1အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ

ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

အခြငအေရးမား ၊ တာဝနယမႈမား

ႏင ကယစားျပျခငး

ျမနမာႏငငအတြက ဘ၀သကတာ ကၽြမးကငမႈမားက

အေထာကကေပးျခငး

Fundamental Principles and Rights at Work Branch International Labour Organization

သငရး ၃ ဘ၀ႏင မသားစအတြငးရ သာတညမေစမႈမား

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ

FUNDAMENTALS

အခြငအေရး၊ တာ၀နယမႈ၊ ကယစားျပျခငး၊ ကေလးမား၊ လငယမားႏင မသားစမားက လပပငခြငေပးအပျခငး၊ ျမနမာႏငငအတြက ဘ၀သကတာကၽြမးကငမႈမားက အေထာကကေပးျခငး/International Labour Office, Fundamental Principles and Rights at Work Branch (FUNDAMENTALS) - Yangon: ILO, 2017.

ISBN: 978-92-2-830850-1(Print); 978-92-2-830851-8(Web PDF)

International Labour Office; Fundamental Principles and Rights at Work Branch

အဂၤလပဘာသာျဖငလညးဖတရႏငသည။Empowerment for children, youth and families: 3-R trainers’ kit on rights, respon-sibilities and representation - Supporting Life Skills in Myanmar(ISBN 978-92-2-130249-0 (print); 978-92-2-130250-6(Web PDF)),Yangon, 2017

အငအယလအ ပႏပထတေ၀ျခငးအခကအလကစာရငးျပစျခငး

ILO ပႏပထတေ၀ျခငးသည ကလသမဂၢ၏လပထးလပနညးႏငအည ထတေ၀ၿပး တငျပမႈမားတြင ပါ၀ငေသာအေၾကာငးအရာမား သညလညး ILO က မညသညႏငင၊ ေဒသ (သ႔) နယေျမမား၏အေျခအေနေပၚမ မတညျခငးမရပ တငျပထားျခငးျဖစပါသည။ အမညႏငတကြ ေရးသားေဖာျပထားသည ေဆာငးပါးမား၏ေတြးေခၚထငျမငခက၊ ေလလာခကႏင အျခားသတငးေဆာငးပါးမား သည စာေရးသႏငသာ သကဆငၿပးပႏပထတေ၀ရာတြငလညး ILO၏ေရးသြငးခက ထငျမငယဆခကမားလး၀မရပါ။ILO အေနျဖငလပငနးမား၊ စးပြားျဖစထတကနမားႏင ျဖစစဥမား၏ အမညနာမမားအားထတေ၀သည စာအပတြငေဖာျပရညညႊနး ခေသာသြယ၀က၍ ေထာကချခငးမဟတသလ မေဖာျပပါကလညး သေဘာမကမႏစသက၍ မေဖာျပျခငးမဟတပါ။ILO ပႏပထတေ၀ျခငးႏင လပစစပငးဆငရာ ထတကနမားက အဓကစာအပေရာငးသထမတစဆငႏင လပစစပငးဆငရာျဖန႔ေ၀ သမားထမရရႏငမည။ (သ႔) ilo@turpin-distribution.com မတစဆငမာယႏငသည။ ပမသရလပါက ကၽြႏပတ႔၏ ၀ကဘဆဒျဖစတ www.ilo.org/publns or contact ilopubs@ilo.org သ႔၀ငေရာကၾကညရႏငပါသည။

ျမနမာႏငငတြင ထတေ၀သည။K Creative House မ စာအပဒဇငးဆြသည။

ကၽြႏပတ႔၏ ၀ကဘဆဒ: www.ilo.org/ipec

အသအမတျပမႈဤပႏပထတေ၀ျခငးအားILO အတြက Busakorn Suriyasarn, Nelien Haspels and Rosalinda Terhorst မ အေသးစတစစဥျပငဆငၿပး ျမနမာႏငငကေလးသငယအလပသမားပေပာကေရးအစအစဥ (My-PEC)၊ILO ရနကနရးမ Selim Be-naissa မညႏႈငးေဆာငရြကသည။ ဤ ILO ပႏပထတေ၀ျခငးအတြက ရနပေငြအား အေမရကနျပညေထာငစ အလပသမားဌာနမ ေထာကပေပးသည။ (Project MMR/13/10/USA).ဤပႏပထတေ၀ျခငးသည အေမရကနျပညေထာငစ အလပသမားဌာန၏ အျမင(သ႔) မ၀ါဒမားႏင သကဆငမႈမရပါ။ (သ႔) လပငနးအမည၊ စးပြားေရးထတကနမား (သ႔) အေမရကနျပညေထာငစအစးရမ အတညျပေထာကခထားေသာအဖြ႔အစညး မား အျဖစေဖာျပထားျခငးမရပါ။

မပငခြင © အျပညျပညဆငရာအလပသမားေရးရာအဖြ႔ ၂၀၁၇ပထမအႀကမထတေ၀သည။ ၂၀၁၇

ကမၻာတစလႊားမပငခြငသေဘာတညခကကင၀တ ၂ အရ အငအယလအ၊ အျပညျပညဆငရာအလပသမားရးမမပငခြငအေနျဖင ပႏပထတေ၀ျခငးျဖစသည။ မညသညမလရငးျမစမကးယေၾကာငးေဖာျပပါက ခြငျပခကရယမႈမရေသာလညး အစတအပငးတေလးမား ကထတႏတကးကားေဖာျပခြငရပါသည။ ျပနလညဆငပြားျခငး (သ႔) ဘာသာျပနမႈမားအတြက အငအယလအ ပႏပထတ ေ၀ျခငး (လပပငခြငႏငခြငျပခက)၊ အျပညျပညဆငရာအျပညျပညဆငအလပသမားရး၊ CH-1211 ဂနဗာ ၂၂၊ ဆြဇလန (သ႔) အးေမးလ - rights@ilo.org သ႔ေလာကထားေတာငးခရပါမည။အျပညျပညဆငရာအလပသမားရးမ ထကသ႔ ေလာကထားမႈမားက လကကမး ႀကဆပါသည။စာၾကညတကမား၊ အဖြ႔အစညးမားႏင အျခားမတပတငထားသည ျပနလညဆငပြားအဖြ႔အသညးမားကသတ႔ အားခမတေပးထား သညလငစငႏငအညျပနလညကးယႏငပါသည။သငႏငငအတြငးတြငရေသာ ျပနလညဆငပြားခြငwww.ifrro.org သ႔၀ငေရာက ၾကညရႏငသည။

ခ

အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

မာတကာ

သင႐းအကဥးခပ ၁

အခနး ၃.၁ ေယာကားေလးတစဥးႏင မနးကေလးတစဥးအၾကား ၅

ကြာျခားမႈမားမာ အဘယနညး။

ေလကငခနး ၃.၁.၁ ဘာက ေယာကားေလးဆတာက သတမတေစတာလ၊ ၆

ဘာက မနးကေလးဆတာက သတမတေစတာလ။

အကဥးခပမတစ : ကား/မ သာတညမေစမႈ ၁၁

ဆငရာသေဘာတရားမား

ႏင အဓပၸါယဖြငဆခကမား

ေလကငခနး ၃.၁.၂ အမနျဖစတညမႈ (သ႔မဟတ) ထငျမငယဆခက ၂၂

သငတနးအေထာကအက ၃.၁.၂ က : အမနျဖစတညမႈ (သ႔) ၂၇

ထငျမငယဆခက

သငတနးအေထာကအက ၃.၁.၂ ခ : အမနျဖစတညမႈ (သ႔) ၂၉

ထငျမငယဆခကစာရြက

အခနး ၃.၂ ကား/မ အခနးက႑မားတြက တနဖးမားႏင ၃၃

သေဘာထားမား

ေလကငခနး ၃.၂.၁ ကြႏပသာ …..ျဖစခလင ၃၅

ေလကငခနး ၃.၂.၂ အမးသားသရေကာငးမားႏင အမးသမးသရေကာငးမား ၄၀

အကဥးခပမတစ : ျမနမာႏငငႏငအေရ႕ ၄၅

အာရတြငရေသာ ကား/မ

ႏငသကဆငေသာ

စကားပမား

ဂ

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ

အခနး ၃.၃ ေပာရႊငေသာမသားစဘ၀ ဖနတးျခငး ၄၉

ေလကငခနး ၃.၃.၁ မသားစေပာမရႊငမႈအတြက ဆႏၵမေပးျခငး ၅၀

သငတနးအေထာကအက ၃.၃.၁ က : မသားစအေျခအေန ၅၄

ကတျပားမား

အျခားဖတရႈေလလာစရာ စာအပအရငးအျမစမား ၅၆

ဃ

3-R

သငရး (၃)

သငရးအကဥးခပ

1အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

အခနး ၃.၁ ေယာကားေလးတစဥးႏင မနးကေလးတစဥးအၾကား

ကြာျခားမႈမားမာ အဘယနညး။

ရညရြယခကမား ၾကာခန

ေလကငခနး ၃.၁.၁ဘာက ေယာကားေလးဆတာက သတမတေစတာလ။ဘာက မနးကေလးဆတာက သတမတေစတာလ။

• အမးသားမားႏင အမးသမးမား အ ၾကား ဇ၀ေဗဒႏင လမေရးဆငရာကြ ျပားျခား နားခကမားက သငယရန။ • ေျပာငးလရန ဆႏၵရပါက ကား/မ တနဖးသတမတမႈမား၊ စသတမတ မႈမားႏင အေလအထမားက မသားစ မားႏင လ႔အဖြ႔အစညးမားအတြငး တြင ေျပာငးလယႏငေၾကာငး သငယ ျခငး။

၆၀ - ၇၀ မနစ

သငရး ၃ ဘ၀ႏင မသားစအတြငးရ သာတညမေစမႈမား

ဤသငရးတြင လ႔ဘ၀အတြငးရ ကစၥရပမားတြငရေသာ (အထးသျဖင) အမးသားမားႏင အမးသမးမား၊ ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား အၾကားတြငရေသာ သာတညမမႈမားက အေလးေပး ရငးလငးေဖာျပထားသည။ ဤသငရးတြငရေသာ ေလကငခနးမားသည ေယာကၤားေလး တစေယာကႏင မနးကေလးတစေယာက၊ အမးသားတစေယာကနင အမးသမးတစေယာက ဆသညမာ မညသညျဖစသညက ပမသရနားလညေစရန ပစထတထားျခငးျဖစသည။ ကေလး မား၊ လငယမားႏင မသားစ၀ငမားသည မမကယမမႏင တျခားေသာ လငခြမားအေပၚ နားလညသရမႈႏင သေဘာထားမားက ရာေဖြေဖာထတမညျဖစသည။ ၄ငးတ႔သည အမး သမးမားႏင အမးသားမားႏင မသားစမားႏင လ႔အဖြ႔အစညးမားအတြငးတြငရ ကား/မ စပလဥးေနသည အခနးက႑မား အေပၚတြင ကား/မ တနဖးမား၊ စသတမတခကမားႏင သေဘာထားမားအား ဆနးစစေလလာမညျဖစသည။ လသားမားအားလးသည မမကယမမ ဖြ႔ၿဖး တးတကေအာင ျပလပပငခြင အျပညအ၀ရသညက သငယရမညျဖစၿပး မသားစမားအေနျဖင မမ၏မသားစ၀ငမားအတြက ၄ငးအခြငအေရးက မညသ႔ေအာငျမငေအာင စြမးေဆာငႏငသညက သရမညျဖစသည။

ဤသငရးတြင အခနး (၃) ခနးပါဝငပါသည။အခနး ၃.၁ ေယာကားေလးတစဥးႏင မနးကေလးတစဥးအၾကား ကြာျခားမႈမားမာ အဘယ နညး။အခနး ၃.၂ ကား/မအခနးက႑ကြျပားမႈမားအတြက တနဖးထားမႈမားႏင စတေနသေဘာထားမားအခနး ၃.၃ ေပာရႊငဖြယမသားစတစစ ဖနတးျခငး

သငရးအကဥးခပ

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ2

သငရး ၃

အခနး ၃.၂ ကား/မ အခနက႑ ကြျပားမႈမား အတြက တနဖးထားမႈမား ႏင စတေနသေဘာထားမား

ရညရြယခကမား ၾကာခန

ေလကငခနး ၃.၂.၁ ကၽြႏပသာ…. ျဖစခရင

• မမ၏ ကယပင မသားစႏင ရပရြာ အတြငးရ ကား/မ အခနးက႑မား အေပၚ တနဖးထားမႈမားႏင သေဘာ ထားမားကသတျပမေစရနႏင ေလ လာဆနး စစရန။ • လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးရေယာကား ေလးမားႏငမနးကေလးမားအၾကား တရားမတမႈ၊သာတညမမႈမားရလာ ေစရနမညသညတ႔ကေျပာငးလရန လအပသညကေလလာ ေဖာထတ ရန။

၄၅ - ၇၅ မနစ

ေလကငခနး ၃.၂.၂ အမးသားသရေကာငးႏင အမးသမးသရေကာငးမား

• မမ၏ ကယပငယဥေကးမႈတစရပအ တြငးရ ကား/မ အခနးက႑ႏင စပ လဥးသည တနဖးမားႏင သေဘာထား မားအား ေဖာထတေလလာရန။ • လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးရ ေယာကား ေလးမားႏငမနးကေလးမား၊ အမး သားမားႏင အမးသမးမား အၾကား တရားမတမႈ၊သာတညမမႈမားရလာ ေစရန မညသညတ႔က ေျပာငးလရန လအပသညကေလလာေဖာထတရန။

၆၀ - ၉၀ မနစ

3-R

သငရး (၃)

သငရးအကဥးခပ

3အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

အခနး ၃.၃ ေပာရႊငဖြယ မသားစတစစ ဖနတးျခငး ရညရြယခကမား ၾကာခန

ေလကငခနး ၃.၃.၁ မသားစေပာရႊငမႈအတြက ဆႏၵမေပးျခငး

• မသားစဆကဆေရးမားအေပၚ မမ၏ ကယပငသေဘာထားမားက သျမင လာေစရန။ • မညသညကမသားစေပာရႊငမႈက ျဖစ ေပၚေစသညက နားလညရန။

၄၅ - ၆၀ မနစ

သငရး (၃) အတြကစစေပါငးၾကာခန - ၈ နာရ ၄၅ မနစ

3-R

သငရး (၃)

သငရးအကဥးခပ

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ4

သငရး ၃

5အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

အေၾကာငးအရာဤအခနးတြင ကား ႏင မ က မညသညက သတမတသညက သငတနးသားမားကယတင သျမင နားလညလာႏငေစရန ျပလပထားသည။ သငတနးသားမားသည ကား/မ အခနးက႑မား အေပၚ ၄ငးတ႔၏ သျမငယဆခကမားက ေဖာထတဆနးစစမညျဖစသည။ ၄ငးအားျဖင လင ႏင ကား/မ ခြျခားမႈ သေဘာတရားႏင အမးသားမားႏင အမးသမးမားအၾကား ဇ၀ေဗဒ ႏင လမႈ႔ခြျခားသတမတမႈမားက ကြကြျပားျပား သရမညျဖစသည။ လငကြျပားမႈအၾကား လမႈ႕ခြျခား ဆကဆမႈမားသည တရားမတမႈမရဟ ထငျမငယဆပါက ၄ငးတ႔က ေျပာငးလယ၍ရႏငေၾကာငးကလညး သငယရမညျဖစသည။

အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာ• ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား၊ အမးသားမားႏင အမးသမးမားသည ဇ၀ သြငျပငလကၡဏာကြျပားမႈ အနညးငယျဖင ေမြးဖြားလာၾကသမားျဖစသည။• ၄ငးကြျပားမႈမားတြင မးပြားမႈအတြကလအပေသာ လငအဂၤါမားႏင ေဟာမနးမား ပါ၀င သည။ ၄ငးမးပြားမႈလပေဆာငခကမားမအပ ထမတညေသာ လငႏစမး၏ လ႔ဘ၀အတြငး ရ အျခားေသာ အရာမား (ဥပမာ - ျပမႈေဆာငရြကပမား၊ သေဘာထားမား၊ လမႈေရးႏင မသားစအခနးက႑မား) က လ႔အဖြ႔အစညးမ လႊမးမးထားျခငးျဖစသည။ ၄ငးလႊမးမးခြျခား ခထားရမႈ က ေျပာငးလယ၍ရသည။ • ကား/မ အခနးက႑မားအေပၚ ထငျမငယဆခကမားႏင အစြမားသည လ႔အဖြ႔ အစညး အတြငးတညရေနၿပး ကား/မ မညမမႈမားက ထပတလလ ျဖစေပၚေစလကရသည။ ထ႔ ေၾကာငအမနတညရမႈမားႏငထငျမငယဆခကမားကခြျခားသျမငၿပး မယၾကညမခငတြင ခြျခားသျမငေစမညအေၾကာငးအခကမားကပမရာေဖြရမညျဖစသည။ • မညသညမသားစ၀င (မညသည အသကအရြယမဆ၊ မညသည လငမဆ) သည ေလးစား သမႈျဖင ဆကဆခရခြငရမညျဖစၿပး ၄ငးတ႔အနာဂတဖြ႔ၿဖးတးတကမႈအတြက အခြငအေရး ေပးရမညျဖစသည။

ေလကငခနးမား၃.၁.၁ ဘာက ေယာကားေလးဆတာက သတမတေစတာလ၊ ဘာက မနးကေလးဆတာက သတမတေစတာလ။၃.၁.၂ အမနတညရမႈႏင ထငျမငယဆခက

သကဆငရာအခနးမား၁.၁ ငါဘယသလ။၃.၂ လငကြျပားမႈဆငရာအခနးက႑မားတြင တနဖးမားႏင စတေနသေဘာထားမား၃.၃ ေပာရႊငဖြယမသားစဘ၀ ဖနတးျခငး ၆.၁ ေျပာငးလမႈမားႏင ဖမလကၡဏာ

အခနး ၃.၁ ေယာကားေလးတစဥးႏင မနးကေလးတစဥး အၾကား ကြာျခားမႈမားမာ အဘယနညး။ 3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ6

သငရး ၃

၁ Adapted from: WWRGE Manual-Cambodia by Rosalinda Terhorst et al. (ILO: Bangkok, 2004), Module 3.2 Values and Attitudes – Sexy Relay Race.

