Embed Size (px)
Citation preview
Załącznik do zarządzenia nr 87/2016 Prezydenta m.st. Warszawy z dnia 28 stycznia 2016 r.
PROGRAM MŁODA WARSZAWAMiasto z klimatem dla młodych
2016-2020
Spis treści
1. ZAŁOŻENIA PROGRAMU..............................................................................................................................................31.1. Warszawa miastem z klimatem dla młodych..........................................................................31.2. Jak definiujemy młodzież?.....................................................................................................41.3. Zasady programu Młoda Warszawa......................................................................................4
2. NASZ PROGRAM NA TLE DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH MŁODZIEŻY....................................52.1. Międzynarodowe dokumenty dotyczące młodzieży...............................................................52.2. Dokumenty krajowe..............................................................................................................62.3. Dokumenty regionalne...........................................................................................................82.4. Dokumenty warszawskie........................................................................................................92.5. Rola Programu Młoda Warszawa w realizacji polityki społecznej Warszawy.......................11
3. TWORZENIE PROGRAMU....................................................................................................... 143.1. Partycypacyjny proces tworzenia Programu........................................................................143.2. Opis prac nad Programem...................................................................................................14
4. DIAGNOZA SYTUACJI MŁODZIEŻY W WARSZAWIE.......................................................................154.1. Słowo o metodzie................................................................................................................. 154.2. Młodzież w dobie globalizacji – problemy i wyzwania..........................................................174.3. Młodzi warszawiacy w ujęciu statystycznym........................................................................194.4. Zdrowie młodzieży...............................................................................................................274.5. Edukacja młodzieży.............................................................................................................344.6. Młodzież na warszawskim rynku pracy................................................................................404.7. Młodzi rodzice...................................................................................................................... 424.8. Młodzież zagrożona wykluczeniem społecznym..................................................................444.9. Przestrzeń dla młodzieży.....................................................................................................494.10. Sytuacja mieszkaniowa młodzieży.....................................................................................524.11. Aktywność młodzieży.........................................................................................................544.12. Samorządność i uczestnictwo............................................................................................604.13. Warszawa na rzecz młodzieży...........................................................................................694.14. Informowanie i komunikacja...............................................................................................744.15. Analiza SWOT................................................................................................................... 754.16. Określenie głównych problemów i potrzeb młodzieży........................................................85
5. CELE PROGRAMU..................................................................................................................................... 87
6. MODUŁY I PROJEKTY PROGRAMU..................................................................................................... 946.1. Projekty modułu I: Poprawa jakości życia młodzieży w mieście...........................................94 6.2. Projekty modułu II : Wzmocnienie uczestnictwa młodzieży w życiu miasta........................105
7. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM.............................................................................................................1147.1. Struktura Programu oraz struktura zarządzania i wdrażania Programu.............................1147.2. Finansowanie..................................................................................................................... 1197.3. Harmonogram.................................................................................................................... 1207.4. Monitoring i ewaluacja........................................................................................................123
Załącznik nr 1. Spójność z pozostałymi dokumentami krajowymi i warszawskimi...........................125Załącznik nr 2. Proponowane wskaźniki realizacji celów szczegółowych........................................129Załącznik nr 3. Światowe, europejskie i polskie dobre praktyki współpracy z młodzieżą i przykłady działań na jej rzecz............................................................................................................................. 134Załącznik nr 4. Biblioteka Programu.................................................................................................136
2
1. ZAŁOŻENIA PROGRAMU
1.1. Warszawa miastem z klimatem dla młodych
Warszawski Program Młoda Warszawa na lata 2016–2020 wyznacza kierunki polityki młodzieżowej
Warszawy. Jej głównymi celami są poprawa jakości życia młodych ludzi, wzmocnienie uczestnictwa
młodzieży w życiu miasta oraz umacnianie poczucia dumy z bycia warszawiakiem i przynależności
do wielopokoleniowej wspólnoty warszawskiej. Hasło programu – Warszawa miastem z klimatem dla młodych – wyraża chęć stworzenia optymalnych warunków rozwoju dla wszystkich młodych ludzi
mieszkających, uczących się i pracujących w stolicy.
Chcemy, żeby Młoda Warszawa była spójnym, interdyscyplinarnym programem działań na rzecz
młodzieży realizowanym przez samorząd z udziałem przedstawicieli młodzieży, miejskich instytucji,
organizacji pozarządowych, uczelni i przedsiębiorców. Założenia Programu uwzględniają potrzeby
młodzieży i obejmują najważniejsze dla niej obszary, między innymi: edukację, zatrudnienie, kulturę,
zdrowie i profilaktykę, integrację społeczną, wypoczynek, sport i rekreację, sprawy mieszkaniowe,
sytuację młodych rodzin, bezpieczeństwo, planowanie przestrzenne miasta, transport, udział
w samorządności i podejmowaniu decyzji dotyczących miasta i młodzieży.
Wspólnie z młodymi warszawiakami określiliśmy, że Warszawa z klimatem dla młodych to:
Miasto, w którym bierze się pod uwagę potrzeby młodych ludzi.
Miasto, w którym uważnie słucha się ich i zaprasza do współdecydowania o sprawach miasta
i młodzieży.
Miasto, w którym młodzież ma swobodny dostęp do sportu, rekreacji i kultury oraz może wpływać
na rozwój tych dziedzin.
Miasto, w którym młodzież ma dostęp do wysokiej jakości ofert edukacyjnych.
Miasto, w którym młodzież może rozwijać swoje zainteresowania i zdolności.
Miasto, w którym młodzież czuje się bezpiecznie i u siebie. W którym nie czuje się zagrożona,
a w razie problemów - w środowisku lokalnym, szkolnym, czy domowym - wie dokąd zwrócić się
o pomoc.
Miasto, w którym młodzież wie, gdzie i w jaki sposób znaleźć wszystkie potrzebne jej informacje
związane z życiem w stolicy.
Miasto, w którym młodzi ludzie chętnie mieszkają i w którym chcą się realizować.
Miasto, w którym docenia się potencjał młodzieży i dba o jej rozwój.
Miasto, które inwestuje w przyszłość młodzieży.
Wierzymy, że wizerunek miasta przyjaznego młodzieży będzie istotnym czynnikiem atrakcyjności
i rozwoju Warszawy. Inwestując w swych młodych mieszkańców, stolica wzmocni swą
konkurencyjność w skali lokalnej, regionalnej i globalnej. Zatrzyma i przyciągnie aktywną, dobrze
3
wykształconą młodzież, która za kilka lat działać będzie na rzecz Warszawy i jej mieszkańców. Młodzi
ludzie będą rozwijać Miasto, uczestniczyć w zarządzaniu nim i troszczyć się o wspólne dobro.
1.2. Jak definiujemy młodzież?
W Programie przyjmujemy, że młodzież to osoby w wieku 13-26 lat. W tej kategorii wiekowej 13 lat to
zaczynający się okres dojrzewania, obecnie początek nauki w gimnazjum i nabywanie ograniczonej
zdolności do czynności prawnych, zaś 26 lat to symboliczna granica pewnego etapu życia (świata
studenckiego i wejścia w dojrzały świat dorosłych), odzwierciedlona również w niektórych, istniejących
w Polsce regulacjach prawnych1.
Przyjęliśmy takie granice, biorąc pod uwagę definicje młodzieży w różnych publikacjach, a także
dokumentach, nie tylko krajowych2.
Niezależnie od wieku młodzież postrzegana jest jako grupa najaktywniejsza, o największym
potencjale. Grupa, w którą warto i powinno się inwestować, bowiem za kilka lat to ona będzie
kształtować rzeczywistość.
1.3. Zasady programu Młoda Warszawa
W Programie przyjęliśmy dwie główne zasady, zasadę podmiotowości młodzieży i zasadę włączania.
Zasada podmiotowości młodzieży. Tworząc Program, przyjęliśmy, że młodzież to grupa
mieszkańców miasta, która jest w stanie samodzielnie definiować swoje problemy i działać. Młodzież
nie może być jedynie przedmiotem polityki miejskiej, przedstawiciele młodzieży są jej współautorami.
Uważamy, że młodzież jest grupą zdolną do inicjowania działań, oraz podejmowania partnerskich
inicjatyw we współpracy z warszawskim samorządem. Wierzymy, że planowanie działań na rzecz
młodzieży z uwzględnieniem jej opinii i budowanie przestrzeni do niezależnego działania młodych
ludzi, wzmocni innowacyjność i konkurencyjność Warszawy. Będziemy dążyć do tego, aby
w kolejnych latach młodzi ludzie, w coraz większym stopniu byli współtwórcami działań na rzecz
młodzieży.
Pracując nad Programem pamiętaliśmy o tak zwanej drabinie uczestnictwa młodzieży Rogera Harta.
Wyróżnił on 8 poziomów partycypacji młodzieży, które podzielił na dwie ogólne kategorie: poziom
niepartycypacyjny i poziom partycypacyjny. Trzy dolne szczeble drabiny odnoszą się
do zaangażowania młodzieży, które nie jest prawdziwym uczestnictwem, podczas gdy kolejne pięć
szczebli określa aktywną i niefasadową partycypację (por. ryc. 1).
Zasada włączania. Pisząc program wspólnie z przedstawicielami młodzieży, staraliśmy się brać
po uwagę potrzeby różnych jej grup - młodzi nie są bowiem społecznością jednorodną. Uważamy,
że działania podejmowane przez Urząd Miasta na rzecz młodzieży, powinny odpowiadać na ich
1 Ci uczniowie, którzy w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego do lat 6, będą w przyszłości rozpoczynać naukę w gimnazjach w wieku 12 lat, mogą zostać objęci niektórymi projektami programu realizowanymi w tych szkołach. 2 UNICEF w dokumencie The State of the World Children młodzież definiuje jako grupę osób w wieku 10–19 lat. Natomiast w przykładowych miejskich politykach młodzieżowych Melbourne i Sydney młodzież jest odpowiednio definiowana jako ludzie w wieku 12-24 i 12-25 lat.
4
zróżnicowane potrzeby. I tak, pamiętać należy, że wśród młodzieży są zarówno młode kobiety, jak
Ryc. 1. Drabina uczestnictwa młodzieży
8. Młodzi ludzie inicjują działanie, decyzje podejmują wspólnie z dorosłymi7. Młodzi ludzie inicjują i realizują działanie6. Dorośli inicjują działanie, decyzje podejmowane są wspólnie z młodzieżą5. Młodzi ludzie konsultują działania tworzone i zarządzane przez dorosłych 4. Młodym ludziom przydzielane są zadania, są informowani, jak i dlaczego angażowani są w projekt3. Młodym ludziom pozornie udziela się głosu - uczestnictwo na pokaz2. Młodzi ludzie są „dekoracją” działań dorosłych1. Młodzi ludzie są wykorzystywani przez dorosłych do wsparcia własnych projektów, udając, iż są inspirowane przez młodzież - manipulacja dorosłych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: R. Hart, Roger’s Hart Ladder of Participation, Children’s Participation: From Tokenism to Citizenship, UNICEF, Florencja, 1992.
i młodzi mężczyźni. Są osoby wychowane w Warszawie, jak i te, które przyjechały do miasta z innych
części Polski, a także z zagranicy. W Warszawie mieszka młodzież należąca do mniejszości
narodowych i etnicznych oraz młodzi obywatele innych krajów, w tym młodzi uchodźcy. Młodzież
to również osoby z niepełnosprawnością. Wśród młodzieży są grupy osób zagrożonych marginalizacją
społeczną i ekonomiczną, w tym młodzi ludzie zagrożeni bezdomnością. Pisząc Program dla
młodzieży, przyjęliśmy, że jego zapisy nie powinny wykluczać żadnej z wymienionych grup,
że działania na rzecz młodzieży powinny być projektowane tak, by żadnej z nich nie pomijać.
W treści Programu pojawiają się także rozróżnienia grup młodzieży ze względu na różne role
społeczne, które mogą odgrywać młodzi ludzie: uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych,
szkół innego typu, studentów, młodych bezrobotnych, młodych pracowników, młodych rodziców.
Należy pamiętać, że role te często nie są rozdzielne i łączą się.
2. NASZ PROGRAM NA TLE DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH MŁODZIEŻY
Młodzież – jej sytuacja społeczno-ekonomiczna, aktywność, partycypacja i samorządność -
uwzględniana jest w dokumentach międzynarodowych, krajowych i regionalnych, a także lokalnych,
uchwalanych przez Radę m.st. Warszawy. Najważniejsze z nich zostały wymienione i pokrótce
przedstawione poniżej.
2.1. Międzynarodowe dokumenty dotyczące młodzieży
Według statystyk Organizacji Narodów Zjednoczonych na świecie żyje około 1,8 miliarda młodych
ludzi w wieku 15–24 lat. Stanowi to 18% światowej populacji3. Rozpoznając kluczową rolę młodzieży w
kształtowaniu współczesnych społeczeństw, ONZ ogłosiła okres pomiędzy sierpniem 2010 roku
a sierpniem 2011 Międzynarodowym Rokiem Młodzieży. W jego wyniku powstała rezolucja
3 United Nations, International Year of Youth August 2010 - August 2011, Dialogue and Mutual Understanding, New York, 2010, www.un.org/esa/socdev/unyin/documents/iyy/guide.pdf; dostęp: 28.07.2015.
5
„Międzynarodowy Rok Młodzieży: Dialog i Wzajemne Zrozumienie (ang. International Year of Youth:
Dialogue and Mutual Understanding) wzywająca państwa członkowskie oraz organizacje pracujące
na rzecz młodzieży do promowania i organizowania działań szerzących wśród młodych ludzi idee
pokoju, wolności, rozwoju, solidarności.
Ważnym europejskim dokumentem podejmującym kwestię polityki młodzieżowej jest Europejski Pakt dla Młodzieży, przyjęty w 2005 roku przez Radę Europejską. Pakt określa trzy kierunki działań,
w których państwa członkowskie Wspólnoty Europejskiej powinny inicjować programy i działania
skierowane do młodzieży. Te obszary to:
- zatrudnienie, integracja i awans społeczny,
- edukacja, szkolenia i mobilność,
- harmonizacja życia rodzinnego i zawodowego.
W Unii Europejskiej żyje niemal 100 mln młodych osób, co stanowi jedną piątą jej obywateli.
W warunkach kryzysu młodzież ma utrudnione wejście na rynek pracy, a bezrobocie w tej grupie
przekracza już 20%4. Napotyka również na rozmaite bariery rozwoju wynikające z obecnej sytuacji
ekonomicznej. W 2010 r. został przyjęty komunikat Komisji Europejskiej „Mobilna młodzież”. To jedna
z siedmiu inicjatyw wiodących strategii Europa 2020, która wskazuje działania na rzecz poprawy
wyników systemów kształcenia i ułatwiania młodzieży wejścia na rynek pracy5.
2.2. Dokumenty krajowe
Strategia rozwoju kraju do 2020 r.6 - główna strategia rozwojowa Polski; koncentruje się na trzech
obszarach: konkurencyjnej gospodarce, spójności społecznej oraz sprawnym i efektywnym państwie.
Niektóre z zapowiadanych w niej zmian mogą mieć wpływ, na sytuację młodych ludzi, także młodzieży
warszawskiej, więc warto je uwzględnić w projektowaniu polityki młodzieżowej.
Najważniejszy kierunek interwencji wiąże się z edukacją. W dokumencie mówi się o podniesieniu
jakości edukacji na wszystkich jej etapach. Edukacja ma stać się atrakcyjna dla młodych ludzi,
stwarzając warunki rozwoju ich kreatywności i zdolności.
4 Eurostat, Statistical book Youth in Europe a statistical portrait 2009, . Edition 2009,http://pjp-eu.coe.int/documents/1017981/1668203/YouthinEurope.pdf/40f42295-65e4-407b-8673-95e97026da4a; dostęp: 28.07.2015. 5 Przewiduje m.in.:- udostępnienie młodzieży szerszych możliwości edukacji, także w systemie uczenia się przez całe życie; - zwiększenie się odsetka młodzieży, która uczy się w szkołach wyższych; - wspieranie mobilności edukacyjnej młodzieży, także w wymiarze międzynarodowym, tak aby do 2020 r. umożliwić każdemu młodemu Europejczykowi odbycie części swojej edukacji za granicą; - wspieranie mobilności zawodowej poprzez ułatwiające to przepisy, lepszą informację o wolnych miejscach pracy w krajach UE i pomoc młodym mobilnym pracownikom; - wspieranie młodzieży wchodzącej na rynek pracy dzięki programom stażowym, praktykom zawodowym a także pomocy w uzyskaniu pierwszej pracy;- podnoszenie stopy zatrudnienia młodzieży i zmniejszanie bezrobocia w tej grupie;- wsparcie dla młodych przedsiębiorców i prowadzących działalność na własny rachunek;- wspieranie młodzieży zagrożonej wykluczeniem, w tym niepełnosprawnej, aby mogła powrócić do edukacji i pracy;- pełniejsze wykorzystanie potencjału unijnych programów finansowania we wspieraniu młodzieży.Komisja Europejska, Mobilna młodzież, Inicjatywa na rzecz uwolnienia potencjału młodzieży ku inteligentnemu, trwałemu i sprzyjającemu włączeniu społecznemu wzrostowi gospodarczemu w Unii Europejskiej; Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2010, http://europa.eu/youthonthemove/docs/communication/youth-on-the-move_PL.pdf; dostęp 10.09.2015.6 Strategia rozwoju kraju 2020 - dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów w dniu 25 września 2012 roku.
6
Strategia zapowiada podniesienie poziomu wyższych uczelni i dostosowanie kształcenia do potrzeb
rynku pracy. Ich absolwenci będą wyposażeni nie tylko w wiedzę, ale również umiejętności, które
są pożądane na rynku pracy. Zwiększy się rola prowadzonych na uczelniach badań naukowych, a ich
część będzie realizowana we współpracy z zagranicznymi partnerami i przedsiębiorstwami,
w powiązaniu z gospodarką.
Przewiduje się zwiększenie liczby studentów na kierunkach matematyczno-przyrodniczych
i technicznych, ze względu na ich znaczenie dla konkurencyjności gospodarki. Do studiowania na
kierunkach ścisłych będą także zachęcane absolwentki szkół średnich. Programy studiów zostaną
uzupełnione o wiedzę dotyczącą zakładania przedsiębiorstw i zarządzania nimi. Uczelnie będą
wspierać przedsiębiorczość akademicką.
Dodatkowo stworzone będą warunki uczenia się przez całe życie, umożliwiające m.in. uczenie się
pozaformalne i nieformalne, a nawet potwierdzanie uzyskanych w ten sposób kompetencji.
Innowacyjna gospodarka stworzy wysoko konkurencyjne usługi i produkty eksportowe. Zgodnie
z krajową polityką miejską, w takich miastach jak Warszawa, wspierany będzie rozwój nowych
technologii, współpraca sektora nauki z przedsiębiorstwami, czy tzw. inteligentne specjalizacje.
Stolica ma szansę stać się europejską metropolią o znaczeniu międzynarodowym i krajowym,
miejscem o funkcjach symbolicznych, gdzie funkcjonują placówki kultury najwyższej rangi.
Tu najszybciej będą rozwijały się przedsiębiorstwa kultury i cały sektor kreatywny, powstaną nowe
centra finansowe, a także firmy zajmujące się organizowaniem czasu wolnego i turystyką.
Na warszawskim rynku pracy może to stworzyć popyt na młodych pracowników, posiadających
odpowiednią wiedzę i kompetencje, w tym umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technikami
informacyjno-komunikacyjnymi. Tworzone będą warunki ułatwiające lepszy start zawodowy młodych
ludzi wchodzących na rynek pracy, w tym związane z uzupełnianiem kompetencji oraz kwalifikacji.
Absolwenci będą szybciej podejmować pracę, ich pierwsze zatrudnienie stanie się bardziej opłacalne.
Więcej młodych osób zdecyduje się na samozatrudnienie, gdy wejdą w życie ułatwienia
w prowadzeniu działalności gospodarczej i zostaną uproszczone długotrwałe i skomplikowane
procedury związane z zakładaniem firmy i prowadzeniem jej.
Młodym łatwiej będzie łączyć funkcje zawodowe z rodzinnymi. W tym celu zostaną stworzone
możliwości korzystania z elastycznych form zatrudnienia. Dla młodych rodzin ważna będzie większa
dostępność opieki nad dzieckiem w wieku 0-3 lat. Tworzone będą w tym celu nie tylko nowe żłobki, ale
także tańsze, alternatywne formy opieki w środowisku lokalnym wspierające, ale nie zastępujące
rodziców.
Raport „Młodzi 2011”. Zakończenie Międzynarodowego Roku Młodzieży zbiegło się w Polsce
z ogłoszeniem przez Kancelarię Premiera raportu „Młodzi 2011”. Dokument ten skupia się
na zagadnieniach związanych z problemami młodzieży w wieku 15–35 lat w Polsce ostatnich dwóch
dekad. Raport jest próbą diagnozy sytuacji młodego pokolenia w warunkach transformacji ustrojowej,
jaka dokonała się po roku 1989. Formułuje też rekomendacje dotyczące m.in. umożliwienia młodym
ludziom:
7
- wyboru odpowiedniej dla nich wysokiej jakości edukacji, w tym dobrych jakościowo studiów
wyższych;
- rozwijania kompetencji cyfrowych i korzystania z zasobów cyfrowych;
- korzystania z dobrego doradztwa i nowoczesnej edukacji zawodowej;
- rozwijania własnej przedsiębiorczości;
- godzenia ról zawodowych i rodzinnych;
- korzystania z takich rozwiązań polityki mieszkaniowej, które ułatwią młodzieży start życiowy;
- dostępu do kultury;
- udziału w konsultowaniu i przygotowywaniu decyzji publicznych;
- wpływu na kształtowanie i wykorzystywanie przestrzeni publicznych, sprzyjających budowaniu
kapitału społecznego.
Najważniejszym, do tej pory, polskim dokumentem strategicznym dotyczącym młodzieży była
Strategia Państwa dla Młodzieży na lata 2003-2012. Strategia zawierała diagnozę sytuacji młodych
ludzi w pięciu obszarach: edukacji, zatrudnieniu, udziału w życiu publicznym, uczestnictwa w czasie
wolnym, kulturze, sporcie i turystyce oraz w obszarze zdrowia i profilaktyki. Jednocześnie określała
sześć celów strategicznych:
1. tworzenie i wyrównywanie szans rozwoju, samorealizacja młodego pokolenia,
2. stwarzanie szans dla rozwoju własnej aktywności młodego pokolenia,
3. przeciwdziałanie marginalizacji młodego pokolenia,
4. rozwijanie międzynarodowej współpracy młodzieży,
5. zbudowanie systemu informacji młodzieżowej,
6. kształcenie i doskonalenie zawodowe dorosłych pracujących z młodzieżą.
Strategia obowiązywała do końca 2012 roku.
Na poziomie krajowym młodzież pośrednio została ujęta także w dokumentach strategicznych
skierowanych do ogółu Polaków. Są to głównie:
Strategia rozwoju kapitału społecznego 2020
Strategia rozwoju kapitału ludzkiego 2020
„Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności”. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju.
Na temat spójności Programu z tymi dokumentami można dowiedzieć się więcej z załącznika nr 1.
2.3. Dokumenty regionalne
W Strategii rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku Innowacyjne Mazowsze7 zwraca
się w szczególności uwagę na potencjał i problemy Warszawskiego Obszaru Metropolitalnego, które
mogą mieć również wpływ na sytuację młodzieży. Obszar ten cechuje się najlepiej rozwiniętym
szkolnictwem wyższym i potencjałem naukowym, wysokim poziomem wykształcenia mieszkańców
oraz ich dużą aktywnością i przedsiębiorczością. Jednocześnie dotyczą go niektóre problemy regionu
(patrz s. 22, 45), takie jak niedopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy, niskie
7 Strategia rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku Innowacyjne Mazowsze. Załącznik do Uchwały nr 158/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 28 października 2013 r.
8
wykorzystanie wyników badań naukowych w przedsiębiorstwach, niski udział studentów kierunków
technicznych, trudności ze znalezieniem pracy wśród osób w wieku 18-24 lat, niewystarczająca liczba
placówek świadczących opiekę nad dziećmi do lat trzech.
Zaplanowane w strategii działania wspierające rozwój (patrz s. 59, 61, 66) to: podnoszenie
konkurencyjności poprzez wykorzystanie innowacji i nowych technologii, zwiększenie potencjału
naukowo–badawczego sektora nauki, zaangażowanie uczelni i ośrodków badawczo rozwojowych
w proces wytwarzania i wdrażania innowacji. Przewiduje się rozwijanie wysokospecjalistycznych
kierunków kształcenia oraz edukacji w zakresie nauk matematycznych i przyrodniczych. Planuje się
takie działania jak: dostosowanie kształcenia i szkoleń do potrzeb rynku pracy, wspieranie współpracy
szkół zawodowych ze szkołami wyższymi technicznymi i przedsiębiorstwami. Młodzież będzie
wspierana w wejściu na rynek pracy, m.in. poprzez ułatwianie staży w przedsiębiorstwach. Żeby
umożliwić podejmowanie pracy przez młodych rodziców, poprawi się dostępność żłobków.
Przewidziane w tym dokumencie interwencje w samym Obszarze Metropolitalnym Warszawy (s. 77)
ukierunkowane zostały na wzrost jego konkurencyjności i znaczenia w układzie międzynarodowym,
rozwijanie infrastruktury badawczo-rozwojowej, transferu technologii i cyfryzacji, a także wspieranie
sektora kreatywnego i przedsiębiorczości w obszarze kultury. Warszawa będzie wzmacniana
w swoich funkcjach metropolitalnych oraz jako europejski ośrodek kultury.
2.4. Dokumenty warszawskie
Program Młoda Warszawa realizuje cele dwóch głównych dokumentów:
Strategii Rozwoju m.st. Warszawy do 2020 roku
Społecznej Strategii Warszawy. Strategii rozwiązywania problemów społecznych na lata
2009- –2020
oraz innych miejskich programów, takich m.in. jak:
Program Rodzina na lata 2010–2020
Warszawski program działań na rzecz osób niepełnosprawnych na lata 2010–2020
Program rozwoju edukacji w Warszawie w latach 2013-2020
Strategia Rozwoju Sportu w Warszawie do roku 2020
Warszawski program profilaktyki i promocji zdrowia na lata 2012-2016
Program rozwoju kultury w Warszawie do roku 2020
Innowacyjna Warszawa 2020. Program wspierania przedsiębiorczości
Program przeciwdziałania narkomanii na lata 2012-2015
Program przeciwdziałania zakażeniom wirusom HIV i Działań Na Rzecz Osób Żyjących
z HIV/AIDS na lata 2012 – 2015
Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych
Program gospodarowania zasobem mieszkaniowym m.st. Warszawy na lata 2013-2017
9
Warszawski Program Edukacji Kulturalnej 2015-2020
Warszawski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015
Program Wzmacniania Wspólnoty Lokalnej na lata 2015-2020
Zintegrowany Program Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku
Zgodnie ze Strategią Rozwoju m.st. Warszawy do 2020 „Misją samorządu Warszawy, stolicy
Rzeczpospolitej Polskiej, miasta o bogatych tradycjach, jest osiągnięcie jak najwyższego poziomu
zaspokojenia potrzeb mieszkańców oraz zajęcie przez Warszawę znaczącego miejsca wśród
najważniejszych metropolii europejskich”8. Młodzież, jako grupa społeczna i wiekowa nie została
tu szczególnie wyróżniona, jednak dwa strategiczne cele: 1. Poprawa jakości życia i bezpieczeństwa
mieszkańców Warszawy oraz 3. Rozwijanie funkcji metropolitalnych wzmacniających pozycję
Warszawy w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim - pośrednio wiążą się z młodzieżą.
W odniesieniu do pierwszego z tych celów działania dotyczące młodzieży uwzględnia się w tej
strategii głównie w jej Programie 1.1.2. Rozwój oświaty. Zakłada on: podnoszenie poziomu
wykształcenia młodzieży, rozszerzanie nauczania języków obcych i informatyki, zapewnienie systemu
doradztwa zawodowego w gimnazjach i liceach, wsparcie edukacyjno-wychowawcze dla młodzieży
zagrożonej, poszerzenie oferty zajęć pozalekcyjnych i współpracy szkół z rodzicami. Z jakością życia
młodzieży wiąże się także, zakładane w ramach omawianego celu, podnoszenie poziomu
i dostępności usług w dziedzinie kultury, sportu i rekreacji, zdrowia i pomocy społecznej.
W zakresie drugiego z tych celów istotne dla polityki młodzieżowej jest łączenie konkurencyjności
Warszawy z rolą stolicy jako ważnego europejskiego centrum gospodarczo–finansowego
i naukowego.
Z sytuacją młodzieży akademickiej wiąże się Cel strategiczny 4. Rozwój nowoczesnej gospodarki
opartej na wiedzy i badaniach naukowych. Tu w ramach celu operacyjnego 4.2. Rozbudowa
i unowocześnienie kompleksów akademickich zaplanowano Program 4.2.1. Budowa miasteczka
uniwersyteckiego na Powiślu. Budowa dzielnicy uniwersyteckiej miała „powiązać tradycyjne i nowe
centrum życia naukowego oraz intelektualnego Warszawy”.
Społeczna Strategia Warszawy. Strategia rozwiązywania problemów społecznych na lata 2009– -20209 (SSW) adresowana jest do całej społeczności miejskiej, w tym także do młodzieży.
Zagadnienia dotyczące młodzieży zaakcentowane są głównie w obszarach rynku pracy oraz edukacji.
Wśród najważniejszych wyzwań rozwojowych, które wiążą się z młodzieżą SSW wymienia:
- narastającą konkurencję o zasoby ludzkie wymagającą aktywnej polityki przyciągania zasobów
ludzkich;
- niepełne wykorzystanie zasobów pracy ludzi młodych, którzy wchodzą na rynek pracy w okresie
dekoniunktury.
8 Strategia rozwoju m.st. Warszawy do 2020, przyjęta uchwałą Nr LXII/1789/2005 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 listopada 2005.9 Uchwała Nr XLVI/1427/2008 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie przyjęcia S połecznej Strategii Warszawy.
10
Najwięcej odniesień do młodzieży można znaleźć w opisie: celu strategicznego 2. Wzrost potencjału
społecznego i celu szczegółowego 2.1. Podniesienie jakości i konkurencyjności kapitału ludzkiego
Warszawy jako czynnika decydującego o szansach rozwoju. Realizacja tego celu szczegółowego
zakłada m.in.:
- Odnowę edukacji zawodowej i stworzenie skoordynowanych programów aktywizacji zawodowej
młodych;
- Rozwój warszawskiego systemu edukacji tak, aby pełnił rolę mocnego ośrodka edukacji dla regionu.
Wymienione w SSW i związane z tymi celami programy, które szczególnie odnoszą się do sytuacji
ludzi młodych, są ukierunkowane na tworzenie szans startu zawodowego młodzieży:
- Program operacyjny Rozwój, aktywność, samodzielność (zwłaszcza jego moduły: Ścieżki kariery
zawodowej oraz Start młodych);
- Program operacyjny Rodzina.
Szczegółowe odniesienie do pozostałych programów i projektów miejskich ujęte zostało w załączniku
nr 1 do Programu.
* * *
W dokumentach strategiczno-programowych m.st. Warszawy odnajdujemy zapisy istotne dla polityki
młodzieżowej miasta. Analizę spójności programu z tymi dokumentami przedstawiliśmy dodatkowo
w Załączniku nr 1. Warto jednak zdać sobie sprawę, że młodzi ludzie ujęci są tam najczęściej
w kategorii „dzieci i młodzież” bądź „uczniowie”; w związku z tym promowane w tych dokumentach
rozwiązania dotyczą głównie środowisk szkolnych bądź wąskich grup młodzieży wymagających
pomocy społecznej. Dodatkowo występuje tendencja do branżowego traktowania młodzieży, jako
elementu oświaty i wychowania, czy profilaktyki społecznej. Bardzo rzadko mówi się zaś o młodzieży
w kontekście kultury, edukacji obywatelskiej, zdrowia, polityki mieszkaniowej, przestrzeni publicznej
i wspólnot lokalnych. Niewystarczająco rozwijane są także kwestie dotyczące młodzieży studiującej
i pracującej, a także młodych rodzin.
Części programów dotyczące młodzieży pisane są podobnie jak całe dokumenty językiem dosyć
trudnym, często specjalistycznym. Nie mogą więc być przekazem skierowanym bezpośrednio
do młodzieży i ułatwiającym dialog z tą grupą.
Uzasadnia to potrzebę przygotowania odrębnego, zintegrowanego programu dotyczącego polityki
młodzieżowej: wypracowanego wspólnie z młodzieżą, adresowanego do młodzieży i przystępnego dla
młodych.
2.5. Rola Programu Młoda Warszawa w realizacji polityki społecznej Warszawy
Program Młoda Warszawa artykułuje potrzeby młodzieży i proponuje rozwiązania dostosowane do jej
oczekiwań. Podjęte w jego ramach działania ukierunkowane są na stworzenie dogodnych warunków
do rozwoju potencjału młodych osób mieszkających w Warszawie bądź przybywających tu,
a pośrednio także na rozwój miasta jako nowoczesnej metropolii, ośrodka konkurencyjnego
i innowacyjnego. Realizacja Programu może ograniczyć szereg problemów społecznych oraz umożliwić
11
efektywne wykorzystywanie pojawiających się możliwości – przyciągnięcie do stolicy aktywnych,
młodych ludzi, rozwój kapitału ludzkiego, społecznego i twórczego.
Zakładane w Programie inwestowanie w zasoby młodych ludzi mieści się zarazem w głównym nurcie
polityki społecznej Warszawy.
Kapitał ludzki warszawskiej młodzieży
Rozwój społeczny, gospodarczy oraz cywilizacyjny Warszawy zależeć będzie w dużej mierze
od obecnej młodzieży. Warto więc zadać sobie trud, by określić jakim kapitałem ludzkim ona
dysponuje i wzmacniać go. Kapitał ludzki młodzieży rozumiany jest w Programie jako zasób wiedzy,
umiejętności i kwalifikacji poszczególnych osób i grup, określający ich zdolności do pracy,
przystosowania do zachodzących zmian oraz innowacyjność i kreatywność.
W globalnej gospodarce opartej na wiedzy szanse i pozycja jednostki na konkurencyjnym rynku pracy
zależą w dużej mierze od szybkiego przyswajania informacji i ich umiejętnego wykorzystywania,
znajomości języków obcych i technik informacyjno-komunikacyjnych oraz zdolności do uczenia się
przez całe życie, ciągłego poszerzania i aktualizowania swojej wiedzy i rozwijania kompetencji. Z tymi
wyzwaniami lepiej radzą sobie ludzie młodzi – stąd najwyższy poziom kapitału ludzkiego w grupie
wieku 15-34 lata (w tym najwyższy poziom przypisywany jest studentom, którzy w trakcie studiów
zdobywają umiejętności posługiwania się bazą wiedzy dostępną dzięki nowoczesnym technologiom)10.
Kapitał ludzki Warszawy, choć wciąż na wyższym poziomie niż przeciętna Polski, jest
niewystarczający dla miasta, będącego stolicą otwartą, konkurującego z metropoliami europejskimi,
skutecznie realizującego swoje aspiracje11. Wpieranie i rozwój kapitału ludzkiego warszawskiej
młodzieży przyczyni się do wzrostu konkurencyjności miasta na tle Polski i Europy.
Kapitał społeczny warszawskiej młodzieży
Kapitał społeczny młodzieży to jakość jej relacji i więzi społecznych, obywatelskie zaangażowanie,
poziom zaufania społecznego, przyjmowane wartości społeczne i normy współpracy oraz gotowość do
działań na rzecz innych i dla dobra wspólnego.
Poziom kapitału społecznego decyduje o społeczeństwie obywatelskim, odpowiada za tempo rozwoju
społeczeństwa i wzrostu jakości życia12.
Młodzi warszawiacy coraz częściej działają w swoich społecznościach lokalnych, uczą się
przedsiębiorczych postaw, rozwijają w sobie poczucie sprawczości. To młodzi częściej i chętniej
angażują się w działania wolontariackie13 i organizacje pozarządowe, które stają się miejscem
samorealizacji, a niekiedy także zatrudnienia14, a przede wszystkim źródłem działań społecznych
i obywatelskich. Stanowią oni cenny zasób kapitału społecznego miasta, gdyż posiadają duży
10 Diagnoza społeczna, raporty pod red. J. Czapiński, T. Panek [2013]; http://www.diagnoza.com; dostęp 28.07.2015. 11 Społeczna Strategia Warszawy - Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2020 http://strategia.um.warszawa.pl/sites/default/files/ssw_uchwalona_1427_uch_zal1_0.pdf; dostęp 28.07.2015. 12 Diagnoza społeczna, op. cit. 13 Wolontariat w organizacjach i inne formy pracy niezarobkowej poza gospodarstwem domowym – 2011, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.14Organizacje pozarządowe jako miejsce pracy dla młodych ludzi wchodzących w dorosłe życie: wzory pracy w czasie wolnym, E. Giermanowska [w]: E. Narkiewicz-Niedbalec, M. Zielińska, Młodzież w czasie wolnym, Toruń 2011.
12
potencjał intelektualny i zdolność kreatywnego działania, są bardziej niż inne grupy otwarci
i tolerancyjni oraz nastawieni na rozwój, postęp i innowacje.
Warszawa powinna wykorzystać ten potencjał, stworzyć młodym szansę podjęcia odpowiedzialności
za siebie i wspólne dobro.
Integracja społeczna młodzieży
Zgodnie ze Społeczną Strategią Warszawy Program będzie zorientowany na integrację młodzieży,
przeciwdziałanie jej wykluczaniu i troskę o słabszych. Oznacza to wspieranie jej samodzielności,
dbanie o równość szans, tworzenie dostępu do edukacji, kultury i rekreacji, zapewnienie możliwości
korzystania z prawa do mieszkania, opieki zdrowotnej, pracy, pomocy prawnej.
Wzrastające w Warszawie zróżnicowanie społeczne dotyczy także młodych osób. Obserwuje się
funkcjonalne, przestrzenne, edukacyjne, kulturalne i zdrowotne nierówności między poszczególnymi
częściami Warszawy. Zbyt duże dysproporcje w statusie ekonomiczno-społecznym rodzin, mogą
rzutować na szanse młodych. Problemy, które trzeba rozwiązać to: zatrudnienie zgodne
z kwalifikacjami, zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych młodych rodzin, emigracja części młodzieży,
dostosowanie edukacji do potrzeb rynku pracy, napływ migrantów polskich i zagranicznych,
konieczność prowadzenia edukacji wielokulturowej, zagrożenie przemocą i uzależnieniami, pomoc tej
części młodzieży, która weszła w konflikt z prawem. Jeśli nie rozwiąże się tych problemów, będą
zagrażały wykluczeniem młodzieży z życia społecznego i kulturalnego, wpłyną na osłabienie więzi
społecznych, brak identyfikacji z miastem i pogłębienie się dezintegracji społecznej.
W Warszawie będziemy zwracać uwagę na wykorzystywanie nowych zasobów ludzkich, będziemy
starali się, aby inwestycje w rozwój miasta uwzględniały integrację, aktywizowanie i łączenie w sieć
kapitału intelektualnego, twórczego oraz społecznego wszystkich mieszkańców, w tym młodzieży.
Będzie to wymagało skoordynowanego działania szkół i wszystkich instytucji mających wpływ na proces
edukacji i socjalizacji obywateli miasta i ich aktywność.
Rola młodzieży w metropolitalnym rozwoju Warszawy
Młodzież korzysta z metropolitalnego rozwoju Warszawy i ma na ten proces coraz większy wpływ.
Studenci i osoby w wieku 15-24 lat cechują się największą mobilnością przestrzenną ze względu na
edukację i pracę. Metropolitalny charakter miasta i jego udział w krajowym i międzynarodowym handlu
oraz turystyce powoduje, że bezrobocie jest niewielkie i stosunkowo łatwo młodzież może tu znaleźć
pracę; inna rzecz, że nie zawsze satysfakcjonującą. Warszawa bierze żywy udział
w międzynarodowej wymianie uczniów i studentów. Na warszawskich uczelniach studiuje coraz więcej
zagranicznych studentów.
Rozwój metropolitalny miast uzależniony jest zarówno od czynników zewnętrznych, jak i od własnych
zasobów i potencjału. W stolicy należy pamiętać o inicjowaniu aktywnej współpracy na poziomie
osiedlowym, dzielnicowym, miejskim, metropolitalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym
przy jednoczesnym zachowaniu funkcji miasta przyjaznego dla jego mieszkańców.
Warszawska młodzież, to także uczniowie z sąsiednich gmin i powiatów, których znaczna część uczy
się w warszawskich szkołach ponadgimnazjalnych; to przyjeżdżający tu z całego kraju studenci;
13
to młodzi ludzie z całej aglomeracji, którzy znajdują tu pracę. Dzieje się tak ponieważ procesy
metropolizacji powiększają obszar oddziaływania Warszawy daleko poza jej granice administracyjne,
włączając sąsiadujące gminy i powiaty do warszawskich rynków: pracy, edukacyjnego
i mieszkaniowego.
3. TWORZENIE PROGRAMU
3.1. Partycypacyjny proces tworzenia Programu
Młodzi ludzie są naturalnymi „ekspertami od świata młodzieży”. W przygotowaniu Programu, poza
pracownikami Urzędu m.st. Warszawy i Urzędów Dzielnic oraz miejskich placówek, zostały włączone
liczne środowiska młodzieżowe oraz organizacje działające na rzecz młodzieży. Przyjmując
partycypacyjny sposób pracy, Młoda Warszawa odwołuje się tu do Konwencji o Prawach Dziecka,
przede wszystkim do artykułów 12. i 13. traktujących o prawie dzieci i młodzieży do niezależnego
formułowania własnych poglądów15. Zależało nam, aby młodzi ludzie mogli współdecydować
o dokumencie, który ich bezpośrednio dotyczy oraz uczestniczyć w pracach nad Programem nie tylko
na jego etapie końcowym – konsultacji społecznych, ale od samego początku, podczas formułowania
celów oraz określania obszarów, które powinny zostać w Programie rozwinięte. Dzięki temu
uwzględnia on i odpowiada na rzeczywiste potrzeby młodzieży – głównego adresata Programu. Dzięki
tak obranej metodzie tworzenia Programu, mamy poczucie, że udało zbudować się wokół niego
platformę społeczną skupiającą wiele osób i środowisk, a sam Program Młoda Warszawa stał się
Programem rzeczywiście młodzieżowym i społecznym16.
3.2. Opis prac nad Programem
Prace nad Programem Młoda Warszawa koordynowało Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st.
Warszawy. Do współpracy przy tworzeniu Programu zaproszono wielu przedstawicieli instytucji
miejskich, organizacji pozarządowych, biur Urzędu m.st. Warszawy, Urzędów Dzielnic m.st.
Warszawy, młodzieży, Komisji Dialogu Społecznego ds. Edukacji i Komisji Dialogu Społecznego ds.
Dzieci, Młodzieży i Rodziny. Został stworzony Zespół ds. polityki młodzieżowej, który pracował
na spotkaniach planarnych, albo w podziale na dwa zespoły:
Zespół roboczy ds. poprawy jakości życia młodzieży w mieście.
Zespół roboczy ds. wzmacniania partycypacji i inicjatyw młodzieży.
15 „Dziecko będzie miało prawo do swobodnej wypowiedzi; prawo to ma zawierać swobodę poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju, bez względu na granice, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka”.16 W pracach nad Programem uczestniczyło łącznie ok. 150 osób. Oprócz osób dorosłych, pracowników Urzędu Dzielnicy Mokotów, Bemowo i Śródmieście, 11 biur Urzędu Miasta st. Warszawy, organizacji pozarządowych działających na rzecz młodzieży – Centrum Edukacji Obywatelskiej, Civis Polonus, Fundacji „Świat na tak”, Fundacji Nowe Media oraz instytucji miejskich – Stołecznego Centrum Edukacji Kulturalnej, Europejskiego Domu Spotkań Młodzieży, Domu Kultury „Dorożkarnia”; zaangażowani w prace zespołów byli także przedstawiciele młodzieży m.in. Młodzieżowa Rada m.st. Warszawy, przedstawiciele samorządów studenckich Politechniki Warszawskiej i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, projektu „Tłocznia” Stowarzyszenia Polska Młodych, sekcji licealno–studenckiej „Drum Bun” Klubu Inteligencji Katolickiej, Okręgu Mazowieckiego Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, Stowarzyszenia Harcerstwa Katolickiego „Zawisza” Federacji Skautingu Europejskiego.
14
Dodatkowo do udziału w tworzeniu Programu zapraszani byli eksperci i doradcy, zarówno
ci młodzieżowi, jak i dorośli. Podczas pięciu paneli eksperckich młodzi ludzie dyskutowali wspólnie
z dorosłymi o sprawach dla nich ważnych, m.in. edukacji, aktywności i samorządności młodzieży,
rynku pracy i sytuacji mieszkaniowej, bezpieczeństwie i przestrzeniach publicznych.
By podjąć kwestie ważne dla wybranych grup młodzieży, zorganizowano w sumie 11 warsztatów
tematycznych. Odbyły się spotkania z aktywistami projektu „Tłocznia”, radnymi młodzieżowych rad
dzielnic, Młodzieżową Radą m.st. Warszawy, klasą integracyjną z Zespołu Szkół nr 6, podopiecznymi
Stowarzyszenia Program Stacja, osobami otrzymującymi stypendium Miasta st. Warszawy im. Jana
Pawła II, przedstawicielami warszawskich samorządów uczniowskich, organizatorami młodzieżowych
festiwali i imprez.
W celu zebrania informacji na temat potrzeb warszawskich studentów Centrum Komunikacji
Społecznej powierzyło Instytutowi Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadzenie diagnozy
z elementami konsultacji społecznych. W kwietniu 2012 roku studenci i nauczyciele akademiccy
przeprowadzili dwa wywiady fokusowe. W maju zorganizowali siedem warsztatów fokusowych,
w których brali udział studenci różnych uczelni.
Przeprowadziliśmy także badania ankietowe wśród ok. 5000 uczniów warszawskich szkół
ponadgimnazjalnych i gimnazjalnych na temat potrzeb młodzieży w Warszawie, spędzania czasu
wolnego, poczucia bezpieczeństwa i miejsc w stolicy przyjaznych młodzieży.
Po każdym warsztacie, spotkaniu i badaniu powstawał raport bądź podsumowanie; zawarte w nich
dane ilościowe i jakościowe stanowiły podstawę do opracowania analizy sytuacji młodzieży
w Warszawie oraz zaprojektowania działań realizujących cele Programu. Materiały ze wszystkich
spotkań i badań są dostępne w Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy.
4. DIAGNOZA SYTUACJI MŁODZIEŻY W WARSZAWIE
4.1. Słowo o metodzie
W rozdziale tym przedstawiono diagnozę sytuacji, kondycji i aktywności młodzieży w Warszawie.
Są w niej luki wymagające uzupełnienia, ale jest to pierwsza próba interdyscyplinarnej, całościowej
charakterystyki tej populacji, w której staraliśmy się zintegrować, istniejące, fragmentaryczne dane.
Wykorzystaliśmy w niej informacje podawane przez biura Urzędu Miasta w zestawieniach, czy
w programach dotyczących m.in. edukacji, zdrowia, rodziny, pracy czy kultury. Trudność polegała na
tym, że Biura nie uwzględniały dotąd całej populacji młodzieży, jak robimy to w Programie Młoda
Warszawa, ale skupiały się jedynie na niektórych podgrupach. I tak np. jedno biuro gromadziło tylko
informacje o uczniach, inne o młodych osobach korzystających z pomocy społecznej, jeszcze inne
o młodych ludziach zarejestrowanych jako osoby bezrobotne. W miejskiej statystyce publicznej istniały
różne dane dotyczące mieszkańców, w tym często także dzieci, ale nie wyodrębniało się w niej
młodzieży. Były również takie podgrupy młodzieży jak np. młodzi rodzice
w Warszawie, na temat których biura nie posiadały informacji. Analizując wycinkowe informacje
15
dotyczące mieszkańców Warszawy udostępniane przez GUS, ministerstwa czy instytuty resortowe,
rzadko mogliśmy dotrzeć do danych dotyczących młodzieży.
W diagnozie wykorzystaliśmy badania przeprowadzone na zlecenia miasta, ale niestety, było ich
niewiele. Największe i najważniejsze z nich to naukowe badanie stylów życia młodzieży w Warszawie
przeprowadzone przez Uniwersytet Warszawski na reprezentatywnej próbie. Zamówione w ramach
programu „Młoda Warszawa” badania dotyczące studentów miały już wycinkowy charakter. Także
w ramach programu przeprowadziliśmy badania ankietowe dotyczące aktywności i samorządności,
które nie były jednak reprezentatywne, gdyż objęły tylko uczniów szkół ponadgimnazjalnych w wieku
17–18 lat, którzy uczestniczyli w miejskim projekcie „Nastolatek w samorządzie”. W związku
z Programem przeprowadziliśmy też badania ankietowe wśród gimnazjalistów i uczniów szkół
ponadgimnazjalnych dotyczące wybranych kwestii.
Luki w diagnozie wynikające z braku danych ilościowych staraliśmy się uzupełniać metodami
jakościowymi, zbierając np. opinie młodzieżowych uczestników spotkań organizowanych w związku
z Programem: paneli z udziałem ekspertów oraz warsztatów związanych z ważnymi dla młodzieży
tematami.
W obszarach, w których brakowało informacji warszawskich, jak np. o zachowaniach prozdrowotnych,
czy zagrożeń społecznych dotyczących młodych osób, zmuszeni byliśmy sięgać do danych krajowych
lub regionalnych województwa mazowieckiego. Łatwiej było odnosić je do Warszawy, gdy podawały
dane dotyczące dużych miast, czy Obszaru Metropolitalnego Warszawy. Analizując dane krajowe
zakładaliśmy, że na ich podstawie można określić tendencje, które z pewnym prawdopodobieństwem
mogą dotyczyć również młodzieży warszawskiej. Istniała też trudność w korzystaniu z danych
europejskich, gdyż dotyczyły one młodzieży poszczególnych krajów, a nie ich stolic.
Z konieczności niektóre dane dotyczące młodzieży warszawskiej mają więc charakter
fragmentaryczny i szacunkowy. W trakcie realizacji programu niezbędne będzie przeprowadzenie
badań na warszawskiej populacji w niektórych obszarach.
Populacja młodzieży w przedziale wieku 13-26 lat jest bardzo zróżnicowana. Wyodrębniając w niej
ważne podgrupy bierze się pod uwagę nie tylko wiek, ale również rozwój fizyczny, psychiczny
i społeczny, a także pełnienie ról, czy kontekst prawny i instytucjonalny. W programie wyróżniliśmy (za
B. Fatygą) młodsze nastolatki, starsze nastolatki i młodych dorosłych, przyjmując, że ten podział jest
dobrze uzasadniony merytorycznie. Warto zaznaczyć, że nie ma jednej uzgodnionej periodyzacji faz
rozwoju młodzieży i w wielu innych badaniach przyjmowane były inne ramy czasowe poszczególnych
faz rozwoju. Nie staraliśmy się natomiast dostosowywać faz do grup wiekowych wyróżnianych przez
GUS, czy zaliczać do populacji młodzieży tylko osoby w wieku szkolnym.
Zdawaliśmy sobie sprawę, że młodzież w wieku 13–26 lat jest bardzo zróżnicowana pod względem
warunków, potrzeb i aktywności. Diagnoza byłaby pełniejsza, gdyby udało się opisać wyróżnione
podgrupy wiekowe warszawskiej młodzieży. Brakowało jednak danych do takiej charakterystyki.
W większości projektów, które będą realizowane w ramach programu, przewidzieliśmy pogłębienie
działań diagnostycznych, obejmujących analizę potrzeb i oczekiwań w podgrupach wiekowych. Wiek
16
młodzieży będzie też uwzględniony w dodatkowych badaniach ilościowych i jakościowych, które
zaplanowaliśmy w części projektów.
4.2. Młodzież w dobie globalizacji – problemy i wyzwania
Globalizacja to proces polegający m.in. na zwiększeniu obrotów handlu międzynarodowego, nasileniu
przepływu kapitału, ludzi i technologii oraz zacieraniu różnic kulturowych17. Przyśpieszona rewolucja
teleinformatyczna, ma szereg pozytywnych skutków, takich jak: integracja gospodarcza, rozwój
nowoczesnych technologii, przepływ między granicami towarów, pracy, usług
i idei, swobodny dostęp do informacji i łatwość komunikowania się. Zjawisko globalizacji rodzi także
niepokojące trendy takie jak: narastanie globalnych dysproporcji, niszczenie środowiska, pogarszanie
się sytuacji demograficznej, ograniczenie roli państw a wzrost znaczenia międzynarodowych
korporacji, masowe migracje, nasilenie się konkurencji i konfliktów, bezrobocie, rozluźnienie więzi
społecznych, a także niekorzystne zmiany w kulturze (np. tzw. „makdonaldyzacja”, zastępowanie
oryginalnych wartości kulturalnych zunifikowaną popkulturą).
Młodzież uczestniczy w tych zmianach. Korzysta ze zdobyczy i możliwości, które niesie globalizacja,
a zarazem doświadcza negatywnych skutków i zagrożeń. Mówi się o cechach stylu życia młodzieży
doby globalizacji, zwracając uwagę na jej postawy konsumpcyjne, zanurzenie w kulturze popularnej,
indywidualizm, szybką adaptację do zmian. Zarazem wskazuje się na jej zaangażowanie: w ochronę
środowiska, dialog i tolerancję, wolontariat, obronę praw człowieka, działania na rzecz pokoju.
Kształtowanie się globalnego ładu to czas wyzwań również dla młodzieży, która musi szybko
dostosowywać się do zmieniającej się rzeczywistości, sprostać stale rosnącym wymaganiom oraz
dokonywać trudnych wyborów. Jest to o tyle trudne, że nowa rzeczywistość nie gwarantuje równych
szans, tworzy i pogłębia dysproporcje.
Sytuacja młodzieży w Europie jest złożona. W 2014 roku 17,7% populacji wszystkich krajów Unii
Europejskiej stanowili młodzi ludzie w wieku 15-29 lat18. Procent ten różnie rozkładał się
w poszczególnych państwach. Największy odsetek młodych ludzi w populacji poszczególnych krajów
UE odnotowano na Cyprze (22%), w Słowenii, Polsce i Malcie (ok. 20%)19.
Według danych Eurostatu głównym problemem młodzieży w Europie jest brak pracy. Biorąc pod
uwagę stopę bezrobocia, zaobserwować możemy dużą rozbieżność między państwami. Największe,
ponad 20% bezrobocie wśród aktywnych młodych ludzi w wieku 15-24 lat odnotowano we Włoszech,
Bułgarii i Grecji20. Ok. 5% młodzieży pozostaje bez pracy w Holandii, Luksemburgu, Norwegii
i Islandii21.
17 Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/sjp/globalizacja;2559335; dostęp 28.07.2015.18 Eurostat, Statistical book. Being young in Europe today, , edition 2015, s. 19.http://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/6776245/KS-05-14-031-EN-N.pdf/18bee6f0-c181-457d-ba82-d77b314456b9; dostęp 28.07.2015.19 Ibidem, s. 23.20 W kategorii wiekowej 25-29 odsetki te wzrastają do ponad 40% w Grecji oraz ponad 30% w Bułgarii i we Włoszech.21 Eurostat, Statistical book, Being young (…), op. cit., s. 143.
17
W Europie średnio ok. 40% osób zatrudnionych w wieku 15-24 lat miało umowę na czas określony.
Przodowały pod tym względem Słowenia, Polska i Hiszpania; w tych krajach ponad 60% młodych
pracowników podpisało umowę zlecenie, o dzieło bądź o pracę na czas określony22.
Problemy na rynku pracy spowodowały, że życie młodych ludzi w Europie koncentruje się wokół pracy
i jej utrzymania. Ci, którzy satysfakcjonującej pracy znaleźć nie mogą, uciekają często w dalszą
edukację. W takim przypadku uczelnie stają się przechowalniami i poczekalniami dla młodzieży,
opóźniając moment osiągnięcia stabilizacji życiowej, w tym opuszczenia domu rodzinnego i założenia
własnej rodziny. We wszystkich krajach UE, dla których były dostępne dane
z 2013 roku, kobiety wyprowadziły się z domu rodziców w młodszym wieku niż mężczyźni. W Polsce
kobiety opuszały dom rodzinny w wieku 26-27 lat, a mężczyźni poniżej 30. roku życia. Na tle Europy
młodzi Polacy podobni są pod tym względem do Rumunów, Cypryjczyków i Węgrów. Jednak
usamodzielniają się zdecydowanie później, aniżeli Finowie, Szwedzi czy Duńczycy23.
