BaUkMpraoQak saMklpna AaiNa baaMQakama iSaxaNa 6BBaa UUkkMMpp mmaaaaggaa --ddSSaa --kk ssaa UUccaannaaaa

BaUkMpadrmyaana vaastuSaas~Iya vaOiSaYTyaaMcaa [maartIMvar ksaa p`Baava pDtao?

vaastuSaas~Iya vaOiSaYTyaaMcao mah%va

BaUkMpadrmyaana [maartIMcaI vat-NaUk hI p`amau#yaanao BaUkMpIya bala jaimanaIpya-Mt kSaa

irtInao vaahUna naolao jaato yaasaaobatca %yaaMcaa ekMdr Aakar, Aakarmaana AaiNa BaUimatI

yaaMcyaavar p`amau#yaanao AvalaMbaUna Asato. mhNaUnaca, [maartIcaa AaraKDa tyaar haoNyaacyaa

vaoLIca vaastuSaas~& AaiNa saMrcanaa AiBayaMta yaaMnaI eki~tpNao kama k$na p`itkUla

zrNaarI vaOiSaYTyao TaLUna [maartIcaa ]%tma ivanyaasa (baahya$pNa Aqavaa

configuration) inavaDlao jaa[-la ASaI kaLjaI GaoNao AavaSyak Aaho. AmaoirkotIla naamaaMikt BaUkMp AiBayaMta kO. honrI Donkaoba yaaMnaI [maartIMcyaa ]%tma

ivanyaasaacao mah%va AcaUkpNao saaraMSa $pat maaMDlao Aaho, to Asao:- “jar Aaplyaalaa duba-la ivanyaasaava$na sau$vaat krayacaI Asaola tr sava- AiBayaMto ek

gaaoYT k$ Saktat tI mhNajao malamapT\TI krNao - Aist%vaatIla duba-la ]payaavar Sa@ya

tovaZI ]%tma sauQaarNaa krNao. yaaiva$Qd, jar AapNa caaMgalaa ivanyaasa AaiNa

saaMgaaDyaacyaa yaaogya `pNaalaIpasaUna sau$vaat kolaI, tr eKada duba-la AiBayaMtadoKIla

%yaaMcyaa AMitma kRtIlaa jaast nauksaanakark hao} SakNaar naahI.” vaastuSaas~Iya vaOiSaYTyao

saaOMdya-pUNa- AaiNa ]%tma kayaa-%mak saMrcanaa tyaar krNyaacaI tIva` [cCaca

vaastuSaas~&aMnaa sauMdr AaiNa klpnaa%mak saMrcanaa kilpt krNyaasaazI p`vaR%t krtat. kQaI kQaI [maartIcaa Aakar baGaNaa-yaacao laxa vaoQaUna Gaotao, tr kQaI kQaI

saMrcanaa%mak p`NaalaI %yaalaa maaohvaUna Takto AaiNa [trvaoLI saMrcanaa%mak p`NaalaI AaiNa

Aakar daonhI imaLUna tI saMrcanaa ]%kRYT banaivaNyaasa karNaIBaUt zrtat. tqaaip, [maartIcaa Aakar AaiNa saMrcanaa yaaMcyaa p`%yaokI inavaDIcaa tIva` BaUkMpadrmyaana

[maartIMcyaa kRtISaI mah%vaPaUNa- saMbaMQa Asatao. jagaBarat BaUtkaLatIla BaUkMpat maaozyaa

p`maaNaavar Jaalaolyaa saMrcanaacyaa xaitcaoo inairxaNa ho Apoixat ]%tma saMrcanaa%mak ivanyaasa

AaiNa TaLNyaasaarKo saMrcanaa%mak ivanyaasa AaoLKNyaasaazI baaoQap`t zrto. [maartIMcaa Aakar: [maartIMcaI ]McaI AaiNa payaacyaa Aakaracao maaozo gauNaao%tr

AsaNaa-yaa ]Mca [maartIMmaQyao jaimana hadrtaMnaa inamaa-Na haoNaarI laadIcaI ixatIja

halacaala jaast Asato (AakRtI 1 A). qaaoD@yaat BaUkMpacyaa had-yaaMdrmyaana AitSaya laaMba (AakRtI 1 ba), [maartIMvar xaitcaa maaoza p`Baava pDtao AaiNa

tlap`xaopat (plan) maaozo xao~ Asalaolyaa [maartI ]da. gaaodamao (AakRtI 1 k), yaaMcyaat stMBa AaiNa iBaMtIWaro Gaotlao jaaNaaro ixatIja BaUkMpIya bala mayaa-dopoxaa jaast

AsaU Sakto.