ရညရြယခက• အမးသားမားႏင အမးသမးမားအၾကား ဇ၀ေဗဒႏင လမႈ ကြျပားျခားနားမႈမားက သငယရန။ • ေျပာငးလလစတရပါက ကား/မ တနဖးမား၊ လမႈသတမတခကမားႏင အေလအကငမား က မသားစႏင လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး ေျပာငးလယ၍ရသည။

ဥးတညအပစကေလးသငယမား၊ လငယမား၊ လႀကးမား (လငယမားႏင လႀကးမားမ ကေလးမားက ခြထတထားသည။)

ၾကာျမငခနမနစ ၄၀

ထငခေနရာခထားမႈမားအပစလကေလကငခနးမားအတြက ယပသ႑ာန (သ႔) စက၀ငးျခမးပ ေနရာချခငး။

သငတနးသးပစၥညးမား• အနညးဆး Flipchart စာရြက ၃ ရြက (သ႔) ၂-၃ မတာအကယရေသာ စာေရးရနသငပနး၊ ေရာငစ Marker ၂-၃ ေခာငးႏင အမတအသားေပးေသာ တပေခြ တစေခြ (သ႔) ေျမျဖ

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညးအတခပမတစ - ကား/မ သာတညမမႈ သေဘာတရားမားႏင အဓပၸါယဖြငဆခကမား

သငတနးအစအစဥအဆငမား၁ ၁။ ပဆြၿပငပြ - ၁၅ မနစ ၂။ ေယာကၤားေလးမား/မနးကေလးမားႏငအမးသားမား/အမးသမးမား၏၀ေသသလကၡဏာ ရပမား ၃။ ဖမ (သ႔) ကား/မ - ၁၀ မနစ

ေလကငခနး ၃.၁.၁ ဘာက ေယာကားေလးဆတာက သတမတေစတာလ၊ ဘာက မနးကေလးဆတာက သတမတေစတာလ။3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

7အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

သငတနးသားမားက ပဆြၿပငပြတစခ ျပလပမညအေၾကာငး ေျပာပါ။ ကား/မ အေရအတြက အခးညစြာပါ၀ငေသာ အသငးႏစသငးခြပါ။ အသငးတစသငးစက ကားၿပးလင မ တစလညစအေနအထားျဖင တနးစရပ ခငးၿပး ပထမဆးလသည စတငမဥးအေနာကတြင စတငရရမညျဖစသည။ ၿပငပြစညးမဥးက ရငးျပၿပးမသာ သငတနးသားမားက Marker စတငေပးပါ။ ၿပငပြ၏ စညးမဥးမားက ေအာကပါအတငး ရငးျပပါ။ • အသငးတစသငးမ ေယာကားေလးပက ဆြရမညျဖစၿပး ကနအသငးမ မနးကေလးပက ဆြရမညျဖစသည။ ပက ဥးေခါငးမ ေျခေထာကအထ ဆြရမညျဖစသည။ • စတငရန အခကျပလကသညႏင တစၿပငနက အသငးတစသငးစမ ပထမဆးလတစဥးစသည မဥးတစေၾကာငးဆြၿပး စတငရမညျဖစသည။ ထ႔ေနာက ဒတယလဆသ႔ Marker က လႊေျပာငးေပးလကၿပးလင ဒတယလမ မဥးအသစတစေၾကာငး ဆြရမညျဖစသည။ ထနညးျဖင ဆြသြားရမညျဖစသည။ • အသငး၀ငမားအားလးသည အနညးဆးတစခါေတာ ၀ငဆြခြငရရမည ျဖစသည။ တစေၾကာငးဆြၿပးတငး ေနာကတစေယာကက Marker လႊ ေျပာငးေပးျခငးက အျမနျပလပရမညျဖစသည။ • အရငးလငးဆးပဆြျပႏငေသာ အသငးမ အႏငရမညျဖစသည။ အသငးတစသငးစမ ပထမဆးလတစဥးစသ႔ Marker တစေခာငးစေပးၿပး ၿပငပြ စတငေၾကာငး အခကေပးပါ။ ပမာ ရပလးေပၚလာၿပး အသငးတစသငးစမ အေသးစတမား စတငထညသညအခနတြင အခနအနညးငယသာ ကနေတာ ေၾကာငးႏင တကညလကည ျမနျမနဆြၾကရန ေၾကျငာပါ။ ပမားတြင ေယာကၤားေလး (အမးသား) ႏင မနးကေလး (အမးသမး) ၏ ရပပငး ဆငရာႏင လမႈပငးဆငရာ သြငျပငလကၡဏာမား အသးသးေပၚလာသည အခနတြင ပဆြၿပငပြက ရပပါ။ ၄ငးသြငျပငလကၡဏာမားတြင အမးသမး အတြက ရငသားမား၊ အမးသားအတြက မတဆတေမႊးႏင လညစလပ၊ လငအဂၤါမား၊ အမးသမးတစဥး၏ ကယ၀န (သ႔) ေကာေပၚရ ကေလး၊ အမးသားတစေယာက၏ မ႔ေနေသာ လကေမာငးၾကြကသားမား၊ ကြျပားေသာ အ၀တအစားႏင ဆပငပစမား စသညတ႔ပါ၀ငသည။

အဆင ၁ ပဆြၿပငပြ - ၁၅ မနစ

သငတနးအတြကျပငဆငမႈမား အခနးက အနညးဆး ၃ မတာ - ၆ မတာ အကယ ေနရာလြတရေစရန ရငးလငးပါ။ Flipchart ဘတ ၂ ခက ေနရာလြတ၏ တစဘကထပတြင ေထာငပါ။ ( Flipchart ဘတမားမရပါက တျခားဘတ (သ႔) နရအေပၚတြင Flipchart စာရြကက ကပပါ။ Flipchart တစခႏင တစခအၾကားတြင တစမတာခန႔ ျခားထားပါ။ Flipchart တစခတြင ေယာကၤားေလး ႏင ကနတစခတြင မနးကေလး (လငယႏင လႀကးအပစမားအတြက အမးသား ႏင အမးသမး) ဟ၍ ေရးပါ။ Flipchart ႏစခ၏ အေရ႕ဘက ၂ မတာအကြာရ ႀကမးေပၚတြင ေျမျဖ (သ႔) အမတအသားေပးတပေခြက အသးျပၿပး စတငမဥးတစေၾကာငးက သတမတေရးဆြပါ။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ8

သငရး ၃

သငတနးသားမားအားလးက ၄ငးတ႔ေနရာသ႔ ျပနထငေစ၍ ဆြထားသညပမားက ေဆြးေႏြးပါေစ။ • သငတနးသားမားက ေအာကပါတ႔က ေမးပါ။ • ပေတြက ထငထငရားရားရရ႕လား။ ဘာေတြက တသလ။ ဘာေတြက ကြျပားသလ။ • ေယာကားေလး (အမးသား) ပရ႕ ၀ေသသလကၡဏာရပေတြက ဘာလ။ • မနးကေလး (အမးသမး) ပရ႕ ၀ေသသလကၡဏာရပေတြက ဘာလ။ • မမတ႔ဆြထားသည ပတစခစ၏ေဘးဘကတြင (သ႔) Flipchart အသစ တစခစတြင ၄ငး၀ေသသလကၡဏာရပမားက ေရးခခငးပါ။ • လကၡဏာရပတစခစက သငတနးသားတစဥးခငးစက ဖတျပခငးၿပး ဆန႔ကငဘကလငတြင ၄ငးရပပငးဆငရာ (သ႔) လမႈလကၡဏာရပမား တညစြာရႏငသလား ေမးျမနးသြားပါ။

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

ကေလးမားဆြေသာ ရပပမားသည လငယႏင လႀကးမားဆြေသာ ပမားကသ႔ ၀ေသသလကၡဏာရပမား ထငထငရားရား ပါ၀ငႏငမညမဟတေပ။ အကယ၍ ကေလးမားဆြေသာပတြင ရပပငးဆငရာႏင လမႈလကၡဏာရပမား အနညးငယသာ ပါ၀ငေနေသးလင ေယာကၤားေလးႏင မနးကေလး ဟ၍ စဥးစားလကလင ၄ငးတ႔ေခါငးထေပၚလာသည အခက ၅ ခက က ထပမျဖညသြငးေရးဆြရန တြနးအားေပးပါ။ • သငတနးသားမားမ ေျပာငးလ၍ရသညဟ ေျပာေသာ လကၡဏာရပမားက မတသားထားပါ။ ဆန႔ကငဘကလင တြငလညး အလားတလကၡဏာရပရႏငသလား ဟေသာေမးခြနးက လကၡဏာရပတစခခငးစအတြကေမးျမနး သြားပါ။ ဥပမာ - ေယာကၤားေလးတစေယာကသည စကတ၀တႏငသလား၊ အမးသားတစေယာကသည ဆပငရညထားႏငလား၊ မနးကေလးတစေယာကသည ေဘာလးကစားႏငသလား၊ အမးသမးတစေယာက သည ရအရာရျဖစႏငသလား စသည။ လကၡဏာရပအေတာမားမားက မတသားၿပးသညဆပါက ေအာကပါတ႔ က ေမးျမနးပါ။ • ဘယလကၡဏာရပေတြက ဖ (သ႔) မ တစမးတညးအတြကလ။ (ဇ၀လကၡဏာရပမားျဖစေသာ မး ဆကပြားမႈႏင လငအဂၤါမား၊ ကယ၀န၊ ႏႈတခမးေမြး၊ မတဆတေမြး၊ လညစလပ) • ဘယလကၡဏာရပေတြက ေျပာငးလလ႔မရဘးလ။ (ေမြးဖြားစဥကပါလာေသာ ေဟာမနးေၾကာင ျဖစ သည ဇ၀ေဗဒ လငပငးဆငရာ ၀ေသသလကၡဏာရပမား) • ဘယလကၡဏာရပေတြက ဖ (သ႔) မ ႏစမးစလးမာ ေတြ႔ႏငသလ။ (ေမြးဖြားစဥကပါလာတာ မဟတ ဘေနာက ပငးဘ၀တြင သငယ၊ တးတကရရခသည ျပငပသြငျပငလကၡဏာမားႏင ပငကယ အရညအေသြး၊ မသားစ၊ အသကေမြး၀မးေကာငးႏင လမႈႈအခနးက႑မား) • လငႏင ကား/မ ကြျပားမႈ သေဘာတရားမားက ရငးျပပါ။ (အကဥးခပမတစ - ကား/မ သာတညမမႈဆငရာ သေဘာတရားမားတြင ၾကညပါ။)

အဆင ၂ ေယာကားေလးမား ႏင မနးကေလးမား (သ႔) အမးသားမားႏင အမးသမးမား ၏ သြငျပငလကၡဏာရပမား - ၁၅ မနစ

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

သငတနးသားမား၏ ယဥေကးမႈအယဆမားက သတျပပါ။ တစခ႕သငတနးသားမားသည လငအဂၤါပမားေရးဆြရန ရကေကာငးရကႏငသည။ တျခားေသာ ဇ၀လကၡဏာမား ထညသြငးေရးဆြထားလင ၄ငးအခကမာ ကစၥမရပါ။ လငအဂၤါပမားက အတငးမေရးဆြခငးပါႏင။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

9အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

အဆင ၃ လင (သ႔) ကား/မ - ၁၀ မနစ

သငတနးသားမားမ လငႏင ကား/မ က႑မားအၾကား ကြကြျပားျပား သရသညအထ ေလကငခနးက ဆကလကသငၾကားပါ။ သငတနးသားမားက တခ႕ေသာအဆမားအား ဖတျပမညျဖစေၾကာငးေျပာပါ။ တစခ႕အဆမားသည လင (ဇ၀ေဗဒ) ႏင သကဆငၿပး တစခ႕အဆမားသည ကား/မ (လမႈသတ မတမႈ) ႏင သကဆငမညျဖစသည။ သငတနးသားမားမ ဖတျပေသာ အေၾကာငးအရာသည လငအေၾကာငးဟ ယဆပါက ဘယဘကလကက ေျမႇာကျပရမညျဖစၿပး၊ ကား/မ ဟ ယဆပါက ညာဘကလကက ေျမႇာကျပရမည ျဖစသည။ အဆ တစခ၊ ႏစခက အစမးအေနျဖင ရြတျပၿပး သငတနးသားမား ကစားနညးသေဘာတရားက ေသခာစြာ နားလညသေဘာေပါကျခငးရမရ စစေဆးပါ။ ၿပးမသာ ေအာကပါအဆမားက တစခခငးစ ရြတျပသြားပါ။ • အမးသမးမားသည ကယ၀နေဆာငႏငသည။ (လင) • အမးသားမားသည ဆပငအတထားၿပး၊ အမးသမးမားသည ဆပင အရညထားသည။ (ကား/မ)• အမးသမးမားႏင မနးကေလးမားသည အမမႈကစၥမားႏင ကေလးမား အတြက တာ၀နရသည။ (ကား/မ) • ေယာကားေလးမားသည ကေလးႏ႔ဗးတကရသည။ (ကား/မ) • အမးသားမားတြင မကႏာအေပၚတြင အေမြးေပါကျခငး၊ ကယတြင အေမြးရျခငးႏင လညစလပရျခငး တ႔ရသည။ (လင) • ေကးလကေဒသရအမးသမးမားတြင ကေလးမားစြာရသည။ (ကား/မ) • ေယဘယအားျဖင အမးသားမားသည အမးသမးမားထကပၿပး အသ ၾသသည။ (လင) • အခ႕ႏငငမားတြင အမးသမးမားသည ခကျပတျခငး၊ ကနသြယျခငး အလပမားက ျပလပၾက ေသာလညး အျခားေသာႏငငမားတြင ၄ငးအ လပမားက အမးသားမားမ ျပလပၾကသည။ (ကား/မ) • ယခေခတတြင အမးသားမားႏင အမးသမးမားသည အသကႀကးမ လကထပလာၾကသည။ (ကား/မ) အဓကအသေပးခငသညအခကက အေလးေပးပါ။ • ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား၊ အမးသားမားႏင အမးသမး မားသည ဇ၀ေဗဒဆငရာ (ဥပမာ - မးဆကပြားမႈက ျပလပေပးေသာ

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

ေလကငခနးက ပမစတလႈပရားေပာရႊငစရာေကာငးေအာင ျပလပပါ။ သငတနးသားမား၏ မနးဆခကႏငကြလြႏငေသာ တျခားေသာ ယဥေကးမႈအဖြ႔အစညးမားတြငရေသာသမား၏ ရပပမား၊ ပေသကားခပခသတမတထားေသာ ကား/မ ပစအခနးက႑မားႏင ေသြဖညလကရသည ရပပမားအား ျပသျခငးမား ျပလပႏငသည။ ဥပမာ - အာရႏင အေနာကႏငငသားမား၏ ေဘာငးဘရည၀တဆငမႈက ျမနမာအမးသားမား၏ လျခည၀တဆငမႈႏင ႏႈငးယဥျပျခငး၊ မတညေသာ တငးရငးသားမးႏြယမားတြငရေသာ ေယာကၤားေလးမားႏင မနးကေလးမား၊ အမးသမးမားႏင အမးသားမား၏ ၀တစားမႈပစမား၊ စေကာလမးမား ၀တဆငသည စကတမား၊ ဆပငအရညထားေသာ တရတ အမးသားမားႏင ေယာကၤားေလးမား၊ အမးသားသနာျပ၊ အမးသမးေဘာလးသမား၊ အမးသမးေလယာဥမး၊ ခကျပတ၊ ကေလးထမငးခြန႔ေသာ အမးသား စသည…။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ10

သငရး ၃

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

ၿမ႕ေပၚရတခ႕သငတနးသားမားသည ခြစတျပျပငမႈႏင လငေျပာငးလမႈမားအေၾကာငး ေဆြးေႏြးေကာငးေဆြးေႏြးမည။ သငတနးနညးျပမားမာ ၄ငးေဆြးေႏြးမႈမားက ဖြငေပးသငေသာလညး အခနသပမကနေစရန၊ အျခားသငတနးသား မားက ဖယၾကဥသလမျဖစေစရန သတျပရမညျဖစသည။ အဆပါေဆြးေႏြးမႈမားေပၚေပါကလာပါက နညးပညာသည ကားႏငမအၾကား ရပပငးဆငရာ ကြျပားျခားနားမႈမားက နညးပါးေစရန စြမးေဆာငႏငၿပး တခ႕လမားတြင ေမြးဖြားစဥက လငအတငးမဟတဘ လငေျပာငးလသြားသညမားလညး ရသညဟ ရငးျပပါ။ သ႔ေသာလညး လတ႔ေမြးဖြားစဥ ကတညးကပါလာေသာ အေျခခအကဆးေသာ ဇ၀ေဗဒဆငရာ မးဆကပြားမႈ စြမးရညမားမာ ေျပာငးလယ၍မရေပ။ ခြစတဆရာ၀နမားသည မကလး၊ ႏာေခါငး၊ ႏႈတခမး၊ ရငဘက ႏင လငအဂၤါပစမားက ေျပာငးလယ၍ရသည။ ေယာကၤားတစေယာကသညအမးသမးေဟာမနးမားကယၿပး မနးမႏငတေတာငျပလပႏငသည၊ အမးသမးတစေယာက သည အမးသားေဟာမနးမားကယ၍ ေယာကားႏငတေအာငျပလပႏငသည။ သ႔ေသာ လငအဂၤါအသစမား ေျပာငးလ ထားေသာလညး ေယာကားအျဖစေမြးဖြားလာသသည သားအမမရႏငဘ ကေလးမေမြးႏင၊ ႏ႔မတကႏင သကသ႔ မနးမအျဖစေမြးဖြားလာသသည သတရညထတလႊတႏငမညမဟတေပ။

မးပြားအဂၤါႏင ေဟာမနးမား) ကြျပားျခားနားမႈ အနညးငယျဖင ေမြးဖြား လာသည။ ဥပမာ - အမးသားမားမ သတပးထတလႊတႏငၿပး အမး သမးမားမာ ကယ၀နေဆာင၍ ကေလးေမြးႏငသည။ • မးပြားသညလပငနးစဥမအပ ဖ ႏင မ ကြျပားမႈမားသည လ႔ဘ၀အတြငးမ အျခားအရာမားျဖစသည အျပအမမား၊ သေဘာထားမား၊ လမနငမသား စအခနးက႑မား၊ အ၀တအစား၊ အဆငတနဆာ ေရြးခယမႈ အေပၚ ကား/မ ခြျခားေဖာျပခကမား စသညတ႔အေပၚ လ႔အဖြ႔အစညး၏ လႊမးမး မႈေၾကာင ျဖစေပၚလာျခငးျဖစသည။ ထခြျခားတညရမႈမားသည လ႔အဖြ႔ အစညးတစခတညး အတြငးတြင လညးေကာငး၊ လ႔အဖြ႔အစညးတစခမ တစခအတြငးတြငလညးေကာငး၊ မးဆကတစခမ တစခအတြငးတြင လညးေကာငး မားစြာကြျပားျခားနားမႈရၿပး လတ႔တြင စတဆႏၵရပါက ေျပာငးလယႏငသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

11အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

၂ Source: GEMS Toolkit (ILO: Bangkok, 2010).

အကဥးခပမတစ - ကား/မသာတညမေစမႈဆငရာ သေဘာတရားမား ႏင အဓပၸါယဖြငဆခကမား၂

အကဥးခပမတစတြင အပငး ၂ ပငးပါ၀ငသည။ ၁။ ကား/မ သာတညမမႈ အေျခခမား ၂။ ကား/မ သာတညမမႈ မဟာဗဟာမား တ႔ျဖစသည။ အပငး ၁ ၏ အဓကသေဘာတရားႏင အသေပးလ ေသာ အေၾကာငးအရာမာ သငရး ၃ ႏင ၄ တြငပါရေသာ ကား/မေရးရာက အထးျပေသာ ေလကငခနးပါ အေၾကာငးအရာမားျဖစၿပး 3-R Kit တစေလာကလးတြင ၄ငးက လပမထားသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင လႀကးမာအားလး၏ ေန႔စဥဘ၀ႏင အလပမားတြင သာတညမမႈရရေအာင ေဆာငရြကရနလအပသည။ သ႔ေသာလညး ပညာေပးသ မား၊ သငတနးဆရာမားႏင သငတနးဥးစးေအာငရြကသ ေခါငးေဆာငမားအေနျဖင ကား/မ သာတညမမႈက မညသ႔ေအာငေအာငျမငျမင ေဆာငရြကရမညကလညးေကာငး၊ ကား/မ ေရးရာ ဆငရာ သငတနးမားေပးရာတြင အမားစေတြ႕ႀကရတတေသာ အခကအခမားက ဖယရားႏငရန အတြကလညးေကာငး ပမသရရနလအပသည။ အပငး ၂ တြင ကြမးကငေသာ ကား/မေရးရာ ဆငရာ ကယစားျပအေရးဆသမား၊ သငတနးဆရာမားႏင ေခါငးေဆာငမားျဖစလာေစရနအတြက ပမကယျပန႔ေသာ ကား/မ ဆငရာ သေဘာတရားမားႏင ထေရာကေသာ ကား/မ သာတညမမႈက ျမႇငတငရန နညးဗဟာမားက ထညသြငးထားသည။

အပငး ၁ ကား/မ သာတညမမႈဆငရာ အေျခခမား

ကား (သ႔) မ အျဖစ ေမြးဖြားလာေသာကေလးတစေယာကက လမႈစးပြားအဆင (သ႔) လတနးစား၊ မးႏြယစ (သ႔) လမး စသည အေရးႀကးေသာ အခကမားမ လ႔ဘ၀တစေလာကလးတြင လႊမးမးလကရသည။ ေယာကားေလး (သ႔) မနးကေလးအျဖစ ေမြးဖြားလာသတစေယာက၏ ဇ၀ေဗဒဆငရာ ကြျပားမႈမားသည အပေဖာ (သ႔) လပေဖာ ၀ငလာေသာအခါမသာ အေရးပါလာသည။ သ႔ေသာလညး ေမြးဖြားခနမစ၍ လ႔အဖြ႔အစညးအမးမးတ႔သည ေယာကားေလး (သ႔) မနးကေလးမားက မတညေသာ အခနးက႑မား၊ အရညအေသြးမားႏင အခြငအလမးမား ေပးလကရၾကသည။ လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး အမးသားမားႏင အမးသမးမား မညသ႔ျပမသငသညဟေသာ အေတြးအေခၚအေပၚတြင မတညလက ေယာကားေလးႏင မနးကေလးမား၏ အခနးက႑မားက ၄ငးတ႔လ႔အဖြ႕အစညးအတြငး လမေရးရာအရ သြတ သြငးလကၾကသည။ ဇ၀ေဗဒဆငရာကြျပားေသာ လငႏစခ၏ ထကသ႔ေသာ လမႈအဓပၸါယ ဖြငဆ ခကမားက ကား/မေရးရာ ဟေသာ ေ၀ါဟာရျဖင ေခၚျခငးျဖစသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ12

သငရး ၃

လငဆတာဘာလ။ ကား/မ ဆတာဘာလ။

• လင ဆသညမာ ေယာကားေလးႏင မနးကေလးမားအၾကား ဇ၀ေဗဒဆငရာ ကြာျခားခကျဖစၿပး ၄ငးသည ထာ၀ရ အမနတရားတစချဖစၿပးေျပာငးလယ၍ မရပါ။ ဥပမာ - အမးသမးမားသာ ကေလးေမြးႏငၿပး ေယာကားေလး မားသာ သတရည ထတလႊတ ႏငသည။

• ကား/မ ဆသညမာ လငႏစခအၾကား လမႈေရးရာဆငရာႏင ဆကဆေရးဆင ရာ ကြျပားမႈျဖစသည။ ၄ငးတ႔မာသငယ မႈေၾကာင ျဖစေပၚလာၿပး ယဥေကးမႈ တစခတညးအတြငး၊ ယဥေကးမႈတစခ ႏငတစခအတြငးအမးမးကြျပားလက ရၿပးအခနႏငအမလညးေျပာငးလလက ရသည။ ဥပမာ - ႏငငအမားအျပားတြင အမးသမးမားမ ကေလးထနးေကာငး ေသာအလပက လပၾကေသာလညး အမးသားမားမ ကေလးထနးေကာငး လာၾက သညကလညး ပမေတြ႔လာရ သည။