Zdaniem młodych głównymi powodami, dla których młodzież zamieszkująca kraje UE pozostaje dłużej
w domu rodzinnym, są:
- niestabilna sytuacja finansowa,
- zbyt wysokie koszty najmu mieszkań,
- wygoda mieszkania z rodzicami bez odpowiedzialności za utrzymanie,
- zakładany termin zawarcia związku małżeńskiego jest późniejszy, aniżeli jest to zwyczajowo
przyjęte.
Ponad 50% młodych Polaków za główny powód pozostawania w domu rodzinnym wskazało
niemożność wyprowadzenia się z powodu niestabilnej sytuacji. Są to wskaźniki najwyższe w Europie;
dorównujemy tu Węgrom i Portugalczykom24.
Trudna globalna sytuacja młodych ludzi na rynku pracy ma wpływ na mobilność przestrzenną.
W naszym kraju mobilność przestrzenna jest bardzo ograniczona, w szczególności edukacyjna
i zawodowa. W 2010 r. tylko 23% Polaków zakładało możliwość podjęcia pracy zawodowej za granicą.
Największą mobilność deklarują Duńczycy (ponad połowa badanych). Poniżej 10% chętnych
do podjęcia pracy za granicą to mieszkańcy Włoch, Austrii, Grecji i Cypru. Największą gotowość
do podjęcia pracy za granicą deklarują studenci (42% wszystkich respondentów w UE)25.
Podczas, gdy ogół społeczeństwa UE nie odznacza się dużą mobilnością edukacyjną, łatwość
w dostępie do studiów i pracy za granicą sprzyjają dużej mobilności młodzieży. Zwraca się uwagę
na takie pozytywne efekty tej mobilności, jak: nabywanie wiedzy i nowych umiejętności, nauka języka
obcego, rozwijanie kompetencji międzykulturowych, przeciwdziałanie postawom ksenofobicznym,
wzmacnianie poczucia europejskiej tożsamości, większe szanse na rynku pracy.
UE skutecznie wspiera mobilność edukacyjną. Rocznie, z możliwości wsparcia wyjazdów
zagranicznych (staży, szkoleń, studiów, wymian, wolontariatu) oferowanych przez Unię Europejską
22 Eurostat, Statistical book , Youth in Europe (…), op. cit., s.118.23 Eurostat, Statistical book, Being young (…), op. cit., s. 46.24 Eurostat, Statistical book , Youth in Europe (…), op. cit., s. 31.25 Ibidem.
18
korzysta ok. 380 000 młodych Europejczyków, tj. ok. 0,4% grupy wiekowej 16-29 lat. Z wyjazdów,
w ramach programu zagranicznej wymiany studenckiej Erasmus, na studia bądź praktyki w latach
2011/2012 wyjechało 15 315 polskich studentów, co plasuje Polskę na wysokim 5 miejscu wśród
krajów wysyłających26. Studentów cudzoziemców na warszawskich uczelniach w roku akademickim
2011/2012 było 651327.
Poprawie sytuacji młodzieży w Europie służyć ma wzrost aktywności obywatelskiej i partycypacji.
W tym celu realizowane są specjalne programy i projekty wspierające samorządność i aktywność
obywatelską. Doświadczenia zagranicznych sąsiadów pokazują, że partycypacja jest drogą
do podnoszenia jakości życia młodych ludzi, którzy sami najlepiej znają swoje potrzeby.
Można zauważyć, że partycypacyjne aspiracje młodych mieszkańców miast rosną a ich sprzeciw
wobec niekorzystnej obecnie sytuacji na rynku pracy rodzi bunt. W niemal całej Europie młodzi ludzie
wychodzili na ulice miast, pokazując swoje niezadowolenie z pogarszającej się jakości ich życia28.
Podsumowując, zadaniem warszawskiej edukacji oraz polityki młodzieżowej jest przygotowanie
młodych ludzi do zmian wynikających także z globalizacji. Podjęte w 1992 r. na konferencji ONZ
w Brazylii hasło: „Myśl globalnie, działaj lokalnie” dzisiaj już nie wystarcza. W ramach edukacji
globalnej, jako części kształcenia obywatelskiego, niezbędny jest dialog z młodzieżą, dyskutowanie
i wyjaśnianie zachodzących na świecie procesów, rozwijanie przedsiębiorczości i kreatywności
młodzieży, wychowanie dla pokoju, rozwijanie nauki języków obcych, umożliwianie wykorzystania
technologii cyfrowej, a także wspieranie młodych ludzi w uniezależnianiu się od mass mediów,
dokonywaniu świadomych wyborów i osobistym zaangażowaniu w realizację społecznych celów.
4.3. Młodzi warszawiacy w ujęciu statystycznym
Według danych GUS, które obejmują osoby zameldowane na pobyt stały, w Warszawie mieszka
1 715 517 osób (stan w dniu 31 grudnia 2012)29, z czego około 12,7% stanowi młodzież (217 525),
czyli osoby w wieku 13-26 lat. Prawie połowę (106,4 tys.) stanowią młode kobiety. Faktycznie w stolicy
mieszkać może nawet do 2,5 mln. osób. Wśród nie zameldowanych na pobyt stały, a mieszkających
lub dojeżdżających, dużą grupę, co jest też skutkiem boomu edukacyjnego, stanowią studenci oraz
młodzież z innych gmin i powiatów ucząca się w warszawskich szkołach ponadgimnazjalnych.
Jednocześnie z badań przeprowadzonych na przestrzeni kilkunastu lat wynika, że społeczeństwo
stolicy jest społeczeństwem starzejącym się – wzrasta liczba i udział procentowy osób starszych
w ogólnej liczbie ludności, chociaż co roku wzrasta również o ok. 1000 osób liczba dzieci.
26 Dane Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji, Narodowa Agencja Programu „Uczenie się przez całe życie”, Program Erasmus, przegląd statystyk.27 Studenci zagraniczni w Warszawie 2012. Raport przygotowany w ramach programu Study in Warsaw realizowanego przez m.st. Warszawa, Konferencja Rektorów Uczelni Warszawskich (KRUW) i Fundację Edukacyjną „Perspektywy”. 28 Protesty zapoczątkował tzw. Ruch Oburzonych w Hiszpanii w maju 2011 roku. Młodzież postulowała o pogłębienie demokracji, poprawę sytuacji na rynku pracy. Protestowano przeciwko marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodych ludzi. W kolejnych miesiącach „ruch oburzonych” rozprzestrzenił się na inne kraje. Podobne protesty odbyły się we Francji, w Grecji, Hiszpanii, Portugalii, Izraelu i Chile. Z inicjatywy uczniów Wielokulturowego Liceum Humanistycznego w Warszawie powstało "Porozumienie 15 października". Był to gest solidarności z młodzieżą hiszpańską, a nie ruch społeczny. Młodzi warszawiacy organizowali też inne sporadyczne akcje. Aktywnie wyrażali solidarność z mieszkańcami squatów Elby czy Syreny, bronili praw ludzi eksmitowanych czy monitorowali kwestie podpisania umowy ACTA.29 Główny Urząd Statystyczny, http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx ; dostęp 6.06.2013.
19
Tabela 1 przedstawia liczebność różnych grup wiekowych młodzieży. W analizowanym okresie (lata
2000-2014) zaobserwowano malejącą tendencję liczby młodych ludzi wobec nieznacznie wzrastającej
liczy ogółu warszawiaków. Najliczniejszymi grupami wiekowymi jest grupa 25-29 lat
i 20-24 lata.
Tab. 1. Młodzież według grup wieku
Grupy wieku
2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014W tysiącach
OGÓŁEM 1672,4 1697,6 1700,1 1708,5 1715,5 1724, 4 1735,410-14 84,7 69,6 59,4 59,2 60,1 61,7 64,215-19 121,7 88,4 71,6 65,8 63,7 61,6 60,020-24 149,7 131,1 108,8 102,7 94,4 85,7 79,425-29 130,7 160,2 148,6 148,2 144,1 138,5 130,9SUMA 486,8 449,3 388,4 375,9 362,3 347,5 334,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych – GUS (stan ludności wg grup wieku i płci) http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks
Zestawiając powyższe dane w przeliczeniu na 1000 ludności otrzymujemy następujący obraz:
Ryc. 2. Liczba ludności w wieku 13-26 lat w Warszawie w latach 2002-2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx;dostęp 6.06.2013.
Warto zwrócić uwagę, iż stały spadek liczby młodzieży wskazuje na utrwalanie się negatywnego,
malejącego trendu, którego zahamowanie będzie trudne. Niewielki wzrost liczby młodych w wieku
13-26 lat nastąpił w roku 2010, jednak w kolejnych latach ponownie liczba ta spadała. Co ciekawe,
na przestrzeni 10 lat zmianie nie uległa struktura młodzieży ze względu na płeć. W Warszawie żyje
podobna liczba młodych kobiet i młodych mężczyzn.
Na poniższym diagramie, przedstawiającym ludność Warszawy według płci i wieku można
przeanalizować również grupę młodzieży w wieku 13–26 lat (fragment zaznaczony zielonymi liniami).
20
Ryc. 3. Ludność według płci i wieku w 2011 r.
Źródło: Rocznik Statystyczny Warszawy 2012 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_rocznik_warszawy_2012.pdf ;
Młodzież w dzielnicach
Poniższa tabela przedstawia szacunkowe (oparte o dane dotyczące ludności Warszawy według
edukacyjnych grup wieku w 2013 r.) liczby młodzieży w dzielnicach oraz procentowy udział młodzieży
w ogólnej liczbie mieszkańców.
Tab. 2 Szacunkowa liczba młodzieży w dzielnicach
DzielnicaLiczba
mieszkańców ogółem
Szacunkowa liczba młodzieży w wieku
13-26
% udział młodzieży w ogólnej liczbie
mieszkańcówBemowo 116 676 16 100 13,8
Białołęka 100 226 13 792 13,8
Bielany 132 366 17 945 13,6Mokotów 219 812 28 538 13Ochota 84 614 12 783 15,1Praga Południe 178 662 24 148 13,5Praga Północ 68 699 10 632 15,5Rembertów 23 441 3 754 16Śródmieście 121 570 16 954 14Targówek 123 464 16 631 13,5Ursus 54 745 7 141 13Ursynów 146 895 21 159 14,4Wawer 70 846 10 809 15,3Wesoła 23 265 4 030 17,3Wilanów 26 011 3 292 12,7Włochy 38 278 5 709 14,9Wola 137 651 19 084 13,9Żoliborz 48 296 6 507 13,5
Warszawa 1 715 517 239 008 13,9Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Panoramy Dzielnic Warszawy w 2012 r.
21
Dzielnicami, które najliczniej zamieszkuje młodzież w przyjętym przez nas przedziale wieku są:
Mokotów, Praga Południe, Ursynów, Wola i Bielany. Najmniej młodzieży mieszka zaś w Wilanowie,
Rembertowie i Wesołej. Gdy powyższe dane zobrazujemy za pomocą poglądowych map, szacunkowa
liczba młodzieży w danej dzielnicy będzie odpowiadała charakterystyce ogólnej liczby ludności.
Ryc. 4 Ryc. 5
Dla polityki młodzieżowej ważny jest także wskaźnik procentowy udziału grupy wiekowej 13-26 lat
w populacji mieszkańców.
Największy procentowy udział młodzieży w stosunku do ogółu mieszkańców dzielnicy odnotowano
w Wesołej (17,3%), Rembertowie (16%), na Pradze Północ (15,5%), w Wawrze (15,3%) i Ochocie
(15,1%), najmniej zaś w Wilanowie (12,7%) i Mokotowie (13%). Wyniki nieco zaskakują, bo np.
Ochota, czy Praga Północ rzadko wcześniej były określane jako „dzielnice młode”, natomiast za taką
uważano m.in. Wilanów.
Młodzież według faz rozwoju i ról
Młodzież to grupa zróżnicowana pod względem m.in. wieku, pochodzenia społecznego, sytuacji
ekonomicznej, potrzeb, zakresu podejmowanych działań, jak i stylów życia, która często łączy różne
role społeczne. Są wśród niej uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych i wyższych, osoby
pracujące i poszukujące pracy, a także młodzi rodzice, osoby niepełnosprawne czy obcokrajowcy.
22
Ryc. 6Średnia dla Warszawy wynosi 13,9%. Gdy
przyjrzymy się tabeli, widzimy, że aż 8 dzielnic
odnotowało wartość zbliżoną do średniej
warszawskiej.
Podstawowe jest kryterium wieku. W warszawskich badaniach stylów życia młodzieży prof. B. Fatyga30
wyróżniła następujące grupy, w oparciu o fazy rozwoju:
młodsze nastolatki 13-15 lat,
starsze nastolatki 16-18 lat,
młodych dorosłych 19-24 lata.
Pierwsza z nich przypada na okres edukacji gimnazjalnej, druga - ponadgimnazjalnej, zaś trzecia
to okres wejścia w dorosłość i/lub okres rozpoczęcia studiów, aktywność społeczna
i ekonomiczna. Liczebność wydzielonych grup w 2012 roku przedstawiała się następująco: młodsze
nastolatki 34 800, starsze nastolatki 38 000, młodzi dorośli 85 00031. Procentowy udział każdej
z grupy w ogólnej liczbie młodzieży w Warszawie przedstawia rycina 7.
Najliczniejszą grupę stanowią młodzi dorośli, co nie zaskakuje, zważywszy, że grupa ta obejmuje
sześć roczników, i biorąc pod uwagę trendy demograficzne - spadek urodzeń. Wśród tej grupy mamy
osoby pracujące i studiujące (ok. 65 tys.), zakładające własne rodziny (ok. 1700 matek do 24. roku
życia (2011), 1689 związków małżeńskich zawartych przez młode kobiety i 725 zawartych przez
młodych mężczyzn (2011) i ok. 6,5 tys. zagranicznych studentów32).
30 B. Fatyga, Dzicy z naszej ulicy: antropologia kultury młodzieżowej, Ośrodek Badań Młodzieży, Warszawa 1999.31 Informacja o stanie realizacji zadań oświatowych w m.st. Warszawie w roku szkolnym 2012/2013 http://edukacja.warszawa.pl/sites/edukacja/files/informacja-o-realizacji-zadan/3871/attachments/inf.o-stanie-realizacji-zadan-osw.w-m.st.warszawie.pdf; Urząd Statystyczny w Warszawie, Panorama dzielnic Warszawy 2012, Warszawa 2013.http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_panorama_dzielnic_warszawy_2012.pdf; dostęp: 28.07.2015.32 Rocznik Statystyczny Warszawy, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2013, s. 204.
23
Ryc. 7. Procentowy udział grup młodzieży w oparciu o fazy rozwoju w ogólnej liczbie młodzieży
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Panoramy Dzielnic Warszawy w 2012 r.
Proponowany wyżej podział może być użyteczny w planowaniu tych działań polityki młodzieżowej,
które powinny uwzględniać style życia warszawskiej młodzieży.
Młodzież a struktura ludności Warszawy według ekonomicznych grup wieku
Przez ludność w wieku przedprodukcyjnym rozumie się ludność w wieku do 17 lat. Przez ludność
w wieku produkcyjnym - ludność w wieku zdolności do pracy. Obecnie dla mężczyzn przyjęto tu wiek
18-64 lata, dla kobiet 18-59 lat33.
Rycina 8 przedstawia zmiany w strukturze ludności według ekonomicznych grup wieku w latach 2005-2012
Ryc. 8. Zmiany w strukturze ludności według ekonomicznych grup wieku w latach 2005-2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Warszawy 2013, stan na 31 XII (w tys.)
Można zauważyć niepokojącą, z ekonomicznego punktu widzenia, tendencję. W analizowanym
okresie zwiększała się liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz w wieku poprodukcyjnym,
a jednocześnie zmniejszała liczba ludności w wieku produkcyjnym. Z długookresowej
i ekonomicznej perspektywy wynika, że tendencja ta będzie się utrzymywać. W ekonomicznej
strukturze młodzież stanowi ważną grupę, jako część populacji w wieku przedprodukcyjnym oraz
istotna część populacji w wieku produkcyjnym, mobilnym. Można przewidywać, że rozwój Miasta
będzie zależał w dużym stopniu od kapitału ludzkiego młodzieży i aktywności zawodowej osób
starszych, pamiętając, że został podwyższony wiek emerytalny do 67 lat.
33 Wśród ludności w wieku produkcyjnym wyróżnia się ludność w wieku mobilnym (18-44 lata) i niemobilnym (mężczyźni 45-64 lata, kobiety 45-59 lat).
24
Młodzież a migracja
Dane GUS wskazują na stały napływ ludności do Warszawy. Wskaźnik salda migracji należy
do największych w Polsce. Mimo iż część ludzi migruje z Warszawy do ościennych powiatów, to bilans
i tak jest zdecydowanie dodatni, czyli więcej ludności tu napływa niż wyjeżdża. Wskaźnikiem
informującym nas o wielkości napływu i odpływu ludności do danego miejsca jest saldo migracji.
Rycina 9 przedstawia saldo migracji według płci i wieku.
Ryc. 9. Saldo migracji według płci i wieku w 2011 r.
Źródło: Panorama Dzielnic Warszawy w 2012 r.
Saldo migracji wewnętrznych w Warszawie cechuje się wartością ujemną w grupie ludnościowej
do 15. roku życia. Największy ruch ludności zachodzi w grupie wiekowej 15–40 lat. Najbardziej
mobilna jest tzw. starsza młodzież - w grupach wiekowych 15-19 i 20-24; wartość wskaźnika
gwałtownie wzrasta, by największą wartość dodatnią uzyskać w wieku 26 lat. Napływ w większym
stopniu dotyczy młodych kobiet, niż młodych mężczyzn. Warszawa jest zatem miastem atrakcyjnym
dla młodych ludzi, którzy widzą w nim możliwość realizacji swoich aspiracji życiowych. Co ciekawe,
w grupach wiekowych 20-24 i 25-29 lat następuje także odpływ młodych (zdecydowani mniej
intensywny, aniżeli napływ ludności). Odpływ młodych ludzi jest zjawiskiem negatywnym, któremu
warto przeciwdziałać.
Przyglądając się kierunkom migracji, największy napływ ludności do Warszawy następuje z woj.
mazowieckiego, zwłaszcza z sąsiadujących powiatów aglomeracji warszawskiej. Istotne wartości
wskaźnika napływu dotyczą również województwa lubelskiego, łódzkiego, podlaskiego
i świętokrzyskiego. Wszystkie bezpośrednio graniczą z Mazowszem, zatem napływ ludności
odzwierciedla najsilniejsza strefę wpływów Warszawy. Największy odpływ ludności ze stolicy odbywa
się w obrębie woj. mazowieckiego.
25
W warszawskich gimnazjach uczy się ok. 2500 uczniów spoza stolicy. Do szkół licealnych w 2013
roku łącznie zrekrutowano 12 029 uczniów, z czego 5015 spoza Warszawy, co daje bardzo wysoki
odsetek (41,7%). Wskaźniki dotyczące rekrutacji studentów na Uniwersytet Warszawski pokazują,
że 35% studentów uczelni kończy szkołę średnią w tym samym mieście, 54% w tym samym regionie.
A średnia odległość między szkołą średnią a uczelnią wynosi 86 km. Absolwenci szkół średnich
są gotowi pokonywać duże odległości, by kontynuować naukę właśnie w warszawskich uczelniach.
W celu promocji Warszawy wśród młodych obcokrajowców powstał w 2008 roku program „Study
in Warsaw”. Zachęca on zagraniczną młodzież do studiowania w Warszawie. W roku akademickim
2013/2014 w Warszawie studiowało ok. 236 70034 studentów, z czego 10 696 to byli studenci
cudzoziemscy. Najliczniejszą grupę studentów zagranicznych w Warszawie stanowili Ukraińcy,
Białorusini i Turcy. Pomiędzy rokiem akademickim 2010/2011 a 2013/2014 liczba studentów
zagranicznych na warszawskich uczelniach wzrosła o prawie 80% (z 6032 do 10 696 osób)35.
Warszawa przyciąga także młodych ludzi z innych krajów bogatą ofertą edukacyjną, wysokim
poziomem naukowym uczelni publicznych i prywatnych, a także stosunkowo niskimi kosztami nauki36.
Poważnym problemem jest sytuacja demograficzna – obecne trendy niosą ze sobą groźbę
depopulacji, dlatego tak istotne jest przeciwdziałanie temu zjawisku, a co za tym idzie, wspieranie
młodzieży w rozwoju społecznym, ekonomicznym i edukacyjnym.
Warto pamiętać, że dla metropolii i dużych aglomeracji zjawiskiem naturalnym są migracje ludności,
które są częścią składową potencjału ludnościowego miasta. Stolica ze względu na atrakcyjność
osiedleńczą przyciąga rzesze młodych ludzi. Atutami stolicy w oczach młodych są przede wszystkim:
• Dostępność do atrakcyjnego zatrudnienia - głównie dla studentów i absolwentów.
• Dostęp do dobrej edukacji w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz
na uczelniach wyższych.
• Dostęp do instytucji kultury i rozrywki oraz infrastruktury sportu i rekreacji (w porównaniu
z innymi miastami Warszawa nie przoduje w dziedzinie opieki zdrowotnej).
Faktem jest, że liczby osób przybywających (czasowo lub na stałe) do stolicy są znaczące, ale
co istotne, ich potrzeby są podobne do potrzeb młodych ludzi, dla których Warszawa jest miastem
rodzimym. Zmienia się, co najwyżej, hierarchia tych potrzeb.
Aby Warszawa w pełni wykorzystała szansę rozwojową, która stwarza napływ studentów, musi
posiadać zdolność zatrzymania wykształconych absolwentów na miejscowym rynku pracy.
W przeciwnym razie stanie się dostarczycielem kapitału ludzkiego do innych miast i regionów,
w których pracownicy znajdą lepsze warunki do pracy i zamieszkania.
Warszawa jest miastem o największym potencjale przyciągania i absorbowania kapitału ludzkiego.
Potrafi zatrzymać na miejscowym rynku pracy znaczną cześć absolwentów swoich flagowych uczelni.
34 Szkoły wyższe w województwie mazowieckim w 2013 r., Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2013, s. 7.35 Study in Poland, raport statystyczno-informacyjny, 2014.36 http://www.studyinwarsaw.pl; dostęp: 12.06.2013.
26
W stolicy zostaje ponad 60% wszystkich absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego, a w regionie
wskaźnik ten rośnie do prawie 80%37.
Warszawa chcąc konkurować z innymi miastami, także z metropoliami europejskimi, powinna
przyciągać jak największa liczbę uzdolnionych uczniów i studentów, promując Warszawę jako miasto
dla młodych. Obecnie brak jest działań promujących Warszawę wśród młodzieży z Mazowsza
i młodzieży z całego kraju. Warto w ramach Programu, skierować działania także do tych grup
odbiorców, bowiem mogą się one przyczynić się do wzrostu konkurencyjności Warszawy na tle innych
miast polskich i europejskich.
4.4. Zdrowie młodzieży
Wiek dorastania jak i wczesnej dorosłości to czas zmian i wyzwań dla młodego człowieka. Rodzące
się ambicje, aspiracje i marzenia mieszają się z obawami, czy sprosta się oczekiwaniom innych.
Osiągane sukcesy, przeżywane porażki, podejmowane zachowania i wybierany styl życia nie
pozostają bez wpływu na zdrowie i samopoczucie młodego człowieka.
W Programie przyjęliśmy definicję zdrowia określoną przez WHO: zdrowie to pełny dobrostan
fizyczny, psychiczny i społeczny a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności38. Z tak określonym
zdrowiem należy kojarzyć dwie grupy czynników: wpływających na stan zdrowia oraz chroniących. Do
tych pierwszych zaliczyć należy przede wszystkim styl życia, środowisko fizyczne i społeczne, czynniki
genetyczne oraz organizację i jakość ochrony zdrowia39. Obecnie uważa się, że największym
zagrożeniem dla zdrowia jest ubóstwo, niski poziom wykształcenia, brak wsparcia społecznego
(w rodzinie, miejscu pracy, społeczności), ponieważ w znacznym stopniu ograniczają one
prozdrowotne zachowania, utrzymujące i poprawiające kondycję fizyczną i psychiczną. Do głównych
czynników chroniących przed podejmowaniem zachowań ryzykownych należą między innymi bliskie
więzi rodzinne i dobre kontakty z rówieśnikami, akceptacja norm społecznych, poczucie samorealizacji
i bycia akceptowanym, zaangażowanie w konstruktywną działalność, dobry klimat w szkole,
pozytywny stosunek do nauczycieli40.
Zdrowie fizyczne
Zdrowie fizyczne rozumiane jest jako prawidłowe funkcjonowanie organizmu i wszystkich jego
układów i narządów. Często przez młodych nie jest ono docenianie, a nawet bywa lekceważone.
Subiektywna ocena stanu zdrowia młodzieży w skali ogólnopolskiej jest dobra - 90% osób w wieku
15-29 lat oceniło swoje zdrowie jako co najmniej dobre. W tej samej grupie wiekowej procent osób
mających długotrwałe problemy zdrowotne wyniósł 19,6%41.
37 www.studyinwarsaw.pl; dostęp: 12.06.2013.38 Definicja zdrowia wg WHO (World Health Organizations).39 Warszawski Program Profilaktyki i Promocji Zdrowia na lata 2012–2016, Warszawa 2011, http://strategia.um.warszawa.pl/sites/default/files/warszawski_program_profilaktyki_i_promocji_zdrowia.doc; dostęp: 12.06.2013.40 Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole, pod red. naukową prof. dr hab. med. B. Woynarowskiej, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2006. 41 Dane z 2009 roku, wzrost z 15,4% w 2004 r., Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Krakowie, Zdrowie dzieci i młodzieży w Polsce w 2009 r, Kraków 2011, s. 51-59. www.stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zdrowie-dzieci-i-
27
Ogółem w Warszawie dzieci i młodzież znacznie rzadziej niż na Mazowszu i w Polsce korzystają
z lekarzy pierwszego kontaktu, na co wskazują współczynniki chorobowości (190 Warszawa, 259
Polska na 1000 osób).42 Najczęściej występującymi chorobami wśród dzieci i młodzieży w wieku
szkolnym są: nadwaga i otyłość, próchnica zębów i choroby przyzębia, choroby alergiczne i astma
oskrzelowa, padaczka, cukrzyca, choroby układu krążenia oraz choroby genetycznie uwarunkowane43.
Sytuacja w zakresie chorób zakaźnych uległa zdecydowanej poprawie głównie dzięki obowiązkowym
szczepieniom dzieci. U młodzieży w wieku 15-19 lat występują takie choroby jak: gruźlica, choroby
przenoszone drogą płciową, zakażenie wirusem HIV44.
Od roku 2000 można zauważyć tendencję spadkową liczby zgonów populacji w wieku 1-24 lata u obu
płci. Analizując przyczyny zgonów w grupie wiekowej 15-24 lata, można zauważyć, że dominującym
powodem zgonów były przyczyny zewnętrzne, do których zaliczamy wypadki komunikacyjne
i samobójstwa, stanowiące odpowiednio ok. 35% i 20% ogółu zgonów w omawianej grupie wieku.
Następnym, ważnym powodem zgonów były choroby nowotworowe, które stanowiły ok. 7% ogółu
w grupach 15-19 lat i 20-24 lata45.
Otyłość u dzieci i młodzieży jest najczęstszym zaburzeniem związanym z odżywianiem i zaliczana jest
do chorób przewlekłych. Stanowi narastający problem wśród dzieci i młodzieży w Polsce. U 32%
uczniów szkół podstawowych i gimnazjów z województwa mazowieckiego występuje nadmierna masa
ciała46. Powodem wzrostu otyłości wśród młodzieży jest m.in. nieprawidłowe żywienie, łatwa
dostępność wysoko przetworzonych i kalorycznych produktów oraz popularność żywności typu fast
food, a także rozwój technologiczny sprzyjający statycznym formom spędzania czasu wolnego
i rozrywki oraz zmniejszenia aktywności fizycznej na rzecz siedzącego trybu życia.
Ryzykiem zdrowotnym jest obserwowane obecnie obniżanie się sprawności i wydolność fizycznej
młodzieży. Wynika to ze zbyt małej aktywności ruchowej młodych ludzi, co prowadzi także do otyłości,
rozwoju wad postawy i zaburzeń krążenia. Deficyt aktywności ruchowej ma związek
z zaniedbywaniem edukacji prozdrowotnej w szkołach, niską atrakcyjnością zajęć wychowania
fizycznego i tolerowaniem częstych, nieuzasadnionych zwolnień uczniów z zajęć WF.
Istotnym problemem jest niepełnosprawność. Na podstawie kryteriów niepełnosprawności przyjętych
przez GUS w 2009 r. odsetek osób z niepełnosprawnością w grupie 15–29 lat wynosił 3,9% 47.
Niepełnosprawność u dzieci i młodzieży występuje z powodu urazów, wad wrodzonych i chorób
przewlekłych. Inne problemy zdrowotne dotykające dzieci i młodzież to głównie zaburzenia w budowie
mlodziezy-w-polsce-w-2009-r-,8,1.html; dostęp: 07.07.2015. 42 Stan zdrowia mieszkańców Warszawy w latach 2009-2011, pod red. E. Olsińskiej, Miasto Stołeczne Warszawa, Warszawa 2013, https://www.um.warszawa.pl/sites/default/files/city_hall_attach/raport_stan_zdrowia_mieszkancow.pdf; dostęp: 10.09.2015.43 B. Woynarowska, A. Oblacińska, Stan zdrowia dzieci i młodzieży w Polsce, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2014, www.orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/8CB3104E7567AE7AC1257CE8002F1DEC/$file/Infos_170.pdf44 Ibidem.45 Zdrowie dzieci i młodzieży w Polsce w 2009 r., op. cit., s.124-128. 46 Badania Instytutu Żywności i Żywienia, 2015 r. www.wiemcojem.um.warszawa.pl/sites/default/files/Dlaczego%20warto%20pi%C4%87%20wod%C4%99.pdf 47 W grupie 15-19 lat wynosił 4,4%, Główny Urząd Statystyczny, Stan zdrowia ludności Polski w 2009 r., GUS, Warszawa 2011.
i funkcjonowaniu różnych układów i narządów zmysłów; w tym: zaburzenia narządu zmysłów (wzroku -
u ok. 15-25%, słuchu – ok. 20% i mowy u ok. 10%), zaburzenia układu ruchu (u 10-15%)48.
48 Stan zdrowia dzieci i młodzieży w Polsce, op. cit.
29
Zdrowie psychiczne i zdrowie społeczne
Dla młodzieży, w kontekście zdrowia psychicznego i społecznego, najistotniejsze wydają się być
problemy rodzinne, a także relacje z rówieśnikami i zaburzenia psychiczne.
Relacje społeczne, w tym z rówieśnikami, stają się ważniejsze i bardziej intensywne w okresie
dorastania. Słabną natomiast rodzicielskie autorytety i więzi rodzinne. W raporcie Młodzi 2011
przeczytać możemy, że przyjaźń staje się jedną z głównych potrzeb młodych osób. Wśród
trzynastolatków niespełna ¾ deklaruje, że ma co najmniej trzech bliskich przyjaciół tej samej płci (68%
dziewcząt i 76% chłopców), gdy średnia europejska to odpowiednio 81% i 83%49. Wśród
piętnastolatków wskaźniki te są niższe i wynoszą odpowiednio 57% wśród nastolatek i 65% wśród
nastolatków. Przyjacielskie relacje z rówieśnikami wpływają na poczucie własnej wartości, pomagają
rozwijać zainteresowania, uczą współdziałania w grupie, zapewniają bezpieczeństwo emocjonalne
i wsparcie w trudnych sytuacjach oraz stanowią wzór przyszłych relacji społecznych50.
Na współczesne relacje rówieśnicze w istotny sposób wpływa środowisko wirtualne (serwisy
społecznościowe, czaty), które daje możliwość niemal nieograniczonych kontaktów towarzyskich i, tak
ważne w wieku dorastania, poczucie bycia w grupie. Psychologowie jednak przestrzegają, że kontakty
wirtualne należą do powierzchownych i dają tylko złudzenie posiadania wielu przyjaciół51.
W przypadku zaburzeń zdrowia psychospołecznego brak jest danych o ich rzeczywistym
rozpowszechnieniu w Warszawie. Również wskaźniki ogólnopolskie różnią się często w zależności
od źródła. Osoby w wieku 19-29 lat stanowiły 16,8% ogółu leczonych w ambulatoryjnej opiece
psychiatrycznej. Wśród dzieci i dorastającej młodzieży (0-18 lat), podobnie jak w ambulatoryjnej
opiece psychiatrycznej, najczęstszym powodem hospitalizacji psychiatrycznych były zaburzenia
zachowania i emocji (45 na 100 tys. osób), drugim zaburzenia spowodowane używaniem substancji
psychoaktywnych (20 na 100 tys. osób)52.
W ostatnich latach najczęściej odnotowanym problemem związanym ze zdrowiem psychicznym
młodych ludzi była depresja, która zdaniem lekarzy, może wywierać znaczący wpływ na przyszłe,
dorosłe życie53 (np. bardzo wczesne macierzyństwo, nietrwałe małżeństwa, częste uzależnienia,
a nawet śmierci samobójcze54). Zaburzenia natury psychicznej takie jak nerwica, depresja, stany
lękowe i zaburzenia nastroju wystąpiły u 2,2% młodzieży w wieku 15-19 lat oraz u 3,4% osób w wieku
20-29 lat55.
49 Z badania Health Behaviour in School-Aged Children przeprowadzonego w 2012 roku dla Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w ponad 30 krajach Europy.50 Raport z badań HBSC 2010, Społeczne determinanty zdrowia młodzieży szkolnej, pod red. J. Mazur, Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka, Warszawa 2011 s. 73,www.imid.med.pl/klient1/uploads/raporty/hbsc2.pdf ; dostęp ….. 51 http://polska.newsweek.pl/polskie-dzieci-nie-maja-kumpli,92679,1,1.html; dostęp: 30.10.2013.52 Zdrowie dzieci i młodzieży w Polsce w 2009 r, op. cit., s.67-71. 53 Rozpowszechnienie depresji wynosi w Polsce 16% u dzieci dwunastoletnich, 19,0% u piętnastoletnich i prawie 30% u dziewiętnastoletniej młodzieży, wg Zdrowie dzieci i młodzieży Polsce, pod red. J. Szymborski, K. Jakóbik, Rzecznik Praw Obywatelskich we współpracy z Głównym Urzędem Statystycznym, Warszawa 2008, s. 216. www.rpo.gov.pl/pliki/12242300580.pdf ; dostęp …. 54 Rozmowa z prof. dr hab. med. H. Jaklewicz: http://wyborcza.pl/1,78162,3872550.html#ixzz2geQ7bwaD; dostęp 15.10.2013.55 Zdrowie dzieci i młodzieży Polsce, op. cit., s. 106.
30
Na rosnącą liczbę zaburzeń psychicznych wśród młodzieży, wpływ może mieć szeroko pojęty stres
szkolny (rosnące wymagania stawiane uczniom56 ze strony rodziców i nauczycieli, cykliczne testy
i egzaminy). Liczne klasy szkolne oraz brak indywidualnego podejścia do ucznia mogą dodatkowo
wpływać na pogłębienie poczucia osamotnienia w trudzie edukacyjnym i poczucie nieradzenia sobie
ze stawianymi wymaganiami i oczekiwaniami.
Jak wspomnieliśmy, brakuje aktualnych badań diagnozujących problem w skali aglomeracji
warszawskiej. Powinno też być więcej placówek zorientowanych na wczesne rozpoznanie zaburzeń
zdrowia psychicznego młodzieży.
* * *
Mówiąc o zdrowiu młodzieży, nie sposób nie wspomnieć o wpływie stylu życia młodzieży na jej
zdrowie. W tym aspekcie można wyróżnić: zachowania pozytywne (prozdrowotne) i zachowania
negatywne (ryzykowne).
Zachowania prozdrowotne
Do zachowań sprzyjających zdrowiu zaliczyć należy dobre nawyki żywieniowe, w tym spożywanie
pełnowartościowego śniadania przed wyjściem do szkoły oraz codzienną aktywność fizyczną.
Nawyki żywieniowe
Zdaniem dietetyków okres młodzieńczy to czas, w którym zapotrzebowanie organizmu na składniki
odżywcze jest szczególnie istotne. Wynika to przede wszystkim z występującego w tym czasie skoku
wzrostowego, kiedy to znacznie zwiększa się zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze.
Najnowsze badania dotyczące pierwszego śniadania wskazują, że spośród uczniów I i III klas
gimnazjum, w dniach w których chodzą do szkoły, ok. 40% nie spożywało codziennie śniadania,
a prawie 20% nie zjadało go nigdy57. W latach 2002-2010 zmniejszał się o ok. 10% odsetek uczniów,
którzy codziennie przychodzili do szkoły po śniadaniu w domu, a zwiększał się odsetek tych, którzy nie
zjadali go nigdy58. Drugie śniadanie w szkole spożywało zaś ok. 62,5% młodzieży.
Zdaniem I. Batyk młodzież najczęściej na drugie śniadanie w szkole spożywa słodkie bułki – 52,5%,
kanapki – 21,3% i słodycze – 15%. Jedynie 6,2% młodzieży w wieku 13-18 lat na drugie śniadanie
spożywa owoce. Asortyment ten wynika najprawdopodobniej z faktu, że miejscem zakupu drugiego
śniadania dla większości młodzieży były sklepiki szkolne – 60%.
Większość młodzieży (65%) deklaruje, że dodatkowo podjada pomiędzy posiłkami, 25% młodych ludzi
robi to rzadko, a jedynie 10% nie podjada wcale. Wśród produktów spożywanych pomiędzy posiłkami
znajdują się głównie: słodycze – 62,5%, owoce – 21,2%, inne produkty, a wśród nich głównie chipsy,
chrupki – 11,3% oraz warzywa – 5%. Produkty typu fast food są bardzo popularne wśród młodzieży;
56 Raport z badań HBSC 2010, Społeczne determinanty zdrowia młodzieży szkolnej, pod red. J. Mazur, Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka, Warszawa 2011.57 A. Dzielska, Zachowania żywieniowe, [w:] B. Woynarowska, J. Mazur (red.) Wyniki badań HBSC 2010. Tendencje zmian zachowań zdrowotnych i wybranych wskaźników zdrowia młodzieży szkolnej w latach 1990-2010. Instytut Matki i Dziecka, Wydział Pedagogiczny UW, Warszawa 2012.58 Wspólne drugie śniadanie w szkole, Poradnik dla dyrektorów i pracowników szkół oraz rodziców uczniów, prof. dr hab. med. B. Wojnarowska, Warszawa 2012.
31
codziennie zjadało je aż 56,3% badanych, kilka razy dziennie – 7,5%59. Znaczącym problemem jest
również ilość i rodzaj napojów wypijanych przez młodzież. Około 70% badanych gimnazjalistów
wypijało codziennie 1 litr słodkich napojów gazowanych, a dla 16% uczniów słodkie napoje gazowane
stanowiły podstawowy napój każdego dnia. Częściej po takie napoje sięgają chłopcy niż dziewczęta60.
Warto sobie uświadomić, że 1 litr słodzonego napoju, gazowanego i niegazowanego, także tzw. wody
smakowe, może dostarczać nawet 100 g cukru (dodatkowo 400 kcal), a wypijanie 1 litra codziennie
przez cały rok, daje niebagatelną liczbę dodatkowych 36 kg cukru rocznie!
Powyższe badania wskazują na pilną potrzebę wprowadzenia edukacji żywieniowej, zarówno dla
młodzieży jak i jej rodziców. Konieczna jest także organizacja prawidłowego żywienia w szkolnych
stołówkach oraz zmiana - oferowanych w sklepikach i automatach sprzedających - produktów,
zwłaszcza słodyczy, słodkich napojów i szerokiej gamy żywności typu fast food, co aktualnie
zapewniają krajowe przepisy prawne61. Aby promować zachowania prozdrowotne i zachęcić młodzież
do picia wody, która powinna być podstawowym napojem, w warszawskich szkołach montowane
są źródełka z wodą wodociągową. Ponadto, w ramach warszawskiej kampanii społecznej Wiem,
co jem prowadzone są działanie edukacyjne skierowane do młodzieży szkolnej.
Regularna aktywność fizyczna korzystnie wpływa na organizm i funkcjonowanie mózgu, zmniejsza też
ryzyko zapadalności na choroby przewlekłe. Istnieje ścisła zależność pomiędzy stanem zdrowia
fizycznego dziecka a jego zdolnością do nauki, osiągania szkolnych sukcesów, także na polu
kontaktów społecznych62.
Wśród młodzieży występuje wyraźny spadek liczby osób aktywnie uprawiających sport. Wśród
uczniów gimnazjów aktywnie spędzało czas wolny 33,9% dziewcząt i 57,2% chłopców63. W szkołach
ponadgimnazjalnych aktywność ta spadała do 19,0% w grupie dziewcząt i do 44,1% w grupie
chłopców. W grupie studentów statystyki wyglądają podobnie - codzienne uprawianie sportu deklaruje
jedynie 1/3 studentów, podobna liczba uprawia sport kilka razy w miesiącu64.
W ostatnich latach nasila się zjawisko nieuzasadnionych zwolnień uczniów z lekcji wychowania
fizycznego65. Zapomina się o tym, że dbałość o zdrowie fizyczne wzmacnia zdrowie psychiczne.
Prawidłowe nawyki żywieniowe, odpowiednia liczba godzin snu i wypoczynku, regularne ćwiczenia
fizyczne stanowią ochronę przed stresem. Ruch na powietrzu i zajęcia sportowe obniżają także
poziom negatywnych emocji, takich jak lęk, gniew i smutek, chroniąc przed depresją.
59 I. M. Batyk, Zwyczaje Żywieniowe wśród młodzieży, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Polska.60 U. Marcinkowska i wsp., Zmiany konsumpcji napojów wśród młodzieży, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2014, s. 95, 907-911. 61 Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U.2015, poz. 35) wraz z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach. 62 J. Szymańska, Ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w szkole, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014, s. 6. 63 I.M. Batyk, op. cit., s. 7–13.64 Student News. Cykliczne badania studentów StudentBus®, 2004, Badanie zrealizowane przy pomocy ekspertów z Instytutu Socjologii UW.65 Ministerstwo Sportu i Turystyki podaje, że obecnie od 20% do 30% uczniów nie bierze udziału w lekcjach WF.
32
Z powyższych danych i opinii wynika, że wśród młodzieży zaznacza się wyraźny niedostatek
zachowań prozdrowotnych.
Zachowania ryzykowne
Podejmowanie zachowań ryzykownych przez młodzież, do jakich należy zaliczyć m.in. kontakt
z substancjami psychoaktywnymi, psychologowie tłumaczą tym, że zachowania takie pełnią wiele
różnych funkcji, w tym adaptacyjną (towarzyską) i rozwojową, gdyż pozwalają na zwiększenie
poczucia samodzielności i niezależności.
Nastolatki podejmują często zachowania ryzykowne dla zdrowia, zwłaszcza nadużywają alkoholu66.
Problem spożywania alkoholu przez nieletnich niejako od zawsze wiąże się z buntem dorastających
młodych i chęcią wejścia w świat dorosłych. Częstość spożywania alkoholu przez młodych
pełnoletnich spada po rozpoczęciu pełnowymiarowej pracy zawodowej oraz po założeniu rodziny.
Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży.
Jego picie, a zwłaszcza nadużywanie, powoduje problemy zdrowotne i społeczne wynikające z faktu,
że picie alkoholu przez młodzież zwiększa ryzyko używania przez nią innych substancji
psychoaktywnych oraz ryzyko podejmowania zachowań ryzykownych tj.: skoki do wody,
niebezpieczne zachowania w ruchu drogowym, zaniedbywanie obowiązków szkolnych, konflikty
z prawem67.
Wiek inicjacji alkoholowej jest niski; pierwsze doświadczenia badanej młodzieży z alkoholem
przypadają na okres nauki w szkole podstawowej lub początek szkoły gimnazjalnej. Wyniki badań
wskazują, że wraz z wiekiem wzrasta liczba pijących alkohol nastolatków. W okresie 30 dni przed
badaniem kontakt z alkoholem miało ok. 58% młodzieży z gimnazjum. W starszej grupie badanych
takie doświadczenia miało za sobą 82% chłopców i podobny odsetek dziewcząt68. Wysokość tych
wskaźników wynika także z faktu, że alkohol jest powszechnie dostępny dla młodych i łatwy
w zdobyciu69.
Wyniki wskazują również, że wśród badanej młodzieży występuje nasilenie pozytywnych oczekiwań
związanych z piciem alkoholu. Ocena prawdopodobieństwa wystąpienia pozytywnych typów zdarzeń/
efektów związanych z piciem alkoholu jest wyższa niż ocena prawdopodobieństwa wystąpienia
negatywnych sytuacji.
66 Stan zdrowia dzieci i młodzieży w Polsce. Najważniejsze problemy zdrowotne, op. cit., www.orka.sejm.gov.pl/wydbas.nsf/0/56A8C5363F5C5646C1257D07003F2AF5/$File/Strony%20odStudia_BAS_38-3.pdf ; dostęp 30.03.2015. 67 J. Mazur, Status materialny rodziny i otoczenia a samopoczucie i styl życia młodzieży15-letniej w ujęciu środowiskowym, Wyniki badań HBSC 2010, Warszawa 2007.www.wsse.webserwer.pl/UserFiles/wsse/File/OSW_N_STR/Trzymaj%20Forme/Materia%C5%82y%20pomocnicze%20w%20realizacji%20programu/Zachowania%20zdrowotne%20dzieci%20w%20wieku%20szkolnym_raport%20techniczny%20z%20badan%20HBSC%202010.pdf ; dostęp … 68 Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie Warszawy ; Badanie wykonane na zlecenie: Biura Polityki Społecznej Urzędu m.st. Warszawy Przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Warszawie Warszawa, październik 2011 r.www.politykaspoleczna.um.warszawa.pl/sites/politykaspoleczna.um.warszawa.pl/files/artykuly/zalaczniki/raport_mlodziez_espad.2011_warszawa_final.pdf ; dostęp … 69 (Możliwość kupna piwa jest „bardzo łatwa” dla 52,9% młodzieży, kupno wina - 44,7%, kupno gotowych drinków - 30,0%, zaś kupno produktów spirytusowych jest „bardzo łatwe” dla 35,3%), Ibidem.
33
Palenie tytoniu jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych czynników ryzyka wpływającym na stan
zdrowia ludności70. Według badań co dziesiąty uczeń gimnazjum i co szósty uczący się w szkole
ponadgimnazjalnej w Warszawie jest nałogowym palaczem. Odsetek młodzieży codziennie palącej
papierosy rośnie wyraźnie wraz z wiekiem badanych. Blisko 40% dziewcząt i 45% chłopców z klas
trzecich gimnazjum nigdy nie zapaliło papierosa, odsetki te spadają i wynoszą odpowiednio 22%
dziewcząt i 29% dla chłopców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych71.
Badani uczniowie wykazują tendencje do bagatelizowania zagrożeń związanych z paleniem tytoniu
od czasu do czasu. Blisko połowa ankietowanych stwierdziła, iż w takim przypadku ryzyko związane
z paleniem papierosów jest małe lub nie ma go w ogóle72. W opinii niepełnoletnich zdobycie
papierosów nie stanowi problemu73, a to co skutecznie zniechęca do palenia, to wysoka cena paczki
papierosów. Co istotne, coraz bardziej atrakcyjna staje się moda na prozdrowotny styl życia
i związane z tym niepalenie.
Według badań zrealizowanych w 2012 r. przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii
większość młodych ludzi nie używa narkotyków74. Zaś pośród tych, którzy w Warszawie sięgają
po narkotyki, najpopularniejszym jest marihuana (wg powyższych badań używa jej 24% 15-16 latków,
37% 17-18 latków i 18-19 latków). Okresem inicjacji75 jest najczęściej czas szkoły gimnazjalnej.
Zdobycie marihuany nie jest, w opinii warszawskich nastolatków, trudne.
Alarmujące jest, że w opinii warszawskiej młodzieży76, marihuana jest substancją o niemal wyłącznie
pozytywnych cechach, która powinna być legalna. Te dane niepokoją i nasuwają pytania
o skuteczność polityki antynarkotykowej, bo w świetle aktualnego prawa posiadanie marihuany jest
karalne.
Inne substancje
W ostatnim czasie, zaczęto zwracać także uwagę na używanie przez część młodzieży innych
substancji. Chociaż niektóre leki, napoje energetyzujące, anaboliki na przyrost masy mięśniowej, czy
tzw. dopalacze nie są zabronione, mogą wyrządzić nie mniejsze szkody niż nielegalne substancje
psychoaktywne.
Leki przyjmowane w dawkach kilkukrotnie większych niż zalecane, stanowią dla młodzieży tańszy
zamiennik dla substancji psychoaktywnych77. Pierwsze inicjacje z lekami uspakajającymi lub
70 Warszawski Program Profilaktyki i Promocji Zdrowia na lata 2012 – 2016, Warszawa 2011. 71 Picie alkoholu i (…), op. cit., s. 63.72 Ibidem, s. 71.73 80% uczniów gimnazjów i prawie 90% uczniów szkół ponadgimnazjalnych ocenia dostępności papierosów jako łatwą. Ibidem, s. 61. 74 Na podstawie wyników z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2011 r.: Europejski program badań ankietowych w szkołach ESPAD „używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną”. Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2011. http://www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=392521 ; dostęp … 75 Picie alkoholu i (…), op. cit.76 M.in. z badań i opinii zebranych przy okazji warszawskiego projektu „Nastolatek w samorządzie”77 Więcej: http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/doswiadczenia-opinie-mlodziezy-o-lekach-dostepnych-bez-recepty
34
nasennymi bez zalecenia lekarza najczęściej mają miejsce w wieku 14-15 lat78. Ponad połowa (54,7%)
młodszych i starszych (53,7%) badanych stwierdziła, że zdobycie takich leków jest dla nich łatwe.
W Warszawie wzrasta wśród młodzieży popularność napojów energetyzujących79: 10,5%
gimnazjalistów i 15,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych deklaruje, że kiedykolwiek używała tak
zwanych „dopalaczy”80. Co piąta uczennica (22,2%) i co czwarty uczeń (23,8%) gimnazjum twierdzi,
że zakup napojów energetycznych w szkolnym sklepiku nie stanowi dla nich większego problemu.
W szkołach ponadgimnazjalnych dostępność tego rodzaju napojów stwierdza ponad połowa uczniów
(58,4% dziewcząt i 53,6% chłopców)81.
Lekarze ostrzegają, że ich duże spożycie, zwłaszcza wśród młodzieży, może przyczynić się
do epidemii otyłości, stanowi także zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego
młodych osób, dlatego nie powinny być w ogóle spożywane przez młodzież poniżej 15. r.ż. Ponadto,
młodzież często łączy napoje energetyzujące i alkoholowe, co jeszcze potęguje ich negatywny wpływ
na zdrowie.
Czynniki chroniące
Czynniki chroniące zmniejszają ryzyko wystąpienia u młodzieży zachowań problemowych. Z badań
Instytutu Psychiatrii i Neurologii opublikowanych w raporcie z 2011 r.82 wynika, że w przypadku
warszawskich gimnazjalistów do czynników chroniących należały: własne normy gimnazjalisty
przeciwne piciu alkoholu, zainteresowanie rodziców jego czasem spędzanym poza domem,
negatywna postawa kolegów/koleżanek do używania narkotyków, udział w praktykach
i uroczystościach religijnych, przynależność do ruchu harcerskiego, a także własne zainteresowania
oraz pozytywne relacje z nauczycielami.
Warszawska młodzież to grupa zróżnicowana pod względem stylu życia i kondycji psychofizycznej.
Dla jej pełniejszego obrazu brakuje jednak kompleksowych badań kondycji psychicznej i fizycznej
ogółu młodzieży aglomeracji warszawskiej. Badania takie szczegółowo mogłyby pokazać tendencje
rozwoju, nasilenie problemów oraz czynniki ryzyka i czynniki chroniące.
4.5. Edukacja młodzieży
W badaniach aktywności młodzieży zwraca się uwagę na czas poświęcany nauce i czas wolny.
W bilansie czasu wolnego dużą część zajmują sport i rekreacja, spotkania ze znajomymi, korzystanie
z Internetu, oglądanie telewizji, czytanie, słuchanie muzyki, rozwijanie zainteresowań. W szkole poza
lekcjami, są również zajęcia pozalekcyjne, do których w Warszawie przykłada się dużą wagę.
78 Picie alkoholu i (…), op. cit.79 Substancje o działaniu stymulującym, euforyzującym, relaksującym, psychodelicznym czy halucynogennym, które nie znajdują się na liście substancji kontrolowanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii,http://www.dopalczeinfo.pl/; dostęp 1.04.2014.80 J. Sierosławski, Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną – wynik badania ESPAD [w:] Serwis informacyjny Narkomania nr 1, 2012 r. http://www.narkomania.org.pl/sites/default/files/czasopisma/zalaczniki/serwis_informacyjny_narkomania_1-2012.pdf ; dostęp 30.03.2015.81 Ibidem.82 Ibidem.
35
Studenci, poza wykładami i zajęciami edukacyjnymi, mają do dyspozycji m.in. działalność w kołach
naukowych, uczestnictwo w różnych formach kulturalnego życia uczelni, udział w samorządzie czy
studenckim wolontariacie.
Na terenie Warszawy funkcjonuje 686 placówek szkolnych, do których uczęszcza młodzież (gimnazja,
szkoły ponadgimnazjalne) oraz 77 uczelni. Według statystyk GUS, liczba uczniów wymienionych szkół
oraz studentów stanowi 22,8% ludności Warszawy83.
Warszawa jest wielkim ośrodkiem edukacyjnym, zarówno szkolnym jak i akademickim. Rozbudowana
oferta kształcenia umożliwia edukację dopasowaną do indywidualnego poziomu i potrzeb.
Edukacja szkolna – statystyki ogólne
Tabela 3 przedstawia zestawienie liczbowe warszawskich ponadpodstawowych placówek szkolnych
(publicznych i niepublicznych).
Tab. 3. Szkoły według typów w Warszawie w roku szkolnym 2014/2015
Typ placówki Liczba placówek Gimnazja 113 (152)*Licea Ogólnokształcące 99 (107)*Szkoły Policealne 30Technika 57 (59)*Licea Profilowane 2Zasadnicze Szkoły Zawodowe 31
* wraz ze szkołami specjalnymi
Źródło: Warszawska oświata w liczbach – rok szk. 2014/15 http://edukacja.warszawa.pl/edukacja-warszawska/oswiata-w-
liczbach/6286-warszawska-oswiata-w-liczbach-rok-szk-201415
Zestawienie liczby uczniów w poszczególnych typach placówek szkolnych przedstawia tabela 4.
Tab. 4. Liczba uczniów w warszawskich placówkach szkolnych (2014/2015)
Typ placówki Liczba uczniów Gimnazja 33 065 Szkoły ponadgimnazjalne 54 095
Źródło: Warszawska oświata w liczbach – rok szk. 2014/15 http://edukacja.warszawa.pl/edukacja-warszawska/oswiata-w-
liczbach/6286-warszawska-oswiata-w-liczbach-rok-szk-201415
Najwięcej uczniów uczęszcza do ogólnokształcących liceów. W dalszej kolejności do gimnazjów,
techników oraz szkół policealnych. W przypadku pozostałych szkół, liczba uczniów nie przekracza
3 tysięcy. Z kolei najmniej uczniów (poniżej 1 tysiąca) uczęszcza do techników uzupełniających oraz
artystycznych szkół ogólnokształcących.
Edukacja akademicka - statystyki ogólne
83 Rocznik Statystyczny Warszawy 2012, Praca zbiorowa, Główny Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2012.
36
W 77 warszawskich ośrodkach akademickich studiuje 271,9 tys. osób. Na terenie stolicy funkcjonują
dwa uniwersytety publiczne gdzie uczęszcza 69,2 tys. studentów. Kolejne pod względem liczebności
studentów są wyższe szkoły ekonomiczne (17 placówek, 50,4 tys. studentów) oraz wyższe szkoły
techniczne (4 placówki, 42,7 tys. studentów). Pojedyncze placówki posiadają: Wyższa Szkoła
Rolnicza (24,2 tys. studentów), Uniwersytet Medyczny (9,1 tys. studentów) oraz Akademia
Wychowania Fizycznego (6,3 tys. studentów). Ponadto, w Warszawie działają trzy wyższe szkoły
pedagogiczne (13,2 tys. studentów), pięć wyższych szkół artystycznych (2,9 tys.) oraz siedem
wyższych szkół teologicznych (1,7 tys.). Funkcjonuje 36 mieszanych szkół wyższych (pod kątem
kierunków studiów na jednej uczelni), gdzie studiuje 52,1 tys. studentów. Z kolei liczba uczelni
niepublicznych, które mieszczą się w Warszawie wynosi 5984.
