566. ПРАВИЛНИК - slvesnik.com.mk · хигиена, за нег иа разубавувањ на лицете ио телото се врши споре методитд

Н А С О Ц И Ј А Л И С Т И

„СЛУЖБЕН ЛИСТ НА СФРЈ" изле-гува во издание на српскохрватски односно хрватскосрпски. словенечки, македонски, албански и унгарски Ја-зик. - Огласи според тарифата -Жиро сметка каЈ Службата на опште-ственото книговодство 60802-603-19644

Петок, 2 септември 1983

БЕЛГРАД

БРОЈ 46 ГОД. XXXIX

Цена на овој број е 2G динари . -Претплатата за 1983 година изнесува 1.425 динари. - Рок за рекламации 15 дена. - Редакција: Улица Јована Ристика бр. I. - Пошт. фах 226. - Те . лефони: Централа 650-155: Уред-ништво 651-885: Служба за претплата

651-732; Телекс 11756

566.

Врз основа на член 36 став 1 точка 3 од Законот за здравствената исправност на животните намир-ници и на предметите за општа употреба („Службен лист на СФРЈ" , бр. 55/78), Сојузниот комитет за труд, здравство и социјална заштита, пропишува

П Р А В И Л Н И К ЗА МЕТОДИТЕ ЗА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА рН ВРЕД-НОСТА И НА КОЛИЧЕСТВОТО НА ТОКСИЧНИ МЕТАЛИ И НЕМЕТАЛИ ВО СРЕДСТВАТА ЗА ОДР-ЖУВАЊЕ НА ЛИЧНА ХИГИЕНА, ЗА НЕГА И РАЗУБАВУВАЊЕ НА ЛИЦЕТО И ТЕЛОТО И ЗА УТВРДУВАЊЕ НА МИКРОБИОЛОШКАТА ИС-

ПРАВНОСТ НА ТИЕ СРЕДСТВА

Член 1 Определување на рН вредноста, на количеството

на токсични метали и неметали и на микробиолош-ката исправност заради утврдување на здравствена-та исправност на средствата за одржување на лична хигиена, за нега и разубавување на лицето и телото се врши според методите што се отпечатени кон овој правилник и претставуваат негов составен дел.

Член 2 Под средства за одржување на лична хигиена,

за нега и разубавување на лицето и телото, во смис-ла на овој правилник, се подразбираат: 1) средства што доаѓаат во допир со слузокожата

(средства за чистење и нега на забите, на усната празнина, за разубавување и боење на усните и очите и за интимна хигиена);

2) средства што остануваат подолго време на к о ж а -та (средства за нега и заштита на кожата , за бое-ње и разубавување на лицето и телото, за п а р ф и -мирање. како и д е з о д о р а н с и антиперспиранси);

3) средства што по кратко време се отстрануваат од кожата или се користат за нега и разубавување на косата или ноктите (средства за миење и чис-тење на лицето и телото, за миење и нега на ко-сата, за бричење, за боење и разубавување на ноктите и косата и депилатори).

Член 3 Количеството на токсични метали и неметали се

определува со спектрофотометриски методи и со ме-тоди на атомско-апсорпциона спектрофотометрија како алтернативни методи.

Со тие методи се опфаќа : 1) определување на количеството на ж и в а ; 2) определување на количеството на кадмиум; 3) определување на количеството на арсен; 4) определување на количеството на олово; 5) определување на количеството на хром; 1) определување на количеството на никел: 7) определување на количеството на бариум.

Ч л е н 4 Сите реагенси што се употребуваат за хемиски

анализи мораат да бидат со чистота pro analysi, а во-дата мора да биде дестилирана или редестилирана.

Член 5 Со методите за определување на микробиолош-

ката исправност на средствата за одржување на ли-чна хигиена, за нега и разубавување на лицето и телото е опфатено: 1) определување на вкупниот број мезофилни аероб-

ни микроорганизми и на вкупниот број квасци и спори на мувла;

2) идентификација на следните микроорганизми: — Staphylococcus ju reus ; — Pseudomonas aeruginosa; — Escherichia coli; — Proteus-видави.

Член 6 Овој правилник влегува во сила осмиот ден од

денот на објавувањето во „Службен лист на С Ф Р Ј " .

08 Бро ј 865 16 април 1983 година

Белград

Претседател на Сојузниот комитет за труд, здравство и социјална заштита,

д-р Горѓе Јаковљевиќ, с. р.

МЕТОДИ ЗА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА рН ВРЕДНОСТА, НА КОЛИЧЕСТВОТО НА Т О К С И Ч Н И МЕТАЛИ И Н Е -МЕТАЛИ И НА М И К Р О Б И О Л О Ш К А Т А ИСПРАВ-НОСТ ВО СРЕДСТВАТА ЗА О Д Р Ж У В А Њ Е НА ЛИЧНА ХИГИЕНА, ЗА НЕГА И Р А З У Б А В У В А Њ Е

НА ЛИЦЕТО И ТЕЛОТО

А. МЕТОД ЗА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА рН ВРЕДНО-СТА

1. Принцип

Определувањето на рН вредноста се врши потениио-метриски, а се заснова врз мерење на промената на потенцијалот на мерната електрода, зависно од кон-центрацијата на водородните јони на испитуваната мостра. Мерењето се врши директно во мострата или во о а -створот добиен по подготвувањето на мострата спо-ред пропишаната постапка.

2. Апаратура 1) рН метар, стаклена и референтна електрода или

комбинирана електрода;

Страна 1330 - Бро ј 46 С Л У Ж Б Е Н ЛИСТ НА С Ф Р Ј Петак, 2 септември 1983

2) Електрична водена бања или електрична плоча со терморегулација;

3) Лабораториска центрифуга (ако е потребно).

3. рН стандарди

рН метарот се баждари со рН стандарди, со пуферс-ки раствори подготвени според NBS, кои се користат готови или можат да се подготват на следниот начин: Фталатен п у ф е р (0,05 mol /1 KHC8H4O4 - рН 4,008 (25сС) 10,21 g калиумхидроген-фталат се раствораат приближно во 800 ml вода и се дополнуваат со вода до 1000 ml. Пред мерењето, калиумхидроген-фтала-тот се суши два часа на температура од НО до 130оС. Фосфатен п у ф е р (0,025 mol /1 КН2РО4 + 0,025 mol /1 Na2HP04) - рН 6,865 (25сС) 3,388g калиумдихидро-ген-фосфат и 3,533 g натирумхидроген-фосфат се раствараат приближно во 800 ml вода и се дополну-ваат со вода до 1000 ml. Пред мерењето, натриумхи-дроген-фосфатот cor суши два часа на температура од 110 до 130оС. Боратен п у ф е р (0,01 mol /1 Na2B4O7 . 10 H2О) — рН 9,180 (25С) 3,813 g натриумтетраборат се раствораат приближно во 800 ml вода и се дополнуваат со вода до 1000 ml. Растворот треба да се заштити од јаглен-диоксид од воздухот. рН стандардите се обновуваат секој месец. Зголему-вањето на бројот на микроорганизмите се спречува со додавање зрно тимо л на еден литар раствор.

4. Пречистена вода

Водата што се користи за подготвување на рН стан-дарди, како и за подготвување на мострата за мере-ње (освен кога е пропишано поинаку) мора да биде свежо преварена (време на вриење од 5 до 10 мину-ти) и пречистена (дестилирана или деминерализира-на) со рН вредност од 5,5 до 7,0.

5. Модел-раствор сличен на пот

Р е а г е н с и

1) Раствор на натриумхлорид (NaCl): 10 0 натриум-хлорид се раствораат и се дополнуваат со вода до 1000 ml.

2) 0,1% v / v оцетна киселина (С2Н4О2). 3) Раствор на натриу мачета т (МаС2НзО2) : 100 mg

NaC2H3O2 се раствораат и се дополнуваат со вода до 100 ml.

П о с т а п к а

Модел-растворот се подготвува така што рН вред-носта на растворот на натриумхлорид се дотерува на 5.5 со додавање на оцетна киселина (0,1% v /v ) или раствор на натриумацетат.

6. Определување на рН вредноста во средствата за одржуваше на лична хигиена, за нега и разуба-вување на лицето и телото (натаму во текстот: козметички средства)

За определување на рН вредноста козметичките средства се делат во групи според типот и врз основа на примената на средствата.

6.1 Козметички средства кои не се емулзии, а содр-жат вода

1) Средства што при примена се разредуваат со вода (на пр.. шампони, забни пасти, тоа-летни сапуни итн.).

Мерењето се врши во растворот по одвојува-њето на талогот. Подготвување на мострата: во 5 g мостра се додаваат 95 ml вода и се мешаат со стаклено стапче додека мострата се раствори односно додека не се создаде хомогена суспензија. Бистар раствор се добива со центрифугирање или седиментирање и со декантирање.

2) Средства што при примената не се разреду-ваат со вода (на пр., колонска вода, парфеми, алкохолни лосиони, тел, дезодоранси маски итн.). Мерењето се врши директно, без посебно под-готвување на мострите.

6.2. Козметички средства — емулзии

1) Емулзии од типот масло во вода (на пр., Ере-мови, течни емулзии за нега или заштита, ло-сиони и млека за чистење, емулзии за шмин-к а њ е итн.). Мерењето се врши директно, без посебно под-готвување на мострите.

2) Емулзии од типот вода во масло (на пр. кре-мови за нега или заштита, течни емулзии итн.). Мерењето се врши во водената ф а з а по ек -стракцијата на еден дел мостра со пет делови вода.

Подготвување на мострата: во 5 g мостра се до-даваат 25 ml вода и се загреваат 10 минути на температура од 60оС, при мешање со стаклено стапче. По ладењето, се одвојува водената ф а з а од маслената ф а з а . \

6.3. Козметички средства кои не codpoicaT вода и при примената не се разредуваат со вода (на пр. по-сини, пудри, шминка за лице, очи и усни, цврсти дезодоранс^ моливи итн.). Мерењето се врши во растворот по екстракција -та на еден дел мостра со десет делови модел — раствор сличен на пот. Подготвување на м,остра: во 5 g ^ситнета мостра се додаваат 50 ml модел-раствор сличен на пот и се загреваат 5 минути на температура од 40оС при мешање со стаклено стапче. По ладењето, бистриот раствор се добива со цен-трлфугирање или седиментирање и со деканти-рање. Забелешка : рН вредноста на испитуваната мо-стра се мери на собна температура на рН метар баждарен на иста температура. рН вредноста се определува н а м а л к у во три мо-стри на една серија и претставува средна вред-ност на мерењето,

Б. МЕТОДИ ЗА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА К О Л И Ч Е С -ТВОТО НА Т О К С И Ч Н И МЕТАЛИ И НЕМЕТАЛИ ВО К О З М Е Т И Ч К И Т Е СРЕДСТВА (СПЕКТРО-ФОТОМЕТРИСКИ МЕТОДИ)

Подготвување на мостра за определување на количеството на токсични метали и немета-ли со метод на екстракција

Екстракција

С т а к л е н и с а д о в и, а п а р а т у р а и д р у г п р и б о р

1) Ерленмаер тиквички со избрусен чеп, со з а ф а т -нина 250 ml.

i

I

Петок, 2 септември 1983 С Л У Ж Б Е Н ЛИСТ НА С Ф Р Ј Б р о ј 46 - Страна 1331

2) Либигов кондензатор. 3) Мензури со зафатнина 100 ml. 4) Одмерни тиквички, со зафатнина 100 ml. 5) Инка за филтрирање.

(3) Филтрир-хартија — сина лента.


0.1 mol/1 хлороводородна киселина HCL)

П о с т а п к а Се одмеруваат 10,0 g хомогонизирана мостра во Ер-ленмаер-тиквичка со избрусен чеп, со зафатнина 250 ml, се додаваат 75 ml 0,1 mol /1 НС1 и се загреваат на температура на вриење, при повратно ладење, 15 минути. Кондензаторот се измива со малку дестили-рана вода, а содржината квантитативно се филтрира во одмерна тиквичка со зафатнина 100 ml со млака ОД mol /1 НС1 и се дополнува со иста хлороводородпа киселина до ознаката. Забелешка: За сето време на екстракција рН вред-

носта на суспензијата не смее да биде поголема од 1,5.

1. Определување на количеството на жива

П р и н ц и п

Количеството на жива се определува по екстракци-јата така што живата се екстрахира к а ј рН вредно-ста 0,5 со стандарден растзор на дитизон во хлоро-форм. Со примена на резерзиона техника се утврдз7-" ва содржината па жива од разликата на спектрофо-тометарот на измерените апсорбанции со боја па жолтеникаво-мрк комплекс на живин дитизонат и со зелена боја на ревертиран дитизон.


1) Инка за одвојување, со зафатнина 250 и 1000 ml. 2) Градуирани пипети, со зафатнина 1, 5, 10 и 23 ml. 3) Мешлести пилоти, со зафатнина 1, 2, 5, 10 ml. 4) Чаши, со зафатнина 50 и 250 ml. 5) Одмерни тиквички, со зафатнина 50 и 500 ml. 6) Мензури, со зафатнина 100 и 500 ml. 7) Спектрофотометар. Забелешка: Сите стаклени садови пред почетокот на работата се измиваат со загреана (70оС) разредена азотна киселина, потоа со дестилирана и редестили-рана вода. за да се отстрани евентуално апсорбира-ната жива од претходната постапка, а потоа се тес-тира со дитизон.


Како реагенси се употребуваат хемикалии со што е можно повисок степен на чистота:

1) Амониумхидроксид, концентриран (NH4ON) — минимално 25%.