• လတ႔သည ေယဘယအားျဖင ေမြးရာပါ လငက ေျပာငးလမႈမျပၾကေသာလညး ၄ငးတ႔ စတဆႏၵရပါက မမတ႔မသားစႏင လ႕အဖြ႔အစညးအတြငး ကား/မေရးရာဆငရာခြျခားမႈ မားႏင ဆကဆေရးမားက ေျပာငးလယ၍ရသည။

မတညေသာယဥေကးမႈႏင ရးရာအစဥအလာအမးမးတြငရေသာ လမားသည မနးကေလး/အမးသမး ႏင ေယာကားေလး/အမးသားမား၏ ၀ေသသလကၡဏာရပမား၊ စြမးရညမားႏင ျပမေဆာငရြကပမားအေပၚတြင မတညေသာ အေတြးအေခၚႏင ေမာမနးခကမား ရၾကသည။ ဥပမာ - မနးကေလးဆနမႈ၊ ေယာကားဆနမႈ စသည။ ၄ငးအေတြးအေခၚမားသည အမးသမး/မနးကေလးႏင အမးသား/ေယာကားေလးမား၏ မမကယမမ မညသ႔မညပ ေဖာျပရ မညက လႊမးမးလကရသည။ ၄ငးတ႔တြင ေျပာဆ၊ ၀တစားဆငယငပအျပင ၄ငးတ႔အလပႏင ဘ၀အတြငးတြငရရသည အခြငအလမးမားလညး ပါ၀ငသည။ အခ႕ေသာ မသားစမား၊ ရပရြာမားႏင လ႔အဖြ႔အစညးမားတြင အမးသမး/မနးကေလးႏင အမးသား/ေယာကားေလးမား အတြက တငးၾကပေသာ အေတြးအေခၚမားႏင စႏႈနးမားရၾကၿပး ၄ငးတ႔သည တခါတရတြင အမးသမး/မနးကေလးအတြက အခြငအေရးမားက လကာဆးရာကၿပး တခါတရတြင အမးသား/ေယာကားေလးမား၏ အခြငအေရးမားကပါ အတားအဆး ျဖစေစလကရသည။ ၄ငးအေတြးအေခၚမားသည အမနတရားမဟတေသာလညး တခါတရတြင မသားစ၊ အလပခြင၊

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

13အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

ရပရြာႏင လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးတြငရေသာ အမးသမးမားႏင အမးသားမား၏ အမနတကယ ေဆာငရြကခကမားကသ႔ အသြငေဆာငလကရသည။၃ အမးသမး/မနးကေလးႏင အမးသား/ေယာကားေလးမား၏ အမနတကယ ေဆာငရြကခကမားႏင လတ႔ေခါငးထ တြငရေသာ ကား ႏင မဆသညမာ မညသ႔ျဖစသငသည၊ မညသညကလပႏငသည၊ မညသညက မလပႏငပါ၊ မညသ႔ျဖစသငသည၊ မညသ႔မျဖစသငပါ စသညတ႔ကၾကညလက အမနတညရမႈႏင ထငျမငယဆခက မားက ခြျခားနားလညရန အေရးႀကးေပသည။ • ကား/မ အခနးက႑ဆသညမာ လငႏစမး စလးမ အမနတကယ ျပလပေနေသာေဆာင ရြကခကမားျဖစသည။ ဥပမာ - ေယာကားေလး မားသည၄ငးတ႔ဖခငမားက အမအျပငလပငနး မားတြင ကလပရၿပး၊ မနးကေလးမားသည ၄ငး တ႔မခငမားက အမမႈကစၥမားတြငကလပရသည။ ကား/မ အခနးက႑ဆသညမာလ႔အဖြ႔အစညး အသးသးတြငရေသာကား/မဆငရာသတမတ တနဖးမား၊ စသတမတခကမားႏင ပေသကားခ ပစသြငးမႈမား ၏ တြနးအားေပးမႈေအာက တြငရၿပး ၄ငးသည အခနႏငအမ၊ ယဥေကးမႈ တစခႏငတစခအၾကား ေျပာငးလလကရသည။ • ကား/မ တနဖးမား၊ သေဘာထားမား၊ စထားသတမတမႈမားဆသညမာ မးဆကတစ ေလာကတြင အမးသားႏင အမးသမးဆသညမာ မညသ႔ျဖစသငသညဟေသာ လတ႔၏ အေတြးအေခၚမားက ဆလသည။ ဥပမာ - လ႔အဖြ႔အစညးအမားစတြင မနးကေလး မားသည နာခတတေသာ၊ ခစစရာေကာငးေသာ၊ ငခြငရေသာသမားျဖစၾကၿပး ေယာကား ေလးမားသည ရရငရမညျဖစၿပး မငေၾကြးသငေပ။

• ကား/မ ပေသကားခ ပစသြငးမႈ ဆသညမာ အမးသမး/မနးကေလး ႏင အမးသား/ ေယာကားေလးမားမာ မညသ႔ေသာစြမးေဆာငရညမားရသညက အခငအမာ ယၾကည ထားေသာအေတြးအေခၚတစရပျဖစသည။ ဥပမာ - အမးသမးမားသည အမမႈကစၥမားတြင ကြမးကငၿပး၊ အမးသားမားသည စကျပငလပငနးမားတြင ကြမးကငၾကသည။ (သ႔) ေယာကားေလးမားသည သခၤာေတာၾကၿပး မနးကေလးမားသည သနာျပ အတတတြင ကြမးကငၾကသည။ တခါတရတြင ပေသကားခသတမတခကမားသည မနတတၾကေသာ လညး ၄ငးတ႔သည မၾကာခဏမားယြငးေနတတၾကသည။ လ႔အဖြ႔အစညး အမားစတြင လငကြျပားမႈအေပၚ မတညၿပး ရရေသာအခြငအေရးမား မတညၾကပါ။ ဘျခားနားခကမား တညရေနသညမာ အမနပငျဖစသည။ ဥပမာ - ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမားအၾကား ပညာေရးလကလမးမမႈ၊ အမး သမးႏင အမးသားမား အၾကား အလပပမာဏ၊ အရငးအျမစမားႏင အကးအျမတမားအား လကလမးမမႈႏင ရရသးစြခြင၊ ဆးျဖတခကခမတမႈ အပငးတြငရေသာ အမးသား မားႏင အမးသမးမား၏ အခနးက႑ စသည။ ၄ငးအတြကေၾကာင ႏငငတကာလ႔အဖြ႔အစညမား၊ အမားစေသာအစးရ မားႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔ အစညးမားသည ကား/မ သာတညမမႈက ျမႇငတငရန ႏစၿမပလပကငလကရ ၾကသည။

၃ ေယာကားဆနမႈ (သ႔) မနးမဆနမႈဟေသာ အေတြးအေခၚသည “ဆန႔ကငဘကလငအခငးခငးသာ စြေဆာငေသာ”ဟေသာ သေဘာတရား အေပၚတြင မားစြာ အေျခတညသည။ သ႔ရာတြင တခ႕ေသာလမားသည ဆန႔ကငဘကလငက စတ၀ငစားၾကသမားမဟတဘ ကြျပားေသာ လငဆငရာစတ၀ငစားမႈ (သ႔) ကား/မ ရပတညေဖာျပခက ရၾကသမားျဖစသည။ (သငရး ၆၊ ေလကငခနး ၆.၁.၅ တြင လငဆငရာစတ၀ငစားမႈ ႏင ကား/မ ရပတညေဖာျပခကအေၾကာငး ပါရသည။)

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ14

သငရး ၃

• ကား/မ သာတညမမႈ (သ႔) လငႏစခအၾကား သာတညမမႈ ဆသညမာ လ႔ဘ၀အတြငး (သ႔) လပငနးခြငမားအတြငးတြင အမးသမ း/မနးကေလးႏင အမးသား/ေယာကားေလး မားအၾကား ညမေသာအခြငအေရးမား၊ တာ၀နမား၊ အခြငအလမးမား၊ ဆကဆပမား ႏင တနဖးထားမႈမား ရေစျခငးက ဆလသည။ ကား/မ သာတညမမႈဆသညမာမညသည အသကအရြယမဆ၊ မညသညလငမဆသည ဘ၀ေအာငျမငမႈမားက ဆြတယရန ညမ

ေသာ အခြငအေရးရရရမညဟ ဆလျခငးျဖစသည။ ဆးျဖတခကခမတမႈတြင ပါ၀ငခြငရ ၿပး တးတကမႈအကးရလဒမားက ရရခစားႏငေစရနအတြက လသားမားအားလးသည အရငးအျမစမားႏင အကးေကးဇးမားက ညမစြာ (သ႔) တရားမတစြာ လကလမးမခြင၊ ရရသးစြခြင ရရမညျဖစသည။ • ကား/မ သာတညမမႈက ျမႇငတငျခငး ဆသညမာ အမးသမး/မနးကေလးႏင အမးသား/ ေယာကားေလးမားအၾကား ညမေသာအကးရလဒမားႏင ခြေ၀မႈမား ရရေစျခငးက ဆလ သည။ သ႔မသာ လသားမားအားလး၏ ဂဏသကၡာက တေျပးညတနဖးထား ဆကဆရာ ေရာကၿပး မမတ႔အနာဂတအတြက အခြငအလနးေပးျခငးျဖင ပမေကာငးမြနေသာ ဘ၀မား က တကလမးႏငေစမညျဖစသည။ ၄ငးမာ အမးသမးမားႏင အမသားမားမာ တထပ တညးျဖစရမညဟ ဆလျခငးမဟတေပ။ အမးသမးမားႏင အမးသားမားမာ ကြျပားျခား နားႏငသည။ သ႔ေသာ ဘ၀တြငရေသာ အခြငအေရးမား၊ တာ၀န၀တရားမားႏင အခြငအ လမးမားက သာတညမရရရမည ျဖစသည။ ေယာကားေလးႏင မနးကေလး၊ အမးသားႏင အမးသမးအၾကားဆကဆပႏင ၄ငးတ႔၏ အလပအေပၚတနဖးထားပမားသည ကား (သ႔) မအျဖစ ေမြးဖြားလာမႈအေပၚတြင တညမမေနသငေပ။ အမးသားႏင အမးသမးမားသည တညေသာ လ႔အခြငအေရးႏင အလပခြငဆငရာအခြငအေရးမားက ရရခစားရလငေသာ လညးေကာငး၊ သာတညမ တနဖးထားဆကဆခရလငေသာလညးေကာငး၊ ၀ာာ၀န၀တ ရားမားႏင အခြငအလနးမား၊ အလပပမာဏ၊ ဆးျဖတခကခမတမႈႏင ၀ငေငြ တ႔က မမ တတ ခြေ၀ရရလငေသာလညးေကာငး ကား/မ သာတညမမႈက ေဆာငကဥး ႏငမည ျဖစသည။ ကား/မ သာတညမမႈက ျမႇငတငရနအတြက အဓကသတငးေပးခငေသာ အေၾကာငးအရာ ကား/မ သာတညမမႈက ျမႇငတငေသာ သငတနးမားတြင သငတနးတေလာက ေအာကပါ အဓကအခကမားက အသေပးရန လပမသငသည။ မဟတလင သငတနးမာ မထေရာကႏငပါ။ • ကား/မ သာတညမမႈက ျမႇငတငရနမာ လ႔အဖြ႔အစညးအားလး၏ တာ၀နျဖစသည။အမး သားမားႏင အမးသမးမားအၾကား တာ၀န၀တရားႏင အခနးက႑မား ဘကညမတေစရန မသားစမားႏင လ႔အဖြ႔အစညးမားအၾကား သေဘာတညမႈ တညေဆာက ၾကရနလအပ သည။ မးဆကအဆငဆငသညလညး အမတြငေသာလညးေကာငး၊ အလပခြငတြငေသာ လညးေကာငး၊ ရပရြာအတြငးတြငေသာလညးေကာငး ကား/မ သာတညမရရရန မညသ႔

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

15အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

၄ ILO သည ကား/မ ေထာကထားညႇာတာမႈ (Gender Equity) ဆသညက “အမးသားမားႏင အမးသမးမားအား ၄ငးတ႔၏လအပခက မားအရ မမတတ ဆကဆျခငး ဟ အဓပၸါယဖြငသည။ ၄ငးတြင ညညမမဆကဆျခငးအျပင အခြငအေရး၊ အကးခစားခြင၊ တာ၀န ၀တရားႏင အခြငအလမးမား၏ ပမာဏအလက ကြျပားစြာဆကဆသညလညး ရသည။” ABC of Women Workers’ Rights and Gender Equality by ILO (ILO: Geneva, 2000), p. 48.

ေဆာငရြကမညက သေဘာတညခကတစခ ထားရၾကရမညျဖစသည။ ကား/မ သာတ ညမမႈ ျမႇငတငမႈတြင အမးသားမားႏင အမးသမးမား ႏစဘကလးမ ပးေပါငးပါ၀ငလပ ေဆာငရန လအပသည။ • ကား/မသာတညမမႈကျမႇငတငျခငးသညလ႔အဖြ႔အစညးတစရပလးက အကးျဖစေစမည ျဖစသည။ တခါတရတြင အမးသမးမားကပမေရ႕ေရာကေအာင ေဆာငရြကေပးျခငးျဖင အမးသားမားထမ တစတရာက ယေဆာငသြားျခငးခရမညဟ စးရြ႕မႈမားရႏငသည။ သ႔ ေသာ ကား/မ သာတညမမႈက ျမႇငတငျခငးသည အမးသမးမားက ပမအခြငအာဏာႀကး ေအာင ျပလပေပးၿပး အမးသားမားက အခြငအာဏာနညးပါးေအာင လပေဆာငျခငး မဟတေပ။ အမးသမးမား ႏင အမးသားမားအၾကား သာတညမမႈက ျမႇငတငေပးျခငးသည ကား ႏင မ ႏစမးစလးက စြမးေဆာငရညျမႇငတငေပးရာကၿပး ႏစဥးႏစဘကစလးအတြက အရႈးမရေသာ အေျခအေန တစခက ေပးစြမးမညျဖစသည။

• ကား/မ သာတညမမႈက ျမႇငတငျခငးသည မနကနေသာလပရပတစခတညးမဟတေပ။ ပါးနပေသာလပရပတစခလညးျဖစသည။ ၄ငးသည ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈတြင အမးသားမားႏင အမးသမးမားက တရားမတစြာ သာတညမ ပါ၀ငေစရသာမက မသားစမားႏင လ႔အဖြ႔ အစညးမားအတြငးတြငရေသာ အရညအေသြးမားႏင အရငးအျမစမားက စးပြားေရးအျမင ျဖင ခငခနေဆာငရြကရာလညးကသည။

အပငး ၂ ကား/မ သာတညမမႈ မဟာဗဟာမား ကား/မ သာတညမမႈ (Gender Equality)၊ ကား/မ ေထာကထားညာတာမႈ (Gender Equity) ႏင တရားမတမႈ (Gender Justice) ဆသညမာ အဘယနညး။ မညမမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမားက တကဖကရနအတြက လအပေသာအစအမမားက ပစထတရာတြင အဖြ႔အစညးအမားစသည ကား/မ ေထာကထားညႇာတာမႈ (တရားမတမႈ)၄

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ16

သငရး ၃

ဆငရာ သေဘာတရားက မတဆကေပးၾကသည။ တခ႕ေသာအဖြ႔အစညးမားသည ေ၀ါဟာရ တစခကသာ သးလၾကၿပး တခ႕အဖြ႔အစညးမားသည Gender Equality ႏင Gender Equity က တစမးမဟတတစမး ေျပာငးလအသးျပၾကသည။ ၄ငးေ၀ါဟာရႏစခ၏ အဓကကြျပား ျခားနား ခကမာ ေအာကပါတငး ျဖစသည။ • ကား/မ သာတညမမႈ (Gender Equality) ဆသညမာ လင ႏစမးစလးအေပၚတြင အခြင အေရးႏင ဆကဆမႈက သာတညမေပးျခငးျဖစသည။ ထသ႔ေပးျခငးျဖင အမးသမးမားႏင အမးသားမား၊ မနးကေလးမားႏင ေယာကားေလးမားသည အေျခအေနအတတခငးတြင ဆးျဖတခကခမတမႈတြင ပါ၀ငခြငရလက တးတကမႈအတြက ညမေသာ အကးခစားခြင မားရရေစရမညျဖစသည။ • ကား/မ ေထာကထားညႇာတာမႈ (Gender Equity) ဆသညမာ ရလဒႏင အကးအျမတမား သာတညမေစမႈျဖစသည။ ကား (သ႔) မ လငကြႏစမးစလးက ၄ငးတ႔၏ လအပခက၊ ယဥေကးမႈအဟန႔အတားမားႏင တခ႕ေသာအပစမား၏ (ယခင) ကခြျခားဆကဆခရမႈ စသညတ႔က ထညသြငးစဥးစားလက တရားမတစြာဆကဆျခငးမးျဖစသည။ မနးကေလး မားႏင ေယာကားေလးမား၊ အမးသမးမားႏင အမးသားမားသည အစမတတြငသာမက အဆးမတတြငလညး တနးတအခြငအေရး ရရေစရမည။ • ကား/မ သာတညမ (Gender Equality) ႏင ကား/မ ေထာကထားညႇာတာမႈ (Gender Equity) ေ၀ါဟာရႏစရပ၏ ကြျပားျခားနားမႈက ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ ငကကားႏင ေျမေခြး သရပျပပတြင ၾကညႏငသည။ ၅

ဟးေရးေရးတနးက ငကကားတစေကာငႏင

ေျမေခြးတစေကာငရတယ။ ေျမေခြးဟာငကကားက သ႕အမက ညစာစားဖ ႔ ဖတတယ။ အစာက

ပနးကနျပားတစခပထ ထညေကြးတာေၾကာင ႏႈတသးအရညႀကးရတ ငကကားဟာအစာက

ေကာကမရဘးျဖစခတယ။ ေနာကတစေန႔မာပ

ငကကားဟာေျမေခြးက ညစာစားဖ ႔ဖတတယ။ ငကကားဟာ ပနးအးအရညတစလးတညး အစာကထညေကြးတအတြက လာတတ

ေျမေခြးဟာ စားမရဘး ျဖစခတယ။

၅ Source: Gender Awareness Handbook by Gender and Development for Cambodia (GAD/C: Phnom Penh, 2001).

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

17အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

ေျမေခြး၏လာႏင ငားကား၏ ႏႈတသးတ ႔သည အစာစားရနအတြကျဖစေသာလညး ပသ႑ာနမတညေသာေၾကာငမတညေသာနညးလမးမားလအပေပသည။ ၄ငးသညလတ႔ ၏ မတညေသာ လအပခကမားက ကယစားျပသည။ တခါတရတြင တညေသာ အခြင အေရး (ႏစဥးစလး ညစာစားခြင) ေပးေသာလညး (တရစာၦနတစေကာငႏင တစေကာင အစာစားပခငး မတညေသာေၾကာင) ရလဒသည မတမႈ၊ သာတညမမႈ ရမေနသညက ဤ ပျပငတြင ျပသထားသည။

• ကား/မ တရားမတမႈ (Gender Justice) ဆသညမာ အမးသားမားထက အမးသမးမားက နမကေစသည အမးသမးမားႏင အမးသားမားအၾကား ခြျခားဆကဆမႈ၊ မညမမႈမားက အဆးသတျခငးႏင တရားသျဖငျဖစေစျခငး ျဖစသည။ ကား/မ တရားမတမႈဗဟာတြင အမးသားမားႏင အမးသမးမားအၾကား အခြငအာဏာမညမမႈမားက ေျပာငးလေပးျခငး ပါ၀ငသည။ ဥးစားေပးအခကမားတြင အမးသမးမား၏ အခြငအေရးက ျမႇငတငေပးျခငးႏင အရငးအျမစမားက အမးသားမားနညးတ ရရလကလမးမလာေစေရး၊ အမးသမးမား၏ အသႏင “ေအဂငစ” မားကတညေဆာကေပးျခငးတ႔ပါ၀ငသည။ ထသ႔တညေဆာကေပး ျခငးျဖင ေရြးခယမႈမားျပလပႏငစြမးရလာျခငး၊ လမႈေရး၊ စးပြားေရးႏင ႏငငေရးအ၀ငးအ၀နး မားတြငးရ မ၀ါဒႏင ဆးျဖတခကခမတမႈ အပငးတြငရေသာ အဖြ႔အစညးမားသ႔ လကလမး မလာေစျခငးႏင ၄ငးအဖြ႔အစညးမားက အမးသမးမားအတြက တာ၀နခမႈရလာေစျခငး တ႔က ျဖစေပၚလာေစမညျဖစသည။

