ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2019

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

71η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΚΑΝΟΝΙΚΗΣ ΦΟΙΤΗΣΗΣ

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

«ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΙΝΟΥΝ ΚΑΙ ΠΟΥ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΝ ΤΑ

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ

ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ»

ΑΠΟ ΤΟΝ

ΣΧΗ (ΤΘ) ΚΩΝ/ΝΟ ΠΡΟΚΙΔΗ

i

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ .............................................................................................. iii

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ........................................................................................................ - 1 -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ .......................................................................................................... - 3 -

ΣΚΟΠΟΣ ............................................................................................................ - 4 -

ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ..................................................................................................... - 5 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ

ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ................................................................... - 7 -

1.1 ΓΕΝΙΚΑ ................................................................................................. - 7 -

1.2 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ........................................................ - 7 -

1.3 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ....................................................................................... - 9 -

1.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ......................................................................................... - 9 -

1.5 ΑΣΦΑΛΕΙΑ .......................................................................................... - 10 -

1.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .............................................................................. - 13 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

......................................................................................................................... - 15 -

2.1 ΓΕΝΙΚΑ ............................................................................................... - 15 -

2.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ...................................................................... - 15 -

2.2.1 Η Αυτοκρατορική Στρατηγική της Ρωσίας στα Βαλκάνια .............. - 16 -

2.2.2 Η Σοβιετική Στρατηγική στα Βαλκάνια .......................................... - 18 -

2.3 ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΤΑ

ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ......................................................... - 19 -

2.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .............................................................................. - 23 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ

ΒΑΛΚΑΝΙΑ ....................................................................................................... - 27 -

3.1 ΓΕΝΙΚΑ ............................................................................................... - 27 -

3.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ...................................................................... - 27 -

3.2.1 H Στρατηγική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια ...... - 28 -

3.2.2.Η Στρατηγική της Δημοκρατίας της Τουρκίας στα Βαλκάνια μέχρι τη λήξη

του Ψυχρού Πολέμου ................................................................................ - 30 -

3.3 ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ

ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ......................................................... - 32 -

3.4 H ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ................................ - 39 -

3.5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .............................................................................. - 40 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .................................................................... - 45 -

ii

4.1 ΓΕΝΙΚΑ ................................................................................................ - 45 -

4.2 ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΙΝΟΥΝ ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ

ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ .......................................................................... - 46 -

4.3 ΠΟΥ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΝ ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ

ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ .......................................................................... - 47 -

ΕΠΙΛΟΓΟΣ........................................................................................................ - 51 -

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α»: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................ - 57 -

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β»:ΕΙΚΟΝΕΣ ........................................................................... - 62 -

iii

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 1: Η πρωτοβουλία "One Belt One Road" ............................................. - 62 -

Εικόνα 2: Δημογραφικά Στοιχεία Αλβανίας ...................................................... - 63 -

Εικόνα 3: Δημογραφικά Στοιχεία Β. Μακεδονίας ............................................. - 64 -

Εικόνα 4: Δημογραφικά Στοιχεία Βοσνίας - Ερζεγοβίνης ................................ - 65 -

Εικόνα 5: Δημογραφικά Στοιχεία Βουλγαρίας .................................................. - 66 -

Εικόνα 6: Δημογραφικά Στοιχεία Ελλάδας ...................................................... - 67 -

Εικόνα 7: Δημογραφικά Στοιχεία Κοσόβου ..................................................... - 68 -

Εικόνα 8: Δημογραφικά Στοιχεία Κροατίας ...................................................... - 69 -

Εικόνα 9: Δημογραφικά Στοιχεία Μαυροβουνίου ............................................. - 70 -

Εικόνα 10: Δημογραφικά Στοιχεία Ρουμανίας ................................................. - 71 -

Εικόνα 11: Δημογραφικά Στοιχεία Σερβίας ...................................................... - 72 -

Εικόνα 12: Δημογραφικά Στοιχεία Σλοβενίας .................................................. - 73 -

Εικόνα 13: Οικονομικά Στοιχεία Βαλκανικών Χωρών ........................................... 74

Εικόνα 14: Η Πεδιάδα της Βόρειας Ευρώπης .................................................. - 75 -

Εικόνα 15: Υπάρχοντες και υπό Κατασκευή Αγωγοί μέσω της Βαλκανικής .... - 76 -

Εικόνα 16: Η Τουρκία ως Περιφερειακός Ενεργειακός Κόμβος ....................... - 77 -

Εικόνα 17: Το Τουρκικό Δίκτυο Αγωγών Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου ...... - 77 -

iv

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η εξέλιξη της τεχνολογίας επέδρασε καταλυτικά στον τρόπο με τον οποίο τα

κράτη επιδιώκουν να εκπληρώσουν το εθνικό τους όραμα και μέσω αυτού να

εξυπηρετήσουν το εθνικό τους συμφέρον. Από το άλλο μέρος η πρόσβαση στην

τεχνολογία έπαψε σήμερα να αποτελεί προνόμιο λίγων κρατών, ενώ τίθενται

σημαντικοί περιορισμοί από το Διεθνές Δίκαιο ως προς τους τρόπους και τα μέσα

με τα οποία τα κράτη θα επιδιώξουν να εξυπηρετήσουν το εθνικό τους συμφέρον.

Το εθνικό συμφέρον καθαυτό είναι δύσκολο να καθοριστεί για κάθε κράτος,

διότι η αποκάλυψή του πιθανό να θέσει σε κίνδυνο την εξυπηρέτησή του. Ιδιαίτερα

στη σημερινή εποχή, όπου η τεχνολογία επιτρέπει την εκδήλωση απειλών σε τομείς

που ήταν αδιανόητο στο τέλος του προηγούμενου αιώνα, κάθε κράτος οφείλει να

τηρεί μυστικούς τους εθνικούς του σκοπούς, ώστε να μη διακινδυνεύσει την

εκπλήρωσή τους.

Ωστόσο, για κάθε κράτος, υπάρχει μια σημαντική σταθερά που επιδρά

διαμορφωτικά στο εθνικό συμφέρον του κάθε δρώντα. Η σταθερά αυτή είναι η

γεωγραφία. Η γεωγραφία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες οι

οποίοι καθορίζουν τι είναι εφικτό και τι όχι για κάθε κρατική οντότητα. Με τον όρο

γεωγραφία δεν εννοούμε τα απλά γεωφυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, αλλά

επίσης τις κλιματολογικές συνθήκες, την κουλτούρα κάθε γεωγραφικού

διαμερίσματος, τα δημογραφικά στοιχεία και την πρόσβαση στους φυσικούς

πόρους. Τα παραπάνω επιδρούν καταλυτικά στη διαμόρφωση της εθνικής

στρατηγικής κάθε κράτους, η οποία εκφράζεται μέσω της εξωτερικής πολιτικής του.

Κατά συνέπεια μέσω της μελέτης της εξωτερικής πολιτικής των κρατών είναι εφικτό

να εξαχθούν συμπεράσματα για τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη αντιλαμβάνονται

το εθνικό τους συμφέρον.

Ιστορικά η Βαλκανική Χερσόνησος και οι γειτονικές της περιοχές (Μ. Ανατολή,

Ανατολική Μεσόγειος, Καύκασος, Λεκάνη του Ευξείνου Πόντου) αποτέλεσαν πεδίο

ανταγωνισμού μεταξύ κρατών από τα βάθη της αρχαιότητας. Η ανάδειξη της

Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως μοναδικής δύναμης, η οποία έλεγχε μια απέραντη

περιοχή από το Μαγκρέμπ μέχρι τον Περσικό Κόλπο και από τη Χερσόνησο της

Κριμαίας μέχρι τον Πορθμό του Άντεν, πυροδότησε τον ανταγωνισμό της με τη

Ρωσία. Οι δύο Αυτοκρατορίες ήλθαν σε σύγκρουση δέκα τέσσερις φορές από το 16ο

μέχρι και τον 20ο αιώνα, λόγω του μεταξύ τους ανταγωνισμού στις παραπάνω

περιοχές.

Η παρούσα διατριβή θα προσπαθήσει να αναδείξει ότι η Βαλκανική

Χερσόνησος αποτελεί παραδοσιακά ένα πεδίο ανταγωνισμού ανάμεσα στην

Τουρκία και τη Ρωσία, με μεταβαλλόμενη βαρύτητα ανάλογα με την κατανομή της

ισχύος στο διεθνές σύστημα. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στην Ελλάδα να

εκμεταλλευτεί τις πτυχές του εν λόγω ανταγωνισμού υπό τις παρούσες γεωπολιτικές

συνθήκες και να προωθήσει το εθνικό της συμφέρον.

- 2 -

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Βαλκανική Χερσόνησος λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης απετέλεσε

πεδίο αντιπαράθεσης και ανταγωνισμού μεταξύ των ισχυρών πόλων του διεθνούς

συστήματος από την αυγή της ιστορίας. Στη νοτιοανατολική αυτή γωνιά της

Ευρώπης συγκρούσθηκε ο περσικός επεκτατισμός με τη συμμαχία των ελληνικών

πόλεων – κρατών, ο Ελληνισμός με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η οποία κατόρθωσε

να εδραιωθεί ως ηγεμόνας του διεθνούς συστήματος μόνο εφόσον κατανίκησε τους

Έλληνες και κατέλαβε τη Βαλκανική.

Η επικράτηση του χριστιανισμού στη Χερσόνησο του Αίμου οδήγησε σταδιακά

στη δημιουργία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η οποία κυριαρχούσε στο

σημείο επαφής τριών ηπείρων (Ασία, Ευρώπη, Αφρική) και δύο θαλασσών

(Εύξεινος Πόντος, Μεσόγειος). Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, χρησιμοποιήθηκε ως

ανάχωμα της Δύσης έναντι των επιδρομών των λαών της Ανατολής (Πέρσες,

Άραβες, Σελτζούκοι, Οθωμανοί), αλλά και ως γέφυρα του δυτικού επεκτατισμού

προς την Ανατολή κατά τις Σταυροφορίες. Παράλληλα, η ύπαρξη του Βυζαντίου

εξυπηρετούσε την ασφάλεια των θαλάσσιων μεταφορών από την Ανατολική

Μεσόγειο προς τους λιμένες της Δύσης, από τις επιδρομές των σλαβικών και άλλων

φύλων.

Οι Σταυροφορίες ωστόσο, αποσκοπούσαν στην προώθηση των γεωπολιτικών

συμφερόντων της Δύσης στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή και

αποδυνάμωσαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την οποία υπέβλεπαν ως πιθανό

ανταγωνιστή. Η συνεπακόλουθη κατάρρευση της Αυτοκρατορίας υπό το βάρος των

διαρκών συγκρούσεων και της πίεσης που δεχόταν από Ανατολή και Δύση,

οδήγησε στην κατάκτηση της Χερσονήσου του Αίμου από την Οθωμανική

Αυτοκρατορία, η οποία στο απόγειο της ισχύος της, κατά το 16ο αιώνα, κατείχε μια

ευρεία περιοχή από το Μαγκρέμπ μέχρι τον Περσικό Κόλπο και από τις παρυφές

της Βιέννης, την Κριμαία και τον Καύκασο μέχρι τον πορθμό του Άντεν.

Η αχανής επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μοιραία πυροδότησε

τον ανταγωνισμό της με τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις του τότε διεθνούς συστήματος.

Η πλησιέστερη προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία δύναμη ήταν η Τσαρική Ρωσία,

η οποία ήλθε σε σύγκρουση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία δέκα τέσσερις φορές

από το 16ο έως και τον 20ο αιώνα με κύριο αίτιο τον έλεγχο των Στενών του

Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Οι συνεχείς τριβές της Ρωσίας με την Οθωμανική

Αυτοκρατορία και τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις έφεραν σταδιακά την πτώση της

ισχύος της πρώτης και την επικράτηση του Κομμουνισμού μέσα από την

Οκτωβριανή Επανάσταση.

Η περίοδος που μεσολάβησε από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,

μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Α΄ ΠΠ) και την επικράτηση του κινήματος των

Νεοτούρκων μέχρι και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Β΄ ΠΠ), ήταν μια

περίοδος όπου οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και τότε Σοβιετικής Ένωσης

υποχώρησαν. Το διεθνές σύστημα ισχύος, όπως διαμορφώθηκε μετά τη λήξη του

- 4 -

./.

Β΄ ΠΠ ήταν διπολικό και αποτελούνταν από τη μία πλευρά από τις ΗΠΑ και από την

άλλη την Ε.Σ.Σ.Δ. Οι δύο αυτοί πόλοι έρχονταν σε επαφή μεταξύ τους κατά μήκος

μιας νοητής γραμμής από τη Σκανδιναβία ως τα Βαλκάνια. Μοιραία λοιπόν ο

προσδιορισμός των γεωστρατηγικών συμφερόντων παγκοσμίως υλοποιήθηκε με

γνώμονα τη γενικότερη ισορροπία ισχύος μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων.

Η λήξη ωστόσο του Ψυχρού Πολέμου ως συνέπεια της κατάρρευσης της

Σοβιετικής Ένωσης έθεσε τις βάσεις για μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα: οι

ΗΠΑ αναδείχθηκαν ως η μοναδική υπερδύναμη, ενώ η Ρωσία ως διάδοχος της

πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. περιορίσθηκε στο ρόλο της περιφερειακής δύναμης. Παράλληλα,

αναδείχθηκαν και άλλες περιφερειακές δυνάμεις, με δυνατότητα χάραξης αυτόνομης

πολιτικής, όπως η Κίνα και η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία αν και δε διαθέτει ενιαία

εξωτερική και αμυντική πολιτική, διαθέτει αξιόλογη οικονομική ισχύ, ικανή να

προωθήσει τα συμφέροντά της στο διεθνές σύστημα. Οι ΗΠΑ από τη λήξη του

Ψυχρού Πολέμου έστρεψαν το ενδιαφέρον τους ανατολικότερα, διευρύνοντας την

Βορειοατλαντική Συμμαχία, ενώ εστίασαν ιδιαίτερα την προσοχή τους στην Ασία.

Η κατάρρευση όμως ενός εκ των δύο πόλων του παγκόσμιου συστήματος

ισχύος επανέφερε στο προσκήνιο τις εθνοτικές διαφορές σε περιοχές όπως η

Βαλκανική Χερσόνησος, η οποία αποτελεί ακόμη και σήμερα μωσαϊκό εθνοτήτων

λόγω του μεγάλου αριθμού των κρατών που την είχαν υπό την κυριαρχία τους. Η

διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας και η εμφάνιση νέων κρατών στον πολιτικό

χάρτη της Χερσονήσου του Αίμου εξανάγκασε τις Μεγάλες Δυνάμεις να

ξαναστρέψουν την προσοχή τους στα Βαλκάνια. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία

απαλλαγμένη από τους περιορισμούς του διπολικού συστήματος, επεδίωξε την

αυτονόμηση της πολιτικής της φέρνοντας στο προσκήνιο τους παραδοσιακούς

ανταγωνισμούς της με άλλες δυνάμεις της περιοχής, κυριότερα με τη Ρωσία.

Η παρούσα διατριβή θα προσπαθήσει να αναδείξει ότι η Βαλκανική

Χερσόνησος αποτελεί παραδοσιακά ένα πεδίο ανταγωνισμού ανάμεσα στην

Τουρκία και τη Ρωσία, με μεταβαλλόμενη βαρύτητα ανάλογα με την κατανομή της

ισχύος στο διεθνές σύστημα. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στην Ελλάδα να

εκμεταλλευτεί τις πτυχές του εν λόγω ανταγωνισμού υπό τις παρούσες γεωπολιτικές

συνθήκες και να προωθήσει το εθνικό της συμφέρον.

ΣΚΟΠΟΣ

Ο σκοπός της διατριβής αυτής είναι:

1. Μέσω της αναζήτησης στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία να εξαχθούν

συμπεράσματα για την σχέση των γεωστρατηγικών συμφερόντων Ρωσίας και

Τουρκίας στη Χερσόνησο του Αίμου υπό τις παρούσες συνθήκες κατανομής ισχύος

στο διεθνές σύστημα.

2. Με βάση τα παραπάνω συμπεράσματα να υποβληθούν προτάσεις

αναφορικά με το ποιες πτυχές του ανταγωνισμού των γεωστρατηγικών

- 5 -

./.

συμφερόντων Τουρκίας και Ρωσίας μπορούν να τύχουν εκμετάλλευσης από την

εξωτερική πολιτική της Ελλάδας για την προώθηση του εθνικού συμφέροντος.

ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ

1. Ο προσανατολισμός των γεωπολιτικών συμφερόντων των διεθνών

δρώντων θα παραμείνει αμετάβλητος.

2. Δε θα προκύψουν ανακατατάξεις στο διεθνές σύστημα σε ότι αφορά στην

ισχύ των διεθνών δρώντων. Οι ΗΠΑ θα εξακολουθήσουν να ηγεμονεύουν στο

διεθνές σύστημα ως η μοναδική υπερδύναμη, η οποία διατηρεί το δικαίωμα να

επεμβαίνει σε οποιαδήποτε περιοχή εφόσον κρίνει ότι θίγονται τα στρατηγικά της

συμφέροντα. Η Ρωσία και η Κίνα αποτελούν ανερχόμενες περιφερειακές δυνάμεις,

οι οποίες προς το παρόν αδυνατούν να προβάλουν ισχύ μακριά από το έδαφός

τους.

- 6 -

./.

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ

«Αν ξαναγίνει πόλεμος στην Ευρώπη, θα ξεκινήσει από κάποια ανοησία στα

Βαλκάνια».

Otto von Bismarck

Πρώσος Πρωθυπουργός

1.1 ΓΕΝΙΚΑ

Σύμφωνα με τον καθηγητή Α. Davutoğlu «Μία από τις πρώτες αρχές που

διδάσκουμε στους φοιτητές …, είναι η μελέτη του γεωγραφικού χάρτη αγνοώντας

για μια στιγμή την ύπαρξη ορισμένων συνόρων… Η άσκηση αυτή εξασφαλίζει μια

υποδομή, η οποία ανοίγει τους ορίζοντες [των φοιτητών] κυρίως σε ό,τι αφορά τις

προβολές που ανάγονται σε μακράς διάρκειας περιόδους και αλλαγές στρατηγικών

προτιμήσεων των χωρών οι οποίες διαθέτουν την ισχύ να επηρεάζουν τις

παγκόσμιες και περιφερειακές ισορροπίες» (Davutoğlu, 2010, σ. 487).

Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή η Βαλκανική αποτέλεσε ιστορικά πεδίο

αντιπαράθεσης των ισχυρών δρώντων του διεθνούς συστήματος. Στο παρόν

κεφάλαιο θα επιχειρηθεί η ανάδειξη της σημασίας της Χερσονήσου του Αίμου για

την ευρύτερη κατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα. Η λεπτομερής μελέτη όλων

των χαρακτηριστικών της Βαλκανικής που επιδρούν επί της κατανομής ισχύος

ξεφεύγουν από το σκοπό της παρούσας διατριβής· για το λόγο αυτό θα

αναφερθούμε εν συντομία στα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, τον πληθυσμό, την

οικονομία και την ασφάλεια. Στη συνέχεια, θα εξαχθούν συμπεράσματα αναφορικά

με τους λόγους για τους οποίους η Χερσόνησος του Αίμου ανακάμπτει σήμερα ως

πεδίο παγκόσμιων γεωπολιτικών ανταγωνισμών.

1.2 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Η Βαλκανική Χερσόνησος εκτείνεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης.

Έχει έκταση περίπου πεντακόσιες σαράντα χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Αποτελείται σήμερα από δέκα χώρες: την Αλβανία, την Βοσνία – Ερζεγοβίνη, την

Βόρεια Μακεδονία, την Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Κροατία, το Μαυροβούνιο, την

Ρουμανία, την Σερβία, τη Σλοβενία. Επίσης το Κόσοβο, το οποίο ανακήρυξε την

ανεξαρτησία του το 2008 (Δουδούμης , Κατσάνης, Παναγιωτίδη, Ρεκλείτης , &

Τσομπάνης-Νότιος, 2018, σ. 61). Μέχρι το έτος 2018 το Κόσοβο έχει

αναγνωριστεί από 113 κράτη (Be in Kosovo, 2019). Από τις ευρωπαϊκές χώρες δεν

το έχουν αναγνωρίσει η Ρωσία, η Ρουμανία, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Κύπρος και η

Σερβία (υποστηρίζει ότι ανήκει στην επικράτειά της). Τέλος στα ανατολικά βρίσκεται

η Ανατολική Θράκη που αποτελεί περίπου το πέντε τοις εκατό (5%) της έκτασης της

Τουρκίας.

- 8 -

./.

Το έδαφος της Βαλκανικής είναι κυρίως ορεινό με έντονη διαμερισμάτωση. Οι

κυριότερες οροσειρές διασχίζουν τη χερσόνησο από βορειοδυτικά προς

νοτιοανατολικά. Αυτές είναι στα δυτικά οι Δειναρικές Άλπεις, το όρος Σκάρδος που

ξεκινά από την Αλβανία προς την Βόρεια Μακεδονία και την οροσειρά της Πίνδου

ως την κεντρική Ελλάδα. Στην Βουλγαρία υπάρχουν τα Βαλκάνια Όρη και η

οροσειρά της Ροδόπης στα σύνορά της με την Ελλάδα. Στο έδαφος της Ρουμανίας

βρίσκεται η οροσειρά των Καρπαθίων.

Η Βαλκανική βρέχεται από Δυτικά από την Αδριατική και το Ιόνιο Πέλαγος, από

Ανατολικά από τον Εύξεινο Πόντο και τη Θάλασσα του Μαρμαρά, ενώ από νότια

από το Αιγαίο Πέλαγος. Μεταξύ της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας

βρίσκονται τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων, τα οποία αποτελούν τη

μοναδική οδό θαλάσσιου εμπορίου για τις παρευξείνιες χώρες. Ιδίως δε για τη

Ρωσία οι λιμένες της στη Μαύρη Θάλασσα είναι οι μοναδικοί οι οποίοι παραμένουν

σε λειτουργία όλο το χρόνο ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών (Marshall, 2016, σ.

16). Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πληθώρα των νησιών του Αιγαίου

Πελάγους, που δημιουργούν σημεία υποχρεωτικής διέλευσης των θαλασσίων

γραμμών συγκοινωνιών, αναδεικνύει τη σημασία της Βαλκανικής για την ασφάλεια

του εμπορίου των εν λόγω χωρών. Σημειώνεται επίσης ότι το νότιο άκρο της

Βαλκανικής απέχει λιγότερο από τετρακόσια χιλιόμετρα από τις ακτές της Β.

Αφρικής και για το λόγο αυτό επηρεάζει τις θαλάσσιες γραμμές συγκοινωνιών από

και προς την Ανατολική Μεσόγειο και τη Διώρυγα του Σουέζ.

Κυριότερος ποταμός της Βαλκανικής είναι ο Δούναβης. Έχει μήκος δύο

χιλιάδες οκτακόσια εξήντα χιλιόμετρα. Πηγάζει από το Μέλανα Δρυμό και χύνεται

στον Εύξεινο Πόντο. Συνολικά η κοιλάδα του Δούναβη επηρεάζει δέκα οκτώ χώρες

(Marshall, 2016, σ. 93), ενώ η κοίτη του αποτελεί σύνορο μεταξύ άλλων και των

παρακάτω βαλκανικών χωρών: της Κροατίας και της Σερβίας, της Ρουμανίας και

της Βουλγαρίας και Σερβίας και Ρουμανίας. Αποτελεί σημαντική αρτηρία για το

εμπόριο ενώ διέρχεται από τις πρωτεύουσες της Αυστρίας (Βιέννη), της Σλοβακίας

(Μπρατισλάβα) και της Σερβίας (Βελιγράδι).

Η Βαλκανική Χερσόνησος κατά τον Α. Davutoğlu αποτελεί μαζί με τον

Καύκασο τις δύο σημαντικές περιοχές μετάβασης της Ευρασιατικής ηπείρου στην

κατεύθυνση Βορρά – Νότου (Davutoglu, 2010, σ. 195). Παράλληλα, λόγω της

εγγύτητας με την Μικρά Ασία συνδέει τη Μ. Ανατολή με την Ευρώπη. Οι πρόσφατες

ανακαλύψεις ενεργειακών αποθεμάτων στο υπέδαφος της Αν. Μεσογείου σε

συνδυασμό με την εκφρασμένη πολιτική βούληση της Ευρώπης για ενεργειακή

ασφάλεια η οποία προωθεί την ανθεκτικότητα στις κρίσεις και διαταραχές του

ενεργειακού εφοδιασμού και, μακροπρόθεσμα, θα μειώνει την εξάρτηση από

συγκεκριμένα καύσιμα, προμηθευτές και οδεύσεις εφοδιασμού με ενέργεια

(European Union, 2019), προκαλούν τον ανταγωνισμό μεταξύ των χωρών που

επιθυμούν να διεισδύσουν στην ευρωπαϊκή αγορά. Στον ανταγωνισμό αυτό

συμβάλει και η δυναμική είσοδος της Κίνας στη Βαλκανική μέσω της πρωτοβουλίας

«One Belt One Road». Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι η σύνδεση των

αγορών 71 κρατών της Ευρώπης της Ασίας και της Αφρικής που συνολικά

- 9 -

./.

αντιστοιχούν στο ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού και στα τρία τέταρτα του

παγκόσμιου ΑΕΠ (Τhe Guardian, 2019). Η σχηματική απεικόνιση της πρωτοβουλίας

«One Belt One Road» φαίνεται στην Εικόνα 1.

1.3 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Λόγω των ιστορικών ανταγωνισμών αλλά και των κατακτητών που

κυριάρχησαν σε αυτή, η Βαλκανική σήμερα κατοικείται από ένα μωσαϊκό φύλων

χωρίς συγγένεια και χωρίς συνδέουσα ομοιότητα (Δουδούμης , Κατσάνης,

Παναγιωτίδη, Ρεκλείτης , & Τσομπάνης-Νότιος, 2018, σ. 19). Ανέκαθεν τα Βαλκάνια

έδιναν την εικόνα του πολυφυλετικού κόσμου σε μικρογραφία. Σήμερα το φαινόμενο

της πολυφυλετικής συνθέσεως έχει επιταθεί λόγω της αθρόας εισροής μεταναστών

κυρίως από την Ασία και την Αφρική. (Δουδούμης , Κατσάνης, Παναγιωτίδη,

Ρεκλείτης , & Τσομπάνης-Νότιος, 2018, σ. 21). Υπολογίζεται ότι σήμερα κατοικούν

στη Βαλκανική περίπου 70 εκατομμύρια κάτοικοι (Eurostat, 2019).

Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι χριστιανοί ορθόδοξοι και ακολουθούν οι

καθολικοί, οι μουσουλμάνοι κ.α. (Central Intelligence Agency, 2019). Λεπτομέρειες

αναφορικά με τα δημογραφικά στοιχεία των κρατών της Βαλκανικής φαίνονται στις

εικόνες 2 έως 12 του Παραρτήματος «Β».