Wybór studiów
Duże, publiczne uczelnie warszawskie, które cieszą się wysoką renomą w skali kraju, takie jak
Uniwersytet Warszawski (UW), Politechnika Warszawska (PW), Szkoła Główna Handlowa (SGH),
stanowią czynnik przyciągający studentów do stolicy. I tak w roku 2011 spośród ogółu kandydatów
ubiegających się o przyjęcie na Uniwersytet Warszawski jedynie 59% pochodziło z województwa
mazowieckiego85. W badaniach duża część studentów UW spoza stolicy nie deklarowała chęci
zamieszkania w Warszawie na stałe.
Według sprawozdania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, na przełomie lat 2011/2012,
najchętniej wybieranymi placówkami akademickimi były uczelnie techniczne. Kolejne miejsca
w rankingu zajęły uczelnie rolnicze, uniwersytety, uczelnie ekonomiczne, uczelnie wychowania
fizycznego oraz uczelnie pedagogiczne. Najmniej popularnymi pod kątem wyboru okazały się być
państwowe wyższe szkoły zawodowe. Z kolei najwięcej zgłoszeń odnotowano na kierunki związane
z budownictwem. W dalszej kolejności było to zarządzanie, informatyka, pedagogika. Pierwszą piątkę
najchętniej wybieranych kierunków studiów zamykało prawo86.
Jedną z wielu możliwych interpretacji powyższej tendencji przy wyborze uczelni oraz kierunków
studiów, jest chęć zdobycia przez studentów praktycznych umiejętności zawodowych, które miałyby
bezpośrednie przełożenie na pracę w wybranym zawodzie. Niewątpliwie wiąże się to również
z potrzebą zwiększenia swoich szans na wymagającym rynku pracy.
Edukacja dla młodzieży ze specjalnymi potrzebami
Kształcenie organizowane dla młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym dla
młodzieży z niepełnosprawnościami posiadającej orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego,
może być realizowane w systemie szkolnym lub w formie indywidualnej. Edukacja specjalna
84 Na podstawie Bilansu o uczelniach niepublicznych 2011, http:// www.perspektywy.pl ; dostęp 1.12.2014. 85Sprawozdanie roczne Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za rok 2011,http://bwr.uw.edu.pl/c/document_library/get_file?uuid=ff1e4bd2-4cd0-4b6e-b943-9d1231b31972&groupId=5764869; dostęp 1.12.2014.86Informacja o wynikach rekrutacji na studia na rok akademicki 2011/2012 w uczelniach nadzorowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz uczelniach niepublicznych, http://www.nauka.gov.pl/aktualnosci-ministerstwo/informacja-o-wynikach-rekrutacji.html; dostęp 1.12.2014.
37
przeprowadzana jest na trzech poziomach: szkoły podstawowej, gimnazjum oraz szkoły
ponadgimnazjalnej. Odbywa się ona w funkcjonujących samodzielnie szkołach specjalnych lub
w szkołach ogólnodostępnych, w których znajdują się oddziały specjalne i integracyjne oraz
w ośrodkach szkolno-wychowawczych, innych placówkach oświatowo-wychowawczych czy zakładach
opieki zdrowotnej87.
Ogółem w roku szkolnym 2011/2012 w szkołach specjalnych edukacją objęto 2510 uczniów i uczennic
z niepełnosprawnością. W 528 oddziałach specjalnych i integracyjnych uczyło się 4575 uczniów
i uczennic (w tym w gimnazjach 1565, liceach ogólnokształcących 452), co stanowi 65% ogółu
uczniów i uczennic szkół warszawskich mających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego88.
Ponad 1000 uczniów i uczennic uczyło się w szkołach zorganizowanych w podmiotach leczniczych,
ze względu na choroby przewlekłe.
Z inicjatywy Biura Edukacji Urzędu m.st. Warszawy w roku szkolnym 2009/2010 powstały, w każdej
warszawskiej dzielnicy, dzielnicowe centra ds. integracji. Mają one za zadanie pomóc rodzicom
i uczniom w wybraniu jak najlepszej formy kształcenia w szkole lub placówce oświatowej dla dzieci
i młodzieży z orzeczeniami o niepełnosprawności, upowszechnianie wiedzy odnośnie przepisów
prawa oświatowego oraz stworzenie systemu pomocy młodym ludziom z orzeczeniami o potrzebie
kształcenia specjalnego na terenie danej dzielnicy. Od października 2013 działa także na terenie
Warszawy 6 miejskich e-pracowni wyposażonych w specjalistyczny sprzęt komputerowy
i oprogramowanie dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami89.
Sam system kształcenia nie jest jednak dostatecznie dostosowany do potrzeb młodych ludzi
z niepełnosprawnościami, szczególnie w kontekście współczesnego rynku pracy. Za mało jest
asystentów osób niepełnosprawnych oraz doradców zawodowych, którzy mogliby wspierać osoby
z niepełnosprawnościami.
Podobny problem dotyczy studentów. W roku akademickim 2011/2012 na warszawskich uczelniach
uczyło się 3214 osób z niepełnosprawnościami.
Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 2009 roku, udział osób
z niepełnosprawnością wśród osób z wyższym wykształceniem wynosił tylko 5,9%. Przyczyny tego
stanu mogą być różnorodne, a niektóre mogą nosić nawet znamiona dyskryminacji, jak na przykład:
stwarzanie lub nielikwidowanie barier architektonicznych, niedostosowanie metodyki nauczania,
ograniczenie możliwości skorzystania z pomocy asystenta czy nawet niedopuszczenie do egzaminów
z uwagi na ewentualne zaniżenie poziomu wyników szkoły90. Uczniowie często wybierają więc
uczelnie dostępne, a nie zgodne z ich zainteresowaniami.
Studenci do 2012 roku mogli korzystać między innymi z programu Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych „Student II”, dzięki któremu mogli otrzymać wsparcie finansowe
87 Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2011/2012. Praca zbiorowa, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.88 Informator. Szkoły i placówki specjalne prowadzone przez m.st. Warszawę, Biuro Edukacji m.st. Warszawy, Warszawa 2012, http://pomocdziecku.um.warszawa.pl/plik.php?id=38, dostęp 1.04.2014. 89 E-pracownie, http://politykaspoleczna.um.warszawa.pl/aktualnosci/e-pracownie , dostęp 1.04.2014.90 Życie dostępne dla wszystkich, http://www.pracaizdrowie.com.pl/content/view/665/44/; dostęp 22.05.2013.
38
na okres studiów (także doktoranckich oraz nauki w szkołach policealnych). W roku 2013 program ten
wszedł w struktury programu „Aktywny Samorząd”, który jest realizowany przez powiaty.
Ważne jest, aby młodzież z niepełnosprawnościami mogła uzyskać jak najbardziej dostosowaną
do swoich potrzeb oraz do potrzeb współczesnego rynku pracy, edukację. Działania poprawiające
tę sytuację mogą być skierowane zarówno na same osoby z niepełnosprawnością, jak i na osoby
pracujące z nimi. Wydaje się, że potrzebne jest między innymi usprawnienie działań doradców
i asystentów osób z niepełnosprawnościami, a także likwidowanie barier architektonicznych, które
często wykluczają osoby z niepełnosprawnością z życia społecznego. Należy to uwzględnić w ramach
Warszawskiego programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych.
Edukacja młodzieży cudzoziemskiej
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań przeprowadzony w roku 2011 pokazał, że imigranci,
którzy zostali nim objęci, są stosunkowo młodzi (połowa z nich nie przekroczyła 28. roku życia),
a osoby w wieku produkcyjnym (18-44 lata) stanowiły ok. 70% ogółu. Prawie, co piąty imigrant był
w wieku 20-24 lat91.
Warszawa jest miastem, które wskazywane jest przez organizacje pozarządowe jako wzór wspierania
edukacji dzieci cudzoziemskich. Komponent ten wpisany jest w politykę edukacyjną miasta92.
W ankietach i rozmowach przeprowadzonych w trakcie realizacji projektów Biura Edukacji93
dotyczących edukacji dzieci cudzoziemskich wskazano problemy, takie jak:
Ze strony szkoły: brak lub słabo funkcjonujące w praktyce szkolnej systemowe rozwiązania
organizacyjne94; brak wystarczającego wsparcia dyrektorów szkół; kłopoty w komunikacji
z uczniami i ich rodzicami; słaba współpraca ze służbami socjalnymi i pracownikami ośrodka
dla uchodźców; niedostateczna znajomość przez nauczycieli kultur i tradycji uczniów;
niewystarczająca znajomość metod pracy z dziećmi cudzoziemskimi; brak materiałów
informacyjnych, wspierających szkołę w pierwszym okresie nauki ucznia.
Ze strony cudzoziemców: niskie wyniki w nauce; słaba frekwencja, wyjazdy i powroty uczniów
(tymczasowość); alienacja; brak zaangażowania w edukację dziecka ze strony rodziców.
Problem stanowi również często nieuregulowany status prawny rodziców, który jest utrudnieniem
w kontynuowaniu obowiązującego w Polsce toku nauki. Istniejące rozwiązania systemowe nie zawsze
działają poprawnie. „Dyrektorzy szkół są dysponentami subwencji na zatrudnianie asystentów,
co skutkuje tym, że w całej Polsce zatrudnionych jest zaledwie kilku takich asystentów (i to
w większości nie przez dyrektorów szkół, lecz przez organizacje pozarządowe). Zapewniony
ustawowo wymiar godzin nauczania języka polskiego dla cudzoziemców i godziny przeznaczone
na uzupełnienie różnic programowych są niewystarczające w wypadku wielu uczniów i nie pozwalają
91 Ibidem.92 Polityka edukacyjna miasta stołecznego Warszawy w latach 2008–2012, Warszawa 2008, s. 52.93 Edukacja dzieci cudzoziemskich w warszawskich szkołach, Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2012, s. 6.94Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne. Projekt, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2013, s. 15–16.
39
im płynnie włączyć się w proces nauczania oraz życie szkoły”95. Skutkuje to częstą rezygnacją
z wypełniania obowiązku szkolnego wśród uczniów cudzoziemskich.
Osobną kategorią problemów jest negatywny wpływ różnic kulturowych na uczestnictwo w procesie
edukacyjnym i życiu szkoły. Przykładem może tu być chociażby odmowa pracy w grupie
zróżnicowanej płciowo lub ogólny brak poczucia wartości wynikającego z uzyskania formalnego
wykształcenia.
Biuro Edukacji, Biuro Pomocy i Projektów Społecznych oraz Biuro Kultury Miasta Stołecznego
Warszawy aktywnie współpracują ze sobą przy realizacji projektów ukierunkowanych na integrację
społeczną młodzieży cudzoziemskiej. Ich działania skierowane są do nauczycieli ze szkół, w których
uczą się obcokrajowcy oraz do uczniów, zarówno cudzoziemskich jak i polskich, a także do ich
rodziców.
Ważnym komponentem działań Miasta są inicjatywy na rzecz edukacji cudzoziemców prowadzone
przez organizacje pozarządowe, które realizują zadania zlecane im przez samorząd. Najbardziej
aktywne na tym polu organizacje to m.in.96 Fundacja Polskie Forum Migracyjne, Fundacja
"OCALENIE", Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Fundacja Inna Przestrzeń. Ich działania obejmują
organizowanie bezpłatnych kursów języka polskiego i zajęć przygotowujących do życia w Polsce,
organizację warsztatów dla dzieci polskich i cudzoziemskich, których celem jest przeciwdziałanie
negatywnym stereotypom międzykulturowym. Samorząd finansuje także: stałe punkty pomocy dla
cudzoziemców (np. Centrum Pomocy Cudzoziemcom), portale informacyjne (np. Kontynent Warszawa
– Informator dla cudzoziemców), Infolinię Migracyjną i Migrotekę oraz otwarte niedawno Warszawskie
Centrum Wielokulturowe.
Niewystarczająca wydaje się liczba działań dotyczących wielokulturowości, ukierunkowanych
na rozwijanie u warszawskich uczniów postawy tolerancji i otwartości. Negatywne stereotypy są wśród
młodzieży zaskakująco silne i przejawiają się w różnych sytuacjach, nawet podczas imprez
sportowych. Wydaje się, że potrzebny jest Warszawie program zajęć dotyczących wielokulturowości
i tolerancji, który objąłby swoim zasięgiem wszystkie publiczne placówki edukacyjne.
Edukacja młodzieży do ról związanych z płcią
Według prof. Z. Izdebskiego, seksuologa „(…) mamy dziś dużą seksualizację mediów i tego, co się
dzieje w otoczeniu. Młodzi sięgają do Internetu, gdzie jest wiele informacji dobrych, ale także rzeczy
odrażających i wulgarnych, które w prawdziwym życiu nie mają miejsca. Brak wiedzy powoduje chaos
informacyjny, a młody człowiek nie potrafi ocenić, czy to, co widzi lub czyta w Internecie, jest dobre
albo prawdziwe97”. Wg raportu z 2011r. przygotowanego przez prof. Izdebskiego i Polfarmę, 88%
Polaków uważa, że w szkołach powinno się prowadzić zajęcia z zakresu wychowania seksualnego.
95 Inny w polskiej szkole poradnik dla nauczycieli pracujących z uczniami cudzoziemskimi, Publikacja przygotowana w ramach projektu „I Ty możesz zdobyć wykształcenie w Warszawie!”, prowadzonego przez Biuro Edukacji Miasta Stołecznego Warszawy oraz Fundację Polskie Forum Migracyjne w latach 2009–2011, Warszawa 2010, s. 47.96 Dane pochodzą ze stron internetowych poszczególnych organizacji i projektów.97 Wywiad z prof. Z. Izdebskim, Edukacja seksualna w Polsce, www.polskatimes.pl/artykul/567561,prof-izdebski-edukacja-seksualna-w-polsce-jest,2,id,t,sa.html; dostęp 5.05.2012.
40
Pomimo wymogów prawnych98 dotyczących wychowania do życia w rodzinie, w wielu szkołach
prowadzone w tych ramach wychowanie seksualne młodzieży nie jest dostosowane do potrzeb
młodzieży. Wśród największych problemów w tym zakresie, młodzież wskazuje na: onieśmielonych
i zawstydzonych prowadzących, cenzurę przekazywanych treści (gdy zajęcia prowadzą
np. katecheci), brak swobodnej atmosfery w trakcie zajęć99.
W wychowaniu seksualnym młodzieży aktywne są organizacje pozarządowe, które także realizują
w tym zakresie zadania zlecone przez Urząd Miasta100. Autorzy corocznego raportu z Wakacyjnego
Telefonu Zaufania 2012 z grupy Edukatorów Seksualnych PONTON piszą, że z analizy ich działań
wyłania się obraz „osamotnionej młodzieży, która nie ma się kogo radzić w sprawach seksu. Poddana
presji naseksualizowanej popkultury, narażona na wpływ pornografii, podejmuje ona decyzje
dotyczące seksu, które są tragiczne w skutkach101” (m.in. ciąża, zakażenia HIV, podejmowanie
kontaktów seksualnych wbrew sobie).
Specjalistyczne instytucje i organizacje podkreślają także brak wystarczającego nacisku na szerzenie
wiedzy dotyczącej chorób przenoszonych drogą płciową, w tym edukacji z zakresu profilaktyki
HIV/AIDS. Choć samorząd finansuje różnorodne działania w tym zakresie102, ich skala, jeśli chodzi
o młodzież, nie jest jeszcze wystarczająca.
4.6. Młodzież na warszawskim rynku pracy
Stopa bezrobocia w Warszawie na koniec grudnia 2013 roku była jedną z najniższych w Polsce
(4,8%)103. Wśród osób zarejestrowanych jako bezrobotne w Urzędzie Pracy m.st. Warszawy 7,6%
stanowiły osoby do 25 roku życia (4,2 tys.). W podanej grupie ponad połowę stanowiły kobiety
(2,1 tys.). Liczba młodych osób z prawem do zasiłku wynosiła 171104. W 2014 roku stopa bezrobocia w
Warszawie była jedną z najniższych w Polsce i wynosiła w grudniu 4,3% (najniższą miał Poznań -
3,2%); na koniec lipca 2015 r. obniżyła się do 3,9 % (w grupie do 25. roku życia wynosiła 5,4%).
Struktura wiekowa osób bezrobotnych od lat pozostaje niemal niezmienna. Najliczniejszą grupę osób
zarejestrowanych jako bezrobotni stanowią osoby w wieku 25-34 lata (27% ogółu bezrobotnych –
15 tys.). Mała liczba młodych (do 25. roku życia) zarejestrowanych jako bezrobotni może wynikać
z popularności prac dorywczych podejmowanych w trakcie studiów. Ponadto, studenci105 otrzymują
98 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 lutego 2012, (Dz.U. 2012 poz. 300); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20120000300; dostęp 8.10.2013. 99 Na podstawie rozmów z młodzieżą (m.in. w ramach warsztatów projektu „Nastolatek w samorządzie” oraz spotkań organizowanych w ramach tworzenia Programu Młoda Warszawa).100 W kategorii Zdrowie za rok 2011 zwyciężył projekt: Peer Education: Pierwsza wizyta u ginekologa (PWG), HIV/AIDS, Męskie sprawy"- realizowany przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Studentów Medycyny IFMSA-Poland?. W kategorii Edukacja za rok 2012 zwyciężyła natomiast gra miejska Let’s talk about sex!? realizowana przez Stowarzyszenie Program STACJA.101Grupa Edukatorów Seksulanych Ponton, raport, Warszawa 2012;http://ponton.org.pl/sites/ponton/files/wakacyjny_telefon_zaufania_raport_2012.pdf; dostęp: 8.10.2013.102 Np. prowadzenie warsztatów edukacyjnych w szkołach ponadpodstawowych z zakresu profilaktyki HIV przez Zjednoczenie na Rzecz Żyjących z HIV/AIDS "Pozytywni w Tęczy”; sfinansowanie poradni internetowej http://www.bezpiecznie.org.pl/, projekt "Żyj odpowiedzialnie IV"? finansowany ze środków Biura Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu m.st. Warszawy.103 Na koniec grudnia 2013 r. stopa bezrobocia na Mazowszu wynosiła 11%, a w Polsce 13,4%.104 Urzęd Pracy m.st. Warszawy, raport, Warszawa 2014; http://www.up.warszawa.pl/statystyka/analiza/raport2013n.pdf; dostęp 23.07.2015.105 Studenci dzienni nie mogą zarejestrować się jako osoby bezrobotne.
41
ubezpieczenie zdrowotne i nie mogą rejestrować się jako bezrobotni. Często też osoby spoza
Warszawy po zakończeniu studiów pozostają w Warszawie w poszukiwaniu pracy, nie meldując się
w stolicy, a co za tym idzie nie mogą zarejestrować się, jako bezrobotni w Warszawie, tylko w miejscu
zameldowania. Nie jest jednak pewne czy w grupie osób do 26. roku życia nie występuje zjawisko
ukrytego bezrobocia, gdzie młodzi mimo braku pracy, nie rejestrują się, jako bezrobotni106.
Według badań serwisu StudentsWatch.pl z 2012 roku, ponad trzy czwarte badanej próby młodych
Polaków aktywnie poszukiwało pracy. Jako najczęstszą formę aplikowania wskazywano wysyłanie CV
oraz listów motywacyjnych w odpowiedzi na konkretne oferty pracy. Ważna w poszukiwaniu pracy
okazała się sieć znajomości. Z kolei poszukiwanie pracy przez portale społecznościowe wskazywano
najrzadziej, co mogło wynikać z chęci zachowania dyskrecji przez osoby aktualnie niezatrudnione.
W 2012 r. nadal obserwowało się wzrost bezrobocia w grupie młodych Polaków107.
Jak przedstawia raport „Młodzi 2011” istnieją cztery główne rodzaje barier utrudniających młodym
wchodzenie na rynek pracy. Po pierwsze niedopasowanie umiejętności poszukiwanych przez
pracodawców i posiadanych przez potencjalnych pracowników. Po drugie oczekiwania związane
z pracą i sytuacją na rynku pracy wynikające z ograniczenia liczby miejsc pracy, zmiany nastawień
wobec pracy, czy dyskryminujących praktyk pracodawców wobec młodzieży. Trzeci obszar barier
wiąże się z praktyką poszukiwania pracy i dotyczy źle działających systemów rozpoznawania
kompetencji w relacjach pracownik – rynek pracy (pracodawca). Po czwarte są to problemy związane
z tworzeniem miejsc pracy i rozwijaniem biznesu jako alternatywy dla deficytów klasycznego
zatrudnienia108.
Jak pokazują statystyki GUS z 2012 roku, absolwenci częściej znajdują zatrudnienie w sektorze
prywatnym (131,4 tys. absolwentów), niż w sektorze publicznym (31,2 tys.)109. Ponadto, obserwuje się
rosnącą popularność zatrudnienia na warunkach innych niż umowa o pracę na czas nieokreślony.
W kontekście zatrudniania młodych osób, motywem dla pracodawcy do zawarcia umowy
cywilnoprawnej jest przede wszystkim możliwość zweryfikowania niedoświadczonego pracownika oraz
obniżenie potencjalnych kosztów zatrudnienia niewłaściwej osoby. Z kolei dla młodych, elastyczne
formy zatrudnienia wiążą się z możliwością pogodzenia pracy z nauką. Ryzykiem podejmowania
umów na krótszy czas mogą być niższe dochody, trudności w osiągnięciu stabilizacji ekonomicznej,
a także mniejsze zadowolenie z warunków zatrudnienia110.
Problemy, które wymieniali studenci to m.in. wyzysk przez pracodawców w formie bezpłatnych staży
i praktyk, co jest wspierane przez promowany na uczelniach system praktyk zawodowych,
powszechność tzw. „umów śmieciowych”, brak umiejętności przydatnych na rynku pracy, w tym
106 Urząd Statystyczny w Warszawie, Ze statystyką przez Warszawę, raport, Warszawa 2012; http://warszawa.stat.gov.pl/publikacje-i-foldery/foldery/ze-statystyka-przez-warszawe,2,1.html; dostęp 17.07.2014.107Studentswatch.pl, Młodzi na rynku pracy 2012, raport badawczy, 2012, http://www.studentswatch.pl/pdf/Mlodzi_na_rynku_pracy_2012_raport_agencji_badawczej_StudentsWatch.pdf; dostęp 8.10.2013.108 Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, pod red. M. Boni, Młodzi 2011, Warszawa 2011.109 Główny Urząd Statystyczny, Pracujący w gospodarce narodowej w 2011, Warszawa 2012. 110 Młodzi na rynku pracy (…), op. cit.
42
umiejętności szukania pracy, brak współpracy uczelnie-biznes oraz biurokratyczne bariery
w zakładaniu własnej działalności gospodarczej111.
Informacja i wsparcie
Z naszych badań wynika, że studenci potrzebują wsparcia w postaci szkoleń i kursów aktywnego
szukania zatrudnienia, które byłyby dostępne nie tylko dla osób zarejestrowanych jako bezrobotne.
Pomocy w tym zakresie potrzebują także studenci, którzy nie są zameldowani w Warszawie. Oczekują
również – i to jest postulat kierowany raczej do uczelni i instytucji rynku pracy - szkoleń rozwijających
praktyczne umiejętności przydatne w wykonywaniu pracy, np. obsługi programów, tematycznych
kursów językowych. Warto też zastanowić się nad funkcjonowaniem akademickich biur karier.
W raporcie z badań dotyczących tych instytucji wskazano m.in. takie problemy jak112: niechęć
do korzystania oraz promowania działalności biur karier w środowisku akademickim, braki w kadrach,
brak odpowiednich warunków lokalowych, ograniczenia finansowe.
Oprócz wyżej wspomnianego wsparcia edukacyjnego, młodzież potrzebuje pomocy w rozpoczynaniu
własnej działalności gospodarczej. Tu swoją rolę mogłyby odegrać akademickie inkubatory
przedsiębiorczości. W przypadku tych inkubatorów zdiagnozowano takie problemy jak:
niewystarczającą motywację studentów do zakładania akademickich przedsiębiorstw, brak rozeznania
w realiach rynku inwestycyjnego oraz brak stosownego ustawodawstwa. Jako wskazówki, badacze
sugerują skoncentrowanie się na rozpropagowaniu w środowisku akademickim postaw
przedsiębiorczości, dopiero potem zaś wspieranie akademickich przedsiębiorstw113. Edukacja młodych
warszawiaków na temat rynku pracy jest niezbędna. Warto też informować ich o walorach
wolontariatu, który rozwija kompetencje społeczne i zawodowe. Istotne wydaje się również tworzenie
dostępnych dla młodzieży programów stażowych w miejskich urzędach i placówkach. Brak wsparcia
młodych w wejściu na rynek pracy może utrudnić ich kariery zawodowe, pogorszyć sytuację
ekonomiczną i opóźnić start życiowy.
4.7. Młodzi rodzice
Brakuje danych, jednoznacznie określających liczbę młodych rodzin w Warszawie. Pośrednio można
o tym wnioskować na podstawie liczby zawartych małżeństw czy liczby urodzonych dzieci wg wieku
matek.
111 Raport z diagnozy z elementami konsultacji społecznych dotyczącej potrzeb warszawskich studentów w zakresie polityki miejskiej w ramach programu „Polityka młodzieżowa Warszawy. Miasto z klimatem dla młodych”, Centrum Komunikacji Społecznej m.st. Warszawy.112 Wojewódzki Urząd Pracy, Akademickie Biura Karier, raport, Warszawa 2009;http://wup.mazowsze.pl/new/images/warszawa/WRPRP/partlok/Partnerstwo/Akademickie_Biura_Karier_-_raport_koncowy.pdf; dostęp 29.10.2014 Rzecznik Praw Absolwenta, Akademickie Biura Karier w Polsce bieżąca działalność i możliwości rozwoju , Warszawa 2014 r.; http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2014_04/69968bec0d781e20d5c73ef18ac575d5.pdf; dostęp 07.10.2015.113 Raport z badania ewaluacyjnego „Ewaluacja działalności Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości (AIP) wspartych finansowo ze środków Ministerstwa Gospodarki”, Public Profits Sp. z o.o. dla Ministerstwo Gospodarki, Poznań, grudzień 2008; http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/E5EA1BED-C3EB-4C2E-A8F7-AF290F7FF705/53871/RaportzwynikowbadanAIP1.pdf; dostęp 12.05.2014.
43
W roku 2012 ponad 4500 młodych kobiet (w wieku do 29. roku życia) wstąpiła w związek małżeński,
w tym ponad 1/4 stanowiły kobiety do 24. roku życia. W roku 2012 młodzi ludzie zawarli mniej
związków małżeńskich114 niż w roku 2011. Jest to zgodne z ogólnym trendem spadku liczby
zawieranych małżeństw w Warszawie. W omawianym przedziale wiekowym, to młode kobiety częściej
decydują się na zawarcie związku małżeńskiego, aniżeli mężczyźni115.
W ostatnich latach (2002-2012)116 liczba mieszkańców Warszawy poniżej 20. roku życia oraz w wieku
20-24 lat, którym rodzą się dzieci systematycznie spadała. W 2012 roku wśród kobiet w wieku 19 lat
i poniżej matkami zostało 285117, a wśród kobiet w wieku 20-24 lata - 1231. W Warszawie procent
młodych matek i ojców wśród wszystkich rodziców jest niższy niż średnia dla całego kraju.
W 2011 roku rodzicami zostało 2342 par w wieku do 25. roku życia, co stanowi 8,6% wszystkich
mieszkańców Warszawy, którym urodziły się dzieci w tym roku118. Z pewnością, sytuacja większości
młodych rodzin nie jest zła, ponieważ przynajmniej jedna osoba ma stabilną formę zatrudnienia i stałe
źródło dochodu, a dodatkowo często pomagają rodzice. Jednak część młodych rodzin znajduje się
w gorszej sytuacji i musi zmagać się z wieloma trudnościami.
Młodzi borykają się z typowymi problemami jak: utrudniony powrót matki na rynek pracy, trudności
finansowe związane z wynajmem bądź kupnem własnego mieszkania, trudność w pogodzeniu pracy
i opieki nad dzieckiem, niedostatek ofert opiekuńczych, np. kilkugodzinnej opieki nad dzieckiem.
Można wyróżnić specyficzne problemy, które dotyczą bardzo młodych osób, które zostają rodzicami.
Najważniejsze z nich to: kwestie władzy rodzicielskiej i opieki prawnej nad dzieckiem w przypadku
niepełnoletnich rodziców, trudna sytuacja nastolatek w ciąży, które przerywają edukację, brak
przygotowania psychicznego do ról rodzicielskich i odpowiedniego wsparcia młodych rodziców.
Gdy ojciec dziecka jest niepełnoletni, często porzuca matkę i nie interesuje się dzieckiem.
Zdecydowanie większa jest odpowiedzialność ojcowska mężczyzn pełnoletnich, którzy zakończyli
zaplanowany etap edukacji i pracują.
Warszawskie szkoły zobowiązane są do udzielenia wsparcia uczennicom w ciąży119; w razie potrzeby
mają obowiązek pomagać takiej uczennicy, aby umożliwić jej ukończenie edukacji m.in. przez
wyznaczenie dodatkowych terminów egzaminów. Brakuje badań pozwalających określić, jak dużym
problemem jest niekończenie szkół przez uczennice w ciąży i bardzo młode matki. Młode mamy,
z którymi rozmawialiśmy przy okazji prac nad tworzeniem programu, porzucały edukację na czas
zaawansowanej ciąży i wczesnego macierzyństwa, za główny powód podając wstyd. Studenci z kolei
zwracali uwagę na niemożność pogodzenia zajęć z opieką nad dzieckiem (bowiem często mieszkali
z dala od rodziców, więc ci nie mogli im pomóc, albo mieli rodziców pracujących, którzy nie mieli
114 8961 w 2010 roku, 8217 w 2011 roku, 7729 w 2012 roku.115 GUS, dane roczne z roku 2011 i 2012.116 GUS, dane roczne z lat 2002-2012.117 co stanowi 1,5% warszawianek, które urodziły dzieci w tym roku w Warszawie.118 GUS, Rocznik demograficzny, 2011. 119 Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, art. 2 ust. 3 (Dz.U. 1993 nr 17 poz. 78).
44
czasu na taką pomoc). Brak jest również rzetelnych informacji nt. wsparcia warszawskich uczelni
udzielanego studenckim rodzinom120.
Młodzi rodzice wskazują, że chętnie skorzystaliby z doradztwa, które wspierałoby ich we wkraczaniu
w rodzicielską dorosłość. Odczuwają brak skutecznych programów aktywizacji zawodowej, tj. takich,
które pozwoliłyby znaleźć i utrzymać pracę. Młode matki rzadko mają możliwość korzystania
z elastycznego czasu pracy, telepracy czy pracy zdalnej.
Wspierające działania Miasta skierowane są do ogółu rodzin, bez wyróżniania młodych rodziców.
Tu warto wspomnieć, że w ramach programu „Rodzina” utworzono wiele nowych miejsc w żłobkach
i miniżłobkach. Dużym zainteresowaniem cieszy się miejski program edukacji przedporodowej „Szkoła
rodzenia”. Z dobrą opinią zainteresowanych spotkał się także wcześniej realizowany program opieki
nad kobietą w ciąży "Zdrowie, Mama i Ja".
Urząd Miasta wydaje bezpłatny informator „Maluch w Warszawie” adresowany do rodziców dzieci
w wieku 0-5 lat, który zawiera szereg informacji przydatnych w czasie ciąży, po urodzeniu dziecka
oraz w pierwszych latach jego wychowywania. W szkołach prowadzony jest program wychowanie
do życia w rodzinie. Rodzice mogą również ubiegać się o świadczenia rodzinne – zasiłki rodzinne
i dodatki do nich.
W ramach programu Młoda Warszawa przeprowadzone zostaną badania dotyczące potrzeb młodych
rodzin w Warszawie i na ich podstawie zaproponujemy formy wsparcia.
4.8. Młodzież zagrożona wykluczeniem społecznym Wykluczenie społeczne wiąże się z ograniczeniem możliwości uczestnictwa w życiu zbiorowym,
a także korzystania z podstawowych zasobów i instytucji oraz przysługujących praw. Jest to jedna
z definicji wykluczenia społecznego zawarta w Narodowej Strategii Integracji Społecznej dla Polski121.
Trudno precyzyjnie określić skalę zagrożenia wykluczeniem warszawskiej młodzieży, bo brakuje
badań na ten temat. Można tylko oszacować, że problem ten dotyczy co najmniej kilkunastu tysięcy
młodych osób. Ryzyko wykluczenia młodych zwiększają m.in. bezrobocie, problemy rodzinne, trudne
warunki mieszkaniowe, uzależnienia, zły stan zdrowia i niepełnosprawność, ubóstwo, brak
odpowiedniego wykształcenia, kwalifikacji, niepowodzenia szkolne, niedostosowanie czy
dyskryminacja. Warto pokrótce omówić te czynniki, bo ograniczają uczestnictwo młodzieży w życiu
społecznym i możliwości korzystania z podstawowych instytucji publicznych, a także utrudniają dostęp
do rynku rozumianego jako dobra i usługi.
Trudna sytuacja materialna, ubóstwo - może mieć wpływ na rozwój młodego człowieka, osobiste
poczucie wpływu na rzeczywistość, przekonanie o przydatności w społeczeństwie oraz jego
motywację. Rodzi często poczucie bezradności wobec wymagań stawianych przez społeczeństwo.
120 Jedynie Uniwersytet Warszawski informuje o formach wsparcia dla młodych rodziców, takich jak udogodnienia wewnątrz budynków oraz specjalny punkt przedszkolny.121 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej; Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski; http://www.mpips.gov.pl/userfiles/File/mps/NSIS.pdf; dostęp 18.10.2013.
45
Dodatkowymi problemami wynikającymi z trudnej sytuacji materialnej są kłopoty mieszkaniowe czy
problem z założeniem rodziny.
Nasilone problemy rodzinne - wynikają najczęściej z konfliktów i przemocy w rodzinie, rozwodu
rodziców, braku pracy, zaburzeń psychicznych, alkoholizmu czy narkomanii. Utrudniają młodemu
człowiekowi prawidłowe kontakty z rówieśnikami, funkcjonowanie w rolach związanych z płcią
i prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.
Niedostosowanie społeczne - jest zaburzeniem polegającym na trudności w dostosowaniu się
do obowiązujących norm i warunków społecznych. Objawami niedostosowania młodzieży są m.in.:
ucieczki z domów i wagary, częste kłamstwa, agresja i przemoc, uczestnictwo w gangach, prostytucja
czy konflikty z prawem. Z analiz Biura Edukacji wynikało, że niedostosowanie i zagrożenie
niedostosowaniem dotyczyło ok. 1% młodzieży w wieku szkolnym. W ostatnich trzech latach liczba
uczniów z takim rozpoznaniem malała (w 2014 r. było ich ok. 1300).
Trudności w nauce i niepowodzenia szkolne - mają na nie wpływ różne czynniki, jak m.in. zaległości,
problemy emocjonalne, trudności intelektualne, relacje z nauczycielami, stosunek rodziców do szkoły
i atmosfera wychowawcza w rodzinie. Ich skutki, jeśli dodatkowo wiążą się z drugorocznością
i opóźnieniami szkolnymi, mogą być poważne, prowadząc do obniżenia motywacji młodego człowieka,
utraty wiary we własne możliwości, poczucia małej wartości i kompleksów, pogorszenia
samopoczucia, zaburzeń emocjonalnych a nawet depresji. Z analiz Biura Edukacji wynika,
że w ostatnich latach drugoroczność w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych nie wzrastała,
problemem natomiast jest utrzymujący się wysoki wskaźnik drugoroczności uczniów zasadniczych
szkół zawodowych, w których ok. 10% powtarzało klasy.
Uzależnienia - główne powody sięgania przez młodzież po alkohol, papierosy, narkotyki, środki
uspokajające, dopalacze i różnego rodzaju środki zmieniające świadomość, to szukanie akceptacji
w grupie rówieśniczej, obawa przed odrzuceniem, chęć rozładowania napięć, nieradzenie sobie
ze stresem, trudności w komunikacji. Z sondażowych badań wynika, że zdecydowana większość
studentów w Warszawie nie sięga po narkotyki albo poprzestaje na etapie eksperymentowania.
Uzależnienia są chorobą, która rozwija się stopniowo i wymaga leczenia. U młodzieży, ze względu
na dojrzewanie organizmu, uzależnienia prowadzą do poważnych szkód zdrowotnych. Powodują m.in.
trudności w nauce, osłabienie funkcji poznawczych, utratę kontroli nad własnym życiem, zanik
zainteresowań, agresję, zachowania aspołeczne, konflikty z rodziną, konflikty z prawem.
Bezrobocie - jego ogólny wskaźnik w Warszawie jest obecnie na niskim poziomie ok. 3,9 %, według
danych na koniec lipca 2015 r. Dla młodszej młodzieży problemem jest przejście z etapu edukacji
do etapu zatrudnienia. Przy obecnym rynku pracy w Warszawie znalezienie oczekiwanego
zatrudnienia może budzić poczucie niepewności, braku bezpieczeństwa i stres. Niepokoi, gdy nawet
młodzież z wyższym wykształceniem nie może znaleźć odpowiedniej pracy. Z drugiej strony trzeba
dodać, że uzyskane na studiach kwalifikacje są często nieadekwatne do potrzeb rynku, a absolwenci
nie mają potrzebnych kompetencji społecznych. Długotrwałe bezrobocie, na szczęście rzadkie wśród
warszawskiej młodzieży, powoduje brak środków do życia, prowadzi do wyłączenia z życia
towarzyskiego i kulturalnego, staje się powodem kryzysów. W 2014 r. liczba bezrobotnych osób do lat
46
25 zarejestrowanych w Urzędzie Pracy m.st. Warszawy wynosiła 3122 i stanowili oni 6,4% ogółu
bezrobotnych, a na koniec lipca 2015 r. 2396 osób, czyli 5,4%.
Zły stan zdrowia - rzutuje na wszelkie formy aktywności człowieka niezależnie od wieku. W przypadku
nastolatków może powodować trudności w grupie rówieśniczej. Większość młodzieży dobrze ocenia
stan swojego zdrowia. Część skarży się na dolegliwości somatyczne i negatywne stany emocjonalne.
Przy niedostatecznym systemie organizacji ochrony zdrowia, młode chore osoby mają poczucie,
że nie dostają wystarczającego wsparcia. Ponadto nie mogą swobodnie uczestniczyć w społecznych
działaniach, wycofują się, pomimo potencjalnych możliwości. Podczas spotkań organizowanych
w związku z tworzeniem Programu uczniowie szkół ponadgimnazjalnych dodatkowo sygnalizowali
trudności w dostępie do poradnictwa medycznego i profilaktycznego dostosowanego do potrzeb
i problemów młodzieży.
Niepełnosprawność - Według WHO niepełnosprawność to długotrwała obniżona sprawność fizyczna,
umysłowa lub sensoryczna, która może ograniczać pełne i efektywne uczestnictwo w życiu
społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami. W Polsce w 2009 r. odsetek osób
z niepełnosprawnością wynosił w grupie 15–19 lat 4,4% ogółu populacji122.
Dyskryminacja - jest jednym z czynników zwiększających ryzyko wykluczenia i marginalizacji.
W encyklopedii PWN możemy przeczytać, iż dyskryminacją jest ograniczenie lub pozbawienie
równych praw społecznych, politycznych, ekonomicznych pewnych grup społecznych, wiekowych itd.
lub całych większych zbiorowości. Najbardziej rozpowszechnionymi rodzajami dyskryminacji wśród
młodzieży są: dyskryminacja ze względu na płeć, dyskryminacja ze względu na wiek, dyskryminacja
ze względu na niepełnosprawność, dyskryminacja ze względu na status ekonomiczno-społeczny,
dyskryminacja mniejszości etnicznych i narodowościowych.
Dyskryminacja ze względu na płeć - to przeświadczenie o przewadze jednej płci nad drugą, czego
konsekwencją jest nierówne traktowanie osób różnych płci. Przykładem tego typu dyskryminacji
w edukacji są np. obniżone kryteria stosowane wobec dziewcząt przy zaliczaniu matematyki i fizyki,
wynikające ze stereotypu, że chłopcy lepiej radzą sobie z naukami ścisłymi. Z badań wynika,
że źródłem dyskryminacji bywają też stereotypowe postawy wychowawcze nauczycieli, gdy
np. dziewczęta nagradza się za uległość i grzeczność, a u chłopców docenia się niezależność
i inwencję. Dyskryminacją jest również inne traktowanie młodych kobiet na rynku pracy z tego
powodu, że zakłada się ich mniejszą dyspozycyjność ze względu na role rodzinne.
Dyskryminacja ze względu na wiek. Ten typ dyskryminacji dotyczy zarówno osób młodych jak
i starszych. Przyjmuje się stereotypowe założenia na temat fizycznych lub umysłowych cech ludzi
z określonej grupy wiekowej. W przypadku młodzieży najistotniejszy wydaje się lekceważący stosunek
do młodych przejawiający się w nieuwzględnianiu głosu młodzieży przy podejmowaniu decyzji
(bazujący na przeświadczeniu, że nie mają oni wystarczającej wiedzy, są nieodpowiedzialni), a także
dyskryminacja na rynku pracy. Według badań Urzędu Pracy w Warszawie przedsiębiorcy potrzebują
122 B. Woynarowska, A. Oblacińska, op. cit., s. 41–64. O ile system edukacji dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zaspakaja w dużym stopniu potrzeby uczniów, to dorosła młodzież z niepełnosprawnościami, po wyjściu z etapu obowiązkowej edukacji natrafia na wiele barier utrudniających znalezienie pracy, nawiązywanie kontaktów społecznych, podjęcie studiów czy założenie rodziny.
47
młodych i wykształconych, ale oczekują jednocześnie, że powinni oni posiadać bogate doświadczenie
w pracy123. Dla młodych absolwentów studiów dziennych sprostanie takim wymaganiom jest
praktycznie niemożliwe. Z badań tych wynika również, że przedsiębiorcy poszukują osób
z określonymi umiejętnościami, a tych często absolwenci nie nabyli podczas oderwanych od praktyki
studiów.
Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność. Pomimo wielu działań systemowych124 warszawski
system kształcenia nie jest w pełni dostosowany do potrzeb młodzieży z niepełnosprawnościami.
Brakuje odpowiedniej liczby asystentów oraz doradców zawodowych, którzy mogliby wspierać
młodych gimnazjalistów i licealistów z niepełnosprawnościami125. Podobny problem dotyczy studentów
z niepełnosprawnościami. W roku akademickim 2011/2012 na warszawskich uczelniach uczyło się ich
tylko 3214126. Przejawem nierównego traktowania młodzieży w edukacji jest też skupianie się
na deficytach związanych z niepełnosprawnościami i nieuwzględnianie indywidualnych predyspozycji
tych osób.
Najpoważniejszym nadal problemem są bariery i brak wsparcia młodzieży z niepełnosprawnościami
na rynku pracy. Jednak wśród ogółu osób bezrobotnych i zarejestrowanych jako poszukujące pracy
młodzież w wieku 18–24 nie była grupą liczną i w 2014 r. i stanowiła 2,9%, a w lipcu 2015 r. było 40
młodych osób bezrobotnych niepełnosprawnych.
Dyskryminacja za względu na status ekonomiczno-społeczny - przejawia się ograniczeniem
konsumpcji, utrudnionym dostępem do dóbr i usług i może prowadzić do wykluczenia ekonomicznego.
Przyjmując, że nawet część rodzin pracujących ze względu na niskie zarobki doświadcza względnego
ubóstwa, można przypuszczać, że dyskryminacji związanej ze statusem ekonomicznym może
doświadczać kilkanaście procent młodzieży. Jak wykazują różne raporty, ubóstwo bywa powodem
dyskryminacji w szkole. Na dyskryminację może wskazywać też zbyt duża korelacja między
osiągnięciami szkolnymi a statusem socjalno-ekonomicznym rodzin.
Dyskryminacja mniejszości etnicznych i narodowościowych127 - dotyczy także młodzieży. Trzeba
jednocześnie zaznaczyć, że Warszawa jest miastem, które wskazywane jest przez organizacje
pozarządowe jako wzór wspierania edukacji dzieci cudzoziemskich128. Działanie to wpisane zostało
123 Urząd Pracy m.st. Warszawy, Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy, Warszawa 2010.124 Kształcenie organizowane dla młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym dla młodzieży z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego (lub z niepełnosprawnościami), może być realizowane w systemie szkolnym lub w formie indywidualnej. Z inicjatywy Biura Edukacji Urzędu m.st. Warszawy w roku szkolnym 2009/2010 powstały, w każdej warszawskiej dzielnicy, Dzielnicowe Centra ds. Integracji. Od października 2013 działa także na terenie Warszawy 6 miejskich e-pracowni wyposażonych w specjalistyczny sprzęt komputerowy i oprogramowanie dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.125 Instytut Spraw Publicznych, Młodzi niepełnosprawni – aktywizacja zawodowa i nietypowe formy zatrudnienia , Warszawa 2007.126 Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 2009 roku, udział osób z niepełnosprawnością wśród osób z wyższym wykształceniem wynosił tylko 5,9%.127 Główny Urząd Statystyczny, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2012. Imigranci, którzy zostali nim objęci, są stosunkowo młodzi (połowa z nich nie przekroczyła 28. roku życia), a osoby w wieku produkcyjnym (18-44 lat) stanowią ok. 70% ogółu. Prawie, co piąty imigrant jest w wieku 20-24 lat.128 Ważnym aspektem działań Urzędu Miasta są inicjatywy na rzecz edukacji cudzoziemców prowadzone przez organizacje pozarządowe. Ich działania obejmują organizowanie bezpłatnych kursów języka polskiego i zajęć przygotowujących do życia w Polsce, organizację warsztatów dla dzieci polskich i cudzoziemskich, których celem jest przeciwdziałanie negatywnym stereotypom międzykulturowym. Samorząd finansuje także: stałe punkty pomocy dla cudzoziemców (np. Centrum Pomocy Cudzoziemcom), portale informacyjne (np. Kontynent Warszawa – Informator dla cudzoziemców), Infolinię Migracyjną i Migrotekę oraz Warszawskie Centrum Wielokulturowe, które znajduje się w fazie projektu pilotażowego.
48
w politykę edukacyjną miasta129. Ze względu na obecność uczniów cudzoziemskich130
w warszawskich szkołach i związane z nią problemy131 postawiono przed środowiskiem oświatowym
szereg zadań.
Edukacja młodzieży cudzoziemskiej musi łączyć się z edukacją międzykulturową, z kształtowaniem
kompetencji społecznych potrzebnych uczniom i nauczycielom do życia i pracy w wielokulturowym
otoczeniu. Tego typu projekty i programy ukierunkowane na dialog międzykulturowy, otwartość
na różnorodność i tolerancją są wprowadzane do oferty zajęć edukacyjnych.
* * *
Wsparcie młodych osób zagrożonych bądź dotkniętych wykluczeniem społecznym jest jednym
z priorytetów miejskiego Programu Rodzina. W Priorytecie nr II „Niesienie pomocy rodzinom
zagrożonym wykluczeniem społecznym” cele 2 i 4 bezpośrednio odnoszą się do dzieci i młodzieży.
Ukierunkowane są przede wszystkim na zapewnienie pomocy w placówkach opiekuńczo-
wychowawczych, a także objęcie dzieci i młodzieży pomocą w środowisku otwartym (m.in. metodami
pedagogiki ulicy).
W systemie wsparcia młodzieży zagrożonej wykluczeniem w Warszawie wyróżnić należy działania
z zakresu pomocy społecznej realizowane przez Ośrodki Pomocy Społecznej oraz Warszawskie
Centrum Pomocy Rodzinie. Ważne jest też wsparcie, jakiego udzielają poradnie psychologiczno-
pedagogiczne, świetlice środowiskowe oraz ochotnicze hufce pracy. W ramach miejskich programów
profilaktycznych, realizowanych we współpracy z organizacjami pozarządowymi, tworzone są oferty
z zakresu organizacji czasu wolnego, psychoedukacji czy wspierania rozwoju poznawczego
i społecznego młodzieży.
Doświadczenia warszawskich organizacji pozarządowych pracujących z młodzieżą najbardziej
zagrożoną wykluczeniem wskazują, że skutecznym sposobem docierania do młodych osób
z najpoważniejszymi problemami132 jest metoda streetworkingu. Szczególnie dla tych, które nie chcą
korzystać, boją się bądź nie ufają pomocy instytucjonalnej. Praca w trudnych środowiskach metodą
pedagogiki ulicy opiera się na zaufaniu, dobrowolności uczestnictwa przy jednoczesnym otwarciu
na współpracę z instytucjami działającymi na rzecz młodzieży.
Pedagodzy ulicy sugerują, że systemowym rozwiązaniem mogłoby być zatrudnienie młodzieżowego
pracownika socjalnego zajmującego się młodzieżą zagrożoną wykluczeniem.
129 Urząd m.st. Warszawy, Polityka edukacyjna miasta stołecznego Warszawy w latach 2008 – 2012, Warszawa 2008, s. 52.130 Ponad tysiąc cudzoziemskich dzieci uczy się w szkołach prowadzonych przez samorząd miasta stołecznego Warszawy, co stanowi ok. 1% warszawskiej populacji uczniów; http://edukacja.warszawa.pl/sites/edukacja/files/strona/4316/attachments/cudzoziemcy_w_warszawie.pdf; dostęp 07.05.2015. 131 Brak lub słabo funkcjonujące w praktyce szkolnej systemowe rozwiązania organizacyjne; brak wystarczającego wsparcia dyrektorów szkół; kłopoty w komunikacji z uczniami i ich rodzicami; słaba współpraca ze służbami socjalnymi i pracownikami ośrodka dla uchodźców; niedostateczna znajomość przez nauczycieli kultur i tradycji uczniów; niewystarczające znajomość metod pracy z dziećmi cudzoziemskimi; brak materiałów informacyjnych wspierających szkołę w pierwszym okresie nauki ucznia, niskie wyniki w nauce; słaba frekwencja, wyjazdy i powroty uczniów (tymczasowość); alienacja; brak zaangażowania w edukację dziecka ze strony rodziców, Edukacja dzieci cudzoziemskich w warszawskich szkołach, Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2012.132Aktywność młodzieży wykluczanej marginalizowanej i podejmującej alternatywne sposoby kształtowania swoich projektów życiowych. Doświadczenia Stowarzyszenia Program STACJA.
49
4.9. Przestrzeń dla młodzieży
Zgodnie z definicją prawną (Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym133) przestrzeń
publiczna to obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, poprawy
jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie
oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne134.
Przestrzeń publiczna jest obszarem, w którym przecinają się szlaki wszystkich osób mieszkających
i żyjących w Warszawie, w tym również młodzieży135. Przestrzeń publiczna, zarówno ta lokalna, jak
i ta ogólnowarszawska, to przestrzeń przede wszystkim społecznej integracji, spędzania czasu
wolnego i mobilności (transport).
Przestrzenie ważne dla młodych możemy podzielić na te „oficjalne”, które zostały stworzone z myślą
o młodych użytkownikach oraz „nieoficjalne”, które młodzież sama „oswoiła” poprzez fakt częstego
odwiedzania i rzeczywistego wykorzystywania, nadając im czasami funkcje niezamierzone przez
osoby projektujące i zarządzające daną przestrzenią. Do pierwszej grupy należą: szkoły i ich okolice,
kampusy uniwersyteckie, placówki wychowania pozaszkolnego (Pałac Młodzieży, młodzieżowe domy
kultury, ogrody jordanowskie, ogniska pracy pozaszkolnej, międzyszkolne ośrodki sportowe), ośrodki
sportowe, instytucje kultury (domy kultury, kluby, biblioteki). W większości miejsca te posiadają z góry
określony cel użytkowania, zasady funkcjonowania, program oraz instytucjonalnego gospodarza
przestrzeni. Do drugiej grupy należą m.in. wybrane parki, skwery, place, nabrzeża Wisły, miejsca
wykorzystywane do jazdy na deskorolkach (z braku skateparków). Młodzieżowa przestrzeń, zarówno
oficjalna jak i nieoficjalna, może mieć charakter lokalny i być użytkowana przede wszystkim przez
młodzież związaną z najbliższą okolicą lub ogólnomiejski – przyciąga wówczas młodych ludzi
z różnych obszarów miasta136.
Ulubione miejsca młodzieży
Miejsca sportowe i rekreacyjne – to m.in. ogólnodostępne boiska, baseny i inne obiekty sportowe.
W Warszawie cieszą się one uznaniem młodzieży, wymieniane są jako ulubione miejsca do spędzania
czasu wolnego137. Młodzież docenia zwłaszcza ośrodki nowo wybudowane lub niedawno odnowione,
działające w otwartej formule (a nie w interesie lokalnych klubów sportowych) i dające możliwość
dostępu do różnych form aktywności na świeżym powietrzu (np. siatkówki i koszykówki, a nie
wyłącznie piłki nożnej). Coraz większą popularnością cieszą się wśród młodzieży także sporty
o charakterze miejskim lub wręcz ulicznym (frisbee, zośka, bule, deskorolka, rolki lub rower, parkour,
breakdance). Bardzo niewiele jest jednak w Warszawie przestrzeni przeznaczonych na takie sporty 138.
133 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, art 2 pkt. 6 (Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717).134 Przykładami przestrzeni publicznych wg Ustawy są drogi i ulice, place miejskie czy różne stale dostępne budowle i budynki stanowiące własność publiczną [np. domy kultury, biblioteki]. Wg niektórych definicji do przestrzeni publicznej zaliczają się także wybrane miejsca własności prywatnej (np. kawiarnie, kina, centra handlowe).135K. Dziarmakowska, E. Stokłuska, Przestrzeń publiczna a młodzież; podsumowanie panelu eksperckiego, Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”; http://www.wpek.pl/pi/85771_1.pdf; dostęp 17.04.2014. 136 Ibidem.137 Wyniki badań ankietowych prowadzonych w ramach wiosennej edycji projektu „Nastolatek w Samorządzie” (2013) oraz badań warszawskich gimnazjalistów przeprowadzonych przez Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy.138Pierwszym planowanym tego typu miejscem ma być skwer sportów miejskich na Bemowie, wyposażony m.in. w skatepark, maty do tańca, strefę do jogi i aerobiku, ściankę wspinaczkową: http://www.skwer.eu/bemowo / ; dostęp 17.04.2014.
50
Niedostateczna liczba miejsc odpowiadająca na potrzeby młodzieży w zakresie oferty sportów
miejskich powoduje, że często funkcje te młodzież realizuje w przestrzeniach zaadaptowanych
nieoficjalnie, wręcz nielegalnie, w okolicach skwerów czy pomników oraz w opuszczonych miejscach
i pustostanach.
Młodzież ceni również miejsca spotkań na świeżym powietrzu, zwłaszcza te, w których pozostawiona
jest jej swoboda decyzji co do charakteru podejmowanych działań. Jako pozytywny przykład takich
przestrzeni podają parki i skwery z bogatym zapleczem rekreacyjno-sportowym, np. Park Agrykola
„Łazienki Północne” i ogrody jordanowskie. Popularnymi miejscami spotkań młodzieży są również
obszary zielone: bulwary i plaże nad Wisłą, parki (Pole Mokotowskie, Park Szczęśliwicki, Powsin,
Łazienki Królewskie, Park Praski, Ogród Saski), ZOO. Atrakcyjne miejsca rekreacji i relaksu pełnią
różne funkcje i wykorzystywane są do spacerów, organizowania grilla, zawodów sportowych, pikników
czy spotkań towarzyskich. Młodzież proponuje także, by poszerzyć funkcję terenów zielonych,
wyposażając je w wi-fi miejskie, gniazdka kontaktowe i inne urządzenia.
Miejsca kulturalne i turystyczne - należą do ulubionych przestrzeni miejskich młodzieży. Wybierane
są przez nią rejony turystyczne, takie jak: Stare Miasto, Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście,
fontanny na Podzamczu, reprezentacyjne wizytówki miasta, przyjazne i estetyczne przestrzenie
sprzyjające atrakcyjnemu spędzaniu czasu139.
W kontekście szerokiego dostępu młodzieży do aktywności kulturalnej istotna jest baza obiektów
kulturalnych w przestrzeni miejskiej. Oferta takich oświatowych placówek wychowania pozaszkolnego,
jak młodzieżowe domy kultury, ogniska pracy pozaszkolnej czy ogrody jordanowskie skierowana jest
w większym stopniu do młodszej młodzieży. Tymczasem młodzi ludzie w wieku ponadgimnazjalnym,
częściej poszukujący autonomii i poczucia niezależności, wybierają miejsca, które są otwarte, nie
mają sztywnej oferty i narzuconego z góry programu. Pozytywnie oceniane przez młodzież
są te placówki, które kierują do nich możliwie szeroką ofertę uczestnictwa w różnego typu zajęciach,
zmienną sezonowo i dostosowaną do jej zainteresowań, na które uczestnicy mają wpływ. Przykładem
instytucji działających według tego modelu mogą być cieszące się dużą popularnością wśród
młodzieży m.in. Dom Kultury Praga oraz Ośrodek Działań Artystycznych dla Dzieci i Młodzieży
„Dorożkarnia”. Pracujących w ten sposób placówek jest jednak za mało.