ကား/မ သာတညမမႈက အဓကထညသြငးစဥးစားထားေသာ နညးဗဟာမားမာ အဘယနညး။

ကား/မ သာတညမမႈက အဓကထညသြငးစဥးစားထားေသာ နညးဗဟာ (Gender Mainstream-ing Strategies – GMS) ဆသညမာ ေအာကပါတ႔အားျဖင အမးသားမားႏင အမးသမးမားက အကးခစားခြငရသမား၊ ပါ၀ငသမားႏင ဆးျဖတခကခမတသမားအျဖစ တညေသာအခြငအေရး၊ အခြငအလမးမားႏင ဆကဆပမားေပးရန ရညရြယျခငးျဖစသည။ • မ၀ါဒမား၊ အစအစဥမား၊ စမကနးမား၊ အဖြ႕အစညးေဆာငရြကေနမႈမားႏင ရသး မနးေျခ ေငြစာရငးမားတြင အမးသားမားႏငအမးသမးမား၏ ဥးစားေပးအရာမားႏင လအပခက မားတြင စနစတကစြာ၊ ရငးလငးတကစြာ ပါ၀ငေစျခငးျဖင ကား/မ သာတညမမႈကအဓက ထညသြငးစဥးစားလက ေပါငးစညးပါ၀ငေစျခငး။ • အမးသားမားႏင အမးသမးမား၏ မးဆကပြားမႈအခြငအေရးမားက ကာကြယရနႏင ကား (သ႔) မ (ေယဘယအားအျဖင အမးသမးမား - အဘယေၾကာငဆေသာ အမးသမး မားသည လမႈေရး၊ ႏငငေရး (သ႔) စးပြားေရးဆငရာ အခကအခမားက ႀကေတြ႔ရနအလား အလာ ပမားေသာေၾကာငျဖစသည။) တစဘကက စြမးေဆာငရည ျမႇငတငေပးျခငးျဖင လြနခေသာ (သ႔) ဆကလကျဖစတညေနေသာ ခြျခားဆကဆမႈမားက ျပျပငေျပာငးလရန ကား/မ ဆငရာ အထးျပေသာ အစအမမားက ပစထတျခငးႏင အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကျခငး။ • လကေတြ႔ကသညအျပင ဗဟာေျမာကေသာ ကား/မ လအပခကမားက လပမေစျခငး။ အဘယေၾကာငဆေသာ အလပခြငႏင မသားစမားအတြငးတြငရေသာ အမးသားမားႏင အမးသမးမား၏ အခနးက႑မားမာ မတညသညအတြက ၄ငးတ႔၏ လအပခကမားက လညး ခြျခားလပမရမညျဖစသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ18

သငရး ၃

လကေတြ႔ကသညအျပင ဗဟာေျမာကေသာ လအပခကဆသညမာ အဘယနညး။

လကေတြ႔ကေသာလအပခက ဆသညမာ စား၀တေန ေရးအတြက အေျခခလအပခကမား ျဖစသည အစား အစာ၊ ေရ၊ အမးအကာ၊ ၀ငေငြ၊ အ၀တအစားႏင ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ တ႔ကဆလျခငးျဖစသည။ အေျခခလအပခက မားက ျပညမေစျခငးဆသညမာ အမးသား မားႏငအမးသမးမား၏ ေနထငမႈႏင အလပအကငအေျခအေနမားကတးတက ေအာငျပလပ ေပးျခငးျဖစသည။

ဗဟာေျမာကေသာလအပခက ဆသညမာ အမးသားမား ႏင အမးသမးမားအၾကား သာတညမမႈႏင စြမးေဆာငရညျမႇငတငမႈက ဆလသည။ ဥပမာ - မသားစေစာငေရာကမႈႏင ဆးျဖတခကခမတမႈမားက ေ၀မထမးေဆာင ျခငး၊ ပညာေရးႏင သငတနးမားက သာတညမ လကလမးမေစျခငး။ ဗဟာေျမာက လအပ ခကမားက ျပညမေစျခငးသည မညမမႈမား က ျပျပငေျပာငးလျခငးျဖစသည

ကား/မ အထးျပတ႔ျပနေဆာငရြကမႈဆသညမာ အဘယနညး။

မနးကေလးမားႏင အမးသမးမား၊ ေယာကားေလးမားႏင အမးသားမားအၾကား လအပ ခကမားသည အမးမးကြျပားေပလမမည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ဇ၀ေဗဒဆငရာ လပေဆာင ခကမားႏင လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး သတမတခထားရေသာ ကား/မ စႏႈနးမား၊ တနဖးမား၊ ပေသကားခထားမႈမားႏင ျပမေဆာငရြကပမားေၾကာင လမႈမညမမႈမား ရေန ေသာေၾကာင ျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ကား/မ သာတညမမႈက ရရေစရနအတြက ပမလအပ သညအရာမားက ေဆာငရြကရနလသည။ • အမးသမးမားႏင အမးသားမား၏ ဇ၀ေဗဒလပေဆာငခကမားက အကာအကြယေပးရန အထးလအပသည။ အမးသမးမား မးဆကပြားမႈတြင ကနးမာစြာ မးဖြားႏငရနႏင မခငႏင ကေလးမား ကနးမာေစရနအတြက ကယ၀နမေဆာငမ၊ ကယ၀နေဆာငခနအတြငး ႏင မးဖြားၿပးခနတစေလာကတြင အထးဂရစကမႈမား လအပသည။ • ကား/မ တနဖးမား၊ စႏႈနးသတမတမႈမားႏင အေလအထမားေၾကာင ျဖစေပၚလာသည မညမမႈမားကလပမျခငး။ မညမမႈႀကးႀကးမားမားရေနပါကအမးသားမားႏင အမးသမးမား က သာတညမဆကဆရျဖင မလေလာကေတာပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ ရရငးစြမည မမႈမာ ဆကလကတညရေနမည (သ႔) ပမႀကးမားလာမည ျဖစေသာေၾကာငျဖစသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

19အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

ကား/မ အထးျပတ႔ျပနေဆာငရြကမႈတြင ေအာကပါအခက ၁ ခကစ (သ႔) အခကမား ပါ၀ငသည။ • အျပသေဘာေဆာငေသာ (သ႔) (လမး၊ အသားအေရာင စသည) ခြျခားဆကဆမႈ က ေကာလႊားေသာ တ႔ျပနေဆာငရြကမႈသည ယခငကရခေသာ (သ႔) လကရတညရေနေသာ ခြျခားဆကဆမႈမားကဖယရားသည ယာယအစအမတစရပျဖစသည။ ၄ငးသည ေယဘယ အားျဖင သတမတထားေသာ အခနကာလတစခအတြက စမကနးအစအစဥမားတြင ခြျခားဆကဆခထားရေသာ အပစမားပါ၀ငေစေရးအတြက ေဝစမား (သ႔) ရညစးသတမတ ခကမား ခမတျခငးျဖစသည။ ႏငငတကာအဖြ႔အစညးမားသည ထကသ႔သာ အျပသေဘာ ေဆာငသည ခြျခားဆကဆမႈက ကးေၾကာငးဆေလာၿပး စစမနေသာ သာတညမမႈ ရရေစ ေရးအတြက လအပသညဟ သေဘာတၾကသည။ • ကား၊ မ ႏစမးစလး လပေဆာငႏငေသာ ေဆာငရြကခကမားတြင အမးသမးမားပါ၀ငခြငက ယဥေကးမႈစႏႈနးမားႏင တနဖးမားမ ကန႔သတလကရသညအခါမးတြင အမးသမးအထး ျပ တ႔ျပနေဆာငရြကမႈကလအပသည။ ၄ငးသည အမးသမးမားက မမကယကမမ တနဖး ထားေလးစားမႈက ျမႇငတငေစလက အမးသမးတ႔က ဟန႔တားလကရသညမားက ကယ တငေဖာထတလက ရငဆငေကာလႊားရန နညးလမးမားက ပးေပါငး ေဖာေဆာင ႏငေစ မည။ • အမးသားအထးျပ တ႔ျပနေဆာငရြကမႈမာ လအပသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ကား/မ သာတညမေစေရးအတြက ကား (သ႔) မ ႏစဘကစလးမ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈမားလအပ သည။ အမးသားမားသည အထးသျဖင လငေယာကားမား၊ ဖခငမားႏင ဆးျဖတခကခ မတသမားအျဖစ အခြငအာဏာပငစးထားသမားျဖစေသာေၾကာင အမးသားမား ပမအသ အျမငရလာေအာင ျပလပေပးရနလသည။ ၄ငးတ႔သည အမးသမးမားႏင လကတြေဆာင ရြကလက ကား/မ သာတညမေစေရးအတြက တာ၀န၀တရားမားက ႏစျမပေဆာငရြက ၾကရန လအပသည။

ထအေျခအေနမားတြင ရရငးစြမညမမႈမားက ျပျပငဖယရားရနအတြက ကား/မ ဆငရာ အထးျပတ႔ျပနေဆာငရြကမႈမားက ျပလပရန လအပသည။ သ႔မသာ အားလးေသာသမား ၏ လအပခကမားက ထထေရာကေရာက ျပညမေအာငေဆာငရြကေပးႏငမည ျဖစၿပးဘ၀ တြငတညေသာအခြငေရးမား ရရေစမညျဖစသည။ မနးကေလးမားႏင အမးသမးမား သည ေယာကားေလးမားႏင အမးသားမားႏင ႏႈငးယဥလင အခြငအေရး နညးပါးေသာ အေျခအေနတြငရေနပါက ၄ငးတ႔ကဖြြ႔ၿဖးတးတကေအာငေဆာငရြကေပးရနမာ လအပေသာ နညးဗဟာတစရပျဖစသည။ ၄ငးနညးျဖင စြမးေဆာငရညျမႇငတငေပးရာေရာကၿပးမသားစ အတြငးရ လသားအသးသး၏ ဘ၀မား ပမသာယာ၀ေျပာလာေစမည ျဖစသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ20

သငရး ၃

ကား/မ အထးျပ တ႔ျပနေဆာငရြကမႈမားအတြက သာဓကမား

• ႏငငအမားစတြငဥပေဒအားျဖင ေယာကားေလးမားေရာ၊ မနးကေလးမားပါ ပညာသငခြင ရၾကေသာလညး ေကာငးမားတြင ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား၏ ေကာငး အပႏ မႈပမာဏမာ အျမတေစမတညေနေပ။ အဘယေၾကာငဆေသာ မဘမားသည မနးကေလး မားအတြက ပညာေရးမာသပအေရးမႀကး ဟ ေတြးေသာေၾကာငေသာ လညးေကာငး၊ ေကာငးေ၀းလင စတမခေသာေၾကာင မနးကေလးမားက ေကာငးမပ႕ျခငးေၾကာငေသာ လညးေကာငး ျဖစသည။ ထကသ႔ေသာ ကစၥရပမားတြင ေကာငးမား၌ ေယာကားမားႏင မနးကေလးမား ေကာငးအပႏမႈညမလာေစရနအတြက ေအာကပါလပေဆာငခကမားက ေဆာငရြကရန လအပသည။ • မနးကေလးမား ေကာငးအပႏမႈတးလာေစရနအတြက အခနအတငးအတာတစခ ရညစးသတမတျခငး • ဖခငမား၊ မခငမားႏင ကေလးမားအၾကား ပညာေရးႏင ပတသကသည သေဘာ ထားမားက ေျပာငးလယျခငး • မနးကေလးမား ေကာငးေ၀းေ၀းက သြားတကရာတြင စတခရေအာင ေဆာငရြက ေပးျခငး • ရပရြာအတြငး ေကာငးမားေဆာကလပေပးျခငး • အမးသမးႏင အမးသားမားသည ၄ငးတ႔ဘ၀အတြကႏင ရပရြာမား၊ လ႔အဖြ႔ အစညးမား၏ ဖြ႔ၿဖးတကမႈတြင ပါ၀ငခြငရေရးတ႔တြင သာတညမ ဆးျဖတခက ခမတပငခြငရသညဟ ေသာ အခကက ႏငငအမားစ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပဌာနးထားသည။ လကေတြ႔ တြငမ ႏငငအမားအျပားတြင ရပရြာႏင လ႕အဖြ႔ အစညးအတြက ဆးျဖတခကခမတလကရ ေသာ ေကးရြာ၊ ခရင၊ ခရငစႏင ႏငငေတာ အဆင ေကာမတမားတြင အမးသမးမားကယစား ျပမႈမာ အလြနနညးပါးကေတြ႔ရသည။ အေၾကာငးျပခကမာ အမးသမးမားသည အမမႈကစၥ မားႏင မအားလပဘ ရပေရးရြာေရး ကစၥရပမားမာ အမးသားမား၏ တာ၀နျဖစျခငးေၾကာင ဟ ဆသည။ ၄ငးမာ ရပရြာတြငး ဆးျဖတခကအမားစသည အမးသမးမားဆမ တကရက လာျခငးမဟတဘ အမးသမး မား၏ အျမငမား (၄ငးသည အမးသားမား၏အျမငမားႏင ကြလြေကာငးကြလြႏငသည။) က လလေလာကေလာက ထညသြငးစဥးစားျခငးမရျခငး က ျပသသည။ ထကသ႔ေသာ ကစၥရပမားတြြင မညမမႈမားက ေအာကပါတငး လပမႏင သည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

21အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

• အမားျပညသဆငရာကယစားျပအေရးဆမႈ၊ အမးသမးမားအတြက ဆႏၵမေပးရန လထအား တြနးအားေပးျခငး • ေကးရြာေကာမတမားတြငအမးသမးကယစားျပမႈမားရလာေစရန ရညစးခကမား သတသတမတမတထားရျခငး။ ဥပမာ - ေကာငမတ၀ငမား၏ အနညးဆးသးပတစ ပ သည အမးသမးအဖြ႔၀ငမားျဖစလာေစရမညျဖစၿပး ၄ငးပနးတငက ေရာကရေစ ရန အခနဇယားေရးဆြျခငး • အမးသမးမားက ေခါငးေဆာငေနရာတြင ေဆာငရြကလာႏငေစရန သငတနးမား ေပးျခငး

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ22

သငရး ၃

ေလကငခနး ၃.၁.၂ အမနျဖစတညမႈ (သ႔မဟတ) ထငျမငယဆခက

ရညရြယခကလင ႏင ကား/မ အခနးက႑မားႏငပတသကေသာ အမနျဖစတညမႈႏင ထငျမငယဆခကမားက ကြကြျပားျပားနားလညသေဘာေပါကေစရန။

ဥးတညအပစကေလးသငယမား၊ လငယမား။ လႀကးမား (လငယမားႏင လႀကးမားမ ကေလးမားက ခြထတထားသည။)

ၾကာျမငခနမနစ ၆၀ - ၇၀

ထငခေနရာခထားမႈမားအပစလကေလကငခနးမားအတြက ယပသ႑ာန (သ႔) စက၀ငးျခမးပ ေနရာချခငး။

သငတနးသးပစၥညးမားFlipchart စာရြက၊ marker ေဘာပငမား ႏင အမတအသားေပး တပေခြ

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၃.၁.၂ က အမနျဖစတညမႈ (သ႔) ထငျမငယဆခက ၃.၁.၂ ခ အမနျဖစတညမႈ (သ႔) ထငျမငယဆခကစာရြကအကဥးခပမတစ ကား/မ သာတညမမႈ သေဘာတရားမားႏင အဓပၸါယဖြငဆခကမား (ေလကငခနး ၃.၁.၁)

သငတနးအစအစဥအဆငမား၆ ၁။ အမနျဖစတညမႈ ႏင ထငျမငယဆခကမားအၾကား ကြျပားျခားနားခက - ၁၀ မနစ ၂။ အမနျဖစတညမႈဆတာဘာလ။ ထငျမငယဆခကဆတာဘာလ။ - ၁၀ မနစ၃။ အမနျဖစတညမႈ (သ႔) ထငျမငယဆခက ကစားနညး - ၂၀ - ၃၀ မနစ ၄။ ေလလာဆနးစစမႈႏင အႏစခပ - ၂၀ မနစ

၆ Adapted from: World Wise School by Peace Corps, Part 2: Developing Global Perspectives, Is That a Fact? URL: www.peacecorps.gov/wws/guides/looking/lesson24.html.

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

23အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

အဆင ၁ အမနျဖစတညမႈ (သ႔မဟတ) ထငျမငယဆခက ၾကားကြာျခားမႈ - ၁၀ မနစ

အဆင ၂ မညသညအရာက အမနျဖစတညမႈျဖစသနညး။ မညသညအရာက ထငျမငယဆ ခက ျဖစသနညး။ - ၁၀ မနစ

အမနျဖစတညမႈႏင ထငျမငယဆခကမားအၾကား ကြာျခားခကက သငတနး သားမားက မတဆကေပးပါ။ သငတနးသားမားက အဆ ၆ ခက ျပပါ။ ၆ ခတြင ၃ ခမာ အမနျဖစတညမႈ (F) ျဖစၿပး ကနသးခမာ ထငျမငယဆခက (O) ျဖစ မည။ မညသညအရာက အမနျဖစတညမႈ၊ မညသညအရာက ထငျမငယဆ ခကျဖစသညက မရငးျပမတြင ဥပမာအဆမားက သငပနးေပၚတြင ေရးသားပါ။ သငတနးသားမားႏင နးစပေသာဥပမာမားက ေရြးခယပါ။ ဥပမာ - ၁။ အာရသ အာရသားမားတြင ဆပငအေရာင အမညးေရာငရၾကသည။ (F)၂။ အာရရလမားတြင အလြနလပေသာ ဆေကသာရၾကသည။ (O)၃။ ကြႏပ၏ေကာငးတြင ဆရာအလအေလာကမရပါ။ (O)၄။ ကြႏပ၏ေကာငးတြင ဆရာ ၄ ေယာကရသည။ (F)၅။ သခၤာအခနသည အလြနပငးစရာေကာငးသည။ (O) ၆။ ကြႏပသည ေနာကဆးသခၤာစာေမးပြတြင ၆၅% သာရသည။ (F) သငတနးသားမားက မညသညအဆသည အမနျဖစတညမႈျဖစၿပး မညသည အဆသည ထငျမငယဆခကျဖစသညက ေမးျမနးပါ။ ေဖာထတၿပးသညႏငတစ ၿပငနက အမနျဖစတညမႈႏင ထငျမငယဆခကအဆမားက ေအာကပါအတငး ႏစျခမးခြလက ေရးသားပါ။

အမနျဖစတညမႈ ထငျမငယဆခက

၁။ အာရသအာရသားမားတြင ဆပငအေရာင အမညးေရာင ရၾကသည။၂။ ကြႏပ၏ေကာငးတြင ဆရာ ၄ ေယာကရသည။၃။ ကြႏပသညေနာကဆး သခၤာ စာေမးပြတြင ၆၅% သာရသည။

၁။ အာရရလမားတြင အလြန လပေသာ ဆေကသာရၾက သည။၂။ ကြႏပ၏ေကာငးတြငဆရာ အလအေလာကမရပါ။၃။ သခၤာအခနသည အလြန ပငးစရာေကာငးသည။

သငတနးသားမားက ေအာကပါေမးခြနးမားကေမးျခငးျဖင အမနျဖစတညမႈႏင ထငျမငယဆခကအၾကား ကြျပားမႈက စဥးစားေတြးေတာလာေအာင ျပလပပါ။ (အေသးစတရငးလငးခကက သငတနးအေထာကအကပစၥညး ၃.၁.၂ တြင ၾကညပါ။) ၁။ အဆသည အမနျဖစတညမႈျဖစေၾကာငးက မညသညအတြကေၾကာင ေျပာႏငသနညး။ ၂။ အဆသည ထငျမငယဆခကျဖစေၾကာငးက မညသညအတြကေၾကာင ေျပာႏငသနညး။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ24

သငရး ၃

၃။ အမနျဖစတညမႈႏင ထငျမငယဆခကအၾကား ကြာျခားခကက ဘာပါလ။ ၄။ အမနျဖစတညမ နင ထငျမငယဆခက မကြျပားလင သငဘာလပမလ။ ၅။ အမနျဖစတညမႈႏင ထငျမငယဆခကက ဘာေၾကာငကြကြျပားျပား သဖ႔ လတာလ။