Από τη μελέτη των δημογραφικών στοιχείων προκύπτει ότι τα βαλκανικά

κράτη με αμιγείς μουσουλμανικούς πληθυσμούς έχουν υψηλότερο δείκτη

γεννήσεων. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη μετανάστευση των γηγενών λόγω

οικονομικών συνθηκών και με την πρόσφατη αύξηση των μεταναστευτικών ροών

που αποτελούνται κυρίως από μουσουλμάνους, αναμένεται να προκαλέσει

δημογραφική μεταβολή των βαλκανικών πληθυσμών.

1.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Όπως είναι γνωστό τα Βαλκανικά Κράτη με εξαίρεση την Ελλάδα

ακολούθησαν το σοσιαλιστικό οικονομικό μοντέλο καθ’ όλη τη διάρκεια της

ψυχροπολεμικής περιόδου. Με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου ο νεοφιλελευθερισμός

αναδείχθηκε ως η κυρίαρχη ιδεολογική θεώρηση για τη μετάβαση στη δημοκρατία

και την οικονομία της αγοράς (Τσομπάνης - Νότιος, και συν., 2016, σ. 34). Στο

πλαίσιο που καθόριζε η παραπάνω ιδεολογία τα πρώην κομμουνιστικά κράτη της

Βαλκανικής εφάρμοσαν μια πολιτική που εμπεριείχε τη λογική της

«αποδυνάμωσης» και «συρρίκνωσης» του κράτους, τόσο στην οικονομία όσο και

στην ευρύτερη κοινωνία προς όφελος της αγοράς. Οι μεταρρυθμίσεις που

εφαρμόστηκαν στα παραπάνω κράτη προκάλεσαν σοβαρή οικονομική ύφεση,

κατακόρυφη πτώση του Ακαθαρίστου Εθνικού Προϊόντος και δραματική

υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών τους.

Οι αρνητικές συνέπειες των μεταρρυθμίσεων στην οικονομία των πρώην

κομμουνιστικών κρατών της Βαλκανικής έκαναν το μέσο πολίτη να αντιμετωπίζει το

μέλλον με αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Η εισαγωγή των θεσμών δυτικής

προέλευσης υλοποιήθηκε στα εν λόγω κράτη όχι όμως με επιτυχία για το βιοτικό

- 10 -

./.

επίπεδο των πολιτών. Αυτό συνέβη διότι με την πτώση του ΑΕΠ μειώθηκαν τα

έσοδα των κυβερνήσεων με αποτέλεσμα να αδυνατούν να επιτελέσουν βασικές

λειτουργίες, όπως η καταπολέμηση της παραβατικότητας και της φοροδιαφυγής

(Τσομπάνης - Νότιος, και συν., 2016, σ. 41).

Το παραπάνω γεγονός υπονομεύει τη σταθερότητα των Βαλκανίων στη

μεταψυχροπολεμική περίοδο. Οι εσωτερικές δυνάμεις στα μετακομουνιστικά

Βαλκάνια που επιθυμούσαν την εδραίωση κράτους δικαίου και τη δημιουργία

παραγωγικής οικονομίας δεν αποδείχθηκαν ικανές να αντιμετωπίσουν τα

προβλήματα που αυτές οι χώρες αντιμετώπιζαν. Για το λόγο αυτό κρίσιμο ρόλο

διαδραμάτισε τόσο το ΝΑΤΟ όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Το

Βορειοατλαντικό Σύμφωνο προσπάθησε να καλύψει το κενό ασφάλειας που

προκάλεσε η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ενώ η ΕΕ ανέπτυξε

πρωτοβουλίες για τον εκδημοκρατισμό, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την οικονομική

ανάπτυξη και τη συνεργασία (Τσομπάνης - Νότιος, και συν., 2016, σσ. 41-43).

Σημειώνεται επίσης, ότι τα οικονομικά προβλήματα των κρατών της

Βαλκανικής είτε συνεχίζουν να υφίστανται είτε οξύνονται ακόμη περισσότερο. Τα

οικονομικά στοιχεία των κρατών της Βαλκανικής φαίνονται στην Εικόνα 13. Με την

εξαίρεση της Σλοβενίας, η οποία έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στη

Βαλκανική, όλες οι υπόλοιπες χώρες αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα με

μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού τους να ζει υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας.

Όπως παρατηρεί η Β. Demirtas, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις που

επιβλήθηκαν στις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Βαλκανικής είχαν σαν

αποτέλεσμα το μέγεθος του ΑΕΠ τους να συρρικνωθεί, ενώ η επαναφορά του στα

επίπεδα του 1989 άργησε αρκετά. Το ΑΕΠ της Ρουμανίας ανήλθε στο επίπεδο του

1989 μόλις το 2004, ενώ της Κροατίας το 2005. Η Β. Μακεδονία και η Βουλγαρία

πέτυχαν την επίδοση αυτή το 2006 (Criss, et al., 2017, p. 135) . Οι χαμηλές

οικονομικές επιδόσεις εφόσον συνεχίσουν να υφίστανται, αναμένεται να

επιδράσουν αρνητικά και στο περιβάλλον ασφάλειας, διότι ενώ δεν έχουμε σαφείς

ενδείξεις μιας επικείμενης σύγκρουσης στη Βαλκανική, η επικαιρότητα αποδεικνύει

ότι ακόμη δεν έχει εδραιωθεί η ειρήνη και η σταθερότητα στην περιοχή.

1.5 ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Οι μεταρρυθμίσεις στην οικονομία που υλοποιήθηκαν στα πρώην

κομουνιστικά κράτη της Βαλκανικής εδράζονταν σε τρεις κύριους πυλώνες:

ιδιωτικοποιήσεις, απελευθέρωση των τιμών και σταθεροποίηση του νομίσματος

(Τσομπάνης - Νότιος, και συν., 2016, σ. 35). Οι αρνητικές συνέπειες στην οικονομία

που αναφέρθηκαν παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα εκτός από τη φτωχοποίηση

μεγάλου μέρους του πληθυσμού, τη συγκέντρωση πλούτου σε μια μικρή ελίτ, η

οποία διαχειρίστηκε προς όφελός της τη διαδικασία των ιδιωτικοποιήσεων

(Τσομπάνης - Νότιος, και συν., 2016, σ. 38). Παρόμοιες ήταν οι συνέπειες στις

λοιπές κομμουνιστικές χώρες και ιδίως στη Ρωσία (Headley, 2008, σ. 35).

- 11 -

./.

Παράλληλα με τα οικονομικά προβλήματα αναδείχθηκε το πρόβλημα της

διαφθοράς στα κράτη της πρώην Ανατολικής Ευρώπης. Η διαφθορά συνδέθηκε

άμεσα με την εμφάνιση του οργανωμένου εγκλήματος, αν και ήταν διάχυτη και επί

κομμουνισμού. Όπως παρατηρεί ο Γ. Χρηστίδης για τις πρώην κομμουνιστικές

χώρες της Βαλκανικής, η διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα έχουν συνάψει μια

«συμβιωτική σχέση» (Τσομπάνης - Νότιος, και συν., 2016). Τα αίτια για αυτή τη

σχέση πρέπει να αναζητηθούν στη βίαιη μετάβαση από την κρατικά ελεγχόμενη

οικονομία στην οικονομία της αγοράς. Η απελευθέρωση των αγορών προκάλεσε

έξαρση των εθνοτικών ανταγωνισμών στα Δυτικά Βαλκάνια, με συνέπεια τη διάλυση

της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Οι κυρώσεις που επέβαλε η Δύση προκάλεσαν

ελλείψεις σε βασικά αγαθά, γεγονός που προκάλεσε την δημιουργία εγκληματικών

οργανώσεων όχι μόνο στα Δυτικά Βαλκάνια, αλλά σε όλη την περιοχή.

Σύμφωνα με μελέτη του Southeast European Legal Development Initiative το

οργανωμένο έγκλημα επεκτάθηκε με τρεις διαφορετικούς τρόπους: με τις

κυβερνήσεις να πρωταγωνιστούν στην οργάνωση λαθρεμπορίου (κυρίως όπλων)

με στόχο να εξασφαλίσουν την εθνική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα των

κρατών τους· με τις κυβερνήσεις να έχουν στενή εμπλοκή στην οργάνωση

λαθρεμπορίου απαγορευμένων ειδών (όπλα, καυσίμων και άλλων ειδών που είχαν

απαγορευτεί από το εμπάργκο) και με την οργάνωση λαθρεμπορίου το οποίο

διαχειρίζονται εθνικές ομάδες σε συνεργασία με τις πολιτικές ελίτ (Τσομπάνης -

Νότιος, και συν., 2016, σ. 40).

Συνεπώς ο συνδυασμός της οικονομικής ανασφάλειας με τους εθνοτικούς

ανταγωνισμούς και το οργανωμένο έγκλημα στα Βαλκάνια δημιούργησαν στο τέλος

του 20ου αιώνα κράτη με αδύναμους θεσμούς, ή δυσλειτουργικά όπως έχουν

αλλιώς επικρατήσει να λέγονται. Τα συγκεκριμένα κράτη αδυνατούσαν να

εξασκήσουν αποτελεσματικό έλεγχο στην επικράτειά τους και να εξασφαλίσουν τα

δικαιώματα των πολιτών τους.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω σημαντικός ήταν ο ρόλος που διαδραμάτισαν

η ΕΕ και το ΝΑΤΟ για τη σταθεροποίηση των Βαλκανίων. Μετά την κατάρρευση του

Συμφώνου της Βαρσοβίας η Βορειοατλαντική Συμμαχία πέτυχε να καλύψει το κενό

ασφάλειας Σήμερα ανήκουν στο ΝΑΤΟ όλες σχεδόν οι βαλκανικές χώρες (Νorth

Atlantic Treaty Organization, 2019) εκτός από τη Σερβία, τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη,

το Κόσοβο και τη Βόρεια Μακεδονία, η οποία αποτελεί υποψήφια προς ένταξη

χώρα. H Σερβία και η Βοσνία – Ερζεγοβίνη είναι μέλη της Συνεργασίας για την

Ειρήνη του ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization, 2019). Από το άλλο μέρος

στην ΕΕ ανήκουν σήμερα εκτός από την Ελλάδα, η Σλοβενία (από το 2004), η

Ρουμανία και η Βουλγαρία (από το 2007) και η Κροατία (από το 2013) (European

Union, 2019). H Σερβία και το Μαυροβούνιο βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις για

την ένταξή τους στην ΕΕ, ενώ υποψήφιες για ένταξη χώρες είναι η Βόρεια

Μακεδονία και η Αλβανία (European Union, 2019). Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της

ΕΕ πιθανές υποψήφιες προς ένταξη χώρες αποτελούν η Βοσνία – Ερζεγοβίνη και

το Κόσοβο. Συμπερασματικά, με ελάχιστες εξαιρέσεις η Βαλκανική είναι ενταγμένη

στους Ευρωατλαντικούς θεσμούς, η ΕΕ είναι ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος

- 12 -

./.

των Βαλκανικών κρατών, ο μεγαλύτερος επενδυτής και ο πιο επιθυμητός

προορισμός μετανάστευσης (Krastev, 2019).

Αν και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειονότητα του πληθυσμού των

Βαλκανίων θεωρούν ότι ο καλύτερος δρόμος για την ευημερία είναι η ένταξη στην

ΕΕ, η υπόσχεση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχει απωλέσει την επιρροή της

(Krastev, 2019). Η τρέχουσα επικαιρότητα δείχνει την απογοήτευση των λαών της

Βαλκανικής που διαδηλώνουν ολοένα και πιο έντονα εναντίον των κυβερνήσεων

τους. Η επιβράδυνση της οικονομίας και η εξαθλίωση μεγάλων πληθυσμιακών

ομάδων έχουν οδηγήσει μεγάλο μέρος των ανθρώπων στη μετανάστευση, ενώ

παρατηρείται άνοδος του εθνικισμού (Krastev, 2019). H δυσαρέσκεια των λαών της

Βαλκανικής απέναντι στην ΕΕ τροφοδοτείται και από τη δήλωση του Προέδρου της

Γαλλίας κ. Macron, ο οποίος σε σύνοδο κορυφής που πραγματοποιήθηκε στη Σόφια

το έτος 2018 εξέφρασε σκεπτικισμό αναφορικά με τη διεύρυνση της Ένωσης (Gray,

2018).

Σήμερα, σύμφωνα με τον Α. Ρεκλείτη (Δουδούμης , Κατσάνης, Παναγιωτίδη,

Ρεκλείτης , & Τσομπάνης-Νότιος, 2018, σ. 49), οι χώρες της Βαλκανικής θα

μπορούσαν να ταξινομηθούν στις εξής κατηγορίες:

α. Χώρες χωρίς προβλήματα ασφάλειας για το παρόν και το ορατό μέλλον,

όπως η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Σλοβενία.

β. Χώρες που βάνουν προς σταθεροποίηση, όπως η Κροατία, η Αλβανία η

Σερβία και το Μαυροβούνιο.

γ. Χώρες ασταθείς στις οποίες μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα

αποσταθεροποίησης σε οποιοδήποτε χρόνο, όπως η Βοσνία – Ερζεγοβίνη, η

Βόρεια Μακεδονία και το Κόσοβο.

Θα αναφερθούμε με συντομία στις προκλήσεις ασφαλείας που αντιμετωπίζουν

οι χώρες της τελευταίας κατηγορίας:

α. Βοσνία – Ερζεγοβίνη

Οι σημαντικές προκλήσεις ασφάλειας της χώρας οφείλονται στο γεγονός

ότι διατηρούνται δύο στρατοί, ένας για κάθε πολιτική οντότητα (Σερβική Δημοκρατία

– Ομοσπονδία). Δεν υπάρχει στρατός για την κεντρική κυβέρνηση. Μέχρι το έτος

2018 δεν υπάρχει ενιαίος και οριστικός καθορισμός δόγματος ασφάλειας. Επίσης

σημαντικός αριθμός στελεχών των πολιτικών δομών της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης

εμπλέκεται σε τρομοκρατικές οργανώσεις (Δουδούμης , Κατσάνης, Παναγιωτίδη,

Ρεκλείτης , & Τσομπάνης-Νότιος, 2018, σσ. 54-55). Επίσης, η πρόεδρος της

Κροατίας Kolinda Grabar Kitarovic σε σύνοδο έξι Βαλκάνιων ηγετών στο Σεράγεβο

το Μάρτιο του έτους 2017 ισχυρίστηκε ότι υπάρχει «αναδυόμενο πρόβλημα»

Ισλαμικής ριζοσπαστικοποίησης στη Βοσνία (Latal, 2017). Το πρόβλημα του

ακραίου Ισλαμισμού έχει παρατηρηθεί, εκτός από τη Βοσνία και σε άλλες περιοχές

των Δυτ. Βαλκανίων, με πιο πρόσφατες αναφορές για το Μαυροβούνιο (Tomovic,

2014) και την Αλβανία (Besar, 2015).

- 13 -

./.

Παρουσία στη χώρα έχει και το Ιράν. Η επιρροή του δεν είναι τόσο εμφανής

όσο των άλλων κρατών του Κόλπου, τα οποία έχουν ενεργή παρουσία μέσω

οικονομικών επενδύσεων και πολιτιστικών ιδρυμάτων, ωστόσο πληροφορίες

αναφέρουν την παρουσία μελών της Hezbollah εκτός από την Βοσνία και στη

Βουλγαρία (Trad, 2017).

β. Βόρεια Μακεδονία

H υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών έγινε αποδεκτή με εγκώμια

από το εξωτερικό και με κριτική από το εσωτερικό της χώρας. Το γεγονός ότι η Β.

Μακεδονία αποδέχθηκε κατά τη διαπραγμάτευση με την Ελλάδα την αλλαγή του

Συντάγματος και την αλλαγή του ονόματος, χαρακτηρίστηκε «υποταγή» από τον

ηγέτη της αντιπολίτευσης, Hristijan Mickovski (Marusic, Balkan Insight, 2018).

Επίσης εκτιμάται ως πιθανή η μελλοντική αντίδραση της αντιπολίτευσης στο

εσωτερικό λόγω χαμηλής προσέλευσης στο δημοψήφισμα της 30-9-2018, το οποίο

δεν έφθασε το απαιτούμενο ποσοστό του 50% (Marusic, Balkan Insight, 2018).

Σημαντικό επίσης είναι ότι για το σχηματισμό κυβέρνησης απαιτείται η στήριξη των

κομμάτων των Αλβανών που αποτελούν το 25% του πληθυσμού. Στη συγκεκριμένη

πληθυσμιακή ομάδα παρατηρείται άνοδος του εθνικισμού. Σύμφωνα με την

ιστοσελίδα της CIA (CIA, n.d.)το συγκεκριμένο κράτος αποτελεί κέντρο διακίνησης

ναρκωτικών προερχόμενων από τη νοτιοδυτική Ασία με προορισμό την Ευρώπη.

Αν και ο στόχος της χώρας για ένταξη στη Βορειοατλαντική Συμμαχία

ολοκληρώνεται, απαιτούνται ακόμη αρκετές μεταρρυθμίσεις για τη δημιουργία

σταθερής δημοκρατικής κοινωνίας με πλήρη πολιτική ελευθερία, ανθρώπινα

δικαιώματα και οικονομική ασφάλεια (Δουδούμης , Κατσάνης, Παναγιωτίδη,

Ρεκλείτης , & Τσομπάνης-Νότιος, 2018, σ. 74).

γ. Κόσοβο

H κύρια πρόκληση ασφάλειας του Κοσόβου είναι η μη αναγνώριση της

ανεξαρτησίας του από τη Σερβία, λόγω της ύπαρξης σερβικών θυλάκων και ο

αλβανικός αναθεωρητισμός που αφορά εκτός από το Κόσοβο και άλλες περιοχές

των Δυτικών Βαλκανίων (Δουδούμης , Κατσάνης, Παναγιωτίδη, Ρεκλείτης , &

Τσομπάνης-Νότιος, 2018, p. 68). Επίσης σημαντική πρόκληση ασφάλειας αποτελεί

η συμμετοχή μεγάλου αριθμού μαχητών στις συγκρούσεις στη Μ. Ανατολή, με την

πλευρά του ISIS, όπου υπολογίζεται ότι έχουν συρρεύσει τουλάχιστον χίλιοι

μαχητές από τα Δυτ. Βαλκάνια (Spahiu, 2018) (Zogiani, 2014).

1.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Βαλκανική Χερσόνησος λόγω των πιέσεων και των επιρροών που δέχτηκε,

αποτελεί ένα μωσαϊκό πολιτισμών και εθνοτήτων. Τα Βαλκάνια αποτελούσαν πάντα

το «βατήρα» για κάθε δρώντα που προσπαθούσε να προβάλει την ισχύ του στην

Ανατ. Μεσόγειο, τη Μ. Ανατολή, την Κεντρική Ασία, τη λεκάνη του Ευξείνου Πόντου,

τον Καύκασο και την Κεντρική Ευρώπη.

- 14 -

./.

Ακόμη και σήμερα που το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής πέτυχε ή επιδιώκει

την ολοκλήρωσή του μέσω των Ευρωατλαντικών θεσμών, υπάρχουν πολλές

αντιθέσεις τόσο στο εσωτερικό των κρατών όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις.

Κυριότερη εστία πιθανής αποσταθεροποίησης αποτελούν σήμερα τα Δυτικά

Βαλκάνια, όπου το βιοτικό επίπεδο είναι χαμηλό και παρατηρείται άνοδος του

εθνικισμού και του ακραίου Ισλαμισμού.

Η διαπίστωση του Οtto von Bismarck στην εισαγωγή του παρόντος κεφαλαίου

ασφαλώς και έχει το ιδιαίτερο νόημά της. Ωστόσο, δεν ήταν οι εσωτερικοί

ανταγωνισμοί των λαών της Βαλκανικής που πυροδοτούσαν τους πολέμους, αλλά

ο αγώνας για ηγεμονία στην περιοχή από πλευράς των Μεγάλων Δυνάμεων. Η

σημερινή κατάσταση ομοιάζει αρκετά προς εκείνη της πρώτης δεκαετίας του

εικοστού αιώνα. Η οικονομική στασιμότητα και η αβεβαιότητα συνεχίζουν να

ταλαιπωρούν τους βαλκάνιους λαούς, οι οποίοι, με εξαίρεση τους Σλοβένους,

συγκαταλέγονται μεταξύ των λιγότερο ευτυχισμένων της Ευρώπης (Tanner, 2019).

Οι ΗΠΑ και οι σημερινές περιφερειακές δυνάμεις διαγκωνίζονται για επιρροή στη

Βαλκανική. Το βασικό διακύβευμα από το ένα μέρος είναι η πρόσβαση στις αγορές

της Κεντρικής Ευρώπης και από το άλλο είναι η εκμετάλλευση των ενεργειακών

αποθεμάτων της Μ. Ανατολής και της Ανατ. Μεσογείου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ

ΡΩΣΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

«Είναι ένας γρίφος με περιτύλιγμα μυστηρίου, μέσα σε ένα αίνιγμα»

(Αναφορικά με τις προθέσεις της Ρωσίας)

Ουίνστον Τσόρτσιλ

Βρετανός Πρωθυπουργός

2.1 ΓΕΝΙΚΑ

Όταν οι συγγραφείς επιθυμούν να προσεγγίσουν τις προθέσεις της Ρωσίας

συχνά χρησιμοποιούν την παραπάνω παρατήρηση του Τσόρτσιλ που διατυπώθηκε

το 1939 (Marshall, 2016, σ. 4). Ωστόσο, η παραπάνω ρήση θα μπορούσε να

προχωρήσει λίγο περισσότερο. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον ίδιο τον

Τσόρτσιλ, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ερμηνεία της πολιτικής της Ρωσίας

μπορεί να γίνει μέσω του εθνικού της συμφέροντος (Cowell, 2008). Από το άλλο

μέρος, η ιστορικός Elena Gus’kova υποστηρίζει ότι η «Ρωσική πολιτική είχε τακτική,

αλλά όχι στρατηγική» (Headley, 2008, σ. 53). Στο παρόν κεφάλαιο θα

προσπαθήσουμε να αποδείξουμε ότι τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας

στα Βαλκάνια είναι αμετάβλητα από τον δέκατο έβδομο αιώνα και ότι οι στρατηγικοί

της στόχοι δεν έχουν διαφοροποιηθεί στο πέρασμα του χρόνου. Η μεγαλύτερη όμως

πρόκληση είναι να συλληφθεί η πολιτική με την οποία η Ελλάδα θα μπορούσε να

συνυπάρξει αρμονικά με τη Ρωσία, καθώς οι σχέσεις της τελευταίας με τη Δύση είναι

σε ύφεση και αν είναι εφικτό, να εντοπισθούν πιθανά πεδία όπου υπάρχει σύγκλιση

συμφερόντων.

2.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η ιδέα της δημιουργίας της Τσαρικής Ρωσίας έλκει την καταγωγή της από τον

ένατο μ.Χ. αιώνα. Τότε η σημερινή Ρωσία ήταν μια χαλαρή συνομοσπονδία

Σλαβικών φυλών που ήταν γνωστοί ως Ρως και το κράτος τους καταλάμβανε μέρος

της κοιλάδας του ποταμού Δνείπερου στη σημερινή Ουκρανία. Το κράτος αυτό

αντιμετώπιζε την εισβολή των Μογγόλων από νότια και ανατολικά και τελικά

κυριεύθηκε το δέκατο τρίτο μ.Χ. αιώνα. Οι Ρως αναγκάστηκαν να μετακινηθούν

βορειοανατολικά και να ιδρύσουν το Πριγκιπάτο της Μόσχας (Marshall, 2016, σ. 7).

Το κράτος αυτό λόγω της εδαφικής διαμόρφωσης της περιοχής γύρω από τη

Μόσχα, ήταν ανυπεράσπιστο. Δεν υπήρχαν ορεινοί όγκοι για την οργάνωση

αποτελεσματικής άμυνας και τα ποτάμια ήταν ελάχιστα. Οι επίδοξοι εισβολείς

μπορούσαν να προελάσουν στο ρωσικό έδαφος από οποιαδήποτε κατεύθυνση.

Ο πρώτος Τσάρος, Ιβάν ο Τρομερός, εφάρμοσε για πρώτη φορά το δόγμα της

άμυνας μέσω επίθεσης. Η στρατηγική του Τσάρου ήταν να εδραιώσει την κυριαρχία

του στο εσωτερικό και στη συνέχεια να επεκταθεί προς όλες τις κατευθύνσεις. Η

στρατηγική αυτή του πρώτου Τσάρου οδήγησε τελικά τη Ρωσία στο μεγαλείο

(Marshall, 2016, σ. 8) . Η Ρωσία σταδιακά επεκτάθηκε ώστε το δέκατο ένατο αιώνα

- 16 -

./.

μ.Χ. εκτεινόταν από την Κεντρική Ευρώπη μέχρι την Αλάσκα και από το Βόρειο

Παγωμένο Ωκεανό μέχρι την Κεντρική Ασία. Με την συγκεκριμένη στρατηγική η

Ρωσία αντιστάθμισε το μειονέκτημα της έλλειψης εδαφικών ερεισμάτων για την

άμυνά της, μέσω της εξάπλωσής της.

Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η Ρωσία είναι

ευάλωτη τόσο από τη Δύση, όσο και από το Νότο. Το έδαφος της Βόρειας Ευρώπης

είναι πεδινό από την Γαλλία ως Τα Ουράλια Όρη, ενώ παρουσιάζει μια μικρή

στένωση εύρους χιλίων εξακοσίων χιλιομέτρων στην περιοχή της Πολωνίας

(Marshall, 2016, σ. 5). Επίσης μία άλλη πεδινή περιοχή εύρους διακοσίων

χιλιομέτρων περίπου διαμορφώνεται μεταξύ των Τρανσυλβανικών Άλπεων και του

Ευξείνου Πόντου στο έδαφος της σημερινής Ρουμανίας. Μέσω αυτής συνδέονται οι

κοιλάδες του Δούναβη και του Δνείπερου. Οι παραπάνω περιοχές αποτελούν την

Βόρεια Ευρωπαϊκή Πεδιάδα (Εικόνα 14).

Σήμερα ίσως ένας μελετητής των διεθνών σχέσεων θεωρήσει ότι κανείς δεν

επιθυμεί να εισβάλει στη Ρωσία. Είναι σίγουρο όμως ότι η ρωσική διπλωματία δεν

σκέπτεται με τον ίδιο τρόπο. Τα τελευταία πεντακόσια χρόνια έχουν γίνει αρκετές

εισβολές από τα δυτικά στη χώρα. Κατά μέσο όρο, από την εποχή των

Ναπολεόντειων Πολέμων μέχρι και τη λήξη του Β΄ ΠΠ, οι Ρώσοι πολεμούν εντός ή

στην περιφέρεια της Βόρειας Ευρωπαϊκής Πεδιάδας κάθε τριάντα τρία έτη (Marshall,

2016, σ. 6). Από το άλλο μέρος, όλα τα κράτη του Συμφώνου της Βαρσοβίας και τα

Βαλτικά Κράτη αποτελούν σήμερα μέλη του Βορειοατλαντικού Συμφώνου.

