaczem niewadliwym w stosunku do swego adwersarza. Mi powinien przeto argumentowa, e Publius wprowadzajc swe stada okupowa si, a posiadaczem niewadliwym ki jest Maevius. b) ochrona petytoryjna

Jeliby ochrona posesoryjna zawioda i przy posiadaniu utrzyma si Pi Maevius moe wystpi przeciw niemu z rei vindicatio twierdzc, e jest was lem spornej ki, ktrego przecie pozbawiono posiadania. Publius ma bowierr tymacj biernjako posiadacz nieruchomoci. 74. Za trzeciego konsulatu Augusta, Gaius otrzyma niewolnika i posia przez dziesi miesicy. Bardzo si nad nim znca, dlatego niew zbieg przy pierwszej nadarzajcej si okazji. Wkrtce jednak ; schwytany przez Seiusa, ktry ukrywa go u siebie przed Caiusem dwa miesice, wykorzystujc do prac polowych w odlegym majtku stpnie na trzy miesice uyczy go ssiadowi, za po ich upywie spr Appiusowi. Po dwch miesicach od tej transakcji do Appiusa przyj w odwiedziny Gaius. Rozpozna wwczas swego niewolnika i zapragn odzyska. Z jakim interdyktem moe wystpi? Kto wygra? Uzas odpowied. Ktry z interdicta retinendae possessionis bdzie waciwy: uti possideti utrubil Kto zgodnie z interdyktem utrzymuje si przy posiadaniu ruchomo miesicy posiada niewolnika Gaius w cigu roku poprzedzajcego wydanie dyktu? Ile miesicy posiada niewolnika Seius? Czy Seius by posiadaczem \ wym w stosunku do Gaiusa? Czy Appius moe doliczy sobie posiadanie Seiusa Ponadto mona rozway: Jaki rodek ochrony petytoryjnej przysugiwaby < sowi? Z jakim powdztwem mgby Gaius wystpi przeciw Seiusowi? 75. W 20 roku p.n.e. Lucius zada zwrotu oddanego niegdy Maeviuso 7. W 18 roku p.n.e. Maevius odziedziczy po swym wuju Marcusie wiejski dom z przylegym do parkiem. Po pewnym czasie zauway, e ssiad Kaeso stale przechadza si wyoonymi wirem alejkami tego parku. Jak si udao ustali, Kaeso nie roci sobie do tego adnych praw, cho nie zamierza zaprzesta spacerw. Czy Aulus moe go zmusi, aby odbywa je gdzie indziej? Uzasadnij odpowied. 8. Gaius posiada winnic rodzc smaczne winogrona. W czasie jego nieobecnoci winnic zagarn Titius. Po powrocie Gaius wraz z ssiadami przegna kijami i pakami Titiusa odzyskujc winnic. Ten jednak tak zasmakowa w winogronach Gaiusa, i nie zamierza z nich zrezygnowa. Czy moe wystpi z jakimkolwiek interdyktem przeciw Gaiusowi? Jeli tak, z jakim? Kto wygra? Uzasadnij odpowied. 9. Rankiem w idy marcowe 12 roku p.n.e. Titius posa niewolnika z wiadomoci do Spuriusa, e pal si jego zabudowania pooone po drugiej stronie wzgrza. Gdy wszyscy rzucili si na pomoc, Titius zaj jego wiejski dom. Rozzoszczony takim postpowaniem Spurius wyruszy natychmiast na czele uzbrojonych we wcznie i tarcze niewolnikw przeciwko Titiusowi. Nie udao mu si jednak zaj ani domu, ani posiadoci, gdy wprowadzeni tam niewolnicy Titiusa, chocia nieuzbrojeni, czterokrotnie przewyszali sw liczb zbrojnych Spuriusa. Czy wobec takiego obrotu spraw Spuriusowi uda si odzyska wiejski dom? Uzasadnij odpowied. 0. Titus na prob Marcusa da mu w precarium szkatuk z koci soniowej. Szkatuk t zabra Marcusowi si Gaius. Czy Marcus wygra w postpowaniu interdyktalnym przeciwko Gaiusowi? Uzasadnij odpowied. 34 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

81. W 11 roku p.n.e. powsta midzy Titiusem i Spuriusem spr o to, czy niewielkie pole znajdujce si w dolince rozdzielajcej posiado) Rzymian. Udao si ustali, i w cigu ostatniego roku Titius by i dliwym posiadaczem pola przez 7 miesicy, za Spurius by niewad jego posiadaczem najpierw przez 2, a nastpnie przez ostatnie 5 mi: to znaczy do wczoraj, gdy niewolnicy Titiusa zabrali mu to pole. stronom porady prawnej. 82. W roku 19 p.n.e. Publius ogrodzi i zaora pole, co do ktrego wiedzia,; czci posiadoci ziemskiej senatora Yanuleiusa. Na wezwanie do i Publius odpowiedzia, e przez zawaszczenie naby wasno gruntu. T* nicy senatora zniszczyli ogrodzenie, a gdy rozpoczli prac na spornym ci, przybyli niewolnicy Publiusa i kijami przepdzili nieuzbrojonych i nikw Yanuleiusa. Udziel senatorowi porady prawnej. 83. Paulus sprzeda Quintusowi zaprzg. Strony uzgodniy, e Paulus uywa jeszcze przez jaki czas zaprzgu na podstawie umowy najm Quintus naby posiadanie zaprzgu? Uzasadnij odpowied. 84. Yinicius zoy u Petroniusa wartociowy piercie w depozyt. Prz koczeniem depozytu Yinicius sprzeda piercie Petroniusowi. C tronius naby posiadanie i wasno piercienia? Odpowied uzasadi VI. PRAWO SPADKOWE (Nb. 227-260) A. Dziedziczenie testamentowe (Nb. 228-246, 252-261) 85. Gdy yjcy w drugiej poowie II wieku p.n.e. Gaius Hostilius Ma dzieci - Appius, Hostilia, Marcus, Titus - s nadal in potestate. Jak powinien wyglda testament Gaiusa Hostiliusa Mancinusa? a) ustanowienie spadkobiercy Pierwszym i podstawowym problemem, przed ktrym musi stan kady, kto spo-zdza testament, jest wyznaczenie dziedzica (heredis instituti). Stanowi ono jedno '.essentialia negotii tej czynnoci prawnej. Poniewa przyjaciel Gaiusa Hostiliusa Mancinusa nie ustali w rozmowie z nim, kogo chciaby on ustanowi spadkobierc, irawnik ma w tym wzgldzie pewn swobod dziaania. Najprociej, co prawda, jyoby uczyni dziedzicem najstarszego syna Appiusa, ktry jak si wydaje, ma itrzyma najwicej. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby spadkobiercami byli vszyscy synowie lub tylko dwaj z nich. Poniewa spadkodawca nie ujawni swoich :ycze co do tego, kto i w jakich czciach ma by ustanowiony dziedzicem, nie ma jowodu, aby przy wieloci spadkobiercw, okrela ich udziay inaczej, jak w cz-iciach rwnych. Trzeba jednake pamita o zachowaniu cile wymaganej przez )rawo cywilne formy ustanowienia dziedzica: "Niech spadkobierc bdzie Appius" ilbo "Nakazuj, aby dziedzicem by Appius" oraz odpowiednio wielu dziedzicw w ;zciach rwnych "Niech dziedzicami bd Appius, Marcus Titus" albo "Nakazuj, by spadkobiercami byli Titus i Marcus", ewentualnie "Niech Marcus bdzie dziedzi-;em", "Niech Titus bdzie dziedzicem". Natomiast nie wolno ustanowi spadkobierc mi ony, ani crki. Gaius Hostilius Mancinus y w drugiej poowie II wieku p.n.e., dedy obowizywaa ju uchwalona w 169 roku p.n.e. lex Yoconia. Ustawa ta zakasywaa obywatelom nalecym do pierwszego cenzusu majtkowego ustanawiania w testamencie swoimi spadkobiercami kobiet. Hostilius bez wtpienia nalea do tego :enzusu, gdy jego majtek znacznie przekracza 100 000 asw - samo latyfundium koo Tibur byo warte okoo 200 000 sestercw,