2) Сулфурна киселина (Н2ЅО4) р.а. 10% v / v воден раствор.

3) Хлороформ (СНС1з) р.а. 4) Раствор на натриумхидроксид (NaOH) : 20 g се

раствораат и се дополнуваат со дестилирана во-да до 100 ml.

Ч и с т е њ е н а х л о р о ф о р м

Околу 500 ml хлороформ се помешуваат со 15 ml ра-створ на натриумхидроксид во тркалезна тиквичка од пирекс-стакло, со ш и р о к о , долго грло, со зафатнина 1 до 2 1.

На тоа се додаваат околу 10 g кристален натирум-тиосулфат р.а., па се дестилираат, а дестилатот се собира меѓу точките на вриење 59,5 и 620С. Потоа

дестилираниот хлороформ уште еднаш се дестилира, со додавање на мало количество кристален натриум ' тиосулфат, а потоа се исушува со безводен натриум-сулфат. На секои 100 ml бистар редестилиран хлоро-форм се додава 1 ml апсолутен етанол. Така стаби-лизираниот хлороформ се чува во Ерленмаер-тик-вичка од темно пирекс-стакло, со зафатнина 1 до 2 1, на темно и ладно место. Ако хлороформот повторно се чисти, не треба да му се додава повеќе етанол зашто ќе се замати.

5) Раствор на амониумхидроксид (NH4OH) : во 4 ml концентриран NH4OH се додаваат 100 ml дести-лирана вода.

6) Раствор на калиумцијанид (KCN) : 10 g калиум-цијанид се раствораат и се дополнуваат со де-стилирана вода до 100 ml.

7) Хлороводородиа киселина концентрирана (HC1): миним. 36'%.

8) Редестилирана вода. 9) Раствор на дитизон (CcHoN : NCSNHNHCeHs) во

хлороформ (раствор А).

Ч и с т е њ е н а д и т и з о н

30 до 50 mg технички дитизон, т.е. дифенилтиокарба-зон се раствораат во 100 ml свежо редестилиран х л о -роформ во инка за одвојување од пирекс-стакло. Се додаваат 250 до 500 ml раствор на NH4ON и неколку милиметри раствор на калиумцијанид. Потоа добро се проматкува, така што дитизонот да премине во горната ф а з а на растворот NHoOH и го обојува со црзеномрка боја. Долната хлороформна ф а з а по одвејувањето на слоевите се отфрла , се додаваат 100 ml свежо редестилиран хлороформ и се закисе-луваат со концентрирана хлороводородна киселина, така што рН вредноста на водената ф а з а да премине од 10,0 на 1,0. На тој начин сиот дитизон одново пре-минува во хлороформ, што се огледува во појавата на интензивна синозелена боја во долната фаза , ко-ја во подебелиот слој е дури црвенкастосина. Долна-та ф а з а се префрла во друга инка и се измива со редестилирана вода до негативна реакци ја на хло -риди. Така подготвениот раствор на дитизон се чува во добро затворена Ерленмаер-тиквичка од пирекс--стакло со мрка или црвена боја, на темно место, на температура од 3 до 5 сС, и долго е стабилен. Од не-го, по потреба, се подготвува разреден раствор на дитизон за екстракција на ж и в а (раствор В) со раз -редување со свежо редестилиран хлороформ, кој мо-ж е да се чува околу 14 дена. 10) Раствор на дитизон во хлороформ (раствор В):

растворат на дитизон во хлороформ (раствор А) толку се разредува со хлороформот што при бранова должина на максимална апсорпција на дитизонот, т.е. 608 nm во кивета со промер 1 cm, покажува на спектрзфотометарот екстинкција од околу 0,900.

11) Калиумбифталат (С8Н5КО4). 12) Калиумјодит (КЈ). 13) Заситен воден раствор на натриумтиосулфат

(Na2 Ѕ2О3). 14) Реверзиоен раствор: 10,2 g калиумбифталат и

30.0 g калиумјодит се раствораат во редестилира-на вода. се додаваат неколку капки заситен р а -створ на натриумтиосулфат и се дополнуваат со редестилиранз вода до 500 ml. Тој раствор се ек -страхира три дo четири пати со 5 ml раствоо на дитизон (раствор В) и еднаш со 10 ml чист хло-роформ, кој мора да остане безбоен.

Ст.рана 1332 - Б р о ј 46 С Л У Ж Б Е Н ЛИСТ НА С Ф Р Ј Петок, 2 септември 1983

15) ОД mol /1 хлороводородна киселина (НС1). 16) Стандарден раствор на ж и в а (Pig) : 0,0271 g HgCb

се раствораат во ОД mol /1 НС1 и се дополнуваат во одмерна тиквички со зафатнина 100 ml (ра-створ I).

Од тој раствор, кој содржи во 1 ml 200 fAg жига , во од-мерна тиквичка со зафатнина 100 ml со пипета се одмеруваат 0,5 ml и се дополнуваат (раствор II); 1 ml од овој раствор содржи 1 ng жива .


Соодветно количество на екстракт од мостра, кое со-д р ж и на јмалку 3 ug ж и в а се неутрализира со концен-триран NH40H, а потоа со 10%нна v / v сулфурна к и -селина рН вредноста се дотерува на 0,5 и се допол-нува со редестилирана вода во одмерна тиквичка со зафатнина 50 ml. Определено количество на тој рас-твор се пренесува во инка за одвојување, со з а ф а т -нина 250 ml. На т,оа се додаваат 20 ml дитизонски р е -агенс (раствор В) и силно се матка 1 до Ѕ минути. По одвојуваното на фазите, половината (10 ml) од долната хлороформна ф а з а со поголема специфична тежина која, според количеството на создадените дитизонати, е со свикасто до црвенкастожолтеника-ва боја, се прелива во друга инка за одделување, со зафатнина 250 ml, а дел од преостанатото количес-тво се пропушта од првата инка преку малку хидро-ф и л н а вата (која претходно е испрана со дитизонски реагенс, па со хлороформ, а потоа е исушена и чува-на во чисто затворено шише) во кивета со пречник 1 cm. Во друга инка, во ко ја се наоѓа половината од хлороформната ф а з а од првата инка, се додаваат 20 ml реверзионен раствор и силно се маткаат три минути. По одвејувањето на фазите, се пропушта

долниот синозелен слој на хлороформ со реверти-ран дитизон, исто така преку малку хидрофилна ва -та во испустната цевка на инката за одделување, во кивета со пречник 1 cm. Растворат на живин дити-зоиат со дитизон е пропорционален на концентраци-јата на жива во испитуваната мостра, која се отчи-

тува од баждарната крива. Паралелно се работи слепа проба со сите реагенси, освен растворот на мо-страта, наместо кој се зема исто количество од ОД mol/1 НС1, и се спроведува низ сите ф а з и на опи-шаната постапка.

Б а ж д а р н а к р и в а

Баждарната крива се подготвува така што во четири инки за одвојување во кои се наоѓа редестилирана вода сведена со 10% на v / v сулфурна кисел,ина на рН вредност 0,5, со пипета се одмеруваат 1, 2, 5 и 10 ml стандарден раствор на ж и в а (раствор II). На тоа се додаваат по 20 ml дитизонски реагенс (раствор В) и силно се маткаат 1 до 3 минути. По одвејувањето, долните хлороформни ф а з и се пропуштаат во к и з е -ти, на веќе опишаниот начин и се врши мерење. Од-

носот меѓу земените микрограми ж и в а и интензитетот на настанатата боја се прикажува графички. Осетливоста на методот изнесува 0,5 ug ж и в а во зафатнина 1 ml.

2. Метод за определување на количеството на кад-миум


Количината на кадмиум се определува со помош на хлороформ, со екстракција на кадмиумдитизонат од

ј ак алкален раствор. Интензитетот на настанатата розововиолетова боја се мери спектрофотометриски.


1) Одмерни тиквички, со зафатнина 100 и 1000 ml. 2) Инки за одвојување, со зафатнина 100 ml. 3) Мензури, со зафатнина 25 ml. 4) Градуирани пипети, со зафатнина 1, 2 и 5 ml. 5) Мешлести ш т е т и , со зафатнина 1, 10 и 15 ml. 6) Спектрофотометар.


К а к о реагенси се употребуваат хемикалии со што е можно повисок степен на чистота. 1) Раствор на калиум-натриум-тартарат-тетрахидрат

(C4H4KNaOe . 4 ЊО) : 25 g C^KNaOe . 4 Њ О се раствораат и се дополнуваат со дестилирана вода до 100 ml.

2) Раствор на натриумхидроксид (NaOH) : 40 g на-триумхидроксид се раствораат и дополнуваат со дестилирана вода до 100 ml.

3) Раствор А: 400 g натриумхидроксид (NaoH) и 10 g калиумцијанид (KCN) се раствораат во 1000 ml дестилирана вода. Ра отворот е стабилен еден ме-сец.

4) Раствор В: 400 g на натриумхидроксид (NaOH) и 0,5 g калиумцијанид (KCN) се раствораат во 1000 ml дестилирана вода. Растворот е стабилен еден месец.

5) Раствор на хидроксиламинхидрохлорид (ШСШО) : :20 g Т С Ш О се раствораат и се дополнуваат со дестилирана вода до 100 ml.

6) Дитизонски раствор А: 80 g дитизон (CeHsN : N.CS. NH.NH.CcH5) се раствораат во 1000 ml пречистен хлороформ.

Забелешка : Чистотата на хлорофсрмот се проверува со додавање на мало количество дити-зон. Светлозелената боја што притоа

настанува, мора да се з а д р ж и барем 24 часа.

7) Дитизонски раствор В: 8 mg дитизон (CeNsN : N. CS.NH.NH.CeHs) се раствораат во 1000 ml хлоро-форм со проверена чистота. Растворот се подготвува непосредно пред упо-требата.

8) Раствор на винска киселина (L ( + ) —СШеОб) : 2 g винска. киселина се раств-ораат и се дополнуваат со дестилирана вода до 100 ml.

9) Раствор на кобалт: ОДО g кобалтсулфат (СОЅО4 -7 НгО) и 5 g натриум-калиум — тартарат (С4Н4 KNaOe) се раствораат во малку дестилирана во-да. Потоа се додаваат 40 g натриумбикарбонат (ЃѕГаНСОз) растворен во дестилирана вода и се дополнува со дестилирана вода до 1000 ml. Растворот е стабилен неколку недели.

10) Хлороформ р.а. (СНС1з). 11) Стандарден раствор на кадмиум: во одмернатик-

вичка, со зафатнина 100 ml, се измеруваат точно 0,2371 g кадмиумацетат (Cd /СНзСОО/2. 2 ЊО), се раствораат и се дополнуваат со ОД mol /1 НС1 до ознаката (раствор I).

Во одмерна тиквичка со зафатнина 100 ml се одме-руваат со пипета 10 ml раствор I и се дополнуваат со ОД mol /1 НС1 до ознаката (раствор II). Во одмерна тиквичка со зафатнина 100 ml се одме-руваат со пипета 10 ml раствор II и се дополнуваат со ОД mol /1 НС1 до ознаката (раствор III). Потоа во друга одмерна тиквичка со зафатнина 100 ml со пи-пета се одмеруваат 10 ml раствор III и се дополну-ваат со 0,1 mol/1 НС1 до ознаката (раствор IV). Еден

милилитар од тој раствор одговара на 1 fig кадмиум.



Соодветно количество екстракт на мостра, кое не смее да содржи повеќе од 100 jxg кадмиум се одмеру-ва со пипета во инка за одвојување, со зафатнина 100 ml. Потоа се додаваат 1 ml раствор на калиум--натриум-тартарат, 5 ml раствор А, 1 ml раствор на

хидроксиламип-хидрохлорид и 15 ml дитизонски ра-створ А и силно се промашуваат . Хлороформскиот слој се пренесува веднаш во друга инка за одвоју-вање, со зафатнина 100 ml. во ко ј а се наоѓаат 25,0 ml ладен раствор на винска киселина. Екстракцијата се повторув-а со 10 ml дитизоиски раствор А, а хлоро-формскиот слој се пренесува во инка со винска ки -селина. Хлороформскиот екстракт се матка 2 мину-ти со винска киселина за да премине кадмиумот во водена фаза , а хлороформскиот слој се отфрла. По-то-а се додаваат 0,25 раствор на хидроксиламин-хид-рохлорид, 15 ml дитизонски раствор В и 5 ml раствор В и се маткаат една минута. Кога слоевите ќе се од-војат, хлороформскиот екстракт се филтрира преку парченца вата во кивета со пречник 1 cm. Апсорбанцијата се мери при бранова должина од 518 nm, при слепа проба, која се подготвува по иста-та постапка. Вредноста за евентуалната содржина на кадмиум во мострата се добива со екстрат ) л аци ја од баждарната крива. Забелешка: Ако во мострата е застапен талиум, се

постапува на следниот начин: хлоро-формските екстракти од првата екс-

тракција а се маткаат 2 минути со 25 ml ра-створ на кобалт, кој го разградува та -лиумдитизонатот и создава кобалтдити-зонат, додека кадмиумдитизонатот ос-танува непроменет. Хлороформскиот слој се пренесува во друга инка за одво-јување, со зафатнина 100 ml, во која се наоѓаат 25 ml раствор таа винска кисели-на. Растворот на кобалт се помешува со уште 5 ml дитизонски раствор В и се маткат 2 минути, а потоа хлороформски-от слој се пренесува во инка со винска киселина. Постапката продолжува на ве-ќе опишаниот начии.