2.2.1 Η Αυτοκρατορική Στρατηγική της Ρωσίας στα Βαλκάνια

Οι διπλωμάτες της Τσαρικής Ρωσίας ανησυχούσαν για την τρωτότητα της

Αυτοκρατορίας από τα Δυτικά και Νότια και όπως προαναφέρθηκε επεδίωκαν την

αύξηση της ρωσικής ισχύος και ασφάλειας μέσω της επέκτασης. Ο σκοπός της

Ρωσίας ήταν να ελέγξει την Κωνσταντινούπολη και τα Στενά του Βοσπόρου και των

Δαρδανελίων. Για το σκοπό αυτό η Ρωσική πολιτική εκμεταλλευόταν τη

δυσαρέσκεια των Σλάβων/Ορθοδόξων πληθυσμών της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας οι οποίοι επεδίωκαν την ανεξαρτησία τους (Headley, 2008, σ. 11).

Η στήριξη των αυτονομιστικών κινημάτων των λαών της Βαλκανικής εναντίον

της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν αντίθετη στην Αρχή της Νομιμότητας, με την

οποία είχε εναρμονιστεί η Ρωσία το 1815, με το πέρας των Ναπολεόντειων

Πολέμων (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού). Παράλληλα, η στήριξη των αυτονομιστών

της Βαλκανικής ήταν σε σύγκρουση με την εσωτερική πολιτική της Ρωσίας, η οποία

δεν υποστήριζε την αυτοδιάθεση των λαών στο εσωτερικό της.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η Ρωσία εφάρμοζε αντιφατική στρατηγική

στα Βαλκάνια. Η πραγματικότητα είναι πως η Τσαρική Ρωσία είχε λίγα πραγματικά

οικονομικά συμφέροντα στα Βαλκάνια. Η ίδια η Ρωσία ήταν μια αγροτική οικονομία,

ήταν υπερχρεωμένη και διέθετε πενιχρά κεφάλαια για επενδύσεις στα Βαλκάνια. Η

αγροτική οικονομία των Βαλκανίων ήταν περισσότερο ανταγωνιστής παρά

εμπορικός εταίρος της Ρωσίας. Μέχρι την εγκαθίδρυση του Κομμουνισμού, το κύριο

- 17 -

./.

συμφέρον της Ρωσίας ήταν η ελεύθερη διακίνηση του εμπορίου μέσω των Στενών.

Τα Στενά είχαν επίσης και μια δεύτερη λειτουργία: προστάτευαν το νότιο πλευρό της

Ρωσίας από εισβολή, ιδιαίτερα μετά τον Πόλεμο της Κριμαίας που έληξε το 1856

(Headley, 2008, σ. 12).

Συνοπτικά, η αρχιτεκτονική ασφάλειας που είχε συμφωνηθεί το δέκατο ένατο

αιώνα μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων δεν επέτρεπε την υπέρμετρη αύξηση της

ισχύος μιας από τις Μεγάλες Δυνάμεις, ενώ διευκόλυνε την επίλυση των μεταξύ τους

διαφωνιών μέσα από διεθνείς Συνόδους. Ωστόσο οφείλουμε να προβούμε στις

ακόλουθες διαπιστώσεις:

α. Το δέκατο ένατο αιώνα η Τσαρική Ρωσία απέτυχε να μετασχηματιστεί

από αγροτική σε βιομηχανική οικονομία. Τούτο είχε ως συνέπεια την επιβράδυνση

της οικονομίας της και τη συνεπακόλουθη υποχώρηση της ισχύος της έναντι των

άλλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Παρά το γεγονός αυτό, όπως γράφει η Barbara

Jelavich, η Ρωσία προσπαθούσε να διατηρήσει τη θέση της ανάμεσα στις Μεγάλες

Δυνάμεις (Headley, 2008, σ. 17)

β. Η κύρια αντίπαλος της Ρωσίας στον ανταγωνισμό για επιρροή στη

Βαλκανική στο τέλος του δεκάτου ενάτου αιώνα ήταν η Αυστρία. Για τους λόγους

που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο, η Ρωσία δε μπορούσε να την

αντιμετωπίσει μόνη της κι έτσι η Ρωσική Διπλωματία πίστευε ότι η τότε ισορροπία

ισχύος θα έκανε τις υπόλοιπες Δυνάμεις να περιορίσουν τις επεκτατικές τάσεις της

Αυστρίας. Τα ιστορικά γεγονότα απέδειξαν ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις συνασπίζονταν

πάντα για να ανασχέσουν τον ρωσικό και λιγότερο τον αυστριακό επεκτατισμό

(Headley, 2008, σ. 17). Επομένως συνάγεται το συμπέρασμα πως ενώ ο

επεκτατισμός της Ρωσίας σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εξυπηρετούσε

τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της πρώτης, εν τούτοις τόσο η οικονομική αδυναμία

της όσο και η πρόθεση των άλλων Δυνάμεων δεν της επέτρεψαν να επεκτείνει τον

έλεγχό της στα Στενά.

γ. Οι συνθήκες όμως διαφοροποιήθηκαν τη δεύτερη δεκαετία του εικοστού

αιώνα. Τα Βαλκανικά Κράτη εκμεταλλεύθηκαν την αστάθεια που προκλήθηκε στην

Οθωμανική Αυτοκρατορία από το κίνημα των Νεοτούρκων και κατά τη διάρκεια των

Βαλκανικών Πολέμων είχαν αποσπάσει σχεδόν το σύνολο των ευρωπαϊκών

κτήσεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η κήρυξη του πολέμου της Αυστρίας στη

Σερβία το 1914 σήμαινε ότι η Ρωσία είτε θα υποχρεωνόταν να αποδεχθεί την

ηγεμονία των Κεντρικών Αυτοκρατοριών (Αυστρίας – Γερμανίας) στα Βαλκάνια είτε

θα εξέρχονταν σε πόλεμο εναντίον τους. Η Ρωσία επέλεξε να διαφυλάξει το κύρος

της ως Μεγάλη Δύναμη και να προστατεύσει τους Ορθόδοξους/Σλαβικούς

πληθυσμούς και κήρυξε τον πόλεμο. Αν και τελικά δεν εγκαθιδρύθηκε γερμανο-

αυστριακή ηγεμονία στα Βαλκάνια λόγω του Α΄ ΠΠ, η συμμετοχή της Ρωσίας στον

πόλεμο είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή της και την πτώση του Τσαρικού

καθεστώτος (Headley, 2008, σ. 19).

δ. Η υπέρμετρη ενασχόληση της Τσαρικής Ρωσίας με τα τεκταινόμενα στα

δυτικά της σύνορα σε συνδυασμό με την άνοδο της ναυτικής ισχύος της Μ.

- 18 -

./.

Βρετανίας, την ώθησε στο να παραγνωρίσει τη σημασία που είχε για τα στρατηγικά

της συμφέροντα η λεκάνη του Ειρηνικού. Πιο συγκεκριμένα, η Ρωσία φοβούμενη

την κατάληψη της Αλάσκας από τους Βρετανούς ή τους Ιάπωνες και λόγω των

αντικειμενικών δυσκολιών να ελέγξει και να εφοδιάσει τις δυνάμεις της ανατολικά

του Βερίγγειου Πορθμού, πούλησε την υπόψη περιοχή το 1867 στις ΗΠΑ έναντι 7,2

εκατομμυρίων δολαρίων (Department of State). H επιλογή βραχυπρόθεσμα ήταν

δικαιολογημένη, διότι στόχευε στην ανάσχεση της ισχύος της Ιαπωνίας και της Μ.

Βρετανίας, ωστόσο έθεσε τις βάσεις για την κυριαρχία των ΗΠΑ στον Ειρηνικό.

Επίσης η απώλεια της περιοχής στέρησε από την Τσαρική Ρωσία σημαντικούς

πόρους από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου. Το 2017 συμπληρώθηκαν

εκατό πενήντα χρόνια από την συγκεκριμένη αγοραπωλησία και το έγκυρο

στρατιωτικό περιοδικό της Ρωσίας, ΒΠΚ (Στρατιωτικο – Βιομηχανικός

Αγγελιαφόρος) δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Η Αλάσκα που Χάσαμε» (Brezkun,

2017).

2.2.2 Η Σοβιετική Στρατηγική στα Βαλκάνια

Η περίοδος που ακολούθησε την Επανάσταση των Μπολσεβίκων και την

εγκαθίδρυση του Κομμουνισμού, μέχρι τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου απέδειξε ότι η

ΕΣΣΔ είχε εμπεδώσει τα διδάγματα από την περίοδο που προηγήθηκε του Α΄ ΠΠ.

Ωστόσο, η ιστορία κατά το παραπάνω χρονικό διάστημα έδωσε μερικά ακόμη

μαθήματα στους ηγέτες της ΕΣΣΔ για τη στρατηγική σημασία των Βαλκανίων και

της λεκάνης του Ευξείνου Πόντου.

Από το 1917 μέχρι τη λήξη του Β΄ ΠΠ πραγματοποιήθηκαν δύο εισβολές από

τα νότια και νοτιοδυτικά της ΕΣΣΔ. Η συμμετοχή της Ρωσίας στον Α΄ ΠΠ

τερματίστηκε με τη Συνθήκη Μπρέστ – Λιτόβσκ (Μάρτιος 1918) σύμφωνα με την

οποία η Ρωσία παραχώρησε στις Κεντρικές Δυνάμεις έκταση επτακοσίων ογδόντα

χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων όπου κατοικούσε το ένα τρίτο του πληθυσμού

της. Η Ρωσία πλήρωσε το συγκεκριμένο τίμημα ελπίζοντας ότι θα ακολουθήσει

επανάσταση του προλεταριάτου και στη Γερμανία (Dugin, 2015, σ. 19). Αυτό όμως

που ακολούθησε ήταν η εισβολή των δυνάμεων της Entente μέσω των Στενών οι

οποίες πήραν το μέρος του Λευκού Στρατού στον εμφύλιο πόλεμο που είχε

ξεσπάσει μεταξύ των τελευταίων και των Μπολσεβίκων (Ερυθρών). Η τελική

επικράτηση των Μπολσεβίκων δεν μπόρεσε να ισχυροποιήσει τη Ρωσία. Αυτό

συνέβη διότι οι Μπολσεβίκοι υποστήριξαν τους Γερμανούς που έχασαν στον Α΄ ΠΠ.

Η νέα ισορροπία ισχύος που επιβλήθηκε με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών της 28

Ιουνίου 1919, εξασφάλιζε τη δημιουργία ενός αναχωματικού δακτυλίου (cordon

sanitaire, κατά τον Mackinder) μέσω των υπαρχόντων ή των κρατών που

προέκυψαν μετά τον Α΄ ΠΠ, ο οποίος απαγόρευε την άνοδο της ισχύος της Ρωσίας

και της Γερμανίας και ιδιαίτερα απέτρεπε την οποιαδήποτε σύναψη στρατηγικής

συμμαχίας μεταξύ τους (Dugin, 2015, σ. 28).

Μετά την εισβολή των Βρετανών στη νοτιοδυτική Ρωσία το 1918, η πολιτική

της ΕΣΣΔ αποσκοπούσε στην εξασφάλιση ενός ευνοϊκού καθεστώτος στα Στενά για

- 19 -

./.

τα σοβιετικά συμφέροντα, κυρίως μέσω των καλών σχέσεων με την Τουρκία

(Headley, 2008, σ. 19).

Η δεύτερη εισβολή στο έδαφος της ΕΣΣΔ πραγματοποιήθηκε από τον Χίτλερ,

ο οποίος το 1941 εισέβαλε μέσω της Ρουμανίας στην Ουκρανία: αυτό απέδειξε ότι

όπως ακριβώς τα Στενά μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για επίθεση από τη

θάλασσα, η Βαλκανική μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για χερσαία επίθεση σε βάρος

της Ρωσίας (Headley, 2008, σ. 19). Μετά τη λήξη του Β΄ ΠΠ μία από τις πρώτες

αιτίες διαφωνίας μεταξύ του Στάλιν από το ένα μέρος και της Βρετανίας και των ΗΠΑ

από το άλλο ήταν το καθεστώς των Στενών, η οποία οδήγησε την Τουρκία να

ενταχθεί στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (Davutoğlu, 2010, σ. 203). Ωστόσο η

αύξηση της ναυτικής και αεροπορικής ισχύος της Σοβιετικής Ένωσης σε συνδυασμό

με την απόκτηση πυρηνικών όπλων περιόρισε τη σημασία της Βαλκανικής για την

αμυντική θωράκιση της ΕΣΣΔ. Η μόνη απειλή για την Σοβιετική Ένωση από τη

Βαλκανική προέρχονταν μόνο από τη χρήση της από τη Δύση ως βάση εκτόξευσης

πυρηνικών όπλων. Η τρωτότητα της Σοβιετικής Ένωσης σε μία επίθεση με

πυρηνικά από τα νότια φάνηκε από την κρίση της Κούβας, που έγινε ακριβώς για

να μην αναπτυχθούν πυρηνικά όπλα του ΝΑΤΟ στην Τουρκία (Headley, 2008, σ.

20)

Τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της ΕΣΣΔ κατά την Ψυχροπολεμική περίοδο,

προσεγγίζονταν με γνώμονα τον στρατηγικό ανταγωνισμό των Υπερδυνάμεων. Για

τον παραπάνω ανταγωνισμό, σημαίνουσα θέση κατείχε η ιδεολογική διάσταση: η

επιρροή του κομμουνισμού σε μία χώρα όχι μόνο προήγαγε τα στρατηγικά

συμφέροντα της Σοβιετικής Ένωσης αλλά σήμαινε ευνοϊκή μεταβολή στο

συσχετισμό ισχύος με τη Δύση προς όφελος των Σοβιετικών. Η δορυφοριοποίηση

των Βαλκανικών κρατών (πλην της Ελλάδας) επέτρεψε στον Στάλιν να επεκτείνει

την επιρροή του μέχρι την Αδριατική. Η επιρροή της ΕΣΣΔ ξεπέρασε εκείνη της

Τσαρικής Ρωσίας. Παράλληλα η Σοβιετική Ένωση αποκόμισε και υλικά οφέλη: από

το 1944 έως το 1948 οι Σοβιετικοί απογύμνωσαν την Βουλγαρία και τη Ρουμανία

από τα κεφαλαιουχικά αγαθά (Headley, 2008, p. 20).

2.3 ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΤΑ ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Σταδιακά όμως η Σοβιετική επιρροή στα Βαλκάνια μειωνόταν. Η κατάρρευση

της Σοβιετικής Ένωσης είχε ως συνέπεια τη διαίρεσή της σε δέκα πέντε κράτη.

Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο σήμερα τα περισσότερα κράτη της

Βαλκανικής είναι ενταγμένα στις Ευρωατλαντικές δομές. Διαμορφώνεται επομένως

ένα νέο στρατηγικό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχούν οι ΗΠΑ που αποτελούν μέχρι

σήμερα τη μοναδική Υπερδύναμη.

Το κενό ισχύος που προκλήθηκε από την κατάρρευση του ενός πόλου του

Διεθνούς Συστήματος διαδέχθηκε η αστάθεια σε όλες τις πρώην κομμουνιστικές

χώρες της Ευρώπης. Στα Βαλκάνια το γεγονός αυτό έγινε ιδιαίτερα αισθητό με τις

εθνοτικές συγκρούσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία, όπου όπως παρατηρεί ο

- 20 -

./.

Larrabee, η κατάρρευση του διπολισμού ήταν η αιτία που έφερε τις εθνοτικές

αντιθέσεις στο προσκήνιο (Καιρίδης , 2015, σ. 152).

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η Ρωσία αναγκάσθηκε να συρθεί στον Α΄ ΠΠ

προκειμένου να αποτρέψει την εδραίωση της ηγεμονίας των Γερμανο – Αυστριακών

στην Βαλκανική και να προστατέψει την ομόδοξη Σερβία. Μετά το πέρας του

Ψυχρού Πολέμου η σχέση της Ρωσίας που αποτέλεσε το διάδοχο κράτος της ΕΣΣΔ

και της πρώην Γιουγκοσλαβίας ήταν πολύ διαφορετικές. Από το 1948 λόγω της

διαφωνίας του Τίτο με τον Στάλιν, το επίπεδο των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ

της Γιουγκοσλαβίας και της ΕΣΣΔ ήταν σχετικά περιορισμένο (Headley, 2008, σ.

53). Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Κογκρέσου των ΗΠΑ, η πρώην

Γιουγκοσλαβία δεν συγκαταλέγονταν μεταξύ των κυριότερων εμπορικών εταίρων

της Ρωσίας τη δεκαετία του 1990 (Library of Congress). Eν τούτοις, οι παραδοσιακοί

πολιτισμικοί δεσμοί με το σερβικό λαό, ο κίνδυνος διάχυσης των συγκρούσεων και

η κυρίαρχη αντίληψη της Μόσχας ότι είχε παραδοσιακά συμφέροντα στα Βαλκάνια

την ώθησαν να εμπλακεί στην κρίση της πρώην Γιουγκοσλαβίας (Headley, 2008, σ.

54).

Οι λόγοι για την εμπλοκή της Ρωσίας στη Γιουγκοσλαβική κρίση δεν φαίνεται

να είναι οι ανησυχίες της για την ασφάλειά της και ειδικότερα οι φόβοι της για εισβολή

μέσω των Στενών ή της Ρουμανίας, όπως είχε συμβεί το 1941. Ιδίως κατά τη

μεταψυχροπολεμική περίοδο που στα δυτικά της βρίσκεται η Ουκρανία, ο κίνδυνος

για τη Ρωσία από τα νοτιοδυτικά φαίνεται μακρινός. Επίσης η Ρωσία μπορεί να έχει

μειωμένη έκταση σε σχέση με την πρώην ΕΣΣΔ, ωστόσο διατήρησε το πυρηνικό

οπλοστάσιό της. Για τους παραπάνω λόγους δεν προκύπτουν απειλές για την

ρωσική ασφάλεια από τη Βαλκανική.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 η Ρωσία ανέμενε την λήξη των κυρώσεων

εναντίον της Σερβίας με σκοπό να της προμηθεύσει αμυντικό υλικό. Η μακρά σχέση

της Ρωσίας με το Μαυροβούνιο και τη Σερβία είχε εξασφαλίσει στην πρώτη μια

παραδοσιακή αγορά για τα οπλικά της συστήματα (Library of Congress).

Σύμφωνα με έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσικής

Ομοσπονδίας, η μη συμμετοχή της Ρωσίας στις κυρώσεις κατά της πρώην

Γιουγκοσλαβίας, θα είχε δυσμενέστερες συνέπειες για την οικονομία της, Ενδεικτικά

αναφέρεται ότι η Δύση κατά το χρονικό διάστημα 1991-92 είχε διαθέσει στη Ρωσία

πιστώσεις ύψους $15 δις και είχε επιτρέψει την αναβολή αποπληρωμής του

ρωσικού χρέους που εξοικονόμησε στη Ρωσία ποσό $18 δις μόνο για το 1992

(Headley, 2008, σ. 135). Την άποψη αυτή φαίνεται να υποστηρίζει και ο Α.

Davutoğlu: «… η ανάγκη που αισθάνεται η Ρωσία για οικονομική στήριξη εκ μέρους

των δυτικών κρατών…» (Davutoğlu, 2010).

Επίσης από το τέλος του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, οι ρωσικές

επιχειρήσεις έχουν διεισδύσει οικονομικά στα Βαλκάνια με επενδύσεις στην

ιδιωτικοποίηση κρατικών εταιρειών ενώ επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στους

τομείς της βαριάς βιομηχανίας, των επικοινωνιών και των ενεργειακών υποδομών.

- 21 -

./.

Ο τρίτος λόγος για τον οποίο η Ρωσία ενδιαφέρεται για τα Βαλκάνια είναι ο ρόλος

τους για την μεταφορά ενέργειας από την Κασπία (Headley, 2008, p. 55).

Η σημασία της ενεργειακής πολιτικής ήταν ιδιαίτερα βαρύνουσα για τη Ρωσική

Ομοσπονδία. Όπως προκύπτει από το Δόγμα Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσικής

Ομοσπονδίας του 1997 μία από τις απειλές ασφάλειας είναι «η εξάντληση των

φυσικών πόρων και η υποβάθμιση της περιβαλλοντικής κατάστασης… Η απειλή

αυτή είναι ιδιαίτερα μεγάλη… εξαιτίας της προνομιακής ανάπτυξης των

βιομηχανικών τομέων των καυσίμων και της ενέργειας» (Russian National Security

Blueprint, 1997). Η ίδια απειλή επανεμφανίζεται διαφορετικά διατυπωμένη στο

Δόγμα Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας του 2000 και στην Στρατηγική

Εθνικής Ασφάλειας του 2015: «η κυριαρχία των καυσίμων, της ενέργειας και των

πρώτων υλών στις εξαγωγές της Ρωσίας». (National Security Concept of the

Russian Federation, 2000).

Ο λόγος για τον οποίο εκφράζονται οι παραπάνω ανησυχίες είναι ότι οι

πρόσοδοι από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων και πετρελαιοειδών συνιστούν

σημαντικό μέρος των ρωσικών εξαγωγών (Trading Economics). Παράλληλα, η

ενέργεια έχει εργαλειοποιηθεί ως μέσο άσκησης εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας

τα τελευταία χρόνια. Η Μόσχα επιδιώκει την κυριαρχία των ρωσικών εταιρειών

ενέργειας στην ευρωπαϊκή αγορά. Ενώ η ίδια επιδιώκει την ανεξαρτησία της σε ότι

αφορά στις εισαγωγές, στο θέμα της ενέργειας επιδιώκει την απόλυτη εξάρτηση της

Ευρώπης από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες (Τσομπάνης - Νότιος, και συν.,

2016, σσ. 55-56).

Στο πλαίσιο της πολιτικής αυτής τα Βαλκάνια εξυπηρετούν το σκοπό της

Ρωσίας να παρακάμψει το έδαφος της Ουκρανίας για τη διάθεση φυσικού αερίου

στην Ευρώπη, λόγω της ύφεσης των μεταξύ τους σχέσεων μετά την κρίση της

Κριμαίας το 2014 (Τσομπάνης - Νότιος, και συν., 2016, σσ. 58-59). Tα σχέδια της

Ρωσίας για την διοχέτευση υδρογονανθράκων μέσω της Βαλκανικής φαίνονται στην

Εικόνα 15.

Όπως προαναφέρθηκε η κατάρρευση του ενός πόλου του Διεθνούς

Συστήματος το 1991 είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία κενού ισχύος. Το κενό

ισχύος είχε ως αποτέλεσμα την ανάδειξη νέων «περιφερειακών» δυνάμεων

(Τουρκία, Ιράν) οι οποίες ήθελαν να επιβάλλουν μια νέα ισορροπία ισχύος στις

περιοχές όπου ο διπολισμός είχε δημιουργήσει σχέσεις αλληλεξάρτησης. Οι

περιοχές αυτές ήταν τα Βαλκάνια, η Κεντρική Ασία και ο Καύκασος. Για το λόγο αυτό

σύμφωνα με τη ρεαλιστική σχολή σκέψης δημιουργούνται περιφερειακοί

ανταγωνισμοί τόσο για άσκηση επιρροής όσο και για τα ενεργειακά αποθέματα της

Κασπίας (Headley, 2008, σ. 56).

Οι περιφερειακοί αυτοί ανταγωνισμοί αφορούν τρία πεδία: Το πρώτο πεδίο

είναι το ζήτημα της επιρροής της Τουρκίας στους Μουσουλμανικής ή Τουρκικής

καταγωγής πληθυσμούς που κατοικούν στα Βαλκάνια και τις χώρες της πρώην

ΕΣΣΔ, για το οποίο θα αναφερθούμε στο επόμενο κεφάλαιο. Ειδικότερα για τη

Βαλκανική η Ρωσία επιδιώκει την ανάσχεση της προσπάθειας της Τουρκίας

- 22 -

./.

συσπειρώνοντας γύρω της τα κράτη τα οποία απειλούνται από την τουρκική

πολιτική: τη Β. Μακεδονία, την Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Σερβία (Headley,

2008, σ. 57).

Το δεύτερο πεδίο ανταγωνισμού είναι εκείνο με τις χώρες της Δυτικής

Ευρώπης. Οι τελευταίες μπορεί να θεωρηθεί ότι επιδιώκουν την άσκηση επιρροής

στη Βαλκανική επηρεάζοντας αρνητικά τα ρωσικά συμφέροντα, όπως συνέβη πριν

τον Α΄ ΠΠ (Headley, 2008, σ. 57).

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου

προέκυψε μια άτυπη συνεργασία κινημάτων των Κομμουνιστών και των Εθνικιστών

της Ρωσίας. Οι οπαδοί και τα μέλη των παραπάνω κινημάτων υποστήριζαν ότι η

Ρωσία δεν έπρεπε να ακολουθήσει την οικονομία της αγοράς, διότι τα συμφέροντά

της έρχονταν σε αντίθεση με εκείνα της Δύσης. Σύμφωνα με τους ίδιους πολιτικούς

κύκλους η Ρωσία, που αποτελεί μέρος και της Ευρώπης και της Ασίας έχει διακριτά

συμφέροντα από τη Δύση. Η ιδεολογία αυτή καλείται πολιτικός Ευρασιανισμός

(Headley, 2008, σ. 49).

Η ιδεολογία του Ευρασιανισμού έχει και μια πολιτισμική πλευρά. Σύμφωνα με

τους εμπνευστές της η Ρωσία αποτελεί έναν ξεχωριστό πολιτισμό σε σχέση με

εκείνον της Ευρώπης (Dugin, 2015, p. 9). Ο πολιτισμικός Ευρασιανισμός επιδιώκει

την επιστροφή στις παραδόσεις της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, την οποία θεωρεί ως

ενωτική δύναμη των Ορθοδόξων και των Μωαμεθανών. O πολιτικός υπαινιγμός

που διατυπώνεται με τις συγκεκριμένες απόψεις είναι ότι πρέπει να επιδιωχθεί η εκ

νέου ενσωμάτωση των λαών της πρώην ΕΣΣΔ σε μια ενιαία κοινωνία σε συμφωνία

με τις πολιτισμικές παραδόσεις του Ευρασιανισμού: κοινοβιακή στο τοπικό επίπεδο,

αυταρχική στο κρατικό επίπεδο (Headley, 2008, σ. 50).

Η άποψη αυτή έρχεται σε συμφωνία με την ιδεολογία του νέο-ιμπεριαλισμού,

σύμφωνα με την οποία ορισμένοι πολιτικοί κύκλοι προωθούν την επανασύσταση

της ΕΣΣΔ, αλλά με τη χρήση βίας αν απαιτείται και περισσότερο στη βάση της

κυριαρχίας της Ρωσίας. Παρόμοια άποψη εξέφρασαν και οι νέο – κομμουνιστές που

επιθυμούσαν την αναδημιουργία της ΕΣΣΔ ως πολυεθνικό κράτος και ως

κομμουνιστικό καθεστώς (Headley, 2008, σ. 50). Η πολιτική αυτή χαρακτηρίζεται

και ως πολιτική του «εγγύς εξωτερικού» (near abroad).