အဆင ၃ အမနျဖစတညမႈ (သ႔) ထငျမငယဆခကကစားနညး - ၂၀ - ၃၀ မနစ

ကေလးမားအတြက - သငတနးအေထာကအက ၃.၁.၂ ခ မ အဆေပါငး ၂၀ က ႀကတငျပငဆငထားပါ။ အဆ တစခစက နပါတစဥ တစခစ (စစေပါငး ၁ - ၂၀ ထ) တပေရးလက စာရြကပငးအခ ၂၀ ျဖတၿပး တစခစက လပပါ။ လပၿပးလင ၄ငးတ႔က ပးထထညပါ။ • အခနးက ကေလးမားေျပးလႊားႏငရန ေနရာကယကယထားေပးပါ။• ကညေပးမညသ ကေလး ၃ ဥးက ဖတေခၚပါ။ ကေလးတစေယာကတြင “အမနျဖစတညမႈ”ဟေရးထားေသာစာရြကခတပါ။ ေနာကတစေယာက တြင “ထငျမငယဆခက” ႏင ကနတစေယာကတြင “မသပါ” ဟေရး သားထားေသာ စာရြကတစရြကစခတပါ။ ကေလးသးေယာကက အခနး တြငးရ ေထာင ၃ ေထာငတြင ရပေနေစရမည။ • (လပအားေပးေသာ ကေလး ၃ ေယာကကခနလက) ကနေသာကေလး မားက တစေယာကလင အဆတစခစႏႈကယဖ ႔ ေျပာပါ။ ကေလးမား အားလးအတြက မႏႈကရနအဆ မလေလာကလငလညး ကစၥမရပါ။ • အဆ ၁ က မညသရသလေမးၿပး ရသညကေလးက ကနသမားအားလး ၾကားေအာငအဆကဖတျပရနေျပာပါ။ အဆကၾကားၿပးသညႏင ကေလး မားအားလးသည “အမနျဖစတညမႈ” ၊ “ထငျမငယဆခက” ႏင “မသပါ” တစခခက ဆးျဖတလက ေထာငသးေထာငရ မမထငျမငရာ သကဆင ရာကေလးဆသ႔ ေျပးရမညျဖစသည။ • ထ႔ေနာက အဆ ၂ က မညသရသလေမးၿပး ပထမအစအစဥအတငး ထပမျပလပပါ။ ထ႔ေနာက အဆ ၃၊ ၄ စသျဖင ထပေၾကာျပလပသြားပါ။ အဆတစခစအတြက မညသညအတြကေၾကာင ထသ႔ဆးျဖတေၾကာငး က ကေလးမားက ေမးျမနးသြားပါ။ အေျဖအေပၚတြင ေကနပမႈမရပါက ဆန႔ကငဘကအျခမးမသမားအားနားလညလကခေအာင ျပနရငးျပခငး ျခငးမး ျပလပပါ။

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

စာမဖတတတေသာကေလးမားအတြက စာဖတတတေသာကေလး ၁ (သ႔) ၂ ေယာကကေသာလညးေကာငး၊ သငတနးနညးျပမားကေသာလညးေကာငး အဆက ဖတျပရနေနရာခထားပါ။ အခနရရမႈႏင သငတနးသားကေလးမား၏ သငယႏငစြမးအေပၚတြင မတညလက သငေထာကကစာရငးမ အဆ ၁၀ - ၁၅ ခေလာကကသာ ေရြးခယႏငသည။ (သ႔မဟတ) ဥးတညအပစႏင ပမသငေလာသည အဆအသစမားက ေရးသားႏငသည။ အလားတ လငယမားႏင လႀကးမားအတြကအဆမားသည လကေတြ႔ဘ၀အတြငးရ ကစၥရပမားက ပမထငဟပသငသည။ အဓကမာ သငတနးသားမားက လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးရ ကား/မ အခနးက႑မားႏင စပလဥးသည အေတြးအေခၚႏင လကေတြ႔ကငၾကေနမႈမားအေပၚ သးသပခက ပမထတလာႏငေစရနျဖစသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

25အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

လငယမားႏင လႀကးမားအတြက - အကယ၍ သငတနးသားမားသည ပညာအရညအခငး နညးပါးပါက ကေလးမားအတြကအသးျပ ေသာ ေလကငခနး မားကပ ျပနအသးျပႏငသည။ ထသ႔မဟတပါက ေအာကပါအဆငမားအတငး လပေဆာငပါ။ • သငတနးသားမားက ကား/မ ေရာေထြးပါ၀ငေနေသာ၊ ၄ - ၆ ဥးထပါ၀င သည အဖြ႔မားဖြ႔ပါ။ • အဖြ႔တစဖြ႔စသ႔ သငတနးအေထာကအက ၃.၁.၂.ခ၊ Flipchart စာရြက ႏင marker ေဘာပငမား ေ၀ပါ။ • အဖြ႔တစခစတြင သငတနးသားမားသည အမနျဖစတညမႈလား၊ ထငျမင ယဆခကလားဆသညက အတတကြ ေလလာဆနးစစ အေျဖထတရ မည။ အဆကေဆြးေႏြးရန မနစ ၂၀ ႏင Flipchart အေပၚတြင တငျပမႈ က ျပငဆငရနအတြက အခန ၅ - ၁၀ မနစ ေပးပါ။ • အဖြ႔အားလး ၄ငးတ႔တာ၀နၿပးဆးၿပဆသညနင ရလဒမားက မကႏာစ ညထငလကျပသရနေျပာပါ။ သငတနးနညးျပသညအဖြ႔မား၏ Flipchart စာရြကမားကအသးျပၿပး အဆတစခစအတြက အေျဖမားက ေဆြးေႏြး ပါ။ အေျဖတသည အဖြ႔မား၊ အေျဖကြသည အဖြ႔မားက ညႊနျပသြားပါ။ အဖြ ႔အမားစသည အဆမား၏ အမနျဖစတညမႈ၊ ထငျမငယဆခက အေျဖမားအေပၚတြင သေဘာတပါသလား။ အခ႕အဆမားအတြကဆး ျဖတရန အခကအလက ပမလအပပါသလား။

အဆင ၄ ဆနးစစေလလာမႈႏင အႏစခပ - မနစ ၂၀

အဆမားထတြင “အမနျဖစတညမႈ” အဆမားက ဥးစြာေလလာဆနးစစပါ။ (အေျဖ - အဆနပါတ ၂၊ ၄၊ ၁၂၊ ၁၄၊ ၁၆ ႏင ၁၈ တ႔သည အမနျဖစတညမႈ ၀ါကမားျဖစသည။) ထ႔ေနာက ကနရေနေသးေသာ အဆမားက အတတကြ ေဆြးေႏြးပါ။ အမနျဖစတညမႈႏင ထငျမငယဆခကမားအၾကားကြျပားမႈ ႏင အစြမား၊ ကား/မ အခနးက႑၊ တနဖးမား၊ စႏႈနးမားႏင ပေသကားခသတမတထားမႈမားန႔ ပတသကသည အျပသေဘာ (သ႔) အပကသေဘာ ထငျမငယဆခကမား ပါ၀ငေနသည အဆမားက အထးအေလးေပး ေျပာျပရမည (အကဥးခပ မတစ - ကား/မ သာတညမမႈဆငရာ သေဘာတရားမားႏင အဓပၸါယဖြင ဆခကမား၊ ေလကငခနး ၃.၁.၁ တြင ၾကညပါ)။ ကား/မဆငရာ အစြမား ႏင ပေသကားခသတမတထားမႈမား ပါ၀ငေနသည အဆမားက ဥပမာအ ျဖစအသးျပလက ၄ငးတ႔သည အမနျဖစတညမႈအေပၚ အေျခတည ထားျခငးမဟတေသာ အေတြးအေခၚႏင အယအဆမားမ ထပတလလ ျဖစေပၚလာျခငးျဖစေၾကာငးက ရငးလငးျပပါ။ အကယ၍ လအမးစက ထက သ႔ေသာ အေတြးအေခၚအယအဆမားက အမနအျဖစလကခလာၾကလင လ႔အဖြ႔အစညးႏင ၄ငးလ႔အဖြ႔အစညးအတြငးတြငရေသာ လတစဥးခငးစအတြက ထခကနစနာႏငသည။ ဥပမာ -

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ26

သငရး ၃

• မနးကေလးအမားစသည ပညာေကာငးေကာငးမသငၾကရပါ။ အဘယ ေၾကာငဆေသာ မနးကေလးမားအမေထာငျပေသာအခါ ပညာေရးမာ အေရးမႀကးေသာေၾကာငမလအပဟလ႔အဖြ႔အစညးမ ယဆေသာေၾကာင ျဖစသည။ • အမးသားအမးစသည အရကစြလာၾကသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ အမးသားမားသည ငယရြယစဥကပင အရကေသာကလာၾကၿပးအရက ေသာကျခငးမာ ေယာကၤားေလးအတြက ကစၥမရဟ လ႔အဖြ႔အစညးမ ယဆေသာေၾကာငျဖစသည။အရကစြေနေသာအမးသားမားမာ အလပ အကငရရနမလြယကေသာေၾကာင၄ငးတ႔၏မသားစမားသည အမတြငး ဆပမႈမားႏငအတ မားစြာထခကနစနာလကရသည။

ေလကငခနးက ေအာကပါအခကမားျဖင သးသပျပပါ။ • အမနျဖစတညမႈဆသညမာ သကေသျပလ႔ရႏငၿပး မညသမဆ သေဘာ တလကခႏငသည။ • ထငျမငယဆခကဆသညမာ အမနတကယျဖစတညေနသည အခက အလကမားအေပၚတြငအေျခတညထားျခငးမဟတေသာ၊ သကေသျပ ၍ မရႏငေသာ လတ႔၏ အျမင၊ ခစားခကႏင ယၾကညမႈမားျဖစသည။ • ကား/မ အခနးက႑ႏင ပတသကေသာ ထငျမငယဆခကမားႏင အစြ မားသည လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး မၾကာခဏတညရေနတတၿပး ၄ငးတ႔ သည ကား/မ မညမမႈက ထပေၾကာျဖစေပၚေစလကရသည။ • ေန႔စဥလေနမႈဘ၀တြင မမတ႔ၾကားသေနရသညမားက မျပတေလလာ ဆနးစစရနလအပသည။ ၾကားသသညအခကအလကတစခသညအမန ျဖစတညသည အေၾကာငးခငးရာတစခ ျဖစ၊ မျဖစ ဆနးစစႏငမသာ ပမ ေကာငးမြနေသာ ဆးျဖတခကမားက ခမတႏငမညျဖစသည။ ထသ႔ မဟတပါက ဆးျဖတခကအမားမားက ခမတမႏငၿပး အထငအျမငလြ မားမႈမား၊ တလြယဆခကမားမတဆင တျခားလမားႏင မမတ႔ကယ တငက ထခကနစနာေစႏငမည ျဖစသည။ • ထ႔ေၾကာင အမနျဖစတညေနမႈႏင ထငျမငယဆခကမားက ကြကြျပား ျပားသရနလအပၿပး မမတ႔မယၾကညမခငတြင ဟတ၊ မဟတ ဆနးစစရန အခကအလကမား ရာေဖြရမည ျဖစသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

27အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

သငတနးအေထာကအက ၃.၁.၂ က - အမနျဖစတညမႈ (သ႔) ထငျမငယဆခက

၁။ အဆတစခသညအမနျဖစတညမႈျဖစေၾကာငးကမညသညအတြကေၾကာငေျပာႏငသနညး။ အဆတစခသည သကေသျပ၍ရႏငရမည။ အမားမရရပါ။ ဥပမာ - ၂ + ၂ = ၄၊ အမးသမးမားသာ ကေလးေမြးႏငသည။ တနညးအားျဖင ၂ + ၂ သည ၄ သာျဖစရမည ျဖစသည။ အမးသမးမားသာကေလးေမြးဖြားႏငျခငးသညအမနျဖစတညေနသည သဘာ၀ ျဖစသည။

၂။ အဆတစခသညထငျမငယခကျဖစသညကမညသညအတြကေၾကာင ေျပာႏငသနညး။ အဆတစခသည သကေသျပ၍မရ (သ႔) အမနျဖစတညသည အခကအလကအေပၚအေျခ ခထားျခငးမရဘ လတစဥးတစေယာက (သ႔) လအပစတစစ၏ ခစားခက (သ႔) ယၾကည ခက အေပၚအေၿခခေနျခငး ျဖစသည။ ဥပမာ - ခမးသာေသာလမားသည ေပာရႊငၾကသည။ ၄ငးအဆသညမနေကာငးမနႏငသည။ မားေကာငးမားႏငသည။ မနေၾကာငးလညးသကေသ ျပႏငသည။ မားေၾကာငးလညး သကေသျပႏငသည။ သ႔ေသာ သကေသျပ၍မရႏငေသာ အယဆမားစြာရသည။ ဥပမာ - နဗၺာနကယၾကညျခငး၊ ေနာကဘ၀ႏင လ၀ငစားျခငး။

၃။ အမနျဖစတညမႈႏငထငျမငယဆခကမားအၾကားအဓကကြျပားျခားနားမႈမာအဘယနညး။

ထငျမငယဆခကမားသည အမနျဖစတညမႈအေပၚ သကေသခထားျခငးမရေသာအျမင သကသကသာျဖစသည။ တညေသာအေၾကာငးၿခငးရာ တစခအေပၚတြင လအမးမး၏ အျမငမား အမးမးကြျပားႏငသည။ ဥပမာ - ေမာေတာဆငကယစးျခငးအေပၚ လအမးမး ၏အျမငမား ကြျပားႏငသည။ ေပာစရာေကာငးသည။ ျမနသည။ အဆငေျပသည။စတလႈပ ရားစရာေကာငးသည။ အႏရာယမားသည။ တခ႕လမားသညလညး ၄ငးအေပၚ မညသည ထငျမငယဆခကမ ရေနမညမဟတေပ။ အကယ၍ ထငျမငယဆခကသည ခစားမႈတစခ ျဖစပါက မနရနမလအပသလ၊ မားရနလညးမလအပေပ။ မတညမႈသကသကသာ ရမည။ အျပနအလနအားျဖင အမနတညရမႈတစချဖစၿပး မနကနေၾကာငးလညး သကေသျပႏင လင လအားလးမ သေဘာတလကခရမညျဖစသည။ ဥပမာ - ၂ + ၂ = ၄ ႏင အမးသမးမားသာ ကေလးေမြးဖြားႏငသည။ ေမာေတာဆငကယမားတြင ဘးႏစလးရသည။ အဘယေၾကာင ဆေသာ မညသညေနရာတြငမဆ ေမာေတာဆငကယသည ဘးႏစလးသာရသည။ တစလး (သ႔) ေလးလး ရမေနပါ။ သ႔ရာတြင အမနျဖစတညမႈမားသည အေျခအေနႏင အခနအခါ အေပၚတြင မတညလက ေျပာငးလႏငသည။ ဥပမာ -ေလယာဥမားမေပၚခငက ရထား သည အျမနဆးေသာ ပ႔ေဆာငေရးနညးလမးျဖစသည။ (သ႔) ယခငက ကေလးမားသည မခင၀မးအတြငးတြငသာ သေႏၶတညႏငၿပး ယခအခါတြင ဓာတခြခနးအတြငးတြင သေႏၶ တညထားႏငသည။

၄။ အကယ၍ အဆတစခသည အမနျဖစတညမႈလား၊ ထငျမငယဆခကလား မေသခာလင ဘာလပမညနညး။

သကေသျပခကမားရာလက အတညျပႏငရန သတငးအခကအလကမား ထပမရယပါ။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ28

သငရး ၃

၅။ အဆတစခသညအမနျဖစတညမႈတစခ(သ႔) ထငျမငယဆခကတစချဖစသညကအဘယ ေၾကာင ကြကြျပားျပားသရန အေရးႀကးသနညး။

အဘယေၾကာငဆေသာ ေန႔စဥလေနမႈဘ၀တြင အထးသျဖင လအခငးခငးဆကဆရာ၌ အသအျမငဗဟသတႏင ေလးစားမႈသည အေရးႀကးသည။ မမတ႔သည ဆးျဖတခကအမား မားက ခမတမႏငၿပး အထငအျမငလႊမားမႈမား၊ တလြယဆခကမားမတဆင တျခားလမား ႏင မမတ႔ကယတငက ထခကနစနာေစႏငမညျဖစသည။ ဥပမာ - အကယ၍ လတစ ေယာကသည မးၿခမးသၾကားစဥတြင ကြငးျပငကယအတြငး ရပေနျခငးမာ အႏရာယမရဟ လြမားယၾကညေနပါက ထသသည မးႀကးပစခရမညအႏရာယရသည။ (သ႔မဟတ) တစစ တစခေသာ ေကးရြာ၊ ႏငင (သ႔) ယဥေကးမႈအပစမ လအားလးသည မေကာငးၾကဟ ယဆပါက (ဆငျခငတတေသာ လတစေယာကသည ၄ငးယဆခကမာ မားယြငးသညဟ သႏငသည။) ထသသည အျခားသမားႏင ဆကဆသညအခါ ျပနာမားစြာျဖစႏငသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

29အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

သငတနးအေထာကအက ၃.၁.၂ ခ အမနျဖစတညမႈ (သ႔) ထငျမင ယဆခကစာရြက

အဆတစခစအတြက သကဆငရာစာတငတြင အမန ( ) ျခစပါ။

စဥ အဆ အမနျဖစတညမႈ

ထငျမငယဆခက

ဆးျဖတရန

၁ အမးသမးမားႏင မနးကေလးမားသည ခသာသည၊ ႏးညသမေမြ႔သည၊ ၾကငနာတတသည။

၂ အမးသားမားသည အမးသမးမားထက ပမထြားၾကငးသည။ အရပပရညသည။

၃ ေယာကားမနလင မငရ။

၄ အမးသမးမားသာ ကယ၀နေဆာင ႏငၿပး ကေလးေမြးဖြားႏငသည။

၅ အမးသမးမားမာ အမးသားမားထက မဘေကာငး ပျဖစႏငသည။

၆ ေယာကားေလးမားသည အမမႈကစၥလပရနမလပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ ၄ငးမာ မနးကေလးမားႏင အမးသမးမား၏ အလပျဖစေသာေၾကာငျဖစသည။

၇ သားေယာကားေလးသည သမးမနးကေလးထကပၿပး အေရးႀကးသည။ အေၾကာငးမာ သားေယာကားေလး ႀကးလာလင မဘက ျပနလညေစာငေရာကမညျဖစ ေသာေၾကာင ျဖစသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ30

သငရး ၃

၈ မနးကေလးမားမာ ပညာအမားႀကးတတရနမလေပ။ အခနတနလင အမေထာငျပမည ျဖစေသာေၾကာငျဖစသည။

၉ အမးသားမားသည အမးသမးမားထက ေကးရြာက ပမေခါငးေဆာငႏငသည။

၁၀ အမးသားမားသည အမးသမးမားထက ဆးျဖတရာတြင ပမျပတသားသည။

၁၁ အမးသမးမားသည အမးသားမားထက ပမရးသားသည။

၁၂ ကယ၀နေဆာငအမးသမးတစေယာက သည ပငပငပနးပနးအလပလပျခငး၊ အရကေသာကျခငးႏင မးယစေဆးသးစြျခငးမား မျပရ။ သႏၶသားက ထခကႏငသည။

၁၃ မသားစက သားေယာကားေလး ေမြးမေပးႏငျခငးသည အမးသမး၏ အမားျဖစသည။

၁၄ သားေယာကားေလး (သ႔) သမးမနးကေလး ေမြးဖြားျခငးသည အမးသားတြငရေသာ Y ခရမဆမး အေပၚတြင မတညသည။

၁၅ ေယာကားတစေယာကအတြက အေရးႀကးဆးမာ ဥးေဆာငသျဖစရန၊ ေထာကပသျဖစရန ႏင မနးမတစေယာကအတြက အေရးအႀကးဆးမာ ဇနးမယားေကာငး ႏင မခငေကာငးတစေယာက ျဖစရနျဖစ သည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

31အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

၁၆ တစကမၻာလးတြင ေကာငးမေနေသာ မနးကေလးအေရအတြကမာ ေယာကားေလးအေရအတြကထက ပမားသည။

၁၇ မနးကေလးမားသည ေယာကားေလးမားထက အခကအျပတပေတာသည။

၁၈ တညေသာအလပပငျဖစေသာလညး အမးသားမားသည အမးသမးမားထက လပခ၊ လစာ ပရၾကသညက ႏငငအမားအျပားတြင ေတြ႔ရသည။

၁၉ အမးသားမားသည မသားစက အဓက ေထာကပေနရသမားျဖစေသာေၾကာင အမးသမးမားထက လပချမငသညမာ ကစၥမရပါ။

၂၀ အမးသားမားအရကမးသညမာ ပမနျဖစသည။ အမးသမးမား အရကမးလင ရပဆးသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ32

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၁

33အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

အခနး ၃.၂ ကား/မ အခနးက႑မားအတြက တနဖးမားႏင သေဘာထားမား

အေၾကာငးအရာဤအခနးသည မသားစႏင လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးတြငရေသာ ကား/မ အခနးက႑ႏင သကဆငသည တနဖးမားႏင သေဘာထားမားအေၾကာငးျဖစသည။ သငတနးသားမားသည ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား၊ အမးသားမားႏင အမးသမးမားအေပၚ ထားရသည တနဖးမားႏင သေဘာထားမားက ေဖာထတရမညျဖစသည။ ထ႔ေနာက ၄ငးတ႔ထမ မညသ႔ေသာ တနဖးမားႏင သေဘာထားမားက ဆကလကတညတေအာငထားရမည (သ႔) ျပျပငေျပာငးလသငသညက ဆနးစစေလလာရမည။ ထ႔သ႔ေလလာဆနးစစရာတြင ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမားက တညေသာအခြငအေရးမားေပးရနႏင ဘ၀တြင ကယပငဆးျဖတခကမား ခမတခြငရရနအတြက တရားမတမႈရေစမႈက ထညသြငးစဥးစားရမည ျဖစသည။

အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာ• လ႔အဖြ႔အစညးတြင အမးသားမားႏင အမးသမးမား၊ ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလး မားသည မညသ႔ျဖစသငသည၊ မညသညက လပႏငသည၊ မညသညက မလပသငစသည တ႔အေပၚတြင မတညေသာ တနဖးမား၊ သေဘာထားမား ႏင အေတြးအေခၚမား ရသည။ ထတနဖးမားႏင သေဘာထားမားသည လတ႔၏ ေတြးေခၚမႈ၊ ျပမမႈႏင ဘ၀အတြငး ေန ထငမႈမားအေပၚတြင မားစြာလႊမးမးလကရသည။ • ကား/မ အခနးက႑မားႏငပတသကေသာ အေတြးအေခၚမားသည ယဥေကးမႈတစခ ႏင တစခအၾကားႏင လ႔အဖြ႔အစညးတစခအတြငး အမးမးကြျပားလကရသည။ မးဆက တစဆကမတစဆက ေျပာငးလလာသည အခနတြငလညး ၄ငးတ႔သည အခနႏငအမ လကပါ ေျပာငးလလကရသည။ • မသားစမားႏင လ႕အဖြ႔အစညးမား၏ ေယာကားေလး၊ မနးကေလးဟ၍ ခြျခားသတမတ ထားေသာ ေမာလငခကမားသည ကေလးငယမား၏ဘ၀မားက လႊမးမးထားသည။ ထ ေမာလငခကမားသည ေယာကၤားေလးႏင မနးကေလးမားအား ၄ငးတ႔အမနလခငေသာ ေရြးခယမႈမဟတသည ေရြးခယမႈမားက တကရကေသာလညးေကာငး၊ သြယ၀က၍ ေသာလညးေကာငး လြမားေရြးခယမၾကေစသည။ • ေယာကားေလးျဖစသညျဖစေစ၊ မနးကေလးျဖစသညျဖစေစ ကေလးငယမားအားလးသည မမကယပငေတြးေခၚခြင၊ ေရြးခယခြငႏင မမတ႔ျပငးျပေသာ ဆႏၵရသညမားက ၾကေဆာင ခြငရရမညျဖစသည။

ေလကငခနးမား၃.၂.၁ ကြႏပသာ …. ျဖစခလင ၃.၂.၂ အမးသားသရေကာငးမားႏင အမးသမးသရေကာငးမား ၂.၂.၃ ကေလးမားတြငလညး အခြငအေရးမားရသည - ပစတာလႈ႔ေဆာပြ

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ34

သငရး ၃

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

သကဆငရာအခနးမား၁.၂ ကြႏပ၏ မသားစႏင ရပရြာ၃.၁ ေယာကားေလးျဖစရျခငးႏင မနးကေလးျဖစရျခငးအၾကား အဓကျခားနားခကမာ အဘယ နညး။ ၃.၃ ေပာရႊငေသာမသားစဘ၀ ဖနတးျခငး၄.၁ မသားစအတြငးတြင မညသက မညသညအလပမားက လပသနညး။ ၄.၂ မသားစအတြငးတြင မညသက ေျပာေရးဆခြငရသနညး။ ၆.၃ အခစႏင အမေထာငျပမႈ

35အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

ရညရြယခက• ယဥေကးမႈတစခတြငရေသာ ကား/မ အခနးက႑ႏင သကဆငသည တနဖးမားႏင သေဘာထားမားက ေဖာထတဆနးစစရန • ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား၊ အမးသားမားႏင အမးသမးမားအတြက တရား မတမႈရေစရန လအပသည ျပျပငေျပာငးလမႈမားက ေဖာထတရန

ဥးတညအပစကေလးသငယမားႏင လငယမား

ၾကာျမငခန ၄၅ - ၇၅ မနစ

ထငခေနရာခထားမႈမားU ပသ႑ာန (သ႔) စက၀ငးျခမး (ပေစာက)ပ မကႏာစည ေနရာခထားမႈႏင အပစလကလပေဆာငမႈမားအတြက အပစဖြ႔ထငသညပ

သငတနးသးပစၥညးမားFlipchart စာရြကႏင မာကာေဘာပငမား

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၁။ ငါသာ …..အျဖစေမြးဖြားလာရင …. အပစလကကစားမႈ - ၅ - ၁၀ မနစ ၂။ ေယာကားေလး (သ႔) မနးကေလးတစေယာက၏ ဘ၀လမးေၾကာငး - ၁၀ - ၁၅ မနစ ၃။ ေယာကားေလး (သ႔) မနးကေလးတစေယာက၏ ဘ၀လမးေၾကာငးက မေ၀ျခငး - ၂၀ - ၃၀ မနစ ၄။ အခြငအလမးမားနင ေမာလငခကမား၊ အႏစခပေဆြးေႏြးျခငး - ၁၀ - ၂၀ မနစ

ေလကငခနး ၃.၂.၁ ကြႏပသာ …..ျဖစခလင 3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ36

သငရး ၃

သငတနးသားမားက ၄ - ၆ ေယာကပါ၀ငေသာ ကားခညးပါ၀ငသည (သ႔) မခညးပါ၀ငသည အဖြ႔ငယမားခြပါ။ အနညးဆး ေယာကားေလးအပစ ၂ စႏင မနးကေလးအပစ ၂ စ ပါ၀ငေအာင ျပလပပါ။ အဖြ႔တစဖြ႔စက ေယာကားေလးတစေယာက (သ႔) မနးကေလးတစေယာက၏ ေမြးဖြားသညမ လႀကးျဖစလာသညအထဘ၀တေလာကအား အေရးႀကးေသာအပငးမားက ထညသြငးလက ေရးဆြခငးပါ။ ေလကငခနးက သငတနးသားမား ေသခာစြာနားလညေစရန ဘ၀လမးေၾကာငးတစခက ေအာကပါအေရးႀကးသညအခကမားထညသြငးလက ဥပမာအေနျဖင ေရးဆြျပပါ။ ေမြးဖြားသည အထနးအမတပြကငးပျခငး၊ ေကာငးသြားျခငး၊ အမမထြကခြာျခငး၊ အလပရျခငးႏင အမေထာငျပျခငး။ ဥပမာနညးနညးသာေပးပါ။ အပစတစစစအား ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ ေလကငခနးတစခစက ေပးပါ။ • ေလကငခနး ၁ - (မနးကေလးအပစ/မားအတြက) အကယ၍ သငသာ ေယာကားေလး တစေယာကအေနျဖင ေမြးဖြားလာ ခမယဆရင သငဘ၀ဘယလျဖစမလ၊ ဘယလျဖစဖ႔ ေမာလငသလ။ သင၏ ေယာကားေလးအျဖစ နာမညကသတမတပါ။ ၿပးရင ေယာကား ေလးဘ၀၏ ဘ၀လမးေၾကာငးက လကေတြ႔ႏင ထငဟပလက ေရးဆြ ပါ။ • ေလကငခနး ၂ - (မနးကေလးအပစ/မားအတြက) အကယ၍ သငသာ မနးကေလး အျဖစေမြးဖြားလာခၿပး သငအမမကမား အမနတကယျဖစလာမယဆရင ဘာလပမလ။ သင၏ မနးကေလးအျဖစ နာမညက သတမတပါ။ အပမကထမ မနးကေလး၏ ဘ၀လမးေၾကာငးက ေရးဆြပါ။ • ေလကငခနး ၃ - (ေယာကားေလးအပစ/မားအတြက) အကယ၍ သငသာ မနးကေလး တစေယာကအေနျဖင ေမြးဖြားလာခမယ ဆရင သငဘ၀ဘယလျဖစမလ၊ ဘယလျဖစဖ႔ ေမာလငသလ။ သင၏ မနးကေလးအျဖစ နာမညက သတမတပါ။ ၿပးရင မနးကေလးဘ၀၏ ဘ၀လမးေၾကာငးက လကေတြ႔ႏင ထပဟပလက ေရးဆြပါ။ • ေလကငခနး ၄ - (ေယာကားေလးအပစ/မားအတြက) အကယ၍ သငသာ ေယာကားေလး အျဖစေမြးဖြားလာခၿပး သငအပမက မား အမနတကယျဖစလာမယဆရငဘာလပမလ။ သင၏ ေယာကား ေလးအျဖစ နာမညက သတမတပါ။ အပမကထမ ေယာကားေလး၏ ဘ၀လမးေၾကာငးက ေရးဆြပါ။

အပစတစစစက သကဆငရာေလကငခနးမားႏင အသးျပရနပစၥညးမားေပးပါ (Flipchart စာရြကတစရြကႏင ေရာငစ marker၂ ေခာငး၊ ၃ ေခာငး)။ အပစတစစစက ေအာကပါတ႔က လပခငးပါ။ • ၄ငးတ႔လပေနေသာ ေလကငခနးတြင ေယာကားေလး (သ႔) မနးကေလး တစေယာကအတြက ဘ၀လမးတေလာက အေရးႀကးေသာ ျဖစရပမား က ေဆြးေႏြးေစျခငး

အဆင ၁ ငါသာ …..အျဖစေမြးဖြားလာရင …. အပစလကကစားမႈ - ၅ - ၁၀ မနစ

အဆင ၂ ေယာကားေလး (သ႔) မနးကေလးတစဥး၏ ဘ၀လမးေၾကာငး - ၁၀ - ၁၅ မနစ

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

37အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

မဂဏနးျဖစေသာ (နပါတ ၁ ႏင နပါတ ၃) ေလကငခနးမားေပးထားေသာ အပစမားက ေယာကားေလးႏင မနးကေလး၏ ဘ၀လမးေၾကာငးမားက ဥးစြာတငျပရနေျပာၿပး ေအာကပါေမးခြနးမားက သငတနးသားမားအားလးက ေမးပါ။ • မနးကေလးႏင ေယာကားေလးတစေယာက၏ ဘ၀လမးေၾကာငးႏစခ အၾကား အဓကကြာျခားမႈႏင တညမႈမားမာ အဘယနညး။ • (အမည) ေပးထားေသာ ေယာကားေလးႏင (အမည) ေပးထားေသာ မနးကေလး၏ ဘ၀လမးေၾကာငးမားသည ရပရြာထတြငရေသာေယာကား ေလး၊ မနးကေလး၊ အမးသားႏင အမးသမးမား၏ လကေတြ႔ဘ၀က ထငဟပမႈရပါသလား။ ရပါသည ဆပါက အဘယေၾကာငနညး။ မရပါဟ ဆပါက (အမည) မနးကေလးႏင (အမည) ေယာကားေလး၏ ဘ၀လမး ေၾကာငးတြင မညသ႔ေသာအေရးႀကးသည လကေတြ႔ကသညအျဖစအ ပကမား ထညသြငးရမညနညး။ • (အမည) ေယာကားေလးႏင (အမည) မနးကေလးကသ႔ေသာသမားက ေတြ႔ဖးပါသလား။ မညသေတြနညး။• မညသ႔တြင (အမည) ေယာကားေလးကသ႔ေသာ ဘ၀ရသနညး။• မညသ႔တြင (အမည) မနးကေလးကသ႔ေသာ ဘ၀ရသနညး။ သငတနးသားမားက ၄ငးတ႔ရပရြာအတြငးတြငရေသာ ေယာကားေလးတစ ေယာကႏင မနးကေလးတစေယာက၏ ဘ၀လမးေၾကာငးမားက ရႈျမငၿပးၿပျဖစ ေၾကာငး ေျပာပါ။ ထ႔ေနာက အၿခားအပစမားက အပမကထမ မနးကေလးႏင ေယာကားေလးအေၾကာငး တငျပခငးပါ။ စဂဏနး (ေလကငခနး ၂ ႏင ၄) ေလကငခနးမားေပးထားေသာ အပစမားက အပမကထမ ေယာကၤားေလးႏင မနးကေလး၏ ဘ၀လမးေၾကာငးမားက ဥးစြာတငျပရနေျပာၿပး ေအာကပါေမးခြနး မားက သငတနးသားမားအားလးက ေမးပါ။• အပမကထမ မနးကေလးႏင ေယာကားေလး၏ ဘ၀လမးေၾကာငးႏင လကေတြ႔ဘ၀ထတြငရေသာ ေယာကားေလးႏင မနးကေလးတ႔၏ ဘ၀ မားအၾကား အဓကကြာျခားမႈႏင တညမႈမားမာ အဘယနညး။

အဆင ၃ ေယာကားေလး/မနးကေလး၏ ဘ၀လမးေၾကာငးမားက မေ၀ျခငး - ၂၀ - ၃၀ မနစ

• Flipchart စာရြကအေပၚတြင ေယာကားေလး (သ႔) မနးကေလးတစဥး၏ ဘ၀လမးေၾကာငး တစခကသာ ေရးဆြပါေစ။ ထ႔ေနာက ဘ၀တေလာက အေရးႀကးေသာ ျဖစရပမားက မတသားခငးပါ။ မဥးေၾကာငးသည တစ ေျဖာငတညးျဖစေနရန မလပါ။ အပစအေနျဖင မဥးေၾကာငးက စက၀ငးပ၊ မဥးေကြး (သ ႔) ေၾကာငလမေလကားပ စသညျဖင မနးကေလး (သ ႔) ေယာကားတစေယာက၏ ဘ၀လမးေၾကာငးက အေကာငးဆးကယစားျပ သည ပစျဖင ႏစသကရာေရးဆြႏငသည။ • အဖြ႔ထမ တစေယာကက ေရးဆြထားေသာလမးေၾကာငးအေၾကာငးတင ျပခငးပါ။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ38

သငရး ၃

ေအာကပါေမးခြနးမားကေမးၿပး ေလကငခနးမားမ မညသညတ႔က သးသပမ သညကေမးျမနးပါ။ • မသားစႏင လ႔အဖြ႔အစညးမား၏ ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား ဆမ ေမာလငေသာအရာသည တညပါသလား။ • ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား၏ မညသညေမာလငခကမားက သေဘာတပါသလ။သေဘာမတဘးလ။ဘာေၾကာငတသလ။ ဘာေၾကာင မတသလ။ • မသားစမားႏငလ႔အဖြ႔အစညးအတြငးတြငေယာကားေလးႏင မနးကေလး မား အၾကား မညသညက တရားမတမႈရသနညး။ • ကယဘ၀ကယ ကယျဖစခငသလ ဘယေလာကပေဖာခြငရသညဟ ထငသလ။ • ဘယအရာေတြက ေျပာငးလဖ႔လသလ။ ျဖစႏငေအာင ဘယလလပႏင မလ။ • သငဘ၀မာ သငကလႊမးမးမႈအရဆးလက ဘယသလ။ • သငဘ၀က တျခားေသာအေတြးအျမငေတြက ဘယေလာကလႊမးမးမႈ ရတယလ႔ ထငသလ။• ဘယလအျမငမးက သငအေလးထားဆးလ။ ဘာေၾကာငလ။• သငဘ၀မာ ကယမလပခငတအရာတစခက သမားစတပကမာေၾကာင လပခရတာ မးရသလား။ ဘယလအရာေတြလ။ ဘာေၾကာငလ။ သငတနးသားမား၏ သငယေတြ႔ရခကမားကအကဥးခပၿပး ေအာကပါအခက မားျဖင အႏစခပပါ။ • မသားစမားႏင လ႕အဖြ႔အစညးမား၏ ေယာကားေလး၊ မနးကေလးဟ၍ ခြျခား သတမတထားေသာ ေမာလငခကမားသည ကေလးငယမား၏ ဘ၀မားက လႊမးမးထားသည။

အဆင ၄ အခြငအလမးမားႏင ေမာလငခကမား - အႏစခပသးသပခက - ၁၀ - ၂၀ မနစ

• ၄ငးတညမႈႏင ကြာျခားမႈမားကမညသ႔ထငျမငသနညး။ ၄ငးတ႔က ႀကက သလား (သ႔) မႀကကဘးလား။ ဘာေၾကာငႀကကသလ။ ဘာေၾကာင မႀကကသလ။ • အပမကထမေယာကားေလးႏင မနးကေလးက သင၏မသားစမ မညသ႔ ထငျမငမညနညး။ • အပမကထမ မနးကေလးႏင ေယာကားေလးကသ႔ ေနထငလကရေသာ သမားက တကယဘ၀ထတြင ေတြ႔ဖးပါသလား။ မညသေတြနညး။ • သငတ႔ရပရြာထတြင ထသ႔ေသာသမား ရပါသလား။ ထသတ႔က သငတ႔ ရပရြာမ မညသ႔ထငျမငမညနညး။ • အပမကထမ ေယာကားေလးတစေယာက၏ဘ၀မး မညသလခင သနညး။• အပမကထမ မနးကေလးတစဥး၏ဘ၀မး မညသလခငသနညး။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

39အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

• ထေမာလငခကမားသည ေယာကားေလးႏင မနးကေလးမားအား၄ငး တ႔အမနလခငေသာ ေရြးခယမႈမဟတသညေရြးခယမႈမားက တကရက ေသာလညးေကာငး၊ သြယ၀က၍ ေသာလညးေကာငး လြမားေရြးခယ မၾကေစသည။ • ေယာကားေလးျဖစသညျဖစေစ၊မနးကေလးျဖစသညျဖစေစ ကေလးငယ မားအားလးသည မမကယပငေတြးေခၚခြင၊ ေရြးခယခြငႏင မမတ႔ျပငးျပ ေသာ ဆႏၵရသညမားက ၾကေဆာင ခြငရရမညျဖစသည။ • ကေလးမားအားလးက ကယတငေတြးေတာဆငျခငတတရန၊ ကယတင ဆးျဖတခကခတတရန တကတြနးအားေပးဖ႔လအပသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ40

သငရး ၃

ရညရြယခက• ယဥေကးမႈတစခတြငရေသာ ကား/မ အခနးက႑ႏင သကဆငသည တနဖးမားႏင သေဘာထားမားက ေဖာထတဆနးစစရန • ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား၊ အမးသားမားႏင အမးသမးမားအတြက တရားမတမႈရေစရန လအပသည ျပျပငေျပာငးလမႈမားက ေဖာထတရန

ဥးတညအပစလငယမားႏင လႀကးမား

ၾကာျမငခနမနစ ၆၀ - ၉၀

ထငခေနရာခထားမႈမားမကႏာစညျဖစေစရန U ပသ႑ာန (သ႔) စက၀ငးျခမးပသ႑န ေနရာထငခငးႏင အပစလကလပေဆာငခကမားအတြက အပစဖြ႔ထငသညပစ

သငတနးသးပစၥညးမား• Flipchart စာရြကမားႏင marker ေဘာပငမား • သငတနးသားမား၏ ယဥေကးမႈ (သ႔) အျခားေသာ ယဥေကးမႈမားတြငရေသာ အမးသား မားႏင အမးသမးမားႏင ပတသကသည စကားပ ၁၀ - ၂၀ ခ • အမတအသားေပး တပေခြ ၅ - ၆ လပက တစဖြ႔တစဖြ႕လင တစလပစေပးပါ။

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညးအကဥးခပမတစ - ကား/မ သာတညမမႈဆငရာ သေဘာတရားမားႏင အဓပၸါယဖြငဆခကမား (ေလကငခနး ၃.၁.၁)အကဥးခပမတစ - ျမနမာႏငငႏင အေရ႕အာရႏငငမားတြငရေသာ ကား/မဆငရာ စကားပမား

သငတနးအစအစဥအဆငမား၁။ စကားပ ကားဆကကစားနညးက ကစားျခငး - ၁၅ - ၂၀ မနစ ၂။ စကားပမား၏ အဓပၸါယက ေဆြးေႏြးျခငး - ၁၅ - ၂၀ မနစ၃။ ကား/မ ဆငရာ ယဥေကးမႈ သရပျပမႈ (မျဖစမေနလပေဆာငရနမလ) - ၁၀ - ၂၅ မနစ၄။ အႏစခပေဆြးေႏြးျခငး - ၂၀ - ၂၅ မနစ

ေလကငခနး ၃.၂.၂ အမးသားသရေကာငးမားႏင အမးသမးသရေကာငးမား 3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

41အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

ျပငဆငမႈအဆင ၁ အတြက လင ႏစမးစလးႏင သကဆငသည အျပသေဘာႏင အပကသေဘာေဆာငေသာ ကား/မ ဆငရာ စကားပမားက ကားဆကကစားရနအတြက ျပငဆငထားပါ။ သငတနးသားမား၏ ယဥေကးမႈႏင အျခားယဥေကးမႈမားတြငရေသာ စကားပ အနညးဆးႏစခစက ျပငဆငပါ။ (အကဥးခပမတစ - ျမနမာႏငငႏင အေရ႕အာရႏငငမားတြငရေသာ ကား/မဆငရာ စကားပမားက ၾကညပါ။) • စာရြကအေပၚတြင ကား/မဆငရာ ဆရး (သ႔) စကားပ ၈ ခက ၂ လကမအရညရေသာ စာလးပႀကးႀကးျဖငေရးပါ။ ၿပးလင ထ႕ေနာက စကားပတစခစက ၀ါကအပငးမားျဖတလက (သ႔) စကားလးမားက ပငးျဖတလက ျပတၿပးသားအပငးမားက ကားဆကကစားရနအတြက ေရာေမႊလကပါ။ ဥပမာ - • လငေယာကားဆသညမာ / ဘရား/ သားသည/ အရငသခင • သမးတစေယာကသည/ တသည/ ထးတစလက/ မဘမားအတြက • ျမနမာႏငငႏင အျခားေသာႏငငမားမ စတ၀ငစားဖြယရာေကာငးေသာ စကားပမား ၄ - ၅ ခ ပါ၀ငေသာ အတြေပါငး ၅ - ၆ ချပလပပါ။ အျပသေဘာႏင အပကသေဘာေဆာငေသာ စကားပမားက ေကာငးမြနစြာ ေရာေထြးတြစပထားပါ။ တခ႕ေသာ အဖြ႔မားက တညေသာ စကားပမား ေပးႏငသည။