[maartIMcaa ixatIjaIya AaraKDa: saaQaarNapNao, tlap`xaopat saaoPyaa BaUimatI Aakaracyaa [maartIMnaI (AakRtI 2 A) tIva` BaUkMpadrmyaana caaMgalaI kRtI kolaI Aaho. tlap`xaopat punaSca Aat vaLNaa-yaa Aakaracyaa (AakRtI 2 ba) ]da. tlap`xaopat U, V, H AaiNa + Aakar Asalaolyaa [maartIMcao maaozyaa p`maaNaavar xait JaalaI Aaho. Anaokda [maartIMcyaa tlap`xaopatIla yaa AMtga-t kaop-yaaMcao duYpirNaama [maart daona BaagaaMmaQyao baaMQaUna TaLta yao} Saktat. ]da., tlap`xaopat L Aakaracyaa [maartIlaa ivayaaojana (separation joint) jaaoD do}na daona AayatakRtI Aakarat ivaBaagata yao} Sakto (AakRtI 2 k). naohmaI, tlap`xaop saaQaa Asalaa trIhI stMBa/ iBaMtI AaraKDyaat samap`maaNaat ivaBaagalyaa jaat naahIt. ASaI vaOiSaYTyao Asalaolyaa [maartIMnaa BaUkMpadrmyaanacyaa Qa@@yaanao pIL pDtao. yaa baabaIvarIla cacaa- puZIla Aaya. Aaya. TI. ko.- baI. ema. TI. pI. saI. BaUkMp maaga-dSa-k saUcanaa 7, BaUkMpadrmyaana [maartIMnaa pIL ksaa pDtao? yaa saUcanaot krNyaat AalaI Aaho.

[maartIMcaa }Qva- AaraKDa: [maartIMmaQyao ivaivaQa laadItlaacyaa patLIt inamaa-

Na Jaalaolao BaUkMpIya bala itcyaa ]McaIWaro jaimanaIkDo AgadI javaLcyaa maagaa-nao AaNaNao

AavaSyak Aaho; yaa bala sqaanaaMtirt krNaa-yaa maagaa-maQyao kuzlyaahI p`karcao

ivacalana ikMvaa KMDna (deviation or discontinuity) %yaa [maartIcaI kRtI duba-la

krNyaasa karNaIBaUt zrto. [maartIMmaQaIla }Qva- pScaaMtramauLo (setback) (jasao kI

ha^Tolacyaa [maartItIla kahI majalao [traMcyaa tulanaot $Md Asatat) KMDIt Jaalaolyaa

patLImaQyao BaUkMpacao bala AcaanakpNao vaaZto (AakRtI 3 A). [maartIcyaa eKadyaa

majalyaavar kmaI stMBa ikMvaa iBaMtI ikMvaa AsaaQaarNa ]Mca majalyaamauLo (AakRtI 3 ba) %yaa majalyaacaI xait haoto ikMvaa tao kaosaLtao. sana 2001 maQyao BaUja (Baart)

11

.

(A) AitSaya ]Mca

(ba) AitSaya laaMba

(k) tlap`xaopat AitSaya maaozo AakRtI 1: [maartIcyaa ekUNa Aakaracyaa dusa-yaa daona baajaUMpoxaa ek baajaU AitSaya maaozI ikMvaa AitSaya lahana AsaNaa-yaa [maartI BaUkMpadrmyaana yaaogya kRtI krIt naahIt.

(A) saaQaa AaraKDa ::caaMgalaa

(ba) kaopro ikMvaa vaLNao :: inakRYT

(k) ivayaaoijat jaaoDNaImauLo ikcakT tlap`xaop sauTsauTIt haotat

AakRtI 2: saaQyaa Aakaracaa AaraKDa Asalaolyaa [maartI BaUkMpadrmyaana caaMgalaI kRtI krtat

yaoqaIla BaUkMpat vaahnatLasaazI raKUna zovaNyaat Aalaolyaa ivavaRt tL majalaa AsaNaa-yaa Anaok [maartI kaosaLlyaa ikMvaa %yaaMnaa p`caMD xait paocalaI. ]taravarIla [maartIMnaa ]tarap`maaNao Asamaana ]McaIcao stMBa Asatat, %yaamauLo pIL

pDNao ikMvaa kmaI ]McaIcyaa stMBaaMcaa ivanaaSa Asao duYpirNaama GaDUna yaotat (AakRtI 3

k). jyaa [maartIMmaQyao maQalyaa majalyaacyaa tuL[-var trMgato ikMvaa laTkto stMBa Aahot

AaiNa jao payaapya-Mt jaat naahIt ASaa [maartIMcyaa Baar sqaanaaMtracyaa maagaa-t KMD

pDtao (AakRtI 3 D). kahI [maartIMnaa BaUkMpIya bala payaapya-t naoNyaasaazI p`bailat

ka^MiMk`Tcyaa iBaMtI Asatat. jyaa [maartIMmaQyao, ASaa iBaMtI payaapya-Mt na jaata varcyaa

patLIpya-Mtca baaMQaNyaat yaotat, ASaaMnaa BaUMkpadrmyaana maaozyaa p`maaNaavar xait

haoNyaacaa saMBava Asatao.