Coraz więcej propozycji dla młodzieży przygotowują samorządowe i państwowe instytucje kultury –
teatry, muzea, galerie, biblioteki. Młodzież może nie tylko być odbiorcą kultury, ale także aktywnie
uczestniczyć w tworzeniu wystaw, projektowaniu lekcji muzealnych czy tworzeniu spektakli.
Przykładem kontrkulturowych działań młodzieży w przestrzeni miejskiej jest graffiti. Najczęściej jest
antyspołecznym zachowaniem dewastującym estetykę przestrzeni, ale może być również elementem
sztuki. W ostatnim czasie Urząd Miasta stworzył dla młodzieży kilka miejsc, gdzie można legalnie
malować graffiti140. Działania artystyczne związane z graffiti są też włączane w nurt tzw. sztuki ulicy
i na tej zasadzie powstają na ścianach domów murale o dużej wartości artystycznej. Tego rodzaju
graffiti staje się elementem krajobrazu warszawskiego.
139 Warszawa przyjazna studentom, op. cit. 140 http://www.zdm.waw.pl/zarzad-drog-miejskich/zadania-zdm/miejski-system-informacji/free-graffiti/; dostęp 16.11.2015.
51
Młodzi też zwracają uwagę na niską jakość przestrzeni publicznej. Jako przykład naruszania ładu
estetycznego podają wielkoformatowe reklamy zasłaniające budynki w centrum i bałagan w okolicach
dworców oraz głównych ciągów komunikacyjnych. Chcą, aby miasto poprawiało swój wizerunek
dbając o estetykę, czystość i ekologię oraz poszerzało obszary bezpieczne, estetyczne, o ciekawym
klimacie i luźnej atmosferze141.
Publiczna przestrzeń o charakterze komercyjnym przyciąga również młodzież. Różnorodnymi
formami rozrywki chcą przyciągnąć młodzież galerie handlowe, sieciowe bary i kawiarnie. Jak wynika
z opinii młodzieży, duże centra handlowe zlokalizowane w wybranych dzielnicach (Arkadia, Złote
Tarasy, Galeria Mokotów, Blue City) - a w nich kawiarnie i fast foody, kręgielnie czy kina -
są miejscami spotkań towarzyskich młodych142.
Ciekawa oferta skierowana do młodych przez stołeczne klubokawiarnie i kawiarnioksięgarnie może
być w jakimś stopniu alternatywą dla standardowej działalności domów kultury. Organizują one mini
wystawy fotograficzne, występy kabaretowe, biorą udział w projektach społecznych, ożywiają
przestrzenie publiczne. Należy podkreślić jednak, iż większość z nich mieści się w centrum lub
na terenie dzielnicy Mokotów143. Trzeba jednocześnie zaznaczyć, że oferta kulturalna klubokawiarni
i kawiarnioksięgarni kierowana jest głównie do studentów i nie jest tworzona z myślą o młodszej
młodzieży, która czuje się tam często nieswojo. Dodatkowym czynnikiem czyniącym kawiarnie
i klubokawiarnie niedostępnymi dla młodszej części młodzieży są koszty, z którymi wiąże się wizyta
w tych miejscach.
Istnieją także w Warszawie atrakcyjne dla młodych miejsca, które powstają z inicjatywy prywatnej144.
Chociaż tego rodzaju kawiarnie i ośrodki przyciągają młodych, to miejsca takie często upadają, bo nie
mogą się utrzymać na wolnym rynku, a nie ma systemu wsparcia ze strony miasta dla takich
przedsięwzięć.
Przestrzeń publiczna - komunikacja miejska i transport
Transport publiczny jest dla młodych głównym środkiem komunikacji. Najważniejsza jest dla nich
dynamika i sprawność poruszania się między miejscami zamieszkania, nauki, pracy i spotkań
towarzyskich.
Zwracają uwagę na problemy komunikacji miejskiej, które dotyczą ogółu warszawiaków m.in. drogie
bilety, tłok, opóźnione kursy. Niektórzy zwracają także uwagę na brak bezpośrednich połączeń między
centrum a szkołami i uczelniami oraz na niewystarczającą ich liczbę między dzielnicami, gdzie
mieszkają a kampusami. Młodzież pragnie wydłużenia nocnych kursów metra, wskazując je jako
najchętniej wybieraną nocną opcję transportu. Dostrzega dużą poprawę komunikacji miejskiej. Wśród
141 Warszawa przyjazna studentom, op. cit.142 Wyniki badań ankietowych prowadzonych w ramach wiosennej edycji projektu Nastolatek (…), op. cit.143 W większości dzielnic miejsc takich jest jednak kilka, lub w ogóle ich brakuje. (Przykładem jest Targówek, gdzie funkcjonuje tylko jedna klubokawiarnia).144 Np. darmowe studio nagrań na Imielinie, warsztaty dj-skie prowadzone np. przez DJ’a Bumiego Phillipsa na Wierzbnie czy DJa Anusza na Woli.
52
zalet stołecznej komunikacji miejskiej młodzi wskazują na skuteczność bus-pasów w ograniczaniu
ruchu samochodowego oraz wymianę taboru na nowy145.
W ostatnich latach młodzież, jako środek transportu coraz częściej wybiera rower, deskorolkę czy
rolki. Entuzjastycznie przyjęła inicjatywę systemu rowerów miejskich „Veturilo”. Sieć wypożyczalni
prężnie się rozwija; korzysta z niej aktualnie ponad 100 tys. użytkowników146, z których duża część
to właśnie młodzi między 13. a 26. rokiem życia. Ze względów bezpieczeństwa młodzież niechętnie
jeździ rowerem po dużych ulicach i zwraca uwagę na fakt, że dużym problemem Warszawy jest
niedostosowanie centrum miasta do ruchu rowerowego.
* * *
Dobra jakość przestrzeni publicznej jest istotną wartością dla wszystkich mieszkańców miasta.
Tworząc przestrzenie przyjazne dla młodzieży, ważne jest, żeby to były miejsca dla wszystkich, które
tworzą dobre miasto i okazje do międzypokoleniowego dialogu.
Sama młodzież powinna poczuć się współgospodarzem takich miejsc, a w miarę możliwości także ich
współtwórcą147. Poczucie identyfikacji i współodpowiedzialności wpływa na angażowanie się młodych
ludzi w planowanie przestrzeni i troskę o ich jakość. Przywiązanie do danego miejsca przekłada się
na ograniczenie liczby negatywnych zachowań w tej przestrzeni (np. aktów wandalizmu), wzrost
poczucia bezpieczeństwa i zaangażowania w życie swojej społeczności148.
Warszawska przestrzeń miejska postrzegana jest przez młodych mieszkańców pozytywnie. Aby
zachować ten pozytywny wizerunek oraz wzmacniać satysfakcję młodych mieszkańców, warto
zainwestować w tworzenie sieci miejsc przyjaznych i atrakcyjnych dla młodych. Powinno się
to odbywać poprzez: tworzenie nowych miejsc (których koncepcja powstawać będzie w procesie
dialogu miasta z młodzieżą) oraz poprzez dostosowywanie do potrzeb młodych przestrzeni już
funkcjonujących (np. otwieranie infrastruktury sportowej szkół na potrzeby środowiska lokalnego).
4.10. Sytuacja mieszkaniowa młodzieży
Sytuacja mieszkaniowa młodzieży wpływa na jakość życia oraz poczucie bezpieczeństwa. Brakuje
badań na ten temat dotyczących młodzieży warszawskiej.
Położenie młodych osób do 18. roku życia w znacznej mierze zależy od kondycji finansowej i sytuacji
bytowej ich rodziców, opiekunów. Młodzi nie mają wpływu na to, gdzie mieszkają i w jakich warunkach
żyją. Młodzież spoza Warszawy ucząca się na jej terenie może mieszkać w wynajętych pokojach lub
korzystać z oferty noclegowej burs (5, w tym jedna specjalna)149.
145 Warszawa przyjazna studentom, op. cit.146 Dane zaczerpnięte ze stron: www.ztm.waw.pl oraz www.veturilo.waw.p l ; dostęp 04.11.2015.147 Przykładów jest wiele np. górka „Kazurówka” przy os. Kazury na Natolinie. W ciepłe miesiące zajmowana jest przez rowerzystów, a w zimę snowboardzistów i narciarzy, którzy budują skocznie i stawiają przyrządy do robienie trików, by w pełni korzystać z tego miejsca. W Warszawie istnieje wiele miejsc, które na potrzeby takich aktywności można zaadaptować jak np. zaniedbane boiska, opuszczone budynki i nieukończone place budowy (gdzie pracę są zaniechane, bądź wstrzymane na czas nieokreślony).148 K.J. Olesińska, B. Stodulski, Wolastory. Badanie problemów społecznych dotyczących młodzieży mieszkającej i uczącej się na warszawskiej Woli, Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” w 2010r. na zlecenie Wydziału Spraw Społecznych i Zdrowia Urzędu Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. 149 Raport i podsumowanie panelu eksperckiego, Sytuacja Mieszkaniowa (…), op. cit.
53
Warto przyjrzeć się klimatowi wspólnego mieszkania rodziców i dorastającej młodzieży. Atmosfera
może być przyjacielska i partnerska, jak również konfliktowa i trudna. Pierwsza sprzyja otwartości
młodego człowieka na świat i budowanie dobrych relacji z innymi ludźmi, druga zaś powoduje
frustracje zarówno rodziców, jak i ich dzieci. Zwraca się uwagę na coraz silniejsze poczucie
odrębności i autonomii młodzieży, które mogą być nieakceptowane przez rodziców, nierozumiejących
jej potrzeb150. Potrzeby intymności, wolności wyboru i zaznaczania własnego zdania mogą napotkać
na twardo stawiane reguły rodziców, widzących w nastolatkach nie dorastających młodych ludzi,
a nadal małe dziecko. W okresie burzy hormonów o konflikt nietrudno.
Opisując sytuację mieszkaniową starszej młodzieży (18-26 lat) charakteryzuje się najczęściej młode
rodziny i studentów. Według opinii warszawskich studentów najważniejszym społecznym wyzwaniem,
przed którym stoi Warszawa, jest poprawa sytuacji na rynku mieszkaniowym. Głównym problemem
lokalowym są koszty utrzymania mieszkania, w tym ceny jego wynajmu. Dodatkowo niekorzystny
wizerunek studenta jako najemcy, niski standard mieszkań proponowanych studentom, zły stan
ogólny akademików, brak gwarancji bezpieczeństwa w miejscu zakwaterowania, deficyt informacji
o dostępnych mieszkaniach oraz brak taniego i bezpiecznego pośrednictwa mieszkaniowego potęguje
skalę problemu. Studenci narzekają na nieprzejrzyste warunki najmu. W rozwiązaniu tej kwestii widzą
konieczność wprowadzenia zmian systemowych151.
Jak wynika z badań ogólnopolskich, najwięcej studentów (58%) mieszka w czasie studiów
w wynajętym mieszkaniu ze znajomymi, na drugim miejscu studenci wybierają stancję, wynajem
pokoju (17%). Mniej powszechne jest mieszkanie z rodzicami (7%) czy w akademiku (5%) - to opcja
dostępna dla studentów spoza miasta będącego siedzibą uczelni. Można przyjąć założenie,
że sytuacja w Warszawie wygląda podobnie152. Ciężko jest określić dokładną liczbę osób
wynajmujących lokale w mieście, gdyż zdarza się, że robią to „nieoficjalnie”, bez podpisywania umowy
najmu, od której właściciel musiałby odprowadzać podatek. Skutkiem tego są częste problemy
wynajmujących z właścicielami mieszkań (np. nagłe wypowiedzenia umowy czy zmiany warunków
najmu). Brak jest miasteczek studenckich, które mogłyby być odpowiedzią na potrzeby studentów.
Przykładem takiego kompleksowego i przyjaznego rozwiązania, jest olsztyńskie miasteczko przy
Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim. Działa ono na zasadzie enklawy, w której prócz akademików
mieszczą się punkty usługowe i handlowe. Wszystko to w otoczeniu zieleni i wolnych od zabudowań
terenów.
Niewiele wiemy o sytuacji młodzieży studiującej niestacjonarnie i zaocznie, której część mieszka
i pracuje w Warszawie. Najczęściej są to osoby mieszkające w domu rodzinnym w Warszawie lub jej
okolicach153.
Młodzi decydują się także na zakup mieszkań. Prawie co czwarty potencjalny nabywca ma 18-25 lat
(23%) i najczęściej pochodzi spoza Warszawy (mieszka tu od 5 lat lub krócej). Są to osoby z wyższym
150 A. Szwed, ABC wychowania. Praktyczny poradnik dla nauczycieli i rodziców, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2012.151 Warszawa przyjazna studentom (…), op. cit.152 www.perspektywy.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=4146&Itemid=106; dostęp 10.11.2015.153 Portal ogłoszeniowy www.szybko.pl; dostęp 08.06.2015.
54
i średnim wykształceniem154. W ostatnim roku w Warszawie sprzedano ok. 12 500 mieszkań155. Można
więc wywnioskować, iż liczba młodych osób gotowych na kupno lokalu oscyluje w granicach 2500
osób.
Grupą mało liczną, która jednak najgłośniej wyraża swoje zdanie na ten temat miejskiej polityki
lokalowej, są środowiska squaterskie, czyli osoby (najczęściej młode) zajmujące nielegalnie
pustostany (squaty). Krytykują politykę lokalową miasta, preferując nowe bardziej wspólnotowe formy
zamieszkiwania w mieście, jak np. życie w komunach.
* * *
Podejmując działania na rzecz poprawy jakości życia młodzieży, warto wziąć pod uwagę poprawę
sytuacji mieszkaniowej młodych ludzi. Ma ona wpływ na funkcjonowanie społeczne i ekonomiczne tej
grupy. Tym bardziej, że wzrastające koszty mieszkań i utrzymania mogą spowodować, że Warszawa
stanie się mniej konkurencyjna i będzie przegrywała walkę o młodych ludzi, którzy wybiorą inne, duże
polskie czy europejskie miasta, by tam się osiedlać, uczyć i pracować. W ten sposób Warszawa tracić
może to, co jest najcenniejsze, co nazywa się kapitałem ludzkim.
4.11. Aktywność młodzieży
Zakres i rodzaj aktywności podejmowanych przez młodzież różni się w zależności od wieku. Młodsi
są jeszcze kontrolowani przez rodziców; starsi już samodzielnie dysponują swoim czasem. Oprócz
poświęcania czasu na rozrywkę, obowiązki domowe oraz działania społeczne, powszechne jest wśród
starszej młodzieży podejmowanie w różnym zakresie pracy przy jednoczesnym kontynuowaniu nauki.
Aktywność pozalekcyjna młodzieży szkolnej
Szkoła to miejsce, w którym młodzież w wieku 13–18 lat spędza większą część swojego życia.
Młodego człowieka ze szkołą wiąże nie tylko obowiązek nauki, jest to również miejsce nawiązywania
przyjaźni, kontaktów towarzyskich. W szkole młody człowiek ma też najwięcej okazji, by nabyć
umiejętności społeczne i postawy obywatelskie.
Przez aktywność pozalekcyjną, w odróżnieniu od aktywności pozaszkolnej, rozumiemy działania
młodzieży nie mające bezpośredniego związku z realizowaniem programu przedmiotów szkolnych, ale
podejmowane w ramach organizacji szkolnej. Działania takie mogą być inspirowane i koordynowane
zarówno przez samą młodzież jak i przez nauczycieli bądź też dyrekcję szkoły. Naturalną formą, dzięki
której powinna realizować się aktywność młodzieżowa w szkole, jest samorządność uczniowska.
Sprawnie działające samorządy organizują dni tematyczne, imprezy kulturalne (np. pokazy filmów),
akcje charytatywne, prowadzą szkolny radiowęzeł i podejmują wiele podobnych działań.
Wolontariat w warszawskich szkołach rozwijany jest główne przy wsparciu organizacji pozarządowych.
Może być on organizowany systemowo (rozwiązanie stałe) bądź akcyjnie. W przypadku tego
pierwszego do głównych organizatorów w Warszawie można zaliczyć: Stowarzyszenie Centrum
154 www.muratorplus.pl/biznes/raporty-i-prognozy/dwudziestolatki-kupuja-najwiecej-mieszkan_59439.html; dostęp 06.07.2014.155 ht tp://slimak.onet.pl/_m/nb/biznes/redakcja/20130425/reas-rynek-mieszkaniowy-w-polsce-q1-2013.pdf ; dostęp 06.07.2014.
55
Wolontariatu, Caritas Diecezji Warszawskiej, Caritas Diecezji Warszawsko-Praskiej oraz Fundacja
„Świat na TAK”. Płaszczyzną organizowania szkolnych wolontariuszy są Szkolne Koła Wolontariatu.
Najwięcej form wolontariatu prowadzi organizacja Fundacja „Świat na TAK” z łączną liczbą 74 Klubów.
52 Szkolnych Kół wspiera Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu. Największa aktywność dzieci
i młodzieży w obszarze wolontariatu widoczna jest szkołach podstawowych, najmniejsza zaś
w szkołach ponadgimnazjalnych156. Zestawiając powyższe dane z liczbą ponad 200 szkół
podstawowych, ponad 150 gimnazjów i prawie 170 szkół ponadgimnazjalnych, widać niewielką skalę
wolontariatu szkolnego i potencjalne możliwości jego rozwoju.
Istotną formą zaangażowania młodzieży w szkole są również koła zainteresowań. Jednak według 30%
respondentów (dane dotyczące woj. mazowieckiego) oferta zajęć pozalekcyjnych organizowanych
przez szkoły nie jest wystarczająco atrakcyjna, co skutkuje niską frekwencją i małym
zainteresowaniem uczniów157.
Atrakcyjne oferty rozwijania aktywności tworzą programy międzynarodowej wymiany uczniów.
W latach 2005–2009158 wzięło w nich udział 385 szkół i placówek159, które zrealizowały 575 projektów
na łączną kwotę dofinansowania prawie 9,5 mln zł. Do szkół partnerskich za granicą wyjechało w tym
czasie 7314 uczniów160.
Doceniając warszawskie szkoły za szeroką ofertę zajęć pozalekcyjnych dla młodzieży, trzeba jednak
zauważyć, że większa część tej grupy nie bierze udziału w wymienionych formach.
Kwestią do rozwiązania często poruszaną również przez grono pedagogiczne i dyrektorów szkół
są niewystarczające środki finansowe na dodatkowe godziny dla nauczycieli prowadzących zajęcia
pozalekcyjne.
Aktywność studentów na uczelni
Studenci różnią się zakresem podejmowanych aktywności od młodzieży z przedziału wiekowego
13–18 lat. Chętniej angażują się w działania organizacji tematycznych jak koła naukowe niż
w działalność samorządową161. Prócz kół przy każdej większej warszawskiej uczelni działają
akademickie inkubatory przedsiębiorczości, akademickie poradnie prawne, zrzeszenia studentów,
akademickie kluby sportowe, kluby turystyki studenckiej oraz uczelniane AIESECi, Zrzeszenie
Studentów Polskich, Niezależne Zrzeszenie Studentów162.156 Rozmowy przeprowadzone z organizatorami wolontariatu szkolnego: Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, Caritas Diecezji Warszawskiej, Caritas Diecezji Warszawsko-Praskiej oraz Fundacja Świat na TAK. 157 Mazowiecki Kurator Oświaty, Analiza wyników nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez Mazowieckiego Kuratora Oświaty w roku szkolnym 2011/2012, s. 9.158 W przypadku programu Sokrates–Comenius/Partnerskie Projekty Comeniusa dane dotyczą lat 2005–2010.159 Raport współpracy międzynarodowej prowadzonej przez Biuro Edukacji oraz warszawskie szkoły i placówki oświatowe w latach 2005-2009, pod red. A. Bernackiej-Langier, Warszawa 2010, s. 15.160 Programy wymiany wyszczególnione w raporcie to: Program Uczenie się przez całe życie, Partnerskie Projekty Comeniusa (103 przyjęte projekty, wyjechało 538 uczniów), Program Leonardo da Vinci (11 projektów, wyjechało 125 uczniów), Program Młodzież w Działaniu (2 projekty, wyjechało 16 uczniów), Fundusz Polsko–Litewski (3 projekty, wyjechało 38 uczniów), Program Deutsch-PolnischesJugendwerk (64 projekty, wyjechało 870 uczniów). Osobną zbiorczą kategorię stanowią „Pozostałe formy współpracy międzynarodowej prowadzonej przez szkoły i placówki oświatowe”, w ramach których w latach 2005–2009 złożono 392 projekty i wyjechało 5737 uczniów.161 Na samym Uniwersytecie Warszawskim zarejestrowanych jest ponad 500 kół naukowych. Wykaz Studenckich Kół Naukowych i Artystycznych Uniwersytetu Warszawskiego; www.rada.uw.edu.pl/baza.php?operacja=9; dostęp 11.05.2013.162 W celu określenia dokładnej liczby organizacji działających przy warszawskich uczelniach należałoby kontaktować się z poszczególnymi uczelniami i na podstawie zebranych danych stworzyć odpowiednie zestawienie. Bazy portali studenckich nie posiadają w tym względzie wiarygodnych danych. Przykładowo wg. portalu studentnews.pl w całej Warszawie działa 440 kół
56
Międzynarodowa i krajowa współpraca międzyuczelniana sprzyja rozwijaniu aktywności w postaci
wymian studenckich. Najbardziej popularnym wśród warszawskich studentów programem
wspierającym mobilność był Erasmus koordynowany przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji
(FRSE). W jego ramach w roku akademickim 2012/13 na uczelnie zagraniczne wyjechało
z województwa mazowieckiego 2654 osób na studia oraz 646 na praktyki163.
Oferta stypendiów i programów wymiany międzyuczelnianej w Warszawie jest bardzo rozbudowana
i praktycznie każdy zainteresowany tego typu aktywnością student ma możliwość z niej skorzystać.
Czas wolny młodzieży
Aktywności w czasie wolnym są ważną częścią charakterystyki młodzieży i jej preferencji życiowych
oraz zainteresowań. Czas wolny rozumiany jest tu jako czas oddzielony od obowiązków pracy, nauki;
wypełniony odpoczynkiem, rozrywką, działaniami samorealizacji; charakteryzujący się
dobrowolnością164.
Według badania Eurobarometr, na które powołują się autorzy raportu Młodzi 2011165, w większości
krajów Unii Europejskiej czas wolny młodzieży w wieku od 15 do19 lat stanowi ok 20% bilansu czasu.
Od 30. roku życia ilość wolnego czasu zmniejsza się (o około jedną czwartą), co według autorów
wynika ze wzrostu ilości obowiązków domowych, zawodowych i rodzinnych.
Z badań zrealizowanych w 2012 roku w trakcie jesiennej edycji projektu Nastolatek w samorządzie166
dowiedzieliśmy się, że warszawska młodzież w wieku 17-18 lat najchętniej spędza czas wolny na:
spotkaniach ze znajomymi i przyjaciółmi, słuchaniu muzyki, korzystaniu z Internetu, chodzeniu do kin
i kawiarni, zajęciach sportowych, spacerach, czytaniu książek oraz oglądaniu telewizji.
Na różnice w aktywności różnych grup wiekowych młodzieży wskazały badania prowadzone przez
Urząd m.st. Warszawy w 2007 roku wśród młodzieży akademickiej i uczniów szkół
ponadgimnazjalnych. Młodzież akademicka znacznie częściej, niż uczniowie prowadzi aktywne życie
towarzyskie w ciągu całego tygodnia. Badacze wyróżnili cztery modele spędzania czasu wolnego
przez młodzież: aktywne uczestnictwo w życiu kulturalnym miasta, pasywne spędzanie czasu bez
konieczności ponoszenia kosztów finansowych, minimalne zagospodarowanie czasu wolnego
preferowane przez osoby pracujące oraz model oparty o naukę, zadania szkolne, hobby i rozwijanie
zainteresowań167.
Pozytywny wydaje się fakt, iż ponad połowa młodzieży uczestniczyła w życiu kulturalnym stolicy,
a preferencje wyboru ogniskowały się wokół ambitnej rozrywki, imprez i kultury masowej. Jeśli młodzi
warszawiacy nie uczestniczyli w życiu kulturalnym miasta, wynikało to z braku czasu wolnego, braku
naukowych i 143 organizacje studenckie.163Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Erasmus w Polsce w roku akademickim 2012/13, Warszawa 2014, s. 25; www.frse.org.pl/sites/frse.org.pl/files/publication/1800/erasmus-2012-13.pdf; dostęp: 13.12.2014 164K. Walentynowicz-Motyl, Co po szkole? Udział młodzieży w zajęciach dodatkowych, [w]: E. Narkiewicz-Niedbalec, M. Zielińska, , op. cit.165 Młodzi 2011, op. cit., s. 239.166 Z. Włodarczyk, Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych? Raport z badań realizowanych w trakcie jesiennej edycji projektu „Nastolatek w samorządzie”, Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2012, s. 7.167ARC Rynek i Opinia, Życie kulturalno-rozrywkowe stolicy w opinii młodzieży akademickiej i licealnej. Raport z badań jakościowych dla Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2007, s. 6-7.
57
chęci, braku pieniędzy lub braku atrakcyjnej oferty168. Część młodych korzysta z płatnych ofert
kulturalnych, sportowych czy edukacyjnych. Czynnik ekonomiczny może być jednak barierą
uczestnictwa w kulturze młodzieży pochodzącej ze środowisk o niskim statusie ekonomicznym,
co trzeba wziąć pod uwagę, tworząc atrakcyjne, ale tanie lub bezpłatne oferty dla młodych.
To, że część młodzieży spędza czas na klatkach schodowych, ulicach czy w centrach handlowych,
może także wynikać z niedostosowania ofert publicznych placówek edukacji, kultury, sportu i rekreacji
do jej potrzeb.
Inicjatywy młodzieżowe
Inicjatywa młodzieżowa jest działaniem podejmowanym przez młodego człowieka lub grupę młodzieży
(niezależnie od tego, czy jest to grupa formalna czy nieformalna), na rzecz społeczności lokalnej lub
własnego rozwoju. Taka aktywność daje poczucie sprawczości, rozwija potencjał młodych osób
i buduje ich pozytywny wizerunek.
W Warszawie młodzież ma wiele możliwości realizowania własnych pomysłów. Jedną z nich jest
realizacja projektów przy wsparciu organizacji pozarządowych lub w ramach odrębnych projektów
młodzieżowych tworzonych przez organizacje pozarządowe. W pierwszym przypadku młode osoby,
które mają pomysł na działanie, mogą zgłosić się do organizacji, która daje im, jako grupie
nieformalnej osobowość prawną uprawniającą do uczestnictwa np. w konkursach grantowych (taką
ofertę dla młodzieży przedstawiają między innymi: Towarzystwo Inicjatyw Twórczych, Fundacja Civis
Polonus, czy Fundacja Przystanek Twórczość). W przypadku odrębnych programów tworzonych przez
organizacje, młodzież ma szansę zrealizowania własnego pomysłu w ramach projektu (przykładem
są takie projekty jak: CHDWP - Stowarzyszenie Polska Młodych, Lokalny Fundusz Młodych czy Bank
Młodzieżowego Wolontariatu realizowane przez Polską Fundację Dzieci i Młodzieży).
W roku 2013 po raz pierwszy został ogłoszony konkurs regrantingowy dla organizacji pozarządowych
„Aktywna Warszawska Młodzież” w ramach II otwartego konkursu ofert na realizację zadań
publicznych w zakresie oświaty i wychowania. Młodzi ludzie mieli więc okazję realizować swoje
pomysły i projekty pod opieką organizacji, którym zostały przyznane środki finansowe na ten cel.
Zrealizowano wówczas 54 inicjatywy. Na początku 2014 roku ruszyła kolejna edycja programu,
w której zrealizowano 75 inicjatyw169. Obecnie ogłoszony jest konkurs na III edycję programu, tym
razem półtoraroczną170.
Od 2013 roku młodzież może także zgłaszać i realizować działania w ramach tzw. inicjatywy
lokalnej171, a od 2014 roku także angażować się w budżet partycypacyjny Warszawy172.
168 Życie kulturalno-rozrywkowe stolicy(..), op. cit.169 Dane Biura Edukacji Urzędu m.st. Warszawy uzyskane od operatorów realizujących program.170 http://www.inicjatywa.um.warszawa.pl/aktualnosci/na-g-wnej/aktywna-warszawska-m-odzie-fundusze; dostęp 08.10.2015 r.171 http://inicjatywa.um.warszawa.pl/na-glownej/inicjatywa-lokalna; dostęp 08.10.2015 r.172 W pierwszej edycji budżetu partycypacyjnego Warszawy 13 projektów przygotowały osoby niepełnoletnie, a najmłodszy projektodawca miał 14 lat. Projekty opracowane przez osoby, które nie skończyły 18. roku życia dotyczyły modernizacji sal gimnastycznych i teatralnych w szkołach, organizacji przeglądu młodych talentów, biegu charytatywnego, a także budowy placu do jazdy wyczynowej na rowerze czy darmowego Internetu w dzielnicy, http://twojbudzet.um.warszawa.pl/
58
Kolejnym sposobem na realizację pomysłów młodzieży był udział w programie „Młodzież w działaniu”.
Był to program Unii Europejskiej, który pozwalał młodym ludziom (w wieku 13-30 lat) uzyskać
dofinansowanie na realizację własnego projektu w ramach akcji 1.2 – Inicjatywy młodzieżowe.
Z raportu programu „Młodzież w działaniu” (2011) wynikało, że na 69 projektów dofinansowanych
w ramach programu w województwie mazowieckim 16 znajdowało się w obszarze inicjatyw
młodzieżowych (kolejno w latach 2010: na 78 wszystkich projektów w ramach programu w woj.
mazowieckim, 31 stanowiły inicjatywy młodzieżowe; 2009: 85/12)173. Przedstawione liczby ukazują
potencjał młodzieży w inicjowaniu działań na rzecz społeczności, a także rozwój postaw
prospołecznych; jednak z drugiej strony wynika z nich, że mały procent działań zostaje objętych
dofinansowaniem w porównaniu z potrzebą wsparcia takich aktywności174.
Częstym problemem młodzieży w omawianym zakresie jest brak doradztwa formalno–prawnego oraz
brak wystarczającej wiedzy młodych w tym obszarze175. Zapewnienie potrzebnego wsparcia znacząco
poprawiłoby jakość działań młodzieży oraz udział w takich inicjatywach.
Udział młodzieży w organizacjach pozarządowych
Istotną rolę w aktywności młodzieży, zarówno jeśli chodzi o edukację, podnoszenie kwalifikacji,
zdobywanie doświadczenia, jak i wchodzenia na rynek pracy, odgrywają organizacje pozarządowe.
W Warszawie zarejestrowanych było w 2014 r. ok. 14 000 organizacji, ale tylko 40% działało aktywnie,
z tego tylko część współpracowała z m.st. Warszawą. W skali ogólnopolskiej na ponad 80 000
organizacji, aktywnych jest ok. trzy czwarte z nich176. Nie istnieją również dane dotyczące tego, ile
z nich działa na rzecz młodzieży.
Organizacje pozarządowe skupiają w dużej mierze młodych ludzi, stając się miejscem ich
samorealizacji, a niekiedy także miejscem zatrudnienia, przy czym dotyczy to w dużym stopniu
młodzieży w wieku 19-26 lat. Praca w trzecim sektorze często traktowana jest przez młodych ludzi
jako miejsce tymczasowego zatrudnienia, czas zdobywania doświadczenia i przygotowywania się
do pracy w sektorze prywatnym i publicznym. Młodzież wybiera pracę w organizacjach, gdy ich cele
są zgodne z ideałami młodych i poczuciem misji społecznej. Może przyciągać też elastyczna forma
zatrudnienia i nienormowany czas pracy177.
Trzeci sektor stwarza młodzieży możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, a często
sprzyja także tworzeniu lokalnych inicjatyw i pełni funkcję integrującą. Część warszawskich organizacji
działa na rzecz młodych osób w trudnej sytuacji życiowej – dotkniętych przemocą, wykluczeniem
społecznym, ubóstwem czy doświadczających kryzysów zdrowia psychicznego. Tak np. Towarzystwo
Pomocy Młodzieży i Stowarzyszenie Program Stacja oferują młodzieży kompleksową pomoc
profilaktyczną i terapeutyczną. Kolejna grupa to warszawskie organizacje zrzeszające młodzież
173 Program „Młodzież w działaniu” raporty z 2009, 2010, 2011, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.174 Od 2014 roku działa Program Erasmus+, w ramach którego młodzi (13-30 lat) mogą realizować międzynarodowe inicjatywy młodzieżowe (Sektor Młodzież, Akcja 2. Więcej: http://erasmusplus.org.pl/mlodziez/.175 Na podst. wniosków zespołu uczestniczącego w panelu na temat aktywności młodzieży, M. Zaborowska, Aktywność młodzieży. Raport z panelu eksperckiego w ramach programu Młoda Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych , Warszawa 2013.176 Stowarzyszenie Klon/Jawor, Polskie Organizacje Pozarządowe 2012, Warszawa, 2013.177 E. Giermanowska, Organizacje pozarządowe jako miejsce pracy dla młodych ludzi wchodzących w dorosłe życie: wzory pracy w czasie wolnym, [w]: E. Narkiewicz-Niedbalec, M. Zielińska, op. cit.
59
i działające na jej rzecz w dziedzinie sportu i rekreacji. Młodzież coraz chętniej i liczniej angażuje się
w imprezy sportowe będące inicjatywą samych mieszkańców lub organizacji pozarządowych (np.
Nightskaeting, Warszawska Masa Krytyczna, EccoWalkathon). Do młodzieży kierują też swoje oferty
organizacje zajmujące się turystyką, kulturą, edukacją czy rozwijaniem przedsiębiorczości.
Co ciekawe, te zajmujące się działalnością kulturalną, proponują najwięcej projektów, które może
współtworzyć sama młodzież i mieć wpływ na ich charakter.
Młodzi w wolontariacie
Wolontariat, jedna z form aktywności społecznej, jest w dużej mierze domeną osób młodych. Z badań
Barometru przeprowadzonych w 2013 r. wynikało, że w grupie wiekowej (15-25 lat) udział osób
poświęcających dobrowolnie i nieodpłatnie swój czas wolny na rzecz organizacji pozarządowej wynosi
26% i jest ponad dwukrotnie wyższy niż dla całej badanej populacji (12%). Odsetek ten spada do 11%
przy działaniach na rzecz biblioteki, domów kultury, szkoły i do 5% na rzecz miejsca zamieszkania,
osiedla, dzielnicy. Młodzież angażowała się najczęściej, działając na rzecz jakiejś organizacji, czy
instytucji w takich obszarach jak: pomoc społeczna, ochrona środowiska i opieka nad zwierzętami,
sport, turystyka i rekreacja oraz edukacja. Ponad połowa respondentów deklarowała w przyszłości
chęć pracowania jako wolontariusz178.
Jedną z praktyk wspierających aktywność społeczną młodzieży jest przyznawanie dodatkowych
punktów za działalność woluntarystyczną w procesie rekrutacji do szkół.
Pomimo dużego udziału młodych w wolontariacie ta forma aktywności wymaga dalszej popularyzacji
i działań zachęcających do angażowania się. Warto zwrócić szczególną uwagę na rozwój oferty
wolontariatu dla ludzi młodych, szczególnie tych poniżej 18. roku życia, poprzez np. wolontariat
szkolny oraz organizację wolontariatu w miejscach atrakcyjnych dla młodzieży (takich jak muzea,
teatry, domy kultury, inne instytucje miejskie) bądź podczas imprez masowych i sportowych.
Istotnym aspektem w kontekście wolontariatu jest także zaangażowanie młodych w organizacje
harcerskie. Na terenie Warszawy udzielają się i współpracują z Urzędem Miasta 4 organizacje
harcerskie: Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej, Skauci Europy
i Stowarzyszenie Harcerskie. Są to organizacje wychowujące młodych warszawiaków w duchu
patriotyzmu i zaangażowania obywatelskiego. Młodzi ludzie będący członkami ruchu harcerskiego
nabywają wiele kompetencji społecznych, które wyróżniają ich na tle rówieśników, m.in. przy
staraniach o pracę czy w aktywności lokalnej. Istotne zatem dla samorządu jest, by wspierać rozwój
ruchu harcerskiego i umożliwiać dogodne działanie organizacjom harcerskim na terenie stolicy.
Młodzież w sieci
Z badań przeprowadzonych w 2012 r. na potrzeby szóstej edycji Międzynarodowej Konferencji
„Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w Internecie"179 wynika, że 60% dzieci zaczyna aktywnie korzystać
178 Barometr Warszawski, badanie prowadzone przez Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, http://www.um.warszawa.pl/sites/default/files/attach/o-warszawie/bw_xi_2013.pd f ; dostęp 03.07.2015.179 Raporty z konferencji dostępne są na stronie www.saferinternet.pl
60
z Internetu już w wieku 9 lat. Ponad połowa z nich robi to za pomocą smartfonów,
a ponad 90% z nich posiada konta na Facebook’u180.
Zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony prywatności młodych użytkowników w sieci jest wyzwaniem
dla dzisiejszego świata. Młodzi często nieświadomie udostępniają dane osobowe (np. numer telefonu)
oraz prywatne informacje najróżniejszym serwisom czy portalom społecznościowym na potrzeby
zarejestrowania się i dostępu do tych witryn. Zbierane wtedy pliki „cookies” i „beacons”, które
są dostępne dla wielu stron, przechowują dane dotyczące lokalizacji, wieku, gustów i zainteresowań,
a nawet preferencji zakupowych. Korzystając z Internetu, młodzież może zostać zmanipulowana przez
marketingowców.
Funkcjonowanie w cyberprzestrzeni niesie także za sobą zagrożenia społeczne. Z jednej strony,
ucieczka w wirtualną rzeczywistość naraża na izolację społeczną w realnym świecie. Z drugiej,
nieobecność w sieci może spowodować wykluczenie ze strony bardzo internetowej grupy rówieśniczej
(„Jeśli nie masz Facebooka, to nie istniejesz”).
Miasto, by być konkurencyjne i atrakcyjne dla młodych osób, musi iść z duchem czasu. Ważna jest
technologiczna innowacyjność i dostęp oraz wolność korzystania z Internetu przy jednoczesnej
dbałości o bezpieczeństwo w sieci (zarówno bezpieczeństwo danych jak i bezpieczeństwo psycho-
społeczne młodych użytkowników sieci).
4.12. Samorządność i uczestnictwo
Młodzi są bacznymi obserwatorami otaczającej rzeczywistości. Potrafią celnie dostrzegać jej problemy
oraz mocne i słabe strony. Urząd Miasta potrzebuje ich świeżego spojrzenia na sprawy stolicy. Warto
młodych słuchać, brać pod uwagę ich spostrzeżenia i rady, a także włączać w procesy decyzyjne
i konsultacyjne, uczyć aktywności obywatelskiej.
Aktywność obywatelska młodzieży przynosi obustronnie pozytywne skutki: młodzież włączana
w procesy decyzyjne cechuje się wyższym poziomem zaufania społecznego, główną składową
kapitału społecznego. Jest bardziej zaangażowana w sprawy otaczającego ją środowiska, w życie
polityczne i społeczne, nabywa nowych kompetencji oraz umiejętności. Urząd Miasta natomiast
poznaje poglądy i potrzeby młodych ludzi, uwzględnia ich perspektywę i wizję stolicy. Wspólnie mogą
wyznaczać kierunek rozwoju miasta tak, by stawało się miejscem bardziej przyjaznym dla młodych
ludzi.
Samorządy Uczniowskie
180 http://www.saferinternet.pl/artykuly-2012/vi_miedzynarodowa_konferencja_bezpieczenstwo_dzieci_i_mlodziezy_w_internecie.html ; dostęp 13.07.2013.
61
Samorząd Uczniowski (SU) to według Ustawy o systemie oświaty „(…) wszyscy uczniowie szkoły lub
placówki181”. To, co potocznie uważa się za samorząd, czyli m.in. wybrani przedstawiciele oraz grupy
uczniów aktywnie działających w radach, komisjach czy sekcjach, to są organy samorządu. „Zasady
wybierania i działania organów samorządu określa regulamin uchwalany przez ogół uczniów
w głosowaniu równym, tajnym i powszechnym”182.
Powoływanie organów samorządu w szkole jest obowiązkowe. Do ich kompetencji należy m.in.
przedstawianie radzie szkoły lub placówki, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wniosków i opinii
we wszystkich sprawach szkoły lub placówki, w tym m.in. dotyczących realizacji podstawowych
praw uczniów. Uczniowie mogą aktywnie współdecydować o życiu szkolnym placówki, a także mają
prawo do organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej i rozrywkowej zgodnie
z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi (w porozumieniu z dyrektorem).
Nie ma aktualnych badań, które w sposób rzetelny i kompleksowy pozwoliłyby zdiagnozować stan
samorządności uczniowskiej w warszawskich szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.
Ustalenie stanu faktycznego jest o tyle utrudnione, że aktywność samorządów jest często
nieregularna, a informacje jej dotyczące zamieszczane na stronach internetowych szkół bywają
często nieaktualne.
Na podstawie ponad 11-letnich doświadczeń projektu „Nastolatek w samorządzie”183 prowadzonego
przez Urząd m.st. Warszawy w stołecznych publicznych szkołach ponadgimnazjalnych można
stwierdzić, że samorząd uczniowski postrzegany jest przez uczniów i nauczycieli raczej jako wybrana
grupka najaktywniejszych uczniów niż cała społeczność szkolna.
Przeprowadzone w 2012 r. badania Koalicji na rzecz samorządów uczniowskich184 wskazały także
na rosnące rozczarowanie uczniów samorządnością uczniowską i spadające zaangażowanie w wybór
swoich przedstawicieli. W badaniach z 2011 r. regularny udział w wyborach do samorządu
deklarowało 19% uczniów zasadniczych szkół zawodowych i techników, 22% uczniów liceów
zawodowych i 34% uczniów liceów ogólnokształcących185. W roku 2009 aż 45% uczniów szkół
ponadgimnazjalnych stwierdziło, że nigdy nie brało udziału w wyborach do samorządu szkolnego186.
Uczestnicy koalicji zwracają uwagę także na to, że polskie szkoły nie wykorzystują edukacyjnego
i społecznego potencjału samorządów. Poziom aktywności samorządu w szkole rozczarowuje 65%
uczniów szkół gimnazjalnych i 75% uczniów szkół ponadgimnazjalnych187.
181 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425) 182 Ibidem.183 W ramach projektu, trenerzy prowadzący warsztaty z uczniami przeprowadzają krótką diagnozę oraz dyskusję na temat samorządności uczniowskiej w danej szkole.184 Zawiązana 30 stycznia 2012 roku. Więcej informacji: http://www.ceo.org.pl/pl/samorzad/news/koalicja-na-rzecz-samorzadow-uczniowskich; dostęp 13.07.2013185 Młodzież 2010, Opinie i Diagnozy nr 19, Centrum Badania Opinii Społecznej i Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2011, s. 33.186 http://www.ceo.org.pl/pl/samorzad/news/koalicja-na-rzecz-samorzadow-uczniowskich; dostęp 30.04.2013.187 Ibidem.
62
Na zorganizowanym w związku z Programem spotkaniu przedstawicieli samorządów uczniowskich
z różnych warszawskich szkół188 zostały omówione mocne i słabe strony warszawskich samorządów.
Wśród pozytywów, zwrócono uwagę na:
Otwartość władz samorządu uczniowskiego na pomysły wszystkich uczniów oraz gotowość
i chęć do ich wysłuchania (i w miarę możliwości realizacji).
Przekonanie, że szkoła nie ma być wyłącznie miejscem tradycyjnie rozumianej nauki, ale
także miejscem podejmowania różnorodnych inicjatyw społecznych i kulturalnych.
Możliwość inicjowania i organizacji wydarzeń kulturalnych i sportowych w ramach szkoły lub
poza nią189.
Korzystne dla uczniów i uczennic jest doświadczenie w pracy samorządowej zdobyte na poprzednich
etapach edukacji (kluczowa jest rola doświadczeń gimnazjalnych). Jeśli było ono pozytywne
i wzmacniające, a także dawało poczucie rzeczywistego wpływu, to znacząco wzrasta
prawdopodobieństwo zaangażowania się w działalność SU w kolejnych latach. Z drugiej strony
znaczenie ma także historia i tradycje szkoły związane z samorządnością. Jeśli poprzednie władze SU
przetarły szlaki, zapoczątkowały lub kontynuowały pewną tradycję aktywności uczniowskiej, to nowym
organom samorządu uczniowskiego będzie zdecydowanie łatwiej realizować swoje pomysły
i inicjatywy. Często grono pedagogiczne będzie wręcz oczekiwało utrzymania podobnego poziomu
aktywności.
Samorządy szkolne w trakcie swojego działania napotykają również trudności. Do ich słabych stron
młodzież zaliczyła m.in.:
Brak zrozumienia i urzeczywistnienia idei samorządu jako czegoś wspólnego, powszechnego,
ważnego i codziennego. Według wielu uczniów, ich rola w szkolnej samorządności kończy się
w momencie oddania głosu w wyborach.
Niechęć społeczności uczniowskiej do włączania się w aktywność samorządową. Niechęć
ta wynikała z braku zrozumienia celu działań oraz niedostrzegania płynących z nich korzyści.
Istotny był brak czasu na działania na rzecz szkoły. Wiązało się to z dużą ilością zajęć
pozalekcyjnych oraz z naciskiem rodziców przede wszystkim na dobre stopnie i wyniki
egzaminów. Praktyczna edukacja obywatelska, jaką daje bez wątpienia samorząd uczniowski,
jest często przez młodych (ale i dorosłych – rodziców oraz nauczycieli) niedoceniana.
Relacje samorządu z radą pedagogiczną i dyrekcją opierające się często na braku zaufania
i współpracy.
Skłonności do wykorzystywania przez uczniów (a czasem i nauczycieli) samorządu
do autopromocji i zaistnienia na arenie szkoły. Często wybierani są uczniowie najbardziej
popularni w szkole nie mający planu ani pomysłów na działania, których aktywność kończy się
z momentem wyboru (i zakończenia kampanii wyborczej).
188 Spotkanie odbyło się 14 marca 2013 roku w siedzibie Urzędu m.st. Warszawy na pl. Konstytucji 4.189 A. Geller, Samorządność uczniowska w warszawskich szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Raport ze spotkania warsztatowego realizowanego w ramach programu Młoda Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych, Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2013.
63
Osobnym problemem jest łamanie prawa uczniów do samodzielnego wyboru nauczyciela pełniącego
rolę opiekuna samorządu. W niewielu szkołach opiekun samorządu wybierany jest przez (ogół lub
reprezentację) uczniów. W większości jest wskazywany i/lub narzucany przez dyrekcję (czasem także
trochę wbrew własnej woli, nie będąc do tej roli przygotowanym). Powody takiego stanu mogą być
różne, choćby brak dodatkowej gratyfikacji finansowej przy sporej ilości nowych obowiązków. Zdarza
się, że wśród części nauczycieli występuje niechęć do opiekuna SU, postrzeganego jako osoba
nadmiernie bratająca się z uczniami. Rola opiekuna SU jest niezwykle ważna. Podczas gdy
zaangażowana i zmotywowana osoba potrafi pozytywnie wpłynąć na mobilizację uczniów, opiekun
„z przypadku” może zniechęcić do działania i osłabić aktywność obywatelską młodzieży.
Samorządność uczniowską należy postrzegać jako pierwsze znaczące i bezpośrednie wprowadzenie
w edukację obywatelską. Doświadczenie współdecydowania i wpływania na społeczność szkolną
może wytworzyć i/lub wzmocnić aktywne postawy obywatelskie, tak ważne w późniejszym życiu
społecznym. Dlatego też wsparcie samorządów uczniowskich będzie jednym z priorytetów Programu.
Rzecznik Praw Ucznia
Funkcję Rzecznika Praw Ucznia (RPU) można rozumieć dwojako: w aspekcie wewnątrzszkolnym,
kiedy mowa o uczniu lub nauczycielu reprezentującym i broniącym praw uczniów na terenie danej
szkoły oraz w aspekcie szerszym, gdy myślimy o rzeczniku działającym na rzecz uczniów z danego
obszaru, na przykład województwa, czy miasta. O ile rzecznicy w pierwszym rozumieniu występują
w niektórych warszawskich szkołach, o tyle nie ma obecnie takiej osoby, która reprezentowałaby
uczniów warszawskich. Należy dodać, że instytucja RPU nie ma umocowania w prawie krajowym czy
lokalnym, warszawskim. Kuratorium Oświaty Województwa Mazowieckiego ustanowiło funkcję
wizytatorów do spraw przestrzegania praw ucznia w szkołach i placówkach na terenie województwa,
którzy pełnić mają obowiązki rzeczników praw ucznia, jednak dostęp do wizytatorów jest ograniczony,
a ich faktyczna działalność mało znana.
Liczne głosy i obserwacje wskazują na potrzebę powoływania rzeczników, zarówno szkolnych jak
i miejskich. Ich działanie wsparłoby uczniów, którzy słabo znają swoje prawa, a w trudnych
i niejednoznacznych sytuacjach szkolnych nie zawsze mają do kogo zwrócić się o pomoc. Zasadnym
wydaje się więc rozwój poradnictwa i rzecznictwa dla uczniów na poziomie miejskim (np. powołanie
Miejskiego Rzecznika Praw Ucznia).
Młodzież poniżej 18. roku życia ma ograniczone możliwości wpływu na otoczenie, gdyż nie może brać
udziału m.in. w wyborach do władz lokalnych, referendach czy występować z inicjatywami
obywatelskimi. Formą zapewnienia niepełnoletniej młodzieży udziału w demokracji na szczeblu
warszawskiego samorządu terytorialnego jest możliwość tworzenia organów konsultacyjno-
doradczych składających się z młodzieży poniżej 18. roku życia.
64
Młodzieżowe Rady Dzielnic
Młodzieżowe Rady Dzielnic (MRD) powoływane są w oparciu o art. 5 b Ustawy o samorządzie gminnym190. MRD jest instytucją, która ma zapewniać młodzieży nie posiadającej czynnego prawa
wyborczego udział w procesie podejmowania decyzji w sprawach związanych z młodzieżą
na poziomie lokalnym. Utworzenie Rady powinno ułatwiać dialog między młodzieżą
a przedstawicielami Rady Dzielnicy oraz urzędnikami i przyczyniać do zwiększenia skuteczności
przyjmowanych przez Urząd Miasta rozwiązań191. Do kompetencji MRD należy opiniowanie decyzji
Rady Dzielnicy dotyczących młodzieży (funkcja nadrzędna), a także inicjowanie nowych działań na jej
rzecz.
W 2012 roku powołanych było w Warszawie 11 Młodzieżowych Rad Dzielnic (na 18 dzielnic). W roku
szkolnym 2013/2014 funkcjonowało 9 MRD, a w trzech dzielnicach trwały prace nad ich
powołaniem192. Członkami tych rad są uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Liczba
młodzieżowych radnych różni się w zależności od liczby szkół w dzielnicy. Wybory do MRD odbywają
się głównie w placówkach edukacyjnych.
Poziom funkcjonowania MRD jest bardzo zróżnicowany. Do mocnych stron aktywnie działających Rad
należy organizowanie imprez młodzieżowych, nawiązywanie współpracy z innymi organizacjami oraz
stwarzanie młodym możliwość angażowania się.
Zasadniczym problemem Młodzieżowych Rad Dzielnic jest ich niejasny status. Młodzieżowi radni nie
wiedzą do końca, jakie są ich realne kompetencje oraz możliwości wpływu MRD. Wybierani uczniowie
często nie wiedzą, do jakiej roli są wybierani, zaś dorośli radni dzielnic nie mają pewności, w jaki
sposób powinni młodszych radnych traktować.
Rady dzielnicowe nie kontaktują się regularnie ze sobą (co pomogłoby wymianie doświadczeń
i współpracy). Nie prowadzą też dialogu z Młodzieżową Radą Warszawy i z warszawską młodzieżą.
Słabością jest niska świadomość młodzieży na temat MRD oraz brak uzgodnionych standardów
działania MRD. Do barier należałoby zaliczyć też ograniczony kontakt z radą dzielnicy, niski budżet na
działalność, brak możliwości wybierania przez MRD dobrze przygotowanego opiekuna, zwoływanie
pierwszej sesji MRD i MRW z dużym opóźnieniem (zależy to od dorosłych radnych, a nie
od młodzieży)193.
Wymienione wyżej problemy powodują, że młodzieżowe rady często odbierane są przez samych
młodych (także tych, którzy w nich działają) jako organy fasadowe pozbawione realnej siły przebicia
i wpływu. Zdarza się więc, że z powodu różnych trudności, kadencje MRD są przerywane.
190 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95)191 www.mlodziezowarada.org.pl/index.php/strona-gowna/6/9; dostęp 14.05.2013.192 Informacje własne, stan z dnia 31 grudnia 2013 r.193 Na podstawie głosów młodzieży zebranych podczas spotkania warsztatowego z MRD (11 marca 2013) oraz konferencji MRD (22 kwietnia 2013).
65
Młodzieżowa Rada m.st. Warszawy
Młodzieżowa Rada m.st. Warszawy (MRW) została powołana w 2009 roku194 i działa, podobnie jak
MRD, na podstawie art. 5b ustawy o samorządzie gminnym.
Według założeń MRW ma być organem doradczo-konsultacyjnym władz miasta stołecznego
Warszawy w sprawach dotyczących młodzieży. Jej główne cele to m.in. integracja i koordynacja
współpracy środowisk młodzieżowych na terenie Miasta, podejmowanie działań na rzecz zaspokajania
potrzeb i oczekiwań młodych osób żyjących w mieście, a także promowanie zasad działania
samorządu terytorialnego i organizacja aktywnego uczestnictwa młodzieży w życiu publicznym.
W marcu 2014 zakończona została II kadencja MRW, która właściwie przez ostatnie pół roku nie
funkcjonowała, co wynikało z jej wewnętrznych trudności. Rada III kadencji będzie funkcjonowała
do marca 2016 r. Tworzy ją blisko 30 zaangażowanych młodzieżowych radnych. Działa prężnie
i występuje z różnymi inicjatywami.
MRW natrafia również na trudności. Można do nich zaliczyć zbyt wysoki poziom sformalizowania.
Rada posiada rozbudowaną strukturę, którą określa statut. W rzeczywistości taki układ, a także brak
uregulowanych relacji hierarchicznych z radami dzielnicowymi, utrudnia prace MRW. Koncentrując się
na formalnych schematach, odzwierciedlających procedury przyjęte w dorosłych radach dzielnic
i Radzie Warszawy, młodzi radni nie powinni tracić spontaniczności i kontaktu z rówieśnikami.
Ograniczeniem jest także powiązanie kadencji dzielnicowych rad młodzieżowych ze składem MRW,
w rezultacie czego dzielnice, które nie mają swojej Rady, nie mają także swojej reprezentacji z radzie
warszawskiej. Niezależnie od powiązań osobowych, współpraca między MRW a młodzieżowymi
radami nie przebiega harmonijnie – brakuje tu wspólnego planu działania i regularnej komunikacji.
Problematyczny w tym zakresie wydaje się dodatkowo fakt niespójności kadencyjnej - kadencja MRD
trwa zazwyczaj rok, zaś MRW 2 lata.
Podobnie jak w przypadku członków MRD, młodzieżowi radni Warszawy nie są w pełni przygotowani
do swojej funkcji. W rezultacie część z nich nie wie, czym powinni się zajmować podczas kadencji.
Niepewność towarzyszy także dorosłym radnym Miasta, którzy nie mają czasu na angażowanie się we
współpracę z młodzieżą.
Istotnym ograniczeniem omawianych rad dzielnicowych i MRW jest to, że nie reprezentują one
młodzieży starszej, gdyż są wybierane tylko przez uczniów i w ich skład wchodzą tylko uczniowie.
Według opinii Fundacji Civis Polonus, która wspólnie z MRW realizowała w 2014 roku projekt
ukierunkowany na wspieranie kompetencji młodych radnych, do głównych problemów młodzieżowych
rad można zaliczyć:
niewywiązywanie się z obowiązków radnych spowodowane ich przeciążeniem (innymi
obowiązkami),
niepoważne traktowanie ze strony dorosłych,
194 Uchwała nr LXIV/1995/2009 Rady m.st. Warszawy z dnia 22 października 2009 roku; www.radawarszawy.um.warszawa.pl/rada/M%C5%82odzie%C5%BCowa%20Rada/Strony/MlodziezowaRada.aspx; dostęp 10.05.2013.
66
niekompetentny opiekun rady,
niedemokratyczne wybory w szkołach, wskazywanie radnych przez dyrekcję szkoły,
wybory członków prezydium bez znajomości się radnych.