အဆင ၃ အတြက (မျဖစမေန လပေဆာငရနမလ) သငတနးသားမား၏ ယဥေကးမႈတြငရေသာ အမးသားမားႏင အမးသမးမား၏ အခနးက႑ ႏငသကဆငသည ရပသဖငမား၊ နာမညႀကးေသာ သခငးမား၊ ရးရာအကမား၊ ေရးေခတႏင ယခေခတ ပ၀တမား၊ ဇာတလမးမားႏင ရပရငမားတြင ပါ၀ငေသာ အမးသမးႏင အမးသား သရေကာငးမား၏ နမနာရပပမား စသညတ႔က ႀကတငျပငဆငထားပါ။ တြဖကနညးျပ (သ႔) သငတနးသားမားႏင တြဖကလက ေအာကပါ တငဆကျပသမႈ ၁ ခ (သ႔) ၂ ခက ျပငဆငပါ။ တငဆကျပသမႈတစခစသည သငတနးသားမား၏ လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးတြငရေသာ ကား/မ အခနးက႑မားက ထငဟပျပသရမညျဖစၿပး ၅- ၁၀ မနစထက ပမၾကာရပါ။ အဆင ၃ အတြက တငဆကျပသရနၾကာခနသည အမားဆး ၁၀ မနစသာ ျဖစရမည။ • အမးသား/ အမးသမးမားႏင ပတသကသည ေခတေပၚ (သ႔) ရးရသခငးတစပဒက ဆပါ။• အမးသားႏင အမးသမးသရေကာငးမားက ျပသေသာ ေခတေပၚ (သ႔) ေရးေခတ ဇာတလမးတတစခက တငဆကကျပပါ။ • အမးသားမား (သ႔) အမးသမးမား၏ ၀ေသသ လကၡဏာမားက ျပသေသာ ရးရာအက တစခက တငဆကကျပပါ။ • အမးသားမားႏင အမးသမးမား၏ ဆကဆေရးကျပသေသာ သခငးရပရင၊ ဇာတလမး (သ႔) ရပရငတစခက ျပသပါ။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ42

သငရး ၃

သငတနးသားမားက ၆ - ၇ ေယာကပါ၀ငေသာ ကားႏငမ ေရာေထြးပါ၀ငေနသည အဖြ႕မားဖြ႔ပါ။ အဖြ႔တစဖြ႔စက ကားဆကစာရြကပငး တစစစ၊ Flipchart စာရြကတစရြကႏင marker ေဘာပငအနညးငယ ေပးပါ။ အဖြ႔တစဖြ႔စသည ေအာကပါတ႔က ျပလပရမညျဖစသည။ • ကားဆကပဒစာမားမ စကားပမားက ဆကရန • ၄ငးတ႔ ယဥေကးမႈတြငရေသာ အမးသားႏင အမးသမးမားႏင ပတ သကသည သေဘာထား၊ အယအဆႏင တနဖးမားက ထငဟပသည ဆရး (သ႔) စကားပ အနညးဆး ၂ ခက ထပမျဖညစြကရန• ေအာကပါေမးခြနးမားက ေျဖရန ၁။ စကားပတစခစက ဘာကဆလတာလ။ ၂။ စကားပတစခစက အမးသား၊ အမးသမး၊ မနးကေလးႏင ေယာကားေလး ေတြအေၾကာငး ဘယလေျပာထားလ။ ၃။ ဒစကားပေတြက ဘယသေတြက တထြငခတယလ႔ထငလ။ ဘာေၾကာင တထြငခတယထငလ။ ၄။ ဒစကားပက အတတကာလမာ မနခသလား။ အခေရာ မနေသးလား။

ပထမဆးစကားပက သငတနးသားတစေယာကက ဖတျပခငးၿပး အဓပၸါယက ရငးလငးခငးပါ။ ထ႔ေနာက သငတနးသား တစေယာကၿပးတစေယာကက စကားပ ၈ - ၁၀ ခ ၿပးဆးသညအထ ဖတျပရငးလငးခငးပါ။ ကားဆကထားေသာ စကားပမားက အားလးျမငႏငရန ဘတအေပၚတြင ကပထားပါ။ အဆင ၁ မ ေမးခြနး ၂ - ၄ က အသးျပၿပး စကားပမားအေၾကာငး ေဆြးေႏြးမႈက ပပးပါ။ တခ႕ေသာစကားပမားသည တျခားေသာ ယဥေကးမႈႏင ႏငငမားမျဖစေသာ ေၾကာင သငတနးသားမားအေနျဖင ရငးျပႏငျခငးမရသညလညး ရႏငသည။ သငတနးသားမားက မညသညစကားပမားသည တျခားေသာႏငင (ယဥေကးမႈ) မျဖစသညက ေဖာထတခငးပါ။ ၄ငးေဖာထတမႈတြင သငတနးနညးျပမကညၿပး အဓပၸါယကရငးျပပါ။ ထသ႔ အလားသ႑နတညေသာ စကားပ (သ႔) ဆရးမား ရသလား ေမးျမနးပါ။ (စကားပကားဆကရာတြင တခ႕ေသာ ႏငငျခားစကားပ မားက ကယလမး၏ စကားပဟ ထငမတမသညမားရႏငသည။ အဘယ ေၾကာငဆေသာ ကယယဥေကးမႈတြငလညး ထသ႔ေသာ စကားပမား ရေနျခငး ေၾကာငျဖစသည။)

အဆင ၁ စကားပကားဆကကစားနညးက ကစားျခငး - ၁၅ - ၂၀ မနစ

အဆင ၂ စကားပ၏ အနကအဓပၸါယက ေဆြးေႏြးျခငး - ၁၅ - ၂၀ မနစ

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

43အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

သငတနးသားမားက ဤအဆငအတြက တငဆကမႈ ၁ ခ (သ႔) ၂ ခ ျပလပရန ေျပာပါ။ တငဆကမႈတစခစအတြက အမားဆးၾကာခနသည ၅ မနစျဖစပါေစ။ တငဆကျပသမႈမားက ေဆြးေႏြးပါ။ အမးသား၊ အမးသမးမားအေပၚ တနဖးႏင သေဘာထားမားက ဥးတညေဆြးေႏြးပါ။ တငဆကျပသမႈမားမ ၄ငးတ႔ယဥေကးမႈတြငရေသာ စျပသရေကာငးအမးသားႏင အမးသမးမာ မညသညပစျဖစသညက ေဖာထတခငးပါ။ ထ႔ျပင ၄ငးတ႔လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး အမးသားမားႏင အမးသမးမားအၾကား တရားမတမႈရပါသလား ေမးျမနးပါ။

ေအာကပါေမးခြနးမားက အသးျပၿပး ေလကငခနးမားက မညသ႔သးသပသညက ေမးျမနးပါ။ လငယမားႏင လႀကးမားအတြက • လ႔အဖြ႔အစညးသည အမးသားမားႏင အမးသမးမား၏ အခနးက႑က မညသ႔ရႈျမငသနညး။ အမးသားမားႏင အမးသမးမားမာ မညသ႔ျဖစ သငသည၊ မညသညက ျပလပႏငသည၊ မျပလပႏငပါ၊ ျပလပသင သည၊ မျပလပသငပါ။ • သင၏ယဥေကးမႈတြင အမးသားမားႏင အမးသမးမားအေပၚထား သညတနဖး၊ သေဘာထားမားႏင ပတသကၿပး တညသညအရာမားႏင ကြျပားသညအရာမား ရပါသလား။ ဥပမာေပးပါ။ • ၄ငးတနဖးမားႏင သေဘာထားမားသည အခနၾကာလာသညႏငအမ ေျပာငးလလာပါသလား။ သငမဘမား၊ အဘးအဘြားမားေခတႏငယခ ေခတႏႈငးယဥလင မညသ႔ျဖစသြားသနညး။• ယေန႔အခနထ မနကနေနေသးေသာ ေယာကားမားႏင မနးမမား၏ တနဖးမားမာအဘယနညး။ မညသညတနဖးမား ေျပာငးလသြားသနညး။• မမဘ၀မာ မညသ႔ေနထငမညနညး ေတြးေတာသညအခါ အမးသားႏင အမးသမး သရေကာငးမားႏင ပတသကသည ဆရးမားက စဥးစားမ သညမား ရပါသလား။ လႀကးမားအတြက• သငမာသားသမးရလင သင၏ တနဖး၊ သေဘာထားႏင ေမာလငခက မားသည သငသားသမး၏ ဘ၀လမးအတြငး ျပမမႈႏင ဆးျဖတခကခ မတမႈမားအေပၚ လႊမးမးမႈရေနမညဟ ထငပါသလား။ • တခါတရတြင သားသမးမားသည ၄ငးတ႔လပခငသညအရာမဟတ ေသာလညး မဘမား သေဘာကေအာင လကလပေပးသညအရာမား ရပါသလား။ မညသ႔ေသာ အရာမားနညး။ • မသားစႏင လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး ေယာကားေလးႏင မနးကေလး၊ အမးသားႏင အမးသမးမားအၾကား မတေသာ ေမာလငခကဆသည မာ အဘယနညး။

အဆင ၃ (မျဖစမေနျပလပရနမလ) ကား/မ ဆငရာ ယဥေကးမႈတငဆကျပသမႈ - ၁၀ -၂၅ မနစ

အဆင ၄ ဝငးဖြ႕ေဆြးေႏြးျခငး - ၂၀ - ၂၅ မနစ

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ44

သငရး ၃

• ကေလးမားက ၄ငးတ႔၏ဘ၀အတြက ေရြးခယမႈမားျပလပရာတြငမည မေလာကအထ လြတလပခြငေပးသငသညဟ ထငသနညး။ ေလကငခနးက ေအာကပါအခကမားျဖင အႏစခပပါ။ • လ႔အဖြ႔အစညးတစခစတြင အမသား၊ အမးသမး ႏင ေယာကားေလး၊ မနးကေလးမားက မညသ႔ျဖစသငသည၊ မညသညက ျပလပႏငသည၊ မညသညက မျပလပသင စသညျဖင ခြျခားသတမတထားေသာ တနဖး မား၊ သေဘာထားမားႏင အေတြးအျမငမားရၾကသည။ • ကား/မ အခနးက႑ႏင ပတသကသည အေတြးအျမငမားမာ လ႔အဖြ႔ အစညးတစခႏငတစခ ၾကားေသာလညးေကာငး၊ လ႔အဖြ႔အစညး တစခ အတြငးထတြငေသာလညးေကာငး အမးမး ကြျပားလကရသည။ ၄ငး တ႔သည အခနႏငအမ၊ မးဆကတစခမတစခ ေျပာငးလလကရသည။ ကား (သ႔) မ ၏ ဂဏသကၡာထပါးေစသည ေရးရးအစဥအလာဆရး၊ ေဆာငပဒႏင စကားပမားက အသးမျပပါႏင။ ေရးယခငကာလမားတြင မနးကေလးမားက နမပါးေသာအေနအထားတြင ထားခၾကသညက ဆရးမားအားျဖင သကေသထလကရၿပး ၄ငးကာလမားတြင အမးသား မားကအခြငအာဏာပေပးထားၿပး အကးစးပြားကလညး အကာအကြယ ေပးထားသည။ယခေခတတြငလ႔အဖြ႔အစညးႏငမသားစမားသညကလ ၾကြယ၀လာၾကၿပး ၄ငးအဆမားမာ အလပမျဖစေတာေပ။ အမးသမးမား သည တနးတ အခြငအေရးရရရမညျဖစၿပး အလပတာ၀နႏင မသားစ တာ၀နမားက ေ၀မထမးေဆာငရ မညျဖစသည။ အဆအမန႔ေဟာငးမား က လကရကာလႏငေလာညေအာင ျပျပငေျပာငးလရနလအပသည။ • လႀကးမားကသ႔ ေယာကားေလး၊ မနးကေလးဟ၍ ခြျခားေမာလငထား ေသာ လ႔အဖြ႔အစညးႏင မသားစမား၏ ေမာလငမႈမားေအာကတြင ကေလးငယမား၏ဘ၀မာ လႊမးမး ခထားရသည။ • ၄ငးဖအားမားသည ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမားကဘ၀တြင သတ႔အမနတကယလခငသညအရာမားမဟတသညမားကတကရက ေသာလညးေကာငး၊ သြယ၀က၍ ေသာလညးေကာငး ေရြးခယမေစ သည။ • ေယာကားေလးျဖစသညျဖစေစ၊ မနးကေလးျဖစသညျဖစေစ ကေလးငယ မားအားလးသည မမကယပငေတြးေခၚခြင၊ ေရြးခယခြငႏင မမတ႔ျပငးျပ ေသာ ဆႏၵရသညမားက ၾကေဆာင ခြငရရမညျဖစသည။ • ကေလးမားအားလးကကယတငေတြးေတာဆငျခငတတရန၊ကယတင ဆးျဖတခကခတတရန တကတြနးအားေပးဖ႔လအပသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

45အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

အကဥးခပမတစ - ျမနမာႏငငႏင အေရ႕အာရတြငရေသာ ကား/မ ႏငသကဆငေသာ စကားပမား

စကားပမား အဓပၸါယ

ျမနမာ၇ ၁။ “သားကသခင၊ လငကဘရား။”

၂။ “ငယေသာသမး ၾကးေသာ မး၊ ငယေသာသမး ၾကးေသာထး”

၃။ “ငယေသာ သား ၾကးေသာ ကား၊ ငယေသာသား ၾကးေသာ အား”

၄။ “သမးဆတာ မသားစထက အေကာငးဆးကြန။”

၅။ “ဘယေလာကပင အဆငအတနးနမတ မဘ က ေမြးဖြားတ သားျဖစပါေစ၊ မငးအတငပငခ ျဖစႏငတယ။”

၆။ “လငမရတ မနးမဟာ အလမရတ ရထားန႔ တတယ။”

၇။ “ေမာငတကပပငရလငကစား လင မရေသာ မနးမသည မတငတယ။”

ျမနမာ၁။ လငေယာကားႏင သားသည မသားစတြင အာဏာအရဆးေသာသမားျဖစသည။

၂။ သမးမားသည မသားစတြင မဘမားအတြက အကအညရေသာ သမားျဖစသည။

၃။ သားမားသည မဘမားက အကာ အကြယ ေပးေသာ သမားျဖစသည။

၄။ သမးမားသည မသားစအတြက အခေၾကး ေငြ မေပးရေသာ လပသားမားျဖစသည။

၅။ မညသညမသားစက ေပါကဖြားလာေသာ သားေယာကားေလးမဆ ဘ၀တြငတးတက ႏငၿပး ကယကကယေပါကေျမာကေအာင လပႏငသည။ ၆။ မနးမတစေယာကသည သတစဥးတညး ေန၍ မျပညစႏင။ သမသညမသားစ၀ငတစေယာက ျဖစရမည။ မနးမတစေယာကျဖစလာသညႏင အမေထာငျပၿပး ကယပငမသားစဘ၀က တညေထာငရမည။

၇။ မနးမတစေယာက၏ တာ၀နသည အေျခတက မသားစဘ၀ ထေထာငရန ျဖစသည။ သမ၏ တနဖးႏင ဂဏသည ဇနးမယား တစေယာက အေနျဖင ပးတြတညရ သည။

၇ Gender Equality Network (GEN), Raising the Curtain, Cultural Norms, Social Practices and Gender Equality in Myanmar, Yangon, 2015.

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ46

သငရး ၃

၈။ “မနးမေကာငးပနးပန တစပြငတညး။”

၉။ “ေယာကားေကာငးေမာငးမတစေထာင။”

၁၀။ “မနးမႏင ႏြားက သြားမသနားႏင။ မနးမ ဆတာ အရးကြေအာငရကမ အသညးစြ ေအာင ခစတယ။”

၈။ ကယကငတရားေကာငးမြနေသာမနးမတစ ေယာကသည ဘ၀တြငတစႀကမသာ လက ထပရမညျဖစသည။ (အဘယေၾကာငဆေသာ အမးသမးမားတြင တစဥးဆတစဥးျဖင လင ဆကဆမႈသည အေရးပါေသာ အခနးက႑ တြင ရသည။)

၉။ ေယာကားေကာငးတစေယာကသည ဇနး အမားႀကးရႏငသည။ (အဘယေၾကာငဆ ေသာ လအမားႏငလငဆကဆမႈသည ေယာကားတစေယာကအတြက အဆးဟ မရႈျမငျခငးေၾကာငျဖစသည။)

၁၀။ မနးမတစေယာကက ရကႏကျခငးသည “သငၾကားျခငး” (သ႔) “စညးကမးေပးျခငး” ျဖစသည။ (အမတြငးဆပအၾကမးဖကမႈ အျဖစ မရႈျမငေပ။)

တရတ၁။ “မနးမသည ေကာငးကငတစ၀ကက ပငစး သည။”

၂။ “သမးဥးတစေယာက ပငဆငထားျခငးသည ကြႏင ေျမမား ရျခငးထက အဖးထကတန သည။”

၃။ “သားတစေယာကပညာမတတလင အေဖ တာ၀နသာျဖစသည။”

တရတ၁။ ၁၉၆၀ ႏင ၁၉၇၀ ျပညႏစမားအတြငးေရပနး စားခေသာ တရတဆရးတစချဖစသည။ ဆလသညမာ မနးမသည ေယာကားမား အလပလပသေလာကလပႏငၿပးေယာကား ႏင ဒးတေဘာငဖက လပကငႏငသညဟ ဆလျခငး ျဖစသည။

၂။ သမးဥးတစေယာကရထားျခငးသညတျခား ပစၥညးဥစၥာမား ပငဆငထားျခငးထကပ ေကာငးသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ မသားစအတြကအကအညရေသာေၾကာင ျဖစသည။

၃။ မဘမားသညသားသမးမားက ပညာသင ေပးရမည တာ၀နရသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

47အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

လာအ ၄။ “သားတစေယာကေမြးထားျခငးသည ကန သညတစေယာကအတြက ၀ကတစေကာင ေမြးထားျခငးမး ျဖစသည။”

၅။ “လငေယာကားစားၿပးမ စားေသာမနးမ သည ျပည၀ေသာသျဖစသည။”

၆။ “ႏငငေရးက မနးမအေရးမဟတ။ အမမႈ ကစၥက ေယာကားအေရးမဟတ။”

လာအ ၄။ သားတစေယာကဆသညမာ သမားကေပး လကရမညသျဖစသာေၾကာငအခညးအႏး ရငးႏးျမႇပႏမႈတစချဖစသည။

၅။ လငေယာကားအား ဥးစြာေကြးေမြးရမည။

၆။ မနးမႏငေယာကားသည ကယႏင မဆင ေသာ အေရးကစၥမားက ၀ငမစြကရ။

ခမာ ၇။ “ေယာကားေတြက ပား၊ မနးမ ေတြက ပနးပြင။”

၈။ “ေယာကားေတြက စန (ေရႊ)၊ မနးမေတြက အ၀တျဖ။”

၉။ “မနးမမားသည ကမၻာႀကး၏ မခငမား ျဖစသည။”

၁၀။ “အေမေသတာထကစာရငအေဖသာ အေသ ခလကခင။”

ခမာ၇။ ေယာကားမားက မနးမမားရ႕အလႏင စြေဆာငသည။

၈။ ေယာကားမားသည မနးမမားထကပၿပး အဖးထကတနသည။ မနးမမား၏ဘ၀သည မစြနးထငးေစရ။ မနးမသညလကမထပမ တြင အပစစမႈက ထနးသမးထားရမည။ လကမထပမ အပရညပကျခငးသည မနးမ ၏ ဂဏသကၡာက ကဆငးေစသည။

၉။ မနးမမားသည မခငမားႏင ျပစပးေထာင သမား ျဖစသည။

၁၀။ မသားစရငသနေရးအတြက မခငမားသည အေရးအပါဆးသမားျဖစသည။

ထငး ၁၁။ “ေယာကားမားသည ဆငတစေကာငရ႕ ေရ႕ေျခေတြျဖစၿပးမနးမမားသညေနာကေျခ ေတြျဖစသည။” ၁၂။ “မခငသည သား၏ အ၀ါေရာငသကၤနးတြင တြခလက နဗၺနဘသ႔ တကလမးသည။”

၁၃။ “သမးမနးကေလးေမြးထားျခငးဟာ အမေရ႕ မာ အမသာေဆာကထားျခငးႏငတတယ။”