tj. okoo 50 000 asw (por. G.2,274). Mona za to ustanowi spadkobierc Publiusa Fadiusa Gallusa lub jakiegokolwiek innego postronnego mczyzn, gdy yczenia Hostiliusa spenione bd wtedy dziki zapisaniu okrelonych dbr w legatach. b) wydziedziczenie Nastpnie w testamencie nie wolno zapomnie o wydziedziczeniu ony i crki oraz tych synw, ktrych nie ustanawia si spadkobiercami. W Rzymie nie wymagano wwczas podawania jakichkolwiek powodw wydziedzicze, ale chroniono zstpnych (w tym on pozostajc pod manus ma -filiae loco) przed pominiciem w testamen36 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO ci. Brak imiennego wydziedziczenia synw in potestate powodowa bezskuti testamentu i otwiera drog do dziedziczenia wedug ustawy. Sabinianie uwaali e sytuacji nie zmienia mier niewydziedziczonego syna przed mierci testato G.2,123). ony ani crki Hostilii nie trzeba wydziedzicza imiennie, ale ich por nie pozostawaoby bez wpywu na rzeczywiste rozdzielenie majtku spadkoweg by dziedzicami zostali synowie Hostiliusa, ich niewydziedziczonej siostrze i mati aaby si cz spadku, ktra przypadaaby im w dziedziczeniu ustawowym caego majtku, czyli przynajmniej po 90 000 sestercw. Byoby to, jak wida, z wicej ni zamierza im zostawi spadkodawca. Gdyby spadkobierc zosta Fadius Gallus lub inna postronna osoba, Lucilla i Hostilia dostayby do podziau spadku, czyli po przeszo 115 000 sestercw (por. G.2,124). Wydziedzicze imi dokonuje si w formie: "Marcus, mj syn, niech bdzie wydziedziczony", za d' staych zstpnych wystarczy uy sw: "Wszyscy inni niech bd wydzied (por. G.2,127). Warto doczy jeszcze formu: "Ktokolwiek urodzi mi si niech bdzie wydziedziczony" (por. G.2,132). c) legat ponad dzia spadkowy Gdyby ustanowiono wicej ni jednego spadkobierc, testator nie bdz pewnoci, e przy podziale spadku okrelone dobra trafi do wskazanych osc brze jest wtedy ustanowi dla nich legatum per praeceptionem, zwane legaterr dzia spadkowy. Jest to jedyny rodzaj zapisu testamentowego, ktrego mona na na rzecz dziedzica. Dziki temu zapisowi bowiem spadkobierca najpiei wskazane rzeczy, a dopiero potem dokonywano podziau majtku spadk Legatum per praeceptionem ustanawia si w sowach: "Marcus niech upi wemie grunty i dom koo Neapolu", "Appius niech uprzednio wemie latyfi koo Tibur" (por. G.2,216). Spadkobiercy mog w razie sporu dochodzi dbr nych ponad udzia spadkowy przy okazji wystpowania z actio familiae eriscw d) legat windykacyjny i damnacyjny Jeli z rozmowy ze spadkobierc wynika, e zaley mu na tym, aby konkret czy przypady wskazanym osobom, najlepiej zapisywa je w legatach wind; nych, o ile ;est to tylko moliwe. Wtedy z chwil przyjcia spadku przez dz staj si ore wasnoci legatariusza, ktry moe dochodzi zapisanych rze pomoc rei vindicatio. Dla pewnoci, e dana osoba otrzyma okrelone dobro, je zapisa w legatum per vindicationem w sowach "Daj" lub "Zapisuj ramus uaiius. Appius zdoby w wojnie z Numantynami inkrustowany miecz, ktry wszed do jego peculium castrense jako wasno najstarszego z

