Сяньби гүрэн НТ II-III зуун

Э.Цэрэнбаатар

Тэд ялагдсан дайсан этгээдийн толгойн  хуйхыг өвчиж аван “тоног авах ёс”

vйлддэг байжээ• Одоо та нар энэ

хэсгээс Сяньби гэж ямар улс байсан тухай, Тяньшихуай хаан улсаа хэрхэн байгуулсан тухай, тэдний соёл, зан заншлын тухай мэдэж авах болно.

Сяньби гүрний он тоолол • 87 он - Сяньби нар довтлон байлдаж, Умард Хvннvгийн шаньюйг алжээ. • 89 он - Өмнөд Хvннvгийн шаньюй Тvньтvхэ Хятадын эрх баригчидтхй хуйвалдан Умард

Хvннvгийн нутагт цємрєн орж, шаньюйгийн єргєє ордыг бvслэн цохижээ.• 93 он - Сяньби нар Хятадын цэрэг, Ухуань, Ємнєд хvннv нарын хамт Умард хvннvгийн эсрэг

довтлон байлдаж Умард Хvннv улсыг мєхєєж, vлдсэн хvн ам, газар нутгийн ихэнхийг эзлэн авчээ.

• 156 - Сяньби улсын аймаг овгуудын ахлагч зонхилогч нар хуралдаж, Тяньшихуайг нийт Сяньби улсын зонхилогч хаан болгож єргємжилсєн.

• 155-173 он - Сяньби улс Хvннv гvрний эзэлж байсан бvх газар нутгийг эзлэн захирчээ.• 181 он - Тяньшихуайн хvv Холянь нь хаан эцгийн орыг залгамжлав.• 235 он - Сяньби гvрэн задарч Сяньби, Ухуань, Муюн, Тоба, Юйвын, Тvгvхvнь, Дуань зэрэг хэд

хэдэн аймаг улс болж салжээ. • III зууны дэд хагаст - Сяньбийн ноён Мохоба гэгч хvн аймаг, овгуудаа дагуулан Хятадын зvvн

хойд хил рvv нутаглах болсон нь Муюн нарын гол цєм болжээ.• 294 он - Муюн Хой зvvн хойд Хятадын Дагичэн хотыг эзлэн авч захираад биеэ Сяньбийн их

шаньюй гэж зарлажээ.• 313 он - Муюн Хой Сяньби овог аймгуудыг бут цохин єєрийн улсад нэгтгэн захирав.

-Тоба Илv ноён Тоба улсыг vндэслэн байгуулж, анхны хаан болжээ.

Сяньби

• Хүн гүрний захиргаанд оршиж байхдаа Хүн гүрний хүчийг сулруулан мөхөөж өөрсдийн төр улсаа 156 онд байгуулсан

• Үндэслэгч нь –Таньшихуай 15 настайдаа• Хааны цол – Хайн • 5 хаан суусан • 235 онд задарсан • Сяньби нар Хянганы нурууны зvvн талын Сяньби ууланд

оршин амьдарч байсан учир ийнхvv нэрлэгдэх болжээ. Сяньби нь нvvдлийн мал аж ахуй эрхэлдэг, Тєв Азийн нvvдэлчин аймаг байсан юм.

Сяньби нарын соёл

• Сяньби угсааны нvvдэлчид иргэншилт соёл хэмээх нvvдлийн иргэншлийг vvсгэн хөгжvvлсэн бөгөөд vvнд төр ёс, бичиг vсэг, шашин шvтлэг, зан заншил, ёс суртахуун цөм байлаа.

• Сяньби нар кэму бичигтэй, бөө мөргөлийг шvтдэг байсан аж.

• Мєн тэд ялагдсан дайсан этгээдийн хуйхыг євчиж аван “тоног авах ёс” vйлддэг байжээ.

• Сяньби болон бусад нөлөө бvхий нvvдэлчин аймгууд шvлэг, дуу хөгжимд дуртай байсан бөгөөд тэдний дуулж байсан дууны vг эртний хятад орчуулгаар бидний vед уламжлан иржээ.

Сяньби алтан аралтай бүс

Хан улс , Сяньби улс хоёрын харилцаа

• МЭ 97-130 он хүртлэх хугацаанд Сяньбийн аймгуудын зарим зонхилогч нар Цагаан хэрэмийг давж Хятадийн хязгаарыг довтолж байжээ.

• МЭ127-133 он хүртэл Хятадын зүгээс Цагаан хэрэмийг давуулан 4 удаа цэрэг мордуулсан нь Сяньбийн нутагт цөмрөн орж, тэднийг хүчтэй цохиж хүн мал эд хөрөнгө үлэмжхэнийг олзлон буцаж байжээ.

• Гэвч МЭ 150 оны үед Тяньшихуай Сяньбийн аймгуудыг нэгтгэж дуусаад гадны улс аймгуудтай дайтаж газар нутгаа тэлж эхэлсэн байна.