Doradca/opiekun Młodzieżowej Rady. To osoba dorosła, która z założenia powinna być wybierana
przez młodych. Praktyka warszawska pokazuje jednak, iż najczęściej jest to urzędnik wskazany przez
burmistrza bądź inny podmiot. Młodzieżowi radni zwracają uwagę na trudności w nawiązaniu kontaktu
z opiekunem. Warto także podkreślić, że nie wszystkie rady posiadają takiego opiekuna. Nie
określono również standardów pracy opiekuna MRD (tzn. nie została sprecyzowana jego rola, kim
powinien być, urzędnikiem czy osobą z zewnątrz, nauczycielem czy animatorem). Trzeba pamiętać,
że osoba wskazana z urzędu pełni funkcję doradcy dodatkowo obok swoich codziennych obowiązków,
często nie wiedząc dokładnie, co należy do jej zadań. Z nieświadomości funkcji wynika bierność
opiekuna. Młodzież nie otrzymuje wtedy odpowiedniego wsparcia, działa fasadowo i mało skutecznie.
Ważne jest, by zdać sobie sprawę, że rola opiekuna jest szczególnie ważna.
Głos studentów
Warszawa jest największym ośrodkiem akademickim w kraju. Społeczność każdej ze stołecznych
uczelni tworzy samorząd studencki (wszyscy studenci danej uczelni195), a tym samym ma możliwość
wyboru organów samorządu (potocznie nazywanego samorządem uczelni lub samorządem
wydziałowym – w zależności od miejsca działania).
Samorządy studenckie dysponują (w obrębie swojej uczelni) szerokimi uprawnieniami dotyczącymi
współudziału w podejmowaniu uchwał, a także uczestniczenia w podziale środków pieniężnych, w tym
w decyzjach o przydzielaniu stypendiów i wpływaniu na program oraz regulamin studiów. Samorządy
mogą także: przedstawiać kandydatów do komisji dyscyplinarnych oraz do sądu koleżeńskiego;
podejmować akcje angażujące studentów; w przypadku konfliktu negocjować z władzami uczelni,
a gdy to zawiedzie - nawet decydować o strajku.
Szerokie uprawnienia nie zawsze jednak idą w parze z faktycznym zaangażowaniem i wpływem
na uczelnianą rzeczywistość. Zazwyczaj cenione, promowane i znane są przedsięwzięcia kulturalne
i społeczne organizowane przez samorządy uczelniane; ich działalność konsultacyjna już nie jest tak
szeroko rozpropagowana.
Z organizowanych w związku z Programem spotkań ze studentami 196 wynikało, że brakuje w mieście
międzyuczelnianej reprezentacji studenckiej, która stanowiłaby głos doradczy dla Urzędu Miasta
w sprawach ważnych dla studentów. Podczas gdy działania samorządów poszczególnych uczelni
często ukierunkowane są jedynie na rzecz swoich studentów, niezależna i wspólna reprezentacja
byłaby organem, działającym na rzecz ogółu studiujących w stolicy. Organizacja ta powinna być
niezależna i nie wchodzić w oficjalne struktury Urzędu.
195 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. 2005 nr 164 poz. 1365).196 Raporty ze spotkań i badań prowadzonych na zlecenie Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy,dostępne są w Bibliotece Programu.
67
Głos młodych
Młodzi mogą współdecydować o sprawach miasta także dzięki formom indywidualnym,
niewymagającym przynależności do grup i struktur zorganizowanych. Obok rozwiązań dostępnych
tylko dla młodych pełnoletnich (m.in. wybory samorządowe, parlamentarne, europarlamentarne)
istnieją także możliwości dla tych, którzy nie ukończyli 18. roku życia (wybory do samorządu
uczniowskiego, do Młodzieżowych Rad Dzielnic, głosowanie na projekty w budżecie
partycypacyjnym).
Z analizy frekwencji w wyborach samorządowych 2014 roku197, wynikało, że w pierwszej turze
wyborów na prezydentów miast wzięło udział 31% młodych wyborców (do 29. roku życia), w drugiej
25%. Wyniki te wskazują korelację między poziomem frekwencji a wiekiem - najniższy wskaźnik
dotyczył młodych wyborców, wyższy - starszej części elektoratu.
Frekwencję wyborczą młodych można potraktować jako wskaźniki partycypacji wyborczej
i obywatelskiej, co wskazuje na mniejszą skłonność do podejmowania tego typu działań i bierne
postawy społeczne.
Zaznajomienie młodych warszawiaków z procesami wyborczymi oraz kształtowanie postawy
aktywnego, świadomego obywatela jest niezbędne dla podniesienia frekwencji i świadomości
wyborczej. Zasadne wydaje się wprowadzenie tematu edukacji obywatelskiej i samorządowej
do programu nauczania w szkole oraz stworzenie oferty edukacji pozaformalnej (również praktycznej)
w tym obszarze.
Udział młodych w konsultacjach społecznych i budżecie partycypacyjnym
Konsultacje społeczne to forma dialogu z mieszkańcami prowadzona przez urząd, aby zasięgnąć ich
opinii na różnorodne tematy dotyczące jakości życia w mieście198. Aby wziąć udział w konsultacjach,
nie trzeba spełniać żadnych kryteriów wieku ani meldunku.
Nie istnieją dokładne statystyki, ile spośród udzielających się w konsultacjach osób, to osoby młode.
Urząd Miasta nie prowadzi oddzielnych konsultacji społecznych skierowanych tylko do młodzieży, ale
jeśli temat konsultacji bezpośrednio dotyczy młodych, zorganizowane mogą zostać dla nich m.in.
warsztaty konsultacyjne199.
Widoczny większy udział młodych w konsultacjach można odnotować200, gdy dotyczą tematów
związanych z kulturą, sportem oraz zagospodarowaniem (lub rewitalizacją) przestrzeni miejskich201.
197 Badanie exit poll Ipsos dla TVP, TVN24 i Polsat News.198 http://konsultacje.um.warszawa.pl/konsultacje; dostęp 8.05.2013. 199 Na przykład, jednym z elementów konsultacji dotyczących rewitalizacji Placu Małachowskiego był warsztat z uczniami pobliskiego Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Reja.200 Obserwacje pracowników Zespół Konsultacji Społecznych i Wzmacniania Wspólnoty Lokalnej (Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy).201 Przykładowo, duża aktywność młodych deskorolkarzy w konsultacjach dotyczących zasad korzystania z Placu Grzybowskiego; http://konsultacje.um.warszawa.pl/aktualnosci/raport-ze-spotkania-konsultacyjnego-jak-zadbac-o-plac-grzybowski; dostęp 6.05.2013.
68
Wiedza młodych, zwłaszcza uczniów, na temat konsultacji społecznych jest jednak cały czas
ograniczona. Brakuje faktycznej edukacji z zakresu obywatelskich możliwości wpływu, a konsultacje
często mylone są przez młodzież z referendami202. Ponadto uczniowie nie są świadomi, że mogą brać
udział w prowadzonych konsultacjach.
Od 2014 roku młodzi warszawiacy mogą także brać udział w zgłaszaniu propozycji i głosowaniu
dotyczącym wykorzystania budżetu partycypacyjnego (BP). W pierwszej edycji BP 13 projektów
zostało przygotowanych przez osoby niepełnoletnie (najmłodszy projektodawca miał 14 lat). Projekty
opracowane przez młodych dotyczyły m.in. modernizacji sal gimnastycznych i teatralnych w szkołach,
organizacji przeglądu młodych talentów, biegu charytatywnego, a także budowy placu do jazdy
wyczynowej na rowerze czy darmowego Internetu w dzielnicy203. Udział młodzieży w projektach
budżetu partycypacyjnego rozwija aktywność obywatelską i edukuje młodych jak funkcjonuje
samorząd.
Konsultowanie z młodzieżą oferty i budżetu stołecznych domów kultury
Oferta instytucji kultury, warszawskich domów kultury (DK) oraz placówek oświatowych czy
młodzieżowych domów kultury (MDK) w znaczącym stopniu skierowana jest do młodzieży.
Na podstawie badania ankietowego przeprowadzonego wśród dyrektorów tych instytucji stwierdzono,
że młodzi mają wpływ na funkcjonowanie większości z nich204.
Najczęstszymi deklarowanymi formami tego wpływu jest uwzględnianie sugestii i pomysłów
uczestników, które zbierane są dzięki sondażom przeprowadzanym w grupach zajęciowych,
obserwacji animatorów i instruktorów lub informacji otrzymanych drogą elektroniczną. Ośrodki kultury
dokonują również analizy zapytań, postulatów i próśb zgłaszanych przez młodzież. Niektóre
z placówek zasięgają również opinii Młodzieżowej Rady Dzielnicy.
Potrzebę konsultowania z młodymi programu placówki dyrektorzy uzasadniają m.in. chęcią
współtworzenia atrakcyjnej oferty zajęć i wydarzeń oraz zasadami rynkowymi. Niektóre z instytucji
wskazują także na potrzebę partnerskiej relacji z odbiorcami („młodzież ma poczucie traktowania jej
poważnie”) oraz na konieczność otwierania się na styl i trendy pojawiające się wśród młodych.
Konsultowanie oferty zależne jest od woli dyrektora oraz instruktorów w placówkach. Nie istnieje
powszechny standard wprowadzania tego typu konsultacji.
Dużo rzadziej konsultuje się z młodymi budżet placówki. W większości przypadków młodzież nie ma
takich możliwości. Często tłumaczy się to brakiem wiedzy i doświadczenia młodzieży w planowaniu
budżetowym bądź zbyt niskimi dotacjami przeznaczonymi na daną placówkę, co uniemożliwia
zaspokojenie wszystkich potrzeb młodzieży. Instytucje, które zadeklarowały konsultowanie budżetu
z młodymi wskazywały na formy takie jak: budżet partycypacyjny oraz wspólne przygotowanie
projektów dofinansowywanych ze źródeł innych niż miejskie.
202 Obserwacje trenerów projektu „Nastolatek w samorządzie”.203 Budżet partycypacyjny - trwa sprawdzanie projektów. Informacja prasowa Urzędu M.st. Warszawy z dnia 31 marca 2014 r.204 Na podstawie ankiet rozesłanych do stołecznych domów kultury w maju 2013 roku. Całościowe podsumowanie badania dostępne w Bibliotece Programu.
69
Domy kultury i młodzieżowe domy kultury często konsultują swoją ofertę tylko z korzystającymi z niej
osobami, zapominając o dialogu z potencjalnymi odbiorcami w środowisku. W rezultacie osoby, które
najbardziej narzekają na niedostosowanie oferty placówki do ich potrzeb, jednocześnie mają na nią
minimalny wpływ. Zwraca się uwagę, że brakuje narzędzi systemowych, które ułatwiłyby dyrektorom
tych placówek systematyczne i rzetelne konsultacje205.
Doświadczenia w konsultowaniu programu i budżetu domów kultury miała m.in. Fundacja Pole
Dialogu, która przeprowadziła w latach 2012 i 2013 projekty „Mikrolaboratorium Partycypacji:
aktywizacja uczestnictwa młodzieży w kulturze”206 oraz „Podzielmy się kulturą”207.
* * *
Młodzież gimnazjalna i ponadgimnazjalna ma nikłą wiedzę o samorządności. Brakuje rozumienia idei
współdziałania i współdecydowania w obrębie szkoły (zarówno ze strony uczniów, jak i nauczycieli
oraz dyrekcji). Braki edukacji obywatelskiej i samorządowej w szkołach mogą mieć wpływ
na utrzymywanie się niskich frekwencji wyborczych oraz na rozwój niekorzystnych
indywidualistycznych postaw młodych.
4.13. Warszawa na rzecz młodzieży
W ostatnich latach podejmowano w mieście wiele działań na rzecz młodzieży i realizowano rozmaite
adresowane do tej grupy projekty. Są to głównie działania z obszaru edukacji, profilaktyki zdrowia,
kultury, sportu i rozrywki w postaci warsztatów, zajęć oraz imprez plenerowych. Oferta skierowana
do młodych ludzi służy głównie rozwijaniu ich zainteresowań, podnoszeniu jakości życia, pogłębianiu
wiedzy i kompetencji społecznych. Obowiązek inicjowania i realizacji działań skierowanych
do młodzieży spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego, biurach urzędu miasta i urzędach
dzielnic oraz jednostkach organizacyjnych im podległym (szkołach, instytucjach kultury, placówkach
edukacji pozaszkolnej). Wsparciem w animacji tych przedsięwzięć są organizacje pozarządowe
działające na rzecz młodych lub współpracujące z młodzieżą.
Należy zaznaczyć, że Urząd Miasta w ramach projektu Dzielnica Wisła realizuje szereg działań wzdłuż
nabrzeży rzeki, stwarzających możliwości aktywizacji młodych ludzi poprzez udział w imprezach
kulturalnych, projektach i kampaniach społecznych.
Kultura i sport
Warszawa dysponując dużymi zasobami infrastrukturalnymi, umożliwia szerokie uczestnictwo
młodzieży w kulturze i sporcie. W stolicy znajduje się szereg obiektów sportowych i instytucji kultury.
Rozległą sieć instytucji kultury stanowią teatry, muzea, domy kultury i biblioteki publiczne wraz
z filiami. Dobrym przykładem są biblioteki na Ochocie i w Rembertowie, które dostosowują swój
program do młodych ludzi, szukając nowych form jak np. turnieje gier planszowych czy warsztaty
205 Na podstawie wypowiedzi zebranych podczas panelu eksperckiego dotyczącego aktywności młodzieży w Warszawie. (Spotkanie odbyło się 21 stycznia 2013 roku w siedzibie Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy - Warsztaty przy placu Konstytucji 4).206 M. Olejnik, Jak młodzi programowali dom kultury? Ewaluacja projektu partycypacyjnego w praktyce , Fundacja Pole Dialogu, Warszawa 2012.207 Więcej o projekcie: http://konsultacje.um.warszawa.pl/dks_mieszkancy_zdecydowali; dostęp 16.05.2013.
70
projektowania odzieży. Jednak potencjał bibliotek nie jest w pełni wykorzystywany. Młodzież często
nie wie o nowych ofertach i uważa biblioteki za archaiczne instytucje. Dlatego warto wspierać biblioteki
i zachęcać bibliotekarzy do tego, aby te instytucje stały się lokalnym miejscem młodzieżowym.
W ostatnich latach w stolicy obserwuje się zwiększenie aktywności wystawienniczej 61 warszawskich
muzeów i 45 galerii, również wystaw plenerowych. Wystawy muzealne zwiedziło w 2013 roku
7 933,8 tys. osób; odsetek młodzieży szkolnej wśród ogółu zwiedzających wyniósł 10,5%208. W roku
2014 działało w Warszawie 45 teatrów dramatycznych, komediowych i muzycznych209. Miejskie teatry i
muzea w swoich statutach zobowiązane są do prowadzenia edukacji kulturalnej. Coraz więcej teatrów
przygotowuje spektakle kierowane do młodzieży gimnazjalnej i ponadgimanazjalnej wzbogacone o
program warsztatów, premiery studenckie czy specjalne (tańsze) oferty biletowe (np. Teatr
Powszechny czy Teatr Studio). Najbardziej masową formą uczestnictwa w kulturze jest korzystanie z
oferty kin, które mogą się pochwalić frekwencją nieporównywalnie wyższą do innych instytucji kultury.
Zdaniem studentów nadal zbyt mało jest kin studyjnych w Warszawie, a muzea
i galerie są zbyt krótko dostępne dla zwiedzających. Młodzi warszawiacy zwracają uwagę, że oferta
kulturalna jest droga. Barierą w spędzaniu czasu w sposób interesujący i aktywny są koszty.
Warszawa posiada również dobre warunki do rozwoju sportu i zajmuje pierwsze miejsce w Polsce pod
względem liczby działających klubów sportowych, sekcji i osób ćwiczących. Znajduje się tu 390
miejskich obiektów sportowych pozwalających na uprawianie szeregu dyscyplin sportowych oraz form
rekreacji ruchowej. Do najliczniejszej grupy obiektów należą boiska wielofunkcyjne (w tym
wyposażone w bieżnię lekkoatletyczną) oraz do gier zespołowych, jak również hale sportowe,
pływalnie czy korty tenisowe. Jakość bazy sportowej stolicy oraz jej dostępność, dzięki programom
sportowo-rekreacyjnym, systematycznie poprawia się. Zdecydowana większość osób zrzeszonych
w klubach sportowych i aktywnie ćwiczących w sekcjach to młodzież do 18. roku życia (67,5%).
W 2011 r. w systemie sportu młodzieżowego (SSM) sklasyfikowane były 253 stołeczne kluby
sportowe210.
Młodzież korzystać może także z miejsc aktywności lokalnej, które bezpłatnie udostępniają przestrzeń
na oddolne inicjatywy. Obecnie w Warszawie działa 8 takich miejsc w 6 dzielnicach211.
Programowe oferty miasta
Z przeprowadzonej przez Centrum Komunikacji Społecznej analizy działań skierowanych
do młodzieży w wieku 13–26 lat wynika, że prym wiodą projekty edukacyjno-artystyczne w postaci
zajęć, warsztatów mające na celu pogłębienie wiedzy i zainteresowań oraz rozwijanie umiejętności.
Istotną grupę projektów stanowią konkursy i festiwale: Scena Młodych, Scena Literacka, Wywrotka
Talentów, Warszawski Festiwal Teatralny Młodych prezentujące młodych uzdolnionych artystów
i promujące ich twórczy dorobek. Jednym z ciekawszych jest wspomniany już program Aktywna
208 Urząd Statystyczny w Warszawie, Rocznik Statystyczny Warszawy, Warszawa 2014. http://warszawa.stat.gov.pl/publikacje-i-foldery/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-warszawy-2014,6,4.htm l ; dostęp 19.06.2014. 209 Dane za 2013 rok, http://www.um.warszawa.pl/o-warszawie/warszawa-w-liczbach/kultura; dostęp 19.06.2014.210 Rocznik Statystyczny GUS 2014 dla Warszawy.211 Mapa Miejsc Aktywności Lokalnej dostępna na: http://inicjatywa.um.warszawa.pl/na-glownej/centra-aktywnosci-lokalnej
71
Warszawska Młodzież wspierający finansowo inicjatywy młodzieżowe uczniów szkół gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych.
W ramach „Strategii rozwoju sportu w Warszawie do roku 2020” miasto zaplanowało cały wachlarz
projektów sportowych i rekreacyjnych. Do ogółu młodzieży skierowane są takie projekty
upowszechniania sportu jak: Otwarte Obiekty Sportowe, projekt sportowo-rekreacyjny „Syrenka”,
Warszawska Olimpiada Młodzieży, projekt „Zima i Lato w Mieście”. Do młodzieży uzdolnionej
sportowo, zainteresowanej sportem kwalifikowanym projekt „Sportowy talent” czy „Ze szkoły
na Olimp”. Uruchamiany obecnie szeroko opisany w strategii Warszawski program rozwoju
wychowania fizycznego i sportu szkolnego ma na celu zwiększenie aktywności ruchowej
i podniesienie sprawności fizycznej uczniów. Młodzież uwzględniana jest również w ofertach
skierowanych do wszystkich mieszkańców, takich jak np. projekt Aktywny Warszawiak. Ma również
warunki do rozwijania indywidualnej aktywności fizycznej, korzystając z miejskiej infrastruktury
sportowo-rekreacyjnej. Możliwości te zwiększają liczebność dzieci i młodzieży spędzających czas
wolny w sposób aktywny oraz upowszechniają dostęp do sportu. Ograniczeniem wymienionych
projektów jest to, że najczęściej wspierają sport ukierunkowany na konkretne dyscypliny, a mniej
miejsca poświęcają innym formom aktywności jak sporty życia czy sporty miejskie lub inne formy
rekreacji. Poza tym młodzież ma za mały wpływ na tworzenie ofert wynikających z tych projektów.
Ofertę Urzędu Miasta uzupełniają, realizowane przy współpracy z organizacjami pozarządowymi,
programy profilaktyczne, prowadząc tym samym działania informacyjno-edukacyjne i pomocowe
w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom i zakażeniom HIV/AIDS oraz udzielając pomocy
specjalistycznej osobom doznającym przemocy w rodzinie.
W ramach Warszawskiego programu profilaktyki promocji zdrowia Urząd Miasta realizuje projekty
ukierunkowane na poprawę zdrowia dzieci i młodzieży oraz edukację zdrowotną. Niewystarczający
wydaje się program działań z zakresu profilaktyki zdrowia i promocji zdrowego stylu życia obejmujący
takie dziedziny jak: profilaktyka uzależnień; wsparcie i diagnoza młodzieży w zakresie zaburzeń
psychicznych; kampanie i działania na rzecz aktywnego i zdrowego trybu życia młodzieży; działania
na rzecz rozwoju i promocji sportów miejskich; rzetelna i przyjazna młodzieży profilaktyka zdrowotna
z wątkami profilaktyki HIV/AIDS. Należałoby też poprawić skuteczność działań profilaktycznych
w zakresie przeciwdziałania narkomanii oraz agresji w szkołach212.
Od lat Urząd Miasta prowadzi (za pośrednictwem Punktu Europe Direct) lekcje europejskie,
europejskie wykłady otwarte dla młodzieży, zadania związane z informacją o instytucjach i funduszach
unijnych, konkursy dla dzieci i młodzieży, a także realizuje projekt edukacji samorządowej „Nastolatek
w samorządzie”, w ramach którego organizowane są warsztaty skierowane do uczniów klas I
warszawskich szkół ponadgimnazjalnych. Od 2002 roku w warsztatach uczestniczyło już blisko 20 tys.
uczniów z niemal 70 warszawskich liceów ogólnokształcących, szkół zawodowych i technicznych.
Interdyscyplinarny program „Lato/Zima w Mieście” ma na celu zapewnienie warszawskim uczniom
atrakcyjnego, bezpiecznego wypoczynku wraz z możliwością rozwijania zainteresowań w czasie
212 B. Woynarowska, A. Oblacińska, op. cit.
72
wakacji letnich i ferii zimowych. Oferta skierowana dla młodzieży to zajęcia edukacyjne, sportowe,
artystyczne, naukowe i hobbystyczne.
Na terenie Warszawy skorzystać można z usług poradnictwa i doradztwa, które świadczą jednostki
miejskie i organizacje pozarządowe. Centrum Doradztwa Zawodowego, Centrum Informacji
i Doradztwa Młodzieżowego umożliwia młodzieży konsultację z doradcą zawodowym udzielającym
indywidualnych porad. W zakresie poradnictwa prowadzona jest strona www.poradnictwo.waw.pl oraz
www.bezpiecznie.org.pl. Na portalach są dostępne organizacje i instytucje udzielające bezpłatnych
konsultacji poradniczych, w tym porad psychologiczno–pedagogicznych, prawnych, socjalnych,
obywatelskich. Na terenie Warszawy młodzież może korzystać z usług świadczonych przez 27
poradni psychologiczno–pedagogicznych213, 4 poradnie specjalistyczne, ośrodki pomocy społecznej
i inne organizacje pomocowe - także pozarządowe -prowadzące punkty konsultacyjne.
W mieście działa także bezpłatny Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży (tel. 116 111) prowadzony
przez Fundację Dzieci Niczyje. Miesięcznie w 2014 roku konsultanci odbierali blisko 10,5 tysiąca
połączeń i odpisywali na ponad 505 wiadomości online. Łącznie w 2014 roku odebrano 126 890
telefonów, z których ponad połowa pochodziła od osób w wieku 13–18 lat (w skali całego kraju).
Głównymi tematami rozmów była szkoła i rówieśnicy (35%) oraz seksualność i dojrzewanie (24%)214.
Poza poradniami także szkoły udzielają pomocy psychologiczno-pedagogicznej, umożliwiając
bezpośredni kontakt z psychologiem bądź pedagogiem szkolnym. Z opinii młodzieży wynika jednak,
że oferta pomocy psychologiczno-pedagogicznej i doradztwa nie zawsze jest zgodna z oczekiwaniami
młodych osób i dostęp do specjalistów też nie jest wystarczający.
Na poziomie ogólnomiejskim dostęp do różnorodnej bazy zajęć umożliwia głównie Pałac Młodzieży
i Stołeczne Centrum Edukacji Kulturalnej. Na poziomie dzielnicowym oferty takie tworzą szkoły (420
publicznych gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych), placówki wychowania pozaszkolnego
(młodzieżowe domy kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, ogrody jordanowskie), międzyszkolne
ośrodki sportowe, instytucje sportu i rekreacji (dzielnicowe ośrodki sportu i rekreacji) oraz miejskie
instytucje kultury jak domy kultury i kluby (72 placówek wraz z filiami)215, a także biblioteki. Stołeczną
sieć uzupełniają kluby prowadzone przez spółdzielnie mieszkaniowe, stowarzyszenia i fundacje,
wojsko, zagraniczne ośrodki i instytuty kultury. Dla młodzieży przyjeżdżającej do Warszawy dostępne
są schroniska młodzieżowe.
W ramach warszawskich projektów młodzież szkolna bierze udział w konkursach i olimpiadach
przedmiotowych, turniejach sportowych, warsztatach edukacyjnych, zajęciach dla uczniów zdolnych
czy grach plenerowych. Organizacje pozarządowe wspierają swoją działalnością programy
edukacyjne, wychowawcze i kulturalne poszerzające oferty warszawskich szkół dla młodzieży m.in.
o edukację obywatelską, samorządową i patriotyczną, projekty związane z historią, tradycją,
wielokulturowością Warszawy, projekty rozwijające zainteresowania naukowe i artystyczne w zakresie
wykraczającym poza program szkolny, projekty wspierające kreatywność młodych ludzi, rozbudzające
213 Lista poradni dostępna na: http://edukacja.warszawa.pl/placowki/poradnie214 Informacje od Koordynatora Telefonu Zaufania dla Dzieci i Młodzieży z marca 2015 r. 215 Dane udostępnione na stronie Biura Edukacji m.st. Warszawa.
73
przedsiębiorczość, wykorzystujące nowoczesne technologie informacyjno–komunikacyjne w procesie
uczenia się, a także o działania mające na celu podniesienie bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.
Dość popularną formą inicjatyw skierowanych do młodzieży są imprezy okolicznościowe o charakterze
rozrywkowym, bardzo cenione wśród młodych jako atrakcyjna forma spędzenia czasu wolnego.
Większość młodzieży uznaje kulturalną ofertę Warszawy za bardzo różnorodną i bogatą. Szczególnie
cenione są propozycje takich placówek jak: Centrum Nauki Kopernik, Muzeum Powstania
Warszawskiego i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, które w ciekawy i niestandardowy sposób
promują naukę i kulturę. Najwięcej pozytywnych opinii zbierają wszelkie wydarzenia dające młodzieży
możliwość spędzenia czasu wolnego w interesujący sposób bez ponoszenia dodatkowych kosztów,
w tym imprezy miejskie, takie jak np. Warsaw Challenge i Noc Muzeów, czy dzielnicowe - Noc Pragi.
Dużym zainteresowaniem środowisk młodzieżowych cieszą się projekty trwałe, zmieniające
przestrzeń miejską na bardziej przyjazną np. uruchomienie systemu miejskich rowerów Veturilo.
Natomiast negatywne młodzież oceniała zaniechanie budowy Muzeum Sztuki Nowoczesnej na Placu
Defilad.
Szansą dla młodzieży na pełniejsze korzystanie z różnego typu ofert jest działający od początku 2014
roku system zniżek w ramach Warszawskiej Karty Miejskiej i Karty Młodego Warszawiaka.
Posiadaczom karty przysługują ulgi w ofercie edukacji, kultury, sztuki, sportu i rekreacji (tak
w instytucjach miejskich np. Park w Powsinie czy Muzeum Sztuki Nowoczesnej, jak i firmach
prywatnych – m.in. kawiarniach, wydawnictwach czy w zakresie usług medycznych, a ponadto tańsze
bilety okresowe komunikacji miejskiej216.
***
W 2008 roku oszacowano, że w mieście odbywa się ok. 6000 imprez rocznie, ale informacja o nich
jest trudno dostępna. Pomijanie w polityce miejskiej komunikacji między miastem, a środowiskami
młodzieżowymi, wpływa na opinie, że brakuje informacji o wydarzeniach, projektach, zajęciach
i imprezach. Poza tym forma informacji i promocja nie są dostosowane do oczekiwań młodych ludzi.
Można wyróżnić dwa typy miejskich ofert dla młodzieży:
1. Pakiet projektów edukacyjnych, kulturalnych i profilaktycznych realizowanych głównie w szkołach
i placówkach oświatowych. Celem bezpłatnych zająć jest tu głównie rozwój zainteresowań i uzdolnień
młodzieży oraz wzrost świadomości zagrożeń związanych ze spożywaniem alkoholu, narkotyków
i wszelkich zachowań ryzykownych, przeciwdziałanie przemocy oraz promowanie zdrowego stylu
życia.
2. Zajęcia kulturalne i sportowe wpisane w statutową działalność instytucji kultury oraz ośrodków
sportu i rekreacji. Wybór spośród proponowanych zajęć jest duży. W większości są to zajęcia płatne,
odbywające się w godzinach popołudniowych.
Problemem młodzieży są nierówności edukacyjne i kulturalne. Oferty kulturalne i rozrywkowe
skoncentrowane są w centrum miasta, a w dalszych dzielnicach występuje ich niedobór. Lokalizacja
kin na terenie Warszawy nie jest również równomierna, w Śródmieściu działa około jedna trzecia 216 Informacja o Karcie Warszawiaka i Karcie Młodego Warszawiaka na stronie Zarządu Transportu Miejskiego.
74
wszystkich kin warszawskich, natomiast aż w siedmiu dzielnicach nie ma kin stałych. Ponad połowa
istniejących teatrów ma swoją siedzibę na terenie Śródmieścia i tu skupia się, tak jak w przypadku
innych instytucji, działalność kulturalna stolicy. Niesie to negatywne konsekwencje szczególnie dla
młodszej młodzieży z dzielnic peryferyjnych. Młodsi mieszkańcy Warszawy postrzegają przestrzenie
bardziej lokalnie, co wyklucza ich z korzystania z oferty w dzielnicach oddalonych od miejsca ich
zamieszkania. W całej przestrzeni miejskiej brak jest miejsc na spotkania i oddolne inicjatywy
młodzieżowe, potrzebne są także centra aktywności młodzieży.
Z satysfakcją należy odnotować, że 40% warszawskiej młodzieży deklaruje chęć uczestnictwa
w tworzeniu dzielnicowych i miejskich projektów młodzieżowych. Żeby wykorzystać ten potencjał,
trzeba stworzyć młodym ludziom możliwości, zapewnić środki na realizację inicjatyw i zorganizować
wsparcie kompetentnych osób dorosłych. W ramach Warszawskiego Programu Edukacji Kulturalnej
powstaną roczne stypendia dla młodych animatorów w dwóch grupach wiekowych (pierwsza dla
młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych, a druga dla młodzieży studenckiej/pracującej).
4.14. Informowanie i komunikacja
Warto zaznaczyć, iż młodzież zwraca uwagę nie tylko na treść, ale również na jakość informacji, którą
chce otrzymywać i kanały przekazu. Generalnie nasi rozmówcy mieli krytyczne podejście
do obecnego stanu informowania o sprawach ważnych dla młodych ludzi. Podkreślali, iż nie musi się
ono odbywać w bezpośrednim kontakcie, gdyż można wykorzystywać nowoczesne środki
komunikacji, jak np. portale społecznościowe czy chaty grupowe.
Podczas spotkań z młodzieżą, badań ankietowych i focusów na uczelni, młodzież wskazała, że są
obszary tematyczne, w których odczuwa deficyt informacji. Różnią się one w zależności od wieku.
Gimnazjaliści i licealiści wskazywali przede wszystkim na edukację (brak informacji na temat
konkursów naukowych, olimpiad etc.), kulturę (brak informacji o wydarzeniach kulturalnych
dzielnicowych i miejskich oraz o imprezach okolicznościowych, plenerowych) oraz edukację
obywatelską i społeczną (brak informacji o warsztatach samorządowych i możliwościach
zaangażowania w działanie na rzecz społeczności, brak informacji na temat inicjatyw młodzieżowych
i ofert wolontariatu dostępnego dla młodzieży poniżej 16. i 18. roku życia). Studenci wskazywali
głównie dwa obszary: mieszkalnictwo (porady prawne, wzory umów, rankingi dzielnic itd.) oraz rynek
pracy (oferty pracy tymczasowej i dorywczej, listę pracodawców przyjaznych młodzieży, płatne staże
i praktyki).
Spytaliśmy także młodych ludzi o to, w jaki sposób chcieliby być informowani o wydarzeniach
i decyzjach dla nich ważnych oraz w jaki sposób chcieliby się komunikować z samorządem miejskim.
Oto ich propozycje:
Przekazywać informację do miejsc, w których spędzają większość swojego czasu (szkoły).
Daje to szansę dotarcia z informacją do największej liczby osób - uczniów;
75
Wykorzystywać przestrzeń wirtualną: konkretna strona internetowa, portal www. W dobie
rozwoju nowych technologii sieć daje wręcz nieograniczone możliwości w wymianie informacji.
Jest to również dla młodych ludzi atrakcyjne źródło informacji i przestrzeń komunikacji
społecznej;
Docierać z informacją do miejsc znajdujących się na terenie dzielnic, blisko miejsca
zamieszkania;
Podać skrzynkę mailową urzędnika, który na bieżąco odpowiadać będzie na pytania
młodzieży, szczególnie te związane z funkcjonowaniem urzędu itd.;
Stworzyć młodzieżowy newsletter miejski, na bieżąco przekazujący zebrane oferty staży,
praktyk i imprez miejskich. Na newsletter zapisać się będzie mógł każdy kto posiada maila
prywatnego bądź konto na Facebooku;
Wykorzystywać miejsca ogólnodostępne w przestrzeni publicznej, w tym komunikację
miejską, tablice ogłoszeń, słupy. Należy te miejsca potraktować jako dodatkowe nośniki
wzmacniające rozprzestrzenianie się informacji, biorąc także pod uwagę, że nie są one
sprofilowane tylko na młodzież, lecz dostępne dla wszystkich mieszkańców miasta.
Młodzi ludzie mieszkający i uczący się w stolicy jasno wskazują na słabości komunikacji Urzędu
z młodzieżą. Skutkuje to brakiem wiedzy i umiejętności młodzieży z zakresu korzystania z usług
urzędu oraz miejskich instytucji. Dodatkowo młodzież uważa, że Urząd Miasta nie promuje swoich
działań i młodzi myślą często, że te oferty są tworzone przez prywatne podmioty, w rezultacie czego
gorzej oceniają samorząd w zakresie aktywności i zaspakajania potrzeb mieszkańców.
Brak informacji i komunikacji z samorządem terytorialnym może także obniżać jakość życia młodzieży
i ocenę standardu życia, bowiem nie kontaktując się z młodymi mieszkańcami trudno jest trafnie
ocenić ich potrzeby i tworzyć dobre rozwiązania.
Koniecznym wydaje się zatem opracowanie spójnego odpowiadającego na potrzeby młodych ludzi
Miejskiego Systemu Informacji Młodzieżowej.
4.15. Analiza SWOT
Analiza SWOT to metoda często wykorzystywana do prowadzenia diagnozy społecznej. Nazwa
wywodzi się z pierwszych liter następujących wyrazów Strengths, Weaknesses, Opportunities,
Threats), czyli:
Mocne strony, atuty, przewagi, zalety;
Słabe strony, słabości, bariery, wady;
Szanse, możliwości, okazje korzystnej zmiany;
Zagrożenia, przeszkody, trudności, możliwość niekorzystnej zmiany.
Mocne strony i słabe strony - to czynniki wewnętrzne, występujące obecnie, na które polityka
młodzieżowa miasta może mieć pewien wpływ. Mogą występować przejściowo, albo mieć charakter
trendu długookresowego.
76
Szanse i zagrożenia - są czynnikami zewnętrznymi, w tym przypadku niezależnymi od warszawskiej
młodzieży i samorządu terytorialnego. Ich skutki mogą objawić się dopiero w przyszłości.
Poniżej przedstawiamy tematyczną analizę SWOT diagnozującą jakość życia młodych warszawiaków,
zarówno tych mieszkających w Warszawie, jak i przyjeżdżających tu do szkoły czy pracy.
Analizę SWOT przeprowadziliśmy w jedenastu obszarach tematycznych. Określają one kolejno:
Edukację i naukę, Pracę, Kulturę, Sport i Rekreację, Aktywność Obywatelską Młodzieży, Informację
i Komunikację na linii Miasto-Obywatele, Sytuację Społeczną Młodzieży, Kondycję Młodzieży,
Mobilność, Bezpieczeństwo oraz Sytuację Młodych Rodzin.
Ramą spinającą te obszary jest Warszawa, która nadaje lokalny wymiar poniższym stwierdzeniom
i opiniom.
Zalecana strategia działań wynikających z analizy SWOT to minimalizowanie słabych
i maksymalizowaniem mocnych stron oraz przygotowanie się do wykorzystania szans i podjęcia
działań zaradczych wobec rozpoznanych zagrożeń. Czasami przyjmuje się takie strategie, w wyniku
których jest możliwa zmiana zagrożeń na szanse.
77
Obszar tematyczny
Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia
Edukacja i nauka
Dostęp do najsilniejszego centrum akademicko – naukowego w kraju.
Współpraca miasta i środowiska akademickiego i naukowego umożliwiająca rozszerzenie oferty edukacyjnej.
Młodzież może korzystać z dużych zasobów intelektualnych Warszawy.
Dostęp do bogatej sieci placówek edukacji pozaszkolnej, miejskich instytucji edukacyjnych i naukowych.
Dostęp do licznych programów stypendialnych, liczne staże i praktyki w sektorze prywatnym i pozarządowym.
Współpraca szkół z uczelniami i prywatnymi przedsiębiorcami ułatwiająca młodzieży wybór ścieżek kariery edukacyjnej i zawodowej.
Wysokie aspiracje młodzieży dotyczące wykształcenia.
Miejskie programy wspierające rozwój talentów i zdolności uczniów.
Wspieranie młodzieży z gmin i powiatów aglomeracji warszawskiej, uczącej się w warszawskich szkołach ponadgimnazjalnych.
Niedostateczny nacisk na kształcenie umiejętności praktycznych i społecznych.
Niedostateczny nacisk na aktywne i praktyczne kształcenie z zakresu przedsiębiorczości.
Niewystarczające efekty pracy szkół w wyrównywaniu szans edukacyjnych.
Niewystarczająca oferta zajęć realizowanych w szkołach z zakresu edukacji lokalnej i varsavianistycznej.
Niewystarczająca oferta edukacji międzykulturowej, sprzyjającej integracji młodzieży cudzoziemskiej i promowaniu postaw tolerancji w szkołach.
Zbyt małe zainteresowanie szkół motywowaniem uczniów do własnej aktywności poznawczej.
Tworzenie programów i ofert dla młodzieży bez udziału młodych osób.
Niewystarczająca w stosunku do potrzeb oferta bezpłatnych zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.
Niewystarczająca skala modernizacji placówek oświatowych.
Zbyt mała otwartość szkół na współpracę z organizacjami pozarządowymi.
Nierówności terytorialne w dostępie młodzieży do dobrej jakościowo edukacji, dysproporcje między dzielnicami, podział na słabsze i wybitne szkoły.
Mała, w ocenie młodzieży, atrakcyjność zasadniczych szkół zawodowych .
Rozwój technologii informacyjno – komunikacyjnych w nauczaniu (np. możliwość większego wykorzystania tablic interaktywnych, e-learningu).
Rozwój aktywnych metod kształcenia (podnoszących motywację uczniów i atrakcyjność zajęć).
Współpraca europejska we wspieraniu edukacji młodzieży.
Rozwój w kraju instytucji kultury i sektora kreatywnego.
Rozwój w kraju edukacji niestacjonarnej, dostępności specjalistycznej wiedzy w Internecie.
Niedostosowanie systemu kształcenia do potrzeb uczniów i społeczeństwa, w tym potrzeb rynku pracy.
Zagrożenia wynikające z nieodpowiedniego wykorzystania technik informacyjno-komunikacyjnych (bezrefleksyjne kopiowanie przez uczniów treści z Internetu w celach edukacyjnych).
Niski poziom części szkolnictwa wyższego (niski poziom wielu uczelni prywatnych; brak dostosowania treści kształcenia do obecnych wymogów rynku pracy).
Inflacja wyższego wykształcenia, które przestaje zapewniać karierę zawodową i finansową.
Wpływ kryzysu ekonomicznego na pogorszenie się jakości edukacji.
Spadek czytelnictwa wśród młodzieży.
Odpłatność drugiego kierunku studiów jako bariera edukacyjna.
78
Obszar tematyczny Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia
Edukacja i nauka
Zbyt duża zależność między statusem ekonomiczno-społecznym rodziców a efektami edukacji młodzieży.
Stereotypy w postrzeganiu młodzieży przez dorosłych.
Postrzeganie szkoły jako instytucji zamkniętej na inicjatywy uczniów.
Niewystarczające umiejętności warszawskich nauczycieli w zakresie wykorzystywania nowych technologii w nauczaniu.
Niewielka ilość programów ukierunkowanych na edukacją prawną młodzieży.
Brak rzeczników praw ucznia w warszawskiej oświacie.
Bagatelizowana samorządność uczniów i brak wsparcia dla działań samorządu uczniowskiego.
Praca
Chłonny rynek pracy.
Wysoki popyt na pracę i niski wskaźnik bezrobocia w Warszawie.
Dostęp do innowacyjnych i kreatywnych sektorów gospodarki.
Wsparcie finansowe dla młodych osób zakładających własny biznes (m.in. dofinansowania z Urzędu Pracy).
Dostęp młodzieży do instytucji i rozwiązań wspierających rynek pracy (np. Inkubatory Przedsiębiorczości, konkursy dla młodych przedsiębiorców, działalność tzw. Aniołów Biznesu.)
Brak u absolwentów warszawskich szkół i uczelni wyższych umiejętności poszukiwanych przez pracodawców.
Niewystarczająca oferta w zakresie profesjonalnego doradztwa zawodowego dla młodzieży i wspierania jej w wejściu na rynek pracy.
Duża konkurencja na warszawskim rynku pracy.
Niekorzystne dla młodzieży formy zatrudnienia.
Zatrudnianie młodzieży na niskopłatnych stanowiskach i niezgodnie z ich kwalifikacjami.
Trudności młodzieży w skutecznym wejściu na rynek pracy i wyborze ścieżki zawodowej.
Poprawa koniunktury gospodarczej w Europie i Polsce.
Rozwój elastycznych form pracy oraz możliwości pracy w trybie zadaniowym.
Rozwój sieci wsparcia start up’ów przez międzynarodowe korporacje.
Dostęp do europejskiego rynku pracy.
Wzrost popytu na pracowników w związku z ożywieniem gospodarczym.
Zmiany podatkowe na korzyść młodych pracowników.
Rozwiązania promujące zatrudnienie młodych osób na lokalnym rynku pracy pozwalające na zmniejszenie kosztów zatrudnienia u pracodawców.
Kryzys na rynku pracy wynikający z możliwego kryzysu ekonomicznego.
Coraz częstsze przechodzenie pracodawców z „umów o pracę” na „umowy na zlecenie” lub „o dzieło”.
Zagraniczna emigracja zarobkowa wykształconej młodzieży.
Rosnące w Europie bezrobocie wśród młodych ludzi.
Nasilenie się problemów społecznych z powodu bezrobocia.
Zagrożenia wynikające z globalizacji (np. konkurencyjność tanich towarów i usług).
Trwałe (kilkuletnie) bezrobocie wśród młodych powodujące demobilizację i zahamowanie rozwoju zawodowego i osobistego.
79
Obszar tematyczny Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia
PracaNiedostosowanie ofert pracy do potrzeby godzenia przez młodzież ról zawodowych i rodzinnych.
Kultura
Szeroki dostęp warszawskiej młodzieży do bogatej sieci instytucji kultury, które mają wysokiej jakości ofertę kulturalną.
Dostęp młodzieży do bogatych zasobów dziedzictwa historycznego i kulturowego.
Nowoczesny Warszawski Program Rozwoju Kultury uwzględniający także potrzeby młodzieży.
Duża liczba działających w Warszawie organizacji pozarządowych działających na rzecz kultury.
Rozwój oferty kulturalnej miasta m.in. poprzez przenoszenie na grunt warszawski wielu zagranicznych inicjatyw, akcji, wydarzeń kulturalnych i społecznych.
Szybki rozwój sektora kreatywnego i przemysłów kultury w Warszawie.
Coraz szerszy dostęp do Internetu (w tym sieci wi-fi) w przestrzeni publicznej.
Duży popyt na kulturę w Warszawie.
Szybko rozwijająca się sieć kawiarni podejmujących działania kulturalne, klubokawiarnie, kawiarnio-księgarnie.
Rozwój kultury studenckiej, działalności klubów studenckich.
Niewystarczająca liczba ośrodków kulturalnych aktywnie włączających młodzież i wspierających kulturalne inicjatywy młodzieżowe.
Niedostosowanie ofert miejskich instytucji kultury do potrzeb i oczekiwań młodzieży.
Brak rozwiązań ułatwiających wykorzystywanie przestrzeni publicznych na działania kulturalne i artystyczne z udziałem młodzieży.
Niewystarczające uczestnictwo i aktywność warszawskiej młodzieży w kulturze.
Nierówności w dostępie młodzieży do kultury, zwłaszcza w dzielnicach oddalonych od centrum.
Niewystarczająca darmowa bądź niskokosztowa oferta kulturalna.
Brak w Warszawie atrakcyjnych przestrzeni publicznych dedykowanych młodzieży.
Ekonomiczne i społeczne bariery udziału warszawskiej młodzieży w kulturze.
Światowy trend polegający na wzroście społecznego i ekonomicznego popytu na dobra kultury.
Rozwój sektora kreatywnego i wzrost znaczenia kultury we współczesnej gospodarce.
Możliwości wykorzystania funduszy europejskich w sferze kultury.
Rozwój sektora organizacji pozarządowych działających na rzecz kultury.
Wykorzystywanie nowych mediów w celach kulturalnych i społecznych.
Światowy trend związany z rozwojem turystyki kulturowej.
Obniżanie się poziomu kompetencji kulturalnych części młodzieży, które niezbędne są do odbioru kultury wysokiej i zachowania ciągłości kulturowej.
Niski poziom czytelnictwa w Polsce.
Ryzyko marginalizacji kulturalnej młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym.
Uzależnienie młodych od mediów i urządzeń elektronicznych, wpływ kultury masowej i komputerowo-telewizyjnej na młodzież.
Wzrost cen oferty kulturalnej.
Sport i rekreacja
Łatwy dostęp warszawskiej młodzieży do klubów i sekcji sportowych.
Bogata oferta zajęć sportowych dla dzieci i młodzieży.
Dobrze rozwinięty system szkolenia młodzieży w ramach sportu kwalifikowanego.
Niewystarczający rozwój miejskiej bezpłatnej przestrzeni sportu i rekreacji.
Niewystarczająca liczba i długość ścieżek rowerowych i brak połączeń między nimi.
Niewystarczające działania w zakresie sportu szkolnego, aktywizacji młodzieży do zajęć ruchowych.
Możliwości wykorzystania funduszy europejskich na rozwój sportu i rekreacji.
Rozwój współpracy międzynarodowej w sporcie.
Współpraca europejska na rzecz promocji aktywności fizycznej „sport for all”.
Zbyt wysokie ceny komercyjnej oferty rekreacyjnej ograniczające do nich dostęp młodym.
Siedzący tryb życia spowodowany m.in. popularnością rozrywek ekranowych.
Komercjalizacja sportu i rekreacji .
80
Obszar tematyczny Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia
Sport i rekreacja
Rozwój organizacji pozarządowych działających na rzecz sportu i rekreacji w Warszawie.
Rozwój wolontariatu sportowego w Warszawie.
Dostosowywanie i udostępnianie przestrzeni miejskich deskorolkarzom, rolkarzom i rowerzystom.
Duża popularność w Warszawie systemu rowerów miejskich Veturilo i siłowni plenerowych.
Duża liczba i popularność miejskich terenów zielonych.
Rozwój zagospodarowania brzegów Wisły na cele rekreacyjne i kulturalne, duża popularność terenów nadwiślanych jako atrakcyjnych miejsc spotkań młodych osób.
Niewystarczający zakres taniej oferty rekreacyjno-sportowej w miejscu zamieszkania młodzieży.
Niewystarczająca oferta obiektów dla sportów rekreacyjnych i miejskich.
Niewystarczająca oferta zajęć rekreacyjno-sportowych dla młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym.
Niewystarczające efekty szkolnego wychowania fizycznego w promocji zdrowego stylu życia.
System informacji o sporcie słabo dostosowany do potrzeb młodzieży.
Niechęć uczniów do uczestnictwa w lekcjach WF.
Niski prestiż sportu w warszawskich szkołach i na uczelniach.
Upowszechnianie się zdrowego stylu życia.
Rozwój bezpłatnej oferty sportowej.
Rozwój przemysłu sportowo-turystycznego, nowe produkty i usługi wspierające i promujące kulturę fizyczną.
Osłabienie wychowawczej roli sportu, brutalizacja, agresja pseudokibiców.
Obniżanie się sprawności fizycznej młodzieży.
Aktywność obywatelska młodzieży
Powstanie Młodzieżowych Rad Dzielnic i Młodzieżowej Rady Warszawy.
Wysoki poziom energii społecznej warszawskiej młodzieży.
Duże zaangażowanie części młodych w inicjatywy kulturalne i społeczne.
Duża aktywność organizacji pozarządowych wspierających młodzieżową aktywność i samorządność.
Działalność Koalicji na rzecz Samorządów Uczniowskich (grupa instytucji i organizacji pozarządowych).
Rozwój wolontariatu szkolnego w Warszawie.
Brak spójnej polityki młodzieżowej miasta.
Brak reprezentacji starszej młodzieży w radach młodzieżowych.
Niewystarczający dialog między samorządem Warszawy a młodzieżą.
Brak partnerskiej relacji między uczniami, nauczycielami, rodzicami i dyrekcją szkoły.
Fasadowa działalność samorządów uczniowskich w dużej części warszawskich szkół.
Brak rozumienia idei samorządności przez młodzież w szkołach..
Rozwój wsparcia finansowego i merytorycznego w europejskich i krajowych programach młodzieżowych.
Rozwój nowych technologii umożliwiających i wspierających działania pro obywatelskie (np. e-wolontariat).
Dostępność rozwiązań prawnych i mechanizmów wpływu na zmiany lokalnego otoczenia przez młodych poniżej 18 roku życia m.in. inicjatywa lokalna, budżet partycypacyjny.
Wzrost zainteresowanie tematem partycypacji społecznej wśród całego społeczeństwa.
Utrwalenie wzorców niskiego wpływu młodzieży na kształtowanie środowiska lokalnego.
Działalność społeczna młodych w przestrzeni wirtualnej nie przynosząca w rzeczywistości realnych efektów i nie budująca dobrych relacji społecznych.
Brak dobrych wzorców zaangażowania obywatelskiego, wady kultury politycznej.
81
Obszar tematyczny Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia
Aktywność obywatelska młodzieży
Otwieranie nowych miejsc aktywności lokalnych w Warszawie.
Brak zrozumienia idei samorządności uczniowskiej przez nauczycieli i dyrekcję oraz wiążący się z tym brak wsparcia młodzieży w tym zakresie.
Niewystarczający rozwój i wsparcie samorządności młodzieży w strukturach miasta, brak zrozumienia roli partycypacji młodzieży w decyzjach, które dotyczą młodych osób.
W większości dzielnic, brak wystarczającej współpracy między Młodzieżowymi Radami Dzielnic i Radami Dzielnic.
Niedofinansowanie działań na rzecz młodzieży, niedostrzeganie, że wspieranie aktywności młodzieży jest inwestycją, procentującą w przyszłości.
Niechęć lub brak wiary w sens aktywności obywatelskiej młodych (ze strony młodych i dorosłych).
Niewystarczające upowszechnianie dobrych praktyk z zakresu inicjatyw młodzieżowych i działań realizowanych przez młodych.
Niska aktywność wyborcza młodzieży.
Niskie poczucie wpływu i odpowiedzialności młodzieży za środowisko lokalne i dobro miasta.
Informacja, Komunikacja społeczna
Rozwój nowych mediów, jako efektywnej
i atrakcyjnej formy komunikacji miasta z mieszkańcami.
Wykorzystanie mobilnych aplikacji na telefony komórkowe pomagających się poruszać po mieście i je odkrywać.
Większa zauważalność komunikatów miejskiego samorządu (spoty w tramwajach i metrze).
Niewystarczająco aktualna i niekompletna informacja na temat programów kulturalnych, miejsc kultury i sportu, inicjatyw organizacji pozarządowych.
Brak systemu rzecznictwa dla młodzieży.
Niedostosowanie miejskich stron internetowych do potrzeb i oczekiwań młodych odbiorców .
Niewystarczający system wsparcia i doradztwa dla młodzieży w kwestiach informacji kulturalnej i miejskiej.
Dostęp do funduszy unijnych przeznaczonych na rozwój kapitału ludzkiego i społecznego.
Wzrost znaczenia młodych w sektorze prywatnym.
Przyjęcie przez państwo polityki młodzieżowej ukierunkowanej na wspieranie karier życiowych i zawodowych młodzieży.
Zakłócenia w międzygeneracyjnym przekazie wartości, słabnąca komunikacja międzypokoleniowa.
Chaos komunikacyjny, w który wymaga coraz większych umiejętności i czujności podczas wyszukiwania i selekcji informacji.
Upolitycznienie procesów informacji i komunikacji społecznej.
82
Obszar tematyczny Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia
Informacja, Komunikacja społeczna
Większe zróżnicowanie kanałów dystrybucji informacji miejskich.
Wzrastająca w Warszawie liczba projektów i programów ukierunkowanych na wspieranie kontaktów międzypokoleniowych.
Silne przywiązanie młodych ludzi do dzielnicy, w której mieszkają.
Podejmowanie przez miasto działań nastawionych na propagowanie zdrowego stylu życia młodzieży.
Poszerzanie inicjatyw miasta ukierunkowanych na wspieranie rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego.
System zniżek w ramach Karty Warszawiaka i Karty Młodego Warszawiaka.
Brak programów promujących Warszawę wśród młodszej młodzieży z Mazowsza i starszej młodzieży z całego kraju. Uzależnienie młodzieży od pomocy finansowej rodziców.
Brak wypracowanych, miejskich sposobów dotarcia z informacją i działaniami do młodych ludzi zagrożonych wykluczeniem społecznym, nie pracujących i nie uczących się.
Pogłębiające się rozwarstwienie społeczne, dezintegrujące grupy.
Subkultury młodzieżowe propagujące ryzykowny styl życia.
Utrwalenie się w społeczeństwie postaw wyuczonej bezradności.
Wpływ na młodzież subkultur przestępczych.
Sytuacja społeczna i kondycja młodzieży
Wzrost zamożności mieszkańców Warszawy.
Upowszechnianie idei wolontariatu wśród młodzieży.
Warszawa – jako miasto atrakcyjne osiedleńczo, o dużym potencjale przyciągania studentów.
Duża absorpcja kapitału ludzkiego w Warszawie.
Dobra znajomość i umiejętność wykorzystania przez warszawska młodzież nowych technologii w praktyce.
Zbyt mało ofert wsparcia skierowanych bezpośrednio do młodzieży w Warszawie.
Zbyt duża zależność między zasobami materialnymi rodziców, a atrakcyjnym spędzaniem czasu przez młodych.
Brak w Warszawie młodzieżowych pracowników socjalnych (youthworks).
Niewystarczająca aktywizacja społeczna i zawodowa młodzieży wymagającej wyrównywania szans.
Brak efektywnych programów profilaktyki uzależnień.
Brak aktualnych danych i analiz dotyczących sytuacji młodzieży w Warszawie.
Brak długofalowej i spójnej polityki mieszkaniowej miasta uwzględniającej potrzeby i możliwości młodych.
Wzrost mobilności młodzieży w Europie.
Łatwość korzystania przez młodzież z usług przez Internet.
Wspieranie rozwoju metropolii w ramach krajowej polityki miejskiej.
Nowe projekty wspierania młodych rodzin w ramach polityki państwa.
Wyróżniające cechy osobowościowe podnoszące potencjał młodzieży: wysokie poczucie niezależności, świadomość zagrożeń i szans, duży potencjał intelektualny, odwaga w podejmowaniu wyzwań, potrzeba nowych wrażeń, innowacyjność i determinacja w dążeniu do celu, wysoki poziom optymizmu życiowego młodzieży.
Pogorszenie się warunków spłacania kredytów przez młodzieżWysokie ceny nieruchomości utrudniające zakup mieszkania.
Wzrost kosztów utrzymania, rzutujący na jakość życia młodzieży.
Duży odpływ uzdolnionej i wykształconej młodzieży.
Wzrost zagrożeń społecznych związanych z uzależnieniami.
Coraz większe obciążenie młodych kosztami starzenia się społeczeństwa i emerytur dla seniorów, wynikające z sytuacji demograficznej.