synw Hostiliusa. Nie mona go przeto zapisa w legatum per vindicationem, lecz naley zastosowa legatum per damnationem: "Mj spadkobierca (lub spadkobiercy) niech bdzie zobowizany zasdzeniem do dania Titusowi miecza Appiusa" albo: "Niech spadkobierca da Titusowi miecz Appiusa" (por. G.2,201). Gdyby Appius by ustanowiony dziedzicem, mona zamiast legatu damnacyjnego uy legatum sinendi modo w sowach: "Mj spadkobierca niech bdzie zobowizany z zasdzenia do znoszenia, e Titus zabierze i bdzie mia dla siebie inkrustowany miecz" (por. G.2,209). W ten sam sposb mona by zapisa Titusowi niewolnic Mede, gdyby spadkobierc ustanowiono Publiusa Fadiusa Gallusa. Legatum sinendi modo rni si bowiem tym od legatum per damnationem, e mona w nim zapisywa rzeczy nalece tylko do spadkodawcy lub spadkobiercy. e) zgodno z lex Yoconia Na zakoczenie tych rozwaa trzeba sprawdzi, czy przygotowywany testament nie jest sprzeczny z lex Yoconia. W ustawie tej bowiem, oprcz wspomnianego ju zakazu ustanawiania kobiet spadkobiercami, postanawiano, e nikomu nie wolno wzi z tytuu zapisw wicej, ni otrzymuj spadkobiercy. W razie ustanowienia dziedzicem samego Appiusa, przypada mu wicej na podstawie testamentu ni kademu z legatariuszy z osobna (otrzymaby on dom w Rzymie i latyfundium warte razem przeszo 310 000 sestercw, co stanowi znacznie wicej ni 100 000 na rzecz Marcusa; warto niewolnicy oraz miecza mona pomin, gdy jest ona niewspmierna do wartoci nieruchomoci Hostiliusa). Sprawa ma si podobnie w przypadku ustanowienia spadkobierc tylko Marcusa (przypadyby mu grunty i dom koo Neapolu oraz dom w Rzymie - warte w sumie 260 000; nawet po odjciu od tej sumy 20 000 sestercw na rzecz Titusa jest to nadal wicej ni legat Appiusa). Natomiast nie wydaje si waciwym ustanowienie spadkobierc samego Titusa albo Publiusa Fadiusa Gallusa, czy innej osoby postronnej. f) brzmienie testamentu Zgodnie z powysz analiz mona przedstawi przynajmniej dwie propozycje treci testamentu Gaiusa Hostiliusa Mancinusa, z ktrych kada czyni zado wszystkim jego yczeniom: 38 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Niech spadkobierc bdzie Appius, syn mj. Marcus niech bdzie wydz czony, Titus niech bdzie wydziedziczony, i wszyscy inni niech bd w; dziczeni. Ktokolwiek urodzi mi si synem, niech bdzie wydziedziczony nie Lucilli daj zapisuj will na Capri. Crce Hostilii daj zapisuj di Ostii. Marcusowi daj zapisuj grunty i dom koo Neapolu. Niech mj sp bierca bdzie zobowizany da Titusowi 20 000 sestercw i niewolnic 1\ nalec do Publiusa Fadiusa Gallusa. Niech mj spadkobierca bdzie wizany zasdzeniem do znoszenia, e Titus zabierze i bdzie mia dla inkrustowany miecz zdobyty na Numantynach. Nakazuj, aby spadkobiercami moimi byli Marcus i Appius. Titus niech bdz dziedziczony. Wszyscy inni niech bd wydziedziczeni. Ktokolwiek urodzi mi nem niech bdzie wydziedziczony. Niech Appius uprzednio wemie latyfundiur Tibur. Marcus niech uprzednio wemie grunt i dom koo Neapolu. Niech moi kobiercy bd zobowizani zasdzeniem do dania Titusowi 20 000 sestercv wolnicy Medei, bdcej wasnoci Publiusa Fadiusa Gallusa, i inkrustowanego cza, nalecego do Appiusa. Lucilli daj will na Capri. Hostilii zapisuj dom w

86. Gaius zapisa swego konia Incitatusa w drodze legatum per damnati Sextusowi. Nastpnie sprzeda Incitatusa Titiusowi. Po mierci G Sextus wytoczy przeciw jego spadkobiercom actio ex testamento z l powyszego zapisu. Kto wygra proces? Odpowied uzasadnij. Okoliczno, i rzecz nie wchodzi w skad majtku spadkowego, nie stoi na szkodzie wniesieniu actio ex testamento, poniewa w legatum per damnat, mona zapisa rwnie rzecz nie nalec do spadkobiercy. Spadkobierca jest czas zobowizany naby rzecz od osoby trzeciej i wiadczy j legatarius ewentualnie zapaci jej rwnowarto (por. G.2,201). W rozwaanym przyj spadkobiercy mogjednak broni si zarzutem podstpnego dziaania (exceptio gdy o treci testamentu decyduje ostatnia wola spadkodawcy (por. D.3 D.34,4,6,2). Sprzeda zapisanej rzeczy po sporzdzeniu testamentu wiadczy n zmianie teje woli i odwoaniu zapisu (por. G.2,198). 87. Sempronius zapisa swoj will w Pompejach za pomoc legatut damnationem przyjacielowi Publiusowi. W tym samym testamencie z; wymienion will - rwnie per damnationem - swemu synowi Auli Kto otrzyma legat? Odpowied uzasadnij. Kzymie pu OUU sestercw), dom w Neapolu (35 000 sestercw) oraz -oprcz 40 innych, nie tak cennych niewolnikw - niewolnicy Eros (10 000 sestercw) i Epaphrodites (8 000 sestercw). Titus pragnie, by jego dziedzicem zosta Quintus, zasuony onierz oraz ukochana crka Marcia. Titus chce, by Marcia otrzymaa rwnie rodow biuteri po matce. Gdyby nie mogli oni obj spadku, spadkobierc powinien zosta niewolnik Titusa Stichus. Liyii ma przypa willa na Capri. lulia natomiast powinna otrzyma 100 000 sestercw. Na rzecz swojej modej ony Titinii, Titus chciaby ustanowi uytkowanie domu w Neapolu. I Livia, i Titinia wyraziy kiedy pragnienie posiadania Erosa, ktry znany jest z tego, e wietnie gotuje. Titus chce zapisa jednej z nich tego niewolnika, ale nie chciaby decydowa sam, ktrej ma przypa Eros. Epaphrodites winien z kolei przypa bezdzietnemu i bezennemu trzydziestoletniemu przyjacielowi Titusa, Luciusowi. Inny przyjaciel Titusa, Paulus, ma dosta zdobyt przez Quintusa zbroj. Septimus narazi si ojcu nieposuszestwem i nie powinien nic otrzyma. Paulus i Sextus maj dosta dom czynszowy w Rzymie. Sextusowi nadto ma przypa nalece do Luciusa atyfundium w okolicy Cumae. Titus pragnie rwnie wyzwoli 15 swoich niewolnikw (w tym Stichusa) oraz ustanowi Luciusa tutorem dla niepenoletniego Sextusa oraz crek. Titusowi bardzo zaley, eby jak najwiksza cz postanowie aktu ostatniej woli zostaa utrzymana. Prosz napisa testament, (por. G.2,191-223) Czy wszystkie zamierzenia testatora da si zrealizowa? Czy kada z uprawnio-ch osb dostanie wymagan prawem cz spadku? Czy istnieje sposb na omini-: pewnych zakazw ustawowych, ograniczajcych swobod testowania? Od jakich ^nnikw zaley postpowanie przy realizacji legatw? Jak ustanawia si legaty na :cz wicej ni jednej osoby? Uwaga, moliwych jest kilka wersji testamentu! Zmary w 206 roku p.n.e. Quintus pragnie ustanowi swym dziedzicem najmodszego syna Sextusa. Starsi bracia, ktrzy rwnie pozostaj pod patria potestas, powinni otrzyma: Lucius zbroj ojca, Publius 12 000 sestercw, Titius srebrne naczynia nalece do ssiada Maeviusa. Jedyna