ထငး ၁၁။ ေယာကားမားသည ဥးေဆာငသျဖစၿပး မနးမမားသည ေနာကလကျဖစသည။

၁၂။ မခငသည သားက သာသနာေဘာငသ႔ ပ႔ေဆာငျခငးျဖင ကသလရႏငသည။

၁၃။ သမးမနးကေလးတစေယာက၏အျပအမဆး မားသည မသားစဂဏသကၡာက အလြယ တက ထခကေစႏငသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ48

သငရး ၃

ဗယကနမ၁၄။ “ေယာကားေတြဟာ အမန႔ နးကပတယ။ မနးမေတြဟာ မးဖေခာငန႔ နးကပတယ။”

၁၅။ “သမး ၁၀ ေမြးထားပါေစဥး ကေလးမရ ျဖစ မည။ သားတစေယာကေမြးထားမာသာ ကေလးရသည မညသည။”

ဗယကနမ၁၄။ ေယာကားမား အမအျပငထြကအလပလပ ေနစဥတြင မနးမမားသည အမတြငးတြင အလပလပေနၾကရသည။

၁၅။ သမးမနးကေလးထက သားေယာကားေလး ရရနမာ ပအေရးႀကးသည။

တငးရငးသားလမးစမား၁၆။ “အပျဖစတနး ဖခငစကားနားေထာငပါ။ အမေထာငကပါက လငေယာကားစကား နားေထာငပါ။” (Mien)

၁၇။ “အရးပ မနးမေၾကာကတယ။” (Mien)

၁၈။ “ဘယမနးမေကာငးမ ညဘကအျပင မထြက။” (Pagagernor or Karen)

၁၉။ “သား ၉ ေယာကပငရပါေစဥးလငေယာကား တစေယာကေလာက အဖး မတန။” (Hmong)

၂၀။ “သမးမနးကေလးေမြးထားျခငးသညငါးဆား နယက အမေရ႕မာထားထားသကသ႔ ျဖစၿပး သားေယာကားေလးေမြးထားျခငးသည ကြ ေကာငးရသကသ႔ျဖစသည။” (Tai Lue and Shan)

တငးရငးသားလမးစမား ၁၆။ အမးသမးမားသညဘ၀တြငေယာကားမား ၏စကားက နာခရမည။

၁၇။ ကယမနးမဘယလထငမလ ေတြးေၾကာက ေနေသာေယာကားသညရးမကရာကသည။

၁၈။ မနးကေလးမားသည အမတြငသာေနသင ၿပး မသငေလာသညအျပအမမားက ေရာငသငသည။

၁၉။ သားေတြေတာင လငေယာကားေလာက အေရးမႀကး။

၂၀။ သမးမနးကေလးမား၏မေကာငးေသာအျပ အမသည မသားစဂဏသကၡာက ကဆငး ေစၿပး ေယာကားေလးမားသည ထနး ေကာငးရခကသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၂

49အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

အေၾကာငးအရာဤအခနးသည သငတနးသားမားက မသားစဆကဆေရးမားႏင ပတသကၿပး နားလည၊ သရသတျပမေစရန အတြကျဖစသည။ သငတနးသားမားက မသားစေပာရႊငမႈအတြက အေရးႀကးေသာ အရာမားက ေဖာထတခငးၿပး မသားစ၀ငမား၏ အျပအမမားသည မသားစက မညသညသကေရာကေနသည၊ တစမသားစလး၏ ေပာရႊငမႈက မညသ႔ဘကညမတေအာင ျပလပသငသညက ေဆြးေႏြးေစမညျဖစသည။

အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာ• ေပာရႊငေသာမသားစတစစတြင ကနးမာေရးႏင လျခမႈ၊ စတပငးဆငရာ ဘကညမတမႈ၊ သာတညမမႈ၊ အလပတာ၀န၊ အလပပမာဏႏင ဆးျဖတခကခမတမႈမားက မေ၀မႈ တ႔ လအပသည။ ၄ငးအျပင ကေလးမားအပါအ၀င မသားစ၀ငတစဥးခငးစ၏ ဘ၀ဖြ႔ၿဖးတး တကမႈအတြက ေမာလငခကမားႏင အခြငအလမးမားလညး လအပသည။ • မသားစတစစ၏မေပာရႊငေသာအေျခအေနတစရပက ေျပာငးလယ၍ရသည။ အခ႕ေသာ မေပာရႊငသညအေျခအေနမားသည ပ၍ပငေျပာငးလရလြယကသည။ သ႔ေသာ မသားစ ၀ငမားအားလးသည ကနးမာျခငး၊ တာ၀နသျခငး၊ ဂရစကျခငး၊ ခစျခငး အျပနအလနေလး စားမႈရျခငးတ႔ရလင ေပာရႊငေသာ မသားစတစစ ျဖစလာမညျဖစသည။

ေလကငခနးမား၃.၃.၁ မသားစေပာရႊငမႈအတြက ဆႏၵမေပးျခငး

သကဆငရာအခနးမား၁.၂ ကြႏပ၏ မသားစႏင ရပရြာ၃.၁ ေယာကားေလးတစဥးႏင မနးကေလးတစဥးအၾကား ကြာျခားမႈမားမာ အဘယနညး။၃.၂ ကား/မ အခနးက႑ႏင ပတသကသည တနးဖးႏင သေဘာထားမား၄.၁ သငမသားစအတြငးတြင မညသက မညသညအလပက လပသနညး။၄.၂ သငမသားစထတြင မညသက ေျပာေရးဆခြငရသနညး။၆.၃ အခစႏင အမေထာငျပမႈ ၈.၁ ဆပအၾကမးဖကမႈ၁၁.၁ တာ၀န၀တရားမား

အခနး ၃.၃ ေပာရႊငေသာမသားစဘ၀ ဖနတးျခငး 3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ50

သငရး ၃

ရညရြယခက• မသားစဆကဆေရးမားတြင တစဥးခငးစ၏ သေဘာထားမားက သတျပမေစရန • မညသညအရာက မသားစက ေပာရႊငေစသညက နားလညေစရန

ဥးတညအပစကေလးမား၊ လငယမားႏင လႀကးမား

ၾကာျမငခန၄၅ - ၆၀ မနစ

ထငခေနရာခထားမႈမားေဆြးေႏြးရနအတြက U ပ႑ာန (သ႔) စက၀ငးျခမးပသ႑ာန ေနရာခထားမႈ၊ နရအေပၚတြင ရပပမားကပထားရမညျဖစၿပး ရပပမားအေရ႕တြင လမးေလာကရနေနရာရေသာ အခနး

သငတနးသးပစၥညးမား• မသားစအေျခအေနကတျပား ၁၂ ခက ၁ စ (သ႔) ၂ စစ (သငတနးအေထာကအက ၃.၃.၁ က) • ၁” X ၃” အနႏင အနက ကတျပားမား (သငတနးသားတစဥးခငးစအတြက အေရာငတစခက ၁၂ ကတစ) • မပး ၁၂ ပး (ဆႏၵမေပးကတျပားမားထညရန မညသညပးမဆရသည။)• အမတအသားေပး တပေခြ ၁ ေခြ

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၃.၃.၁ က - မသားစအေျခအေနကတျပားမား အကဥးခပမတစ - ကား/မ သာတညမမႈဆငရာ သေဘာတရားမားႏင အဓပၸါယဖြငဆခကမား (ေလကငခနး ၃.၁.၁)အကဥးခပမတစ - မသားစအတြငး အရငးအျမစမားႏင အကးအျမတမား

သငတနးအစအစဥအဆငမား၈

၁။ မသားစအေျခအေနကတျပားမားက မတဆကျခငး - ၁၅ မနစ

ေလကငခနး ၃.၃.၁ မသားစမေပာရႊငမႈအတြက ဆႏၵမေပးျခငး

၈ Adapted from: WWRGE Manual-Cambodia by Rosalinda Terhorst et al. (ILO: Bangkok, 2004), Module 3.1 Self Awareness – Vote for Change

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၃

51အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

သငတနးသားမားက မသားစအေျခအေနကတျပားမားကျပၿပး မသားစ၀ငမားက မတဆကပါ။ ဤမသားစတြင အေဖ၊ အေမ၊ အဘြား၊ သမး ၂ ေယာကႏင သား ၁ ေယာကဟ၍ စစေပါငး ၆ ေယာကပါ၀ငသည။ အႀကးဆးသမးသည ၁၆ ႏစ၊ သားသည ၁၂ ႏစႏင အငယဆးသမးသည ၂ ႏစျဖစသည။ ကတျပားမားသည မသားစအတြငး အခ႕အေျခအေနမားက ကယစားျပသည။ ကစားနညးက ပမေပာရႊငစရာေကာငးေစရန သငတနးဆရာမားသည မသားစ၀ငမားက အမညမားေပးႏငသည။

ကတျပားတစခစမအေျခအေနမားသည မသားစက ေပာရႊငေစမညလားဟ သငတနးသားမားက ေမးျမနးပါ။ ရပပ ၁၂ ပ၏ တစပစ ေအာကတြငေထာငထား ေသာ မပးမားအတြငး မထညျခငးအားျဖင ၄ငးတ႔ထငျမငယဆခကက ထတ ေဖာေစမည။ • ရပပတြငျပထားေသာ အေျခအေနသည မသားစက ေပာရႊငေစမည ဆရင အနေရာင စာရြကျဖင မထညရမည။• ရပပတြငျပထားေသာ အေျခအေနသည မသားစက ၀မးနညးေစမည ဆလင အမေရာင စာရြကျဖင မထညရမည။ ၄ငးအေျခအေနအမားစသည မသားစမားတြင ျဖစေလျဖစထရေသာ အေျခအ ေနမားျဖစသည။ အကယ၍ သငတနးသားမားမ မေပးရန ဆးျဖတရန ခကခေန ပါက ၄ငးတ႔မသားစတြင ထအေျခအေနျဖစေပၚမညဆပါက မညသ႔ျဖစမညက စဥးစားခငးပါ။ သငတနးသားမားက မညသ႔မေပးရမညက ရငး၊ မရငး ေမးျမနးပါ။ ကေလးငယ မားအတြက နမနာမေပးျပျခငးျဖင နားလညေအာငျပလပႏငသည။ သငတနး သားအားလးနားလညသညႏင တစၿပငနက သငတနးသားတစဥးခငးစက အနေရာငကတျပား ၁၂ ခႏင အမေရာငကတျပား ၁၂ ခ ေ၀ပါ။

အဆင ၁ မသားစအေျခအေနကတျပားမားက မတဆကျခငး - ၁၅ မနစ

အဆင ၂ မညသညဆႏၵမေပးရမညက ရငးျပျခငး - ၅ မနစ

၂။ မသားစအေျခအေနမားက မညသ႔မေပးရမညက ရငးျပျခငး - ၅ မနစ၃။ မသားစအေျခအေနမားက မေပးျခငး - ၅ - ၁၀ မနစ ၄။ မေရတြကျခငး - ၅ - ၁၀ မနစ၅။ ေဆြးေႏြးျခငးႏင အႏစခပျခငး - ၁၅ - ၂၀ မနစ

ျပငဆငျခငး

မသားစအေျခအေနကတျပား ၁၂ ခ (သငတနးအေထာကအက ၃.၃.၁ က) က အားလးျမင သာေသာေနရာ (သ႔) နရအေပၚတြင ခတဆြထားပါ။ ကတျပားတစခစေအာကတြင မပးတစပးစက ကလားထငတစလးစအေပၚတြင တငထားပါ။ မပးတစခစအေပၚတြင ကတျပားနပါတအလက အမတအသားေရးထားပါ။ ဥပမာ - မပးနပါတ ၁ က ကတျပားနပါတ ၁ စသည..။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ52

သငရး ၃

အဆင ၃ မသားစအေျခအေနမားအတြက ဆႏၵမေပးျခငး - ၅ - ၁၀ မနစ မေပးရာတြင လငျမနၿပး အစအစဥတကျဖစေစရန သငတနးသားမားက အတနးႏစတနး တနးစခငးၿပး တစတနးစက ရပပကတျပား၏ ဘယဘကႏင ညာဘကတြင ထားရေစရမည။ အတနးတစတနးစမ ပထမဆးလသည မပးထသ႔ အေရာငစာရြကကထညၿပး ေနာကထပပးတစပးသ႔ သြားရမည။ ဒတယ တစေယာကမ ထအတငး ျပလပရမည။ ထသ႔ တစေယာကၿပး တစေယာက ျပလပျခငးျဖင မပး ၁၂ ပးထသ႔ မညသမဆ မထညရနအခြငအေရးရရရန ျပလပေပးရမည။

မဆႏၵက ကညေရတြကေပးရနေျပာၿပး ဆႏၵမရလဒမားက ထတျပနပါ။ ဆႏၵမေရတြကမႈက အားလးက ရငးလငးစြာေတြ႔ျမငပါေစ။

အဆင ၄ ဆႏၵမေရတြကျခငး - ၅ - ၁၀ မနစ

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

အကယ၍ မေပးရနအတြက အနေရာငႏင အမေရာငကတျပားမားႏင မပးမားက ျပငဆငရနအခကအခရပါက နညးျပမားသည အေရာငမတေသာ marker ေဘာပငတစစစႏင အေျခအေနကတျပားတစခစေအာကတြင မေပးရနအတြက ကပထားေသာ စာရြကလြတတစရြကစက အသးျပႏငသည။

ဆႏၵမေရတြကမႈအတြက အႀကျပခကမား

ရပပကတတစခစေအာကတြင ၂ ေပရညေသာ ေဒါငလကမဥးေၾကာငးႏစေၾကာငးစက တစခႏငတစခ ၃ လကမျခား ၿပး အမတအသားေပးတတေခြျဖင မတသားပါ။ ကပသညဘကက အျပငဘကထားပါ။ ဘယဘကအျခမးရ ေဒါငလက တပတြင အနေရာငကတျပားကကတၿပး ညာဘကအျခမးရ ေဒါငလကတပတြင အမေရာငကပျပားကကပပါ။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၃

53အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

အဆင ၅ ေဆြးေႏြးျခငးႏင အႏစခပျခငး - ၁၅ - ၂၀ မနစ

ဆႏၵမရလဒမားက ထတေဖာၿပးသညႏင တစၿပငနက အပစအတြငး ရလဒကေဆြးေႏြးပါ။ လမးျပေမးခြနးမားမာ • ရပပတစခစကအားလးမေပးခပါသလား။ (ဆႏၵမအေရအတြက ကြာျခား ေနမႈမားလညး ရႏငသည။) • မညသညရပပတြင ရလဒတစခက ထငထငရားရားရရခသနညး (အမညးေရာင အမားဆး၊ အနေရာငအမားဆး)။ ၄ငးအေျခအေနသည မသားစအတြက ေပာရႊငမႈ (သ႔) မေပာရႊငမႈက ျဖစေပၚေစသညက အ မားစေသာ သငတနးသားမားမ သေဘာတပါသလား။ • မညသညရပပတြင မရလဒမား ေရာေထြးေနသနညး။ ၄ငးအေျခအေန သည မသားစအတြက ေပာရႊငမႈ (သ႔) မေပာရႊငမႈက အဘယေၾကာင ျဖစေစသနညး။ • အမညးေရာငကတျပားအမားဆးရေသာ ရပပမားတြငပါရေသာအေျခ အေနမားတြင မသားစက ျပနလညေပာရႊငေအာင ျပလပရနနညးလမး ရပါသလား။ မညသ႔နညး။ ေနာကဆးေမးခြနးက ေမးျမနးၿပး ေလကငခနးကသးသပပါ။ အကယ၍ မသားစတစစသည သစပငတစပငျဖစပါက မသားစ ကနးမာမႈ၊ ေပာရႊငမႈႏင ကလၾကြယ၀မႈမားအတြက အဓကအာဟာရမားမာ မညသညအရာတ႔ျဖစ မည နညး။ သစပငအျဖစတငစားလက အေျဖရရန ေဆြးေႏြးမႈမားျပလပပါ။ • ေပာရႊငေသာမသားစအတြက အဓကလအပေသာအရာမားက အတ ခပေျပာျပပါ။

ကနးမာျခငးႏင လျခမႈ • စားနပရကၡာႏင အျခားအေျခခလအပခကမား ကနးမာမႈႏင စတပငးဆငရာဘကညမတမႈ • မသားစက အခနေပးျခငး၊ တစဥးႏငတစဥးဂရစကျခငး၊ ခစျခငး၊ ေလးစားမႈထားျခငး၊ စတရညျခငးႏင ခြငလႊတျခငး သာတညမမႈႏင မေ၀မႈ • တာ၀န၀တရားမား၊ အခြငအလနးမား၊ အလပပမာဏမား၊ ဆးျဖတခကခမတမႈမားႏင ၀ငေငြမားက မေ၀ျခငး ဖြ႔ၿဖးတးတကခြငေပးျခငး • မသားစ၀ငအသးသး (အထးသျဖင ကေလးမား)၏ အနာဂတ ဘ၀အတြက ေမာလငခကႏင အခြငအလနးမား • အသကငယသညျဖစေစ၊ ႀကးသညျဖစေစ၊ ကားျဖစသညျဖစေစ၊မျဖစ သညျဖစေစ မသားစ၀ငအသးသးသည ေလးစားမႈျဖင ဆကဆခရခြင ရၿပး ၄ငးတ႔အနာဂတအတြက တးတကေအာင ၾကေဆာငခြငရရမည။ • မသားစတစစ၏ မေပာရႊငေသာအေျခအေနတစရပက ေျပာငးလယ၍ ရသည။ အခ ႕ေသာမေပာရႊငသညအေျခအေနမားသည ပ၍ပငေျပာငး လရလြယကသည။ သ႔ေသာ မသားစ၀ငမားအားလးသည ကနးမာျခငး၊ တာ၀နသျခငး၊ ဂရစကျခငး၊ ခစျခငး အျပနအလနေလးစားမႈရျခငးတ႔ ရလင ေပာရႊငေသာ မသားစတစစ ျဖစလာမညျဖစသည။

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ54

သငရး ၃

သငတနးအေထာကအက ၃.၃.၁ က - မသားစအေျခအေနကတျပားမား

လမးညႊနမႈမား - ေလကငခနးအတြငး အသးျပရနအတြက ေအာကပါရပပ ၁၂ ပက A-4 သ႔ A-3 စာရြကျဖင မတကးထားပါ။ စာအပ ၇ တြင ရပပမားက A-4 စာရြကျဖင သးျခားေပးထားသည။

၁။ မသားစထမငး၀ငး ၂။ မနကေစာေစာ

၃။ ေကာငးဆငးခနညေန ၄။ ညစာစားၿပး

၅။ စကားမားရနျဖစ ၆။ မသားစေငြေရးေၾကးေရး

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၃

55အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

ဘ၀ႏင မသားစတြငးရသာတညမေစမႈမား

၇။ ႏႈတဆကစကားေျပာျခငး ၈။ မသားစပနးျခထသ႔အလညအပတသြားျခငး

၉။ ေလာငးကစားျခငးႏင ေသာကစားျခငး ၁၀။ ေကာငးရမဘဆရာအသငးအစညးအေ၀း

၁၁။ အဖြားေနမေကာငးျဖစ ၁၂။ အခနးကဥးေလးအတြငးတြင မသားစ၀င အမားႀကး ရေနျခငး

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ56

သငရး ၃

အျခားဖတရႈေလလာစရာ စာအပအရငးအျမစမား

Carl, Greg & Chaiphech, Nonthathorn, Friends Tell Friends on the Street, Thai Red Cross Aids Research Centre: Bangkok, 2000.

Department for International Development (DFID), Gender Manual: A Practical Guide for De-velopment Policy Makers and Practitioners, DFID: UK, 1992.

Gender Equality Network (GEN), Raising the Curtain, Cultural Norms, Social Practices and Gen-der Equality in Myanmar, Yangon, 2015.

Haspels, Nelien & Suriyasarn, Busakorn, Promotion of Gender Equality in Action against Child Labour and Trafficking, ILO: Bangkok, 2003.

ILO, ABC of Women Workers’ Rights and Gender Equality, ILO: Geneva, 2000.

ILO, Gender Mainstreaming Strategies in Decent Work Promotion: Programming Tools, GEMS Toolkit, Bangkok, 2010.

Terhorst, Rosalinda, Haspels, Nelien, Gender and Development for Cambodia (GAD/C) & Ex-pansion of Employment Opportunities for Women (EEOW), Women Workers’ Rights and Gender Equality: Easy Steps for Workers in Cambodia (WWRGE Manual-Cambodia), ILO: Bangkok, 2004.

Useful Websites

Peace Corps, World Wise School, URL: www.peacecorps.gov/wws/

3-R

သငရး (၃)

အခနး ၃.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ58

သငရး ၃

Fundamental Principles and Rights at Work Branch (FUNDAMENTALS)

International Labour Organization4 route des MorillonsCH-1211 Geneva 22 – SwitzerlandTel.: +41 (0) 22 799 61 11Fax: +41 (0) 22 798 86 95

fundamentals@ilo.org - www.ilo.org/childlabour

ILO Yangon Office

No. 1 Kanbae (Thitsar) RoadYankin Township

Yangon – MyanmarTel: +(951) 233 65 39

Fax: +(951) 233 65 82

yangon@ilo.org - www.ilo.org/yangon

@ILO_Childlabour