Brak wiary we własne możliwość (często jako wynik oddziaływań rodziny
i środowiska społecznego.
83
Obszar tematyczny Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia
Sytuacja społeczna i kondycja młodzieży
Bariery utrudniające funkcjonowanie młodzieży niepełnosprawnej w Warszawie.
Zróżnicowanie ekonomiczne pomiędzy dzielnicami. Brak zagospodarowania centrów dzielnic.
Zbyt wysokie, w ocenie młodych, koszty biletów komunikacji miejskiej.
Narkotyki, alkohol i przemoc jako problemy najczęściej zgłaszane przez warszawską młodzież.
Niewystarczające dotychczas działania w zakresie profilaktyki zdrowotnej dzieci i młodzieży w Warszawie.
Mobilność
Otwartość młodych warszawiaków na Europę i świat.
Gotowość do wyjazdów zagranicznych w celach edukacyjnych i zarobkowych.
Znajomość języków obcych warszawskiej młodzieży.
Dostępna oferta nisko kosztowych wyjazdów zagranicznych (Erasmus; wolontariat europejski itd.).
Bariery ograniczające mobilność młodzieży w kraju wynikające np. z trudności w wynajęciu mieszkania.
Bariery ograniczające mobilność młodych rodzin np. mieszkaniowe, związane z brakiem miejsc w żłobkach i przedszkolach, czy brakiem możliwości zatrudnienia.
Skromne możliwości finansowe warszawskiej młodzieży ograniczające mobilność.
Rozwój oferty wyjazdów na zagraniczne stypendia.
Dialog i współpraca z młodzieżą z innych państw.
Niekonsekwentna polityka państwa dotycząca mobilności młodzieży, np. niskie dofinansowania zagranicznych wyjazdów stypendialnych.
Niekorzystne zmiany w polityce migracyjnej państw europejskich, utrudniające podejmowanie pracy przez młodych ludzi z Polski.
Bezpieczeństwo
Wzrost bezpieczeństwa w większości dzielnic Warszawy.
Stosunkowo niskie poczucie zagrożenia młodzieży w miejscu zamieszkania.
Rozwiązania zwiększające bezpieczeństwo, np. Telefon zaufania dla Dzieci i Młodzieży.
Oferta edukacyjno-prewencyjna realizowana przez miejskie Biuro Bezpieczeństwa i Straż Miejską m.st. Warszawy.
Stereotypowe postrzeganie wybranych dzielnic i rejonów jako niebezpiecznych.
Brak poczucia bezpieczeństwa w rejonach i dzielnicach postrzeganych przez młodzież jako niebezpieczne.
Negatywny wizerunek w opiniach młodzieży służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo.
Podwyższone ryzyko związane z brakiem bezpieczeństwa młodzieży w sąsiedztwie szkół, boisk i klubów młodzieżowych.
Wyjście z kryzysu i poprawa sytuacji ekonomicznej warszawskich rodzin.
Wspierana przez państwo polityka rewitalizacji prowadząca do poprawy sytuacji młodzieży mieszkającej na obszarach kryzysowych.
Akcentowanie problematyki bezpieczeństwa w polityce państwa.
Rosnące podziały ekonomiczne między dzielnicami, powstawanie rejonów biedy, marginalizacji.
Brak umiejętności odpowiedniego wykorzystywania współpracy ze Strażą Miejską m.st. Warszawy i policją w rozwiązywaniu trudności wychowawczych z uczniami.
Brak w kraju skutecznego systemu resocjalizacji młodzieży.
Wzrastające ryzyka związane z zagrożeniami w Internecie i cyberprzemocą.
84
Obszar tematyczny Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia
Bezpieczeństwo
Zespół ds. interwencji kryzysowej (powołany zarządzeniem Prezydent, m.st. Warszawy).
Aktywna polityka bezpieczeństwa miasta, np. cykliczne spotkania z mieszkańcami wszystkich dzielnic na temat bezpieczeństwa.
Spadek w ostatnich latach liczby przestępstw popełnianych przez nieletnich.
Podwyższone ryzyko związane z brakiem bezpieczeństwa młodzieży w środkach komunikacji miejskiej (zwłaszcza linie wieczorne i nocne).
Brak klubów bezalkoholowych z atrakcyjną ofertą dla młodszej młodzieży.
Brak miejskich ośrodków wspierających młodzież zagrożoną wykolejeniem.
Brak badań i monitoringu bezpieczeństwa młodzieży.
Wspieranie młodych rodzin
Łatwy dostęp młodych rodzin do usług różnego typu.
Dostęp młodych rodzin do przedszkoli, jeden z najwyższych w kraju wskaźników „uprzedszkolnienia”.
Rosnąca liczba i dostępność klubów i klubokawiarni, bibliotek i innych instytucji z ofertą zajęć dla rodziców z dziećmi.
Określona przez Urząd Miasta polityka prorodzinna w uchwalonym przez Radę Warszawy programie „Rodzina”.
Niemożność podjęcia pracy i trudności finansowe młodych.
Deficyt miejsc w warszawskich żłobkach.
Trudności młodych rodzin w godzeniu ról rodzicielskich i zawodowych.
Zła sytuacja mieszkaniowa młodych rodzin o niskich dochodach.
Wysokie dla młodych rodzin, koszty utrzymania w Warszawie.
Obciążenie młodych rodzin wieloletnimi kredytami.
Trudności z powrotem młodych matek na rynek pracy.
Korzystne zmiany w polityce prorodzinnej państwa.
Poprawa sytuacji gospodarczej kraju.
Nowe ustawy wspierające młode rodziny w zakupie pierwszego mieszkania.
Zmiany przepisów ułatwiające dostęp młodych rodzin do oferty opieki nad małym dzieckiem.
Pogłębiający się kryzys, obniżający poziom życia młodych rodzin i zmuszający niektóre z nich do emigracji.
Pogarszająca się sytuacja demograficzna, hamująca rozwój gospodarczy.
Pogłębienie się nierówności społecznych rzutujące na sytuację młodych rodzin.
Mała skuteczność ustawowych rozwiązań, które mają zachęcić młode rodziny do posiadania dzieci.
85
4.16. Określenie głównych problemów i potrzeb młodzieży
By wyjść naprzeciw oczekiwaniom młodzieży, należy nawiązać z nią dialog i włączyć młodych ludzi
w diagnozowanie i rozwiązywanie własnych problemów. Dlatego tworząc program, organizowaliśmy
liczne spotkania z udziałem młodych osób. Spotykaliśmy się z grupami młodzieży uczestniczącej
w działaniach samorządowych. Zapraszaliśmy też młodych na spotkania z udziałem ekspertów
i liderów organizacji działających na rzecz młodzieży. Prosiliśmy ich również o konsultowanie
fragmentów Programu i odpowiedzi na pytania ankiet. Byliśmy zbudowani aktywnością młodych
uczestników dyskusji, ich umiejętnością analizy sytuacji i tworzenia konstruktywnych propozycji.
Generalnie młodzież doceniała wartości oferty miasta i poprawę warunków życia w Warszawie,
a zarazem zwracała uwagę na sprawy trudne i problemy wymagające rozwiązania.
Nie trudno zauważyć, iż problemy artykułowane przez młodzież znajdują odbicie w przedstawionej
diagnozie sytuacji młodzieży w Warszawie. Uzasadnia to konieczność podjęcia działań zmierzających
do poprawy warunków funkcjonowania młodych ludzi w przestrzeni miejskiej stolicy.
Na podstawie analizy opinii i wniosków uczestników tych spotkań, zarówno młodych, jak i osób
pracujących z młodzieżą, a także badań ankietowych i diagnoz ekspertów określiliśmy tzw. drzewo
najważniejszych problemów młodych. Wyłoniły się dwie kategorie problemów:
Problemy związane z poziomem i jakością życia młodzieży;
Problemy związane aktywnością społeczną, obywatelską i samorządową młodzieży.
Problemy związane z jakością życia młodzieży:
Trudności młodzieży w wejściu na rynek pracy i wyborze ścieżki zawodowej (m.in. z powodu:
niewystarczającej pomocy szkoły i systemu doradztwa we wspieraniu wyboru ścieżki kariery
edukacyjnej i zawodowej młodych osób, braku dobrych praktyk zawodowych i staży,
kształcenia w kierunkach nieadekwatnych do potrzeb pracodawców);
Problemy młodzieży na warszawskim rynku pracy (m.in. trudność w znalezieniu pracy zgodnej
z kwalifikacjami, za mało ofert pracy okresowej dla młodzieży, brak możliwości elastycznego
zatrudnienia, zbyt częste zatrudnienie na umowach czasowych);
Niedostosowanie form i jakości oferty edukacyjnej do potrzeb i oczekiwań młodzieży, w tym
oferty edukacji obywatelskiej, ekologicznej i międzykulturowej;
Niewystarczające dostosowanie oferty kulturalnej i sportowej, rekreacyjnej kierowanej
do młodzieży do jej potrzeb, oczekiwań i zainteresowań;
Istnienie barier (finansowych, informacyjnych, organizacyjnych, kadrowych)
uniemożliwiających młodzieży korzystanie z oferty, która jest do nich kierowana;
Niewystarczające działania z zakresu edukacji zdrowotnej młodzieży i profilaktyki, w tym
deficyt działań informacyjno-edukacyjnych w zakresie negatywnych skutków używania
substancji psychoaktywnych;
86
Problemy mieszkaniowe młodych ludzi (np. brak doradztwa i wsparcia w bezpiecznym
poruszaniu się po rynku mieszkaniowym, brak tanich mieszkań na wynajem, trudności
z zamianą mieszkań);
Brak poczucia bezpieczeństwa w miejscach, w których przebywa młodzież, także w miejscach
publicznych (np. zagrożenia na boiskach, terenach przyszkolnych, w okolicach klubów czy
w środkach komunikacji, ograniczone zaufanie młodzieży do służb odpowiadających
za bezpieczeństwo);
Niewystarczające wsparcie dla młodych rodziców i młodych rodzin (np. braki poradnictwa
i problemy opieki zdrowotnej nad małym dzieckiem, trudności z umieszczeniem dziecka
w żłobku);
Zagrożenie wykluczeniem społecznym i ekonomicznym młodzieży (a także za mało
skuteczne wyrównywanie szans i skromna oferta dla młodzieży zagrożonej wykluczeniem);
Za mało miejsc o charakterze młodzieżowym w przestrzeni publicznej miasta (niewiele miejsc
dostosowanych do aktywności młodzieży odpowiadających jej potrzebom, oczekiwaniom
i możliwościom);
Niedostosowanie treści i formy miejskiego systemu informacji do potrzeb i możliwości
młodzieży (brak dedykowanych dla młodzieży kanałów informacji i komunikacji),
niedostosowanie istniejących form do potrzeb i możliwości młodych ludzi.
Problemy związane aktywnością społeczną, obywatelską i samorządową młodzieży
Ograniczone umiejętności młodzieży w zakresie samorządności, aktywności obywatelskiej
i współdziałania (szkoła nie wspiera ich rozwoju w wystarczającym stopniu, tworzy za mało
okazji do realizowania inicjatyw młodzieży);
Fasadowa działalność wielu samorządów szkolnych (mała aktywność społeczności
uczniowskich w tych samorządach, szkoła za rzadko jest postrzegana jako przyjazna
wspólnota);
Ograniczone uczestnictwo młodzieży w życiu miasta (m.in. bariery rozwoju samorządności
młodzieży, potrzeba większego wsparcia rad młodzieżowych, ograniczone uczestnictwo
młodych osób w konsultacjach społecznych i w wyborach samorządowych);
Ograniczone uczestnictwo młodzieży w rozwiązywaniu problemów własnego środowiska
i w decyzjach, które jej dotyczą (wiele ofert i projektów tworzonych jest dla młodzieży, a nie
z udziałem młodzieży);
Niewystarczająca aktywność społeczna młodzieży (niewystarczające wsparcie tej aktywności
na etapie inicjowania i realizacji, niewystarczające środki finansowe przeznaczane na ten cel,
brak adresowanych do młodzieży ofert działania na rzecz dobra wspólnego);
Uboga oferta wolontariatu, w tym potrzeba większego wsparcia wolontariatu szkolnego;
Brak podmiotu koordynującego działania na rzecz młodzieży w mieście.
87
Planując działania w ramach Programu Młoda Warszawa należy uwzględnić także te, które
skierowane będą do dorosłych mających wpływ na życie i funkcjonowanie młodych w Warszawie oraz
do instytucji i organizacji, które współpracują z młodymi ludźmi bądź realizują zadania na ich rzecz.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że rozwiązywanie problemów, z którymi stykają się młodzi ludzie,
przyniesie korzyści także innym grupom mieszkańców miasta. I tak np. poprawa bezpieczeństwa
i atrakcyjności przestrzeni publicznych może mieć znaczenie także dla seniorów, a rozwijanie
aktywności społecznej i obywatelskiej przyczyniać się do dobra wspólnego.
W ramach długoterminowego zintegrowanego Programu chcemy wspólnie z młodzieżą rozwiązywać
zdiagnozowane problemy.
5. CELE PROGRAMU
Na podstawie diagnozy sytuacji młodzieży w Warszawie oraz przedstawionej analizy problemów
określiliśmy cel główny i dwa cele strategiczne Programu. W ramach każdego z głównych celów
wyróżnione zostały cele szczegółowe. Można zauważyć, że struktura, czyli tzw. drzewo celów
w zasadzie odpowiada strukturze przedstawionego wyżej drzewa problemów, aczkolwiek
w precyzowaniu celów brano też pod uwagę możliwości ich realizacji w ramach Programu.
Ryc.10. Drzewo celów Programu Młoda Warszawa
Cel głównyStworzenie miasta „z klimatem dla młodych”, takiego które: zapewnia warunki do życia, nauki i pracy
odpowiadające potrzebom młodzieży, rozwija potencjał młodych i umożliwia młodzieży udział w podejmowaniu decyzji, które jej dotyczą.
Cel strategiczny I Cel strategiczny IIPoprawa jakości życia młodzieży w mieście Wzmocnienie uczestnictwa młodzieży w życiu
miastaCele szczegółowe Cele szczegółowe
I. 1 Wsparcie młodzieży na ścieżce kariery Zawodowej.I.2 Zintensyfikowanie działań w obszarze profilaktyki i edukacji zdrowotnej młodzieży.I.3 Dostosowanie ofert edukacji, kultury, sportu i rekreacji do potrzeb młodzieży i ograniczenie barier w dostępie do tych ofert. I.4 Uwzględnienie potrzeb młodzieży w polityce mieszkaniowej miasta.I.5 Wsparcie młodzieży zagrożonej wykluczeniem.I.6 Tworzenie rozwiązań uwzględniających potrzeby młodych rodzin.I.7 Tworzenie miejskich przestrzeni publicznych przyjaznych dla młodzieży.I.8 Poprawa bezpieczeństwa miejsc, w których przebywa młodzież.I.9 Stworzenie sprawnego miejskiego systemu informacji młodzieżowej
II.1 Wzmocnienie samorządności uczniowskiej.II.2 Wzmocnienie samorządności młodzieży w ramach struktur samorządu.II.3 Tworzenie możliwości współdecydowania przez młodzież o sprawach miasta, w szczególności o ofercie kierowanej do młodych ludzi.II.4 Tworzenie mechanizmów wspierających inicjatywy młodzieżowe.II.5 Rozwijanie systemu wolontariatu młodzieżowego.
Projekty
Projekty pilotażowe
Działania
88
Cele szczegółowe do I celu strategicznego: Poprawa jakości życia młodzieży w mieście
I.1 Wsparcie młodzieży na ścieżce kariery zawodowej
Warszawa, największe miasto Polski i europejska metropolia stanowi dla młodych ludzi bardzo
atrakcyjne miejsce dla rozwoju. Do stolicy przyjeżdża młodzież z całego kraju, aby tutaj zdobywać
wykształcenie i rozpoczynać karierę zawodową. Rynek pracy w Warszawie może wiele zaoferować
młodzieży. Podstawą działań w ramach tego celu jest ułatwienie młodym ludziom wyboru ścieżki
rozwoju edukacyjnego i zawodowego oraz wsparcie ich przedsiębiorczości.
Cel ten uwzględnia też młodych ludzi zakładających własną działalność gospodarczą.
Przedsiębiorczość studentów i starszej młodzieży powinna być wspierana poprzez ułatwianie
samozatrudnienia. Nie mniej ważnym punktem jest doradztwo zawodowe, z którego powinni korzystać
nastolatkowie przed wyborem szkoły, absolwenci szkół średnich i uczelni, a także młode osoby
poszukujące pierwszej pracy. Możliwość kontaktu z profesjonalnymi doradcami zawodowymi powinni
mieć także nauczyciele i osoby pracujące z młodzieżą, żeby rozwijać swoje kompetencje w zakresie
dostrzegania talentów młodych ludzi i właściwego ich ukierunkowania. Większy dostęp do poradnictwa
w wyborze profilu zawodowego dla młodzieży powinien zaowocować precyzyjniejszym planowaniem
kariery zawodowej i mniejszą liczbą błędnych wyborów takich kierunków kształcenia, które nie dają
praktycznych korzyści i nie są dostosowane do kompetencji czy rynku pracy.
I.2 Zintensyfikowanie działań w obszarze profilaktyki i edukacji zdrowotnej młodzieży
Przechodzenie z dzieciństwa w dorosłość może stanowić dla wielu młodych szczególnie trudny
i burzliwy okres, a doświadczenia nabyte podczas tych lat rzutują na całe późniejsze życie. Młodzież
zaczyna wchodzić w nowe role i przyjmować na siebie coraz więcej obowiązków. Może to rodzić
obniżenie nastroju, stres i potrzebę odreagowania. Atrakcyjną drogą szukania relaksu czy ucieczki
mogą wydawać się używki i substancje zmieniające świadomość. Zadaniem samorządu powinno być
podjęcie kompleksowych i profesjonalnych działań profilaktycznych ukierunkowanych na zapewnienie
zdrowia psychicznego, fizycznego, społecznego.
Młodzież i osoby pracujące z młodzieżą powinny mieć wiedzę o najczęściej występujących
zagrożeniach dla zdrowia i sposobów zapobiegania im. Samorząd prowadzić będzie profilaktyczne
działania podnoszące poziom kompetencji młodzieży w takich dziedzinach jak: uzależnienia,
profilaktyka zdrowotna w tym HIV/ AIDS, zasady prawidłowego odżywiania, zaburzenia zdrowia
psychicznego czy zapobieganie przemocy. Potrzebne są też kompleksowe diagnozy stanu zdrowia
warszawskiej młodzieży. Powinno być również więcej placówek przygotowanych do poradnictwa dla
młodzieży. Kluczową rolę przy realizacji tego celu odegrać może zwiększenie sprawstwa
i odpowiedzialności młodzieży za swoje zdrowie, co powinno przyświecać wszystkim działaniom
podjętym w tym zakresie.
89
I.3 Dostosowanie oferty edukacji, kultury, sportu i rekreacji do potrzeb młodzieży i ograniczenie barier w dostępie do tych ofert
Wchodzenie w dorosłość to nie tylko zdobywanie wykształcenia i osiąganie pozytywnych wyników
w nauce; nie mniej istotne jest rozwijanie zainteresowań oraz aktywność społeczna, kulturalna
i sportowa. Młodzi ludzie powinni być włączani we współdecydowanie o formach i rodzajach ofert,
które są do nich kierowanie. Samorząd będzie podejmować działania promujące aktywny styl życia
młodzieży. W ramach Programu będą stworzone warunki do udziału młodych osób w decyzjach
samorządu, które ich dotyczą i w tworzeniu skierowanych do nich ofert.
Szkoła, w której duża część młodzieży spędza większość swojego czasu, powinna być przyjaznym
środowiskiem i wspólnotą społeczną. Warszawskie szkoły powinny rozwijać obywatelskie i społeczne
postawy, poczucie sprawczości i współodpowiedzialności oraz troskę o wspólne dobro. W ramach
Programu szkoły będą zachęcane do otwierania się na potrzeby młodzieży i włączania uczniów
w miejskie projekty edukacji kulturalnej i obywatelskiej oraz projekty rozwijania zainteresowań
i uzdolnień. Istotna będzie także edukacja varsavianistyczna, wzmacniająca identyfikację uczniów
ze stolicą i warszawską tożsamość.
Realizacja tego celu opierać się powinna o wykorzystanie istniejącej już struktury: placówek i instytucji
miejskich, które swe działania powinny dostosować także do potrzeb młodych warszawiaków.
I.4 Uwzględnienie potrzeb młodzieży w polityce mieszkaniowej miasta
Kwestie związane z usamodzielnieniem się, to istotny aspekt w życiu dorastających ludzi. Coraz
wcześniej młodzież zaczyna się zastanawiać nad możliwością samodzielnego zamieszkania, jednak
ze względów finansowych nie może sobie na to pozwolić.
Samorząd ma ograniczone możliwości pomocy w tym zakresie. Jednak chcąc wyjść naprzeciw
potrzebom młodzieży, będzie ułatwiał dostęp do poradnictwa prawnego, związanego z najmem,
kupnem i zamianą mieszkań. Warto też myśleć o podniesieniu standardów mieszkaniowych osób
zakwaterowanych w miejskich bursach, internatach oraz studenckich akademikach.
I.5 Wspieranie młodzieży zagrożonej wykluczeniem
Wykluczenie społeczne to niemożność uczestniczenia przez jednostkę w życiu społecznym lub
pewnych jego aspektach. W celu zapobiegania marginalizacji młodych ludzi należy wzmacniać
czynniki chroniące i minimalizować czynniki ryzyka. W Programie chroniący charakter będą miały takie
działania jak: tworzenie warunków do rozwoju zainteresowań i aktywności młodzieży, promowanie
zdrowego stylu życia, wspieranie pozytywnych grup młodzieżowych, budowanie w gimnazjach
i szkołach ponadgimnazjalnych pozytywnych społeczności szkolnych, ze szczególną troską o dobre
relacje młodzieży oraz jej rodziców z nauczycielami, a także doskonalenie wychowawców klas w pracy
z młodzieżą. Aby ograniczyć czynniki ryzyka, będziemy proponować sprawdzone, rekomendowane
programy profilaktyczne dla młodzieży uwzględniające zwłaszcza rozwiązywanie problemów
przemocy i uzależnień. Będziemy zwracać większą uwagę na łagodzenie ekonomicznych barier startu
życiowego młodzieży i większą skuteczność metod wyrównywania szans. Młodzież otrzyma bardziej
90
efektywną pomoc w wyrównywaniu braków szkolnych oraz w rozwiązywaniu problemów rodzinnych
i życiowych. We wspieraniu zagrożonej młodzieży w środowiskach lokalnych ważną rolę będą
odgrywały organizacje pozarządowe pracujące aktywizującymi metodami, np. w formie
streetworkingu. Ważne będzie rozwijanie umiejętności społecznych młodych ludzi zagrożonych
wykluczeniem społecznym, w tym przygotowanie ich do pełnienia pozytywnych ról liderskich.
Ryzyko wiąże się też z różnymi przejawami dyskryminacji. W ramach Programu będą podejmowane
działania na rzecz upowszechniania postaw tolerancji wobec różnorodności, zostaną uruchomione
projekty i kampanie społeczne przeciwdziałające dyskryminacji, rasizmowi, ksenofobii i nietolerancji
oraz zjawiskom z nimi związanych np. przemocy.
I.6 Tworzenie rozwiązań uwzględniających potrzeby młodych rodzin
Dla starszej młodzieży istotne są sprawy związane z założeniem rodziny oraz rodzicielstwem.
Tworzenie przyjaznych warunków do życia i rozwoju rodziny i niesienie pomocy rodzinom zagrożonym
wykluczeniem społecznym - to priorytety miejskiego Programu Rodzina. Należy jednak zwrócić
większą uwagę na działania kierowane do młodych rodzin w Warszawie. Punktem wyjścia powinno
być opracowanie szczegółowej diagnozy ich sytuacji, aby możliwe było opracowanie w pełni
dostosowanych form pomocy do ich potrzeb. W ramach Programu będą podejmowane też działania
ukierunkowane na pomoc szczególnym grupom, np. młodocianym rodzicom.
Potrzebna jest szersza oferta poradnictwa rodzinnego uwzględniającego rozwijanie umiejętności
rodzicielskich i wspieranie rodziców w roli pierwszych nauczycieli swoich dzieci. Istotne wydaje się
również poradnictwo dla młodych ludzi planujących założenie rodziny oraz objecie opieką rodziny
bezdzietne.
Będą promowane rozwiązania ułatwiające powrót młodych matek do pracy czy dalszej edukacji.
Będziemy zabiegać o to, aby w ramach miejskiej polityki prorodzinnej uwzględnić w większym stopniu
wspieranie młodych rodzin w rozwiązywaniu problemów związanych z sytuacją mieszkaniową
i zatrudnieniem.
I.7 Tworzenie miejskich przestrzeni publicznych przyjaznych dla młodzieży
Młodzi ludzie uczestniczący w tworzeniu Programu wskazywali potrzebę stworzenia w Warszawie
takich atrakcyjnych miejsc, które pozwolą na aktywny odpoczynek, kontakt z rówieśnikami i rozwój
zainteresowań. Jednocześnie sygnalizowali, że brakuje im bezpłatnych wielofunkcyjnych ośrodków
przeznaczonych tylko dla młodzieży. W ramach Programu będziemy się starali uwzględnić
te potrzeby.
By wyjść naprzeciw tym oczekiwaniom, wspierana będzie aktywność młodzieży na rzecz rozwijania
środowisk lokalnych oraz jej zaangażowanie we współtworzenie ogólnodostępnych przestrzeni
miejskiej. Przewidywany jest też udział młodzieży w konkursach na tworzenie propozycji takich miejsc.
Ponadto planowany jest rozwój sieci wi-fi w parkach, skwerach i placach oraz rozbudowa
infrastruktury sprzyjającej aktywnemu spędzaniu czasu.
91
Przy kreowaniu miejsc dostosowanych do potrzeb młodzieży należy pamiętać o budowaniu dialogu
międzypokoleniowego, a co za tym idzie przestrzeni publicznej otwartej na różne grupy społeczne
i wiekowe. Uwzględnione zostaną działające i powstające w Warszawie miejsca aktywności lokalnej.
I.8 Poprawa bezpieczeństwa miejsc, w których przebywa młodzież
Bezpieczeństwo to jedna z podstawowych potrzeb każdego człowieka. Program Młoda Warszawa
zakłada poprawę bezpieczeństwa w miejscach określanych przez młodzież jako mniej bezpieczne,
zwłaszcza w otoczeniu szkół, boisk i klubów młodzieżowych oraz w komunikacji miejskiej w godzinach
wieczornych i nocnych. Niezbędne będzie wprowadzenie monitoringu bezpieczeństwa młodzieży
i opracowanie mapy zagrożeń. Zostaną też podjęte działania ukierunkowane na ograniczenie ryzyka
w sytuacjach potencjalnie niebezpiecznych, a co za tym idzie na wzrost poczucia bezpieczeństwa
wśród młodych warszawiaków. Powstaną projekty zmierzające do poprawy relacji między młodzieżą
a policją i strażą miejską i zmiany wizerunku służb mundurowych wśród młodzieży, które często,
szczególnie wśród nastolatków, mają negatywną opinię. Planowane jest wprowadzenie streetworkingu
w miejscach, gdzie gromadzi się młodzież, zwłaszcza wieczorem.
Ważna jest odpowiedzialność młodych osób za swoje czyny i świadomość ich konsekwencji.
W ramach Programu będzie prowadzona systemowa edukacja prawna zarówno wśród młodzieży jak
i osób pracujących z młodzieżą. Szczególną uwagę poświęci się zagrożeniom płynącym
z cyberprzestrzeni.
W Programie planuje się także wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa uczniów w szkołach
i placówkach oświatowych poprzez włącznie ich we współdecydowanie o szkole, programie
wychowawczym, statucie szkoły i regulaminie.
I.9 Stworzenie sprawnego miejskiego systemu informacji młodzieżowej
Rzetelna informacja i dobra komunikacja z młodzieżą przyczynia się do wzrostu aktywności
i angażowania młodych w życie społeczne miasta. Przede wszystkim istotny jest dostęp do informacji,
możliwość wyrażania swoich opinii oraz uzyskiwanie informacji zwrotnej.
W Programie planuje się stworzenie takich narzędzi komunikowania się Urzędu z młodzieżą,
by informacje sprawnie i efektywnie docierały do odbiorcy. Zostanie zbudowany system informacji
młodzieżowej, który będzie uwzględniał pomysły i potrzeby młodych warszawiaków.
W Urzędzie Miasta powołany zostanie Pełnomocnik Młodzieży pełniący rolę koordynatora Programu.
Jego zadaniem i osób kierujących projektami będzie utrzymywanie stałego kontaktu z warszawską
młodzieżą i dbałość o jej interesy w Urzędzie Miasta i dzielnicach.
W ramach Miejskich Informatorów Rodzinnych powstanie systematycznie aktualizowany Miejski
Informator Młodzieżowy. Będzie również rozwijana strona internetowa Młodzieżowej Rady m.st
Warszawy.
92
Cele szczegółowe do II celu strategicznego: Wzmocnienie uczestnictwa młodzieży w życiu miasta
II.1 Wzmocnienie samorządności uczniowskiej
Samorządy uczniowskie są pierwszym miejscem, w którym młodzież może zdobywać doświadczenia
w działaniach na rzecz najbliższego otoczenia. Rozwijanie kompetencji uczniów i nauczycieli w tym
obszarze, wybór właściwych form i działań będzie miało wpływ na kształtowanie postaw
obywatelskich, wzrost udziału w akcjach młodzieżowych oraz partycypację obywatelską. Wszystko
to będzie tworzyło kapitał społeczny miasta.
W ramach Programu będą promowane osiągnięcia szkół w rozwijaniu samorządności. Planowane jest
podjęcie działań informacyjnych i edukacyjnych oraz projektów zachęcających młodych ludzi
do większego udziału w życiu szkoły. Zorganizujemy wymianę dobrych praktyk. Nauczyciele
współpracujący z młodzieżą w tym zakresie otrzymają wsparcie merytoryczne w ramach doskonalenia
zawodowego. Szczególna rola zostanie przypisana dyrektorom szkół, od których zależy poziom
i jakość samorządności w szkole, nie tylko tej uczniowskiej, ale również nauczycielskiej i rodzicielskiej.
Będziemy rekomendować projekty organizacji pozarządowych ukierunkowane na wspieranie
samorządności uczniowskiej i rozwijanie wspólnot szkolnych.
II.2 Wzmocnienie samorządności młodzieży w ramach struktur samorządu
Utworzenie Młodzieżowych Rad Dzielnic i Młodzieżowej Rady m.st. Warszawy było bezpośrednią
odpowiedzią na wyrażaną przez młodzież potrzebę bycia wysłuchanym przez „odległe” do tej pory
władze samorządowe. Uczestnictwo w obradach struktur samorządowych bezpośrednio
współpracujących z Radą Miasta st. Warszawy oraz władzami Urzędu Miasta i Dzielnic daje młodym
ludziom możliwość wyrażenia swojej opinii na tematy najbardziej dla nich istotne, a pośrednio
zapewniają także udział w decyzjach dotyczących warszawskiej młodzieży.
Zadaniem Programu będzie budowa i wzmacnianie struktur samorządności młodzieżowej, w tym sieci
Młodzieżowych Rad Dzielnic oraz udzielenie im wsparcia w podejmowanych przez nie działaniach.
Będziemy nadal wspierać kontakty Młodzieżowej Rady Miasta z młodzieżowymi radami innych miast.
Chcemy też stworzyć możliwość wyrażania swojej opinii przez młodzież starszą, pełnoletnią
i zapewnić jej szerszy udział w konsultacjach społecznych. Dzięki temu młodzież będzie mogła
zwiększać poczucie sprawstwa. Wzrośnie jej potencjał oraz chęć do włączania się w kolejne
przedsięwzięcia organizowane na terenie jej dzielnicy i na rzecz jej najbliższego otoczenia.
W ramach realizacji powyższego celu samorząd zaoferuje wsparcie merytoryczne na rzecz
samorządności młodzieżowej w Warszawie, w tym doradztwo dla młodych, ale także dla osób
współpracujących z młodzieżą.
II.3 Tworzenie możliwości współdecydowania przez młodzież o sprawach miasta, w szczególności o ofercie kierowanej do młodych ludzi
Wzrostowi świadomości warszawiaków dotyczącej rozwoju miasta i dzielnic oraz lokalnych środowisk
będzie towarzyszyło współtworzenie przez młodzież oferty skierowanej bezpośrednio do tej grupy
93
odbiorców. Młodzież uzyska możliwość współdecydowania o ofercie tych instytucji, które kierują swoje
propozycje do uczniów, studentów czy młodych dorosłych. Kadra dzielnicowych domów kultury,
młodzieżowych domów kultury, bibliotek, ośrodków sportu, punktów poradnictwa czy młodzieżowych
placówek wychowawczych uzyska wsparcie metodyczne w zbieraniu opinii młodzieży i włączaniu
młodych w tworzenie propozycji programowych. To samo będzie dotyczyło projektów kierowanych
do młodzieży.
Młodzież szkolna będzie miała wpływ na zajęcia pozalekcyjne oraz realizowane w szkołach projekty
edukacyjne i profilaktyczne, które powinny także budować pozytywne relacje między uczniami
i uczniami z nauczycielami.
Uwzględnianie głosu młodych i docenianie ich starań wpłynie zarówno na integrację młodych
z najbliższą okolicą, jak i poczucie odpowiedzialności za miejską rzeczywistość.
Dla nauczycieli i innych osób, które zajmują się współpracą z młodzieżą, a także dla urzędników
miejskich będą organizowane szkolenia dotyczące wspierania partycypacji młodzieży.
II.4 Tworzenie mechanizmów wspierających inicjatywy młodzieżowe
Aktywizacja obywatelska młodzieży będzie miała wpływ na rozwój kapitału społecznego, rozumianego
m.in. jako poziom zaangażowania obywateli w sprawy publiczne. Mechanizmy wspierające inicjatywy
młodzieżowe przyczynią się do wzrostu uczestnictwa młodych ludzi w projektach społecznych,
promocji działań oraz zwiększenia poczucia sprawczości wśród młodzieży. W ramach Programu będą
stworzone instrumenty głównie finansowe i wspierające, skierowane także do nastolatków, które
umożliwią realizację oddolnych, nieformalnych inicjatyw i aktywności. Będą także promowane
istniejące już rozwiązania, takie jak Inicjatywa Lokalna. Szczególną uwagę poświeci się zapewnieniu
młodzieży odpowiedniego wsparcia metodycznego i merytorycznego, tak by realizowane projekty
miały także charakter edukacyjny.
Zorganizuje się też wsparcie dla osób pracujących z młodzieżą oraz będzie rozwijana współpraca
z instytucjami i placówkami, które wspierają młodych ludzi w ich działaniach. Wpłynie to na szeroki
rozwój i upowszechnienie się idei inicjatyw młodzieżowych.
II.5 Rozwijanie systemu wolontariatu młodzieżowego
Wolontariat to dla wielu młodych ludzi pierwsza możliwość zdobycia doświadczenia, przydatnego
w późniejszej pracy zawodowej, a także miejsce nawiązywania nowych kontaktów, nauki
i współdziałania oraz realizacji zainteresowań. Rozwijanie systemu wolontariatu szkolnego pozwoli na
promocję tej idei i dotarcie do szerokiego grona odbiorców, również młodszej młodzieży. Niepełnoletni
uczniowie często z różnych powodów takich jak nadmiar obowiązków szkolnych, deficyt wolnego
czasu, a przede wszystkim brak ofert skierowanych do tej grupy wiekowej, nie podejmują działań
wolontariackich.
W ramach Programu szkoły będą wspierane w organizowaniu działań wolontariackich. Będziemy
współpracować z organizacjami i instytucjami, które mają osiągnięcia w tej dziedzinie.
94
Żeby system wolontariatu mógł efektywnie funkcjonować zostanie stworzony portal internetowy z bazą
ofert wolontariackich, w tym dla młodzieży z niepełnosprawnością. Szkolny wolontariat rozwijany
będzie w ramach projektu wolontariatu miejskiego „Ochotnicy Warszawscy”. Szczególną uwagę
zwróci się także na promocję idei harcerstwa, jako swoistej formy wolontariatu młodzieżowego.
Rozwinięta zostanie współpraca z organizacjami harcerskimi na rzecz upowszechniania ruchu
harcerskiego wśród warszawskiej młodzieży.
6. MODUŁY I PROJEKTY PROGRAMU
W Programie wyodrębniono dwa moduły: 1. Poprawa jakości życia młodzieży w mieście oraz 2.
Wzmocnienie samorządności młodzieży. Odpowiadają one dwóm głównym celom Programu.
W każdym z modułów wskazano zestaw głównych projektów. Projekty te zostały ukierunkowane
na realizację szczegółowych celów Programu.
6.1. Projekty modułu I: Poprawa jakości życia młodzieży w mieście
Odnoszące się do celu I.1 Wsparcie młodzieży na ścieżce kariery zawodowej.
1. Projekt „Młodzi przedsiębiorczy”
Założenia:
Upowszechnianie i rozwijanie kompetencji kluczowych sprzyjających postawom
przedsiębiorczym (m.in. umiejętności uczenia się, sprawne komunikowanie się, efektywne
współdziałanie w zespole, rozwiązywanie problemów w sposób twórczy, sprawne
posługiwanie się technikami informacyjno-komunikacyjnymi)
Tworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju przedsiębiorczości wśród młodych
warszawiaków
Promowanie i zachęcanie do prowadzenia własnej działalności gospodarczej
Wspieranie młodych przedsiębiorców
Główne formy:
miejski inkubator przedsiębiorczości wspierający młodych w zakładaniu własnej działalności
gospodarczej
korzystanie z pomocy konsultantów Centrum Przedsiębiorczości Smolna w zakresie dotacji
unijnych przeznaczonych dla osób przedsiębiorczych
korzystanie z konsultacji Urzędu Pracy m.st. Warszawy dotyczących rozwiązań
ukierunkowanych na wsparcie przedsiębiorców w tworzeniu nowych miejsc pracy
korzystanie z instrumentów proponowanych w projektach programu rozwijania
przedsiębiorczości „Innowacyjna Warszawa 2020. Program wspierania przedsiębiorczości”
(m.in. usługi informacyjne, targi pracy i przedsiębiorczości, doradztwo i szkolenia dla osób
zakładających działalność gospodarczą w ramach projektów współfinansowanych ze środków
unijnych, seminaria i warsztaty, możliwość korzystania z ulg i dotacji, preferencje w najmie
lokali użytkowych, promocja dobrych praktyk)
95
rozwój przestrzeni wspierających przedsiębiorczość i kreatywność młodzieży
projekty i programy wspierające przedsiębiorczość i kreatywność młodzieży
wspieranie i promowanie różnych form przedsiębiorczości uczniów w szkole np. spółdzielni
uczniowskich czy sklepików szkolnych
konkurs grantowy dla młodych ludzi wspierający najlepszych w uruchomieniu przedsiębiorstw
miejskie programy promujące pracodawców zatrudniających młode osoby oraz udostępnienie
przestrzeni do pracy
realizacja innowacyjnych projektów wspierania przedsiębiorczości we współpracy
z organizacjami pozarządowymi i Urzędem Pracy w Warszawie
promowanie młodych wynalazców.
2. Projekt „Młodzi na ścieżce kariery”
Założenia:
Profesjonalne usługi poradnictwa w procesie wyboru ścieżki edukacyjnej i w planowaniu
kariery zawodowej
Poprawa atrakcyjności autoprezentacji młodych osób na rynku pracy
Wsparcie młodych pracowników rozpoczynających karierę zawodową z wykorzystaniem
ustawowych rozwiązań w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
Ułatwienie dostępności i podniesienie jakości usług doradztwa zawodowego
Główne formy:
elementy edukacji zawodowej na niższych szczeblach kształcenia, a dla młodzieży system
doradztwa zawodowego
rozwój systemu doradztwa zawodowego i wspierania edukacji zawodowej dla uczniów,
nauczycieli i doradców
konkurs dla organizacji pozarządowych na działania przygotowujące młodzież do wyboru
profilu klasy i kierunku studiów
wypracowanie efektywnych narzędzi wsparcia młodzieży w edukacji zawodowej
szkolenia i warsztaty dla nauczycieli z zakresu odkrywania talentów młodzieży i wspierania ich
w rozwoju
projekt stażowy dla młodzieży w miejskich jednostkach i urzędach
dialog i współpraca z firmami organizującymi ogólnopolskie konkursy stażowe, współpraca
w tworzeniu podobnych programów warszawskich
uruchomienie programu zatrudniania studentów przez Urząd Miasta
nagrody i konkursy nagradzające akademickie i społeczne zaangażowanie młodzieży
w sprawy Warszawy
badania nt. aktualnych potrzeb rynku pracy, promowanie wyników badań wśród studentów,
społeczności uczniowskiej
wsparcie wchodzenia młodzieży na rynek pracy m.in., współpraca z biurami karier
i pracodawcami.
96
Odnoszące się do celu I.2 Zintensyfikowanie działań w obszarze profilaktyki i edukacji zdrowotnej
młodzieży.
3. Projekt „Zdrowa młodzież”
Założenia:
Zwiększenie dostępu do informacji oraz pomocy z zakresu najczęściej występujących
zagrożeń i problemów zdrowotnych młodzieży
Działania informacyjno-edukacyjne podnoszące sprawczość w zakresie zdrowego stylu życia,
w tym tematyki nałogów i ryzykownych zachowań młodzieży skierowanych zarówno
do młodzieży jak i osób z nią pracujących
Wzmocnienie czynników chroniących przed zagrożeniami
Główne formy:
kompleksowa diagnoza rozpoznająca stopień i typy najczęściej występujących zaburzeń
i chorób psychicznych wśród warszawskiej młodzieży
kampania informacyjno-edukacyjna na temat szkodliwych skutków zażywania marihuany
kampania podejmująca temat dopalaczy oraz nadużywania przez młodzieży leków
kampania edukacyjno-informacyjna na temat szkodliwych efektów nadużywania przez
młodzież napojów energetycznych oraz e-papierosów
kampania edukacyjno-informacyjna na temat szkodliwych skutków nadużywania przez
młodzież napojów alkoholowych
programy doszkalające kadrę pedagogiczną i psychologiczną z zakresu uzależnień
behawioralnych
działania profilaktyczne w zakresie HIV/AIDS
poszerzenie oferty placówek z dostępem do bezpłatnej pomocy specjalistycznej dla młodych
uzależnionych oraz ich rodzin
szkolenia dla kadry pedagogicznej i psychologicznej z zakresu wykrywania oznak problemów
oraz szybkiego, rzetelnego i wrażliwego kierowania do specjalistów
współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie upowszechniania wśród młodzieży
zdrowego stylu życia i zdrowego żywienia
realizacja kampanii „Wiem co jem”
upowszechnienie skierowanych do młodzieży skutecznych, rekomendowanych projektów
profilaktycznych
upowszechnianie skierowanych do młodzieży projektów rekreacyjno-sportowych
wspieranie udziału młodzieży w miejskich programach i projektach mających na celu rozwój
zainteresowań i pozytywnych aktywności młodzieży
zwiększenie sprawstwa i odpowiedzialności młodzieży za swoje zdrowie.
poszerzenie wiedzy i umiejętności młodzieży w zakresie pierwszej pomocy.
97
Odnoszące się do celu I.3 Dostosowanie ofert edukacji, kultury, sportu i rekreacji do potrzeb
młodzieży i ograniczenie barier w dostępie do tych ofert.
4. Projekt „Edukacja przyjazna młodzieży”
Założenia:
Poszerzenie i zróżnicowanie projektów edukacyjnych w szkołach
Uatrakcyjnienie oferty zajęć szkolnych, pozalekcyjnych i pozaszkolnych
Wzmacnianie udziału uczniów w życiu szkoły
Otwarcie szkoły na działania uczniów i organizacji pozarządowych
Aktywny udział bibliotek we wspieraniu edukacji młodzieży oraz rozwoju jej zainteresowań
i aktywności
Główne formy:
rozwijanie w szkole kompetencji społecznych, uczniów i nauczycieli, także we współpracy
z ngo
wykorzystywanie w edukacji metod aktywizujących uczniów.
wspieranie procesu demokratyzacji szkoły, system konsultowania z uczniami imprez, akcji
i działań szkoły
wykorzystywanie w pracy z młodzieżą elementów edukacji regionalnej i środowiskowej, w tym
varsavianistycznej wspieranie cyfryzacji szkoły i procesu edukacji
wykorzystywanie nowoczesnych technik informacyjno – komunikacyjnych w rozwijaniu
aktywności, zainteresowań i kontaktów młodzieży (m.in. zajęcia on-line, uczenie się
na odległość, webinaria)
szkolenia dla nauczycieli w zakresie stosowania nowoczesnych technik informacyjno-
komunikacyjnych w procesie edukacji
badania ilościowe i jakościowe nt. edukacji młodzieży cudzoziemskiej w szkołach
i na uczelniach wyższych. Diagnoza jej potrzeb i problemów
edukacja globalna, międzykulturowa i wielokulturowa w warszawskich szkołach, kształtowanie
pozytywnych postaw wobec młodzieży cudzoziemskiej
edukacja obywatelska i samorządowa
organizowanie warsztatów dla młodzieży rozwijających kompetencje społeczne
przygotowanie merytoryczne nauczycieli do nauczania w środowisku międzykulturowym
badania ilościowe i jakościowe nt. edukacji młodzieży z niepełnosprawnościami w szkołach
i na uczelniach wyższych. Diagnoza ich potrzeb i problemów
porozumienia i dialog miasta z uczelniami w celu tworzenia wysokiej jakości oferty
edukacyjnej dla uczniów i studentów, w tym dla osób z różnego typu niepełnosprawnościami
otwarcie szkół na działania organizacji pozarządowych, MRD, MRW i aktywności młodzieży
współpraca bibliotek z organizacjami pozarządowymi we włączaniu młodzieży i dostosowaniu
oferty edukacyjnej, naukowej i kulturalnej do jej potrzeb i oczekiwań
98
system szkoleń dla osób współpracujących z młodzieżą rozwijających umiejętności pracy
z młodzieżą, m.in. w zakresie - edukacji obywatelskiej i animacji młodzieżowej oraz metody
projektów edukacyjnych
poszerzenie oferty edukacji pozaformalnej kierowanej do młodzieży w ramach „Warszawskiej
Karty Rodziny"
tworzenie lokalnych partnerstw na rzecz wspierania edukacji młodzieży z udziałem organizacji
pozarządowych
realizacja projektów młodzieżowych wspieranych przez organizacje pozarządowe
współpraca z organizacjami pozarządowymi w obszarze przygotowania do życia w rodzinie
szkolenia dla kadry pedagogicznej ze szkół, oraz kadr domów dziecka, i innych placówek
opiekuńczo – wychowawczych, ośrodków pomocy społecznej z zakresu przygotowania
młodzieży do życia w rodzinie
uruchamianie punktów poradnictwa młodzieżowego
określenie kryteriów szkoły „przyjaznej młodzieży”
konkurs dla szkół „Szkoła przyjazna młodzieży”.
5. Projekt „Rzecznictwo Praw Ucznia w warszawskich szkołach”
Założenia:
Opracowanie i wdrożenie systemu rzecznictwa praw ucznia w Warszawie
Podniesienie wiedzy i kompetencji w zakresie praw ucznia w warszawskich szkołach
Główne formy:
utworzenie systemu rzecznictwa praw ucznia obejmującego wymianę informacji na poziomie
szkoły, dzielnicy i miasta, w skład której wchodzić będzie młodzież
szkolenia dla uczniów i nauczycieli odpowiedzialnych za rzecznictwo praw ucznia w szkołach
scenariusze zajęć dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych nt. praw ucznia oraz
ich egzekwowania
broszura informacyjna nt. praw ucznia i systemu rzecznictwa w Warszawie.
6. Plan „SPORTowa Młodzież”
Plan „SPORTowa Młodzież” nie jest odrębnym projektem ale inicjatywą mającą na celu lepszą
koordynację i integrację działań skierowanych do młodzieży w ramach projektów i przedsięwzięć
realizowanych w ramach „Strategii rozwoju sportu w Warszawie do roku 2020”
Założenia:
Partycypacja młodzieży w tworzeniu ofert sportowych i rekreacyjnych; zapewnienie wpływu
młodzieży na adresowane do niej miejskie i dzielnicowe projekty realizowane w ramach
„Strategii rozwoju sportu w Warszawie do roku 2020”
Pełniejsze wykorzystanie miejskiej bazy sportowo rekreacyjnej w ofertach dla młodzieży
i zwiększenie jej dostępności dla młodzieży
Wprowadzanie do projektów realizowanych w ramach „Strategii rozwoju sportu w Warszawie
do roku 2020” ofert wykraczających poza tradycyjne dyscypliny sportowe, uwzględnianie m.in.
Sportów życia, sportów miejskich czy innych form aktywności ruchowej
99
Uwzględnienie młodzieży w badaniach diagnostycznych zaplanowanych w „Strategii rozwoju
sportu w Warszawie do roku 2020”
Włączenie młodzieży w proces ewaluacji „Strategii rozwoju sportu w Warszawie do roku 2020”
wspieranie zadań „Strategii rozwoju sportu w Warszawie do roku 2020” ukierunkowanych
na sport akademicki
Inspirowanie poprzez sport do działania na rzecz najbliższego otoczenia
Tworzenie warunków do międzypokoleniowych spotkań w sporcie
Sport na rzecz równych szans
Wzmacnianie tożsamości warszawskiej młodzieży poprzez sport
Główne formy:
promocja aktywności ruchowej w szkołach i poza szkołą
zapewnienie udziału młodzieży w Warszawskim programie rozwoju wychowania fizycznego
i sportu szkolnego
młodzieżowy wolontariat sportowy
włączenie animatorów sportu („streatworkerów sportowych” do pracy w trudnych
środowiskach społecznych młodzieży
poszerzenie oferty sportowej i rekreacyjnej kierowanej do młodzieży w ramach „Warszawskiej
Karty Rodziny"
poszerzenie oferty sportowo-rekreacyjnej, w tym sportów miejskich kierowanych do młodych
rodzin i młodzieży amatorsko uprawiającej sporty
wsparcie i promowanie osiągnięć młodych sportowców
badania nt. stanu zdrowia warszawskiej młodzieży
wspieranie realizacji planowanego w strategii monitoringu sprawności fizycznej młodzieży
otwarcie obiektów sportowych, sal, boisk, ośrodków sportu i rekreacji na aktywność i oddolne
inicjatywy młodych
amatorskie programy i turnieje sportów zespołowych i miejskich
Akademia Młodego Animatora Sportu – cykl spotkań informacyjno-edukacyjnych z udziałem
młodzieży
działania zmierzające do konsultowania z młodzieżą oferty sportowej i rekreacyjnej
w obiektach do tego przeznaczonych
podjęcie dyskusji nt. miejskiej oferty poradnictwa dietetycznego dla młodzieży
popularyzowanie dyscyplin sportowych poprzez spotkania i treningi z profesjonalistami
popularyzacja wśród młodzieży nowych dyscyplin i aktywności sportowych.
rozwijanie systemu zniżek dla młodzieży w miejskich ośrodkach sportu i rekreacji.
7. Projekt „Miejska Qltura Młodzieżowa”
Założenia:
Poszerzenie oferty kulturalnej kierowanej do młodzieży
Partycypacja młodzieży w tworzeniu ofert kulturalnych
100
Wsparcie i promocja młodzieżowych artystów
Tworzenie środowiska młodzieżowych artystów
Inspirowanie poprzez kulturę do działania na rzecz najbliższego otoczenia
Międzypokoleniowe spotkania w kulturze
Rozwój kreatywności młodzieży poprzez udział w działaniach twórczych
Wykorzystanie nowoczesnych technik informacyjno-komunikacyjnych w kulturze
Kultura na rzecz równych szans i kultura bez barier
Wzmacnianie tożsamości warszawskiej młodzieży
Główne formy:
Klub Działań Twórczych prowadzony przez samorząd młodzieżowy
Akademia Młodego Animatora Kultury
Młodzieżowy Wolontariat Kulturalny
Qulturalne Forum Młodzieżowe
prezentacje alternatywnej kultury młodzieżowej
Festiwal Młodzieżowej Sztuki Ulicy
warsztaty redakcyjne blogów młodzieżowych
młodzieżowe kampanie kulturalne
poszerzenie oferty kulturalnej kierowanej do młodzieży w ramach „Warszawskiej Karty
Rodziny"
poszerzenie oferty atrakcyjnych form życia kulturalnego miasta, np. „Noc Koncertów”
udostępnienie większej legalnej powierzchni na streetart
otwarte studia nagraniowe/miejsca do prób muzycznych/teatralnych
współtworzenie z młodzieżą oferty kulturalnej w dzielnicach
otwarcie domów kultury, instytucji kultury na aktywność i oddolne inicjatywy młodych
rozwijanie systemu zniżek dla młodzieży w miejskich instytucjach kultury.
Odnoszące się do celu I.4 Uwzględnianie potrzeb młodzieży w polityce mieszkaniowej miasta.
8. „Młodzież na swoim”
Założenia:
Ułatwienie dostępu do poradnictwa prawnego dotyczącego spraw lokalowych
Wzrost bezpieczeństwa młodzieży na rynku mieszkaniowym.
Uwzględnienie w tworzonej warszawskiej polityce lokalowej rozwiązań korzystnych dla
młodzieży kończącej studia w Warszawie i planującej związanie swojej kariery zawodowej
z m.st. Warszawą
Główne formy:
rozważenie organizacji konkursu dla najzdolniejszych studentów i doktorantów w Warszawie,
którym Urząd Miasta udostępni na preferencyjnych warunkach mieszkania
poprawa warunków mieszkaniowych w miejskich bursach i internatach
101
Zaplanowanie udziału młodych w programach TBS-ów i miejskim systemie przydziału
mieszkań miejskich budowanych na wynajem
akcja informacyjna dotycząca kwestii dopuszczalnych prawnie umów najmu; kwestie prawne
dotyczące zamiany mieszkań
promocja istniejących w mieście form poradnictwa prawnego, w tym poradnictwa prawnego
dla młodzieży wynajmującej mieszkania.
Odnoszące się do celu I.5 Wspieranie młodzieży zagrożonej wykluczeniem.
9. Projekt „Włączanie-integrowanie”
Założenia:
Kompleksowe wsparcie młodzieży zagrożonej wykluczeniem
Promowanie dobrych praktyk w zakresie wsparcia młodzieży zagrożonej wykluczeniem
Wzrost zaangażowania w kulturę, sport i działania społeczne młodzieży zagrożonej
wykluczeniem
Podnoszenie kompetencji młodzieży w zakresie umiejętności życiowych i społecznych,
współpracy i funkcjonowania w grupie rówieśniczej
Akcent na wzmacnianie czynników chroniących, unikanie naznaczania zagrożonej młodzieży
Wzmacnianie u młodzieży tożsamości warszawskiej
Główne formy:
badania ilościowe i jakościowe określające skalę zagrożenia wykluczeniem społecznym
i ekonomicznym młodzieży
tworzenie pozytywnych społeczności klasowych i szkolnych integrujących młodzież zagrożoną
wykluczeniem
poprawa skuteczności wyrównywania szans i przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym
w szkołach, do których chodzi młodzież
spójne projekty działań na rzecz młodzieży zagrożonej wykluczeniem
tworzenie lokalnych miejsc, gdzie młodzież będzie mogła spędzić bezpiecznie czas wolny
i rozwijać swoje zainteresowania
wdrażanie skutecznych, rekomendowanych projektów profilaktycznych dotyczących zagrożeń
związanych z uzależnieniami, przemocą i dyskryminacją
współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi w środowiskach młodzieżowych
zagrożonych wykluczeniem
projekty nakierowane na wsparcie w usamodzielnianiu się młodych osób, które mają
utrudniony start w dorosłość (w tym stypendia edukacyjne, programy mieszkaniowe,
przygotowanie zawodowe, wsparcie psychologiczne)
rozwijanie pedagogiki ulicy i animacji otwartych środowisk wychowawczych
opracowanie standardów streetworkinu młodzieżowego
opracowanie pilotażu warszawskiego projektu reintegracji młodzieży, która weszła w konflikt
z prawem
102
projekty ukierunkowane na motywowanie, przygotowywanie i wspieranie młodych osób
z rodzin wieloproblemowych w realizowaniu własnych przedsięwzięć kulturalnych
i społecznych
podnoszenie kompetencji młodzieży w zakresie umiejętności poszukiwania pomocy
w sytuacjach kryzysowych i egzekwowania swoich praw
system stypendialny dla aktywnej młodzieży ze środowisk zagrożonych wykluczeniem
doskonalenie dyrektorów szkół i wychowawców klas w zakresie pracy z młodzieżą.