crka Quintusa musi dosta biuteri po matce, ktra bya pod manus Quintusa. Prosz napisa testament. 40 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 90. yjcy w III wieku p.n.e. Rufus ma w majtku cztery domy w spichlerz i will w Ostii oraz trzy statki przystosowane do transpi za i 5 000 sestercw w gotwce. Nie ma dugw ani wierzytelne gnie, aby ona bdca pod manus otrzymaa will na Capri, cr 45 000 sestercw i domy w Rzymie, a jedyny syn Maevius will i; w Ostii oraz statki. Prosz napisa testament. 91. W 175 roku p.n.e. zwraca si do ciebie Marcus z prob o spr wzoru testamentu. Ma on in potestate: dwch synw Aulusa i fl oraz crki luli i Tuli. Marcus chce, aby kady syn dosta po z domw w Ostii, ktre s w majtku Marcusa. lulia ma otrzyn naszyjnik, a Tulia niewolnika Psyllosa, ktrego wacicielem jest Yanuleius. Prosz napisa testament. 92. yjcy w III wieku p.n.e. Lucius pragnie przekaza swj majtek j< synowi. Chce on take, aby zdobyta przez syna na wojnie zbroja pi przyjacielowi Titiusowi oraz eby ona Kalpurnia dostaa latyfundi Ostii warte jedn czwart caego majtku Luciusa. Prosz napisa test 93. yjcy w III wieku p.n.e. Publius pragnie ustanowi swoimi dziedzica Gai oraz crk Publi bdc nadal in potestate. Publius ma r\ potestate syna Quintusa i wnuka Titiusa po zmarym synu Sextusie. ' chce, aby synowi przypad spichlerz zboowy w Ostii, za wnukowi j jego pradziadka, ktry jest wasnoci Gai. Prosz napisa testament. 94. W 171 roku p.n.e. przychodzi do ciebie Aulus z prob o pomoc w dzeniu testamentu. W jego majtku znajduj si midzy innymi: Ostii, taberna w Rzymie, 100 workw zboa, 50 amfor wina, 12 stercw. Aulus, ktry ma jedynie syna Publiusa in potestate, chce z siostrze Lucilli dom w Ostii i 15 000 sestercw, a przyjacielowi Ti 25 amfor wina i 50 workw zboa. Prosz napisa testament. "r",^^&" m putaiuic. /Yiiuis ma rwnie m potestate syna Marcusa oraz cztery zamne crki (wszystkie nadal in potestate) - Aulus chce, aby kada z crek dostaa po 10 000 sestercw. Prosz napisa testament. 99. W majtku Aulusa yjcego w II wieku p.n.e. jest willa, ktra musi sta si wasnoci ony Lucilli nie pozostajcej pod jego manus, latyfundium, ktre Aulus chce zostawi swemu jedynemu dziecku Seiusowi in potestate, oraz 113 niewolnikw. Aulus chce da 20 000 sestercw przyjacielowi Pu-bliusowi oraz zapisa mu niewolnic Masili, bdc wasnoci Gaiusa. Prosz napisa testament. ! t 100. Majtek Teofila yjcego w III wieku p.n.e. skada si z willi (o wartoci 10 100 sestercw), latyfundium (o wartoci 70 200 sestercw) oraz zaprzgu wycigowego (o wartoci 7 300 sestercw). Teofil pragnie, aby po jego mierci will otrzymaa jedyna crka Lidia, a zaprzg konny jedyny syn Filemon. Prosz napisa testament. 101. yjcy w II wieku p.n.e. Titius pragnie ustanowi dziedzicem caego ma-H jtku swojego przyjaciela Maeviusa. Titius ma in potestate: trzech synw Tiberiusa, Aulusa i Marcusa, dwie crki oraz on in manu. Prosz napisa testament.

[02. Majtek Marcusa yjcego w II wieku p.n.e. stanowi: dom w Rzymie (o wartoci 200 000 sestercw), willa na Capri (o wartoci 200 000 sestercw). Marcus pragnie, aby po jego mierci dom otrzyma przyjaciel Tibe-rius, a will ona Kalpurnia. Marcus ma syna Titiusa in potestate oraz crk luli, ktra pozostaje pod manus swego ma Tiberiusa. Prosz napisa testament. 03. Majtek Paulusa yjcego w II wieku p.n.e. skada si z domu (o wartoci 100 000 sestercw), willi w Pompejach (o wartoci 400 000 sestercw), nie ma adnych dugw ani wierzytelnoci. Paulus pragnie, aby po jego mierci dom otrzyma Seius, a will w Pompejach Titius. Prosz napisa testament. 42 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 104. yjcy w II wieku p.n.e. Titius pragnie ustanowi dziedzicem cae jtku swojego przyjaciela Maeviusa. Titius ma in potestate: trzech Tiberiusa, Aulusa i Marcusa, dwie crki oraz on in manu. Prsz sa testament. 105. W roku 172 p.n.e. zwraca si do Ciebie Tiberius z prob o napis: stamentu. Ma on in potestate synw Aulusa, Gaiusa, Publiusa i crk oraz on Corneli (sine manu), Tiberius chce ustanowi Publius; kobierca i wyznaczy mu jako substytuta on Corneli, ktrej p musi przypa willa w Comum. Kade z pozostaych dzieci musi do 5 000 sestercw. Prosz napisa testament. 106. Z majtku yjcego w II wieku p.n.e. Appiusa, latyfundium ma pr synowi Marcusowi, dom w Ostii synowi Serviusowi, za willa na crce Cecylii. Appius nie ma wicej dzieci in potestate. Chce ponad ona Klaudia otrzymaa will pod Neapolem, nalec do jego przy Maeviusa. Prosz napisa testament. 107. Majtek Filemona yjcego w II wieku p.n.e. skada si z: la ty fu ni wartoci 300 000 sestercw, willi na Capri o wartoci 100 000 sest stajni wycigowych koni o wartoci 50 000 sestercw, nie ma adny< gw i wierzytelnoci. Filemon ma on in manu, dwch synw i Hermasa oraz crk Lidi - wszyscy in potestate. Filemon pragn po jego mierci Teofil otrzyma latyfundium, Hermas stajni, a Lidi na Capri. Prosz napisa testament. 108. Caius ustanowi w testamencie jedynym dziedzicem Semproniu; rzecz Titiusa sporzdzi legat windykacyjny, ktrego przedmiote niewolnik Felix. Gaius naby go w drodze traditio trzy miesice prz< mierci. Sempronius przyj spadek i nie chce wypeni zapisu, porady prawnej Titiusowi. Jak skarg mona dochodzi wypenienia legatu windykacyjnego? Jakie mona zapisywa w legacie windykacyjnym? Czy Felix by wasnoci kwil Gaiusa w momencie sporzdzania testamentu? W momencie otwarcia spadku' znaczenie ma to, kiedy doszo do opisanych wypadkw: przed czy po w niao znaczenie take dla spadkodawcy? 111. Seius yjcy w II wieku n.e. ustanowi w testamencie spadkobierc pod warunkiem, e ten nigdy nie pojedzie z wasnej woli do Jerozolimy. Czy spadkobierca otrzyma spadek? Uzasadnij odpowied. 112. W III wieku n.e. Appius ustanowi w testamencie spadkobierc pod warunkiem, e nie zagra wicej w koci. Czy heres institutus bdzie