Παρόμοια άποψη εκφράζει και ο νέο – πανσλαβισμός που υποστηρίζει ότι τα

σλαβικά έθνη έχουν κοινούς δεσμούς κοινή ιστορία, αλλά πάνω από όλα την

πνευματική δύναμη και ισχυρή θέληση να υπερασπίσουν αυτό το οποίο είναι σωστό

και αληθινό. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, η μοίρα των Σλάβων είναι η επανένωσή

τους, όπως συνέβη τον δέκατο ένατο αιώνα και η απόρριψη των δυτικών προτύπων

(Sobota, 2019).

Το τρίτο πεδίο ανταγωνισμού αφορά στο ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Είναι γνωστό ότι

κατά την Μεταψυχροπολεμική εποχή, πολλοί αναλυτές είχαν εκφράσει σκεπτικισμό

σχετικά με τη σκοπιμότητα ύπαρξης του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Η αδυναμία

των ευρωπαϊκών κρατών να ελέγξουν τη γιουγκοσλαβική κρίση στις αρχές τις

- 23 -

./.

δεκαετίας του 1990, έδωσαν στο ΝΑΤΟ λόγο ύπαρξης. Η επέμβαση της Συμμαχίας

στο εσωτερικό κρατών που δεν ανήκαν στη σφαίρα επιρροής της Δύσης, σε

συνδυασμό με την επεκτατική πολιτική της στις χώρες της πρώην Ανατ. Ευρώπης

ανάγκασαν τη Ρωσία να στραφεί προς άλλες χώρες που ήταν εχθρικές προς το

ΝΑΤΟ, κυρίως τη Σερβία (Headley, 2008, σ. 58).

Σε ένα μεγάλο βαθμό όμως, η ενεργητική εξωτερική πολιτική της Ρωσίας προς

τα Βαλκάνια αντικατοπτρίζει τις ανησυχίες της ίδιας για την εσωτερική της συνοχή

και ασφάλεια. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μεταψυχροπολεμική αστάθεια στα

Δυτικά Βαλκάνια έχει πολλές αναλογίες με τα αυτονομιστικά κινήματα που

εκδηλώθηκαν στην περιφέρεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας, κυρίως στην περιοχή

του Καυκάσου. Η συγκεκριμένη περιοχή έχει πολλές ομοιότητες σε ότι αφορά στα

δημογραφικά στοιχεία του πληθυσμού με τα Βαλκάνια (Davutoğlu, 2010, σ. 207).

Στην πραγματικότητα υπήρχε διάχυτος φόβος στη Ρωσία ότι το ΝΑΤΟ μετά την

επέμβαση στην πρώην Γιουγκοσλαβία θα έπραττε το ίδιο στις περιοχές της πρώην

ΕΣΣΔ, όπου επικρατούσαν οι ίδιες συνθήκες (Headley, 2008, σ. 137).

2.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στο παρόν κεφάλαιο αναδείξαμε ότι τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της

Ρωσίας στα Βαλκάνια δεν έχουν μεταβληθεί ουσιαστικά από τον δέκατο έβδομο

αιώνα. Επειδή η γεωμορφολογία της Ρωσίας καθιστούσε την υπεράσπισή της

προβληματική, επεδίωξε την επέκτασή της για την εξασφάλιση της άμυνάς της.

Παράλληλα, μέσω της επέκτασης εξασφάλιζε τους εμπορικούς δρόμους με τους

οποίους μπορούσε να αναπτύξει οικονομικές σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο.

Η στάση της Ρωσίας στα μετακομουνιστικά Βαλκάνια ήταν απόρροια κυρίως

της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης στην οποία είχε περιέλθει και της ανάγκης

περιορισμού του κινδύνου διάχυσης των βαλκανικών συγκρούσεων στο εσωτερικό

και στην περιφέρεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Για το λόγο αυτό ακολούθησε

αρχικά φιλελεύθερη πολιτική ενώ αργότερα πραγματοποίησε στροφή προς το

ρεαλισμό.

Η Βαλκανική χερσόνησος καθαυτή δεν έχει ιδιαίτερη σημασία για τα ρωσικά

συμφέροντα, ωστόσο εξυπηρετεί τους ακόλουθους σκοπούς:

α. Εξασφαλίζει εναλλακτικές οδούς για τη διάθεση ρωσικών

υδρογονανθράκων στις Ευρωπαϊκές χώρες. Η κρίση των σχέσεων με την Ουκρανία

λόγω των τιμών του φυσικού αερίου κατά τα έτη 2005 έως 2010, προκάλεσε

διακοπή της παροχής σε δέκα οκτώ ευρωπαϊκές χώρες (Marshall, 2016, σ. 28).

Όπως προαναφέρθηκε το εμπόριο υδρογονανθράκων και κυρίως το φυσικό αέριο

αποτελεί την κύρια πηγή εσόδων της ρωσικής οικονομίας και το εργαλείο πίεσης

της εξωτερική πολιτικής της προς τις ευρωπαϊκές χώρες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι

το 25% των ευρωπαϊκών αναγκών σε αέριο και πετρέλαιο καλύπτεται από τη Ρωσία,

ενώ το ποσοστό αυτό αυξάνει όσο εγγύτερα προς τη Ρωσία βρίσκεται η χώρα

(Marshall, 2016, σ. 27).

- 24 -

./.

β. Λόγω της απώλειας της επιρροής της Ρωσίας αρχικά στο Βόρειο

Ειρηνικό με την πώληση της Αλάσκα στις ΗΠΑ και την άνοδο της στρατιωτικής

ισχύος της Ιαπωνίας, στη συνέχεια στα Δυτικά Βαλκάνια από το 1948 λόγω της

διαμάχης Τίτο – Στάλιν και της απομάκρυνσής της από την Κίνα κατά την περίοδο

της διακυβέρνησης της ΕΣΣΔ από τον Khrushchev, το μοναδικό λιμάνι της Ρωσίας

το οποίο λειτουργεί όλο το έτος βρίσκεται στον Εύξεινο Πόντο. Συνεπώς η σημασία

των Στενών και της Βαλκανικής είναι μεγάλη διότι επηρεάζει το εμπόριο, αλλά και

την έξοδο του Ρωσικού Ναυτικού στη Μεσόγειο. Επίσης το Ευρωπαϊκό τμήμα της

Ρωσίας είναι το πλέον ανεπτυγμένο μέλος του κράτους, ενώ στη Σιβηρία κατοικεί

μόλις το 22% του πληθυσμού και επιπλέον διαθέτει ελάχιστες υποδομές (Marshall,

2016, σ. 11).

γ. Η Βαλκανική γειτνιάζει με τη Μολδαβία και την Υπερδνειστερία. Στην

τελευταία, η Μόσχα διατηρεί δύναμη χιλίων πεντακοσίων ανδρών από την εποχή

των αιματηρών συγκρούσεων που ξέσπασαν μεταξύ των ετών 1991 – 1992 και

είχαν ως συνέπεια την απόσχιση της Υπερδνειστερίας από την Μολδαβία. Τα

Τμήματα αυτά λέγονται Επιχειρησιακή Ομάδα Ρωσικών Δυνάμεων [Operative

Group of Russian Troops (ΟGRTs)] και ανήκουν στην 14η Στρατιά της πρώην ΕΣΣΔ.

Σύμφωνα με τον στρατιωτικό εμπειρογνώμονα Rosian Vasiloi «η βασική αποστολή

των δυνάμεων είναι να παρεμβαίνουν σε περίπτωση αλλαγής της πολιτικής και

στρατιωτικής κατάστασης στην περιοχή και επίσης να παρακολουθούν και να

φρουρούν τα Στενά του Βοσπόρου. Αυτός είναι ο λόγος για την υπερβολική

στρατικοποίηση της Κριμαίας μετά την προσάρτησή της στη Ρωσία» (Νescutu,

2018).

δ. Σημαντικό ρόλο για τη διαμόρφωση των γεωστρατηγικών συμφερόντων

της Ρωσίας στα Βαλκάνια διαδραματίζει ο Ισλαμικός φονταμενταλισμός, ο οποίος

εργαλειοποιήθηκε από τη Δύση στην προσπάθειά της να ανασχέσει την επιρροή

της πρώην ΕΣΣΔ στη Μ. Ανατολή, στην Κεντρική και στη Νότια Ασία. Σύμφωνα με

τον Α. Dugin, οι Ουαχαμπιστές Μουσουλμάνοι χρησιμοποιήθηκαν από τις ΗΠΑ για

την απόσχιση της Τσετσενίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία (Dugin, 2015, σσ. 98-

99), ενώ υπάρχουν ενδείξεις για τη διασύνδεση των παραπάνω δικτύων με

αντίστοιχες οργανώσεις στα Δυτικά Βαλκάνια (West Sands Advisory LLP, 2012). Η

περιοχή του Καυκάσου είναι σημαντικότερη από τα Βαλκάνια για την άμυνα της

Ρωσικής Ομοσπονδίας επειδή αποτελεί το μοναδικό χερσαίο εμπόδιο από το Νότο,

παρέχει πρόσβαση στα πετρελαιοφόρα κοιτάσματα της Κασπίας και στη Μέση

Ανατολή, ενώ αποτελεί μέρος του δικτύου εγκαίρου προειδοποίησης της Ρωσίας

(Ivanov, 2017). Επίσης η κατοχή του Καυκάσου από τη Ρωσία της επιτρέπει την

επαφή της με το Ιράν που είναι στρατηγικός της εταίρος στη Νότια Ασία.

H Ρωσία στο πλαίσιο του ανταγωνισμού της με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ επιδιώκει

να μειώσει όσο το δυνατό περισσότερο την δυτική επιρροή στα Βαλκάνια. Για το

λόγο αυτό προσεγγίζει Ελλάδα και Τουρκία, λόγω των σχεδίων της για τα ενεργειακά

κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου. Στο ίδιο πλαίσιο εκτιμάται ότι ήταν οι

δηλώσεις του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας αναφορικά με το

δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε σχετικά με τη Συνθήκη των Πρεσπών (Τhe

- 25 -

./.

Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation, 2018) και η προσπάθεια της

Ρωσίας να εξάψει το αντιδυτικό συναίσθημα στην ίδια χώρα υποστηρίζοντας την

αποτυχία του δυτικού φιλελευθερισμού (Τrpkovski, 2019).

Σήμερα η Ρωσία διατηρεί πιο φιλικές σχέσεις στα Βαλκάνια με τη Σερβία.

Ισχύει καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης visa και μια συμφωνία

ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ τους. Τα μεγάλα, κρατικά ρωσικά μονοπώλια όπως

οι ρωσικοί σιδηρόδρομοι, η Sberbank, η Gazprom και η Lukoil λειτουργούν στην

επικράτεια της Σερβίας (Savin, 2017). Παράλληλα επιδιώκει την άσκηση επιρροής

στους λαούς της Βαλκανικής με τους οποίους υπάρχουν κοινοί πολιτισμικοί δεσμοί.

- 26 -

./.

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ

ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

«Η Τουρκία είναι η γέφυρα ανάμεσα σε τρεις ηπείρους καθώς και τρεις

διαφορετικές θρησκείες» (Κinzer, 2008)

Shimon Peres,

Πρωθυπουργός Ισραήλ, 2007

3.1 ΓΕΝΙΚΑ

H παραπάνω δήλωση έγινε παρουσία της Μεγάλης Τουρκικής

Εθνοσυνέλευσης. Πολλοί έχουν αναγνωρίσει τη μοναδικότητα της Τουρκίας,

ωστόσο, η παραπάνω φράση αποδίδει με τον πλέον παραστατικό τρόπο τη

στρατηγική αξία της Τουρκίας. Όπως παρατηρεί και ο Α. Davutoğlu αναφερόμενος

στη χερσόνησο της Μ. Ασίας: «…ήταν συνεχώς υποψήφια για τη θέση του κέντρου

της πολιτικής ισχύος…» (Davutoğlu, 2010, σ. 190) Η χώρα εκτείνεται στο

σταυροδρόμι των Βαλκανίων του Καυκάσου, της Μ. Ανατολής και της Ανατολικής

Μεσογείου. Λόγω αυτής της μοναδικής της θέσης, η χερσόνησος της Ανατολίας που

αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Τουρκίας είναι η περιοχή στην οποία

άκμασαν αρχαίοι πολιτισμοί: οι Ασσύριοι, οι Φρύγες, Αρμένιοι, Κούρδοι, Πέρσες,

Έλληνες, Ρωμαίοι. Αργότερα οι Βυζαντινοί, οι Σελτζούκοι Τούρκοι και μέχρι τις

αρχές του εικοστού αιώνα οι Οθωμανοί (Turkey : A country Study, 1995, pp. 6-10).

Διαχρονικά όλες οι αυτοκρατορίες που επιθυμούσαν να κυριαρχήσουν στη

Μεσόγειο, το πέτυχαν μέσω του ελέγχου της χερσονήσου της Ανατολίας και των

Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Στο παρόν κεφάλαιο θα

προσπαθήσουμε προσεγγίσουμε τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας στη

Βαλκανική μέσα από την ιστορική αναδρομή της θέσης της στο διεθνές σύστημα.

3.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

H πρώτη ιστορική αναφορά για τους Τούρκους εμφανίζεται σε αρχεία της

Κίνας περίπου το 200 π.Χ. Τα αρχαία τουρκικά φύλα ζούσαν σε μια περιοχή που

οριοθετείται από τα Αλταϊκά Όρη, την λίμνη Βαϊκάλη και τα βόρεια όρια της ερήμου

Γκόμπι. Οι αρχηγοί των φυλών αυτών αποδέχονταν την κυριαρχία της Δυναστείας

των Tang (Turkey Country Study, 1995, pp. 11-12).

Τα τουρκικά φύλα επεκτάθηκαν σταδιακά προς τη Δύση διότι βασίζονταν σε

μία κτηνοτροφική οικονομία, λόγω υπερπληθυσμού, κλιματικής αλλαγής, και πίεσης

από ισχυρότερους γείτονες. Ένα μέρος τους, η φυλή Oghuz, με ηγέτη τον Σελτζούκ,

βρέθηκε ανατολικά και βόρεια της λεκάνης Ευξείνου Πόντου μετά τον έβδομο μ.Χ.

αιώνα, ενώ στη συνέχεια τον δέκατο μ.Χ αιώνα ασπάστηκε το Ισλάμ. Στην αρχή οι

Σελτζούκοι Τούρκοι , όπως ονομάστηκαν προς τιμήν του ηγέτη τους, έθεσαν τις

υπηρεσίες τους στη διάθεση του Χαλιφάτου της Βαγδάτης. Η άνοδος όμως της

στρατιωτικής ισχύος τους οδήγησε στη διεκδίκηση της αυτονομίας τους από το

Χαλιφάτο και τη σταδιακή εδραίωση της κυριαρχίας τους στην Ανατολία. Μετά την

- 28 -

./.

άνοδο της Δυναστείας των Οσμανλήδων το δέκατο τρίτο μ. Χ. αιώνα, οι Οθωμανοί

όπως ονομάστηκαν συνέχισαν την επέκτασή τους προς Δυσμάς και κατέλυσαν

τελικά την Βυζαντινή Αυτοκρατορία ιδρύοντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία

(Turkey Country Study, 1995, σσ. 12-16) .

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία διήρκεσε για έξι αιώνες και στο απόγειο της

ισχύος της κατείχε μια ευρεία περιοχή από το Μαγκρέμπ μέχρι τον Περσικό Κόλπο

και από τις παρυφές της Βιέννης, την Κριμαία και τον Καύκασο μέχρι τον πορθμό

του Άντεν. Η Αυτοκρατορία καταλύθηκε τον εικοστό αιώνα μετά τον Α’ ΠΠ από τις

δυνάμεις της Entente και στη θέση της ιδρύθηκε το 1923 η Δημοκρατία της Τουρκίας

με τη Συνθήκη της Λωζάνης (Turkey Country Study, 1995, σσ. 17-36).

3.2.1 H Στρατηγική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

H Υψηλή Στρατηγική των Οθωμανών ακολουθούσε γενικά το πρότυπο του

ιμπεριαλισμού. Το όχημα του Οθωμανικού ιμπεριαλισμού ήταν η διάδοση του

Ισλάμ. Μέσω του Ισλάμ το οποίο εκτός από θρησκεία αποτελεί και δίκαιο για τους

πιστούς οι Οθωμανοί πέτυχαν την συνοχή της αχανούς Αυτοκρατορίας και την

εκμετάλλευση των προσόδων από το διεθνές εμπόριο. Σύμφωνα με τον Said ο όρος

«ιμπεριαλισμός» σημαίνει «η πρακτική, η θεωρία και οι στάσεις ενός κυρίαρχου

μητροπολιτικού κέντρου, το οποίο διοικεί μία μακρινή περιοχή» (Said, 1994, p. 9). Ο

ορισμός αυτός στην περίπτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στηρίχθηκε σε

τρεις πυλώνες τη νομιμότητα, τον έλεγχο των πόρων και της αριστοκρατίας και τη

διατήρηση της πολιτισμικής διαφορετικότητας (Barkey, 2008, pp. 67-68). Η

πρόκληση για τους Οθωμανούς ήταν η διατήρηση μιας αχανούς Αυτοκρατορίας

αλλά και η δημιουργία μιας υπερεθνικής διακυβέρνησης όλων των λαών της

(Barkey, 2008, p. 68).

Το βασικό πρόβλημα της διατήρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν ότι

δε διέθετε τους απαραίτητους πόρους για την επιβολή της αποκλειστικά μέσω της

στρατιωτικής ισχύος. Η στρατηγική που εφαρμόστηκε ήταν η εκμηδένιση της ισχύος

των Τούρκων «ευγενών» που είχαν εδραιωθεί στη γη τους και είχαν τη δυνατότητα

να προκαλέσουν ανταγωνισμούς στο κέντρο της Αυτοκρατορίας και η οικοδόμηση

σχέσεων εμπιστοσύνης και η ανταμοιβή των εκπαιδευμένων στρατιωτικών

τμημάτων των κατακτημένων περιοχών που δεν μπορούσαν να έχουν απαιτήσεις

από το νέο κράτος (Barkey, 2008, σ. 76).

Οι Οθωμανοί εκμεταλλευόμενοι την παραδοσιακή διαίρεση της κοινωνίας σε

δύο τάξεις, την κυρίαρχη τάξη askeri (που σημαίνει στρατός)– το στράτευμα, τους

δημοσίους λειτουργούς και τους δασκάλους της Μουσουλμανικής θεολογίας

(ulema) σε αντιδιαστολή με τους υποτελείς (reya) - ή αλλιώς το ποίμνιο. Όσοι

ανήκαν στην τάξη των askeri εξαιρούνταν της φορολογίας. Ο στρατός αποτελούνταν

από το Πεζικό (Γενίτσαροι) και το Ιππικό (Σπαχήδες) και άλλα βοηθητικά

στρατιωτικά τμήματα. Για να γίνει κανείς μέλος της κυρίαρχης τάξης έπρεπε να είναι

απόγονος οίκου ευγενών ή να διακριθεί για τις υπηρεσίες του στο Σουλτάνο μέσω

του συστήματος των kul που ήταν αιχμάλωτοι σκλάβοι κατά τη διάρκεια των

- 29 -

./.

συρράξεων ή μέσω του θεσμού του παιδομαζώματος (devshirme) (Barkey, 2008, σ.

76).

To παιδομάζωμα, ένα είδος στρατολόγησης ανήλικων αγοριών χριστιανικών

οικογενειών από τα Βαλκάνια, είχε εμφανιστεί ως θεσμός από την περίοδο του

Σουλτάνου Μουράτ, στο πλαίσιο του μετασχηματισμού από ένα μικρό κράτος που

βασιζόταν κυρίως στις ισότιμες σχέσεις συγγένειας και φιλίας, σε μία ολοκληρωμένη

κατακόρυφη ιεραρχική δομή. Όταν οι παραπάνω σχέσεις δε μπορούσαν να

εξασφαλίσουν την πίστη στον ηγεμόνα, προέκυψε η ανάγκη ίδρυσης ενός

στρατιωτικού σώματος που παραδοσιακά θα ήταν αφοσιωμένο στο Σουλτάνο. Αυτό

επιτυγχανόταν μέσω του παιδομαζώματος. Τα νεαρά αγόρια απομακρύνονταν από

τις οικογένειές τους προσηλυτίζονταν στο Ισλάμ και αφομοιώνονταν στην

οθωμανική κουλτούρα. Από τα παιδιά αυτά, οι πιο άξιοι θα συνέχιζαν την

εκπαίδευσή τους και θα γίνονταν ανώτεροι αξιωματούχοι. Οι υπόλοιποι

κατατάσσονταν στο σώμα των Γενιτσάρων. Το σώμα αυτό ήταν συνδυασμός

τακτικού και κληρονομικού στρατού, πιστοί σκλάβοι του Σουλτάνου που συμβόλιζαν

την ισχύ του ίδιου και του οίκου του (Barkey, 2008, σ. 76).

Για τον περιορισμό της ισχύος των Τούρκων «ευγενών» που θα μπορούσαν

να αντιταχθούν στη θέλησή του, ο Σουλτάνος άλλαξε το ιδιοκτησιακό καθεστώς της

γης στην Αυτοκρατορία. Η ιδιοκτησία των Τούρκων που είχαν εδραιωθεί στην

Ανατολία κρατικοποιήθηκε (miri), σύμφωνα με τον Ισλαμικό νόμο και διανεμήθηκε

ως ανταμοιβή για την παροχή υπηρεσιών στο Σουλτάνο και την αφοσίωση στο

πρόσωπό του. Αυτό υλοποιήθηκε μέσω της αφαίρεσης ιδιοκτησίας από τους

τουρκικούς οίκους της Ανατολίας και από τα θρησκευτικά ιδρύματα (βακούφια) και

της μετατροπής της σε τιμάρια. Οι τιμαριούχοι αποτελούσαν το Οθωμανικό Ιππικό

και βρίσκονταν στις επαρχίες και είχαν ως έργο τη συλλογή της φορολογίας από

τους αγρότες και τη συντήρηση στρατού. Μέσω της αύξησης του αριθμού των

τιμαριούχων αυξάνονταν ο αριθμός διαθεσίμων στρατιωτών στις οθωμανικές

επαρχίες (Barkey, 2008, σ. 77).

Με τον τρόπο αυτό ο Σουλτάνος πέτυχε την παγίωση της εξουσίας του στο

στρατό, στρατολογώντας Γενίτσαρους από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τις

οικογένειες της Ανατολίας, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν ως αντιστάθμισμα της

ισχύος των επαρχιακών δυνάμεων. Οι δύο αυτοί στρατοί ήταν διαφορετικοί ως προς

τις μεθόδους, τον οπλισμό, τον τρόπο ζωής τους αλλά και τη λειτουργία τους στο

σύστημα διακυβέρνησης της Αυτοκρατορίας. Το πλεονέκτημα του ιππικού των

τιμαριούχων ήταν ότι δεν επιβάρυνε τη λειτουργία του Οθωμανικού Κράτους, αλλά

μετακυλούσε το κόστος αυτό στην κατώτερη κοινωνική τάξη. Συνεπώς τα τιμάρια

ήταν σημαντικός διοικητικός, οικονομικός και στρατιωτικός θεσμός και αποτελούσε

το κύριο μέρος του στρατού στις κεντρικές επαρχίες της Αυτοκρατορίας. Η αύξηση

όμως του αριθμού των Γενιτσάρων, αυτόματα αύξανε τα κέρδη των χριστιανικών

πληθυσμών των Βαλκανίων σε βάρος των παραδοσιακών Τουρκικών ομάδων.

Αυτό συνέβαινε διότι οι Γενίτσαροι μπορούσαν να επηρεάζουν τις αποφάσεις της

Υψηλής Πύλης (Barkey, 2008, σσ. 77-78).

- 30 -

./.

Παράλληλα, οι Οθωμανοί εφάρμοζαν πολιτική εξισλαμισμού των Βαλκανικών

πληθυσμών μέσω της μετατροπής των χριστιανικών ναών σε τεμένη και

θρησκευτικά σχολεία. Επίσης, κατά το δέκατο έκτο αιώνα, στο πλαίσιο

ανταγωνισμού των Οθωμανών με την Αυτοκρατορία των Αψβούργων, ο Σουλτάνος

Σουλεϊμάν υιοθέτησε τον τίτλο του Χαλίφη γεγονός που τον κατέστησε ηγεμόνα του

Μουσουλμανικού κόσμου και προστάτη όλων των Μουσουλμάνων (Ágoston, 2017,

p. 97).

Μέχρι το τέλος του δεκάτου έκτου μ. Χ. αιώνα η Αυτοκρατορία ήταν μια

παγκόσμια δύναμη. Ωστόσο παρέλειψε να αντιληφθεί τη μεταβολή της ισορροπίας

ισχύος προς όφελος της Ευρώπης και τους λόγους για τους οποίους συνέβη αυτό.

Σταδιακά οι Οθωμανοί επέτρεψαν στους Ευρωπαίους να διεισδύσουν οικονομικά

στην Αυτοκρατορία. Η οικονομική διείσδυση της Ευρώπης στο Οθωμανικό κράτος

είχε ως αποτέλεσμα τις πολιτικές επεμβάσεις στο εσωτερικό του (Turkey Country

Study, 1995, σ. 21). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό με τη

Ρωσία και την Αυστρία, σηματοδότησε την έναρξη της πτώσης της ισχύος της

Αυτοκρατορίας με αποτέλεσμα, στις αρχές του εικοστού αιώνα να δημιουργήσει

σχέσεις εξάρτησης από τη Γερμανία. Η είσοδος του Οθωμανικού κράτους στον Α’

ΠΠ με το μέρος των Κεντρικών Δυνάμεων οδήγησε στη διάλυση της Αυτοκρατορίας.

3.2.2.Η Στρατηγική της Δημοκρατίας της Τουρκίας στα Βαλκάνια μέχρι τη λήξη του

Ψυχρού Πολέμου

Ο Κεμάλ, ο Τούρκος στρατιωτικός ηγέτης που αναδείχθηκε κατά τον Α΄ ΠΠ και

ο οποίος συσπείρωσε τα υπολείμματα του Οθωμανικού Στρατού, επεδίωξε να

ανατρέψει τα αποτελέσματα της ήττας της Αυτοκρατορίας. Στην πόλη Σεβάστεια,

συγκεντρώθηκαν οι ηγέτες της Ανατολίας υπό τον Κεμάλ το Σεπτέμβριο του 1919

και συμφώνησαν στην υιοθέτηση ενός κειμένου με τίτλο «Εθνικός Όρκος» που

συνιστά την επίσημη έναρξη του κινήματος της απελευθέρωσης από τις συμμαχικές

δυνάμεις κατοχής. Το κείμενο αυτό είναι θεμελιώδες για την εξωτερική πολιτική της

Τουρκίας μέχρι σήμερα. Tα ενδιαφέροντα σημεία για τη Βαλκανική ήταν (Ιşiksal, και

συν., 2015, σ. VII):

α. Το νομικό καθεστώς της Δυτικής Θράκης θα καθοριστεί με την ψήφο του

λαού που θα δοθεί σε περιβάλλον ελευθερίας.