Баждарната крива се подготвува така што во неколку инки за одвојување, со зафатнина 100 ml со пипета се одмеруваат по 25 ml раствор на винска киселина, 0,25 ml раствор на хидроксиламин-хидро-хлорид, 15 ml дитизонски раствор В и по 0,5 ml ; 1,0 ml; 1,5 ml; и 2,0 ml раствор IV. Постапката продол-жува на веќе опишаниот начин. Осетливоста на методот изнесува 1 ^g кадмиум во зафатнина 25 ml.

3. Определување на количеството на арсен


Количеството на арсен се определува по екстракци-јата, така што арсенот, во раствор на сулфурна к и -селина со цинк, се редуцира во арсен. Арсенот се апсорбира во раствор на сребро-диетил-дитиокарба-мат во пиридин. Интензитетот на виолетовоцрвената боја што настанала од колоидно диспергираното сребро се мери спектрофотометриски.


1) Градуирани пипети, со з а ф а т н и н а 1, 5, 10, 20 mL 2) Мензури, со з афатнина 5, 10, 50, 100 ml. 3) Одмерни тиквички, со з афатнина 200 ml. 4) Апаратура за определување на арсен. 5) Спектрофотометар.


К а к о реагенси се употребуваат хемикалии со што е можно повисок степен на чистота. 1) 20%-на v / v сулфурна киселина (Н2ЅО4). 2) Пиридин р.а. Забелешка : Пиридинот е токсичен и со непријатен

мирис, па поради тоа со него треба да се ракува претпазливо и во дигестор со добра вентилација .

3) Раствор на сребро-диетил-дитиокарбомат (Ag--DDTC): 1 g сребро-диетил-дитиокарбамат се ра -створа во мало количество пиридин, се дополну-ва со пиридин до 200 ml и добро се промешува. Растворот се чува во добро затворено, темно обое-но шише, а е стабилен околу 14 дена.

4) Вата за апсорпција, заситена со оловоацетат: 50 g олово-ацетат-трихидрат tPb (СгНзОгЈг . ЗЊОЈ се раствораат во 250 ml дестилирана вода. Доволно количество вата се заситува со тој раствор, се ос-тава вишокот од ра отпорот да се исцеди и потоа се исушува под вакуум на собна температура. Т а -ка подготвената вата за апсорпција се чува во до-бро затворено шише.

5) Раствор на калиум- јодид К Ј : 16,5 g калиумјодид се раствора во дестилирана вода и се дополну-ва со дестилирана вода до 100 ml. Растворот се

- чува во темно шише, а е стабилен три дена. С) Раствор на к а л а ј (И) хлорид (ЅпС1г . 2ЊО) (ра-

створ II) : 40 g к а л а ј (II) хлорид се раствора во 100 ml концентрирана хлороводородна киселина (НС1 min. 36%).

Растворот е стабилен три месеци, 7) Цинк во форма на гранули. 8) Раствор на натирумхидроксид: 20 g натриумхи-

дроксид (NaOH) се раствора во дестилирана во -да и се дополнува со вода до 100 ml.

9) Стандарден раствор на арсен: во одмерна тиквич-ка со зафатнина 100 ml се одмерува 0,1320 g а р -сентриоксид (АѕгОз) претходно исушен над сул-фурна киселина и се раствора приближно во 5 ml раствор на натриум-хидроксид. Растворот се неутрализира со 10% — на v / v сулфурна кисели-на и се додаваат уште 10 ml киселина во вишок, а потоа се дополнуваат со свежо преварена и ола-

дена дестилирана вода до ознаката (раствор I). Во друга одмерна тиквичка со зафатнина 1000 ml се одмерува со пипета 10 ml раствор I, се додава 10 ml 10%-на v / v сулфурна киселина и се дополнува со свежо преварена и оладена де-стилирана вода до ознаката (раствор II). Се чува во темно ш и ш е со избрусен чеп, а е стабилен три дена (1 ml одговара на 1/^xg арсен).


Соодветно количество екстракт на мостра со 1 — 5 jxg арсен се одмерува со ћипета во тиквичка А, се до-даваат 20 ml 20%-на v / v сулфурна киселина, 2 ml

Ст.рана 1334 - Бро ј 46 С Л У Ж Б Е Н ЛИСТ НА С Ф Р Ј Петок, 2 септември 1983

раствор на калиумјодид, 0,5 ml раствор на к а л а ј (II) хлорид и се помешуваат. С в е т а т а се остава да стои 30 минути. Потоа се до-даваат 3 g цинк во гранули и се затвора со наставки од кои во првата (ADi) има вата иавлажена со оло-во-ацетат, а во втората (AD2) 5 ml раствор на среб-ро-диетил-дитиокарбамат. Апаратурата се д р ж и 45 минути на собна температура и внимателно се меша во интервали од 10 минути. По завршената реакција се отстрануваат н а б а в к и т е , а растворот на сребро--диетил-дитиокарбамат се пренесува во кивета со пречник 1 cm и се измерува апсорбанцијата к а ј 525 пш при слепа проба. Слепа проба со сите реагеиси, освен растворот на мострата, се спроведува низ сите ф а з и на опишаната постапка. Вредноста за евенту-ална содржина на арсен во мострата се добива со екстраполација од баждарната крива.


Баждарната крива се подготвува така што во шест уреди за арсен се одмеруваат со пипета 0,5; 1,0; 2,0; 3,0; 5,0 и 10,0 ml раствор II и се подготвуваат за веќе опишаната постапка, а односот меѓу земените микро-грами арсен и интензитетот на бојата се прикажува графички. 'Осетливоста на методот изнесува ОД арсен во зафатнина од 5 ml.

AD2

СТАКЛЕН УРЕД ЗА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА АРСЕН

4. Определување на количеството на олово


Количеств-ото на олово се определува во кисел ек-страт со врзување на оловото во оловен дитизонат. Интензитетот на настанатата розова ooja, што е про-порционален на концентрацијата на олово, се мери спектрофотометриски. Јоните што смеќаваат се от-странуваат со к о м п л е т и р а њ е со амониумцитрат, хидроксиламинхидрохлорид и со калциумцијан,ид.

С т а к л е н и с а д о в и , а п а р а т у р а и д р у г п р и б о р

1) Одмерни тиквички, со зафатнина 25, 100, 500 и 1000 ml.

2) Ерленмаер-тиквички, со зафатнина 100, 250 и 500 ml.

3) Инки за одвојуваше, со зафатнина 100, 250, 500 и 1000 ml.

4) Мензури, со зафатнина 10, 50, 100, 250 и 500 ml. 5) Градуирани пипети, со зафатнина 1, 2, 5, 10, 25 и

50 ml. 6) Спектрофотометар.


К а к о реагенси се употребуваат реагенси со што е можно повисок степен на чистота. 1) Амониумхидроксид, концентриран (ЈЅГШОН) ми-

нимално 25'0/о NHs. 2) Хлороформ (СНС1з) р.а. 3) Тетрахлорјаглерод (CCI4) р.а. 4) Хлороводородна киселина (НС1) — минимално

36'0/о НС1. 5) Раствор на хлороводородна киселина (НС1): 50 ml

концентрирана хлороводородна киселина се по-мешуваат со 50 ml дестилирана вода.

6) Раствор на дитизон (CoHsN : N.CS.NH.NH.CeHs) во хлороформ: 20 mg дитизон се раствораат во

" 100 ml чист хлороформ. Се пренесуваат во инка за одвојување, оо зафатнина 500 ml, се додаваат 150 ml дестилирана вода и 2 ml до 3 ml концен-триран NH4OH. Силно се промашуваат и по од-ве јувањето хлороформскиот слој се отфрла. Се додаваат 100 ml хлороформ, се закиселуваат со раствор на хлороводородна киселина (конго-црЕена хартија) , силно се проматкува и Бодениот слој се ф р л а . Хлороформската ф а з а се измива со 2 X 25 ml дестилирана вода. Водената ф а з а се фрла , а хлороформскиот екстракт на ди-тизон се чува во темно шише.

7) Раствор на дитизон (раствор А): 50 mg дитизон се раствораат во 1000 ml тетрах л op јаглерод. Се чува во темно шише.

8) Раствор на дитизон (раствор В): 200 ml раствор (раствор А) се разредуваат до 1000 ml со тетра-хлорјаглерод. Тој раствор се подготвува непо-средно пред употребата.

д) Раствор на лимонска киселина (СбНѕ07 . Н2О): 20 g лимонска киселина се раствораат и се до-полнуваат со дестилирана вода до 100 ml.

10) Раствор на натриумцитрат (CcHsNasO? - 2НгО): 147 g натриумцитрат се раствораат во дестили-рана вода и се дополнуваат со вода до 500 ml. Се пренесуваат во инка за одвојување, со зафатни-на 1000 ml. се додаваат 0,5 ml концентрирана NH4OH и 50,0 ml раствор на дитизон во хлоро-форм. Силно се проматкува и дитизонскиот слој се фрла . Екстракцијата се повторува со по 10 ml дитизон во хлороформ и 40 ml хлороформ, доде-ка последниот дитизонски екстрат не остане зе-лен. Дитизонскиот слој се фрла , а на водениот слој му се додаваат 5 ml раствор на лимонска киселина, Водената ф а з а се екстрахира со по 50 ml хлороформ, додека хлороформскиот слој не остане безбоен. Хлороформскиот слој се фрла . Реагенсот се чува во полиетиленско шише.

П) Раствор на натриумметабисулфит (N2S2O5): 5 g натриумметабисулфат се раствораат и дополну-ваат со дестилирана вода до 100 ml. Се филтрира по потреба. Растворот е стабилен една недела.

12) Метил-црвено (i) : 20 mg метил-црвено се раство-раат во 70 ml апсолутен етанол и се дополнуваат со дестилирана вода до 100 ml.


13) 10 mol/1 амониумхидроксид (NHiOH). 14) ОД mol/1 хлороЕОДородна киселтдна (НС1). 15) Раствор на хлороводородна киселина — натриум-

цитрат: 2,5 ml раствор на натриумцитрат се по-мешуваат со 100 ml ОД mol/1 хлороводородна киселина.

16) Азотна киселина концеитирана (NHO3) — мини-мално 65% HNO3.

17) Раствор на азотна киселина (NHOs) раствор (I): 50 ml Евидентирана азотна киселина се помешу-ваат со 50 ml дестилирана вода.

18) Раствор на азотна киселина (HNo) раствор (II): 1 ml концентрирана азотна киселина се помешу-ва со 100 ml дестилирана вода.

19) Раствор на амониумцитрат (СоПмШО?): 50 g амо-ниумцитрат се раствораат во 100 ml дестилирана вода. На растворот му се додава концентриран NHiOH до рН вредност 9,0 и се матка со раствор на дитизон (раствор А) додека оловото целосно не се отстрани. Вишокот на дитизон се отстра-нува со ССк.

20) Тимол-сино (i): 50 mg тимол-сино се раствораат во 70 ml апсолутен етанол и се дополнуваат со дестилирана вода до 100 ml.

21) Раствор на калиумцијанид (KCN): 10 g калиум-цијанид се раствораат и се дополнуваат со дести-лирана вода до 100 ml.

Забелешка: Калиумцијанидот е токсичен, поради што со него треба да се ракува претпаз-

иво и ЕО дигестор со добра вентила-ција.

22) Раствор на хидроксиламинхидрохлорид (ШСШО): 20 g хидроксиламинхидрохлорид се раствораат и се дополнуваат со дестилирана вода до 100 ml.

23) Раствор на аг.тониумхидроксид (NHiON): 50 ml концентиран амониумхидроксид се помешуваат со 50 ml дестилирана вода.

24) 8 mol /1 амониумхидроксид (NHiOH). 25) Раствор на амониум-хидроксид-цијанидсулфит:

725 ml 8,0 mol /1 NHiOH се погдешуваат со 30 ml раствор на калиумцијанид и се дополнуваат со дестилирана вода до 1000 ml. На растворот му се додаваат 1,5 g натриумсулфит (NaaSOa) и добро се промешува.

26) Стандарден раствор на олово ((Pb): 0,1598 g ису-шен оловен нитрат Pb (NOs)i се раствораат во 50 ml раствор на азотпа киселина (раствор I) и се дополнуваат со иста киселина до 100 ml (ра-створ А). 10 ml од тој раствор се одмеруваат со пипета во одморна тиквичка со зафатнина 100 ml и се дополнуваат со иста HNOs до ознаката (раствор В). Во одмерна тиквички со зафатнина 100 ml се од-мерува-ат со пипета 10 ml раствор В и се допол-нуваат со иста HNO3 до ознаката (раствор С). 10 ml раствор С се дополнуваат до 100 ml со иста HNO3 (раствор D). 1 ml од тој раствор содржи 1 jxg олово.