mg odebra spadek dziedzicom beztestamentowym, ktrzy weszli w jego posiadanie? Uzasadnij odpowied. 113. Dwaj bracia Gneius i Flavius prowadzili wsplne gospodarstwo odziedziczone po ojcu (ercto non cito). Sporzdzili jeden testament, w ktrym dziedzicem ustanowili swojego wsplnego przyjaciela Marcusa. Czy testament jest wany? Odpowied uzasadnij. 114. Spadkodawca ustanowi w testamencie spadkobierc majce si urodzi w przyszoci dziecko pewnej kobiety, przy czym w chwili sporzdzania testamentu nie bya ona jeszcze w ciy. Czy w tej sytuacji testament jest wany? Uzasadnij odpowied. B. Dziedziczenie beztestamentowe (Nb. 247-258) 115. Zmary w 73 roku n.e. Kaeso pozostawi pogron w alu dwjk niedojrzaych dzieci in potestate: Titiusa i Titi oraz emancypowanego, trzydziestoletniego syna Publiusa. Nie znaleziono adnego rozporzdzenia ostatniej woli. Kto i w jakich czciach bdzie dziedziczy po Kaeso? Uzasadnij odpowied. Poniewa nie znaleziono ani testamentu, ani kodycylu, w ktrych zmary wskazywaby swego sukcesora uniwersalnego czy choby dokonywa pojedynczych przyspo-rze na wypadek mierci, powinno doj do dziedziczenia beztestamentowego. Na podstawie ustawy XII tablic cay majtek dziedzicz Titius i Titia in capita, co w danym przypadku oznacza po poowie. Niedojrzae dzieci znajdoway si bowiem w chwili mierci spadkodawcy pod jego patria potestatas, przez co byy jedynymi sui 44 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO heredes. Jednak w czasach, w jakich nastpio otwarcie spadku, moliwe sta dziedziczenie na podstawie edyktu pretorskiego. Gdyby tedy emancypow zgosi si do pretora wyraajc ch przyjcia spadku, a waciwie proszc wadzenie w odpowiedni cz majtku po zmarym ojcu, doszoby do dzied ab intestato wedug edyktu. Magistratus dopuci jednak Publiusa do spadku, zgodzi si dokona collatio bonorum, czyli zaliczy na poczet spadku to, cze, bi si po emancypacji. W praktyce uwzgldnianoby majtek Publiusa ty obliczeniu czci nalenej poszczeglnym spadkobiercom. Poniewa w unde pierwszej z klas edyktu dziedziczy si take wedug gw, kade dzieck powinno otrzyma rwn cz, to znaczy po jednej trzeciej. W zwizku z bonorum Titiusowi i Titii przypadnie wic po /3 z sumy spadku i majtku < powanego syna. Tak wic, jeliby majtek spadkowy by wart 120 solidw, a Publiusa 30 solidw: magistratus wprowadzi go w nalene mu 40 solidw, blius stypulacyjnie przyrzeknie da Titiusowi i Titii po 10 solidw. Faktyc kade z niedojrzaych dzieci Kaeso moe dosta swj udzia z majtku spadk< po 50, podczas gdy Publius otrzyma z tego majtku tylko uzupenienie swoje czyli 20 solidw. Oczywicie stanie si tak, o ile jego wasny majtek na emancypacji nie jest wikszy ni V3 wartoci powstaej ze zsumowania spadk majtku, np. majtek spadkowy 120 solidw, a majtek Publiusa 75 solidw. wtedy ubieganie si o spadek po Kaeso nie miaoby dla Publiusa wikszego se 116. W idy marcowe 342 roku p.n.e. zmar Lucius pozostawiajc pogr alu: dwch synw emancypowanych, cztery crki, ktre s ju pod swych mw, a take dwch braci. adnego testamentu nie byo. K dziczy po Luciusie, w jakich czciach i dlaczego? Odpowied uzasad