β. Η Κωνσταντινούπολη και η Θάλασσα του Μαρμαρά θα μείνουν μακριά

από κάθε απειλή, ενώ θα πρέπει να υπογραφεί συμφωνία μεταξύ της Τουρκίας και

της διεθνούς κοινότητας για την ελεύθερη διέλευση των εμπορικών πλοίων από τα

Στενά.

γ. Τα νομικά δικαιώματα των μειονοτήτων θα τεθούν υπό εγγύηση, στο

πλαίσιο των αρχών του Εθνικού Όρκου, κατ' αμοιβαιότητα των δικαιωμάτων

μουσουλμάνων που ζουν στις γειτονικές χώρες.

Η ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή της

Συνθήκης των Σεβρών στις 10 Αυγούστου του 1920, σύμφωνα με την οποία η μόνη

περιοχή που έμεινε υπό την κατοχή των Τούρκων ήταν η κεντρική Ανατολία (Κinzer,

- 31 -

./.

2008). Ωστόσο, κάτω από την ηγεσία του Κεμάλ οι Τούρκοι κατόρθωσαν να

ανατρέψουν τα αποτελέσματα της ήττας στον Α΄ ΠΠ με τη Συνθήκη της Λωζάνης

(1923), η οποία αποτελεί και την πράξη ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας. Με τη

συνθήκη αυτή οριοθετήθηκε η επικράτεια του νέου κράτους εκτός από τα σύνορα

με το σημερινό Ιράκ και τη Συρία, ρυθμίστηκε το ζήτημα των Στενών και το ζήτημα

της τουρκικής μειονότητας στην Ελλάδα και της ελληνικής στην Τουρκία (Turkey

Country Study, 1995, σ. 36).

Ο κεντρικός άξονας της Τουρκικής Στρατηγικής την περίοδο του μεσοπολέμου

ήταν η ανασυγκρότηση του κράτους μετά την ήττα του Α΄ΠΠ. Την παραπάνω

περίοδο η Τουρκία επεδίωκε τη διατήρηση του status quo, διότι οι νικήτριες δυνάμεις

ήταν αποφασισμένες να διατηρήσουν την ισορροπία ισχύος που εγκαθιδρύθηκε με

τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Ωστόσο, δύο ζητήματα παρέμεναν: η κυριαρχία της

Τουρκίας στα Στενά, που είχαν τεθεί υπό διεθνή έλεγχο και τα στρατηγικά της

συμφέροντα στην Ανατ. Μεσόγειο (Criss, και συν., 2017, σ. 17).

Για τον παραπάνω λόγο υιοθέτησε ειρηνική εξωτερική πολιτική με όλες τις

χώρες της περιφέρειάς της αλλά και διεθνώς. Εξαρχής δήλωσε ότι δεν έχει εδαφικές

διεκδικήσεις, ωστόσο ήταν αποφασισμένη να υπερασπίσει τα εδάφη και τα

συμφέροντά της ενάντια σε κάθε απειλή. Η ρήση του Κεμάλ «Ειρήνη στη χώρα,

ειρήνη στον κόσμο» αποτέλεσε την επιτομή της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής

κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 8).

Στο πλαίσιο της εν λόγω πολιτικής η Τουρκία υπέγραψε σύμφωνο φιλίας με

την Ελλάδα το 1930 και σύναψε συνθήκη ειρήνης με τη Γιουγκοσλαβία, την Ελλάδα

και τη Ρουμανία το 1934 (Criss, και συν., 2017, σσ. 26-27). Στη συνέχεια μέσω της

διπλωματικής οδού πέτυχε την αναθεώρηση των προβλέψεων της Συνθήκης της

Λωζάνης για τα Στενά με τη Συνθήκη του Μοντρέ το 1936. Σύμφωνα με την

τελευταία η Τουρκία αποκτούσε την πλήρη κυριαρχία επί των Στενών και τη

δυνατότητα στρατικοποίησής τους. Σύμφωνα με την Criss, η τουρκική διπλωματία

κατόρθωσε να πείσει το Λονδίνο να παραχωρήσει τον έλεγχο των Στενών στην

Άγκυρα, διότι σε περίπτωση πολέμου η τελευταία μπορούσε να τα καταλάβει με

στρατιωτικά μέσα (Criss, και συν., 2017, σ. 29).

Παράλληλα και προκειμένου να εξασφαλίσει την άμυνά της, η Τουρκία

προσέλαβε έμπειρους Γερμανούς εκπαιδευτές για να διδάξουν στην Ακαδημία

Πολέμου της χώρας από το 1925 ως το 1932. Ωστόσο, φρόντισε να τηρεί

αποστάσεις από τη Γερμανία ιδίως μετά την επικράτηση του Εθνικοσοσιαλισμού

προκειμένου να μη δημιουργήσει ανασφάλεια στην ΕΣΣΔ, η οποία είχε εκφράσει

φόβους για τη χρήση του τουρκικού εδάφους ως βατήρα για επίθεση στην

επικράτειά της (Criss, και συν., 2017, σσ. 27,31).

Μετά τη λήξη του Β΄ΠΠ και την εγκαθίδρυση μιας νέας ισορροπίας ισχύος

μέσω των Συμφωνιών της Γιάλτας και του Πότσδαμ, μεταβλήθηκε η τουρκική

στρατηγική στα Βαλκάνια. H ΕΣΣΔ που πλέον αποτελούσε μία από τις τρεις

νικήτριες δυνάμεις, ζήτησε την τροποποίηση της Συνθήκης του Μοντρέ (Ιşiksal, και

συν., 2015, σ. 10). Τούτο έρχονταν σε αντίθεση με τα γεωστρατηγικά συμφέροντα

- 32 -

./.

της Τουρκίας. Για το λόγο αυτό η Τουρκία επεδίωξε την ένταξή της στο ΝΑΤΟ

προκειμένου να ανασχέσει τον Σοβιετικό αναθεωρητισμό (Davutoğlu, 2010, σ. 125).

Συνεπώς η στρατηγική που εφαρμόστηκε από την Τουρκία κατά τα πρώτα

χρόνια του Ψυχρού Πολέμου ήταν εκείνη της εξισορρόπησης μέσω συμμαχιών. Για

το λόγο αυτό, με εξαίρεση τα ελληνοτουρκικά, η Τουρκία απέφυγε τις τριβές με τα

Βαλκανικά κράτη, προκειμένου να μην έλθει σε αντίθεση με την πολιτική των ΗΠΑ.

Παράλληλα όμως η Τουρκία είχε να αντιμετωπίσει τον ενδοπαραταξιακό

ανταγωνισμό με την Ελλάδα ως προς το ποια χώρα έχει σημαντικότερη θέση στη

Βορειοατλαντική Συμμαχία (Davutoğlu, 2010, σ. 127).

Ο ανταγωνισμός της Τουρκίας με την Ελλάδα εκφράστηκε κατά την κρίση του

1955, όπου η ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης υπέστη διωγμούς ως

συνέπεια της έναρξης του ένοπλου αγώνα από την Εθνική Οργάνωση Κυπρίων

Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) (Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 10), η οποία απέβλεπε στην ένωση

με την Ελλάδα. Η δεύτερη κρίση με την Ελλάδα αφορούσε τα γεγονότα που

ακολούθησαν την πρόταση τροποποίησης του Κυπριακού Συντάγματος του 1963,

η αλλιώς τα «13 σημεία» του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Με την αφορμή αυτή οι

Τουρκοκύπριοι αποχώρησαν από τους κρατικούς θεσμούς της Κυπριακής

Δημοκρατίας. Το 1964, η Τουρκία απείλησε με εισβολή στην Κύπρο, επικαλούμενη

διωγμούς σε βάρος της εκεί μειονότητας, που προκάλεσε την αντίδραση του

Προέδρου των ΗΠΑ Lyndon Johnson, ο οποίος σε επιστολή του προς την Τουρκική

Κυβέρνηση εκφράστηκε σε πολύ αυστηρό τόνο (Ιşiksal, et al., 2015, p. 10).

Ακολούθησε άλλη μια κρίση το 1967 λόγω των γεγονότων της Κοφίνου και η

τελευταία κρίση στην Κύπρο εκδηλώθηκε το 1974, με την τουρκική εισβολή (Ιşiksal,

και συν., 2015, σ. 11).

Οι κρίσεις των διμερών σχέσεων με την Ελλάδα έκαναν την Τουρκία να

επανεκτιμήσει τα στρατηγικά της συμφέροντα που δεν είχαν να κάνουν με τη

Σοβιετική απειλή και την ώθησαν να συνάψει οικονομικές σχέσεις με τον Ανατολικό

συνασπισμό και πρωτίστως με την ΕΣΣΔ (Davutoğlu, 2010, σ. 127). Παράλληλα,

στο πλαίσιο πάντα της αναβάθμισης της ισχύος της ιδίως μετά το εμπάργκο όπλων

που της επιβλήθηκε μετά την εισβολή στην Κύπρο, προσπάθησε να αναπτύξει την

πολεμική της βιομηχανία (Davutoğlu, 2010, σσ. 83-87).

3.3 ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Όπως γράφει o Öymen η Τουρκία μετά την κρίση του 1964 επικεντρώθηκε

στην ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας της (Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 10). Η

προσπάθεια αυτή συνδυάστηκε με την έντονη αστικοποίηση του τουρκικού

πληθυσμού. Η τουρκική κοινωνία αστικοποιήθηκε ραγδαία από το 1950 και μετά.

Σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, το 1950 κατοικούσε στις πόλεις το

25% του πληθυσμού της, ενώ το 2015 το 75% (Rise of the Anatolian Tigers: Turkey

Urbanization Review, 2015, σ. 1).

- 33 -

./.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 αναρριχήθηκε στην Τουρκική Κυβέρνηση το

κόμμα ΑΝΑΡ, υπό την ηγεσία του Τουργκούτ Οζάλ. Ο Οζάλ, τόσο κατά τη διάρκεια

της θητείας του ως Πρωθυπουργός όσο και ως Πρόεδρος της χώρας, έθεσε το

όραμα του νέο-οθωμανισμού ως θεμέλιο της πολιτικής του. Στο πλαίσιο αυτό οι νέο-

Οθωμανοί οραματίζονταν την Τουρκία ως τον ηγέτη όλων των μουσουλμανικών και

τουρκόφωνων πληθυσμών της Ευρασίας (Κουσκουβέλης , και συν., 2013, σ. 50).

Σύμφωνα με τον Οζάλ, η Τουρκία θα μπορούσε να γίνει η χερσαία γέφυρα που να

ενώνει την Ευρώπη, την Ασία και τη Μ. Ανατολή αποτελώντας και πάλι μια μεγάλη

δύναμη (Marshall, 2016, σ. 177). Στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτής η χώρα

ακολούθησε μια διαφοροποιημένη, ενεργητική, τολμηρή και εξωστρεφή πολιτική.

Στόχος της πολιτικής αυτής ήταν να παύσει η Τουρκία να εξαρτάται από το Δυτικό

Συνασπισμό και να συνάψει ένα πλέγμα αλληλεξαρτώμενων και διασυνδεδεμένων

συμμαχιών. (Ataman, 2002). Ο Οζάλ κατάφερε να αποδεσμεύσει τον Οργανισμό

της Ισλαμικής Διάσκεψης από την ηγεμονία των Αράβων και τον χρησιμοποίησε για

να αντιμετωπίσει τα ζητήματα των Μουσουλμανικών μειονοτήτων στα Βαλκάνια

(Ataman, 2002, σ. 138). Μετά το πέρας της επίσημης επίσκεψής του στην

Βουλγαρία, στην Β. Μακεδονία (τότε FYROM) και στην Αλβανία, το Φεβρουάριο του

1993, ο Οζάλ δήλωσε ότι «η πιο αποτελεσματική ισχύς στην περιοχή είναι το Ισλάμ»,

και συμβούλεψε τις θρησκευτικές οργανώσεις της Τουρκίας να διαδώσουν τη

θρησκεία στις χώρες αυτές. Η συγκεκριμένη «Οθωμανική – Ισλαμική» συνεργασία

ήταν μια στρατηγική εξισορρόπησης απέναντι στον «Ορθόδοξο – Σλαβικό»

συνασπισμό στα Βαλκάνια (Ataman, 2002, σ. 140).

Η εξωστρεφής πολιτική του Οζάλ, είχε ως συνέπεια την αύξηση των αναγκών

της χώρας σε ενέργεια καθώς και την αύξηση των ξένων επενδύσεων. Μέχρι το

1994 ο βιομηχανικός τομέας απέδιδε σχεδόν το 40% του ΑΕΠ, ενώ ο τομέας των

υπηρεσιών απέδιδε ελάχιστα λιγότερο του 50% (Turkey : A country Study, 1995, σ.

159).

Συνοπτικά τα συμφέροντα της Τουρκίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990 στα

Βαλκάνια που διαμόρφωσαν την πολιτική της ήταν (Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 375):

α. Η Βαλκανική ήταν ο στρατηγικός σύνδεσμος της Τουρκίας με την Δυτ.

Ευρώπη.

β. Τα Βαλκάνια κατοικούνταν από σημαντικό αριθμό τουρκικών

πληθυσμών, των οποίων η ασφάλεια και η ευημερία ήταν σημαντική.

γ. Η Βαλκανική αποτελούσε μία πύλη διακίνησης του τουρκικού εμπορίου

και τη μετακίνηση ανθρώπων.

δ. Η προοπτική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσής της που επηρεαζόταν από

τις εξελίξεις στα Βαλκάνια.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω (σελ. 19) μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και

του κενού ισχύος που δημιουργήθηκε νέες αναδείχθηκαν περιφερειακές δυνάμεις

που προσπάθησαν να εκμεταλλευθούν το νέο στρατηγικό περιβάλλον, με κυριότερη

την Τουρκία. Σύμφωνα με τον Α. Davutoğlu «Ο γεωπολιτικός ρόλος της Τουρκίας

- 34 -

./.

πρέπει να επανερμηνευθεί στο νέο διεθνές περιβάλλον από το οποίο έχουν εκλείψει

οι παράμετροι του Ψυχρού Πολέμου» (Davutoğlu, 2010, σ. 191). Στο πλαίσιο αυτό,

η Τουρκία ανέλυε προσεκτικά τη στάση των ΗΠΑ και της Ρωσίας και προσάρμοζε

την εξωτερική της πολιτική ώστε να εξασφαλίζει ευρύτερο πεδίο διπλωματικών

ελιγμών. Στην προσπάθειά της αυτή, σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η δημογραφική

και οικονομική ισχύς της χώρας. Με βάση τη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα η

Άγκυρα επανακαθόρισε την εξωτερική πολιτική της που πλέον λάμβανε υπόψη την

εθνική ταυτότητα της χώρας (Criss, και συν., 2017, σ. 131).

Εκμεταλλευόμενη τις νέες συνθήκες και το γεγονός ότι αποτελεί κράτος μέλος

της Ισλαμικής Διάσκεψης, του ΝΑΤΟ, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ),

του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ),

διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επίλυση των συγκρούσεων μεταξύ των

εθνοτικών ομάδων της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η εμπλοκή της Τουρκίας στις

εξελίξεις που ακολούθησαν τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, την ανέδειξαν

ως σημαντικό παράγοντα της Δύσης για την προαγωγή της ειρήνης και της

ασφάλειας στην περιοχή. Από το άλλο μέρος, η εμπλοκή της Τουρκίας ως

μουσουλμανικής χώρας στην επίλυση των συγκρούσεων στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη

την καταξίωσαν στη συνείδηση των μουσουλμάνων ως σημαντικό δρώντα στο

Βοσνιακό ζήτημα (Criss, και συν., 2017, σ. 133).

Εκτός από μεσολαβητής για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των

μουσουλμάνων της Βαλκανικής η Τουρκία διείσδυσε και οικονομικά στις χώρες των

Δυτικών Βαλκανίων. Ο Mehmet Öğütçü το 1998 διαπιστώνει σε άρθρο του στους

Times ότι η Τουρκία «…εκτός από τον υψηλό ρυθμό αύξησης της οικονομίας της,

έχει ενεργή ανάμιξη στις οικονομίες των ασθενών γειτόνων της» (Ιşiksal, και συν.,

2015, σ. 376). Η ανάμιξη στις Βαλκανικές υποθέσεις ωστόσο μπορεί να

προσεγγιστεί και ως προσπάθεια ανάσχεσης της ελληνικής επιρροής. Σε μία

επιστολή τους προς τον τότε Πρόεδρο της Τουρκίας και τον τότε Πρωθυπουργό,

που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2000 στην τουρκική εφημερίδα Zaman, τα

μέλη της Διακοινοβουλευτικής Ομάδας Βαλκανικών Κρατών της Τουρκικής

Εθνοσυνέλευσης πρότειναν: «η επιρροή της Ελλάδας … πιθανόν να αυξηθεί λόγω

της επιθυμίας αυτών των κρατών … για ένταξη [στην ΕΕ]…Η Τουρκία πρέπει να

διατηρήσει φιλικές σχέσεις με τα κράτη αυτά… Πρέπει να διαδραματίσει περισσότερο

ενεργό ρόλο και να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις εξελίξεις στα Βαλκάνια»

(Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 378).

Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) που ήλθε στην εξουσία το 2002,

συνέχισε τη πολιτική της δεκαετίας του 1990. Οι κύριες αρχές της πολιτικής του

κόμματος όπως εκφράστηκαν από τον Τούρκο καθηγητή και μετέπειτα στέλεχος

των κυβερνήσεων του ΑΚΡ Α. Davutoğlu, ήταν: μηδενικά προβλήματα με τους

γείτονες, υιοθέτηση πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής η οποία θα είναι διορατική

και θα θέτει πρώτη τα θέματα, χωρίς να αντιδρά στις ενέργειες των λοιπών

δρώντων, εξισορρόπηση του εκδημοκρατισμού και της ασφάλειας και τέλος νέο-

οθωμανισμός (Ιşiksal, και συν., 2015, σσ. 18,382).

- 35 -

./.

Εκτός όμως από τις πολιτικές και οικονομικές πτυχές της τουρκικής

διπλωματίας της δεκαετίας του 1990, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην κουλτούρα και

ειδικότερα στη γλώσσα. Το ίδρυμα Yunus Emre (ποιητής του 14ου μ.Χ. αιώνα) που

ξεκίνησε τη δραστηριότητά του στα Βαλκάνια το 2007, έχει ιδρύσει δέκα τέσσερα

πολιτιστικά κέντρα στην Αλβανία, την Βοσνία, την Κροατία, το Κόσοβο, τη Β.

Μακεδονία, το Μαυροβούνιο, τη Ρουμανία και την Σερβία. Εκτός από τη διδασκαλία

της τουρκικής γλώσσας, τα παραπάνω κέντρα διοργανώνουν διάφορες πολιτιστικές

εκδηλώσεις (Criss, και συν., 2017, σ. 141).

Η προσπάθεια της Τουρκίας επεκτείνεται στη διδασκαλία της τουρκικής και

στα δημόσια σχολεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Σεράγεβο, όπου με

τη βοήθεια του ιδρύματος Yunus Emre κατά το σχολικό έτος 2012-13, η τουρκική

προσφερόταν ως μάθημα επιλογής σε πενήντα εννέα σχολεία της πρωτοβάθμιας

και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αξιοσημείωτο είναι ότι η τουρκική έχει αρχίσει να

προβάλλεται ως lingua franca, χωρίς να την ανταγωνίζεται καμιά άλλη γλώσσα από

τις ομιλούμενες στα Βαλκάνια. Παράλληλα, η Τουρκία ίδρυσε πανεπιστήμια στη

Βαλκανική και χορήγησε υποτροφίες σε βαλκάνιους σπουδαστές. O αριθμός των

υποτροφιών που χορηγήθηκαν σε σπουδαστές των Βαλκανίων από το 1992 έως το

2011 αυξήθηκε περίπου 35% (Criss, και συν., 2017, σσ. 141-2).

H προσπάθεια άσκησης επιρροής από μέρους της Τουρκίας δεν περιορίζεται

στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό. Σημαντικό μέρος της προσπάθειας αποτελεί

η ίδρυση ραδιοτηλεοπτικών σταθμών που εκπέμπουν στις γλώσσες των Δυτικών

Βαλκανίων. Με τον τρόπο αυτό οι πολίτες των χωρών αυτών μαθαίνουν για την

τουρκική επικαιρότητα, αλλά και το τουρκικό κοινό μαθαίνει τις εξελίξεις στα

Βαλκάνια (Criss, και συν., 2017, σ. 142).

Η καλλιέργεια των πολιτιστικών δεσμών της Τουρκίας με τα Βαλκάνια

υποστηρίζεται και από την ταξιδιωτική πολιτική της χώρας. Σύμφωνα με την

Demirtaş, η Τουρκία επιτρέπει τη διακίνηση προσώπων χωρίς θεώρηση βίζα από

και προς τις βαλκανικές χώρες που δεν αποτελούν μέλη της ΕΕ (Criss, και συν.,

2017, σσ. 142-3). Μέσω της ελεύθερης διακίνησης προσώπων από και προς τη

Βαλκανική η Τουρκία ασκεί ενεργή πολιτική της διασποράς. Μέσω των Τούρκων

που ζουν στα Βαλκάνια, η Άγκυρα επιδιώκει να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις

προς όφελός της. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας,

το έτος 2018 κατοικούν στα Βαλκάνια εκατό δέκα χιλιάδες Τούρκοι πολίτες. Σε

πρόσφατη ομιλία του το έτος 2018, προς τους οπαδούς του στο Σεράγεβο ο

Πρόεδρος της Τουρκίας Erdoğan είπε: «Πάρτε τις υπηκοότητες των χωρών, στις

οποίες ζείτε… Μην πείτε όχι. Πάρτε το. Αν το δώσουν, πάρτε το…Είστε εκπρόσωποι

στις χώρες σας. Θα πρέπει να μάθετε τη γλώσσα των χωρών σας, να ενσωματωθείτε

με τη χώρα σας, να μπείτε στην πολιτική και να βελτιώσετε τις σχέσεις μας. Αλλά

ποτέ να μην ξεχνάτε την τουρκική γλώσσα, τον πολιτισμό και την Τουρκία σας…»

(Buyuk, Clapp, & Haxhiaj, 2019).

Παράλληλα, η Τουρκία επιχειρεί να ενισχύσει τους δεσμούς με τα Βαλκάνια

μέσω μιας ηλεκτρονικής εφαρμογής που τέθηκε σε λειτουργία το 2018. Η

- 36 -

./.

συγκεκριμένη εφαρμογή επέτρεπε σε οποιονδήποτε πολίτη να μάθει πού και πότε

γεννήθηκαν και πέθαναν οι πρόγονοί του. Η εφαρμογή αυτή προκάλεσε το έντονο

ενδιαφέρον των πολιτών, οι οποίοι ανακάλυψαν ότι μεγάλο μέρος τους έλκουν την

καταγωγή τους από τα Βαλκάνια (Buyuk, Clapp, & Haxhiaj, 2019). Κατά μία έννοια

η συγκεκριμένη εφαρμογή θέτει σε κίνδυνο την τουρκική εθνική ταυτότητα που

επέβαλε ο Κεμάλ στους πολίτες της Τουρκικής Δημοκρατίας. Από το άλλο μέρος

όμως φέρεται να εξυπηρετεί τις προθέσεις της τουρκικής ηγεσίας που επιδιώκει την

αύξηση της επιρροής της στα Βαλκάνια.

Ο Oktay Aksoy, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του think tank του

Τουρκικού Ινστιτούτου Εξωτερικής Πολιτικής στην Άγκυρα, δήλωσε ότι δεν

υπάρχουν περαιτέρω κίνητρα από την παραπάνω ηλεκτρονική εφαρμογή (Buyuk,

Clapp, & Haxhiaj, 2019). Σήμερα υπολογίζεται ότι περίπου 400.000 Τούρκοι έχουν

το δικαίωμα σε δεύτερα διαβατήρια στη Βαλκανική, ωστόσο το θεσμικό πλαίσιο κάθε

χώρας είναι διαφορετικό, ανάλογα με την εθνοτική σύνθεσή της (Buyuk, Clapp, &

Haxhiaj, 2019). Για παράδειγμα, η Σερβία έχει απλοποιήσει τις διαδικασίες

χορήγησης διπλής υπηκοότητας, ενώ η Βουλγαρία η οποία συνορεύει με την

Τουρκία και είχε στο παρελθόν εφαρμόσει πολιτικές εκβουλγαρισμού της

μουσουλμανικής μειονότητας (Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 380) δεν επιτρέπει τη

χορήγηση διαβατηρίων σε Τούρκους πολίτες χωρίς τους απαραίτητους ελέγχους

και διατυπώσεις. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της Β. Μακεδονίας και της

Βοσνίας, οι οποίες δεν επιθυμούν την ανατροπή των εύθραυστων πληθυσμιακών

ισορροπιών, ενώ το Κοσσυφοπέδιο και το Μαυροβούνιο μετέβαλαν το θεσμικό τους

πλαίσιο όσον αφορά στη χορήγηση διπλής υπηκοότητας προκειμένου να πληρούν

τα κριτήρια ένταξης στην ΕΕ (Buyuk, Clapp, & Haxhiaj, 2019).

Η εξωτερική μετανάστευση των Τούρκων εντάθηκε μετά το πραξικόπημα σε

βάρος του Προέδρου Erdoğan, το 2016. Ο Τούρκος Πρόεδρος χρησιμοποίησε το

πραξικόπημα ως αφορμή για την κήρυξη νόμου έκτακτης ανάγκης και την έναρξη

διώξεων εναντίον όσων θεωρούνταν συνεργάτες του ιμάμη Fethullah Gulen, πρώην

συμμάχου του Erdoğan που ζει στην εξορία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Gulen,

θεωρείται από το κόμμα ΑΚΡ ως ο ηθικός αυτουργός του πραξικοπήματος, αν και

ο ίδιος επιμένει ότι δεν είχε καμία σχέση με την υπόθεση (Buyuk, Clapp, & Haxhiaj,

2019).

Ο διωγμός σε βάρος των οπαδών του Gulen προκάλεσε έντονη πόλωση στο

εσωτερικό της τουρκικής κοινωνίας. Η σύγκρουση του Προέδρου Erdoğan με τον

πρώην σύμμαχό του Fethullah Gulen, ο οποίος είχε ιδρύσει το διακρατικό,

θρησκευτικό και κοινωνικό κίνημα το οποίο φέρει το όνομά του διαχύθηκε στη

Βαλκανική. Το κίνημα Gulen με την υποστήριξη της Άγκυρας είχε αναπτυχθεί σε όλο

τον πλανήτη και ειδικά στα Βαλκάνια. Μετά τη ρήξη των σχέσεων μεταξύ του

Τούρκου Προέδρου και του ιμάμη, η Άγκυρα πιέζει τις Βαλκανικές χώρες να θέσουν

εκτός νόμου τις ΜΚΟ και τα κολέγια που συνδέονται με τον Gulen και να

παραδώσουν τα μέλη του κινήματος Gulen. Τα κράτη έχουν αντισταθεί στην

έκκληση, αλλά αυτό δεν έχει σταματήσει την Άγκυρα να φέρνει τους φερόμενους ως

Γκιουλενιστές πίσω στην Τουρκία με τη βία. Η τουρκική Εθνική Υπηρεσία

- 37 -

./.