Odnoszące się do celu I.6 Tworzenie rozwiązań uwzględniających potrzeby młodych rodzin.
10. Projekt „Stolica Młodych Rodzin”
Założenia:
Wsparcie młodych rodzin
Kompleksowa diagnoza sytuacji (problemów i potrzeb) młodych rodzin i młodych rodziców
w Warszawie.
Główne formy:
system diagnozowania sytuacji i potrzeb młodych rodzin uwzględniający zaangażowanie szkół
i uczelni wyższych oraz instytucji publicznych
program kompleksowego wsparcia młodych rodzin oraz osób planujących założenie rodziny
systemowe rozwiązania wspierające młodych rodziców w powrocie do edukacji
wspieranie młodych matek w powrocie do pracy i w rozwoju zawodowym
rozwijanie miejskiego projektu tworzenia nowych miejsc w żłobkach
rozwiązania kształtujące kompetencje wychowawcze młodych rodziców
wspieranie młodych rodziców w roli pierwszych nauczycieli swoich dzieci
wspieranie młodych ludzi w pełnieniami roli partnera oraz małżonka
pilotaż alternatywnych form dziennej opieki dla dzieci młodych rodziców (np. w klubikach
dziecięcych)
rozszerzenie oferty poradnictwa rodzinnego dla młodych rodzin.
Odnoszące się do celu I.7 Tworzenie miejskich przestrzeni publicznych przyjaznych dla młodzieży.
11. „Strefa młodzieży”
Założenia:
Zasada tworzenia przestrzeni przyjaznych dla wszystkich
Zorganizowanie sieci miejsc przyjaznych młodzieży
Partycypacja młodzieży w tworzeniu atrakcyjnych przestrzeni publicznych
Wzrost zaangażowania młodzieży w rozwój miasta
Główne formy:
równomierne tworzenie nowych miejsc publicznych w różnych dzielnicach Warszawy
sieć pomieszczeń/lokali/przestrzeni dedykowanych aktywnościom społecznym
i młodzieżowym oraz opracowanie jasnych procedur ich udostępniania
103
rzetelna i stała informacja dla młodzieży o dostępnych nieodpłatnie przestrzeniach
publicznych
tworzenie wielofunkcyjnych miejsc publicznych
ścieżki rowerowe i miejski system rowerów publicznych na terenie całego miasta
otwarcie dzielnicowych miejsc na współpracę z młodzieżą i kreowanie ich oferty w oparciu
o potrzeby młodzieży
tworzenie przestrzeni, które gromadzą, tworzą i upowszechniają informacje istotne dla
młodzieży
budowanie szkół o strukturze przestrzennej przyjaznej młodzieży i konsultowanie z nią planów
nowych szkół
procedury włączające młodzież w podejmowanie decyzji o zagospodarowaniu przestrzeni
miejskiej
cykl debat nt. młodzieżowego zagospodarowania przestrzeni
konkurs dla studentów na młodzieżowe zagospodarowanie wybranych miejsc przestrzeni
publicznej
konkurs grantowy dla młodzieży na tworzenie atrakcyjnych przestrzeni publicznych
standardy konsultacji społecznych interesujących młodzież i angażujących ją
współpraca z klubokawiarniami w celu włączenia w ich działalność programów
przeznaczonych także dla młodszej młodzieży, tworzenie miejsc rozrywki bez alkoholu dla
młodszej młodzieży
uwzględnienie potrzeb młodzieży w organizacji transportu miejskiego
dostosowanie miasta, otoczenia szkół i uczelni do ruchu rowerowego
sieć wi-fi oraz sieć rowerów na doładowania w miejskich parkach, skwerach i placach
utworzenie miejsc odpowiadających na potrzeby młodych mieszkańców miast
zachęcenie młodzieży do włączania się w działanie miejsc aktywności lokalnej
Odnoszące się do celu I.8 Poprawa bezpieczeństwa miejsc, w których przebywa młodzież.
12. „Bezpieczna młodzież”
Założenia:
Poprawa stanu i poziomu poczucia bezpieczeństwa młodzieży w mieście
Podnoszenie świadomości młodzieży w zakresie bezpieczeństwa
Podniesienie świadomości osób współpracujących z młodzieżą w zakresie bezpieczeństwa
młodzieży w szkole
Poprawa wizerunku służb mundurowych odpowiadających za bezpieczeństwo w mieście
w oczach młodzieży
Nawiązanie dialogu pomiędzy młodzieżą a służbami mundurowymi odpowiadającymi
za bezpieczeństwo w mieście
Główne formy:
rzetelna i stała informacja dla młodzieży, gdzie może znaleźć wsparcie w sprawach
związanych z zagrożeniem bezpieczeństwa
104
poprawa bezpieczeństwa miejsc wskazywanych przez młodzież jako mniej bezpieczne
poprawa bezpieczeństwa w środkach komunikacji (zwłaszcza wieczorem i nocą)
poprawa poczucia bezpieczeństwa młodzieży w szkołach i ich otoczeniu
stworzenie mapy miejsc, w których zagrożone jest bezpieczeństwo i udostępnienie jej
młodzieży oraz odpowiednim służbom
dzielnicowe debaty/warsztaty, zmierzające do wyjaśnienia celowości i motywów postępowania
służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo w mieście w stosunku do młodzieży
wprowadzanie do zajęć szkolnych wątków edukacji dla bezpieczeństwa, w tym edukacji
prawnej; organizowanie warsztatów na ten temat dla uczniów szkół gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych.
ogólnowarszawski i dzielnicowe konkursy „codziennej wiedzy prawnej” - „Mam prawo”.
kampania społeczna skierowana do młodzieży szkolnej zmieniająca wizerunek służb
miejskich odpowiedzialnych za bezpieczeństwo
szkolenia dla przedstawicieli Straży Miejskiej m.st. Warszawy dotyczące komunikowania się
z młodzieżą
bezpłatne dzielnicowe kursy samoobrony dla młodzieży
szkolenia dla kadry pedagogicznej z zakresu bezpieczeństwa w sieci uwzględniające: ochronę
danych osobowych młodzieży, obronę przed agresją w wirtualnym świecie (cyber bullying)
oraz zagrożenia związane z treściami pornograficznymi i przemocą seksualną
kampania informacyjno-edukacyjna nt. bezpieczeństwa w sieci
przyjazny i atrakcyjny dla młodzieży e-przewodnik o bezpieczeństwie w sieci
szkolenia i wsparcie dla nauczycieli z zakresu rozwiązywania problemów młodzieży,
rozwiązywania trudnych problemów wychowawczych itd.
szkolenia dla rodziców nt. prawo w szkole
badania ilościowe i jakościowe dotyczące skuteczności pomocy psychologiczno-
pedagogicznej w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych
doskonalenie pedagogów i psychologów szkolnych w zakresie rozwiązywania trudnych
problemów młodzieży
propagowanie procedur wzywania do szkół służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo
promowanie bezpiecznych i atrakcyjnych przestrzeni publicznych ułatwiających kontakty
wielopokoleniowe.
Odnoszące się do celu I.9 Stworzenie sprawnego miejskiego systemu informacji młodzieżowej.
13. „Miejski system informacji młodzieżowej”
Założenia:
Podniesienie poziomu doinformowania młodzieży poprzez skuteczne docieranie do młodzieży
z informacja miejską
105
Opracowanie nowych, dostosowanych do oczekiwań młodzieży kanałów informacyjnych
Udrożnienie dotychczasowo istniejących kanałów i ich promocja wśród młodzieży
Główne formy:
rzecznictwo młodzieży w ramach Programu
miejski profil na Facebooku z informacjami ważnymi dla młodzieży w wieku 12-19 lat
badanie jakościowe dotyczące potrzeb komunikacyjnych starszej młodzieży
powołanie Pełnomocnika Młodzieży w Urzędzie m.st. Warszawy
udostępnienie i upowszechnienie wśród młodzieży telefonicznego i mailowego kontaktu
z Pełnomocnikiem Młodzieży
upowszechnienie wśród młodzieży informacji o Centrum Komunikacji z Mieszkańcami
upowszechnianie informacji o wydarzeniach atrakcyjnych dla młodzieży
współpraca z warszawskimi uczelniami w celu usprawnienia polityki informacyjnej dla
studentów
standardy przepływu informacji między młodzieżą a młodzieżowymi radami dzielnic
system informacyjny umożliwiający dialog pomiędzy młodzieżą a urzędem docierający
do poziomu szkół
wydanie miejskiego informatora młodzieżowego
rozwijanie strony internetowej Młodzieżowej Rady m.st. Warszawy
stworzenie przestrzeni do wymiany dobrych praktyk w zakresie realizacji projektów i inicjatyw
młodzieżowych.
6.2. Projekty modułu II : Wzmocnienie uczestnictwa młodzieży w życiu miasta
Odnoszące się do celu II.1 Wzmocnienie samorządności uczniowskiej.
14. Projekt „Młodzież samorządna”
Założenia
Wzrost zaangażowania młodzieży w samorządność uczniowską
Podniesienie rangi samorządności uczniowskiej w szkole
Wzrost wiedzy nt. samorządów i samorządności uczniowskiej wśród uczniów i nauczycieli
Wsparcie samorządów uczniowskich w działaniach
Podniesienie rangi samorządności młodzieżowej w szkole
Wzrost zaangażowania młodzieży w życie szkoły
Wzmacnianie u młodzieży poczucia tożsamości lokalnej
Główne formy:
ogólnowarszawska kampania społeczno-informacyjna w szkołach nt. idei samorządów
uczniowskich
międzyszkolny konkurs wiedzy o samorządności
obowiązkowa lekcja warsztatowa w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych
nt. samorządności, SU, aktywności itd.
106
gra planszowa promująca ideę samorządności i SU
spotkania Warszawskiego Forum Oświatowego nt. samorządności, aktywności młodzieży
w szkole, dobrych praktyk w tym zakresie itd.
programy, projekty i scenariusze zajęć wspierające edukację obywatelską i samorządową
w szkołach
szkolenia dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, wzmacniające kompetencje
społeczne, w szczególności umiejętności zarządzania projektami i pracy metodą projektów
konkurs szkół najprężniej współpracujących z samorządem uczniowskim i wspierających
inicjatywy młodzieżowe
uwzględnianie rozwoju samorządności uczniowskiej w koncepcji rozwoju szkoły
przedstawianej przez kandydatów w konkursach na dyrektorów szkół
włączenie edukacji samorządowej i obywatelskiej do oceny szkoły przy tworzeniu rankingu
warszawskich szkół
dołożenie starań o włącznie rozmowy z samorządem uczniowskim w zakres kontroli szkoły
przeprowadzanej przez kuratorium oświaty
stworzenie punktu wspierania samorządów uczniowskich w ramach Warszawskiego Centrum
Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń
stworzenie rekomendacji oraz bazy dobrych praktyk i pomysłów dla SU
stworzenie pola do dialogu i wymiany doświadczeń między samorządami uczniowskimi
platforma informacyjna umożliwiająca wymianę dobrych praktyk między uczniami i opiekunami
samorządów
przygotowanie poradnika dla SU na temat roli i zadań samorządów wraz z praktycznymi
wskazówkami dotyczącymi działania
nagrody dla najprężniej działającego samorządu uczniowskiego w Warszawie w danym roku
szkolnym.
tworzenie pomostów współpracy i dialogu między samorządami uczniowskimi a radami
młodzieżowymi
badanie funkcjonowania samorządów uczniowskich w warszawskich szkołach gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych;
współpraca z organizacjami pozarządowymi we wspieraniu samorządów uczniowskich.
15. Projekt „Dobra kadra – sprawne samorządy”
Założenia:
Wsparcie osób współpracujących z młodzieżą
Sieciowanie osób i instytucji współpracujących z młodzieżą
Podniesienie rangi samorządności uczniowskiej w szkołach
Główne formy:
projekt edukacyjny wspierający opiekunów samorządów
stworzenie zaplecza metodycznego i merytorycznego dla opiekunów samorządów
zorganizowanie forum wymiany doświadczeń między opiekunami samorządów uczniowskich
warszawscy doradcy opiekunów samorządów uczniowskich
107
informator zawierający dobre praktyki współpracy szkoły z SU
materiały dydaktyczne dla szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych zawierające scenariusze
lekcji warsztatowych nt. samorządności, SU,
rekomendacje do zapisów w statutach szkół ułatwiających uczniom realizację inicjatyw
w ramach SU
sieć koordynatorów ds. samorządów uczniowskich
współpraca z interdyscyplinarną Komisją Dialogu Społecznego obejmująca swym działaniem
także samorządność uczniowską.
Odnoszące się do celu II.2 Wzmocnienie samorządności młodzieży w ramach struktur samorządu.
16.Projekt „Wspieramy Młodzieżowe Rady”
Założenia:
Stworzenie przyjaznego klimatu dla rozwoju samorządności młodzieżowej
Wsparcie MRD i MRW w działaniu
Podniesienie rangi samorządności młodzieżowej w mieście
Wzrost zaangażowania młodzieży w życie miasta
Wzmacnianie u młodzieży poczucia tożsamości warszawskiej
Główne formy:
działania zmierzające do powołania MRD w każdej dzielnicy Warszawy
działania zmierzające do sprawnej realizacji podstawowej funkcji MRD i MRW,
tj. konsultacyjno–doradczej
poradnik zawierający narzędzia i dobre praktyki, zbierania informacji od młodzieży oraz
zapewnienie możliwości konsultowania z nią pomysłów młodzieżowych radnych
działania zmierzające do zagwarantowania ciągłości pracy kolejnych kadencji MRD i MRW,
w tym organizowanie spotkań z byłymi radnymi
promocja idei i działań MRD i MRW wśród młodzieży oraz pracowników Urzędu m.st.
Warszawy
działania zmierzające do ułatwienia kontaktu młodzieży z MRD i MRW
udostępnianie na stronach miejskich aktualnych kontaktów do MRD i MRW
stworzenie pola do dialogu, wymiany informacji i współpracy między MRD i MRW
uzgodnienie relacji pomiędzy MRD a MRW
wspieranie działań MRD i MRW ukierunkowanych na poszerzenie listy podmiotów, z którymi
rady chcą współpracować
analiza statutów MRD i MRW. Opracowanie rekomendacji i propozycji zmian
usprawnienie mechanizmu finansowania działań młodzieżowych rad dzielnic, szkolenia
młodzieżowych radnych w zakresie edukacji ekonomicznej, w tym zarządzania budżetem
szkolenia młodzieżowych radnych w zakresie edukacji regionalnej, w tym varsavianistycznej
opracowanie standardu przygotowania planu działań MRD i MRW
108
organ opiniotwórczy przy Prezydencie m.st. Warszawy, który przewiduje w swym składzie
reprezentantów osób z niepełnosprawnościami i cudzoziemców
systemowe upowszechnianie informacji dotyczących działalności MRD i MRW, zajęcia
informacyjno-szkoleniowe dla kadr kierowniczych miasta i dzielnic na temat wspierania
młodzieżowych rad
promocja MRD i MRW na stronach miejskich
broszury dla nauczycieli ze scenariuszami zajęć nt. MRD i MRW, samorządności
w strukturach miasta oraz edukacji samorządowej i obywatelskiej
obowiązkowa lekcja w roku nt. MRD i MRW podczas godziny wychowawczej w szkołach
zapraszanie młodzieżowych radnych do szkół na zajęcia dotyczące samorządności
wspieranie i rozszerzanie współpracy rad z samorządami szkolnymi
promocja organów samorządności młodzieży w Warszawie
cykliczne spotkania młodzieży z Władzami Miasta
cykl szkoleń przygotowujących młodzieżowych radnych do pełnienie funkcji radnego
mechanizm włączania młodzieży do MRW z dzielnic, gdzie nie działają MRD.
17. Projekt „Rzecznicy zmian”
Założenia:
Wsparcie osób współpracujących z młodzieżą
Sieciowanie osób i instytucji współpracujących z młodzieżą
Podniesienie rangi samorządności młodzieżowej w mieście
Główne formy:
szkolenia dla doradców młodzieżowych rad dzielnic, nauczycieli i urzędników z zakresu
umiejętności współpracy z młodzieżą w tym m. in, włączania młodzieży w procesy decyzyjne,
komunikacji i współpracy w grupie
program edukacyjny dla opiekunów MRD i MRW
zaplecze metodyczne i merytoryczne dla opiekunów MRD I MRW
stworzenie płaszczyzny do wymiany doświadczeń między opiekunami/doradcami
młodzieżowych rad, w tym stworzenie i propagowanie webinariów, tutorialów online
warszawski doradca opiekunów i doradców MRD
wypracowanie dobrych praktyk współpracy doradcy i młodzieżowych radnych
scenariusz działań przygotowujący nowych młodzieżowych radnych do pełnienia swojej
funkcji
badanie sposobu przeprowadzania wyborów do młodzieżowych rad dzielnic
rekomendacje dla dzielnic dotyczące ordynacji wyborczej do młodzieżowych rad dzielnic
przeprowadzenie badania wśród młodzieżowych radnych nt. oczekiwań wobec
doradcy/opiekuna
organizacja konkursu /nagrody dla najlepszego opiekuna/doradcę młodzieżowych rad
promocja idei samorządności młodzieży wśród dyrektorów, nauczycieli i rodziców.
18. Projekt „Z urzędem na Ty”
109
Założenia:
Otwarcie Urzędu m.st. Warszawy oraz urzędów dzielnic na potrzeby i oczekiwania młodzieży
Zmniejszanie dystansu pomiędzy Urzędem Miasta a młodzieżą
Promocja Urzędu i stosowanych narzędzi i rozwiązań wśród młodzieży
Wzmacnianie u młodzieży poczucia tożsamości warszawskiej
Główne formy:
miejski system rzecznictwa młodzieżowego
powołanie Pełnomocnika ds. młodzieży
dni otwarte w biurach i urzędach miasta dla młodzieży ponadgimnazjalnej i studentów
programy i projekty wspierające edukację obywatelską i samorządową w szkołach
rozwijanie warszawskiego projektu „Nastolatek w samorządzie”
młodzieżowy przewodnik dotyczący funkcjonowania Urzędu Miasta
gra planszowa „AkTYwuj Warszawę”
cykliczne spotkania młodzieży z Władzami Urzędu Miasta
uruchomienie grantów dla organizacji pozarządowych na rzecznictwo związane z młodzieżą
wycieczki, ścieżki edukacyjne i gry dla młodzieży dotyczące edukacji varsawianistycznej.
Odnoszące się do celu II.3 Stworzenie możliwości współdecydowania przez młodzież o sprawach
miasta, w szczególności o ofercie kierowanej do młodych ludzi.
19. Projekt „Młodzież ma głos”
Założenia:
Partycypacja młodzieży w tworzeniu ofert kierowanych do młodych ludzi przez instytucje,
organizacje i projekty, zwłaszcza w dziedzinie kultury i sportu, oraz związanych
z zainteresowaniami młodzieży
Aktywny udział młodzieży w życiu szkoły
Promocja dobrych praktyk włączania młodzieży w podejmowanie decyzji
Główne formy:
młodzieżowe narzędzia konsultacyjne i partycypacyjne
konkursy dla młodzieży dotyczące innowacyjnych ofert kierowanych do młodych ludzi
standardy konsultowania z młodzieżą ofert, które są kierowana do młodych przez
młodzieżowe domy kultury i ośrodki sportu
organizowanie debat szkolnych i uczelnianych
organ uprawniający studentów do uczestnictwa w ramach struktur miejskich
dialog we wspólnotach szkolnych z udziałem młodzieży
wprowadzanie elementów budżetu partycypacyjnego w młodzieżowych domach kultury
szkolenia dla urzędników oraz pracowników miejskich instytucji zajmujących się sprawami
młodzieży nt. partycypacji młodzieży i konsultacji młodzieżowych
wymiana dobrych praktyk w zakresie włączania młodzieży w podejmowanie decyzji
o sprawach miasta, w szczególności o ofercie kierowanej do młodych ludzi
110
upowszechnienie dobrych praktyk w zakresie włączania młodzieży w decyzje ich dotyczące
oraz w zakresie promocji działań na rzecz młodzieży
Odnoszące się do celu II.4 Tworzenie mechanizmów wspierających inicjatywy młodzieżowe.
20. Projekt „Akcja – Reakcja – promowanie udziału młodzieży w inicjatywach społecznych
i lokalnych”
Założenia:
Rozwój aktywności obywatelskiej i społecznej młodzieży
Wsparcie liderów młodzieżowych
Wzmacnianie więzi młodzieży z lokalnymi środowiskami i z Warszawą
Inspirowanie do działania na rzecz najbliższego otoczenia, w tym szkoły
Aktywność na rzecz wyrównywania szans
Wzmacnianie u młodzieży poczucia tożsamości warszawskiej
Główne formy:
miejski konkurs grantowy dla młodzieży na najlepsze inicjatywy młodzieżowe
miejski konkursu grantowy dla samorządów uczniowskich i grup szkolnych na otwarte
inicjatywy młodzieżowe realizowane na terenie szkół
sieciowanie liderów młodzieżowych
wymiana dobrych praktyk wśród liderów młodzieżowych
pilotażowe uruchomienie inkubatora inicjatyw młodzieżowych
stworzenie systemu wsparcia liderów młodzieżowych
program szkoleniowy wzmacniający kompetencje społeczne młodych ludzi, przede wszystkim
umiejętności związane z samodzielnym prowadzeniem projektów
upowszechnianie informacji o istniejących projektach i programach umożliwiających
finansowe i merytoryczne wsparcie projektów młodzieżowych
wsparcie młodzieży realizującej własne inicjatywy
inicjatywy młodzieżowe w miejskim konkursie dla organizacji pozarządowych S3KTOR
stworzenie doradztwa młodzieżowego w zakresie aktywności społecznej, obywatelskiej
i realizacji projektów
system doradztwa wspierającego liderów w działalności społecznej na terenie szkoły
mechanizmy udostępniania przestrzeni placówek szkolnych i wychowawczych na inicjatywy
młodzieży, animatorów i organizacji pozarządowych
system doceniania aktywności młodzieży realizowanej w szkołach i w środowiskach
młodzieżowych
włączanie młodzieży w działania wynikające z miejskiego „Programu Wzmacnianie Wspólnoty
Lokalnej na lata 2015-2020”.
21. Projekt „Dorośli na rzecz młodzieży”
Założenia:
Wsparcie organizacji młodzieżowych działających na rzecz młodzieży
111
Systemowe wsparcie dla nauczycieli inicjujących i wspierających aktywność młodzieży
w szkole
Wsparcie animatorów społecznych i kulturalnych działających w środowiskach młodzieżowych
Tworzenie sieci współpracy instytucji i organizacji działających na rzecz młodzieży
Główne formy:
projekty rozwijające kompetencje i wiedzę osób pracujących z młodzieżą
system doradztwa dla nauczycieli inicjujących i wspierających aktywność młodzieży w szkole
przewodnik „Jak wspierać inicjatywy młodzieżowe”
przestrzeń do dialogu i wymiany doświadczeń dla organizacji pozarządowych i instytucji
miejskich współpracujących z młodzieżą
wprowadzenie wiedzy nt. organizacji pozarządowych do edukacji formalnej i pozaformalnej
interdyscyplinarna Komisja Dialogu Społecznego obejmująca swym działaniem ogół potrzeb
i aktywności młodzieży
system małych grantów wewnątrz instytucji i placówek miejskich umożliwiający finansowanie
działań młodzieżowych nieujętych wcześniej w budżecie
system motywacyjny dla nauczycieli i dyrektorów szkół zachęcający do wspierania aktywności
młodzieży szkolnej
konkurs dla szkół rozwijających działania społeczne młodzieży oraz aktywność obywatelską
promowanie przedsiębiorców działających na rzecz młodzieży
współpraca z sektorem nauki w zakresie wspierania młodzieży.
Odnoszące się do celu II.5 Rozwijanie systemu wolontariatu młodzieżowego.
22. Projekt „ Wolontariat młodzieżowy”
Założenia:
Promocja idei wolontariatu wśród młodzieży, także tej młodszej
Wzrost zaangażowania młodzieży w wolontariat
Realizacja projektu „Ochotnicy warszawscy”
Główne formy:
rozwój i wsparcie systemu wolontariatu szkolnego
kampania społeczna promująca wolontariat młodzieżowy i korzyści płynące z wolontariatu
baza zawierająca różnorodne oferty wolontariatu młodzieżowego w Warszawie
portal internetowy dotyczący wolontariatu w Warszawie
wolontariat niepełnoletniej młodzieży
wsparcie organizacji harcerskich w Warszawie
promocja idei harcerstwa wśród dzieci i młodzieży oraz grona pedagogicznego i rodziców
promocja dobrych praktyk związanych z organizacją wolontariatu młodzieżowego w kraju
i na świecie.
112
Strukturę programu ilustruje poniższa tabela. Ujęto w niej cele oraz moduły i projekty Programu.
Wskazano także na podmioty realizujące Program i współpracujące z nim.
Tab. 5. Struktura Programu
Lp. Nazwa projektu Cel Szczegółowy Podmioty odpowiedzialne za realizację Partner
MODUŁ IDziałania odnośnie do celów szczegółowych celu I – Poprawa jakości życia młodzieży w mieście
1. „Młodzi przedsiębiorczy”
I.1 Wsparcie młodzieży na ścieżce kariery zawodowej
Biuro Funduszy Europejskich i Rozwoju Gospodarczego (Centrum Przedsiębiorczości Smolna); Biuro Edukacji, Urząd Pracy
Biznes, ngo, Fundacja edukacyjna „Perspektywy”, przedsiębiorcy, uczelnie wyższe
2. „Młodzi na ścieżce kariery”
Biuro Edukacji; dzielnice, Biuro Funduszy Europejskich i Rozwoju Gospodarczego, Urząd Pracy
Ngo, Fundacja edukacyjna „Perspektywy”, przedsiębiorcy uczelnie wyższe, szkoły
3. „Zdrowa młodzież” I.2 Zintensyfikowanie działań w obszarze profilaktyki i edukacji zdrowotnej młodzieży.
Biuro Polityki Zdrowotnej, Biuro Pomocy i Projektów Społecznych, Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Edukacji
Ngo, podmioty lecznicze, uczelnie wyższe
4. „Edukacja przyjazna młodzieży”
I.3 Dostosowanie ofert edukacji, kultury, sportu i rekreacji do potrzeb młodzieży i ograniczenie barier w dostępie do tych ofert.
Biuro Edukacji; dzielnice
Szkoły, WCIES, uczelnie wyższe
5. „Rzecznictwo Praw Ucznia w warszawskich szkołach”
Biuro Edukacji; dzielnice; Centrum Komunikacji Społecznej
6. Plan „SPORTowa Młodzież” Biuro Sportu i Rekreacji;
dzielnice, Biuro EdukacjiNgo, OSiR, uczelnie wyższe
7. „Miejska Qltura Młodzieżowa”
Biuro Kultury; dzielnice; Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Edukacji
SCEK, szkoły artystyczne, wyższe uczelnie artystyczne
8. „Młodzież na swoim” I.4 Uwzględnianie potrzeb młodzieży w polityce mieszkaniowej miasta
Biuro Polityki Lokalowej; Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Edukacji
Uczelnie wyższe, Fundacja Uniwersyteckich poradni prawnych, partnerzy biznesowi, ngo
9. „Włączanie-integrowanie”
I.5. Wspieranie młodzieży zagrożonej wykluczeniem
Biuro Pomocy i Projektów Społecznych; Biuro Edukacji Ngo, uczelnie wyższe
10. „Stolica Młodych Rodzin”
I.6. Tworzenie rozwiązań uwzględniających potrzeby młodych rodzin
Biuro Pomocy i Projektów Społecznych Ngo, uczelnie wyższe
11. „Strefa młodzieży” I.7. Tworzenie miejskich przestrzeni publicznych przyjaznych dla młodzieży
Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego; Centrum Komunikacji Społecznej; dzielnice
Ngo, pracownie architektoniczne, biznes, uczelnie wyższe
12. „Bezpieczna młodzież” I.8. Poprawa
bezpieczeństwa w miejscach, w których przebywa młodzież
Biuro Bezpieczeństwa Zarządzania Kryzysowego; Centrum Komunikacji Społecznej; Biuro Edukacji:Dzielnice
Straż Miejska m.st. Warszawy; Policja
13. „Miejski system informacji młodzieżowej”
I.9. Stworzenie sprawnego miejskiego systemu informacji młodzieżowej.
Centrum Komunikacji Społecznej; dzielnice, Biuro Edukacji
Ngo, Eurodesk
MODUŁ II
113
Lp. Nazwa projektu Cel Szczegółowy Podmioty odpowiedzialne za realizację Partner
Działania odnośnie do celów szczegółowych celu II – Wzmocnienie uczestnictwa młodzieży w życiu miasta14. „Młodzież
samorządna” II.1 Wzmocnienie samorządności uczniowskiej.
Biuro Edukacji; dzielnice; Centrum Komunikacji Społecznej Ngo, WCIES, szkoły; EDSM
uczelnie wyższe15. „Dobra kadra - sprawne działanie”
Biuro Edukacji; Centrum Komunikacji Społecznej
16. „Wspieramy Młodzieżowe Rady”
II.2. Wzmocnienie samorządności młodzieży w ramach struktur samorządu
Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Rady m.st. Warszawy; Biuro Edukacji; dzielnice
Ngo, WCIES, szkoły, uczelnie wyższe, EDSM
17. „Rzecznicy zmian” Centrum Komunikacji Społecznej; Biuro Edukacji; Biuro Rady m.st. Warszawy; dzielnic
18. „Z urzędem na Ty” Centrum Komunikacji Społecznej; Biuro Administracji i Spraw Obywatelskich; Biuro Edukacji; dzielnice
19. „Młodzież ma głos” II.3. Tworzenie możliwości współdecydowania przez młodzież o sprawach miasta, w szczególności o ofercie kierowanej do młodych ludzi.
Centrum Komunikacji Społecznej; Biura Urzędu m.st. Warszaw, dzielnice i jednostki im podległe
Ngo, biblioteki, domy kultury, młodzieżowe domy kultury, OSIRy
20. „Akcja – Reakcja – promowanie udziału młodzieży w inicjatywach społecznych i lokalnych”
II.4 Tworzenie mechanizmów wspierających inicjatywy młodzieżowe
Centrum Komunikacji Społecznej; Biuro Edukacji;dzielnice Ngo, WCIES, uczelnie wyższe
21. „Dorośli na rzecz młodzieży”
Centrum Komunikacji Społecznej; Biuro Edukacji; dzielnice
22. „Wolontariat Młodzieżowy”
II.5 Rozwijanie systemu wolontariatu młodzieżowego
Centrum Komunikacji Społecznej; Biuro Edukacji; dzielnice
Ngo; biznes, szkoły, WCIES, uczelnie wyższe
114
7. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM
7.1. Struktura Programu oraz struktura zarządzania i wdrażania Programu
Ryc. 11. Struktura Programu Młoda Warszawa
Koordynator Programu
MODUŁ I.Poprawa jakości życia młodzieży w mieście
Koordynator Modułu I.
MODUŁ II.Wzmocnienie uczestnictwa młodzieży
w życiu miastaKoordynator Modułu II.
ProjektyKierownicy projektów
ProjektyKierownicy projektów
Działania Działania
Źródło: Opracowanie własne
Struktura Programu wynika z celów Programu. Na tej podstawie wyodrębniono dwa moduły:
Moduł I. Poprawa jakości życia młodzieży w mieście
Moduł II. Wzmocnienie uczestnictwa młodzieży w życiu miasta
Każdy moduł prowadzony będzie przez koordynatora modułu, który odpowiadać będzie
za koordynację projektów w ramach modułu. Każdy koordynator modułu będzie koordynował pracę
kierowników projektów odpowiedzialnych za realizację projektów.
Program Młoda Warszawa ma charakter interdyscyplinarny i wielosektorowy (współpraca sektora
publicznego, pozarządowego, prywatnego i sektora nauki). W związku z tym niezbędne jest
utworzenie wielopoziomowej struktury zarządzania, która będzie odpowiedzialna za jego wdrażanie
i współpracę z wieloma partnerami. Tworząc tę strukturę staraliśmy się wziąć pod uwagę postulaty
młodzieży, organizacji działających na rzecz młodzieży oraz osób uczestniczących w Zespole
przygotowującym Program. Tym samym zostało zachowane jedno z głównych założeń polityki
młodzieżowej Warszawy, tj. przestrzeganie zasad podmiotowości i partycypacji młodzieży.
Przygotowanie i realizacja Programu Młoda Warszawa wymaga wyznaczenia Koordynatora Programu
(polityki młodzieżowej), który będzie ściśle współpracował w zakresie programowym
i organizacyjnym z Zespołem Programowym oraz pozostałymi podmiotami i strukturami
odpowiedzialnymi za realizację i zarządzanie programem.
W skład struktury zarządzania Programem Młoda Warszawa wejdą następujące podmioty:
Prezydent m.st. Warszawy
Pełnomocnik Młodzieży pełniący funkcję Koordynatora Programu
Koordynatorzy modułów
Kierownicy projektów
Zespół Programowy
Doradcy ds. młodzieży w dzielnicach
Młodzieżowa Rada Warszawy
115
Opiekun Młodzieżowej Rady Warszawy (powołany uchwałą Rady m.st. Warszawy
nr XXXIII/792/2012)
Młodzieżowa Rada Dzielnicy.
Prezydent m.st. WarszawyPrezydent powołuje zarządzeniem Koordynatora Programu i Zespół Programowy. W proces
wyłaniania tych podmiotów włączona będzie także młodzież (zgłoszenie kandydatów, opiniowanie
kandydatur). Zasady działania Zespołu Programowego zostaną określone w regulaminie
organizacyjnym, nadanym Zarządzeniem Prezydenta m.st. Warszawy.
Prezydent realizuje Program Młoda Warszawa za pośrednictwem Pełnomocnika Młodzieży, Zespołu
Programowego oraz Urzędu m.st. Warszawy i Urzędów Dzielnic.
Zespół Programowy Zespół Programowy jest powoływany zarządzeniem Prezydenta m.st. Warszawy. Jego celem jest
realizacja polityki młodzieżowej zapisanej w Programie i realizacja metodą projektową wynikających
z niej przedsięwzięć.
W skład Zespołu wejdą m.in.:
- Przedstawiciele Biur Urzędu m.st. Warszawy posiadający predyspozycje do pracy z młodzieżą
oraz wiedzę z obszaru tematyki młodzieżowej i rozeznanie w działaniach danego biura
dotyczących grupy wiekowej 13-26 lat. Zarazem będą to osoby pełniące funkcje ekspertów
tematycznych
- Pełnomocnik Młodzieży pełniący funkcję Koordynatora Programu
- Koordynatorzy modułów
- Kierownicy głównych projektów,
a także przedstawiciele:
- młodzieży (stałymi członkami Zespołu będą przedstawiciele Młodzieżowej Rady m.st. Warszawy,
organizacji zrzeszających młodzież i działających na rzecz młodzieży, studenci)
- organizacji przedsiębiorców współpracujących ze szkołami i uczelniami
- urzędów dzielnic i uczelni.
Do zadań Zespołu Programowego należy ustalanie priorytetów Programu, a także współpraca
z głównymi partnerami i podejmowanie decyzji z uwzględnieniem głosu młodzieży, jak również
monitorowanie efektów Programu. Zespół zatwierdza przedstawiane do realizacji projekty i ocenia ich
efekty. Odpowiada także za przedstawianie Prezydentowi m.st. Warszawy propozycji rozwiązań
w strategicznych sprawach związanych z realizacją Programu. Do jego zadań należy wspieranie
Koordynatora Programu i dbanie o realizację zasad określonej w Programie polityki młodzieżowej
m.st. Warszawy. Istotną rolę w Zespole Programowym odgrywać będzie młodzież. Zadaniem
przedstawicieli Biur będzie zatem partnerskie włączenie jej w proces podejmowania decyzji, a także
promowanie dialogu z młodzieżą w swoich obszarach działania. Organizacja pracy Zespołu
116
Programowego powinna zapewniać młodzieży możliwość wypowiadania się oraz udział w dyskusjach
i w decyzjach.
Przedstawiciele młodzieży pełnić będą ponadto funkcję doradczą i opiniotwórczą. Do zadań Zespołu
Programowego należy także promocja Programu w środowiskach.
Wdrażanie i monitorowanie Programu Młoda Warszawa, jego projektów oraz innych działań będzie
wymagało utworzenia w ramach Zespołu Programowego podzespołów tematycznych związanych
z Modułami Programu. W ramach dwóch modułów Programu powołani zostaną kierownicy projektów.
W Zespole Programowym mogą uczestniczyć w roli obserwatorów – zaproszeni goście, m.in. liderzy
młodzieżowi, młodzieżowi radni, przedstawiciele samorządów studenckich, przedstawiciele
interdyscyplinarnej Komisji Dialogu Społecznego obejmującej swym działaniem ogół potrzeb
i aktywności młodzieży, radni.
Kluczowymi zadaniami Zespołu Programowego będą: tworzenie płaszczyzny do dialogu między
podmiotami i instytucjami realizującymi politykę młodzieżową, inicjowanie nowych rozwiązań, jak
również wnioskowanie w sprawach dotyczących zapewnienia organizacyjnych, kadrowych
i finansowych możliwości realizacji Programu, a także współpraca ze wszystkimi jednostkami
i podmiotami istotnymi dla realizacji celów i złożeń Programu.
Pełnomocnik Młodzieży pełniący funkcję Koordynatora Programu powoływany przez Prezydenta
m.st. Warszawy pełni rolę przewodniczącego Zespołu Programowego. Odpowiedzialny jest
za reprezentowanie głosu młodzieży Władzom Miasta, organizację pracy Zespołu Programowego oraz
wdrażanie Programu Młoda Warszawa. Odpowiada za tworzenie przestrzeni do dialogu między
podmiotami realizującymi Program oraz podmiotami realizującymi działania na rzecz młodzieży
w Warszawie. Prowadzi monitoring działalności z zakresu polityki młodzieżowej w Warszawie.
Nadzoruje miejski system informacji młodzieżowej oraz ściśle współpracuje z Koordynatorami
Modułów Programu. Pełni funkcję zarówno lobbującego za młodzieżą, jak i kierownika Programu
tj. odpowiada za stworzenie efektywnych zasad komunikacji i współpracy w projektach i na poziomie
samego Programu.
Dodatkowo Pełnomocnik wspiera tworzenie systemu rzecznictwa młodzieżowego w mieście.
Odpowiada za współpracę z biurami i dzielnicami oraz młodzieżą w zakresie rzecznictwa i praw
ucznia. Wspiera młodzież w kontaktach z Urzędem Miasta i Urzędami Dzielnic. Interweniuje
w sytuacjach problemowych, promuje w mieście współpracę z młodzieżą. Przedstawia Prezydentowi
problemy i postulaty młodzieży. Istotne jest także, by Koordynator miał stały, bezpośredni kontakt
z młodzieżą, dzięki czemu będzie miał rzetelne informacje nt. problemów i oczekiwań młodzieży,
z którymi może udać się bezpośrednio do Prezydenta m.st. Warszawy.
Pełnomocnik może zlecić wykonanie części swoich zadań innym podmiotom uczestniczącym
w pracach Zespołu Programowego.
Pełnomocnik we współpracy z Zespołem Programowym przygotowuje roczny raport z realizacji
Programu i przedstawia go Prezydentowi.
117
Kierownik projektu – kierownikami projektów będą delegowani pracownicy Biur lub dzielnic (pilotaże
w dzielnicach) albo liderzy wydelegowani przez współpracujące z Programem organizacje. Kierownik
projektu odpowiada za inicjowanie, przygotowanie, wdrażanie i monitorowanie projektu. Uczestniczy
w organizacji zespołu projektowego. Przedstawia przygotowany projekt do akceptacji Zespołu
Programowego. W ramach projektu współpracuje z wybranymi Biurami dzielnicami oraz innymi
podmiotami.
Doradca ds. młodzieży w dzielnicach – osoba pełniąca funkcję doradcy bądź opiekuna
młodzieżowej rady, a w przypadku dzielnic, gdzie MRD nie funkcjonuje - niezależna funkcja. Powoływany jest decyzją burmistrza lub zarządu dzielnicy. Odpowiada za zgodność działań dzielnicy
na rzecz młodzieży z Programem Młoda Warszawa. Ma rozeznanie w projektach skierowanych
do młodzieży w dzielnicy. Monitoruje i odpowiada za otwarcie dzielnicowych miejsc na współpracę
z młodzieżą i kreowanie ich oferty w oparciu o potrzeby młodzieży (charakter miejsc umożliwiających
rozwój osobisty, realizację pasji, aktywności obywatelskiej, ale także dialogu międzypokoleniowego).
Tworzy dzielnicową sieć współpracy na rzecz młodzieży, organizuje dzielnicowe przestrzenie, które
gromadzą, tworzą i upowszechniają informacje istotne dla młodzieży (powinny gromadzić
i udostępniać wiedzę ze wszystkich obszarów tematycznych ujętych w Programie, a także udzielać
informacji m.in. na temat: samorządu, urzędu, projektów młodzieżowych, rynku mieszkaniowego,
doradztwa pracy). Przedstawiciel młodzieży w dzielnicach ściśle współpracuje z Młodzieżową Radą
Dzielnicy (która opiniować będzie wszelkie zmiany), młodzieżą niezrzeszoną i pełnomocnikiem
Młodzieży.
Młodzieżowa Rada m.st. WarszawyOrgan powoływany uchwałą Rady m.st. Warszawy. Pełni rolę doradczą i konsultacyjną. Współpracuje
z Koordynatorem Programu i Zespołem Programowym. Konsultuje proponowane rozwiązania, ocenia
realizację przedsięwzięć. MRW angażuje się w realizację Programu. Przedstawiciele MRW wchodzą
w skład Zespołu Programowego. Ponad to MRW jest reprezentacją warszawskiej młodzieży szkolnej,
zbiera i interpretuje opinie młodzieży dotyczące ważnych dla Programu zagadnień, bierze udział
w ewaluacji i monitoringu Programu. Inicjuje kontakt z Pełnomocnikiem i Zespołem Programowym,
gdy zajdzie taka potrzeba.
Młodzieżowa Rada Dzielnicy
Organ powoływany uchwałą Rady Dzielnicy. Pełni rolę doradczą i konsultacyjną. Współpracuje
z Dzielnicowym Koordynatorem Programu doradzając, konsultując i oceniając realizację
podejmowanych w dzielnicy przedsięwzięć na rzecz młodzieży. Ściśle współpracuje z Dzielnicowym
Koordynatorem polityki młodzieżowej. MRD współpracuje z różnymi podmiotami, które włączą się
w realizację Programu Młoda Warszawa na terenie danej dzielnicy. MRD jest reprezentacją młodzieży
szkolnej z danej dzielnicy, zbiera i interpretuje opinie młodzieży dotyczące ważnych dla Programu
zagadnień, uczestniczy też w monitoringu i ewaluacji Programu.
118
Poniższy graf przedstawia strukturę zarządzania Programem Młoda Warszawa.
Ryc. 12 Struktura zarządzania Programem Młoda Warszawa
Źródło: Opracowanie własne
Zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym Urzędu m.st. Warszawy zadania o charakterze
interdyscyplinarnym (obejmujące swoim zakresem zadania więcej niż jednego biura) oraz
komunikacja społeczna należą do kompetencji Centrum Komunikacji Społecznej, dlatego będzie ono
odpowiedzialne za realizację Programu.
Wiodącym realizatorem Programu będzie samorząd (biura i dzielnice urzędu m.st. Warszawy) przy
udziale przedstawicieli młodzieży, miejskich instytucji, instytucji publicznych prowadzonych przez inne
podmioty, organizacji pozarządowych, uczelni, przedsiębiorców.
Sieć współpracy
Instytucjami i organizacjami współpracującymi przy realizacji i wdrażaniu Programu Młoda Warszawa
będą między innymi:
1. Urząd m.st. Warszawy (między innymi: Biuro Edukacji, Biuro Kultury, Biuro Sportu i Rekreacji,
Biuro Pomocy i Projektów Społecznych, Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego,
Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego, Biuro Funduszy Europejskich i Rozwoju
Gospodarczego, Biuro Ochrony Środowiska, Lasy Miejskie - Warszawa, Biuro Polityki
Zdrowotnej, Biuro Polityki Lokalowej i Rewitalizacji, Urząd Pracy w Warszawie)
2. Urzędy dzielnic
3. Straż Miejska m.st. Warszawy
4. Policja
5. Instytucje kultury, ośrodki sportu i rekreacji
6. Placówki wychowania pozaszkolnego
7. Szkoły (nauczyciele, dyrektorzy, samorządy uczniowskie i rady rodziców)
119
8. Organizacje pozarządowe, w tym interdyscyplinarna Komisja Dialogu Społecznego
obejmująca swym działaniem ogół potrzeb i aktywności młodzieży
9. Wyższe uczelnie, w tym samorządy i organizacje studenckie
10. Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń
11. Młodzieżowe Rady Dzielnic i Młodzieżowa Rada m.st. Warszawy
12. Kluby sportowe
13. Przedstawiciele biznesu
14. Wybrane wojewódzkie i rządowe instytucje publiczne (np. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Instytut
Badań Edukacyjnych, Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego, gminy aglomeracji
warszawskiej sąsiadujące ze stolicą zainteresowane metropolitalną współpracą w sprawach
młodzieży).
Wdrażanie Programu opierać się będzie na pracy zespołów projektowych z wykorzystaniem metody
projektowej.
Realizacja Programu odbywać się będzie zgodnie z przyjętym harmonogramem. Zespół Programowy
wraz z pozostałymi podmiotami i instytucjami zaangażowanymi w realizację Programu i projekty
pilotażowe będzie współpracował z Centrum Komunikacji Społecznej w organizowaniu konsultacji
społecznych i eksperckich.
7.2. Finansowanie
Środki finansowe na realizację Programu Młoda Warszawa zostaną zabezpieczone przede wszystkim
w budżecie Centrum Komunikacji Społecznej a także Biura Edukacji, Biura Kultury, Biura Sportu
i Rekreacji i Biura Pomocy i Projektów Społecznych oraz w budżetach dzielnicowych. Począwszy
od roku 2016, w budżecie CKS zostaną zabezpieczone środki na obsługę Programu. Niektóre zadania
Programu będą realizowane w ramach otwartych konkursów ofert dla organizacji pozarządowych
i podmiotów, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z 2014 r.
poz.1118 z późn. zm.) o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, i finansowane zgodnie
z zasadami współpracy finansowej z ngo. Przewiduje się finansowanie niektórych zadań Programu
z innych środków niż budżet miasta (np. środki unijne, resortowe programy edukacyjne, środki
sponsorów).
Podstawowe źródła finansowania Programu Młoda Warszawa to:
budżet m.st. Warszawy w ramach limitów rocznych planów budżetowych biur i urzędów
dzielnic;
środki finansowe z funduszy unijnych pozyskiwane zarówno przez jednostki organizacyjne
Miasta jak i organizacje pozarządowe realizujące projekty społeczne w partnerstwie
z Miastem;
środki finansowe innych podmiotów współpracujących z Miastem w zakresie planowania
i realizacji celów Programu Młoda Warszawa.
120
7.3. Harmonogram
W ramach pięcioletniego Programu zaplanowano pięć strategicznych etapów jego realizacji:
Etap I (I poł. 2016) - uruchamianie Programu
Etap II (II poł. 2016-2017) – wprowadzanie rozwiązań systemowych
Etap III (2018) – ewaluacja śródokresowa i aktualizacja Programu
Etap IV (2019) – Miasto dla młodych, poprawa jakości życia młodzieży
Etap V (2020) – ewaluacja Programu i przygotowanie projektu nowego programu dotyczącego
młodzieży w Warszawie.
Etap I - uruchomienie Programu I poł. 2016 roku
Powołanie podmiotów odpowiedzialnych za koordynację i realizację działań Programu Młoda
Warszawa (PMW). Uruchomienie kanału informacji i komunikacji dla młodych (Fanpage
na Facebooku) oraz przygotowanie związanych z tym etapem projektów.
Rozpowszechnienie informacji o PMW m.in. przez opublikowanie wersji papierowej
i internetowej oraz zorganizowanie spotkań z młodzieżą, akcji promocyjnej w szkołach
i w przestrzeni publicznej miasta, a także spotkań z dyrektorami biur, burmistrzami dzielnic,
komisjami dialogu społecznego, organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz
młodzieży, przedstawicielami uczelni itp.
Powołanie Pełnomocnika Młodzieży
Powołanie Koordynatorów Modułów
Powołanie Zespołu Programowego
Przygotowanie i rozpoczęcie realizacji projektów, m.in.:
o „Edukacja przyjazna młodzieży” (I.3)
o „Rzecznictwo Praw Ucznia w warszawskich szkołach” (I.3)
o „Miejski system informacji młodzieżowej” (I.9)
o „Wspieramy Młodzieżowe Rady” (II.2)
o „Akcja – Reakcja – promowanie udziału młodzieży w inicjatywach społecznych
i lokalnych” (II.4)
o „Wolontariat młodzieżowy” (II.5).
Skoordynowanie Programu z innymi operacyjnymi miejskimi programami, uzgodnienia
z koordynatorami tych programów dotyczące współpracy.
Uwzględnienie sytuacji i problemów młodzieży w diagnozie nowelizowanej Strategii Rozwoju.
Warszawa 2030
Bieżący monitoring wdrażania PMW.
Etap II – wprowadzanie rozwiązań systemowych w latach 2016-2017
W tym czasie zostanie uruchomiony zestaw projektów, w ramach których powstaną pilotażowe
rozwiązania ukierunkowane na podnoszenie jakości życia młodzieży we wskazanych obszarach
121
i stworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa młodych w życiu miasta. Przewidziane jest też
poszerzenie diagnozy w wybranych obszarach programu, w tym diagnozy partycypacji młodzieży
w decyzjach dotyczących społecznego rozwoju Miasta.
II poł. 2016 rokuW tym roku planowane jest powołanie podmiotów uwzględnionych w strukturze zarządzania PMW,
a także włączanie do współpracy dzielnic i partnerów pozarządowych.
Planuje się uruchomienie kolejnego zestawu projektów, m.in.:
Powołanie Doradców ds. młodzieży w dzielnicach. Powołanie interdyscyplinarnej Komisji Dialogu Społecznego obejmującej swym działaniem
ogół potrzeb i aktywności młodzieży.
Kontynuacja projektów rozpoczętych w roku poprzednim.
Rozpoczęcie realizacji następujących projektów:
o „Młodzi na ścieżce kariery” (I.1)
o Plan „SPORTowa Młodzież” (I.3)
o „Miejska Qltura Młodzieżowa” (I.3)
o „Bezpieczna młodzież” (I.8)
o „Młodzież samorządna” (II.1)
o „Dobra kadra - sprawne samorządy” (II.1)
o „Z urzędem na Ty” (II.2)
o „Młodzież ma głos” (II.3).
Uwzględnienie młodzieży w projekcie nowelizowanej Strategii Rozwoju. Warszawa 2030.
Bieżący monitoring wdrażania PMW, przygotowanie i upublicznienie rocznego raportu
z monitoringu za 2016 r.
Jeśli w 2016 Warszawa przyjmie dokumenty określające ramy współpracy metropolitalnej
(np. Program Rozwoju Obszaru Metropolitalnego „PROM”), w niektórych obszarach mogą być też
podejmowane działania ukierunkowane na współpracę w sprawach młodzieży w ramach aglomeracji
warszawskiej czy Warszawskiego Obszaru Metropolitalnego.
Rok 2017W tym roku będą rozpoczęte liczne działania ukierunkowane głównie na podniesienie jakości życia
młodzieży w mieście (cel I.). W tym celu planuje się:
Rozpoczęcie realizacji następujących projektów:
o „Stolica Młodych Rodzin” (I.6)
o „Zdrowa młodzież” (I.2)
o „Włączanie-integrowanie” (I.5)
o „Strefa młodzieży” (I.7)
o „Dorośli na rzecz młodzieży” (II.4).
Konkurs na projekt zewnętrznej ewaluacji Programu.
122
Bieżący monitoring wdrażania PMW, przygotowanie i upublicznienie rocznego raportu
z monitoringu za 2017 r.
Opracowanie metodologii ewaluacji Programu
Włączenie młodzieży do konsultacji społecznych dotyczących projektu Strategii Rozwoju .
Warszawa 2030.
Etap III – ewaluacja śródokresowa i aktualizacja Programu
Rok 2018W tym roku zaplanowana jest ewaluacja śródokresowa projektu, która pozwoli ocenić dotychczasowe
działania realizowane w ramach PMW, ale także posłuży weryfikacji ogólnych założeń PMW. W tym
roku zostaną także opracowane plany wdrożenia niektórych rozwiązań systemowych. Funkcjonować
będą przestrzenie otwarte i przyjazne młodzieży rozwijające potencjał tej grupy. Warszawa
zaproponuje wymianę dobrych praktyk z miastami, które realizują innowacyjne programy
młodzieżowe. Będą zorganizowane debaty z udziałem młodych uczestników dotyczące
warszawskiego obszaru metropolitalnego, a ponadto:
Uruchomienie kolejnych projektów:
o „Młodzi przedsiębiorczy” (I.1)
o „Młodzież na swoim” (I.4)
o „Rzecznicy zmian” (II.2).
Ewaluacja śródokresowa wdrażania PMW, sporządzenie i upublicznienie okresowego raportu
z ewaluacji. Na podstawie wniosków z ewaluacji opracowana zostanie wspólnie z młodzieżą
propozycja aktualizacji Programu.
Budowanie współpracy z organizacjami pozarządowymi na rzecz przyszłego konsorcjum
przygotowującego młodzież do tworzenia nowego programu.
Bieżący monitoring wdrażania PMW, przygotowanie i upublicznienie rocznego raportu
z monitoringu za 2018 r.
Promocja Strategii Rozwoju. Warszawa 2030 w środowiskach młodzieżowych.
Etap IV – Miasto dla młodych, poprawa jakości życia młodzieży
Rok 2019 Priorytetem tego etapu będzie finalizowanie działań rozpoczętych w latach ubiegłych oraz
przygotowanie planu prac związanych z tworzeniem nowego Programu. Zgodnie z zasadą
partycypacji planujemy, by kolejna polityka młodzieżowa była tworzona i koordynowana przez
młodzież, która otrzyma odpowiednie wsparcie ze strony wyłonionych organizacji pozarządowych.
Bieżący monitoring wdrażania PMW, przygotowanie i upublicznienie rocznego raportu
z monitoringu za 2018 r.
123
Etap V – ewaluacja Programu i przygotowanie projektu nowego programu dotyczącego młodzieży w Warszawie.
Rok 2020 W tym roku zaplanowana jest końcowa ewaluacja projektu, która pozwoli całościowo ocenić działania
realizowane w ramach PMW, ale także posłuży weryfikacji ogólnych założeń PMW. Będą trwały prace
nad projektem nowego programu dotyczącego młodzieży w Warszawie oraz dyskusje na ten temat
m.in. w miejscach młodzieżowych. Przewiduje się pełne zaangażowanie młodzieży w tworzeniu
nowego Programu. W koordynacji prac nad Programem młodzież będzie wspierana przez organizacje
pozarządowe.
Jeśli ewaluacja wykaże, że osiągnięte zostały cele Programu i nastąpiła poprawa jakości życia
młodzieży oraz młodzi są bardziej aktywni społecznie i chętniej włączają się w życie miasta,
to osiągnięcia te zostaną uwzględnione w promocji nowego projektu programu.
By ocenić rezultaty Programu, będą zorganizowane podsumowujące debaty z udziałem młodzieży.
W drugiej połowie roku uchwalony zostanie nowy Program dotyczący młodzieży w Warszawie.
W roku 2020 planuje się:
Debaty na temat wyników ewaluacji.
Zorganizowanie debaty „Młodzież warszawskiej metropolii”.
Podsumowania efektów Programu w formie imprez i eventów.
Warszawskie Forum Młodzieżowe podsumowujące zmiany, które zaszły dzięki realizacji
Programu Młoda Warszawa.
Uchwalenie nowego, miejskiego programu dotyczącego młodzieży na lata 2021-2030.
7.4. Monitoring i ewaluacja
Program Młoda Warszawa będzie podlegał systematycznemu bieżącemu monitoringowi oraz
ewaluacji. Monitoring i ewaluacja projektu są ze sobą ściśle powiązane – dane uzyskane w trakcie
monitoringu będą wykorzystane do analiz prowadzonych w ramach ewaluacji.
Monitoring będzie prowadzony z myślą o ocenie procesu wdrażania programu. Monitorowanie
Programu będzie zadaniem osób odpowiedzialnych za realizację projektów (np. opracowanie systemu
informacji młodzieżowej, przeprowadzanie szkoleń i warsztatów dla nauczycieli z zakresu odkrywania
talentów młodzieży i wspierania ich w rozwoju). Podmioty zobowiązane do monitorowania własnych
działań będą gromadzić niezbędne informacje i dane po to, by po ich całościowym zakończeniu bądź
sfinalizowaniu etapu projektu przekazywać je w formie sprawozdania Zespołowi Programowemu.