IITK-BMTPC BaUkMp maaga-dSa-k saUcanaa – 6 pRYz Ë.2BaUkMpadrmyaana vaastuSaas~Iya vaOiSaYTyaaMcaa [maartIMvar ksaa p`Baava pDtao?

[maartIMcaI saMlagnata: jaovha daona [maartI ekmaokaMcyaa AitSaya javaL Asatat, tovha tIv`a had-yaaMdrmyaana %yaaMcyaat T@kr haoNyaacaa saMBava Asatao. AiQak ]Mca

[maartImMaQyao ASaa p`karcaI T@kr ho maaozo saMkT z$ Sakto. jaovha daona [maartIMcaI

]McaI Asamaana Asato (AakRtI 4), %yaavaoLI kmaI ]McaIcyaa [maartIMcao Ct %yaapoxaa ]Mca

stMBa AsaNaa-yaa [maartIcyaa maQalyaa Baagaavar AadLlao jaa} Sakto AaiNa ho BayaMkr

z$ Sakto.

[maartIcao saMklpna AaiNa maanako…

BaivaYyaacaa ivacaar krta, inaiScatpNao, kuNaIhI [maartI %yaaca%yaacap`karo na

baaMQata %yaaMnaa AiQakaiQak ica%tvaoQak banaivala. tqaaip, Asao krtanaa [maartIMcaI duba-

la vat-NaUk AaiNa BaUkMp saurxaa yaaMcyaa badlyaat tsao krNao AavaSyak naahI. BaUkMpacaa

saamanaa krtanaa Qaaokadayak zrNaarI [maartIMcaI vaastuSaas~Iya vaOiSaYTyao TaLlaI gaolaI

paihjaot. jar ho jamalao naahI, tr to kmaI krNyaacaa p`ya%na kolaa gaolaa paihjao. jyaavaoLI [maartIMmaQyao Ainayaimat vaOiSaYTyao samaaivaYT kolaI jaatat %yaavaoLI

saMklpnaasaazI maaozyaa p`maaNaavar AiBayaaMi~kI p`ya%naaMcaI garja Baasato. trI doKIla tI

[maart saaQyaa vaastuSaas~Iya vaOiSaYTyaaMp`maaNao ]%tma Asaolaca Asao naahI. AaraKDa tyaar krtanaa [maartIMcyaa ivanyaasaaivaYayaI Gaotlao gaolaolao inaNa-ya

mah%vapUNa- zrtat, ikMvaa maanakamaQyao ivainado-iSat kolyaap`maaNao saMkilpt bala AcaUkpNao

kaZNyaapoxaa Asao mhTlao jaato kI %yaamauLo maaozyaa p`maaNaavar frk pDU Saktao. saMdiBa-ya saaih%ya 1.Aarnaa^lD saI.AaiNa rodrmana Aar., (1982), [maart ivanyaasa AaiNa BaUkMpIya saMklpna, jaan̂a ivalaI, Amaoirka 2.laagaairyaao eca\.jao., (1990), Aqa-@vao@sa\ A^na Aaik-To@Tsa\ gaa[-D TU naa^na sT/@carla isaismak haJaaD-, jaa^na ivalaI, Amaoirka 3.sqaap%ya AiBayaaMi~kI pirBaaYaa kaoSa, BaaYaa saMcaalanaalaya, maharaYT/ Saasana, mauMba[-

laoKk: saI. vhI. Aar. mauit-, BaartIya p`aOVaoigakI saMsqaana kanapUr, kanapUr, Baart p`ayaaojak: baaMQakama saaih%ya AaiNa p`aOVaoigakI saMvaQa-k maMDL, navaI idllaI, Baart Anauvaad: SauBada A. gaDkrÊ kaya-karI AiBayaMtaÊ saava-jainak baaMQakama ivaBaagaÊ maharaYT, Saasana pirxaNa: Da^. ema\. ema\. basaaolao, maajaI AiQavyaa#yaata, vhI. Aar. saI. [-., naagapUr AaiNa Da^.Aaomap`kaSa jayasvaala, sahayyak AiQavyaa#yaata, vhI.ena\.Aaya.TI., naagapUr

12

ho p`kaSana Aaya\.Aaya\.TI.kanapUr AaiNa baI.ema\.TI.PaI.saI. navaI idllaI yaaMcyaa maalakIcao Aaho. yaa saUcanaa %yaatIla ivaYayaaMmaQyao badla na krta AaiNa yaaogya paoca do}na punainamaI-t krta yao} SaktIla. Aaplyaa saUcanaaÀ AiBap`aya kRpyaa nicee@iitk.ac.in yaa [- p<yaavar pazvaavyaat. yaa AaQaIcyaa Aaya\.Aaya\.TI.ko.Ê baI.ema\.TI.PaI.saI. BaUkMp saUcanaa baGaNyaakrIta www.nicee.org ikMvaa www.bmtpc.org yaa saMkotsqaLaMnaa BaoT dyaa. naaovhoMbar 2007