Πληροφοριών διεξήγαγε δύο επιχειρήσεις στο Κοσσυφοπέδιο και τη Μολδαβία,

προκαλώντας οργή αφού συνέλαβαν δεκάδες εκπαιδευτικούς που εργάζονταν στα

σχολεία Gulen (Buyuk, Clapp, & Haxhiaj, 2019).

Εκτός από τις διώξεις του Τούρκου Προέδρου σε βάρος των πολιτικών του

αντιπάλων, ένας λόγος που οδήγησε στην αύξηση της εξωτερικής μετανάστευσης

ήταν η δεινή κατάσταση της οικονομίας της Τουρκίας. Σύμφωνα με τον Κ. Φίλη, το

αφήγημα της επιτυχημένης τουρκικής οικονομίας έχει δεχθεί πλήγμα από το

Σεπτέμβριο του 2016· από τη συγκεκριμένη περίοδο τα τουρκικά ομόλογα συνεχώς

υποβαθμίζονται, γεγονός που αντανακλάται στην εσωτερική κατάσταση (Φίλης ,

2018, σ. 55). Σημαντικός επιβαρυντικός παράγοντας για την οικονομία αποτελεί και

η συνέχιση των επιχειρήσεων των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων στη Συρία. Η

κατάσταση της οικονομίας δυσχεραίνει την άσκηση εξωστρεφούς οικονομικής

πολιτικής και την άσκηση επιρροής στην περιφέρεια της Τουρκίας.

Συνοπτικά, κατά την Demirtaş υπάρχουν τέσσερις περιορισμοί στην εξωτερική

πολιτική της Τουρκίας στα Βαλκάνια: δίδεται πολύ μεγάλη έμφαση στη θρησκεία και

στο Οθωμανικό παρελθόν· η τουρκική πολιτική δείχνει να μη λαμβάνει υπόψη της

την αντίληψη των Βαλκάνιων λαών για την Τουρκία· η Τουρκία υπερβάλλει σε ό, τι

αφορά στην αντίληψη της ισχύος της και τέλος η απομάκρυνση της ίδιας της

Τουρκίας από την ευρωπαϊκή αντίληψη αναφορικά με τα θέματα εσωτερικής

πολιτικής της (Criss, et al., 2017, p. 143).

Στις ίδιες περίπου διαπιστώσεις οδηγείται και ο Ekinci, σύμφωνα με τον οποίο,

η βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με τα βαλκανικά κράτη θα γίνει εφικτή μέσω

της προαγωγής της αντίληψης ότι οι εν λόγω σχέσεις είναι αμοιβαία επωφελείς. Με

άλλα λόγια, η Τουρκία μπορεί να εκμεταλλευθεί το πλεονέκτημα της μαλακής ισχύος

με τρόπο που να προσελκύει το σύνολο των λαών της Βαλκανικής και όχι μόνο

εκείνους με τους οποίους υπάρχουν κοινές πολιτισμικές ή εθνοτικές καταβολές.

Επίσης, θα πρέπει να καταβληθεί μεγαλύτερη προσπάθεια για τη διαμόρφωση

μακροπρόθεσμης στρατηγικής της χρήσης της μαλακής ισχύος, ώστε ο θετικός

ρόλος της Τουρκίας να εμπεδωθεί στη συνείδηση των πληθυσμών της Βαλκανικής.

Τέλος, σημαντικό για την τουρκική διπλωματία είναι να αντιληφθεί ότι πρέπει να

μεριμνήσει για την επίλυση ζητημάτων, τα οποία μπορεί να επανεμφανιστούν στο

μέλλον, όπως για παράδειγμα το σύστημα διακυβέρνησης στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη

(Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 388). Τούτο είναι απαραίτητο να μη διαφύγει της

προσοχής των Τούρκων διπλωματών καθώς είναι ιδιαίτερα απασχολημένοι με τα

ζητήματα της Μ. Ανατολής.

Εξάλλου, ο ίδιος ο αρχιτέκτονας της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, Α.

Davutoğlu, επισημαίνει ότι «… η ανάληψη πιθανών αποστολών στη Μ. Ανατολή

[εννοείται στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ] όχι μόνο θα αυξήσει τους περιφερειακούς

κινδύνους, αλλά θα επηρεάσει αρνητικά και τις εσωτερικές ισορροπίες της Τουρκίας»

(Davutoğlu, 2010, σ. 366). Από τις διατυπώσεις των Davutoğlu και Ekinci,

διαπιστώνεται ότι τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας στη Βαλκανική

μπορεί να δεχθούν σοβαρό πλήγμα εξαιτίας της τουρκικής εμπλοκής στη συριακή

- 38 -

./.

κρίση. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και ο Κ. Φίλης ο οποίος γράφει: «Μετά την

ήττα του Daesh σε Συρία και Ιράκ, η ΕΕ θα αντιμετωπίσει την απειλή των

τζιχαντιστών που θα θελήσουν να επιστρέψουν ή να έλθουν στην Ευρώπη» (Φίλης

, 2018, σ. 73).

Ειδικότερα σε ό, τι αφορά στα συμφέροντα της Τουρκίας σε σχέση με την

Ελλάδα, δεν εντοπίζεται διαφοροποίηση της στρατηγικής της από το δεύτερο ήμισυ

του εικοστού αιώνα ως σήμερα. Σύμφωνα με τον Ιşiksal η Τουρκία έχει τρία σημεία

τριβής με τη χώρα μας: η διαφωνία στο θέμα του Αγαίου, η μειονότητα της Δυτ.

Θράκης (την οποία αποκαλεί τουρκική) και η επαναλειτουργία της Θεολογικής

Σχολής της Χάλκης. Επίσης, θεωρεί ότι η σύγκρουση των συμφερόντων της

Τουρκίας και της Ελλάδας είναι αναπόφευκτη διότι και οι δύο χώρες επιθυμούν την

αύξηση της επιρροής τους στην ίδια γεωγραφική περιοχή (Ιşiksal, και συν., 2015, σ.

353).

Στο θέμα του Αιγαίου η διαφωνία έχει τρεις πτυχές: η πρώτη αφορά θέματα

κυριαρχίας· η δεύτερη αφορά στο θέμα της υφαλοκρηπίδας και η τρίτη αφορά στον

έλεγχο εναέριας κυκλοφορίας. Σύμφωνα με τον Ιşiksal η έναρξη των εν λόγω

διαφωνιών εμφανίστηκε μετά από την ανακάλυψη κοιτασμάτων πετρελαίου στην

περιοχή της Θάσου από την Ελλάδα. Τότε η Τουρκική Κυβέρνηση έδωσε άδεια στην

εθνική εταιρεία πετρελαίου της χώρας να διεξάγει έρευνες στην περιοχή της

Μυτιλήνης και της Λήμνου. Το βασικό επιχείρημα της Τουρκίας είναι ότι σε

περίπτωση επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στα δώδεκα ναυτικά μίλια

(ν.μ.) όπως προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο, περιορίζονται τα διεθνή ύδατα. Με

αυτόν τον τρόπο ενώ με την παρούσα κατάσταση η Ελλάδα ελέγχει το 43,5% της

επιφάνειας του Αιγαίου και η Τουρκία το 7,5%, σε περίπτωση επέκτασης των

χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ., η Ελλάδα θα ελέγχει το 71,5% της επιφάνειας του

Αιγαίου και η Τουρκία το 8,8%. Έτσι τα διεθνή ύδατα περιορίζονται στο 20% της

επιφάνειας του Αιγαίου, γεγονός που το μετατρέπει σε ελληνική λίμνη (Ιşiksal, και

συν., 2015, σσ. 355-6). Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η διαφωνία για την

κυριαρχία ορισμένων νησιών του Αιγαίου, τα ονόματα των οποίων δεν

αναγράφονται σαφώς στο κείμενο των συνθηκών που καθόρισαν τα σύνορα μεταξύ

των δύο χωρών (Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 11).

Στο θέμα της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης η Άγκυρα κατηγορεί

την Αθήνα για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ειδικότερα στο θέμα της

αυτοδιάθεσης, της ελευθερίας έκφρασης και σύναψης σχέσεων. Επίσης,

αποδοκιμάζεται η πρακτική του διορισμού των θρησκευτικών λειτουργών της

μουσουλμανικής μειονότητας από το Ελληνικό Κράτος (Ιşiksal, και συν., 2015, σ.

361).

Η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης αποτελεί το τελευταίο

σημείο τριβής της Τουρκίας με την Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Ιşiksal, η διακοπή της

λειτουργίας της Σχολής πραγματοποιήθηκε διότι οι εκπρόσωποι της ελληνικής

μειονότητας αρνήθηκαν να εφαρμόσουν την απόφαση του Τουρκικού

Συνταγματικού Δικαστηρίου του 1971, σύμφωνα με την οποία όλα τα ιδιωτικά

- 39 -

./.

κολέγια πρέπει να συνδεθούν με τα κρατικά πανεπιστήμια με όρους υπαγωγής. Η

άρνηση της ελληνικής μειονότητας να εφαρμόσει την απόφαση οδήγησε στην

απαγόρευση της λειτουργίας της Σχολής από Τουρκικό Κράτος (Ιşiksal, και συν.,

2015, σσ. 361-2). Η απόφαση αυτή ήταν σε αντίθεση με τις προβλέψεις της

Συνθήκης της Λωζάνης, η οποία στα άρθρα από 37 έως 44 προστατεύει τα

δικαιώματα των μη Μουσουλμάνων στο εσωτερικό της Τουρκίας (Ministry of Foreign

Affairs, 2019).

Σύμφωνα με την άποψη των Demirtaş και Ekinci, η τουρκική πολιτική γενικά

κρίνεται επιτυχής στη Βαλκανική διότι θεωρούν ότι η Τουρκία έχει εδραιώσει τη θέση

της ως περιφερειακός δρώντας και έχει επιτύχει απτά αποτελέσματα (Criss, και

συν., 2017, σ. 146). Ο Ekinci ωστόσο επισημαίνει ότι απαιτείται να καταβληθεί

προσπάθεια ώστε η δράση της Τουρκίας να εκλαμβάνεται ως ευνοϊκή για το σύνολο

των λαών της Βαλκανικής (Ιşiksal, και συν., 2015, σ. 389).

3.4 H ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

Όπως αναφέρθηκε στη σελίδα 30, η εκβιομηχάνιση της Τουρκικής οικονομίας

είχε ως συνέπεια την αύξηση των ενεργειακών της απαιτήσεων. Κατά την τελευταία

δεκαετία η Τουρκία αποτελεί την ταχύτερα αυξανόμενη αγορά ενέργειας σύμφωνα

με τα στοιχεία του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη

(OECD). Επιπρόσθετα, η εξάρτηση της Τουρκίας από τις εισαγωγές ενέργειας

αυξήθηκε από το 67% το 2002 στο 75% το 2014 (Criss, και συν., 2017, σ. 174).

Συνοπτικά, η εξάρτηση της Τουρκίας από εισαγωγές φυσικού αερίου και

πετρελαίου είναι μεγαλύτερη από το 90%. Η παραγωγή ενέργειας εξαρτάται

υπερβολικά από τους υδρογονάνθρακες και τα στερεά καύσιμα. Η παραγωγή

ηλεκτρικής ενέργειας κινδυνεύει να αποδιοργανωθεί, λόγω εξάρτησης της

παραγωγής από την εισαγωγή φυσικού αερίου μέσω αγωγών, που επιπλέον

προέρχονται από περιορισμένο αριθμό προμηθευτών. Το 2014,η Τουρκία εισήγαγε

το 55% των ενεργειακών της απαιτήσεων σε αέριο από τη Ρωσία και το 18% από

το Ιράν. Το ίδιο ποσοστό εισαγωγών πετρελαίου προερχόταν από τρεις χώρες της

Μ. Ανατολής. Το βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο κόστος αποδέσμευσης της

Τουρκίας από τις συγκεκριμένες πηγές είναι εξαιρετικά μεγάλο και ιδίως για τις

εισαγωγές που πραγματοποιούνται μέσω αγωγών. Για το λόγο αυτό, η εξάρτηση

της Τουρκίας από τους προμηθευτές ενέργειας είναι ασύμμετρη (Criss, και συν.,

2017, σ. 175).

Ο Taner Yildiz, Υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας καθόρισε τις τρεις

προκλήσεις που θα καθορίσουν την ενεργειακή πολιτική της χώρας: η ουσιαστική

μείωση εκπομπών άνθρακα, η ασφάλεια εφοδιασμού, ενώ οι δύο αυτές προκλήσεις

πρέπει να συνδυαστούν με χαμηλό κόστος. Οι στρατηγικοί στόχοι της Τουρκίας

στον ενεργειακό τομέα είναι:

α. Προτεραιότητα στη χρήση εγχώριων πηγών ενέργειας και

διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας

- 40 -

./.

β. Αύξηση του ποσοστού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

γ. Αύξηση της αποδοτικότητας των πηγών ενέργειας

δ. Απελευθέρωση της ενεργειακής αγοράς και αύξηση των επενδύσεων

στον τομέα της ενέργειας

ε. Διαφοροποίηση των χωρών εισαγωγής και μείωση των αδυναμιών των

εισαγωγών.

στ. Προστασία του περιβάλλοντος

ζ. Η Τουρκία να αναδειχθεί σε ενεργειακό κόμβο (Ιşiksal, και συν., 2015, σ.

471).

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών, η

προνομιακή θέση της χώρας μεταξύ των χωρών όπου βρίσκεται το 75% και πλέον

των γνωστών αποθεμάτων αερίου και πετρελαίου και των προηγμένων

ευρωπαϊκών αγορών ενέργειας. Η προνομιακή αυτή θέση της Τουρκίας της παρέχει

τόσο ευκαιρίες όσο και ευθύνες όσον αφορά στην ενεργειακή ασφάλεια. Η Τουρκία

παραμένει πεπεισμένη για την ανάγκη να ενισχυθεί ο μοναδικός αυτός ρόλος που

οφείλεται στη γεωστρατηγική της θέση. Από αυτή την άποψη, η Τουρκία,

παράλληλα με την ανάπτυξη της ενεργειακής της στρατηγικής, στοχεύει στην

ενίσχυση της θέσης της μεταξύ των ενεργειακών διαδρόμων Ανατολής – Δύσης και

Βορρά – Νότου (Ministry of Foreign Affairs, 2019).

Τα προγράμματα αγωγών αερίου «Ανατολής-Δύσης», τα οποία αναμένεται να

μεταφέρουν φυσικό αέριο από τις περιοχές της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής

στην Ευρώπη μέσω της Τουρκίας, αποκαλούνται «Νότιος Διάδρομος Αερίου». Ο

αγωγός του Νότιου Καυκάσου (SCP), ο αγωγός φυσικού αερίου Μπακού-Τιφλίδα-

Ερζουρούμ (BTE), ο διασυνδετικός αγωγός Τουρκίας-Ελλάδας (ITG) είναι οι

υπάρχοντες αγωγοί. Το πρόγραμμα Trans-Anatolian Pipeline (TANAP), το οποίο

αποτελεί τη σπονδυλική στήλη του νότιου διαδρόμου αερίου εγκαινιάστηκε στις 12

Ιουνίου 2018. Αναμένεται ότι το πρόγραμμα Trans Adriatic Pipeline (TAP) θα

ολοκληρωθεί το 2019 και έτσι το αέριο του Αζερμπαϊτζάν θα παραδοθεί στην

Ευρώπη 2020 (Ministry of Foreign Affairs, 2019).

Η σχηματική απεικόνιση των σχεδίων της Τουρκίας προκειμένου να καταστεί

ενεργειακός κόμβος φαίνονται στην Εικόνα 16. To υπάρχον δίκτυο αγωγών φυσικού

αερίου και πετρελαίου καθώς και οι σχεδιαζόμενοι αγωγοί στην Τουρκία φαίνονται

στην Εικόνα 17.

3.5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

H Οθωμανική υψηλή στρατηγική αποσκοπούσε στην αύξηση της ισχύος της

Αυτοκρατορίας μέσω της επέκτασης. Η συγκεκριμένη στρατηγική συνδυάστηκε με

την κρατικοποίηση της γης και την παραχώρησή της σε αξιωματούχους, οι οποίοι

απολάμβαναν το προνόμιο να εκμεταλλεύονται την εργασία των κατοίκων των εν

λόγω εκτάσεων και να αποδίδουν φόρο στον Σουλτάνο. Σε ό,τι αφορά στη

- 41 -

./.

Βαλκανική, η συγκεκριμένη στρατηγική είχε ως αποτέλεσμα τη μετακίνηση και

εγκατάσταση μουσουλμανικών πληθυσμών στο έδαφός της και τον εξισλαμισμό

μέρους του πληθυσμού της. Επίσης, εκτός από τη φορολογία, νεαρά αγόρια

χριστιανικών οικογενειών των Βαλκανίων απομακρύνονταν από τις οικογένειές

τους, εξισλαμίζονταν και ανάλογα με τις ικανότητές τους, αναλάμβαναν διοικητικά ή

στρατιωτικά καθήκοντα στις δομές του Οθωμανικού κράτους.

Η παραπάνω στρατηγική παρέμεινε αμετάβλητη καθ’ όλη την ιστορική

διαδρομή της Αυτοκρατορίας. Η αδυναμία των Οθωμανών να προσαρμόσουν την

οικονομία τους στα νέα δεδομένα που ανέκυψαν με την εξέλιξη της τεχνολογίας,

κυρίως μετά το δέκατο έβδομο αιώνα, ήταν η κύρια αιτία που οδήγησε στην πτώση

της ισχύος της Αυτοκρατορίας και την συνεπακόλουθη διάλυσή της. Στη σύνοδο της

Σεβάστειας του 1919 τέθηκαν οι βάσεις των επιδιώξεων της εξωτερικής πολιτικής

της Τουρκικής Δημοκρατίας. Το κύριο πρόταγμα του «Εθνικού Όρκου» όπως

ονομάστηκαν οι αρχές που διατυπώθηκαν στην παραπάνω σύνοδο, ήταν η

εξασφάλιση του ελέγχου των Στενών και η προστασία των δικαιωμάτων των

μουσουλμανικών πληθυσμών που διαβιούσαν εκτός της τουρκικής επικράτειας.

Τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας στα Βαλκάνια ακολουθούν πιστά

τις αρχές που τέθηκαν με τον Εθνικό Όρκο. Αρχικά η προσπάθειά της

επικεντρώθηκε στην εδραίωση της κυριαρχίας της στην Ανατολία και στα Στενά.

Στο πλαίσιο αυτό η πρώτη προσπάθειά της ήταν να δημιουργήσει φιλικές σχέσεις

με τις χώρες εναντίον των οποίων είχε πολεμήσει κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους

και τον Α΄ΠΠ και κυρίως με την Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό η στρατηγική της

ακολούθησε τη στρατηγική της εξισορρόπησης μέσω συμμαχιών στο εξωτερικό. Η

συγκεκριμένη στρατηγική ακολουθήθηκε μέχρι τον Β΄ΠΠ. Σκοπός της στρατηγικής

ήταν η αποφυγή πολεμικών συρράξεων προκειμένου να καταστεί δυνατή η αύξηση

της οικονομικής, στρατιωτικής και διπλωματικής ισχύος του κράτους.

Μετά τον Β΄ΠΠ η Τουρκία εντάχθηκε στη Βορειοατλαντική Συμμαχία,

προκειμένου να προστατεύσει τα Στενά και την Ανατολική Θράκη από τη Σοβιετική

απειλή. Η συγκεκριμένη στρατηγική ήταν εκείνη που καθόρισε τις σχέσεις της με τις

κομμουνιστικές χώρες της Βαλκανικής, εκτός από την Ελλάδα με την οποία ανήκουν

στον ίδιο αμυντικό συνασπισμό. Στα χρόνια που ακολούθησαν την έναρξη του

απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ στην Κύπρο και μέχρι σήμερα, η Τουρκία εγείρει

νέες διεκδικήσεις σε βάρος της Ελλάδας. Η πολιτική των διεκδικήσεων εντάθηκε

περισσότερο μετά το 1974, οπότε πραγματοποιήθηκε η εισβολή της Τουρκίας στην

Κύπρο.

Οι διμερείς διαφορές με την Ελλάδα ήταν οι κύριες αιτίες που έδωσαν ώθηση

στην εκβιομηχάνιση της τουρκικής οικονομίας, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις

συνέπειες του αμερικανικού εμπάργκο όπλων μετά την εισβολή στην Κύπρο. Η

προσπάθειά της αυτή την κατέστησε στενά εξαρτώμενη από πηγές ενέργειας του

εξωτερικού, καθώς τα δικά της ενεργειακά αποθέματα δεν επαρκούν για τη

βιομηχανική της παραγωγή.

- 42 -

./.

Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου η Τουρκία αντιλήφθηκε ότι μπορεί να

εκμεταλλευτεί το κενό ισχύος που προέκυψε λόγω της κατάρρευσης της Σοβιετικής

Ένωσης. Στη Βαλκανική η συγκεκριμένη στρατηγική αποσκοπούσε στον πολιτικό

έλεγχο των μετακομουνιστικών Βαλκανίων. Τα εργαλεία που χρησιμοποίησε η

Τουρκία για να επιτύχει το σκοπό της ήταν κυρίως η αναφορά στο Οθωμανικό

παρελθόν και η οικονομική διείσδυση.

Η στρατηγική αυτή ωστόσο δεν είχε τα αποτελέσματα που ανέμενε η πολιτική

ηγεσία της Τουρκίας για μια σειρά από λόγους: Πρώτο, η αναφορά στο Οθωμανικό

παρελθόν δεν ήταν το ίδιο ελκυστική για όλους τους Βαλκάνιους λαούς, καθώς για

ορισμένους από αυτούς η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι συνυφασμένη με την

καταπίεση των μη Μουσουλμανικών πληθυσμών της. Δεύτερο, η Τουρκική

Κυβέρνηση δεν μπορεί να διαθέσει τους απαραίτητους πόρους για να επηρεάσει το

σύνολο των Βαλκανικών Κρατών, στα οποία έχουν ήδη διεισδύσει ισχυρότεροι

δρώντες του Διεθνούς Συστήματος. Τρίτο, η τουρκική κοινωνία υπό την κυβέρνηση

του ΑΚΡ υπέστη ένα βίαιο μετασχηματισμό λόγω επιβολής του συντηρητισμού από

τους νέο – Οθωμανούς, γεγονός που καθιστά την Τουρκία ένα αντιδυτικό κράτος

στην κοινή γνώμη των λαών της Βαλκανικής. Η εικόνα της Τουρκίας έχει υποστεί

σοβαρό πλήγμα μετά τους διωγμούς σε βάρος των πολιτικών αντιπάλων του

Προέδρου Erdoğan, λόγω του πραξικοπήματος του 2016 και των δυσμενών

προβλέψεων των οίκων αξιολόγησης για την οικονομία της. Τέλος, η ανάπτυξη

στενών σχέσεων των Βαλκανικών Κρατών με την Τουρκία επηρεάζεται αρνητικά

από το γεγονός ότι η δημογραφική αύξηση των Βαλκάνιων πολιτών Τουρκικής

καταγωγής ή Μουσουλμανικού θρησκεύματος, αναμένεται να επηρεάσει τις

εύθραυστες πολιτικές ισορροπίες στο εσωτερικό τους.

Ωστόσο, η Τουρκία κατάφερε να αναδειχθεί ως περιφερειακός δρώντας στη

Βαλκανική μέσω της ενεργού συμμετοχής της στην επίλυση των συγκρούσεων στην

πρώην Γιουγκοσλαβία. Η ανάδειξη της Άγκυρας ως προστάτιδας των

Μουσουλμάνων της προσέφερε ευκαιρίες για προώθηση των εθνικών της

συμφερόντων.

Σήμερα τα τουρκικά γεωστρατηγικά συμφέροντα στη Βαλκανική αφορούν

κυρίως στην ελεύθερη διακίνηση αγαθών, προσώπων, κεφαλαίων προς την

Ευρωπαϊκή Ένωση που αποτελεί και τον κυριότερο εμπορικό της εταίρο (Workman,

2019). Παράλληλα μέσω της κουλτούρας και της οικονομίας επιχειρεί να διεισδύσει

στα Βαλκάνια για να μπορεί να ασκήσει πολιτική επιρροή. Την επιδίωξή της αυτή

την έχει πετύχει σε μεγάλο βαθμό στην Αλβανία, στο Μουσουλμανικό τμήμα της

Βοσνίας και στο Κόσοβο (Φίλης , 2018, σσ. 51-2). Σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια

άσκησης επιρροής έχουν τα δίκτυα ενημέρωσης και η προβολή τηλεοπτικών

προγραμμάτων με θεματολογία που αφορά είτε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είτε

στη σύγχρονη Τουρκία.

Η Βαλκανική προσελκύει το ενδιαφέρον της Τουρκίας για ένα ακόμη λόγο, τον

ενεργειακό. Η Άγκυρα επιδιώκει να εξασφαλίσει την ενεργειακή της αυτάρκεια και

αυτό μπορεί να το πετύχει με το να καταστεί η ίδια ενεργειακός κόμβος, αλλά και να

- 43 -

./.

αποκτήσει ενεργειακές πηγές. Μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, η εκμετάλλευση του

υποθαλάσσιου ορυκτού πλούτου ήταν εξαιρετικά δαπανηρή και για το λόγο αυτό

ασύμφορη. Η εξέλιξη της τεχνολογίας όμως τα τελευταία χρόνια συνέβαλε στην

εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων σε μεγαλύτερα βάθη από ότι στο παρελθόν. Η

πιθανότητα ύπαρξης ενεργειακών κοιτασμάτων στο Αιγαίο προκαλεί το ενδιαφέρον

της Τουρκίας, διότι εφόσον καταφέρει να τα εκμεταλλευτεί εν μέρει ή συνολικά,

αναβαθμίζεται η γεωοικονομική της αξία. Για τον ίδιο λόγο εκτιμάται ότι θα

αντιδράσει στην προσπάθεια εξαγωγής των υδρογονανθράκων της Ανατ.

Μεσογείου μέσω αγωγών που θα διέρχονται από τη Βαλκανική και θα οδηγούν στην

Κεντρική Ευρώπη. Η Άγκυρα επιθυμεί σε κάθε περίπτωση να λάβει μέρος στην

εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του Αιγαίου και της Ανατ. Μεσογείου, διότι

αποτελεί ζωτικό θέμα για την ενίσχυση της οικονομίας της.

- 44 -

./.

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

4.1 ΓΕΝΙΚΑ

Στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής εξετάσαμε αρχικά την σημασία της

Βαλκανικής για την κατανομή ισχύος στο Διεθνές Σύστημα. Διαπιστώσαμε ότι η

Βαλκανική είναι περισσότερο σημαντική λόγω της θέσης της μεταξύ των

ανεπτυγμένων κρατών της ΕΕ και των πλούσιων σε φυσικούς πόρους χωρών της

Μ. Ανατολής και της Κασπίας. Η προνομιακή θέση των Βαλκανικών Κρατών, δεν

μπόρεσε να τύχει εκμετάλλευσης από τις εκάστοτε κυβερνήσεις με αποτέλεσμα να

υπάρχουν πολλές αντιθέσεις τόσο στο εσωτερικό των Βαλκανικών Κρατών όσο και

στις μεταξύ τους σχέσεις. Κυριότερη εστία πιθανής αποσταθεροποίησης αποτελούν

σήμερα τα Δυτικά Βαλκάνια, όπου το βιοτικό επίπεδο είναι χαμηλό και παρατηρείται

άνοδος του εθνικισμού και του ακραίου Ισλαμισμού.