Во инка за одвојување, со зафатнина 250 ml, со пипета се одмерув-а а л и к в о т к а мостра кој сода MI,и 20 до 100 ug олово Се додаваат 10 ml раствор натриумцитрат, 0,5 ml раствор на натриумметабисулфит и 0,2 ml метил--црвено (i). Растворот се неутрализира со 10 mol/1 NII4OH, се изладува и метил-црвеното се отстранува ед растворот со екстракција со 2 X 5 ml хлороформ. Хлороформскиот слој се фрла . Потоа се додаваат 5 ml хлороформ и 1 ml раствор на дитизон во хлоро-форм. Се додаваат 10 mol /1 NHiOH по ОД ml, со мат-кахве по секое додавање, додека бојата на дитизонот не се промени од зелена до светлорозова, а потоа се додава ОД ml 10 mol /1 NHiOH во вишок. Се матка 15 секунди и се додава по 1 ml раствор на дитизон во хлороформ, додека по последното додавање и мат-кање бојата на дитизонскиот слој не се промени од

розова до зелена, поради вишокот на дитизон. Се матка 15 секунди и се остава слоевите да се одвојат. Дитизонскиот слој се пренесува во друга инка за од-војување. Водениот слој во првата инка се измива без маткање со неколку милилитри хлороформ и хлороформскиот слој се додава на главниот екстра-кт. На водената ф а з а во првата инка се додаваат 2 ml хлороформ, 1 ml дитизон во хлороформ, се мат-ка ат 15 секунди и се остава слоевите да се одвојат. Дитизонскиот слој мора да биде зелен. Ако тој слој е розов, екстракцијата е нецелосна и треба да се до-дава по 1 ml раствор на дитизон во хлороформот се додека дитизонот не биде во вишок. Дитизонскиот СЛОЈ се додава на главниот екстракт, а водениот слој се измива со неколку милилитри хлороформ. Здружената дитизонска ф а з а натаму се екстрахира, бидејќи во неа е застапено олово. Во тој случа ј со оло-вото можат да се на јдат и бакар и цинк. Бакарот се одвојува со екстракција на дитизонскиот слој со 2 X 20 ml раствор на хлороводородна киселина — натриумцитрат со маткање по 30 секунди. Во к и -селиот воден слој остануваат олово и цинк, а дити-зонскиот слој содржи бакар. На киселиот воден СЛОЈ му се додаваат 10 ml раствор на амониумцитрат, неколку капки тимол-сино (1) и 1 ml раствор на хидроксиламин-хидрохлорид. На раотворот му се додава концентриран NH4OH до pN вредност 8,5 и се додаваат 5 ml раствор на калиум-цијанид. Со NH4OH се дотерува рН на 9,0—9,5 (сина боја на индикаторот). Се проверува р Н - вредноста на рН хартија . Се додаваат 5 ml раствор на дитизон (раствор А) и се матка. Се почекува слоевите да се одвојат и долн,иот слој се пренесува во друга инка за одделување. Екстракцијата се повторува со 2 X 5 ml раствор на дитизон (раствор А) и дитизонските екстракти се здружуваат . Последниот дитизонски слој не смее да биде црвен. Во случа ј да биде црвен, екстракцијата продолжува додека дитизонот не до-бие зелена боја. Здружениот дитизонски екстракт се матка со 10 ml дестилирана вода ко ја содржи една капка раствор на NH4OH. Дитизонскиот слој се пре-несува во нова инка за одвојување, а водениот слој се матеа со 1 до 2 ml CCI4. Тој слој CCh се додава на дитизонскиот слој. На дитизонскиот слој му се додаваат 5 ml раствор на IINOs (раствор II) и се маткат 30 секунди. Слоевите се одвојуваат и, ако е потребно, екстрацијата се пот-врдува со 3 X 5 ml иста HNOs.,Водените ф а з и се со-бираат во одмерна тиквичка со зафатнина 25 ml. Ако во водениот слој е застапен CCI4 во форма на мрсни дамки, тиквичките се ставаат во водена бања за да испари СС14. Се изладува и до ознаката се дополнува со иста азотна киселина. Тоа е раствор за спектро-фометриско определување на олово (види ја забе-лешката). Во инка за одвојување, со зафатнина 100 ml, со пи-пета се одмерува аликвот на добиениот раствор. Ако е потребно, се додава раствор на азотна киселина (раствор II) до зафатнина 10 ml, а потоа се додаваат 10 ml раствор на амониум-нијанид-сулфит и 10 ml раствор на дитизон (раствор В). Се маткаат 30 секун-ди. Ако дитизонскиот слој е бистар, се мерат апсор-банциите на мострата и на слепата проба к а ј 520 nm со CCI4, во кивета со пречник 1 cm. Ако дитизонскиот слој е матен, се филтрира преку стаклена волна. Наспоредно се работи слепа проба со сите реагеиси и се спроведува низ сите ф а з и на опи-шаната постапка, со таа разлика што. наместо мостра, со пипета се одмерува исто количество ОД mol /1 хло-роводородна киселина.


Б а ж д а р н а т а крива се подготвува така што во инки за одвојување со зафатнина 100 ml. со пипета се од-меруваат 1, 2, 4, 6, 8 и 10 ml стандарден раствор на


олово( раствор D), што одговара на 1,0, 2,0, 4,0, 6,0, 8,0 и 10,0 jiig олово. Каде што е тоа потребно, се дода-ва раствор на HNO3 (раствор II) до зафатнина 10 ml. Потоа се додаваат 10 nil раствор, на амониум^ција" иид-сулфит и се применува веќе опишаната постап-ка. Односот меѓу земените микрограми олово и ин-тензитетот на бојата на настанатиот комплекс се прикажува графички, Концентрацијата на олово во мострата се пресметува со помош на баждарна к р и -ва. Осетливоста на методот изнесува 1 jig олово во з а -фатнина 10 ml.

З а б е л е ш к а : Застапеноста на бизмут, ко ј вли јае врз определувањето на оловото, се докажува во ра -створот HNO3 (раствор II). На аликвотот на тој ра -створ со концентриран NH4OII рН му се дотерува на 2,0, се додаваат 2 до 3 ml раствор на дитизон (ра-створ В) и силно се матка две минути. Ако дитизонот не ја менува бојата, бизмут не е застапен. Портока-ловата боја на дитизонот у к а ж у в а на застапеност на бизмут, кој мора да биде отстранет. На вкупниот ра -створ рН вредноста му се дотерува на 2,0 и екстрак-цијата се повторува со 2 до 3 ml раствор на дитизон (раствор В) додека последниот екстракт не остане зелен. Конечно на водениот раствор рН вредноста му се дотерува на 10,8 по додавањето на раствор амони-ум-цијанид-сулфит. Определувањето продолжува на начинот што е опишан за мострата.

5. Определување на количеството на хром


Количината на хром се определува но екстракција -та, така што хромот се оксидира во хромат, ко ј реа -гира со дифенил-карбазит . Интензитетот на настана-тата црвеновиол егава боја се мери спектрофотоме-триски.


1) Одмерни тиквички, со зафатнина 50, 100 и 1000 ml. 2) Градуирани пилети, со зафатнина 1, 5, 10 и 25 ml. 3) Мензури, со зафатнина 50 и 100 ml. 4) Електрична водена бања со терморегуладија. 5) Спектрофотометар.


К а к о реагенси се употребуваат хемикалии со што е можно повисок степен на чистота. 1) 5%-на v / v сулфурна киселина (Н2ЅО4). 2) 0,02 mol /1 калиумперманганат (КМпОа). 3) Фосфорна киселина (Н3РО4 миним. 85%-тна). 4) Раствор на натриумазид (NH3) : 5 g натриумазид

се раствораат во вода и се дополнуваат со вода до зафатнина 100 ml.

5) Раствор на дифеиилкарбазид: 0,25 g. сим. д и ф е -нилкарбазид (CeHsNHNHCONHNHCeHs) и 4 g ан-

хидрид на фталиа киселина (СѕН4Оз) се раство-раат во 100 ml 95%-ен етанол. Реагеноот е стаби-лен неколку месеци ако се чува на ладно место.

6) Раствор на амонијак миним. 25% (NHs). 7) Стандарден раствор на хром: се одмеруваат 0,0283

g калиумбихромат (К2Сr2О7) во одмерна тиквичка, со зафатнина 1000 ml, се раствораат во малку де-стилирана вода и се дополнуваат со таа вода до ознаката (раствор I). Во одмерна тиквичка, со за -фатнина 100 ml, се одмеруваат со пипета 10 ml раствор I и се дополнуваат со дестилирана вода до ознаката (раствор II).

1 ml одговара на 1 jig хром.


Соодветно количество на екстракт на мостра со 1 до 10 fig хром се одмеруваат со пипета во чашичка со зафатнина 100 ml, се неутрализираат со раствор на амонијак миним. 25%, се додаваат 10 ml раствор на сулфурна киселина, 0,4 ml фосфорна киселина и, и капка по капка, раствор на калиумперманганат до розова боја. Сето тоа с е грее во водена бања 20 мину-ти. Вишокот на раствор н а калиумперманганат се от-странува со додавање раствор на натриумазид. Р е -агенсот се додава капка по капка и се загрева една минута по секоја промена на бојата (треба да се од-бегнува вишок на раствор на натриумазид). Се изла -дува и, ако е потребно, се филтрира во одморна тик-вичка со зафатнина 50 ml, а филтрир-харти јата и чашичката се измиваат со дестилирана вода. Потоа во тиквичката со пипета се одмеруваат 4,0 ml раствор на дифенилкарбазид и се дополнуваат со де-стилирана вода до ознаката. Содржината во тиквич-ката се промешува и по пет минути апсорбанција се мери к а ј 540 nm, во кивета со пречник 1 cm, при слепа проба. Слепата проба со сите рвагвнси, освен растворот на мострата, се спроведува низ сите ф а з и на опишаната постапка. Вредноста за евентуална со-д р ж и н а на хром во мострата се добива со екстрапо-лаци ја од баждарната крива


Б а ж д а р н а т а крива се подготвува така што во шест одмерил тиквички, со зафатнина 50 ml, со пипета се одмеруваат 1, 2, 4, 6, 8 и 10 ml раствор II и се приме-нува истата постапка, а односот меѓу земените мик-рограми хром и интензитетот на бо-јата се прика-ж у в а графички. Осетливоста на методот изнесува 1 p,g хром во зафатнина од 50 ml.

6. Определување на количеството на никел


Количината на никел се определува се врши по екс-тракци ја со диметилглиокскм во многу алка лен ме-диум, со присуство на оксиданс. Интензитетот на на-станатиот винско-црвен или мрк комплекс се мери спектрофотометриски.

С т а к л е н и с а д о в и , а п а р а т у р а и ^ д р у г п р и б о р

1) Ч а ш и со зафатнина 50 и 100 ml. 2) Одморни тиквички, со зафатнина 10 и 100 ml. 3) Инки за одвојување, со зафатнина 100 ml. 4) Мензури, со зафатнина 20 ml 5) Градуирани пипети, со зафатнина 1, 2, 5 и 10 ml. 6) Мешлести пипети, со зафатнина 5 ml. 7) Капалки . 8) Спектрфотометар.


К а к о реагенси се употребуваат хемикалии со што е можно повисок степен на чистота. 1) Раствор на диметилглиоксим (C4H8N2O2) 1 g диме-

тилглиоксим се раствора и се дополнува со 950/о--ен етанол до 100 ml.

2) Раствор на лимонска киселина (С6Н8О7 . Н2О) : 10 g лимонска киселина се раствораат и се дополну-ваат со дестилирана вода до 100 ml.

Петок, 2 септември 1983 С Л У Ж Б Е Н ЛИСТ Н А С Ф Р Ј Б р о ј 46 - Страна 1337

3) Раствор на калиумперсулфат (К2Ѕ2О8) : 2 g к а -лиумперсулфат се раствораат и се дополнуваат со дестилирана вода до 100 ml.

4) Хлороформ (CHCL.3) р ,а. 5) 6 mol /1 азуиониумхидроксид (NH4OH). 6) 0,5 mol/1 амониумхидроксид (NH4OH). 7) 2 mod Д натриум хидроксид (NaOH) 8) Стандарден раствор на никел : 0,4048 g никелхло-

рид се раствораат во ОД mol /1 хлороводородна к и -селина и се дополнуваат со иста киселина до 100 ml (раствор I). 10 ml од тој раствор се одмеру-ваат со пипета во одмерна тиквичка со з а ф а т н и -на 100 ml и се дополнуваат со иста хлороводород-иа киселина до ознаката (раствор II). Во одмерна тиквички, со з афатнина 100 ml се о,дмеруваат со пипета 10 ml раствор II и се дополнуваат со иста хлороводородна киселина до ознаката (раствор III), 1 ml од тој раствор содржи 10 jxg никел.


Во 10 до 50 ml екстракт, ко ј не смее да содржи по-веќе од 400 ^g никел, се додаваат 5 ml раствор на лимонка киселина (ако е застапено ж е л е з о II, мора да се преведе во железо III), се неутрализира, со 6 mol /1 амониумхидроксид (рН хартија) и се дода-ваат 5 ml киселина во вишок. Растворот се прене-сува во инка за одвојување и се разредува со дести-лирана вода н а 50 до 75 ml. Се додаваат 5 ml раствор на диметилглизоксим и уште по 2 ml на секои 10 mg бакар, к а к о и по 5 ml на секои 10 mg кобалт, ако се тие застапени. Зафатнината на додадениот раствор на диметилглиоксим не смее да биде поголема од 35% од вкупната зафатнина. Се екстрахира трипати со по 5 ml хлороформ и секојпат силно се матка половина минута. Соединетиот хлороформски ек -стракт се матка со 20 ml 0,5 mol /1 NH4OH, а фазите се одвојуваат. Водената ф а з а се матка со 5 ml хло-роформ, ко ј по одвејувањето му се додава на веќе измиениот хлороформски екстракт. Ако мострата содржи повеќе од 50 mg бакар, и с п л а к у в а њ е т о мо-ра да се повтори уште еднаш со 0,5 mol /1 NH4OH.