117. yjcy w III wieku p.n.e. Aulus mia pod patriapotestas syna Titius Gaiusa majcego dwoje dzieci i crk luli, ktra rwnie miaa dzieci. Na skutek nieznanej choroby zmar najpierw Gaius, potem na kocu Aulus. Kto dziedziczy po Auusie w dziedziczeniu beztes towym i w jakich czciach? Odpowied uzasadnij. 118. yjcy w III wieku p.n.e. Aulus nie mia sui heredes. Mia natomiast braci Titiusa i Gaiusa. Gaius oczekiwa potomka, ale niestety przed jeg dzeniem zmar. Po jego mierci zmar Aulus, nie pozostawiajc testa _ -- ."..v...i -JU/U UCU/.. [22, Spadkodawca mia pod swoj wadz trzech synw i dwch wnukw po czwartym - zmarym - synu. Nie sporzdzi testamentu. Kto po nim dziedziczy z ustawy? Uzasadnij odpowied. 23. Ojciec emancypowa syna. Kto dziedziczy po emancypowanym synu wedug ius civile, jeeli nie pozostawi on sui heredes? Uzasadnij odpowied. 24. Jeste uczniem prawnika luliana, ktry przysa do Ciebie jednego ze swoich przyjaci Teofila proszc, aby udzieli mu prostej porady prawnej. Teofil zosta ustanowiony dziedzicem (heres) w testamencie swojego przyjaciela. Cay majtek spadkowy przej przed tygodniem Maevius -spadkobierca beztestamentowy (agnatus proximu). Czy w tej sytuacji Teofil moe prbowa wystpowa przeciw Maeviusowi z jakim powdztwem? Uzasadnij odpowied. C. Querela inofflciosi testamenti - zachowek (Nb. 237, 243, 247-251) 5. Jeste uczniem prawnika luliana, ktry wanie przysa do Ciebie jednego ze swoich przyjaci Teofila proszc, aby udzieli mu prostej porady prawnej. Dopiero co zmary ojciec wydziedziczy Teofila, ktry jest jedynakiem, zapisa mu tylko legat o wartoci V spadku. Ojciec ustanowi jedynym spadkobierc swojego przyjaciela Maeviusa, ktry przyj spadek i wypaci legat. Czy Teofil moe prbowa wystpowa z jakimkolwiek powdztwem przeciw Maeviusowi? Uzasadnij odpowied. Jakiego okresu historycznego dotyczy tre kazusu? Czy istnieje jakikolwiek inny iek przeciw Maeviusowi oprcz uerela inofficiosi testament:! Czy speniona jest :sanka niezatrzymania dla syna zachowku mimo zostawienia mu legatu? Czy ifilowi powiedzie si proces? Jak skarg powinien on wytoczy przeciw Maeviu-[i, jeli ten bdzie odmawia wydania spadku mimo obalenia testamentu? 46___________565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO_____ 126. Spadkodawca z III wieku n.e. ma sui heredes: syna i dwch wnu zmarym drugim synu. Oblicz zachowek dla kadej osoby di uprawnionej. Uzasadnij odpowied. Zostawienie jakiej czci tego, co naleao si w dziedziczeniu beztest wym, powodowao odpadnicie przesanki zachowku w uerela inofficiosi te w III wieku n.e.? Kto z wymienionych w stanie faktycznym osb mia prawo dziczenia ab intestato po zmarym? W jakiej czci? Ile wynosi zachowek osoby? 127. Spadkodawca z I wieku n.e. pozostawi po sobie dwch synw oraz wnukw, ktrzy s synami zmarej crki spadkodawcy. Oblicz zai dla kadej osoby uprawnionej do niego. Odpowied uzasadnij.

128. Spadkodawca z II wieku n.e. ma sui heredes: syna i trzy wnuczki j gim zmarym synu. Oblicz zachowek dla kadej osoby uprawni niego. Odpowied uzasadnij. 129. Zmary w 563 roku n.e. Lucius pozostawi: syna, dwch wnuk zmarym synu oraz trzech wnukw po zmarej crce. Oblicz zachov kadej osoby uprawnionej do niego. Odpowied uzasadnij. 130. Zmary w II wieku n.e. obywatel rzymski Gaius zostawi dwie wnuc zmarym wczeniej synu i dwch wnukw po zmarej wczeniej Oblicz zachowek dla uprawnionych do niego osb. Odpowied uzass 131. Zmary w II wieku n.e. Sempronius zostawi brata, jednego wnu zmarym wczeniej synu i sdziw matk. Oblicz zachowek dla l z uprawnionych osb. Odpowied uzasadnij. 132. Podaj, ile wynosi zachowek dla dwch crek i dwch wnukw po ym synu w II wieku n.e. Odpowied uzasadnij. 133. Spadkodawca ma sui heredes: dwch synw oraz trzech wnukw p( cim zmarym synu i wnuczk po zmarej crce. Oblicz zachowek dl; dej osoby uprawnionej do niego. Odpowied uzasadnij. B, czciem nauki niewolnik wart by 200 denarw, a po jej zakoczeniu ju 2 000 denarw. Cassius sprzeda niewolnika i przej cay zysk twierdzc, e skoro niewolnik stanowi jego wasno, to i zysk naley cakowicie do niego. Czy Marcus moe da od Cassiusa czci zysku ze sprzeday niewolnika? Uzasadnij odpowied. 36. Gaius poyczy Luciusowi 10 000 sestercw na trzy lata. Po upywie terminu zapaty, Gaius proszony przez Luciusa zgodzi si odroczy j na dalsze trzy lata. W rok od zawarcia tego porozumienia Gaius wystpuj z daniem zwrotu poyczki. Udziel Luciusowi porady prawnej. 37. Seius da Luciusowi 20 aureusw tytuem poyczki. Zada jednak, aby po roku Lucius odda 22 aureusy, na co Lucius wyrazi zgod kiwajc gow. Lucius nie kwapi si ze zwrotem poyczki. Udziel Seiusowi porady prawnej. 38. Brutus da w depozyt Cassiusowi amfor. Cassius przechowywa w niej wino. Amfora okazaa si stara i nieszczelna, tote wino wycieko. Czy Cassius moe wystpi do Brutusa o naprawienie szkody? Uzasadnij odpowied. J9. Aurelius da w uyczenie Flaviusowi amfor. FIavius przechowywa w niej oliw. Poniewa amfora nie bya nowa i okazaa si nieszczelna, oliwa wycieka. Czy Flavius moe wystpi do Aureliusa o naprawienie szkody? Uzasadnij odpowied. 10. Cassius wzi od Semproniusa w uyczenie mua. Obadowa go towarem i wyruszy na rynek do Rzymu. Przecionego mua Cassius nieustannie popdza, a zwierz pado z wyczerpania. Jakie skargi ma Sempronius przeciwko Cassiusowi? Odpowied uzasadnij. 11. Publius uyczy Luciusowi niewolnika Eutarchosa na dwa miesice. Po upywie terminu zwrotu przedmiotu uyczenia, na prob Luciusa, Publius zgodzi si pozostawi Eutarchosa w commodatum Luciusowi na dalsze dwa miesice. Publius po tygodniu od zawarcia porozumienia wystpuje z daniem zwrotu niewolnika. Udziel porady prawnej Luciusowi. 48