Στη συνέχεια αναφερθήκαμε στα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας και

της Τουρκίας στα Βαλκάνια. Αναφορικά με τη Ρωσία διαπιστώσαμε ότι η Βαλκανική

δε διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο για την άμυνα της χώρας, ωστόσο η κατάσταση στη

Βαλκανική επηρεάζει το Ρωσικό εμπόριο που διέρχεται μέσω των Στενών. Επίσης

στον Εύξεινο Πόντο βρίσκεται το μοναδικό ρωσικό λιμάνι που μπορεί να λειτουργεί

όλο το έτος. Συνεπώς τα Βαλκάνια επηρεάζουν το ρωσικό εμπόριο και τη

δυνατότητα του Ρωσικού Ναυτικού να εξέλθει στις ανοικτές θάλασσες. Η Βαλκανική

είναι σημαντική για τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας για έναν ακόμη λόγο:

την παρακολούθηση των δικτύων ισλαμιστών τρομοκρατών που μπορεί να έχουν

διασυνδέσεις με την περιοχή του Καυκάσου. Η Ρωσία αντιτίθεται στην επέκταση της

δυτικής επιρροής στα Βαλκάνια για δύο λόγους: Πρώτο διότι θεωρεί ότι θα

επηρεαστεί η διακίνηση ρωσικών υδρογονανθράκων προς την Κεντρική Ευρώπη,

με αποτέλεσμα να πληγεί η οικονομία της. Δεύτερο, διότι υπάρχουν σοβαρές

ενδείξεις παρουσίας ενεργειακών κοιτασμάτων στην Ανατ. Μεσόγειο και στο Αιγαίο.

Τα ενεργειακά αυτά αποθέματα εφόσον διατεθούν στην Ευρωπαϊκή αγορά, επίσης

θα πλήξουν τη ρωσική οικονομία. Τέλος η Ρωσία ως ανερχόμενη δύναμη, στο

πλαίσιο του περιφερειακού ανταγωνισμού αντιλαμβάνεται κάθε αύξηση της

επιρροής της Δύσης στη Βαλκανική ως μείωση της δικής της. Για τους παραπάνω

λόγους προσπαθεί να εντείνει την παρουσία της στα Βαλκάνια και μέσω της

οικονομικής και πολιτιστικής διείσδυσης να προωθήσει τα συμφέροντά της.

Τα Βαλκάνια, αποτελούν την κύρια γέφυρα επικοινωνίας της Τουρκίας με την

Κεντρική Ευρώπη. Μέσω των Βαλκανίων η Άγκυρα επιδιώκει την διακίνηση των

προϊόντων της προς την ΕΕ που αποτελεί τον κύριο εμπορικό της εταίρο.

Παράλληλα, προσπαθεί να εκμεταλλευθεί την πολιτιστική της ταυτότητα, αφενός μεν

για να αποκομίσει οφέλη μέσω της οικονομικής διείσδυσής της στα Βαλκάνια και

αφετέρου να εμφανιστεί και ως εγγυητής των συμφερόντων των Μουσουλμάνων

έναντι της Δύσης, μέσω της συμμετοχής της σε ειρηνευτικές αποστολές και με την

ανάληψη ειρηνευτικών πρωτοβουλιών.

- 46 -

./.

4.2 ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΙΝΟΥΝ ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Η Ρωσία και η Τουρκία έχουν λίγες κοινές επιδιώξεις στα Βαλκάνια. Η πρώτη

έχει να κάνει με την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο. Όπως αναλύσαμε στο τρίτο

κεφάλαιο της παρούσας διατριβής, η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας

στα 12 ν.μ. θα έχει ως αποτέλεσμα περισσότερο από το 70% της επιφάνειας του

Αιγαίου να ελέγχεται από τη χώρα μας, ενώ τα διεθνή ύδατα περιορίζονται σε

λιγότερο από 20%. Εφόσον η Ελλάδα ασκήσει το παραπάνω δικαίωμα, περιορίζεται

σημαντικά η δυνατότητα των πολεμικών πλοίων άλλων χωρών να επιχειρούν στο

Αιγαίο. Ο περιορισμός αυτός δεν αφορά στη χρήση του δικαιώματος της αβλαβούς

διέλευσης, που είναι αδιαμφισβήτητο, αλλά στη δυνατότητά τους να διεξάγουν

ασκήσεις ή επιχειρήσεις π.χ. έρευνας και διάσωσης, εφόσον το μεγαλύτερο μέρος

του Αιγαίου και του υπερκείμενου εναερίου χώρου θα αποτελεί περιοχή, στην οποία

η Ελλάδα θα ασκεί πλήρη κυριαρχία.

Το δεύτερο σημείο στο οποίο υπάρχει ταύτιση συμφερόντων Ρωσίας και

Τουρκίας είναι η διεύρυνση της ΕΕ. Η Τουρκία τα τελευταία χρόνια φαίνεται να

απομακρύνεται από την ευρωπαϊκή προοπτική της. Συνεπώς η διεύρυνση της ΕΕ

στα Βαλκάνια θα έχει ως συνέπεια όλες οι χώρες της περιοχής να πρέπει να

εναρμονίσουν το θεσμικό τους πλαίσιο με εκείνο της Ένωσης. Με τον τρόπο αυτό,

η οικονομική διείσδυση της Ρωσίας και της Τουρκίας στα Βαλκάνια περιορίζεται

σημαντικά.

Το τρίτο σημείο στο οποίο υπάρχει ταύτιση συμφερόντων είναι η επίλυση των

εθνοτικών και των διμερών διαφορών των Βαλκανικών Κρατών μέσω του ΟΗΕ. Η

επίλυση των διαφορών μέσω του ΟΗΕ συμφέρει την Ρωσία, διότι έχει μόνιμη θέση

στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού που της παρέχει το δικαίωμα της

αρνησικυρίας (βέτο). Επιπλέον, όλες οι χώρες της Βαλκανικής είναι μέλη του ΟΗΕ

πλην του Κοσόβου, ενώ με την εξαίρεση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, της Σερβίας,

της Β. Μακεδονίας και της Αλβανίας είναι μέλη και της ΕΕ. Η Τουρκία θα επιθυμούσε

την επίλυση των διμερών διαφορών μέσω του ΝΑΤΟ, που διαδραμάτισε σημαντικό

ρόλο την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα κατά τη διάλυση της πρώην

Γιουγκοσλαβίας, ωστόσο ο ρόλος της Συμμαχίας στην επίλυση τυχόν διαφορών θα

δημιουργούσε τη δυσαρέσκεια σημαντικού μέρους των πολιτών κυρίως σερβικής

καταγωγής. Επιπλέον δεν είναι δυνατό να αποδεχθούν όλοι οι βαλκάνιοι λαοί το

μεσολαβητικό ρόλο του ΝΑΤΟ, λόγω της μη συμμετοχής όλων των κρατών στη

Συμμαχία, αλλά και διότι οι μη μουσουλμάνοι θεωρούν ότι το ΝΑΤΟ τήρησε

μεροληπτική στάση σε βάρος τους.

- 47 -

./.

4.3 ΠΟΥ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΝ ΤΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Τα σημεία τριβής μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας στα Βαλκάνια είναι αρκετά,

ωστόσο επισκιάζονται από τις κοινές επιδιώξεις τους τόσο στο Βαλκάνια όσο και

στον Καύκασο.

Το σοβαρότερο σημείο τριβής Τουρκίας – Ρωσίας στα Βαλκάνια είναι η κοινή

τους προσπάθεια να αυξήσουν την επιρροή τους κυρίως στα Δυτικά Βαλκάνια. Η

Ρωσία από το ένα μέρος διατηρεί ισχυρούς πολιτισμικούς δεσμούς με τους

Ορθόδοξους πληθυσμούς της Βαλκανικής και κυρίως τους Σέρβους. Αυτό συμβαίνει

διότι, όπως αναφέρθηκε στο δεύτερο κεφάλαιο η πρώην Γιουγκοσλαβία από το

1948 ακολούθησε το κίνημα των αδεσμεύτων και ως εκ τούτου δεν υπέστη

οικονομική ζημιά από τον Σοβιετικό επεκτατισμό, όπως συνέβη με τη Βουλγαρία και

τη Ρουμανία. Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι πλέον η συντριπτική πλειοψηφία των

Βαλκανικών Κρατών είναι μέλη του ΝΑΤΟ, ή πρόκειται να ενταχθούν σύντομα,

οπότε η ρωσική επιρροή σε αυτά είναι περιορισμένη.

H Τουρκία από το άλλο μέρος προσπαθεί να προσεγγίσει τους βαλκάνιους

λαούς τουρκικής καταγωγής ή μουσουλμανικού θρησκεύματος και να προβάλει τον

εαυτό της άλλοτε ως προστάτη των δικαιωμάτων των μουσουλμάνων, άλλοτε ως

μεσολαβητή και άλλοτε ως περιφερειακή ηγέτιδα δύναμη. Από το μέρος της η

Τουρκία ανησυχεί για τη σύμπηξη συμμαχίας Ορθοδόξων κρατών σε βάρος της,

όπως συνέβη κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, καθώς οι Βαλκανικές χώρες

στρέφονται προς την Ελλάδα προκειμένου να τις υποστηρίξει για να εισέλθουν στην

ΕΕ, ενώ άλλες βλέπουν στο πρόσωπο της Ρωσίας ένα προστάτη από τον τουρκικό

ηγεμονισμό.

Από την πλευρά της η Ρωσία ανησυχεί για την αύξηση της επιρροής της νέο-

Οθωμανικής Τουρκίας λόγω των μουσουλμανικών πληθυσμών του Καυκάσου και

των μετασοβιετικών κρατών. Μια τέτοια εξέλιξη θα έπληττε καίρια τα ρωσικά

συμφέροντα, διότι οι εν λόγω πληθυσμοί κατοικούν κοντά σε κοιτάσματα

υδρογονανθράκων ή σε περιοχές όπου διέρχονται αγωγοί. Κατά συνέπεια η

διατάραξη της παραγωγής και εξαγωγής υδρογονανθράκων θα μείωνε σημαντικά

τα έσοδα της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Για τους παραπάνω λόγους και οι δύο χώρες, η Τουρκία και η Ρωσία,

αντιλαμβάνονται τον μεταξύ τους ανταγωνισμό στη Βαλκανική ως ένα παίγνιο

μηδενικού αθροίσματος, στο οποίο το κέρδος του ενός κράτους ισοδυναμεί με

απώλεια του άλλου. Το συγκεκριμένο ζήτημα είναι ιδιαίτερα αντιληπτό στην

περίπτωση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, του Κοσόβου και της Β. Μακεδονίας.

Στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη η μεν Ρωσία υποστηρίζει τους Σέρβους [Republica

Srpska (RS)] μέσω της παροχής κυβερνητικών συμβουλών και εκπαίδευσης των

δυνάμεων ασφαλείας. Παράλληλα προωθεί τη δημιουργία σχέσεων εξάρτησης της

RS μέσω δανεισμού και της παροχής ενέργειας (Dümmel & Rey, 2018).

- 48 -

./.

H Τουρκία θεωρεί την Βοσνία «δικό της» χώρο και είναι ιδιαίτερα δραστήρια

στην χώρα επενδύοντας στις υποδομές και στην οικονομία της. Ασκεί ιδιαίτερη

επιρροή στη χώρα λόγω του ρόλου που διαδραμάτισε η Άγκυρα στην προστασία

των Μουσουλμάνων κατά τη διάρκεια της διάλυσης της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Ωστόσο η αυξημένη τουρκική επιρροή προκαλεί την καχυποψία των Κροατών και

των Σέρβων της Βοσνίας οι οποίοι εκφράζουν την ανησυχία τους για την αλλοίωση

της ταυτότητας της χώρας τους (Dümmel & Rey, 2018).

Το δεύτερο κράτος των Δυτικών Βαλκανίων στο οποίο υπάρχει σύγκρουση

συμφερόντων Ρωσίας και Τουρκίας είναι το Κόσοβο. Για τη Ρωσία η ανεξαρτησία

του Κοσόβου αποτελεί σημαντικό ζήτημα, καθώς θεωρεί ότι αυτό ανήκει στη Σερβία.

Η Ρωσία ασκεί σημαντική επιρροή στις χώρες που αρνούνται να αναγνωρίσουν την

ανεξαρτησία του Κοσόβου (Dümmel & Rey, 2018). Μια τέτοια εξέλιξη θέτει σε

κίνδυνο την ρωσική οικονομική και πολιτική επιρροή στη Σερβία, με την οποία η

Ρωσία επιθυμεί να διατηρεί στενές σχέσεις.

Η Τουρκία έχει στενές σχέσεις με το Κόσοβο, για γεωπολιτικούς, οικονομικούς

και πολιτιστικούς λόγους. Μεγάλο μέρος των πολιτών της Τουρκίας κατάγεται από

το Κόσοβο και για αυτό η τουρκική μειονότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.

Επίσης, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Βοσνίας, η Τουρκία συμμετείχε

ενεργά στην επέμβαση του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Έκτοτε έχει προσφέρει πολλές

υπηρεσίες στη χώρα, ενώ ήταν μεταξύ των χωρών που την αναγνώρισαν πρώτες

το 2008. Η Τουρκία διατηρεί διπλωματικές σχέσεις με το Κόσοβο και έχει υπογράψει

σαράντα τέσσερις διμερείς συμφωνίες μαζί του από το 2008 έως το 2016 (Dümmel

& Rey, 2018).

Τέλος σύγκρουση συμφερόντων υπάρχει και στη Β. Μακεδονία. Η Ρωσία

όπως είδαμε στο δεύτερο κεφάλαιο βλέπει αρνητικά την επέκταση του ΝΑΤΟ και

προσπαθεί να αυξήσει την επιρροή της στη χώρα μέσω οικονομικών κινήτρων και

την ανάπτυξη πολιτισμικών και εθνοτικών δεσμών. Το κίνητρο της Ρωσίας για την

ανάμιξή της στην περιοχή εκτός από τον περιφερειακό ανταγωνισμό με το ΝΑΤΟ,

είναι όπως και στην περίπτωση του Κοσόβου, να ελέγξει την περιοχή από την οποία

θα διέλθει ο υπό κατασκευή αγωγός Turkish Stream. Η Ρωσία έχει επενδύσει στον

τομέα της ενέργειας και της φαρμακοβιομηχανίας, ενώ ο συνολικός όγκος του

μεταξύ τους εμπορίου το 2016, ανήλθε σε εκατό εβδομήντα τρία εκ. ευρώ (Dümmel

& Rey, 2018).

Για την Τουρκία η Β. Μακεδονία αποτελεί μια ιδιαίτερη χώρα. Από το 1991,

οπότε η χώρα κήρυξε την ανεξαρτησία της από την πρώην Γιουγκοσλαβία, η

Τουρκία διατηρεί πολύ ενεργητική παρουσία, μέσω της συνεργασίας στον τομέα της

οικονομίας και της άμυνας. Ο συνολικός όγκος του εμπορίου μεταξύ Άγκυρας και

Σκοπίων το 2016, ανήλθε σε τριακόσια εβδομήντα εννέα εκ. ευρώ (Dümmel & Rey,

2018).Η Άγκυρα επιχειρεί να αυξήσει την επιρροή της μέσω της μειονότητάς της στη

Β. Μακεδονία και, εκτός από την οικονομία επενδύει στις υποδομές, στον πολιτισμό,

την θρησκεία και την παιδεία. Μέσω των Μουσουλμάνων (Τούρκων και Αλβανών)

η Τουρκία προσπαθεί να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα. Ωστόσο, δεν

- 49 -

./.

επιθυμεί να θίξει τις εύθραυστες ισορροπίες της Β. Μακεδονίας, προάγοντας τους

δεσμούς της με τις εν λόγω μειονότητες, διότι σε αυτή την περίπτωση κινδυνεύει να

απωλέσει την επιρροή της.

Το δεύτερο και σημαντικότερο σημείο τριβής είναι ο έλεγχος των Στενών του

Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, από τα Στενά

διέρχεται το μεγαλύτερο μέρος του θαλάσσιου εμπορίου της Ρωσίας και των

μετασοβοετικών κρατών. Η Τουρκία επικαλούμενη περιβαλλοντικούς λόγους

επιβάλλει περιορισμούς στους πλόες των σκαφών που μεταφέρουν επικίνδυνα

φορτία στα Στενά γεγονός που προκαλεί καθυστερήσεις στην παράδοση των

φορτίων (SAFETY4SEA, 2019).

- 50 -

./.

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Από την ανάλυση των γεωστρατηγικών συμφερόντων Τουρκίας και Ρωσίας

διαπιστώνουμε ότι τα παραπάνω κράτη έχουν διαφορετικές επιδιώξεις στα

Βαλκάνια. Αυτό το οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη είναι ότι η Βαλκανική την

τρέχουσα περίοδο λόγω των ευρύτερων περιφερειακών ανταγωνισμών έχει

προσελκύσει το ενδιαφέρον όλων των διεθνών δρώντων και κυρίως των ΗΠΑ, της

Κίνας, των χωρών του Περσικού Κόλπου και της ΕΕ.

Συνεπώς οι μελλοντικές εξελίξεις στην περιοχή θα καθοριστούν με βάση την

ευρύτερη ισορροπία ισχύος και δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από τις επιδιώξεις της

Ρωσίας και της Τουρκίας. Ειδικά για τις δύο αυτές χώρες, οι οποίες ιστορικά έχουν

διαφορετικές επιδιώξεις στα Βαλκάνια, ο κύριος παράγοντας που μπόρεσε να

εξομαλύνει τις μεταξύ τους σχέσεις ήταν αυτός της οικονομίας.

Η Ρωσία αποτελεί τον κύριο προμηθευτή της Τουρκίας σε φυσικό αέριο, ενώ

η τελευταία είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ρωσικού αερίου στη Νοτιοανατολική

Ευρώπη. Η συγκεκριμένη σχέση ήταν εκείνη που υπερίσχυσε έναντι των

ρωσοτουρκικών διαφορών, όχι μόνο στα Βαλκάνια αλλά και στον Καύκασο και στην

Ουκρανία, όπου διαβιούν πληθυσμοί τουρκικής καταγωγής, στους οποίους η

Τουρκία επιθυμεί να ασκήσει επιρροή σύμφωνα με το νέο-οθωμανικό δόγμα

εξωτερικής πολιτικής. Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση της Συρίας, όπου το

έτος 2015, δημιουργήθηκε κρίση στις ρωσοτουρκικές σχέσεις λόγω της κατάρριψης

ενός ρωσικού μαχητικού αεροσκάφος από την Άγκυρα, η οποία επικαλέστηκε

παραβίαση του εθνικού εναερίου χώρου της. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι κατά

τη μεταψυχροπολεμική περίοδο οι ενέργειες της Ρωσίας στις παραπάνω περιοχές

την έφεραν σε τροχιά σύγκρουσης με την Τουρκία, ωστόσο η κλιμάκωση της

έντασης μεταξύ των δύο χωρών αποφεύχθηκε λόγω κινδύνου κλιμάκωσης, καθώς

η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και η Ρωσία δεν επιθυμούσε να διακινδυνεύσει την

αντιπαράθεση με την Τουρκία στον Εύξεινο Πόντο, λόγω των οικονομικών

συμφερόντων που διακυβεύονται στην περιοχή.

Ανατρέχοντας στην ιστορία των ρωσοτουρκικών σχέσεων διαπιστώνουμε ότι

σήμερα οι σχέσεις τους είναι καλύτερες συγκριτικά με το παρελθόν. Εκτιμάται ότι

βραχυπρόθεσμα η υψηλή στρατηγική των δύο χωρών δεν θα μεταβληθεί, οπότε ο

περιφερειακός ανταγωνισμός μεταξύ τους είναι πιθανό να εκδηλωθεί στα Βαλκάνια

ή σε οποιαδήποτε άλλη περιοχή υπάρχει σύγκρουση επιδιώξεων της πολιτικής του

νέο-οθωμανισμού με την πολιτική του «εγγύς εξωτερικού» της Ρωσίας.

Στο σημείο όμως αυτό, υπογραμμίζεται ότι οι ρωσοτουρκικές σχέσεις πρέπει

να προσεγγιστούν και από την κοινωνικο-ιστορική άποψη. Ιστορικά, τα τουρκικά

φύλα αρχικά έθεσαν τις υπηρεσίες τους στη διάθεση του ισχυρότερου ηγεμόνα,

πρακτική που εφαρμοζόταν μέχρι την στιγμή που κινήθηκαν δυτικά μέχρι τα

ανατολικά όρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στην περιοχή αυτή οι πρόγονοι των

σημερινών Τούρκων ήλθαν σε επαφή με το Ισλάμ, το οποίο εργαλειοποίησαν για

να δημιουργήσουν τη δική τους Αυτοκρατορία. Η αποτυχία τους να αντιληφθούν τη

- 52 -

./.

σημασία των πολιτικών και τεχνολογικών εξελίξεων του δεκάτου εβδόμου μ.Χ.

αιώνα οδήγησε στην κατάρρευση του Οθωμανικού κράτους και την ίδρυση της

Τουρκικής Δημοκρατίας. Η τελευταία εφάρμοσε μια σειρά από ριζικές

μεταρρυθμίσεις προκειμένου να αναδιοργανώσει το κράτος στα σύγχρονα δυτικά

πρότυπα. Ωστόσο, στη βάση της η Τουρκική κοινωνία παρέμεινε βαθύτατα

συντηρητική και προσηλωμένη στο Ισλάμ, παρά τις προσπάθειες των

μεταρρυθμιστών για την απομάκρυνση από τις Οθωμανικές παραδόσεις και την

ίδρυση κοσμικού κράτους. Μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου, η τουρκική

κοινωνία αναπολώντας το Οθωμανικό μεγαλείο, κουρασμένη από τον καταπιεστικό

εθνικιστικό χαρακτήρα του κεμαλικού καθεστώτος και απελευθερωμένη από τα

δεσμά του διπολισμού, έδωσε την εξουσία στο κοσμικό Ισλάμ. Κάτω από την ηγεσία

του η Τουρκία φιλοδοξούσε να καταστεί υπόδειγμα αρμονικής συνύπαρξης της

Μουσουλμανικής θρησκείας και των δυτικών θεσμών. Η τουρκική ηγεσία έχοντας

αφομοιώσει την Οθωμανική εμπειρία, επεδίωξε την ισχυροποίηση της οικονομίας

με έμφαση στη βιομηχανία και στην τεχνολογία και μέσω της εξωτερικής πολιτικής

των «μηδενικών προβλημάτων», τη δημιουργία μιας ασφαλούς ζώνης στην

περιφέρεια του κράτους. Μέσω της πολιτικής αυτής η Τουρκία επεδίωξε τη μείωση

των τριβών με τα γειτονικά κράτη και την προβολή της ως φορέα πολιτισμού,

ασφάλειας, σταθερότητας και ευημερίας.

Η νέα όμως ηγεσία επηρεασμένη από το παραδοσιακό Ισλάμ, αδυνατεί να

προσαρμοστεί στους δυτικούς θεσμούς, γεγονός το οποίο σε μεγάλο βαθμό έχει

πλήξει την εικόνα της Τουρκίας. Η Τουρκία υπό την ηγεσία του ΑΚΡ και του

Προέδρου Erdoğan, δείχνει πως δεν αντιλαμβάνεται την πραγματική ισχύ της

σύγχρονης Τουρκίας και εκπέμπει αντιφατικά μηνύματα στον περίγυρό της. Η

προσπάθεια της Άγκυρας να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη έχει πλήξει την

οικονομία της, ενώ η προσπάθειά της να ακολουθήσει πολιτική ανεξάρτητη από τη

Δύση την έχει καταστήσει δέσμια της Ρωσίας που πλέον αποτελεί τον κυριότερο

προμηθευτή ενέργειάς της. Μολαταύτα, η Τουρκία φαίνεται να επιδιώκει

ετεροβαρείς σχέσεις με τους εταίρους της, απαιτώντας το μεγαλύτερο όφελος για

την ίδια.

Η Ρωσία από το άλλο μέρος δείχνει να έχει διδαχθεί τόσο από το

αυτοκρατορικό όσο και από το σοβιετικό παρελθόν της. Αποφεύγει πλέον την

ανοικτή αντιπαράθεση με τη Δύση, που προκάλεσε την κατάρρευση τόσο της

τσαρικής Ρωσίας όσο και της Σοβιετικής Ένωσης. Ενώ στα πρώτα χρόνια μετά τη

διάλυση της ΕΣΣΔ, έδειχνε να ευθυγραμμίζεται με τη φιλελεύθερη πολιτική της

Δύσης, στη συνέχεια έκανε στροφή προς το ρεαλισμό αντιλαμβανόμενη την

προοπτική δορυφοριοποίησής της από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Η αρχική της

προσπάθεια ήταν να αναβαθμίσει την ισχύ της, μέσω του ελέγχου του συνόλου του

μετασοβιετικού χώρου. Το εργαλείο για την επιδίωξή της αυτή ήταν εκτός από την

ανόρθωση της οικονομίας της, την χρήση της ενέργειας ως εργαλείου πίεσης και

την αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων, η ιδεολογία του νέο –

Ευρασιανισμού, Σύμφωνα με την ιδεολογία αυτή, η Μόσχα επιδιώκει την επιστροφή

στις παραδόσεις της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, την οποία θεωρεί ως ενωτική δύναμη

- 53 -

./.

των Ορθοδόξων και των Μωαμεθανών. Μέσα από τη σύντομη αυτή αναδρομή,

προκύπτει ότι για τη Ρωσία η ισχύς ιστορικά αποτέλεσε την προϋπόθεση της

επιβίωσης και της ανεξαρτησίας της και για το λόγο αυτό είναι το κύριο μέσο

άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Απόδειξη για τα παραπάνω αποτελεί η δράση της

Ρωσικής Ομοσπονδίας στον Καύκασο και στην Ουκρανία, όπου φάνηκε ότι η Ρωσία

δε θα διστάσει να χρησιμοποιήσει ακόμα και στρατιωτική ισχύ για να εξυπηρετήσει

τα εθνικά της συμφέροντα.

Με βάση τα παραπάνω μπορεί να εκτιμηθούν πιθανές εξελίξεις που αφορούν

στα εθνικά θέματα της Ελλάδας. Λαμβάνοντας υπόψη τα όσα αναφέρθηκαν για την

Τουρκία και τη Ρωσία και τις επιδιώξεις της Ουάσιγκτον στην περιοχή, εκτιμάται ότι

δύο είναι τα πιθανότερα σενάρια για το μέλλον των μεταξύ τους σχέσεων.