Wystandaryzowane sprawozdania stanowić będą podstawowe narzędzie monitorowania realizacji
działań przez biura i dzielnice w ramach Programu. Karta sprawozdania zostanie opracowana
w pierwszym półroczu realizacji Programu.
124
Zadaniem Koordynatora Programu będzie też monitorowanie realizacji celów Programu
z uwzględnieniem przedstawionych wyżej wskaźników.
Dodatkowym narzędziem monitorowania wdrażania Programu będą cykliczne spotkania warsztatowe
z udziałem MRD i MRW oraz coroczne debaty z młodzieżą. Podczas nich opiniowane będą jakość
i efekty projektów. Elementem oceny programu będą debaty tematyczne z udziałem młodzieży
organizowane w ramach Warszawskiego Forum Oświatowego. Wnioski z monitoringu będą podstawą
rekomendacji dotyczących zadań priorytetowych, organizacji czy finansowania Programu.
Monitoring Programu i przygotowanie rocznych raportów z jego realizacji jest zadaniem Koordynatora
Programu. Jest on odpowiedzialny za gromadzenie i analizowanie raportów z monitoringu oraz
podejmowanie decyzji w zakresie zarządzania Programem, w szczególności za wprowadzanie zmian
na podstawie wniosków płynących z analizy materiału zebranego w ramach monitoringu.
Program będzie podlegał zewnętrznej ewaluacji prowadzonej przez specjalistów w tym zakresie.
Pierwszy etap ewaluacji planowany jest na połowę roku 2018, tj. w połowie okresu wdrażania
Programu. Szczegółowa metodologia ewaluacji zostanie opracowana rok przed pierwszym etapem
ewaluacji.
Ewaluacja Programu będzie dokonywana z perspektywy trzech kryteriów: skuteczności, efektywności
i trafności. Ocena skuteczności Programu polega przede wszystkim na stwierdzeniu, czy założone
cele zostały osiągnięte. Dane do tego rodzaju oceny będą pochodziły z monitoringu i będą
uzupełniane analizami danych pochodzących z innych źródeł (np. analiza dokumentów, wywiady
grupowe z ekspertami, ankiety lub wywiady z osobami, które realizują działania zaplanowane
w Programie oraz z młodzieżą). Ocena efektywności Programu w trakcie ewaluacji będzie skupiała się
na ocenie jakości zarządzania, w tym na zarządzaniu finansami i terminowości realizowanych zadań.
Ocena trafności Programu będzie polegała na ocenie, czy zaplanowane projekty przyczyniły się
do rozwiązania zdiagnozowanych problemów.
Na koniec realizacji Programu odbędzie się jego całościowa ewaluacja. Celem ewaluacji całego
Programu będzie kompleksowa ocena jego rezultatów.
125
Załącznik nr 1. do Programu Młoda Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych 2016-2020
Spójność z pozostałymi dokumentami krajowymi i warszawskimi
Dokumenty krajoweStrategia rozwoju kapitału społecznego 2020 217 Spośród czterech szczegółowych celów uchwalonej w 2013 r. strategii w największym stopniu dotyczy młodzieży cel 1: Kształtowanie postaw sprzyjających kooperatywności, kreatywności oraz komunikacji. W strategii wskazuje się na takie działania związane z realizacją tego celu jak: - Upowszechnianie w systemie edukacji metod nauczania i dobrych praktyk w zakresie
funkcjonowania szkół, rozwijających postawy kreatywne, kooperacji i komunikacji;- Edukację obywatelską w szkołach, wyposażającą młodych ludzi w wiedzę, umiejętności i postawy
obywatelskie, które umożliwiają odpowiedzialne i skuteczne uczestnictwo w życiu publicznym; - Włączanie uczniów w rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów lokalnych przez realizację
pozaszkolnych projektów społecznych;- Wspieranie samorządności uczniowskiej jako realizacji prawa uczniów do współorganizowania
pracy szkoły oraz własnej aktywności; - Włączenie rodziców jako równorzędnych partnerów w procesy szkolnej demokracji;- Rozwijanie samorządności studenckiej; - Różnicowanie źródeł wiedzy, promowanie realizacji projektów zespołowych z wykorzystaniem
technologii informacyjno‐komunikacyjnych; - Rozwijanie takich kompetencji studentów jak: komunikatywność, kreatywność, mobilność,
współpraca z innymi, odpowiedzialność za wspólnotę lokalną czy odpowiedzialność za podejmowane decyzje w sferze publicznej;
- Rozwijanie edukacji medialnej, przygotowującej dzieci i młodzież do właściwego odbioru i wykorzystania mediów, w tym do krytycznego odbioru wszelkich przekazów medialnych;
- Rozwijanie kompetencji uczniów w zakresie posługiwania się technologiami cyfrowymi; - Wspieranie projektów edukacji kulturalnej młodzieży, których celem jest przygotowanie do
odbioru kultury oraz obcowania ze sztuką, uczenie krytycznego odbioru, rozwijanie aktywności twórczej młodych ludzi.
Strategia rozwoju kapitału ludzkiego 2020Spośród pięciu szczegółowych celów tego projektu strategii (wersja: marzec 2013) do młodzieży odnosi się zwłaszcza cel 5: Podniesienie poziomu kompetencji oraz kwalifikacji obywateli. Wskazuje się na takie m.in. działania związane z realizacją tego celu jak: - Zorientowanie kształcenia ogólnego w szkołach na kształcenie kluczowych kompetencji,
umiejętności złożonych obok umiejętności prostych oraz kreatywności uczniów;- Wspomaganie rozwoju kompetencji cyfrowych;- Stworzenie modelu pracy z uczniem szczególnie zdolnym;- Doskonalenie modelu kształcenia zawodowego oraz promocja kształcenia zawodowego, tak aby
w większym stopniu odpowiadało na potrzeby nowoczesnego rynku pracy;- Wzmocnienie funkcji socjalnej i wczesno-interwencyjnej szkoły poprzez zwiększenie wsparcia
nakierowanego na wyrównanie deficytów w dostępie do usług publicznych, które może oferować szkoła oraz powrót do jej funkcji prewencyjnej;
- Zwiększenie udziału dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, którym pozwala na to rodzaj - niepełnosprawności, w szkolnictwie ogólnodostępnym;- Promowanie zdrowego stylu życia (rozwój postaw prozdrowotnych oraz prośrodowiskowych- wśród dzieci i młodzieży);- Zwiększenie liczby absolwentów studiów na kierunkach ścisłych i technicznych poprzez dalsze
podnoszenie ich atrakcyjności;- Promocja łączenia studiów z aktywnością zawodową (praktyki i staże) oraz społeczną- i obywatelską, badania perspektyw zawodowych absolwentów, umożliwiające kandydatom na
studia bardziej świadomy wybór uczelni i kierunku;- Wzrost mobilności (również międzynarodowej) studentów.
„Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju” 218 W dokumencie tym zwraca się uwagę na rolę młodego pokolenia w rozwoju kraju. Charakteryzuje się ono m.in.:
217 Uchwała nr 61, Rady Ministrów z dnia 26 marca 2013 r. w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju kapitału społecznego 2020”.218 Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Polska 2030, Warszawa 2013.
126
- wysokimi aspiracjami edukacyjnymi i życiowymi- brakiem kompleksów wobec rówieśników ze świata- cenieniem wolności i indywidualności- wyższym niż w starszych generacjach poziomem otwartości i zaufania- umiejętnością łączenia indywidualizmu ze zdolnością do kooperacji- orientacją na zaspakajanie potrzeb konsumpcyjnych- samorealizacją w Internecie (stąd określa się je niekiedy jako „pokolenie sieci”)- potrzebą równowagi między pracą zawodową a czasem wolnym i życiem osobistym
Te cechy generacyjne mogą okazać się „istotne dla stworzenia energii społecznej ewolucyjnych przemian w Polsce”. Pod warunkiem jednak, że zapewni się młodzieży efektywną edukację, lepsze możliwości startu zawodowego i wsparcie dla młodych rodzin. Dlatego polityka państwa powinna polegać na stworzeniu kompleksowego systemu wspierania usamodzielniania się młodej generacji, tak aby ograniczać okres niepewności i w pełni wykorzystywać jej potencjał zawodowy i społeczny (np. kreatywność, otwartość, elastyczność).
Dokumenty warszawskie W rozdziale pt. „Nasz program na tle dokumentów dotyczących młodzieży” scharakteryzowano odniesienia programu do celów dwóch głównych miejskich strategii: Strategii Rozwoju m.st. Warszawy do 2020 roku oraz Społecznej Strategii Warszawy. Strategii rozwiązywania problemów społecznych na lata 2009 –2020”. Ważna jest również jego spójność z następującymi miejskimi programami:
Strategia Rozwoju Sportu w Warszawie do roku 2020 219 Adresowana jest do wszystkich mieszkańców Warszawy, w tym dzieci i młodzieży, dla których przewidziano realizację największej puli programów. Strategia Rozwoju Sportu uwzględnia młodzież projektując dwa kierunki działań: - szeroki, dotyczący wszystkich uczniów: wychowanie fizyczne i sport szkolny;- węższy, dotyczący utalentowanej sportowo młodzieży: rozwój wyczynowego sportu
młodzieżowego. Szeroki kierunek wiąże się głównie z realizacją:Celu strategicznego 1 Rozwój wychowania fizycznego i sportu szkolnego. Jego realizacja zakłada m.in. - wspieranie aktywności ruchowej dzieci i młodzieży- rozwój nowoczesnej bazy sportowo−rekreacyjnej- promowanie wśród młodych aktywnego stylu życia, opartego na świadomych wyborach
i zachowaniach prozdrowotnychJeden ze szczegółowych celów strategii (2.3) dotyczy sportu akademickiego, zwłaszcza wspierania ruchu studenckiego w organizacji zawodów i imprez o charakterze masowym.Programy dotyczące wychowania fizycznego i sportu szkolnego oraz sportu młodzieżowego i wyczynowego tworzą spójny, oparty głównie na współzawodnictwie system. Mniej jest ofert dla młodzieży, które dotyczą wspierania nie ukierunkowanej na konkretne dyscypliny aktywności fizycznej i rozwijania różnorodnych form rekreacji.
Program Rodzina na lata 2010–2020 220 Jest operacyjnym programem Społecznej Strategii Warszawy i odnosi się do jej Celu strategicznego 3 „Integracja i reintegracja społeczna”. Odniesienia Programu Rodzina do młodzieży zaznacza się pośrednio w zapisach dotyczących:- ogółu młodych rodzin- młodzieży z rodzin problemowych- młodzieży objętej pieczą zastępczą.
Ogółu młodych rodzin dotyczy w największym stopniu Priorytet I programu: Tworzenie przyjaznych warunków dla życia i rozwoju rodziny. W jego zakresie planuje się m.in.:
219 Uchwała Nr XCIII/2728/2010 Rady m.st. Warszawy z dnia 21 października 2010 r. w sprawie przyjęcia SRS.220 Uchwała Nr LXXXII/2398/2010 Rady m.st. Warszawy z dnia 13 maja 2010r. w sprawie przyjęcia Programu „Rodzina” na lata 2010-2020.
127
- Udostępnianie informacji o ofercie usług dla rodziny;- Otwarcie przestrzeni publicznej dla rodziny (place zabaw dla dzieci i miejsca dla młodzieży) - Rozbudowa infrastruktury społecznej (potrzeba żłobków i innych ośrodków wspierających rodzinę
z małym dzieckiem)- Dostosowanie obiektów użyteczności publicznej do potrzeb rodzin z małymi dziećmi (np.
przewijaki dla dzieci, windy, podjazdy, kąciki zabaw w poczekalniach urzędów)- Udostępnianie szerokiego poradnictwa dla młodych rodziców
W zakresie pozostałych priorytetów: - Priorytetu II Niesienie pomocy rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym;- Priorytetu III Zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej oraz reintegracja rodzin -
wymieniane w ich ramach działania dotyczą pośrednio także młodzieży, ale ze względu na specjalistyczny charakter pominięto tu ich opis, gdyż wymagałby wiedzy eksperckiej, niedostępnej głównym adresatom Programu Młoda Warszawa.
„ Warszawski program działań na rzecz osób niepełnosprawnych na lata 2010–2020 ” 221 Adresowany jest do wszystkich niepełnosprawnych mieszkańców Warszawy.W szczególności młodzieży niepełnosprawnej dotyczą takie m.in. działania programu jak: - Zapewnienie doradztwa w zakresie wyboru typu szkoły, dalszego kształcenia i ukierunkowania
zawodowego.- Wspieranie niepełnosprawnych absolwentów szkół w planowaniu dalszego kształcenia i kariery
zawodowej.
„Zintegrowany program Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku” 222 Program został stworzony w stylu partycypacyjnym, z udziałem mieszkańców, organizacji pozarządowych i ekspertów. Dotyczy wskazanych do rewitalizacji trzech obszarów kryzysowych w dzielnicach: Praga Północ, Praga Południe i Targówek. W ich diagnozie uwzględnia: zagospodarowanie przestrzenne, sytuacje lokalową, problemy społeczne, przedsiębiorczość. Planuje: inwestycje infrastrukturalne i podniesienie jakości przestrzeni publicznych, rozwój gospodarki, turystyki, kultury i sportu, wsparcie mieszkańców i zwiększenie ich aktywności w różnych obszarach funkcjonowania miasta. W realizacji celu III Zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu uwzględnia m.in. działania skierowane do młodzieży w wieku 15 – 26 lat, umożliwiające zwiększenie jej kompetencji społecznych i zwiększenie dostępu do doradztwa zawodowego. Pomoc szkołom w organizacji dodatkowych zajęć edukacyjnych rozwijających zdolności i redukujących deficyty łączy z Lokalnymi Systemami Wsparcia rodzin zagrożonych wykluczeniem. Program ma charakter modelowy, więc jego zasady i rozwiązania można także stosować w innych dzielnicach.
„Program rozwoju edukacji w Warszawie w latach 2013–2020”, jest kontynuacją poprzedniej „Polityki edukacyjnej”223 i koncentruje się głównie na młodzieży szkolnej. Zwraca się w nim uwagę na wyższe od średniej krajowej wyniki egzaminów zewnętrznych w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych oraz bogate zasoby instytucji oświaty, kultury i sportu tworzących oferty dla młodzieży. Są tu informacje o rozwoju szkolnictwa zawodowego w Warszawie i unowocześnieniu edukacji dla rynku pracy oraz o współpracy na tym polu z uczelniami technicznymi i przedsiębiorcami. Wspomina się także o aktywności warszawskich szkół we współpracy międzynarodowej i ich udziale w europejskich projektach wymiany młodzieży. Mówi się również o wysokich aspiracjach edukacyjnych młodych mieszkańców Warszawy. Przypomina równocześnie o nierównościach w dostępie do edukacji.
221 Uchwała Nr LXXXIX/2644/2010 Rady m.st. Warszawy z dnia 9 września 2010 r. w sprawie przyjęcia Warszawskiego
Programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych na lata 2010 – 2020.222 Uchwały Rady m.st. Warszawy z dnia 17.09.2015 w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku223 Polityka edukacyjna m.st. Warszawy w latach 2008 – 2012. Dokument już nie obowiązujący, jednak podczas tworzenia Programu Młoda Warszawa, był brany pod uwagę. Polityka edukacyjna była strategicznym, krótkookresowym dokumentem oświatowym. Dotyczył głównie dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, młodzieży ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, a także zarządzania oświatą i doskonalenia nauczycieli. Obejmowała wiele szczegółowych zagadnień związanych z tą częścią polityki młodzieżowej, która dotyczy szkół i młodzieży szkolnej. W nikłym stopniu uwzględnia studentów, młodzież pracującą i młode rodziny. Jest to wskazanie dla Programu Młoda Warszawa, aby zwrócić w nim uwagę na te pominięte grupy.
128
Znajduje się również wzmianka o współpracy warszawskiej oświaty ze szkolnictwem wyższym oraz informacja o programie Study in Warsaw ukierunkowanym na pozyskiwanie zagranicznych studentów. Wśród istotnych problemów wymienia się sytuację demograficzną, z powodu której największy ubytek ludności odnotowano właśnie w grupie młodzieży w wieku 15 – 24 lata. Chociaż w programie zauważa się powołanie Warszawskiej Rady Młodzieży i dzielnicowych rad młodzieżowych, zauważa się także problem niewystarczającej aktywności społecznej i obywatelskiej młodzieży, w tym fasadowość samorządności uczniowskiej.
Problematykę młodzieżową odnajdziemy w celach głównych 1 oraz 2 Programu rozwoju edukacji, trzeba jednak pamiętać, że tutaj dotyczą one tylko obszaru „Uczeń”, więc nie odnoszą się do młodzieży w innych rolach.
Wątki młodzieżowe można też znaleźć w rozdziale „Strategiczne obszary, kierunki działań i moduły Programu”. Warto zwrócić uwagę, że zaplanowano w nim m.in. takie działania jak: Zwiększanie roli kultury w procesie edukacji i przygotowania młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i społecznym, Wspieranie rad młodzieżowych i samorządów szkolnych, Wspieranie projektów z zakresu przeciwdziałania ryzykownym zachowaniom młodzieży oraz z zakresu edukacji seksualnej, czy rozwijanie różnych form kształcenia i działań aktywizujących dla osób, które nie pracują, nie kształcą się i nie szkolą, w tym z wykorzystaniem oferty Centrum Przedsiębiorczości w Warszawie.
Wynikające z Programu rozwoju edukacji możliwości wspierania młodzieży będziemy wykorzystywali w polityce młodzieżowej, zwracając równocześnie uwagę na sytuację i potrzeby tych grup młodzieży, które nie zostały uwzględnione w edukacyjnym dokumencie.
„Warszawski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015” 224 ukierunkowany jest na promocję zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym, a także zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy, niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym. Diagnoza w ramach programu dotycząca populacji dziecięco-młodzieżowej wskazała na częste występowanie zaburzeń osobowości, zaburzeń związanych ze stresem oraz używaniem substancji psychoaktywnych. Zaburzenia nerwicowe i zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu i środków psychoaktywnych zostały uznane w programie za priorytety promocji zdrowia psychicznego. W odniesieniu do grupy młodzieży istotną funkcję w ograniczeniu występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego pełnią miejskie programy profilaktyczne (m.in. przeciwdziałania przemocy, narkomanii, alkoholizmowi), działania pedagogiczne zaplanowane w ramach polityki edukacyjnej miasta, działania wynikające z miejskich programu pomocy rodzinie i osobom niepełnosprawnym. W system ten włączone są także działania Urzędu Pracy w Warszawie mające na celu aktywizację zawodową młodzieży niepełnosprawnej i zagrożonej bezrobociem oraz wspieranie jej w wejściu na rynek pracy. Rolę lokalnego ośrodka pomocy kryzysowej dla dzieci i młodzieży pełnią poradnie psychologiczno- pedagogiczne. Skierowane do dzieci i młodzieży programy promocji zdrowia psychicznego są realizowane przez placówki oświatowo-wychowawcze, podmioty lecznicze oraz organizacje pozarządowe. Od 2003 r. w szkołach i w placówkach oświatowych realizowany jest miejski program „Zdrowy uczeń”, w ramach którego przekazywana jest młodzieży szkolnej wiedza na temat zdrowego stylu życia i profilaktyki chorób.
„Program Wzmacniania Wspólnoty Lokalnej na lata 2015-2020” 225 to operacyjny program Społecznej Strategii Warszawy. Jego głównym celem jest stworzenie warunków do rozwoju społeczności lokalnych i zachęcenie mieszkańców Warszawy do włączania się we wspólne działania oraz do inicjowania oddolnych działań na rzecz swojego otoczenia. W jego ramach możliwe będzie wspieranie aktywności młodzieży i jej liderów we wspólnotach. Młodzież może mieć większy udział decyzjach publicznych odnoszących się do społeczności lokalnych, np. dotyczących usług publicznych, uwzględniających potrzeby młodzieży. Program ułatwi młodzieży dostęp do obiektów i przestrzeni publicznych, realizację w tych miejscach własnych projektów. W ramach edukacji samorządowej młodzież może uzyskać wiedzę, jak korzystać z podanych w programie sposobów i narzędzi wzmacniania wspólnoty lokalnej, m.in. budżetu partycypacyjnego, centrów aktywności lokalnej, mechanizmu inicjatywy lokalnej, dzielnicowego kodeksu współpracy lokalnej. Wspólne działania będą
224 Uchwała Nr XXXIV/814/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 29 marca 2012 r. zmieniająca uchwałę w sprawie przyjęcia Warszawskiego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015.225 Zarządzenie nr 1186/2015 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 18.08.2015 r
129
ukierunkowane na budowanie więzi, wzmacnianie tożsamości lokalnej, identyfikowanie się z dzielnica, promowanie dialogu międzypokoleniowego.
130
Załącznik nr 2. do Programu Młoda Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych 2016-2020
Proponowane wskaźniki realizacji celów szczegółowych
Cel Wskaźnik Źródło weryfikacji I.1 Wsparcie młodzieży na ścieżce kariery zawodowej.
% udział grupy do 25 roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych
Liczba realizowanych staży dla osób do 25 roku życia za pośrednictwem Urzędu Pracy
Liczba realizowanych dla osób do 25 roku życia praktyk w Urzędzie Miasta
Liczba realizowanych staży dla osób do 25 roku życia w Urzędzie Miasta
Odsetek osób zatrudnionych na podstawie umów na czas określony w grupie wiekowej 15-24 lata
Liczba założonych działalności gospodarczych za pośrednictwem Urzędu Pracy przez młodych do 26 roku życia
Liczba zgłoszeń do miejskich i uczelnianych inkubatorów przedsiębiorczości przez młodych do 26 roku życia
Bezrobotni absolwenci szkół wyższych, którzy nie ukończyli 27 lat
Bezrobotni w wieku 24 lata i mniej
Bezrobotni w wieku 18-24 pozostający bez pracy przez okres dłuższy niż 6 miesięcy
Udział zarejestrowanych bezrobotnych absolwentów wśród bezrobotnych ogółem
Dane GUS Warszawa
Dane Urzędu Pracy
Dane Biura Kadr i Szkoleń
Dane Biura Kadr i Szkoleń
Dane GUS
Dane Urzędu Pracy
Dane Urzędu Pracy i warszawskich uczelni
Dane GUS (Bank danych lokalnych)
Dane GUS (Bank danych lokalnych)
Dane GUS (Bank danych lokalnych)
I.2 Zintensyfikowanie działań w obszarze profilaktyki i edukacji zdrowotnej młodzieży.Liczba przeprowadzonych miejskich kampanii społecznych i informacyjnych nt. uzależnień
Liczba samorządowych placówek realizujących wsparcie z zakresu uzależnień
Liczba organizacji pozarządowych realizujących wsparcie z zakresu uzależnień finansowanych z budżetu m.st. Warszawy
Liczba projektów skierowanych do młodzieży realizujących wsparcie z zakresu uzależnień finansowanych z budżetu m.st. Warszawy
Liczba realizowanych w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych projektów w zakresie edukacji zdrowotnej
Liczba zrealizowanych projektów doskonalenia nauczycieli z zakresu profilaktyki uzależnień
Liczba młodzieżowych pracowników socjalnych finansowanych ze środków miejskich
Dane Biura Pomocy i Projektów Społecznych, Biura Polityki Zdrowotnej, Biura Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Jw.
Jw.
Dane Biura Pomocy i Projektów Społecznych, Biura Polityki Zdrowotnej, Biura Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Jw., monitoring Programu, Biuro Edukacji
WCIES
Dane Biura Pomocy i Projektów Społecznych, Biura Polityki Zdrowotnej
I.3 Dostosowanie ofert edukacji, kultury, sportu i rekreacji do potrzeb młodzieży i ograniczenie barier w dostępie do tych ofert. % szkół spełniających kryteria szkoły przyjaznej młodzieży Dane z monitoringu Programu
131
% udział młodzieży w życiu kulturalnym miasta
% udział młodzieży w życiu sportowym miasta
Poziom zadowolenia młodzieży z oferty edukacyjnej, kulturalnej i sportowej Warszawy
Ocena stanu sal i urządzeń szkolnych
Ocena stanu i dostępności obiektów i urządzeń sportowych
Ocena stanu i dostępności obiektów kulturalnych dla młodzieży
% szkół, w których funkcjonuje rzecznik Praw Ucznia
% gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, w których realizowane są projekty organizacji pozarządowych w ramach edukacji pozaformalnej
Stopień poszerzenia oferty kulturalnej, sportowej i edukacji pozaformalnej realizowanej w ramach Warszawskiej Karty Rodziny
Barometr Warszawski, ankiety wśród uczniów gimnazjów, ankiety w czasie realizacji projektu Nastolatek w samorządzie
ankiety wśród warszawskiej młodzieży
ankiety wśród warszawskiej młodzieży
ankiety wśród warszawskiej młodzieży
Biuro Marketingu Miasta, Biuro Edukacji, Centrum Komunikacji Społecznej – badanie „Moja szkoła”
Formularz/badanie „Współpraca szkół z organizacjami pozarządowymi” Centrum Komunikacji SpołecznejBiuro Edukacji
Centrum Komunikacji Społecznej
Dane z monitoringu Programu
I.4 Uwzględnienie potrzeb młodzieży w polityce mieszkaniowej miasta.Zapisy dotyczące rozwiązywania problemów mieszkaniowych młodzieży w miejskiej polityce społecznej
Analiza dokumentów (m.in. programów i uchwał), Biuro Polityki Lokalowej i Rewitalizacji, Biuro Pomocy i Projektów Społecznych
I.5 Wsparcie młodzieży zagrożonej wykluczeniem.Miejski zintegrowany plan działań na rzecz młodzieży zagrożonej wykluczeniem w Warszawie
Odsetek uczniów niepełnosprawnych uczęszczających do szkół ogólnodostępnych w relacji do ogólnej liczby dzieci niepełnosprawnych objętych edukacją szkolną
Wskaźnik bierności społecznej młodzieży, NEET (not in employment, education or training – osoby niepracujące -bezrobotne i bierne zawodowo, a jednocześnie nieuczestniczące w kształceniu lub szkoleniu) dla osób w wieku 20-24 lat
Liczba finansowanych ze środków miejskich streetworkerów i partyworkerów pracujących z młodzieżą
% uczniów powtarzających klasy w szkołach ponadgimnazjalnych
Powstanie planu, Biuro Pomocy i Projektów Społecznych, Biuro Edukacji, Biuro Polityki Zdrowotnej, Biuro Polityki Lokalowej i Rewitalizacji
Dane MEN
Dane GUS
BPiPS, dzielnice
Biuro Edukacji
I.6 Tworzenie rozwiązań uwzględniających potrzeby młodych rodzin.Diagnoza sytuacji młodych rodzin w Warszawie
Miejski plan działań na rzecz młodych rodzin i młodych rodziców w Warszawie
Przeprowadzenie badania, Biuro Marketingu Miasta
Powstanie planu, Biuro Pomocy i Projektów Społecznych, Biuro Edukacji, Centrum Komunikacji
132
Liczba miejskich zarządzeń i uchwał, w których są treści odnoszące się do młodych rodzin
Odsetek dzieci w wieku 0-3 w żłobkach i alternatywnych formach opieki finansowanych ze środków miejskich
Liczba dziennych opiekunów małych dzieci finansowanych ze środków miejskich
Ocena jakości opieki w żłobkach i alternatywnych formach opieki finansowanych ze środków miejskich
Liczba projektów wspierających młode rodziny finansowanych ze środków miejskich
Społecznej
Biuro Rady m.st. Warszawy, Biuro Prawne
Biuro Pomocy i Projektów Społecznych
Biuro Pomocy i Projektów Społecznych
Biuro Marketingu Miasta, Zespół Żłobków m.st. Warszawy
Dane z monitoringu Programu
I.7 Tworzenie miejskich przestrzeni publicznych przyjaznych dla młodzieży.Miejskie przestrzenie publiczne oceniane jako młodzieżowe - mapa
Liczba miejskich stref wi-fi
Liczba miejsc powstających w ramach budżetu partycypacyjnego zgłoszonych przez młodzież
Liczba klubów młodzieżowych działających w Warszawie finansowanych ze środków miejskich
Ocena młodzieży, ocena eksperta
Dane z monitoringu Programu, Biuro Informatyki i Przetwarzania informacji
Centrum Komunikacji Społecznej
Dane z monitoringu Programu
I.8 Poprawa bezpieczeństwa miejsc, w których przebywa młodzież.Liczba projektów ukierunkowanych na zwiększenie świadomości młodzieży w zakresie bezpieczeństwa
Odsetek czynów karalnych popełnionych przez nieletnich
Miejskie przestrzenie publiczne oceniane przez młodzież jako niebezpieczne - Mapa bezpieczeństwa szkół i ich otoczenia
Liczba debat dot. bezpieczeństwa młodzieży
Ocena poczucia bezpieczeństwa w dzielnicach
Ocena Straży Miejskiej m.st. Warszawy i Policji
Liczba kamer w miejskim systemie monitoringu
Dane policji i Straży Miejskiej m.st. Warszawy
Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Barometr Warszawski, ankiety wśród uczniów gimnazjów, ankiety podczas projektu „Nastolatek w samorządzie”, ranking dzielnic
Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego, Straż Miejska m.st. Warszawy
Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego, Centrum Komunikacji Społecznej
Omnibus, Barometr warszawski, badanie jakości życia
Omnibus, Barometr warszawski, badanie jakości życia
Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania i Kryzysowego
I.9 Stworzenie sprawnego miejskiego systemu informacji młodzieżowej.Badanie dotyczące sposobu komunikowania się UM ze starszą młodzieżą
Statystyka profilu facebooka Młoda Warszawa (odwiedziny, komentarze, posty, polubienia)
Miejski Informator Młodzieżowy Liczba warsztatów i spotkań promujących Miejski Informator Młodzieżowy
Centrum Komunikacji Społecznej
Centrum Komunikacji Społecznej
Centrum Komunikacji SpołecznejCentrum Komunikacji Społecznej
133
Liczba warsztatów realizowanych w ramach projektu „Nastolatek w samorządzie”
Centrum Komunikacji Społecznej
II.1 Wzmocnienie samorządności uczniowskiej.Analiza sytuacji samorządów uczniowskich w warszawskich szkołach - raport
Liczba miejskich projektów i kampanii wspierających samorządność młodzieży w szkole
% uczniów pozytywnie oceniających pracę samorządów uczniowskiego w ich szkole
Ocena aktywności samorządności w szkole przez dyrekcję/ grono pedagogiczne
Liczba szkół, w których młodzież uczestniczy w konstruowaniu wydzielonej części budżetu przeznaczonego na finansowanie zajęć pozalekcyjnych
Liczba szkół udostepniająca dane kontaktowe do samorządów uczniowskich na swoich stronach internetowych
Liczba samorządów uczniowskich obecnych w mediach społecznościowych
Liczba projektów finansowanych ze środków miejskich wspierających w działaniu opiekunów samorządów uczniowskich
% opiekunów samorządów uczniowskich objętych formami wsparcia finansowanymi ze środków miejskich
Liczba nauczycieli objętych szkoleniami dotyczącymi wspierania samorządności uczniowskiej
Centrum Komunikacji Społecznej
Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Edukacji
Ankieta wśród uczniów warszawskich szkół; ankieta z projektu „Nastolatek w samorządzie”
Ankieta do dyrektorów szkół
Dane z monitoringu Programu
Centrum Komunikacji Społecznej
Centrum Komunikacji Społecznej
Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Edukacji
Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Edukacji
WCIES
II.2 Wzmocnienie samorządności młodzieży w ramach struktur samorządu.Liczba powołanych Młodzieżowych Rad Dzielnic
Poczucie wpływu młodzieży na działania władz lokalnych
Liczba projektów finansowanych ze środków miejskich wspierających młodzieżowe rady
Liczba projektów finansowanych ze środków miejskich wspierających w działaniu doradców młodzieżowych rad
Wpływ młodzieżowych rad na decyzje władz lokalnych dotyczące ważnych spraw dla młodzieży
Liczba opinii młodzieżowych rad dzielnic i MRW na temat projektów miejskich dokumentów
Liczba dzielnic realizujących dni otwarte dla młodzieży
Liczba dni otwartych w urzędach dzielnic
Liczba spotkań młodzieży z urzędnikami
Liczba spotkań przedstawicieli młodzieży z urzędnikami
Liczba inicjatyw wspieranych przez młodzieżowe rady
Liczba działań promujących Młodzieżową Radę m.st. Warszawy
Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Edukacji
Badanie ankietowe, Centrum Komunikacji Społecznej
Raport z monitoringu MRD
Centrum Komunikacji Społecznej, Biuro Edukacji
Dane z monitoringu Programu
Biuro Rady m.st. Warszawy
Dane z monitoringu Programu
Dane z monitoringu Programu
Dane z monitoringu Programu
Dane z monitoringu Programu
Dane z monitoringu Programu
Dane z monitoringu Programu
134
Stopień znajomości funkcjonowania młodzieżowych rad wśród młodzieży
Omnibus, Biuro Marketingu Miasta
II.3 Tworzenie możliwości współdecydowania przez młodzież o sprawach miasta, w szczególności o ofercie kierowanej do młodych ludzi.Liczba lub % miejskich placówek i instytucji, które wypracowują wspólnie z młodzieżą swoje programy i oferty
Liczba placówek wychowania pozaszkolnego i instytucji kultury, w których młodzież uczestniczy w konstruowaniu wydzielonej części budżetu przeznaczonego na finansowanie zajęć pozaszkolnych
Publikacja zawierająca dobre praktyki w zakresie współdecydowania młodzieży w zakresie oferty, która jej dotyczy oraz proponowane narzędzia włączania młodzież w podejmowanie decyzji w placówkach wychowania pozaszkolnego i instytucjach kultury
Dane z monitoringu Programu
Dane z monitoringu Programu
Powstanie publikacji
II.4 Tworzenie mechanizmów wspierających inicjatywy młodzieżowe.Liczba miejskich form wsparcia inicjatyw młodzieżowych
Liczba inicjatyw lokalnych zrealizowanych przez młodzież
Liczba projektów zgłoszonych w ramach budżetu partycypacyjnego przez młodzież
Liczba działań młodzieżowych dofinansowanych w ramach Programu Warszawska Aktywna Młodzież
Liczba młodzieżowych inicjatyw biegających się o patronaty dzielnicowe lub Prezydent m.st. Warszawy
Ewaluacja z projektów, dane Biura Edukacji
Centrum Komunikacji Społecznej
Centrum Komunikacji Społecznej
Biuro Edukacji
Dane z monitoringu Programu
II.5 Rozwój systemu wolontariatu młodzieżowego.% szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, które wprowadziły do programu wychowawczego szkoły zapisy dotyczące wolontariatu
% młodzieży angażującej się w działania wolontarystyczne
Liczba ofert wolontariatu dostępna także dla osób w wieku 13-18 lat.
Publikacja promująca dobre praktyki i model wolontariatu szkolnego
Liczba organizatorów wolontariatu oferująca wolontariat dla osób w wieku 13-18 lat
Liczba warsztatów z urzędnikami nt. wspierania harcerstwa
Liczba warsztatów z kadrą pedagogiczną gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych nt. wspierania harcerstwa
Centrum Komunikacji Społecznej
Dane GUS Warszawa, ankiety wśród uczniów gimnazjów, ankiety podczas projektu „Nastolatek w samorządzie”
Dane z monitoringu projektu wolontariatu miejskiego „Ochotnicy warszawscy”
Dane z monitoringu projektu wolontariatu miejskiego „Ochotnicy warszawscy”
Dane z monitoringu projektu wolontariatu miejskiego „Ochotnicy warszawscy”
Centrum Komunikacji Społecznej
Centrum Komunikacji Społecznej,WCIES
135
Załącznik nr 3. do Programu Młoda Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych 2016-2020
Światowe, europejskie i polskie dobre praktyki współpracy z młodzieżą i przykłady działań na jej rzecz
Dziecięcy budżet partycypacyjny w Barra Mansa - systematyczny projekt dziecięcego budżetu partycypacyjnego realizowany jest od 1998 roku w brazylijskim mieście Barra Mansa. Rada składająca się z 18 chłopców i 18 dziewcząt w wieku 9-15 lat, podejmuje demokratyczne decyzje o wydatkowaniu części miejskiego budżetu (równowartości około 125 000 dolarów rocznie). Stanowi on element szerszego miejskiego planu działań na rzecz dzieci, mającego na celu rozwijanie podstawowych rozwiązań instytucjonalno-prawnych skierowanych do dzieci i młodzieży. Idea budżetu partycypacyjnego zapisana jest w brazylijskiej konstytucji z 1988 roku, gdzie określa się ją jako jedno z kluczowych narzędzi publicznej partycypacji.
Źródło: http://www.isp.org.pl/uploads/analyses/868625255.pdf
„UDecide” w Newcastle - w 2008 roku samorząd miasta Newcastle zaanimował serię wydarzeń, w ramach, których dzieci w wieku 8-13 lat zostały zaproszone do decydowania o wydatkowaniu 2,25 miliona funtów ze środków Funduszu na Rzecz Dzieci miasta Newscastle (Children’s Fund). Młodzi ludzie mieli okazję wypowiedzieć się na temat projektów, które chcieliby, by samorząd wcielił w życie. Co prawda dzieci same nie proponowały żadnych projektów i inicjatyw, ale wybierały i dyskutowały nad projektami już przygotowanymi przez dorosłych. W przyszłości to właśnie te działania miały być realizowane. W projekt ten zaangażowane były nie tylko władze miasta, ale również organizacje pozarządowe, dzięki którym możliwe były niezależne konsultacje.
Źródło: http://www.isp.org.pl/uploads/analyses/868625255.pdf
„Young mayor” w Londynie - doskonały przykład włączania młodzieży w procesy związane z podejmowanie decyzji, realizowany od ponad dekady w jednej z największych dzielnic wewnętrznego Londynu (Lewisham). Partycypacja młodzieży wspierana jest na wszystkich etapach: od zgłoszenia kandydat, poprzez wybory po regularne codzienne i całoroczne funkcjonowanie, przez doradców będących profesjonalnymi urzędnikami wyspecjalizowanymi w pracy z młodzieżą. Kandydaci formułują programy i sztaby wyborcze, prowadzą kampanie wyborcze, a w październiku na terenie wszystkich dzielnicowych szkół organizowane się wybory226. Głosować mogą osoby w wieku 11-18 lat. Po wyborach konstytuuje się zespół młodego burmistrza - zastępcy i rady doradców, którzy stają się posłami-reprezentantami młodzieży z Lewisham do brytyjskiego Parlamentu Młodzieżowego. Grupą doradców i programem opiekują się urzędnicy miejscy zatrudnieni na stanowisku „doradców młodego burmistrza” i co najmniej trzech „youthworkers” – pracowników socjalnych wyspecjalizowanych w sprawach młodzieży. Burmistrz Młodych dysponuje budżetem w wysokości £30,000 na realizację pomysłów i projektów młodzieżowych. Przy wydatkowaniu ich współpracuje z doświadczonym zespołem młodych doradców. Decyzje budżetowe podejmowane są po warsztatach w szkołach dotyczących potrzeb i pomysłów młodych ludzi. W podejmowaniu decyzji młody burmistrz kieruje się również wynikami, organizowanego regularnie panelu młodych obywateli (YCP), który przybiera postawę ankiety lub innych technik i jest narzędziem konsultowania spraw dzielnicy z ogółem młodzieży w Lewisham, którą reprezentuje 800 wylosowanych osób.
NaunynRitze w Berlinie - Otwarty Dom dla Dzieci, Młodzieży, a także dorosłych. Jego celem jest wspieranie młodzieży w kreowaniu własnej aktywności, a także zapewnienie jej dostępu do kultury, sportu i bezpiecznej rozrywki. W NaunynRitze nie akceptuje się przemocy, natomiast promuje się szacunek do kultur świata i odkrywania różnorodności możliwości. Za jego działalność odpowiada Młodzieżowy Urząd Dzielnicy Friedrichshain-Kreuzberg. W ofercie NaunynRitze znaleźć można festiwale, turnieje i kampanie społeczne, które organizowane są przez blisko 50 grup, stowarzyszeń i innych podmiotów. Prócz konkretnego programu w NaunynRitze jest przestrzeń do własnej kreatywności i inicjatywy. Każdy może zaproponować aktywność i ją zorganizować. Oferta jest bezpłatna dla dzieci i młodzieży, dorośli mogą z niej korzystać odpłatnie. NaunynRitze w poniedziałki przez cały dzień współpracuje ze szkołami, w pozostałe dni robocze jest otwarty dla młodzieży w godzinach 16.00-22.00. Podobne inicjatywy funkcjonuje w Kijowie (UkrainianYouth Center) i w Pradze (Youthleisure). Źródło: http://www.naunynritze.de/index.php
226W wyborach na młodego burmistrza w 2012 roku zgłosiło się 21 kandydatów, w wieku od 13-16 lat, z różnych szkół w Lewisham. W wyborach zagłosowało 52% populacji szkolnej.
136
Zaangażowanie dzieci i młodzieży w planowanie przestrzeni w Haninge (Szwecja) – projekt był realizowany w latach 2008–2010. Celem projektu było podniesienie poziomu zaangażowania dzieci i młodzieży w procesy planowania, uzyskanie lepszego wglądu w ich potrzeby i sposoby postrzegania otaczającej ich rzeczywistości oraz zwiększenia wkładu najmłodszych mieszkańców w procesy podejmowania decyzji politycznych. Około 60 uczniów w wieku 12-16 lat wzięło udział w serii spotkań poświęconych planowaniu oraz w warsztatach kreatywnych na których pracowali nad własnymi pomysłami związanymi z zagospodarowaniem przestrzeni miejskiej w ich okolicy.
Źródło: http://partycypacjaobywatelska.pl/przyklad/106
„Miasto moich marzeń” - w 2011 roku burmistrz Krynicy-Zdrój wraz z zespołem architektów pod takim tytułem ogłosił konkurs dla dzieci i młodzieży. Celem konkursu było aktywne włączenie uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i liceów do prac związanych z tworzeniem miejscowego planu przestrzennego; konkurs polegał na zaproponowaniu konkretnych rozwiązań przestrzennych dla miasta. Oprócz konkursu przeprowadzono również konsultacje z dziećmi oraz spotkania w szkołach z architektami i burmistrzem, w których udział wzięło około 400 uczniów. Zarówno propozycje dzieci, jak i wskazane przez nie problemy okazały się zbieżne z pomysłami i uwagami dorosłych, co potwierdza założenie, że o kompetencjach do udziału w życiu publicznym nie zawsze decyduje wiek czy ogólna wiedza.
Źródło: http://www.isp.org.pl/uploads/analyses/868625255.pdf
Mia100 Kamienic - program miasta Łodzi, którego celem jest zatrzymanie najzdolniejszych młodych ludzi. Miasto chce im przekazać wyremontowane mieszkania o powierzchni do 50m2, zlokalizowane w centrum miasta, po to by w Łodzi szukali pracy i zakładali rodziny. W pierwszej edycji do konkursu wystawiono 50 mieszkań. Rektorzy uczelni bądź powołane przez nich komisje rekomendują do kamienic najlepszych studentów i doktorantów, a komisja powołana przez prezydenta przyznaje najlepszym z najlepszych mieszkania na okres od 3 do 5 lat. Studenci i doktoranci płacą za wynajem od 6 do 8 zł za metr. Projekt ma być kontynuowany w kolejnych latach, a Urząd Miasta nie wyklucza, że w przyszłości lokatorzy rekomendowani przez uczelnie zyskają szanse na wykup mieszkań z bonifikatą.
Źródło: http://lodz.gazeta.pl/lodz/1,35153,12901129,Mieszkania_w_kamienicach_dla_najlepszych_studentow.html#ixzz2X7vUB4Fd
„Młodzi na start!” - projekt finansowany ze środków unijnych ma na celu podniesienie atrakcyjności młodych ludzi na rynku pracy. Skierowany był do 60 osób w wieku 15–27 lat z powiatu cieszyńskiego. Realizacja projektu obejmuje zajęcia z psychologiem, doradcą zawodowym oraz praktyczne szkolenia w trzech kierunkach: sprzedawca-przedstawiciel handlowy, pracownik biurowy i pracownik ochrony. Za udział w kursie wszyscy uczestnicy otrzymają stypendium, a po jego ukończeniu odbędą siedmiomiesięczny, płatny staż w prywatnej firmie. Najlepsi zostaną zatrudnieni na stałe.
Źródło: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/878219.html
137
Załącznik nr 4. do Programu Młoda Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych 2016-2020
Biblioteka Programu
Bibliotekę Programu Młoda Warszawa tworzą zestawione niżej programowo-strategiczne dokumenty, raporty z badań i analiz, opracowania i publikacje z ostatnich lat, które wiążą się z polityką młodzieżową. W trakcie realizacji Programu do Biblioteki będą sukcesywnie włączane kolejne pozycje. Planowane jest publikowanie ich również na internetowej stronie Programu.
Dokumenty strategiczneDokumenty Europejskie
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1. Polityka młodzieżowa Unii Europejskiej
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, 2009http://www.cie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/E11D394491056C32C12575CB002C1606/$file/broszura_mlodziezowa.pdf
2. Inwestowanie w młodzież i mobilizowanie jej do działania – strategia UE na rzecz młodzieży
Komisja Współpracy Europejskiej, Bruksela,2009http://www.mlodziez.wzp.pl/index.php/polityka-mlodziezowa/strategia-na-rzecz-mlodziezy
3. Europejski Pakt dla MłodzieżyKomisja Wspólnot Europejskich, Bruksela, 2005, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2005:0206:FIN:PL:PDF
4. Znowelizowana europejska karta uczestnictwa młodych ludzi w życiu lokalnym i regionalnym
Komitet Europejski, Strasburg 2003http://www.mlodziez.wzp.pl/index.php/polityka-mlodziezowa/akty-prawne
5. Biała Księga Komisji Europejskiej. Nowe impulsy dla młodzieży europejskiej
Komisja Wspólnot Europejskich, 2001 http://www.mlodziez.wzp.pl/index.php/polityka-mlodziezowa/strategia-na-rzecz-mlodziezy
Dokumenty krajowe
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1.Strategia Państwa dla Młodzieży na lata 2003 - 2012
Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2002 http://bip.men.gov.pl/men_bip/akty_projekty/projekt_strategii_ala_mlodziezy_2003-12.pdf
Dokumenty warszawskie
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1. Strategia Rozwoju m.st. Warszawy do roku 2020
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2005 http://www.um.warszawa.pl/sites/default/files/Strategia_Rozwoju_m.st._Warszawy_do_2020_r..pdf
2.„Społeczna Strategia Warszawy” - Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009 - 2020”
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2008http://strategia.um.warszawa.pl/sites/default/files/ssw_uchwalona_1427_uch_zal1_0.pdf
3. „Miasto kultury i obywateli. Program rozwoju kultury w Warszawie do roku 2020. Założenia.”
http://www.um.warszawa.pl/aktualnosci/miasto-kultury-i-obywateli-1
4. „Innowacyjna Warszawa 2020. Program wspierania przedsiębiorczości”
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2012http://bip.warszawa.pl/UMBIP/Handlers/GetBlob.aspx?id=888607&fName=1180_uch_zal.docx
5. „Strategia Rozwoju Sportu w Warszawie do roku 2020”
Urząd m.st. Warszawy, Biuro Sportu i Rekreacji, Warszawa 2010 http://bip.warszawa.pl/UMBIP/Handlers/GetBlob.aspx?id=767510&fName=2728_uch_zal1.pdf
6. „Warszawski Program Profilaktyki i Promocji Zdrowia na lata 2012 - 2016”
Urząd m.st. Warszawy, Biuro Polityki Zdrowotnej, Warszawa 2012http://strategia.um.warszawa.pl/sites/default/files/warszawski_program_profilaktyki_i_promocji_zdrowia.doc
7.
Program zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego dla m.st. Warszawy na lata 2012-2014 pn. „Bezpieczna Warszawa”
Urząd m.st. Warszawy, Komisja Bezpieczeństwa i Porządku m.st. Warszawy, Warszawa http://bezpieczna.um.warszawa.pl/bezpieczenstwo/warszawski-program-zapobiegania-przestepczosci
138
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
8. „Warszawski Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2010-2020”
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2010 http://politykaspoleczna.um.warszawa.pl/aktualnosci/warszawski-program-dzialan-na-rzecz-osob-niepelnosprawnych
9. „Program Rodzina na lata 2010-2020”
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2010http://politykaspoleczna.um.warszawa.pl/sites/politykaspoleczna.um.warszawa.pl/files/artykuly/zalaczniki/Program_Rodzina.pdf
10. „Lokalny Program Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata 2005 - 2013”
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2005http://bip.warszawa.pl/Menu_przedmiotowe/zarzadzenia_uchwaly/Uchwaly/Rada_m__st__Warszawy/2012/maj/XXXVII_948_2012.htm
11. „Zintegrowany Program Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku”
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2013 http://bip.warszawa.pl/Menu_przedmiotowe/zarzadzenia_uchwaly/Uchwaly/Rada_m__st__Warszawy/2013/wrzesien/LXIV_1785_2013.htm
12. „Warszawski Program Edukacji Kulturalnej 2015-2020”
Urząd miasta stołecznego WarszawyBiuro Edukacji, Biuro Kultury, Warszawa, 2009http://www.wpek.pl/pi/21050_1.pdf
13. Program rozwoju edukacji w Warszawie w latach 2013-2020
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2013http://edukacja.warszawa.pl/edukacja-warszawska/program-rozwoju-edukacji/4651-program-rozwoju-edukacji-w-warszawie-w-latach-2013
Publikacje tematyczneRaporty ogólne, podstawy
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1. Raport rządowy “Młodzi” 2011 Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2011https://www.premier.gov.pl/Mlodzi_2011_alfa.pdf
2. Polityka młodzieżowa
Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, Warszawa 2009http://www.mlodziezowarada.org.pl/files/bank_wiedzy/03.pdf
3. Młodzież w Europie - portret statystyczny
Eurostat oraz Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich 2009, https://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1679%3Aqmodzie-w-europie-portret-statystycznyq-raport&catid=210%3Amodzie-w-europie-i-na-wiecie&Itemid=260
4.Wolontariat w organizacjach i inne formy pracy niezarobkowej poza gospodarstwem domowym - 2011
Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2012 http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13928_PLK_HTML.htm
5. „Biała Księga” młodzieży polskiej
Biuro Młodzieży MENiS,Ośrodek Badań Młodzieży ISNS UW, Zakład Badań Naukowych PTS, Warszawa 2005http://www.antropologia.isns.uw.edu.pl/wp-content/uploads/dwie_prawdy.pdf
6. Podstawy prawne dla polityki młodzieżowej – wybór aktów prawa
Sekretariat ds. Młodzieży Województwa Zachodniopomorskiego http://www.wzp.pl/sdsm/podstawy_prawne_dla_polityki_mlodziezowej.htm
7.Raporty i podsumowania spotkań z młodzieżą i osobami współpracującymi z młodymi ludźmi organizowanymi w ramach prac nad Programem
Centrum Komunikacji Społecznej, zbiory własne
Samorządność
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1. „Działaj! Przewodnik obywatela” Miasto stołeczne Warszawa, Warszawa 2011, http://blog.um.warszawa.pl/publikacje
139
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
2. Raporty z projektu „Nastolatek w samorządzie”
Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, http://blog.um.warszawa.pl/publikacje
3. Opis modelu działania samorządu szkolnegoFundacja Civis Polonus, Warszawa 2008 http://www.civispolonus.org.pl/files/Obszar_szkola/Opis_modelu_dzialania_samorzadu_uczniowskiego.pdf
4. Młodzieżowa Rada DzielnicyMłodzież współdecyduje o swoim mieście
Fundacja Civis Polonus, Warszawa 2007http://www.civispolonus.org.pl/files/Mlodziez/Mlodziezowa_Rada_Dzielnicy_Mlodziez_wspoldecyduje_o_swoim_miescie.pdf
5. „Samorządność rodzicielska w warszawskich szkołach. Raport z badania”
Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, czerwiec 2009http://www.wcies.edu.pl/media/system/pdf/raport.pdf
Praca
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1. Raport Urzędu Pracy m.st. Warszawy za rok 2012
Urząd Pracy m.st. Warszawy, 2013 http://www.up.warszawa.pl/statystyka/analiza/raport2012.pdf
2. „Młodzi na rynku pracy. Raport z badania” Maciej Pańkow, Warszawa, 2012 Instytut Spraw Publicznych http://www.isp.org.pl
3. Młodzi niepełnosprawni – aktywizacja zawodowa i nietypowe formy zatrudnienia
Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007 http://www.isp.org.pl/publikacje,25,227.html
Edukacja, kultura i sport
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1.„Omówienie wyników I etapu badań nad zajęciami poszkolnymi i pozalekcyjnymi. Badanie uczestników zajęć w MDK”
Jacek Szymanderski, Warszawa 2009http://edukacja.warszawa.pl/index.php?wiad=2249
2. „Jak wykorzystać potencjał edukacji pozaszkolnej w Polsce?”
VI Kongres Obywatelski, Wolność i Solidarność nr 36, Gdańsk 2011http://www.kongresobywatelski.pl/images/stories/ksiazki/pdf/wis-36.pdf
3. Edukacja dzieci cudzoziemskichw warszawskich szkołach Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy, 2012
4.Edukacja jako czynnik i wynik rozwoju regionalnego. Doświadczenia Polski w perfektywnie międzynarodowej
Mikołaj Herbst, Euroreg - Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych Uniwersytet Warszawski, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
5. Jakość oferty edukacji kulturalnej w WarszawieRaport z badania
Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, 2014http://www.kulturalna.warszawa.pl/pi/93680_1.pdf
Partycypacja
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1. ANALIZY I OPINIE „Decydujmy razem”Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013http://partycypacjaobywatelska.pl/uploads/603567792.pdf
2. Dialog z młodzieżą w praktyce UE. Formy, metody i ograniczenia
Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia,http://partycypacjaobywatelska.pl/uploads/dialog%20z%20mlodzieza.pdf
3. Skuteczna praca z młodzieżą. Przewodnik po partycypacji młodzieży
Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stoczniahttp://partycypacjaobywatelska.pl/uploads/Skuteczna_praca_z_mlodzieza.pd f
Mobilność i komunikacja
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło
1. Plan działań na rzecz polepszenia komunikacji Urzędu m.st. Warszawy z młodzieżą
http://www.civispolonus.org.pl/files/Plan_dzialan_na_rzecz_polepszenia_komunikacji%20_z_mlodzieza.pd f
2. Dlaczego Polska Potrzebuje Krajowego http://www.eurodesk.pl/files/
140
Systemu Informacji Krajowy_System_Informacji_Mlodziezowej_maj_13_0.pdf
3.Informacja młodzieżowa. Potrzeby, obszary, narzędzia.Omówienie wyników konsultacji na temat potrzeb informacyjnych młodzieży w Polsce
http://www.eurodesk.pl/files/Informacja_Mlodziezowa_potrzeby_obszary_narzedzia.pdf
4. Standard konsultacji z młodzieżą http://atomywsieci.pl/pliki/2012-09-standard-konsultacji.pdf
5. Informacja młodzieżowa i standardy informacji młodzieżowej http://atomywsieci.pl/artykul.php?a=2864
Profilaktyka zagrożeń, bezpieczeństwo
Lp. Nazwa dokumentu/publikacji Źródło1. Młodzież online. Między profilaktyką a
budowaniem potencjałuFundacja Dzieci Niczyje, Warszawa 2013Dziecko krzywdzone. Teoria Badania Praktyka.
2. Badania warszawskich gimnazjalistów„Czynniki chroniące i czynniki ryzyka związane z zachowaniami problemowymi warszawskich gimnazjalistów: klasy I-III". Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2011.
3. Bezpieczeństwo młodzieży. Warszawska polityka młodzieżowa
Raport z panelu eksperckiego o bezpieczeństwie warszawskiej młodzieżyW dokumentacji Centrum Komunikacji Społecznej
4.Opinie i oczekiwania młodych dorosłych (18-latków) oraz rodziców dzieci w wieku 6-17 lat wobec edukacji dotyczącej rozwoju psychoseksualnego i seksualności
Instytut Badań Edukacyjnych, 2015
5. „Stan zdrowia mieszkańców Warszawy w latach 2009-2011”
Urząd m.st. Warszawy, Warszawa 2013
141
![CDN FPP 2008 - comarch.pl1]_3055.pdf · UWAGA Prawa wynikające z Warunków Gwarancji UŜytkownik nabywa po rejestracji programu u Producenta. Dokumentem potwierdzającym rejestrację](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5bdf311b09d3f244198be76f/cdn-fpp-2008-13055pdf-uwaga-prawa-wynikajace-z-warunkow-gwarancji-usytkownik.jpg)
![Web viewpełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. Art. 11 [Pełna zdolność] Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5a70138d7f8b9ab6538ba372/supertrans2014fileswordpresscom-nbspdoc-fileweb.jpg)