З а да се преведе никелот во водена фаза , хлорофор-мскиот екстракт се матка двапати по една минута со 5 ml 1 mol /1 хлороводородна киселина. Киселиот раствор се пренесува во одмерна тиквичка со з а ф а -тнина 100 ml, се разредува со дестилирана вода до 50 ml, се додава 1 ml раствор на лимонска киселина, 3 ml раствор на калиумперсулфат, 15 ml 2 mol/1 натриумхидроксид и 1 ml раствор на дим'етил-гли-оксим. Се загрева на температура од 500С и се одр-жува пет минути на температура од 60 до 70оС. Се изладува на собна температура и се дополнува со вода до 100 ml. Апоорбанцијата се мери при бранова должина од 465 nm, при слепа проба, ко ја се подго-твува по иста постапка. Ако мострата содржи по-малку од 100 pig никел, се препорачува кивета со пречник 4 cm. Кога се определуваат мали количе-ства никел, се намалува зафатнината 1 mol /1 НС1 за преведување на никелот во водена ф а з а во 5 ml, а другите реагенси во соодветна сразмера та -ка што конечната зафатнина изнесува 10 ml.


Баждарната крива се подготвува така што во инки за одвојување, со зафатнина 100 ml, со пипета се одмеруваат по ОД ml, 0,2 ml и 0,3 ml стандарден рас-твор III, што одговара на 1 j.ig, 2 p-g и 3 jxg никел, се додаваат 10 nil ОД mol /1 хлороподородна кисели-на и постапката се изведува на веќе опишаниот на-чин. Односот меѓу земените микрограми никел и

интезитетот на бојата на создадениот комплекс се п р и к а ж у в а графички . Осетливоста на методот изнесува ОД н-g никел во зафатнина од 10 ml.

V. МЕТОДИ НА АТОМСКО-АПСОРПЦИОНА С П Е К Т Р О Ф О Т О М Е Т Р И Ј А

(алтернативни методи)

I. Определување на жива и арсен

1. Принцип

1.1. Техника на ладни пареи

Техниката на ладни парен се применува за опреде-лување на жива . Се заснова врз редукција на ж и -вата од раствор на мостра до елементарна состојба со к а л а ј хлорид. З а редукција може да се употреби натриумборхидрид (NaBH4) ако се користи апарат ко ј има таква програма. Со струја на инертен гас или на воздух живините парен се внесуваат во квар -цна кивета, каде што се апсорбира карактеристич-ното зрачење на ж и в а т а од соодветен извор.

1.2. Техника на развивање на хибрид

Техниката на развивање на хидрид се применува најчесто за определување на елементите ' арсен лен, кала ј , бизмут, телур, германиум и антимон. Се заснова врз редукција на елементот од раствор со натриум-бор-хидрид до создавање на испарлив хид-рид. Струјата на инертен гас го внесува хидридот во загреана кварцна ќелија , каде што нз температура од 200 до 1000оС хидридот се разградува и го апсор-бира карактеристичното зрачење на елементот, кој се определува од соодветен извор.

2. Реагенси

К а к о реагенси се користат хемикалии со чистота pro analysi и дестилирана вода, или вода со соодвет-на чистота. Растворите на основните стандарди треба да се подготват на следниот начин:

2.1. Арсен, 1000 м-d/ml Се раствораат 1,320 g арсентриоксид (АЅ2О3) во 25 ml 20% (m/v) калиумхидроксид. Се неутрализираат со 20Vo (v/v) сулфурна киселина, со фенолфталеин к а к о индикатор. Се дополнуваат до зафатнина 1000 ml со Г% — на (v/v) сулфурна киселина. 2.2. Жива 1000 џд/ml Се раствораат 1.080 mg ж и в а (II) оксид (HgO), во ми-нимално количество на хлороводородна киселина (1-fl) . Се дополнуваат до 1000 ml со дејонизирана вода. Работните стандарди, што се користат за калибра-ција на инструменти или за изработка на баждарен дијаграм, се добиваат со разредување на основниот стандард со дејонизирана вода.

3. Апарати и прибор

Покра ј вообичаениот лабораториски прибор, се ко-ристи атомско"апсорпционен спектрофотометар, по можност пишувач, и додаток за определување на жива или додаток за определување на елементи што создаваат лесно испарливи хидриди. Условите зд


мерење се приспособуваат според упатството на про-изводителот, при спецификациј а на следните работ-ни параметри: — бранова должина ; - - слит; — извор на зрачење; — температура на кварцната ќели ја ; — дозирање на реагенсот за редукција .

4. Постапка

За калибрација на инструментите и за изработка на баждарен дијаграм се користат работни стандарди добиени со разредување на основниот стандард. Мострата се подготовува според прописот „Подготву-вање на мостра за определување на токсични метали и неметали со метод на екстракција ." Според очекуваната концентрација на елементот во мострата, како и според природата на мострата, т.е. склоноста кон пенење (создавање пена), во постап-ката за мерење може да се земе 1 до 10 ml раствор на мостра, а понекогаш и повеќе. За да се спречи пенење, се препорачува додавање на антипенливец. Ако не постои можност за директно е м и т у в а њ е на концентрацијата на определуваниот елемент од инструментот, врз основа на користење на еден или повеќе стандарди, потребно е од пода-тоците за апсорбанција, со помош на баждарен ди -јаграм, на вообичаен начин да се пресмета содржи-ната на жива или арсен.

II. Определување на никел, хром, кадмиум, олово и бариум

1. Принцип

1.1. Плажана, атомско-апсорпг^иона спектрофотомет-рија

Пламена атомско-апсорпциона спектрофотометрија ср применува за определување на никел, хром, кад-миум, олово, бариум и др. Се заснова врз воведува-ње на растворот на мострата во пламен и определу-вање на содржината на испитуваниот елемент со мерење на апсорпцијата на карактеристичното зра -чење од соодветен извор.

1.2. Техника на графитна кивета (HGA)

Техниката на графитна кивета се применува за оп-ределување на никел, хром, кадмиум, олово, бариум, арсен и жива во течни мостри, а ретко — и во цвр-сти мостри. Техниката на графитна кивета се засно-ва врз атомизатлија. со програмирано електрично загревање на мострата во графитна кивета, во стру-ја на инертен гас.

2. Реагенси

За подготвување на реагенси, се употребуваат хеми-калии со чистота pro analysi и дестилирана вода или вода со соодветна чистота, Основните стандарди за одделни елементи се подгот-вуваат на следниот начин:

2.1. Бариум, 1000 ug/ml

Се раствораат 1,437 g бариумкарбонат (ВаСОз) во ми-нимално количество на хлоповодпподна киселина (1 + 1). С е д о п о л н у в а а т до 1000 m l 1 % н а (V /v ) XJIO-роводородна киселина.

2.2. Кадмиум, 1000 џд/ml

Се растворува 1,000 g метален кадмиум во минимал-на з афатнина на хлороводородна киселина (1 + 1). Се дополнува до 1000 ml 1%-на (v/v) хлороводородна киселина.

2.3. Хром, 1000 џд/ml

Се раствораат 3.735 g калиумхромат (К2СГО4) во 1000 m l де јонизирана вода.

2.4. ОЛОВО, 1000 џд/ml

Се раствораат 1,598 g оловонитрат P b (ЗЅГОз)г во 1 % (v/v) HNO3 и се дополнуваат со 1% (v/v) HNO3 до 1000 ml. Работните стандарди што се користат за калибра-ци ја на инструментот или за изработка на баладарен

дијаграм се добиваат со разредување на основниот стандард со де јонизирана вода.

3. Апарати и прибор

Покра ј вообичаениот лабораториски прибор, се упот-ребува атомско-апоорпционен спектрофотометар со соодветен прибор, приспособен според упатството на производителот, при специфицирање на следните работни параметри: — бранова д о л ж и н а ; — слит; — извор на зрачеше; — тип на пламенот; — користење на „background" коректор (BG). 4

4. Постапка

Мострата се подготвува според прописот „Подготву-вање на мостра за определување на токсични мета-ли и неметали со метод на екстракција" . Ако не по-стои можност за директно отчитување на концен-трацијата на елементите од инструментот, врз осно-ва на користење на еден стандард или повеќе стан-дарди, потребно е, од податоците за апсорбанција, со помош на баждарен дијаграм, на вообичаен начин да се пресмета содржината на елементот што се опре-делува. Во екстремни случаи, кога постои разлика во хеми-ските, а особено во ф и з и ч к и т е својства (вискозност, густина, површински напон) меѓу мострата и стан-дардот, се препорачува метод на стандарден додаток. При определувањето на бариум можна е јонизациска интерференција , ко ј а се отстранува со додавање ра-створ на ал кална сол (1000—2000 jug/ml) во стандар-дите и во растворат на мострата.

Г. МЕТОДИ ЗА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА М И К Р О Б И О -Л О Ш К А Т А ИСПРАВНОСТ НА СРЕДСТВАТА ЗА О Д Р Ж У В А Њ Е НА ЛИЧНА ХИГИЕНА, ЗА НЕГА И Р А З У Б А В У В А Њ Е НА ЛИЦЕТО И ТЕ-ЛОТО

1. Подготвување на мострата

1. Производи што се мешаат со вода

Се измеруваат 10 g (10 ml) мостра или целата мостра (но не помалку од 2 g), ако е помала од 1G g (10 ml), ро Ерлочмаер-тиквичка и се подготвува разредување 10-1 со физиолошки раствор или со пуфериран ра -створ на пептои (36).


2. Производи што не се мешаат со вода

Се измеруваат 10 g (10 ml) мостра или целата мостра (но не помалку од 2 g), ако е помала од 10 g (10 ml), во Ерленмаер-тиквичка со стаклени куглички. Пуферскиот раствор на пептон или физиолошки р а -створ со 1%-ен погоден емулгатор, за кој е утврдено дека не вли јае врз резултатот на испитувањето, з а -греан на температура од 40оС, се додава додека не добие разредување КП, при маткање околу 10 мину-ти (не подолго од 15 минути). М о ж е да се додаде, ако е потребно, и повеќе емулгатор, но најмногу до 10Vo. Пред испитувањето сите цврсти мостри мораат да се иситнат.

П. Постапка за утврдуваше на присуството и за изолираше и идентификација на ми-кроорганизми

1. Определување на вкупниот број мезофилни ае-робни бактерии и на вкупниот број квасци и спо-ри на мувла

Со пипета се одмерува по 1 ml од секое подготвено разредување во четири Петриеви плочи и веднаш во две Петриеви плочи се сипат по 15 m l растопен и на температура од 40 до 450С изладен хранлив агар (1). Овие плочи се инкубираат два дена на температура од 35 до 370С, а потоа уште два дена на температура од 20 до 25сС. Во други две Петриеви плочи се сипаат по 15 ml Ѕа-bouraund малтозон атар (27), изладен на 40 до 450С и добро се промешуваат. Откако подлогата ќ е се з а -цврсти плочите . се инкубираат пет дена на темпе-ратура од 24 до 260С. По инкубацијата, се избројуваат израснатите коло-нии, за кои е утврдено дека се бактерии односно квасци или мувла, и бројот на израснатите колонии се помножува со факторот на разредување и се по-делува со бројот на употребените Петриеви плочи. Добиената вредност претставува вкупен број на ме-зофилни аеробни бактерии односно вкупен број на квасци и мувла во 1 g (1 ml) мостра. Застапеноста на квасецот се потврдува со препаратот според Gram.

2. Изолирање и идентификација на коагулази па позитивни стафилоки

Со пипета се одмерува 1 ml подготвено разредување 10-1 во 9 ml солен бујон со 10"/с-ен натриумхлорид (21) и се инкубира 24 до 48 часа на температура од 35 до 370С. По инкубациј ата, се пресејува со еза на површината на ETGP агар според Baird Parker (22) или на крвен агар (35). . Засеаните подлоги се инкубираат 24 до 48 часа на тем-пература од 35 до 370С. Израснатите колонии, карак-теристични за коагулаза на позитивна стафилокока, се проверуваат на способност на коагулирање па плазмата односно на присутност на фермент па кои-гулаза (24).

3. Изолирање и идентификација на Pseutfomonas ae.rutjinosa

Со пипета се одмерува 1 ml разредувале 10" 1 во 9 ml хранлив бујон (2) и се инкубира 24 до 43 часа на температура од 35 до 37сС.

По инкубацијата, се пресекува со еза н а површина на Цетримид агар (37) или на хранлив агар (1). Под-логата се инкубира 24 часа на температура од 35 до 37сС. Сомнителните колони се тестираат на присус-тво на цитрохромоксидаза. Колониите со позитивен оксидазен тест се пресејуваат на подлога за опреде- ' лување на пигменти на пиоцијагош Кинг А (38) и флуоресцин Кинг В (39) и на кос агар (8). Подлогите Кчнг А и Кинг В се инкубираат 24 часа на температура од 370С во термостат, а косиот агар 24 часа на 420С во водена бања. Карактеристичните реакции у к а ж у в а а т на присуст-во на бактерии на Pseudomonas aeruginosa.

4. Изолирање и идентификација на Escherichia coil

Еден милилитар разредување 10—1 се засејува во еп-рувети со брилијант зелен лактоза жолчен бујон (15), со помош на Дурхамови цевчиња и се инкубира 24 до 48 часа на температурата од 440С. Ако инкубација-та се врши во термостат со загреан воздух, подлогата треба претходно да се загрее на 440С ЕО водена бања. Создавањето гас во Дурхамовите цевчиња по 24 до 48 часа означува дека во подлогата дошло до растеж на Escherichia coli. Од епруветите со позитивен растеж содржината со еза се пресејува на површина на виолетово црвен ж о л ч е н агар (16) или еозин-метилеи — син агар (40) и се инкубира 24 до 48 часа на температура од 44сС. Карактеристичните лактоза — позитивни колонии се пресекуваат н а двоен шеќер според Клиглер (9) и се инкубираат 18 до 24 часа на температуоа од 25 до 370С.