565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

142. Jeste wybitnym juryst ze szkoy Prokulianw. Przychodzi do Ciebi i mwi, e zawar z Marcusem kontrakt kupna-sprzeday konia. U e zapaci za Marcusowi dajc rydwan. Chocia rydwan wydano, nie chce jednak wyda konia. Udziel Titiusowi porady prawnej. 143. Jeste wybitnym juryst ze szkoy Sabinianw. Przychodzi do Ci" tius i mwi, e zawar z Marcusem kontrakt kupna-sprzeday Ustalono, e zapaci za Marcusowi dajc rydwan. Chocia rydw dano, Marcus nie chce wyda konia. Udziel Titiusowi porady prawi 144. Lucius sprzeda Sextusowi jeden ze swoich gruntw za cen, jak okreli ona Luciusa. Czy strony mog si domaga wykonania ui Uzasadnij odpowied. 145. Marcus i Titius uzgodnili, e Marcus przekae Titiusowi posiadani co wydobdzie w swojej kopalni srebra, a Titius da w zamian Mar tak ilo pienidzy, jak uzna za stosown. Czy zawarto kontrakt sadnij odpowied. 146. Marcus mia da Paulusowi tog w zamian za tunik. Czy doszo warcia umowy kupna-sprzeday? Uzasadnij odpowied. 147. Titius sprzeda Marcusowi niewolnika Seiusa za tak ilo pienidzj Marcus mia w sakiewce w chwili zawierania umowy. Jak si pni zao, sakiewka Marcusa bya pusta. Czy w tej sytuacji doszo do za\ umowy kupna-sprzeday? Uzasadnij odpowied. 148. Titius sprzeda Seiusowi za 100 sestercw dzban wina. Seius przysta1 nim swoj piecz. Dzban mia by dostarczony nastpnego dnia. W w domu Titiusa wybuch poar i zniszczy dzban z winem. Czy Seii dzie musia zapaci umwion cen? Uzasadnij odpowied. 149. Septimus sprzeda Quintusowi zoty pucharek. Zanim zdy go v Quintusowi, pucharek ten przez pomyk zabra Lucius. Czy Quintu e dochodzi od Luciusa wydania pucharka? Uzasadnij odpowied. 150. Titius kupi od Marcusa przyszoroczne zbiory winogron z jego winnic zawarciu umowy, a przed zbiorami, Marcus wyci winnic i zasad oliwny. Czego moe domaga si Titius od Marcusa? Odoowied __ -------_____ -----,"" wu ^VU"JAA***",1" *J" uwaono u Stichusa objawy ospy. Czy Titius moe wystpi ze skarg przeciwko Marcusowi? Uzasadnij odpowied. Titius sprzeda i wyda Seiusowi rzeb Fidiasza. Poniewa Seius nie mia jej jak zabra, umwi si z Titiusem, e odbierze rzeb nastpnego dnia. W nocy skradziono posg z warsztatu Titiusa. Czy Titius moe da zapaty ustalonej ceny? Uzasadnij odpowied. -fl; i v; JifT Marcus umwi si z Seiusem, e Seius przez cay dzie bdzie pomaga Gaiuso-wi w remoncie domu, za co otrzyma denara. W czasie pracy zabrako materiaw i Seius siedzia bezczynnie przez pi godzin. Na koniec dnia Marcus da Seiusowi p denara mwic, e to zapata za efektywnie wykonan prac. Czy Seius musi zadowoli si t sum? Uzasadnij odpowied. Statek pyncy z Egiptu napotka piratw. Z powodu przecienia adunkiem nie mg przed nimi uciec. Na statku znajdoway si towary

trzech kupcw, w tym bloki marmuru nalece do jednego z nich. Kapitan podj decyzj o wyrzuceniu marmuru i dziki temu statek unikn niebezpieczestwa. Czy kupiec, do ktrego nalea marmur, moe dochodzi wyrwnania poniesionej straty? Uzasadnij odpowied. Marcus, Titius i Seius zaoyli spk. Po dwch latach zmar Titius. Czy jego dziedzice s wsplnikami w tej spce? Uzasadnij odpowied. Marcus, Titius i Seius postanowili zaoy spk. Umwili si, e Seius jako wnoszcy majtek najmniejszej wartoci, bdzie uczestniczy jedynie w stratach, natomiast Marcus i Titius podziel si osignitym zyskiem. Czy umowa jest wana? Uzasadnij odpowied. Titius i Seius byli wsplnikami w spce otnnium bonorum. Pewnego dnia Titius dowiedzia si, e Gaius ustanowi go dziedzicem znacznego majtku. Natychmiast wypowiedzia Seiusowi umow spki nie chcc dzieli si spadkiem, ktry mia wkrtce naby. Rozgoryczony Seius zwraca si do prawnika o porad. Udziel mu porady prawnej.?.* .rpiah w" ihniln: Cassius poprosi Marcusa, aby kupi dla niego w Atenach komplet dzie Arystotelesa. Marcus zapaci za ksiki oraz ich przewz statkiem do Rzymu. W drodze statek napadli piraci i doszcztnie zrabowali. Czy Marcus ma roszczenie o zwrot poniesionych wydatkw na wykonanie umowy? Odpowied uzasadnij. 50 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

Marcus zleci Titiusowi kupno na licytacji majtku bankruta Semproni nie wicej ni 10 000 sestercow. W ferworze licytacji Titius si zagalopow: by ten majtek za 10 200 sestercow, ale gotw jest wyda Marcusowi to majtek tylko za 10 000 sestercow. Czy Titius moe da od Marcusa i poniesionych przy wykonywaniu zlecenia nakadw? Uzasadnij odpowied Na prob Titiusa Marcus opiekowa si majtkiem Titiusa w czasi podry do Aleksandrii. Podczas powrotu do Rzymu Titius zmar. IV wiedzc o mierci przyjaciela nadal opiekowa si majtkiem do zgoszenia si dziedzicw. Ponis w zwizku z tym wydatki w wys 6 300 sestercow. Spadkobiercy nie chc mu ich zwrci. Czy Marcui wytoczy proces spadkobiercom? Uzasadnij odpowied. Seius zleci Cassiusowi kupno niewielkiego gruntu pod Neapolem. C wyjecha do Neapolu, a kiedy wrci po wykonaniu zlecenia okazao Seius od dwch tygodni nie yje. Dziedzic zmarego zapowiedzia, bdzie paci jego dugw. Czy Cassius moe da od spadkobiercy zwrotu nakadw poniesionych na zakup gruntu? Uzasadnij odpowi W czasach Teodozjusza II Marcus prosi Titiusa, eby ten poyczy sowi l 000 aureusOw na niezwykle intratne przedsiwzicie. Titius i poyczki, ale Seius po jakim czasie zbankrutowa i nie moe zwrOi yczonej sumy. Czy Titius moe da od Marcusa zwrotu poycj Seiusowi pienidzy? Uzasadnij odpowied. Lucius zleci Titiusowi, aby poyczy Marcusowi 2 300 sestercow. '. ponadto porczy za dug Marcusa przez sponsio. Czy po mierci L Titius ma do czynienia z konkurencj skarg? Uzasadnij odpowied.