• Таньшихуай зүг бүр нутгаа тэлж Умард Хятадыг эхлээд улмаар дорнод Туркстаны хот улсуудыг дайлж, тэнд эрхшээлээ тогтоожээ.

• Хан улс Сяньби нараас болгоомжилж Таньшихуайд Ван цол өгч, ургийн холбоо байгуулах гэсэн боловч тэрээр эрс татгалзаж МЭ 156-180-аад онуудад Хан улс уруу довтолж байжээ.

Сяньби гүрний аян дайны зураг

Сяньбийн хүчирхэгжилт

• 156 онд Тяньшихуай хаанд єргємжлєгдєн улсаа захирсан нь Сяньбигийн оршин тогтнолд хvчтэй нєлєє vзvvлсэн юм.

• Сяньби нар хэд хэдэн том аймаг, 200 гаруй овгоос бvрдэж байсан.Тэд цєм нэгдэл нягтралгvй байж амжилт олох боломжгvй болохыг аажмаар ойлгож, эрэмгий зоригтой Тяньшихуайд захирагджээ.

• Тяньшихуай ч тэднийг ихээхэн ухаалаг уян хатан бөгөөд хатуу чанга хууль журмаар нэгтгэн барьж, бvхэл бvтэн зангидмал хvчин болгож чадсан юм.

Сяньби харваач

Сяньби гүрний талаар хятад сударт:

• Сяньби нар тухайн vед улам хvчирхэгжиж, мэдлэг боловсрол нь дээшилж байсан тухай нэгэн хятад сайд хаандаа єргєсєн бичигт ”Хvннv нарыг зайлан одсоны дараа Сяньбичууд хvчирхэг болоод тэдний хуучин эзэгнэж байсан газар нутгийг нь эзлэн захирсан билээ.

• Тэд 100 мянган цэрэгтэй, чадал ихтэй, мэдлэг боловсрол нь нэмэгдсээр байна. Дайснууд манайхнаас шижир алт, шилдэг сайн тємєр олж авч байна. Оргож очсон хятадууд тэдэнд зєвлєх болон vйлчлэн тусалж байна.

• Сяньби нарын овгууд нь олон бөгөөд урьд цагийнхаас сул доройгvй. Хоёр жилийн турш бид яаж ч чадахгvй байна шvv дээ” хэмээн бичсэн байжээ.

Сяньби гүрний байлдааны хүлэг

Тяньшихуай хаан • Тяньшихуай Сяньбийн зvvн этгээдийн цэргийн жанжны гэр бvлд 141

онд тєржээ.• Тяньшихуай 14,15 настайдаа бие бялдар том, бяр чадал ихтэй, оюун

билэг төгөлдөр, эрэмгий зоригтой нэгэн болж өсөхөд нь овог аймгаараа гайхан хvлээн авчээ.

• Нэг удаа эцгийн эзгvйд эхийнх нь гэрт дээрэмчид халдан ирж vхэр малыг нь булаан явжээ. Vvнийг Тяньшихуай сонсмогц тэдний араас нэхэн очиж булаагдсан vхэр малаа эргvvлэн авчирчээ. Тэр цагаас хойш аймаг овгуудын ахлагч нар Тяньшихуайг ихэд хvндэтгэдэг болжээ.

• Ингээд хvлээн зєвшөөрөгдсөн хvчирхэг хаангvй байсан Сяньби улсын аймаг овгуудын ахлагч, зонхилогч нар хуралдаад 156 онд Тяньшихуайг нийт Сяньби улсын зонхилогч хаан болгон єргємжилжээ. 181 онд Таньшихуа 40 настайдаа нас баржээ.

Тяншихуай хааны залгамжлагчид

• 181 онд Тяньшихуай нас барахад тvvний таван хvvгийн нэг Холянь хаан ширээг залгамжилсан байна. Тэрээр эцгийн бодлогыг vргэлжлvvлж, Хятадад хэд хэдэн удаа довтолсон боловч амжилт олсонгvй, нэгэн тулаанд амиа алджээ.

• Холяний хvv Цяньмань хаан суух ёстой байсан ч нас балчир учир vеэл Күйтү төрийн хэргийг хамаарч байсан байна. Цяньмань насанд хvрмэгц хаан ширээний төлөө тэмцэж эхэлсэн бөгөөд Сяньби хэд хэд хуваагдан салжээ.

• Хаан ширээний удаан тэмцэлд Кэбинэн болон Бvдvгvнэ ялсан бөгөөд хэсэг хугацаанд сэргэсэн боловч Кэбинэн єєрийн дайснуудад хорлогдон нас нөгцсөнөөр хаан ширээний төлөө тэмцэл дахин өрнөж эхэлсэн юм.

Сяньби улсын задрал Сянби II-III зуунаас НТ 235он

Тоба , тофу, туфа,табгач\ 307-581\

Умард вэй

Баруун вэй

Зүүн вэй

Муюн\ 318-410\

Янь улс

Тугухунь\312-688\

Тогон \ 312-688\

жужан