Културите со особини карактеристични за Escheric-hia coli се идентификуваат со кратка биохемиска низа. Културите се пресејуваат на пептонсха вода за индол (13). на подлога за уреа (10), подлога за изве-дување на MR (Metil red) (17 и 18) и VP (Vozez--Proskauer) огледи (17 и 19) и на подлога за д о к а ж у -в а њ е на користењето на цитрати според Симонс (20). Подлогите се инкубираат 24 до 48 часа на темпера-тура од 35 до 370С. Карактеристичните пгакции ука -ж у в а а т на присуство на Escherichia coli.

5. Изолирање и идентификација на Proteus видови

Со пипета се одмерува 1 ml разредување 10—1 во 9 ml хранлив бујон (2) и се инкубира 18 до 24 часа на температура од 35 до 370С. По инкубацијата, со ега се пресејува на површина ЅЅ агар (7) и на брилијант зелен агар (14) и се инкубира 18 до 24 часа на темпе-ратура од 35 до 370С. Карактеристичните колонии се пресекуваат на двоен шеќер според Клиглер (9) и се инхубираат од 18 до 24 часа на температура од 35 до 370С. Културите од двојниот шеќер, со особини к а -рактеристични за Proteus, се идентификуваат ната-му со кратка биохемиска низа. Карактеристичните реакции у к а ж у в а а т на присуст-во на Proteus видови.

HI. Подлоги

36. 1Дуфериран раствор на nei

Состав: калиумфосфат кисел, натриумфосфат дибазичен натриумхлорид понтон дестилирана вода до ,

3,56 g 7,23 g 4,3 g 1,0 g

1000 mi


20,0 1.4

10,0 13,6 0,3

10,0 1000

20,0 10,0

1,4 10,0 15,0

1000

20,0 10,0

1,5 1,5

15,0 1000

g g g g g

m l ml

g ml

g g g

ml

Се стерилизира во автоклав 15 минути на температура од 1210 С, рН вредноста по стерилизацијата треба да изнесува 7,2 ± 0,2.

37. Цетримид атар

Состав: панкреатски дигериран ж е л а т и н магнезиумхлорид калиумсулфат агар цетримид глицерол дестилирана вода до Цврстите супстанции се раствора-ат во вода, се додава глицерин и се загрева со маткање. Се остава да врие една минута, додека цело-сно не се раствори. По стерилиза-цијата, рН вредноста треба да из -несува 7,2 ± 0,2.

38. Кинг А

Состав: пептон глицерол магнезиумхлорид, безводен калиумсулфат, безводен агар дестилирана вода до Се стерилизира во автоклав 15 ми-нути на температура од 1210С. По стерилизацијата рН вредноста тре-ба да изнесува 7,2 ± 0,2.

39. Китат В

Состав: протеоза пептон глицерол калиумфосфат , безводен магнезиумсулфат, со 7 НгО агар дестилирана вода до Се стерилизира во автоклав 15 ми-

нути на температура од 121 с С. По стерилизација рН вредноста тре-ба да изнесува 7,2 ± 0,2.

40. Еозин метил ен син агар (Е.М. В.)

Состав: пептон-4 „Торлак" лактоза калиумфосфат агар еозин Y метилен-сино дестилирана вода до

Супстанциите се раствораат во вода, подлогата се загрева до вриење за да се раствори целосно, а потоа се стерилизира во автоклав 15 минути на темпера-тура од 120оС, се изладува на 60оС, добро се проме-шува и се разлива во Петриеви плочи. По стерили-зацијата, рН вредноста треба да изнесува 7,1 ± 0,2. З а б е л е ш к а : Наведените подлоги со означениот број во заградата се подготвуваат според рецептурата пропишана во Правилникот за методите за вршење микробиолошки анализи и суперанализа на живот-ните намирници („Службен лист на СФРЈ" , бр. 25/80).

g m l

g ml

10 10 2

15 0.4 0,065

1000

g

g g g

ml

567.

Врз основа на член 56 ст. 1 до 4, член 58 став 3 и член 60 од Законот за стандардизацијата („Службен лист на СФРЈ" , бр. 38/77 и 11/80), ди-ректорот н а Сојузниот завод за стандардизација издава

Н А Р Е Д Б А З А ЗАДОЛЖИТЕЛНА ХОМОЛОГАЦИЈА НА БРА-ВИ И УРЕДИ З А ПРИЦВРСТУВАЊЕ ВРАТИ НА

МОТОРНИ ВОЗИЛА

1. Н а задолжителна хомологација на брави и уреди за прицврстуваше врати на моторни вози-ла подлежат моторните возила од категориите Mi и Ni, освен возилата од исти категории чии брави и уреди з а прицврстување врати се хомологирани во земјата на потеклото на возилата и означени со со-одветна хомологациона ознака.

2. Карактеристиките на квалитетот на бравите и уредите з а прицврстување врати што подлежат, на испитување, методите на испитувањето, постап-ката и начинот на земање мостри, контролата на сообразноста на производите со хомологираниот тап, постапката на задолжителна хомологација, со-држината на извешта јот з а испитувањето заради издавање соопштение з а хомологација, изгледот на хомологационата ознака и на образецот на сооп-штението за хомологација се дадени во Еднообраз-ните услови за испитување и спроведување задол-жителна хомологација на брави и уреди за при-цврстување врати на моторни возила, кои се отпе-чатени кон оваа наредба и претставуваат не ј зин составен дел.

3. Задолжителна хомологација на брави и у р е -ди за прицврстување врати н а моторни возила спо-ред оваа наредба се в р ш и н а мостри од типот на бравите и уредите за прицврстување врати опфате -ни со оваа наредба.

4. З а типот на брави и уреди з а прицврстување врати кој , според извешта јот за испитувањето на тој тип, ги исполнува пропишаните услови, Сојуз-ниот завод за стандардизација издава соопштение за хомологација.

5. Контрола на сообразноста на бравите и уре -дите з а прицврстување врати на моторни возила в р ш и организација на здружен труд овластена за хомологациони испитувања на брави и уреди за прицвр,стување врати на моторни возила според оваа наредба.

6. З а вршење хомологациони испитувања на брави и уреди за прицврстување врати на моторни возила според оваа наредба, може да се овласти организација на здружен тр,уд која , покра ј услови-те од член 60 на Законот за стандардизацијата, ги исполнува и следните посебни услови, и тоа:

1) располага со следната опрема: — киналка , со капацитет од на јмалку 1800 daN,

со потребна документација за редовно баждарење ;

— уреди и алат за ф и к с и р а њ е на брави и уре-ди за прицврстување врати во текот на испитува-њето — според Еднообразните услови за испитува-ње и спроведување на задолжителна хомологација на брави и уреди за прицврстување врати на мо-торни возила;

— уреди за испитување со дејство на инерци-ја л ни оптоварувања — ако проверка не се врши по сметковен пат;

2) располага со работници за работи на испи-тување на делови на конструкција на моторни во-зила, кои имаат стручна подготовка:

— дипломиран инженер од техничка насока, со на јмалку три години работно искуство — ако е во прашање работник кој раководи со испитувањата;


— техничар со на јмалку пет години работно искуство — ако се во прашаше стручни работници.

7. Оваа наредба влегува во сила триесеттиот ден од денот на објавувањето во „Службен лист на СФРЈ", со тоа што на возилата од сериско произ-водство ќе се пр-именува по истекот на две години од денот на објавувањето во „Службен лист на СФРЈ" .

Бр. 32-8576/1-83 25 мај 1983 година

Белград

Директор на Сојузниот завод за

стандардизациј а, Вукашин Драгоевиќ, с. р.

ЕДНООБРАЗНИ УСЛОВИ З А ИСПИТУВАЊЕ И СПРОВЕДУВАЊЕ НА З А Д О Л Ж И Т Е Л Н А ХОМО-ЛОГАЦИЈА НА Б Р А В И И УРЕДИ ЗА ПРИЦВРС-

ТУВАЊЕ ВРАТИ НА МОТОРНИ ВОЗИЛА

Еднообразните услови за испитување и спрове-дување на задолжителна хомологација на брави и уреди за прицврстување врати на моторни возила (во натамошниот текст: Еднообразни услови) се со-ставени врз основа на Правилникот број 11 што е донесен врз основа на Спогодбата за усвојување на еднообразни услови за хомологација и заемно при-знавање на хомологација на опрема и делови за моторни возила (во натамошниот текст: Спогодбата) потпишана во Ж е н е в а на 20 март 1958 година и ра-тификувана на 31 октомври 1961 година („Службен лист на ФНРЈ" , бр. 5/62).

Кон Еднообразните услови се отпечатени и при-лозите бр. 1, 2 и 3, кои претставуваат нивни соста-вен дел.

1 Област на примената

Овие еднообразни услови се однесуваат на брави и уреди за прицврстување врати, како што се ш а р к и и други носечки делови за бочни Ерати, возила од категориите Mi1) и Ni2), што се користат или можат да се користат за влегување или излегување на патници.

2 Дефиниции

За потребите на овие еднообразни услови долунаведените дефиниции ги имаат след-ните значења:

2.1 хомологација на возила е хомологација на типот на возилото во поглед на бравите и уредите за прицврстување врати;

2.2 тип на возило е вид на моторни возила што меѓусебно не се разликуваат во така битни елементи, како што се:

2.2.1 ознака на типот на возилото што ја дал производителот;

2.2.2 тип на бравата; 2.2.3 тип на уредот за прицврстување; 2.2.4 начин на вградување на бравите и уредите

за прицврстување врати на конструкција-та на возилото;

2.2.5 тип на лизгачка врата.

1) Категорија Mi - возила за превоз на патници кои, по-крај седиштето за возачот, имаат уште најмногу осум седишта.

2) Категорија Na — возила за превоз на товар и со мак-симална тежина која не е поголема од 3,5 t.

врата е врата со ш а р к и или лизгачка в р а -та на кабината на воз-ило со едно или по-веќе седишта, што с л у ж и за влегување или излегување на патници, освен прекло-пни врати, роло-врати и врати што се кон-струирани за лесно симнување и поставу-вање на возилото.

3 Барање за хомологација

3.1 Б а р а њ е за хомологација поднесува произ-водителот или неговиот овластен претстав-ник.

3.2 К о н барањето за. хомологација се предава, во три примерока, документација ко ја со-д р ж и :

3.2.1 цртеж на вр-атите и на нивните брави и уреди за прицврстување, во соодветен раз -мер, со доволно детали, н а формат А4, или свиткан на тој формат;

3.2.2 технички опис на бравите и уредите за прицврстување врати.

3.3 Кон барањето за хомодотација се доста-вува и:

3.3.1 пакет од пет комплети уреди за прицврсту-вање за секоја врата. Ако исти комплети се

. користат за поголем број врати, доволен е еден пакет од тие комплети. Комплетите на уреди што се разликуваат само по тоа што се вградуваат на левата и л и на десна-та страна не се сметаат к а к о различни;

3.3.2 пакет од пет комплетни брави, в к л у ч у в а ј ќ и и преносен механизам, за секоја врата. Ако исти брави се користат за поголем број врати, доволен е еден пакет од тие брави. Бравите што се разликуваат само по тоа што се вградуваат на лев-ата или на десната страна не се сметаат како разли-чни.

3.4 Возилото кое претсавува тип на возилото што се хомологира и се предава на органи-зацијата овластена за хомологациони ис-питувања.

4 Хомологација

4.1 Хомологација се доделува ако мострите на типот на бравата и уредот за прицврстува-ње врати ги исполнуваат барањата од овие еднообразни услови.

4.2 На секој хомологиран тип му се даделува еден хомологационен број. Првите две ци-ф р и (02) ј а означуваат серијата на аман-дмани што им одговараат на најновите из-мени на правилниците, донесени врз осно-ва на Спогодбата до денот на издавањето на хомологацијата. Ист хомологационен број не може да му се додели на ист тип возило ако неговите брави или уреди за прицврстување не се од ист тип, или ако бравите или деловите за прицврстување врати не се вградени на ист начин како и на возилото предадено на хомологација. Ист број може да му се додели на друг тип возило ако неговите брави и делови за прицврстување врати се вградени на ист начин како и на возилото предадено на хомологација.

4.3 Соопштението за доделена или одбиена хомологација се издава на образец на Со-јузниот завод за стандардизација, чи ја форма и содржина се утврдени во прило-гот бр. 1.

4.4 На секое возило што му одговара на типот на возилото хомологирано според овие


еднообразни услови мора да биде, на вид-ливо и лесно пристапно место, назначено во соопштението за хомологација, прицвр-стена хомологациона ознака, што ја сочи-нуваат:

4.4.1 круг во кој се наоѓаат буквата „Е" и бро-јот 10;

4.4.2 ознака 11 R, од десната страна на кругот даден во точка 4.4.1 на овие еднообразни услови.

4.5 Ако возилото е хомологирано и според не-кои други еднообразни услози за задол-жителна хомологација на моторни возила, знакот од точка 4.4.1 на овие еднообразни услови не се повторува. Во тој случај бро-евите и знаците од сите еднообразни усло-ви според кои е доделена хомологација се поставуваат по вертикала од де-сната стра-на на ознаката според точка 4.4.1 на овие еднообразни услови.

4.6 Хомологационата ознака мора да биде чит-лива и неизбришлива.