Gaius zobowiza si stypulacyjnie do dania Marcusowi niewolnika kratesa albo niewolnicy Eufemii. Przed wykonaniem zobowiza wolnica wpada do studni i utopia si. Czego moe domaga si I\ od Gaiusa? Uzasadnij odpowied. Marcus grozi Titiusowi, e jeeli Titius nie da mu 10 000 sesterc podpali mu dom. Marcus stypulacyjnie przyrzek da dan kwot Marcus bdzie mg da od Titiusa wypenienia tak zoonego pi ... ........viii j tu n a K sporzdzi na korzy Marcusa, w ogle nie wspominajc w nim o Luciusu. Czy Lucius moe da od Titiusa zapaty 5 000 sestercw? Odpowied uzasadnij. 169. W I wieku n.e. Marcus zapyta Titiusa: "czy przyrzekasz da mi pikn Eufemie, swoj niewolnice?" Titius skin gow na znak zgody i podpisa dokument sporzdzony z tej stypulacji. Kiedy po dwch tygodniach nie wydawa Eufemii, zniecierpliwiony Marcus wystpi z actio ex stipulatu. Jaki bdzie wynik procesu? Uzasadnij odpowied. 170. yjcy w I wieku n.e. Aulus chcia wzi poyczk od Luciusa, ale ten zada od niego zabezpieczenia. Za Aulusa zgodzi si porczy jego wuj Psyllos, ktry by peregrynem. Po zoeniu sponsio Psyllos zmar, pozostawiajc jako jedynego spadkobierc syna Teofila. Czy Lucius moe skary Teofila z tytuu porczenia? Uzasadnij odpowied. 171. Titius zawar z Marcusem konsensualn umow kupna-sprzeday niewolnika Eutychesa za 100 sestercw. Marcus wyda niewolnika, a Titius przez stypulacj zawart nastpnie z Marcusem zobowiza si zapaci 100 sestercw za sze miesicy. Czy po upywie terminu Marcus moe pozwa Titiusa przy pomocy actio renditi? Uzasadnij odpowied. 72. Marcus zapaci Titiusowi 10 000 sestercw w zamian za to, e ten umoliwi mu spotkanie sam na sam ze swoj siostr - stateczn matk. Titius wzi pienidze, ale ani myla wywiza si ze zobowizania. Czy Marcus moe odzyska pienidze? Uzasadnij odpowied. '3. Marcus da Titiusowi kamienic, w zamian za co Titius zobowiza si do wybudowania dla Marcusa nowej kamienicy. Jakie skargi ma Marcus przeciwko Titiusowi odmawiajcemu wybudowania kamienicy? Uzasadnij odpowied. 4. Titius i Marcus umwili si, e zamieni si niewolnikami. Titius przenis na wasno Marcusa za pomoc mancypacji niewolnika Stichusa. Marcus nie chce przenie na wasno Titiusa niewolnika Spartakusa. Jaka skarga przysuguje Titiusowi? Uzasadnij odpowied. 52 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

VIII. ZOBOWIZANIA Z DELIKTW (Nb. 309-331) 175. Marcus wysa do Titiusa list. Zanim list dotar do Titiusa, zosta skr Komu przysuguje actio furti? Odpowied uzasadnij, (por. D.47,2,14, Regua oglna stwierdza, e czynna legitymacja do wniesienia actio furti guje temu, kto ma interes prawny w odzyskaniu rzeczy skradzionej. Bdi pierwszym rzdzie jej waciciel. Naley wic ustali, kto jest wacicielem \ go listu. Jeeli list zosta powierzony niewolnikowi

bd prokuratorowi o staje si jego wasnoci i to on moe wnie powdztwo z tytuu kradzie; jeli list zosta wrczony wymienionym porednikom z zastrzeeniem, e p powrci do nadawcy, gdy odbiorca zapozna si z jego treci- to wasno przechodzi na adresata i w tym przypadku actio furti przysuguje nadawcy, pi nie mia zamiaru przenie, ani utraci wasnoci listu. 176. W kalendy maja 98 roku Titus wraca z targu wozem zaado dzbanami. Po drodze napotka Titusa Seius, ktry go pobi, zwi w czasie szamotaniny rozbi dzbany, zabra pienidze i muy, a nie podpali wz Titusa. Wska powdztwa prywatno-prawne przysuguj przeciwko Seiusowi. Wska powdztwa konkurujc sadnij odpowied. 177. Titius wykupi bilet na podr statkiem nalecym do Paulusa na Ostia - Aleksandria. Paulus gwarantowa pewn podr. Titius ' r^tf, kabinie przewozi w klatce ulubionego tygrysa. Stichus, niewoln minii podrujcej w ssiedniej kabinie, chcc przypodoba si sv ni (ktra nie moga spa z obawy przed tygrysem), zabi tygrysa tem. Jakie skargi i przeciw komu moe stosowa Titius? Odp< ''"'' uzasadnij. 178. Mai :us da krawcowi Quintusowi materia na uszycie togi. Quintus okradziony. Komu przysuguje actio furti? Uzasadnij odpowied. 179. Titus sprzeda Aulusowi niewolnika wraz z peculium. W peculium si cenny zoty naszyjnik, ktry niewolnik zabra z domu Titusa be wiedzy. Aulus przekonany, e naszyjnik stanowi cze peculium od da go innej osobie, u ktrej naszyjnik zagin na skutek okoliczno si domu swego dziadka Tiberiusa. Tiberius by ojcem matki Luciusa i nadal mia nad ni patria potestas. Lucius zabi w bjce jednookiego niewolnika nalecego do Gaiusa. Niewolnik straci oko dwa miesice wczeniej. Przeciw komu, z jak skarg i o jak kwot moe wystpi Gaius? Odpowied uzasadnij. 82. W I wieku n.e. niewolnik Epafrodites, nalecy do Quintusa, wypuci z klatki tygrysa nalecego do Gaiusa. Ty