4.7 Хомологационата ознака се поставува на плочката за идентификација на возилото, или непосредно до неа.

4.8 По прилогот бр. 2 се дадени примери на поставување на хомологациони ознаки.

5 Спецификација

5.1 Општи спецификации 5.1.1 Бравите и уредите за прицврстување на

кои и да се бочни врати што директно во-дат во кабина со едно или повеќе седишта, мораат да бидат така конструирани, изра-ботени и вградени да ги задоволуваат ба-рањата од овие еднообразни услови.

5.1.2 Секоја брава мора да има положба за сред-но затворање и положба за потполно за -творање.

5.1.3 Бравите мораат да бидат така конструира-ни да спречуваат ненамерно отвораше на вратата.

5.1.4 Уредите за прицврстување на бочни ш а р -нирни врати, освен врати со преклопување, мораат да бидат вградени на предниот раб во однос на насоката на возењето. Ако вра-тата е двокрилна ова барање се однесува на крилото на вратата кое се отвора прво, додека другото крило мора да има меха-низам за затворање.

5.2 Спецификации за брави 5.2.1 Надолжно оптоварување

Склопот на бравата и забот мора да издр-ж и надолжно оптоварување од 444 daN ако бравата е во положба за средно затворање и 1111 daN ако бравата е во положба за потполно затворење (прилог бр. 3, додаток, слика 2).

5.2.2 Напречно оптоварување Склопот на бравата и забот мора да издр-ж и напречно оптоварување од 440 daN ако бравата е во средна положба на затворање и 889 daN ако бравата е во положба за потполно затворање (прилог бр. 3, дода-ток слика 3).

5.2.3 Отпорност на дејството на инерцијални оп-товарувања Бравата не смее да излезе од положбата за потполно затворање ако врз неа и не ј -зиниот преносен механизам се дејствува со забрзување од 30 g во надолжен и напре-чен правец. Притоа механизмот за затвора-ње не смее да се активира.

5.3 Спецификација за комплет на уреди за прицврстување за секоја врата

5.4

7

7.1

7.1.1

7.1.2

В

8.1

8.2

8.3

9.1

Комплетот на уреди за прицврстување за се-ко ја врата мора да биде во состојба да ј а носи вратата и да и з д р ж и надолжно опто-варување од 1111 daN, к а к о и напречно оптоварување од 889 daN во обата правци.

Л и з г а ј ќ и врати

К а ј лизгачките врати, склопот на шината и лизгачот, или друг вид уред за прицврс-тување, не смеат да се раздвојат под де ј -ството на напречно оптоварување од 889 daN, насочено однатре на надвор, кое де ј -ствува врз носечките елементи на двата спротивни раба на вратата (вкупно опто-варување: 17.8 kN). Испитувањето може да се врши на возилото или на уредите за прицврстување врати монтирани на испит-на маса.

Испитување

Контрола во однос на барањата од точ. 5.1 до 5.4 на овие еднообразни услови се врши со методите утврдени во Прилогот бр. 3.

Измена на типот на возилото

Секоја измена на типот на возилото му се при јагува на Сојузниот загод за стандар-дизација преку организацијата овластена за испитување. Врз основа на оваа при јава : ќе се утврди дали може да се смета дека измените немаат значително негативно вли јание и дека возилото во секој случа ј ги исполнува барањата; или да се бара нов извешта ј за испитувањето од оазластената организација.

Сообразност на производството

Секое возило што има хомологацжша оз-нака врз основа на овие еднообразни усло-BPI мора да му одговара на типот на вози-лото хомологирано во поглед на деловите што можат да вли јаат врз техничките ка -рактеристики на бравите и уредите за при-цврстување врати, како и врз нивното вгра-дување. Контрола на сообразноста на бравите и уредите за прицврстување врати на вози-ло од хомологиран тип возило се врши врз произволно одбрани сериски произведени возила што имаат хомологациона ознака според овие еднообразни услови. Според општото правило, конролата на со-образноста се ограничува на димензионал-ни мерења. Ако е тоа потребно, бравите и уредите за прицврстување врати што ќе ги избере организацијата овластена за хомо-логациони испитувања се подложуваат на испитувањата што се наведени во точ. 5.2 и 5.3 на овие еднообразни услови

Постапка во случај на производството

^сообразност на

Соопштението за хомологација за опреде-лен тип возило се по-влекува и се заменува со соопштение за повлекување на хомолога-цијата ако при контролата на сообразноста барањата од точка 8.1 на овие еднообразни услови не се исполнети, или ако бравите и уредите за прицврстување врати не дале задоволителни резултати при испитување-то од точка 8.2 на овие еднообразни услови


10 Престанување на производството па тип на возило

Ако произвсдстг-ото на тип на возило хо-мологирано според овие еднообразни услови конечно престане, производителот за тоа го известува Сојузниот завод за стандардиза-ција преку организацијата овластена за хо-мологација.

Прилог бр. 1

СОЈУЗЕН ЗАВОД ЗА СТАНДАРДИЗАЦИЈА

Соопштение за хомологација (одбивање или повлекување на хомологација) на тип на моторно возило во поглед на обврските и уредите за прицврстување врати според Правилникот број 11.

Број на хомологацијата 1. Фабричка или комерцијална ознака 2. Тип на возилото — 3. Фирма, односно назив и адреса на производи-

телот 4. Фирма. односно назив и адреса на претставни-

кот на производителот, ако барање за хомоло-гација поднесува претставникот на производи-телот

5. Краток опис на бравите и уредите за прицврс-тување врати

6. Возилото поднесено на хомологација на —

7. Организација овластена за хомологација

8. Датум на извештајот за испитувањето

9. Број на извештајот за испитувањето 10 Хомологација е доделена, одбиена^) 11. Место на хомологационата ознака на возилото

1?.. Место 13. Датум 14. Потпис 15. Кон ова соопштение се додадени следните до-

кументи што го носат бројот на доделената хо-мологација:

цртежи, шеми и планови на врати, нивни брави и уреди за прицврстување Ерати фотографии на врати и нив-ни брави и уреди за при-цврстување врати


ХОМОЛОГАЦИОНА ОЗНАКА

Модел А

(види ја точка 4.4 на овие еднообразни услови)

Наведената хомологациона ознака, прицврстена на возилото, значи дека типот на возилото е хомоло-гиран во С Ф Р Ј (Е 10) во поглед на отпорноста на бравите и уредите за прицврстување врати, според Правилникот број 11 и под број 022439. Во време на хомологацијата Правилникот број 11 веќе ја содр-жеше серијата на амандмани 02. ф) Непотребното да се прецрта.

11 022439 т 33 001628

Р1аведената хомологациона ознака, прицвр.стена на возилото, значи дека типот на возилото е хомоло-гиран во С Ф Р Ј (Е 10) според Правилниците бр. 11 и 33*) Бројот на хомлогацијата значи дека на денот на издавањето на тие хомлогации Правилникот бр. 11 веќе ја содржеше серијата на амандмани 02, а Пра -вилникот бр. 33 беше во својата првобитна верзија ,


ПОСТАПКА З А И С П И Т У В А Њ Е НА Б Р А В И И УРЕДИ З А П Р И Ц В Р С Т У В А Њ Е В Р А Т И

1 Општи спецификации

1.1 За да спречи појава на концентрација на напрегање во текот на испитувањето на брави и уреди за прицврстување врати, алатите за испитување мораат да бидат до-волно крути.

1.2 Начинот на прицврстување на испитува-ните делови во алатите за испитување мо-ра да обезбеди беспрекорна сигурност на врските.

1.3 З а прицврстување мораат да се користат оригинални завртам од сериско производ-ство или завртам со соодветн-и технички карактеристики.

1.4 Системот за испитување мора да обезбеди точност на добиените податоци во грани-ците од 1111 ± 11,2 daN и 889 ± 3,9 daN.

1.5 Континуално регистрирање на применетата сила може да се врши во текот на сите ис-питувања. Тоа не се однесува на оплата од G9 daN со која се дејствува врз бравите во текот на испитувањето со надолжно опто-варување.

1.6 Брзината на порастот на силата на затега-њето, до достигањето полно испитно опто-варување, не смее да биде поголема од 5 m m /мин.

1.7 За секое испитување мора да се користи нов комплет на делови.

2 Постапка за испитување комплети на уреди за прицврствување на една врата

2.1 Надолжно оптоварување 2.1.1 Уредите за прицврстување на една врата се

поставуваат во алатот за испитување во положба на затворена врата (слика 1 на овој прилог).

2.1.2 Континуалната шарка (клавирска шарка) се поставува во алат за испитување со так -ви димензии што овозможуваат поставува-ње на шархата по целата не јзина должина. Притоа мораат да се задоволат следните барања:

2.1.2.1 силата на затегањето мора да дејствува на средината на активниот дел на обртната ос-ка на шарнирите и под прав агол во однос на нив:

2.1.2.2 дејството на силата на затегањето мора да доведе до напрегање на шарнирниот систем приближно во правецот на надолжната ос-ка на возилото.

2.1.3 Повеќекратни ш а р к и се поставуваат во алатот за испитување и притоа мораат да бидат исполнети следните услови:

Бројот 33 е даден само како пример.

Ст.рана 1344 - Број 46 С Л У Ж Б Е Н ЛИСТ НА С Ф Р Ј Петок, 2 септември 1983

2.1.3.1 оските на шарките мораат да бидат во права линија, така што пропишаното надолжно оптоварување да биде нормално на оските на зглобовите на шарнирите, а да се наоѓаат во рамнината што поминува низ оските;

2.1.3.2 растојанието меѓу надворешните краеви на соседните ш а р к и мора да биде 40,6 mm. Ако тоа растојание не може да се постигне, п а р -ните мораат да се распоредат така што рас-тојанието меѓу на јблиските делови на две соседни ш а р к и да изнесува на јмалку 100 m m ;

2.1.3.3 линијата што ги спојува средиштата на а к -тивните делови на двете најоддалечен^! ос-ки на шарките мора да биде преполовена со линијата на дејството на силата на затега-њето под прав агол;

2.1.3.4 дејството на силата на затегањето мора да доведе до напрегање на комплетот на ш а р -ки приближно во правец,от на надолжната оска на возилото.

2.1.4 Комплетот на ш а р к и мора да бмде прицврс-тен во алатот за испитување во пложбата што е дадена во претходните одредби.

2.2. Напречно оптоварување 2.2.1 Комплетот на ш а р к и се поставува во алатот

за испитување во положба на затворена врата (слика 1 на овој прилог).

2.2.2 Континуалната ш а р к а (клавирска шарка) се поставува во алат за испитување со такви димензии што овозможуваат поставување на шарката по целата не јзина должина. Притоа мораат да бидат задоволени след-ните барања:

2.2.2Д силата на затегањето мора да дејствува на средината на активниот дел под прав агол во однос на шарката ;

2.2.2.2 дејството на силата на затегањето мора да доведе до напрегање на шарнирниот систем приближно во правецот на напречната оска на возилото.

2.2.3 Повеќекратните ш а р к и се поставуваат во алатот за испитување и притоа мораат да бидат исполнети следните услови:

2.2.3.1 оските на шарките мораат да бидат во пра -ва линија, така што определеното напречно оптоварување да биде нормално на оските на зглобовите, а да се наоѓаат во рамнината ко ја поминува низ овие оски;

2.2.3.2 растојанието меѓу надворешните краеви на соседните ш а р к и мора да биде 40,6 m m Ако тоа растојание не може да се оствари, ш а р -ките мораат да се распоредат така што рас-тојанието меѓу најблиските делови на две соседни ш а р к и да изнесува на јмалку 100 m m ;

2.2.3.3 линијата што ги спојува средиштата на ак-тивните делови на двете на ј оддалечени ос-ки на шарките мора да биде преполовена со линијата на дејството на силата на затега-њето под прав агол;

2.2.3.4 дејството на силата на затегањето мора да доведе до напрегање на комплетот на ш а р -ки приближно во правецот на напречната оска на возилото.

2.2.4 Комплетот на шарки мора да биде прицврс-тен во алатот за испитување во положбата што е дадена во претходните одредби.

2.2.5 Лизгачките врати мораат да ги задоволат барањата од точка 5.4 на овие еднообразни услови, што се проверува со де јствување на вкупна сила од 1778 daN на сите точки на врската меѓу вратата и структурата на во-зилото со помош на крута рамка. Тоа се по-стига со дејствување на силата врз тежиш-тето на површината определена со полиго-нот чиишто врвови претставуваат спомена-ти точки на врските.

Систем на брави питување

детална постапка за ис-

3.1 Надолжно оптоварување, положба на сред-но затворање

3.1.1 При поставувањето на бравата и забот во алатот за испитување мораат да бодат задо-волени следните услови (слика 2 на овој прилог):

3.1.1.1 силата н а затегањето мора да биде во л и -нија со контактната површина на бравата и забот;

3.1.1.2 дејството на силата на затегањето мора да доведе до напрегање н а бравата и забот во надолжен правец на возилото.

3.1.2 Бравата и забот мораат да бидат во полож-ба за средно затворање.

3.1.3 На бравата мора да се де јствува со сила од 89 daN заради оптоварување н а бравата и забот напречно на возилото и во правецот на отворањето на вратата.

3.2 Надолжно оптоварување, положба на пот-полно затворање

3.2.1 При поставувањето на бравата и забот во алатот за испитување мораат да бидат задоволени следните барања (слика 2 на овој прилог):

3.2.1.1 силата на затегањето мора да биде во ли -ни ја со контактните површини на бравата и забот;

3.2.1.2 дејството на силата на затегањето мора да доведе до напрегање на бравата и забот v во надолжен правец на воз,илото.

3.2.2 Бравата и забот мораат да бидат во полож-ба на потполно затворање.

3.2.3 На бравата се дејствува со сила од 89 daN заради оптоварување на бравата и забот напречно на возилото и во правецот на отворањето на вратата.

3.3 Напречно оптоварување, положба за сред-но затворање

3.3.1 При поставувањето на бравата и забот во алатот за испитување мораат да бидат з а -доволени следните услови (слика 2 на овој прилог):

3.3.1.1 силата за затегањето мора да биде во ли- ' пиј а со контактните површини на бравата и забот;

3.3.1.2 дејството на силата на затегањето мора да доведе до напрегање на бравата и забот во приближно хоризонтален правец и напреч-но на возилото, а во правецот на отвора-њето на вратата.

3.3.2 Бравите и забот мораат да бидат во п о л о ж -ба на средно затворање.

3.4 Напречно оптоварување, положба на пот-полно затворање

3.4.1 При поставувањето на бравата и забот во алатот за испитување мораат да бидат з а -доволени следните услови (слика 3 на овој прилог):

3.4.1.1 силата на затегањето мора да биде во ли -нија со контактните површини на бравата и забот;

3.4.1.2 дејството на силата на затегањето мора да доведе до напрегање на бравата и забот во правец напречен на возилото и во праве-цот на отворањето вратата.

3.4.2 Бравата и забот мораат да бидат во полож-ба за потполно затворање.

3.5 Постапка за определување на отпорноста на бравите на дејството на забрзување

3.5.1 Испитување 3.5.1.1 Отпорноста на бравите на вратите на д е ј -

ството на инерцијални оптоварувања може да се определува со динамичко испитување

i


или по сметковен пат. Во случа ј на дина-мичко испитување. . самото возило или симулираната структура (модел) се приц-врстува на шасијата со системот на брави во положба за потполно затворена . На шасијата се дејствува со забрзување од 30 до 36 g во траење од на јмалку 30 mѕ, во насо-ката на возењето, паралелно со надолжна-та оска на возилото, исто како и во насока-та на отворањето на вратата нармално на претходниот правец.

3.5.1.2 Ако вратата е опремена со уред за блоки-рање (уредот е наменет за блокирање на склопот брава-заб кога вратата е затворе-на), мора да се обезбеди во текот на испи-тувањето тој да биде надвор од дејство.

3.5.1.3 Мерните инструменти мораат да овозможат регистрирање на вредноста на забрзување-њето без дисторзија за појави со фреквен-нии до 100 Hz.

Дозволени дисторзии се:

+ 0,5 + 0,5 dB до 60 Hz и dB до 100 Hz1)

— 1 - 4

4 Еквивалентни методи па испитување

4.1 Дозволено е користење на еквивалентни методи на испитување без разорување, под услов резултатите од точка 5 на овие ед-

нообразни услови да можат да се добијат во целост со помош на алтернативно испи-тување, или со пресметка врз база на ре -зултатите од испитувањето. На слика 4 од овој прилог е даден пример за ваква пре-сметка. Ако се користи метода ко ја се р а з -ликува од методата од точ. 2 и 3 на овој прилог, не јзината еквивалентност мора да се докаже.

1) Одговара на класа 60 од стандардот ISO/DIS 6487 -, ,Друмски нозила. Техника на мерењето во текот на ис-питувањето со удар".

Слика 1 — Уреди за прицврстување на врати Алат за воведување на статичко оптчи варување (напречно оптоварување)


Слика 3 — Брава. Уред за статичко испитување (напречно оптоварување)

d5 - 37,59 mm Слика 4 — Отпорност на дејството на инерцијалии

оптоварувања. Пример на пресметката.

УСТАВЕН СУД НА ЈУГОСЛАВИЈА О Д Л У К А

ЗА ОЦЕНУВАЊЕ НА УСТАВНОСТА НА ОДРЕД-Б И Т Е ОД ЧЛЕН 47 СТАВ 4 НА П Р А В И Л Н И К О Т З А К О Р И С Т Е Њ Е МА СРЕДСТВАТА НА ФОНДОТ З А З А Е Д Н И Ч К А П О Т Р О Ш У В А Ч К А НА Р А Б О Т -НИЦИТЕ НА Р А Б О Т Н А Т А ОРГАНИЗАЦИЈА „СРЕМСКА М Л Е К А Р А " ВО СРЕМСКА МИТРОВИ-

ЦА ОД 28 М А Ј 1980 ГОДИНА

1. Основниот суд на здружениот труд во Срем-ска Митровица, во согласност со одредбите на член 387 став 2 точка 5 од Уставот на СФРЈ , поведе пред Уставниот суд на Југославија постапка за оценува-њ е на согласноста на одредбите од член 47 став 4 на Правилникот за користење на средствата на фондот за заедничка потрошувачка на работниците на Работната организација „Сремска млекара" во Сремска Митровица од 28 ма ј 1980 година со одред-бите на чл. 20, 21 и 183 од Уставот на С Ф Р Ј и на нивната спротивност со одредбите на член 116 од Законот за здружениот труд („Службен лист на СФРЈ" , број 53/76). Иницијаторот на оваа постапка наведе дека со споменатите одредби на Правилни-кот е исклучена можноста да добијат кредит за станбена изградба работниците што ж и в е а т надвор од населените места на Сремска Митровица, Мач-н-а нека Митровица и Лаќарак , и дека не можат да добијат кредит за адаптација на стан во сопстве-ност работниците што живеат надвор од подрачјето на општина Сремска Митровица. Тој смета дека, поради такво уредување, наведените одредби на Правршникот се иесогласни со Уставот и дека се во спротивност со Законот затоа што со нив се повре-дуваат самоуправните права на работниците рам-ноправно да учествуваат во користењето на сред-ствата за заедничка потрошувачка на работниците наменети за решавање на нивните станбени потреби според уставните начела за заемност и солидарност, како и дека со тие одредби на Правилникот на р а -ботниците им се ограничува слободата на населу-вање.

2. Со одредбите на член 47 став '4 на П р а в и л -никот е определено кредити за изградба на нови станбени згради и станови во сопственост да им се одобруваат на работниците само за изградба на под-рачјето на Сремска Митровица, Мачванска Митро-в и ч и Лаќарак , а кредити за адаптација на стан заради подобрување на условите на домување само ако станбената зграда е на подрачјето на општина Сремска Митровица.

3. Работната организација „Сремска млекара", од Сремска Митровица, како доносител на наведе-ниот самоуправен општ акт, на јавната расправа пред Уставниот суд на Југославија и во писмен од-говор, наведе дека со оспорените одредби на наведе-ниот правилник не се иззема ниеден работник од распределбата на кредити за станбена изградба, де-ка тие одредби на Правилникот даваат можност сите работници со овие кредити да ги решаваат своите станбени потреби во местото на работењето, дека таквото уредување е во интерес на Работната орга-низација бидејќи на тој начин се намалуваат тро-шоците за превоз на работниците на работа, се овоз-можува остварување на процесот на трудот кој, поради природата на работата во оваа организација, се одвива непрекинато.

Доносителот на овој правилник смета исто така дека таквото уредување на доделување кредити за изградба на станови во сопственост е и во интерес на работниците бидејќи покусото време поминато на пат за доаѓање на работа им овозможува да имаат повеќе слободно време за дневен одмор.


Затоа доносителот на овој правилник смета де-ка со оспорените одредби на Правилникот не се ограничени уставните и законските права на ра -ботниците.

4. При оценувањето на оспорените одредби на наведениот правилник, Уставниот суд на Југосла-вија појде од тоа дека со Уставот на С Ф Р Ј е утвр-

дена општа должност на работниците во органи-зациите на здружен труд да обезбедат постојано подобрување на животните и работните услови на работниците и, за таа цел, да издвојуваат и здру-жуваат средства со кои се обезбедува материјалната и социјалната положба на работниците, односно нивната социјална сигурност. Овие свои потреби, во рамките на кои е и решавањето на станбените потреби, работниците во организациите на здружен труд ги уредуваат во согласност со уставните наче-ла за заемност и солидарност, заеднички и рамно-правно. обезбедувајќи ги при тоа уредување своите потреби и интереси и заедничките интереси во ор-ганизацијата на здружен труд.

Во согласност со овие уставни начела, при пропишувањето на условите за давање кредити за изградба на станови во сопственост, или за подоб-рување на условите на домувањето со адаптација на стан во кој работникот живее, работниците се должни да водат сметка за интересите на органи-зацијата на здружен труд, меѓу кои, покра ј другото, спаѓа и целееообразното користење на опшетстве-ните средства наменети за станбена изградба за кои заемно се одговорни сите работници, но исто така се должни, со тоа пропишување, да обезбедат ра -ботниците да ги задоволат своите потреби и инте-реси на начинот со кој се обезбедува работргиците своите работни обврски совесно да ги извршуваат, како и во остварувањето на правото на работа со општествени средства да стекнуваат материјални користи и други предимства што се засновани врз нивниот труд. Оттука, при ова пропишување, мо-раат да се земаат предвид стварните услови и окол-ности што им овозможуваат на работниците да ги извршуваат своите работни обврски. При утврдува-њето на овие услови и околности, не можат да се имаат предвид само околностите работникот да живее во местото на работењето или во неговата близина, туку и други околности како што се сооб-раќајните услови со кои се овозможува работниците да ги извршуваат своите работни обврски без оглед дали живеат ЕО местото на работењето или во не-говата близина, дали живеат во населени места во општината во ко ја е седиштето на организацијата на здружен труд или во населени места што се во друга општина или во друга репубилка.

Со одредбите на член 47 став 4 од наведениот правилник не се обезбедени УСЛОВИ да се остварат како интересите на организацијата на здружен труд така и интересите и потребите на работниците за решавање на нивните потреби по пат на кредити за изградба на станови во сопственост. Уставниот суд на Југославија утврди дека населеното место Ноќајски Салаш е поблиску до оваа организација на здружен труд од одделни населени места наве-дени во член 47 став 4 од Правиликот, како и дека на иста оддалеченост како и наведените места во Правилникот е населеното место Велики Радинци, во кое живеат работниците од оваа организација по повод чии барања за заштита на правата е поста-вено прашањето за уставноста на оспорените одред-би од Правилникот. Утврдено е, исто така. дека од наведените и другите места во општината Сремска Митровица, како и во соседните општини, е обезбе-

ден јавен сообраќај со кој им се овозможува на работниците да ги извршуваат своите работни об-врски во поглед на доаѓањето на работа, како и други обврски по основ на трудот.

Уставниот суд на Југославија утврди дека од-редбите на член 47 став 4 од наведениот правилник не се во согласност со одредбите на член 32 став 1 од Уставот на СФРЈ , бидејќи со определувањето на местата во кои работникот може да добие кредит за изградба на стан во сопственост, се исклучува м о ж -носта сите работници чии станбени потреби не се р е -шени на задоволувачки начин да го остварат право-то да добијат кредит за станбена изградба од сред-ствата за заедничка потрошувачка на работниците од оваа организација на з д р у ж е н труд.

5. Уставниот суд на Југославија , врз основа на член 375 став 1 точка 4 од Уставот на С Ф Р Ј и член 13 став 1 точка 2 од Деловникот на Уставниот суд на Југославија , на седницата од 17 март 1983 година, со мнозинство гласови, донесе

О д л у к а

1. Се укинуваат одредбите на член 47 став 4 од Правилникот за ,користење на средствата на Фондот за заедничка потрошувачка н а работниците во Р а -ботната организација „Сремока млекара" во Сремска Митровица од 28 мај 1980 година.

2. Оваа одлука да се објави во „Службен лист на С Ф Р Ј " и на огласната табла во работната организа-ција „Сремска млекара'" во Сремска Митровица.

Оваа одлука Уставниот суд на Југославија је до-несе во состав: д -р Александар Фира, претседател на Уставниот суд на Југославија , и судиите: Ј а к и м Спи-ровски, Славко Кухар , д - р Васил Гривчев, Влади-мир Кривиц, Иван Франко, Милосав Сти јовиќ, д -р Ј о с и ф Тра јковиќ и Мустафа Сефо.

У-број 107/82 17 март 1983 година

Белград

Претседател на Уставниот суд на

Југославија , д - р Александар Фира

С О Д Р Ж И Н А : Страна

Правилник за методите за определување на рН вредноста и на количеството на ток-сични метали и неметали во средствата за одржување на лична хигиена, за нега и разубавување на лицето и телото и за ут-врдување на микробиолошката исправно-ст на тие средства — — — — — — 1323

567. Наредба за задолжителна хомологација на брави и уреди за прицврстување вр а -ти на моторни возила — — — — — 1340

Одлука за оценување на уставноста на одред-бите од член 47 став 4 на Правилникот за користење на средствата на фондот за за-едничка потрошувачка на работниците на Работната организација „Сремска млека-ра" во Сремска Митревица од 28 ма ј 1980 година — — — — — — — :— - 1343

1 I... , ..." " ; Издавач: Новинско-издавачка установа Службен лист на Социјалистичка Федеративна Република Југославија, Белград, Јована Ристика бр. 1. Пошт. фах 22Ѕ. — Директор и главен и одговорен уредник

Вељко Тадиѓ. - Печати Београдски издавачко-графички завод, Белград, ЈЈулевар војвода М и т и ј а бр . П .

Documents

566. ПРАВИЛНИК - slvesnik.com.mk · хигиена, за нег иа разубавувањ на лицете ио телото се врши споре методитд