Σύμφωνα με το πρώτο σενάριο, το οποίο είναι και το επικρατέστερο, οι Δυτικές

χώρες -κυρίως οι ΗΠΑ- θα καταφέρουν μέσω του συνδυασμού της άσκησης

διπλωματικής και οικονομικής πίεσης από τη μια και της προσφοράς κινήτρων από

την άλλη, να επαναφέρουν την Τουρκία στην δυτική σφαίρα επιρροής. Βασική

προϋπόθεση για αυτό είναι να απεξαρτηθεί η Άγκυρα από τη ρωσική αγορά

υδρογονανθράκων, μέσω της διαφοροποίησης των προμηθευτών της. Στην

περίπτωση αυτή, η εναρμόνιση της τουρκικής πολιτικής με εκείνη της Δύσης, θα

προκαλέσει την αντίδραση της Ρωσίας σε περιοχές που διακυβεύονται τουρκικά

συμφέροντα με επικρατέστερη την συροτουρκική μεθόριο, όπου είναι έντονη η

παρουσία του Κουρδικού στοιχείου. Η δεύτερη περιοχή που πιθανόν να διαχυθεί η

κρίση των ρωσοτουρκικών σχέσεων είναι τα Δυτ. Βαλκάνια, με αποσταθεροποίηση

των περιοχών, όπου υπάρχει ισχυρό ορθόδοξο στοιχείο. Σε κάθε περίπτωση, το

συγκεκριμένο σενάριο είναι το λιγότερο δυσμενές για την Ελλάδα, αν και η

αναζωπύρωση του εθνικισμού στα Βαλκάνια πέρα από την επιβάρυνση του

περιβάλλοντος ασφάλειας, αναμένεται να επιδράσει και στο ζήτημα της παράνομης

μετανάστευσης, όπου εκτός από τη διαχείριση ροών από τα ανατολικά, η Ελλάδα

θα κληθεί να διαχειριστεί ανάλογο πρόβλημα και στα βόρεια σύνορά της.

Επίσης, επειδή υπάρχει μεγάλη ανισορροπία ισχύος μεταξύ Άγκυρας και

Μόσχας, εκτιμάται ως πιθανή η σκλήρυνση της στάσης της Τουρκίας σε βάρος της

χώρας μας. Η συγκεκριμένη στάση της Άγκυρας πιθανό να προκληθεί ως

αντιστάθμισμα της υποχώρησής της στη Μ. Ανατολή.

Σύμφωνα με το δεύτερο σενάριο, η Δύση αποτυγχάνει να επαναφέρει την

Τουρκία στη δυτική σφαίρα επιρροής και η σχέση της Μόσχας με την Άγκυρα

οδηγείται σε στρατηγική συμμαχία. Σε αυτή την περίπτωση, αναβαθμίζεται ο ρόλος

της Ελλάδας και της Κύπρου για τη δυτική αρχιτεκτονική ασφάλειας. Το σενάριο

αυτό αν και λιγότερο πιθανό, είναι το δυσμενέστερο για τα ελληνικά συμφέροντα

διότι ο δυτικός σχεδιασμός δε θα επιτρέψει τη συμμετοχή της Τουρκίας στα υπό

μελέτη ενεργειακά προγράμματα. Για το λόγο αυτό, η συγκεκριμένη εξέλιξη αυξάνει

τις πιθανότητες ελληνοτουρκικής σύρραξης, με το δεδομένο ότι η Τουρκία δε θα

υποχωρήσει στην υποβάθμιση του ρόλου της στην δυτική ενεργειακή πολιτική.

- 54 -

./.

Ο καταλύτης για την διαμόρφωση των εξελίξεων εκτιμάται ότι θα είναι η στάση

που θα τηρήσουν τα κράτη του Κόλπου, η Κίνα και η ΕΕ. Ο ρόλος των κρατών του

Κόλπου σχετίζεται με τη στήριξη των ακραίων Ισλαμικών στοιχείων στα Δυτικά

Βαλκάνια. Τα πετρελαιοπαραγωγά κράτη του Κόλπου βλέπουν την Βαλκανική σαν

πύλη για το εμπόριο με την ΕΕ. Κατά τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας

υποστήριξαν την αυτονομία των Μουσουλμάνων παρέχοντας εξοπλισμό,

οικονομική υποστήριξη και μαχητές Στη συνέχεια, ίδρυσαν τεμένη και πολιτιστικά

ιδρύματα στα οποία διδάσκονταν η Ουαχαμπιστική ερμηνεία του Ισλάμ. Παράλληλα

επενδύουν στον τουρισμό, στις κατασκευές και στον τραπεζικό τομέα. Η διαφθορά

των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων, σε συνδυασμό με τη διείσδυση του ακραίου

Ισλάμ θα επηρεάσει αρνητικά το περιβάλλον ασφαλείας στην περιοχή και με τον

τρόπο αυτό και στην Ελλάδα.

Εκτός όμως από τα Σουνιτικά κράτη, επιρροή στα Βαλκάνια ασκεί και το Ιράν.

O σκοπός της παρουσίας του Ιράν στη Βαλκανική δεν είναι απολύτως σαφής, όμως

είναι σίγουρο πως η παρουσία του στη Βοσνία χρονολογείται από το 1992, ενώ οι

αρχές ασφαλείας δεν διαθέτουν τη γνώση, την εμπειρία και τους πόρους να

αντιμετωπίσουν ένα τόσο σύνθετο δρώντα, όπως η Τεχεράνη. Η τελευταία πιθανό

να σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει την Βαλκανική ως βάση για επιχειρήσεις στην

Ευρώπη και για συλλογή πληροφοριών, ενώ δεν αποκλείεται να επιδιώκει και την

αντιστάθμιση της παρουσίας του σουνιτικού Ισλάμ.

Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί ότι οι φιλοδοξίες της Τουρκίας να

καταστεί ενεργειακός κόμβος στην Ανατ. Μεσόγειο, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό

από τις επιδιώξεις των πετρελαιοπαραγωγών χωρών του Κόλπου. Συνεπώς ο

συσχετισμός των συμφερόντων των πετρελαιοπαραγωγών χωρών είναι βέβαιο ότι

θα επηρεάσει το περιβάλλον ασφαλείας της Βαλκανικής.

Τα Βαλκανικά Κράτη βλέπουν ευνοϊκά τις πρωτοβουλίες της Κίνας, διότι

αναμένουν την αύξηση των επενδύσεων και τη βελτίωση των υποδομών στην

επικράτειά τους. Ωστόσο, όπως ισχύει και για τις επενδύσεις των χωρών του

Κόλπου, λόγω της εγγενούς τάσης των κρατικών θεσμών της Βαλκανικής προς τη

διαφθορά, οι κινεζικές επενδύσεις προάγουν την οικονομική εξάρτηση γεγονός που

πιθανό να οδηγήσει σε πολιτική αποσταθεροποίηση των Βαλκανίων.

Σήμερα, μεγάλο μέρος των Βαλκάνιων λαών βλέπουν την ΕΕ με δυσπιστία,

λόγω της στάσης που τήρησε μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και την

αποτυχία της να εδραιώσει την ασφάλεια και την ευημερία στην περιοχή. Τα χρόνια

κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της Βαλκανικής παραμένουν άλυτα και για το

λόγο αυτό, οι κάτοικοι των παραπάνω κρατών έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους

σε δρώντες εκτός Ευρώπης.

Στο πλαίσιο των παραπάνω πιθανών εξελίξεων, η Ελλάδα οφείλει πρωτίστως

να ανατάξει την οικονομία της και να αναβαθμίσει την ισχύ της μέσω της

αναβάθμισης της συνεργασίας με όλες τις χώρες της Ανατ. Μεσογείου με τις οποίες

υπάρχουν κοινά συμφέροντα. Παράλληλα, οφείλει να ανασχέσει την επιρροή της

Τουρκίας στα Βαλκάνια, χωρίς να δημιουργεί συνθήκες ανταγωνισμού. Σε κάθε

- 55 -

./.

περίπτωση η χώρα μας πρέπει να τηρήσει ουδέτερη και φιλική στάση προς όλους

τους περιφερειακούς και παγκόσμιους δρώντες με σκοπό την εκμετάλλευση κάθε

παρουσιαζόμενης ευκαιρίας και την προώθηση του εθνικού συμφέροντος.

-Ο-

ΣΥΝΤΑΞΑΣ

Κων/νος Προκίδης

Σχης (ΤΘ)

- 56 -

./.

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α»: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ágoston, G. (2017). Information, ideology, and limits of imperial policy: Ottoman

grand strategy in the context of Ottoman-Habsburg rivalry. Cambridge:

Cambridge University Press.

Ataman, M. (2002). LEADERSHIP CHANGE: ÖZAL LEADERSHIP AND

RESTRUCTURING IN TURKISH FOREIGN POLICY. Alternatives: Turkish

Journal of International Relations. Ανάκτηση από

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/19362

Barkey, K. (2008). Empire of Difference. Cambridge: Cambridge University Press.

Be in Kosovo. (2019, 03 16). Ανάκτηση από beinkosovo.com:

http://www.beinkosovo.com/countries-that-have-recognized-kosovo-as-an-

independent-state/

Besar, L. (2015, 01 26). Balkan Insight. Ανάκτηση 03 21, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2015/01/26/arrested-albanian-

imams-support-attack-on-charlie-hebdo/

Brezkun, S. (2017, 03 20). Military Industrial Courier. Ανάκτηση 03 27, 2019, από

vpk-news.ru/: https://vpk-news.ru/articles/35709

Buyuk, H., Clapp, A., & Haxhiaj, S. (2019, 3 19). Balkan Insight. Ανάκτηση 4 10,

2019, από balkaninsight.com:

https://balkaninsight.com/2019/03/19/%cf%80%ce%bf%ce%bb%ce%b9%cf

%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%84%ce%b7%cf%82-

%ce%b4%ce%b9%ce%b1%cf%83%cf%80%ce%bf%cf%81%ce%ac%cf%8

2-%ce%bf%ce%b9-%ce%bd%ce%ad%ce%bf%ce%b9-

%cf%80%cf%81%ce%b5%cf%83%ce%b2%ce%b5/?lang=el

Central Intelligence Agency. (2019, 03 13). Ανάκτηση από The World Factbook:

https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-

factbook/fields/401.html

CIA. (n.d.). Ανάκτηση 03 20, 2019, από cia.gov:

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mk.html

Cowell, A. (2008, 8 1). New York Times. Ανάκτηση 03 19, 2019, από nytimes.com:

https://www.nytimes.com/2008/08/01/world/europe/01iht-

letter.1.14939466.html

Criss, N., Pakin-ALbayrakoglu, E., Omur Atmca, A., Kinacioglu, M., Funda Keskin,

A., Ekinci, D., . . . Ercan, P. (2017). Turkish Foreign Policy: International

Relations, Legality and Global Reach. Cham, Switzerland: Springer

International Publishing AG.

Davutoğlu, A. (2010). Το Στρατηγικό Βάθος : Η Διεθνής Θέση της Τουρκίας. Αθήνα:

Ποιότητα.

- 58 -

./.

Department of State. (n.d.). Ανάκτηση 3 27, 2019, από Office of the Historian:

https://history.state.gov/milestones/1866-1898/alaska-purchase

Dugin, A. (2015). Last War of The World - Island: The Geopolitics of Contemporary

Russia. London: Arktos Media LTD.

Dümmel, K., & Rey, J. (2018, 9 12). Konrad Adenauer Stiftung. Ανάκτηση 2 10,

2019, από www.kas.de:

https://www.kas.de/web/rlpsee/publikationen/einzeltitel/-/content/der-

einfluss-externer-akteure-auf-dem-westbalkan-v7

ERCAN, P. (2017). Turkish Foreign Policy: International Relations, Legality and

Global Reach. Cham: Springer International Publishing.

European Union. (2019, 03 17). Ανάκτηση από europa.eu:

https://europa.eu/european-union/about-eu/countries_en#tab-0-1

European Union. (2019, 03 17). Ανάκτηση από europa.eu:

https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/countries/check-current-

status_en

European Union. (2019, 03 17). Ανάκτηση από europa.eu: https://eur-

lex.europa.eu/legal-

content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52014DC0330&from=EN

Eurostat. (2019, 03 13). Ανάκτηση από

https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&

pcode=tps00001&plugin=1

Glovis Institute. (2018, 01 30). Ανάκτηση 3 26, 2019, από clovisinstitute.org:

http://clovisinstitute.org/north-european-plain/

Gray, A. (2018, 5 17). Politico. Ανάκτηση 03 20, 2019, από politico.eu:

https://www.politico.eu/article/emmanuel-macron-pours-cold-water-balkans-

eu-membership-enlargement/

Headley, J. (2008). Russia and the Balkans: Foreign Policy from Yeltsin to Putin.

London: Hurst & Company.

Institue of Energy for South-East Europe. (2019). Ανάκτηση 4 14, 2019, από

www.iene.eu: https://www.iene.eu/the-east-mediterranean-geopolitical-

puzzle-and-the-risks-to-regional-energy-security-p20.html

Ivanov, Y. (2017, 12 20). TASS. Ανάκτηση 04 02, 2019, από http://tass.com/:

http://tass.com/defense/981965

Krastev, I. (2019, 01 28). New York Times. Ανάκτηση από nytimes.com:

https://www.nytimes.com/2019/01/28/opinion/russia-eu-balkans.html

Latal, S. (2017, 3 17). Balkan Insight. Ανάκτηση 03 20, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2017/03/17/europe-is-ignoring-

growing-balkan-chaos-03-17-2017/

- 59 -

./.

Library of Congress. (n.d.). Ανάκτηση 3 29, 2019, από countrystudies:

http://countrystudies.us/russia/93.htm

Marshall, T. (2016). Prisoners of Geography. London: Elliot & Thompson.

Marusic, S. J. (2018, 06 13). Balkan Insight. Ανάκτηση από balkaninsight.com:

https://balkaninsight.com/2018/06/13/macedonia-name-deal-internationally-

praised-criticised-at-home-06-13-2018/

Marusic, S. J. (2018, 10 1). Balkan Insight. Ανάκτηση 3 20, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2018/10/01/vast-support-for-

name-deal-at-macedonia-s-low-turnout-referendum-10-01-2018/

Ministry of Foreign Affairs. (2019). Ανάκτηση 4 14, 2019, από

http://www.mfa.gov.tr/lausanne-peace-treaty.en.mfa

National Security Concept of the Russian Federation. (2000, 1 18). Rossiiskaya

Gazeta. Ανάκτηση 3 30, 2019, από

https://fas.org/nuke/guide/russia/doctrine/gazeta012400.htm

North Atlantic Treaty Organization. (2019, 03 17). Ανάκτηση από nato.int:

https://www.sto.nato.int/Pages/partnership-for-peace.aspx

(2015). Rise of the Anatolian Tigers: Turkey Urbanization Review. Washington DC:

The World Bank. Ανάκτηση 1 2019, από www.worldbank.org

Russian National Security Blueprint. (1997, 12 26). Rosiiskaya Gazeta, 4-5.

Ανάκτηση 3 30, 2019, από

https://fas.org/nuke/guide/russia/doctrine/blueprint.html

SAFETY4SEA. (2019, 01 23). Ανάκτηση 4 14, 2019, από https://safety4sea.com/:

https://safety4sea.com/turkeys-straits-cause-a-shipping-jam/

Said, E. (1994). Culture and Imperialism. New York: Vintage Books.

Savin, L. (2017, 6 19). Geopolitika. Ανάκτηση 4 02, 2019, από

https://www.geopolitica.ru: https://www.geopolitica.ru/en/article/russias-

geopolitical-interests-balkans

Sobota, R. (2019, 01 14). Geopolitica. Ανάκτηση 4 8, 2019, από geopolitica.ru:

https://www.geopolitica.ru/en/article/pan-slavism-and-neo-eurasianist-idea

Spahiu, E. (2018, 11 06). Balkan Insight. Ανάκτηση 03 20, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2018/11/06/albania-shootout-

reflects-wider-problem-of-rising-nationalism-11-05-2018/

Tanner, M. (2019, 03 21). Balkan Insight. Ανάκτηση 03 21, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2019/03/21/world-happiness-

report-is-grim-news-for-balkans/

Tomovic, D. (2014, 9 26). Balkan Insight. Ανάκτηση 3 21, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2014/09/26/montenegro-s-

parliament-to-analyze-wahhabi-threats/

- 60 -

./.

Trad, R. (2017, 12 19). Vocal Europe. Ανάκτηση 04 16, 2019, από vocaleurope.eu:

https://www.vocaleurope.eu/passing-through-bulgaria-iran-is-planting-

hezbollah-members-in-balkans/

Trading Economics. (n.d.). Ανάκτηση 03 30, 2019, από tradingeconomics.com:

https://tradingeconomics.com/russia/exports

Turkey : A country Study. (1995). Washington D.C>: Library of Congress. Ανάκτηση

από https://www.loc.gov/item/95049612/

Turkey Country Study. (1995). Washington, D.C., USA: Library of Congress.

Ανάκτηση 04 06, 2019, από Library of Congress:

https://www.loc.gov/item/95049612/

West Sands Advisory LLP. (2012, 10). European Parliament. Ανάκτηση 4 2, 2019,

από http://www.europarl.europa.eu/:

http://www.europarl.europa.eu/document/activities/cont/201211/20121127A

TT56707/20121127ATT56707EN.pdf

Workman, D. (2019, 2 1). World's Top Exports. Ανάκτηση από

worldstopexports.com: http://www.worldstopexports.com/turkeys-top-import-

partners/

Zogiani, N. (2014, 9 17). Balkan Insight. Ανάκτηση 3 21, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2014/09/17/kosovo-police-

swoop-on-hardline-muslim-leaders/

Δουδούμης , Γ., Κατσάνης, Χ., Παναγιωτίδη, Κ., Ρεκλείτης , Α., & Τσομπάνης-

Νότιος, Α. (2018). Βαλκάνια: Εύθραυστες Ισορροπίες. Αθήνα: Ηρόδοτος.

Ιşiksal, H., Ormeci, O., Oymen, O., Kiris, H. M., Tansi, D., Goksel, O., . . . Batalla

Adam, L. (2015). Turkish Foreign Policy in the New Millenium. Frankfurt am

Main: Peter Lang.

Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. (n.d.). Ανάκτηση 03 27, 2019, από ime.gr:

http://www.ime.gr/chronos/12/gr/1821_1833/diethni/03.html

Κinzer, S. (2008). Crescent and Star: Turkey between two worlds. New York: Farrar,

Straus and Giroux.

Καιρίδης , Δ. (2015). Εθνικισμός Εθνοτικές Συγκρούσεις και Διεθνείς Σχέσεις:

Θεωρία και Πράξη στα Βαλκάνια. Αθήνα: Ι. Σιδέρης.

Κουσκουβέλης , Η., Μάζης , Ι., Nachmani, A., Ραπτόπουλος, Ν., Καλεντερίδης, Σ.,

Λίτσας, Σ., & Ήφαιστος , Π. (2013). Το Στρατηγικό Βάθος και η Τουρκία.

Αθήνα: Ποιότητα.

Νescutu, M. (2018, 8 15). Balkan Insight. Ανάκτηση 4 2, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2018/08/15/russian-soldiers-

forced-the-dniester-river-from-transnistria-08-15-2018/

- 61 -

./.

Νorth Atlantic Treaty Organization. (2019, 03 16). Ανάκτηση από www.nato.int:

https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_52044.htm?selectedLocale=en

Τhe Guardian. (2019, 03 17). Ανάκτηση από theguardian.com:

https://www.theguardian.com/cities/ng-interactive/2018/jul/30/what-china-

belt-road-initiative-silk-road-explainer

Τhe Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. (2018, 10 1). Ανάκτηση 4

02, 2019, από http://www.mid.ru/en/main_en:

http://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/-

/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3363368

Τrpkovski, G. (2019, 3 5). Balkan Insight. Ανάκτηση 4 2, 2019, από

balkaninsight.com: https://balkaninsight.com/2018/03/05/kremlin-guru-

rouses-anti-western-feeling-in-macedonia-03-05-2018/

Τσομπάνης - Νότιος, Α., Χρηστίδης, Γ., Παναγιωτίδη, Κ., Κατσάνης, Χ.,

Δασκαλάκης, Ι., Δευτεραίος , Φ., . . . Δουδούμης , Γ. (2016). Τα Βαλκάνια

μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Αθήνα: Ινφογνώμων.

Φίλης , Κ. (2018). Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν. Αθήνα: Παπαδόπουλος.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β»:ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικόνα 1: Η πρωτοβουλία "One Belt One Road"1

1 https://www.seafarerfunds.com/commentary/one-belt-one-road-many-motives/ (πρόσβαση την 17 Μαρ 19)

- 63 -

./.

ΑΛΒΑΝΙΑ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Αλβανοί 82,6% Αλβανική 98,8% Μουσουλμάνοι 56,7%

Έλληνες 0,9% Ελληνική 0,5% Ρωμαιοκαθολικοί 10%

Λοιποί 1% Λοιπές 1% Ορθόδοξοι 6,8%

Αταυτοποίητοι 15,5% Αταυτοποίητη 0,1% Άθεοι 2,5%

Μπεκτασί 2,1%

Λοιπές 5,7%

Αταυτοποίητοι 16%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 3.057.220 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΑΛΒΑΝΙΑ - 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 2: Δημογραφικά Στοιχεία Αλβανίας2

(πηγή: CIA World Factbook)

2 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/al.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Tα ποσοστά αφορούν στο έτος 2011.

- 64 -

./.

ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Μακεδόνες 64,2% Μακεδονική 66,5% Ορθόδοξοι 64,8%

Αλβανοί 25,2% Αλβανική 25,1% Μουσουλμάνοι 33,3%

Τούρκοι 3,9% Τουρκική 3,5% Χριστιανοί (πλην Ορθοδόξων)

0,4%

Ρομά 2,7% Ρομά 1,9% Λοιποί 1,5%

Σέρβοι 1,8% Σερβική 1,2%

Λοιποί 2,2% Λοιπές 1,8%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 2.118.945 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 3: Δημογραφικά Στοιχεία Β. Μακεδονίας3

(πηγή: CIA World Factbook)

3 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mk.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Τα ποσοστά αναφέρονται στο έτος 2002.

- 65 -

./.

ΒΟΣΝΙΑ - ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣ

ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Βόσνιοι 50,1% Βοσνιακή 50,1% Μουσουλμάνοι 50,7%

Σέρβοι 30,8% Σερβική 30,8% Ορθόδοξοι 30,7%

Κροάτες 15,4% Κροατική 14,6% Ρωμαιοκαθολικοί 15,2%

Λοιποί 2,7% Λοιπές 1,6% Άθεοι 0,8%

Αταυτοποίητοι 1% Δ/Α 0,2% Αγνωστικιστές 0,3%

Λοιπές 1,2%

Αταυτοποίητοι 1,1%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 3.849.891 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΒΟΣΝΙΑ ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 4: Δημογραφικά Στοιχεία Βοσνίας - Ερζεγοβίνης4

(πηγή: CIA World Factbook)

4 4 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bk.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19) Τα ποσοστά αφορούν

στο έτος 2013

- 66 -

./.

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Βούλγαροι 76,9% Βουλγαρική 76,8% Ορθόδοξοι 59,4%

Τούρκοι 8% Τουρκική 8% Μουσουλμάνοι 8%

Ρομά 4,4% Ρομά 3,8% Λοιπές 1,7

Λοιποί 0,7% Λοιπές 0,7 Άθεοι 3,7%

Αταυτοποίητοι 10% Αταυτοποίητη 10% Αταυτοποίητη 27,4%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 7.057.504 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 5: Δημογραφικά Στοιχεία Βουλγαρίας5

(πηγή: CIA World Factbook)

5 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bu.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19) Τα ποσοστά αφορούν στο έτος 2013

- 67 -

./.

ΕΛΛΑΔΑ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Ελληνική 91,6% Ελληνική 99% Ορθόδοξοι 81-90%

Αλβανική 4,4% Λοιπές 1% Μουσουλμάνοι 2%

Λοιπές 4% Λοιπές 3%

Άθεοι 4-15%

Αταυτοποίητοι 1%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 10.761.523 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΕΛΛΑΔΑ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 6: Δημογραφικά Στοιχεία Ελλάδας6

(πηγή: CIA World Factbook)

6 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gr.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Τα εθνοτικά στοιχεία αφορούν στο έτος 2011. Τα θρησκευτικά στοιχεία αφορούν στο έτος 2015

- 68 -

./.

ΚΟΣΟΒΟ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Αλβανοί 92,9% Αλβανική 94,5% Μουσουλμάνοι 95,6%

Βόσνιοι 1,6% Βοσνιακή 1,7% Ρωμαιοκαθ/κοί 2,2%

Σέρβοι 1,5% Σερβική 1,6% Ορθόδοξοι 1,5%

Τούρκοι 1,1% Τουρκική 1,1% Λοιποί 0,07%

Ασκάλι 0,9% Λοιπές 0,9% Αταυτοποίητοι 0,6%

Αιγύπτιοι 0,7% Αταυτοποίητη 0,1%

Γκοράνι 0,6%

Ρομά 0,5%

Λοιποί 0,1%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 1.907.592 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ KOΣΟΒΟ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 7: Δημογραφικά Στοιχεία Κοσόβου7

(πηγή: CIA World Factbook)

7 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Τα στατιστικά στοιχεία αφορούν στο έτος 2011.

- 69 -

./.

ΚΡΟΑΤΙΑ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Κροάτες 90,4% Κροατική 95,6% Ρωμαιοκαθ/κοί 86,3%

Σέρβοι 4,4% Σερβική 1,2% Ορθόδοξοι 4,4%

Λοιποί 4,4% Λοιπές 3% Μουσουλμάνοι 1,5%

Αταυτοποίητοι 0,8% Αταυτοποίητες 0,2% Λοιποί 1,5%

Αταυτοποίητοι 2,5%

Άθεοι 3,8%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 4.270.480 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΚΡΟΑΤΙΑ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 8: Δημογραφικά Στοιχεία Κροατίας8

(πηγή: CIA World Factbook)

8 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/hr.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Τα στατιστικά στοιχεία αφορούν στο έτος 2011.

- 70 -

./.

MAYΡOBOYNIO

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Μαυροβούνιοι 45% Σερβική 42,9% Ορθόδοξοι 72,1%

Σέρβοι 28,7% Τοπική διάλεκτος 37% Μουσουλμάνοι 19,1%

Βόσνιοι 8,7% Βοσνιακή 5,3% Καθολικοί 3,4%

Αλβανοί 4,9% Αλβανική 5,3% Άθεοι 1,2%

Μουσουλμάνοι 3,3% Σερβο-κροατική 2% Λοιποί 1,5%

Ρομά 1% Λοιπές 3,5% Αταυτοποίητοι 2,6%

Κροάτες 1% Αταυτοποίητη 4%

Λοιποί 2,6%

Αταυτοποίητοι 4,9%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 614,249 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 9: Δημογραφικά Στοιχεία Μαυροβουνίου9

(πηγή: CIA World Factbook)

9 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mj.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Τα στατιστικά στοιχεία αφορούν στο έτος 2011.

- 71 -

./.

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Ρουμάνοι 83,4% Ρουμανική 85,4% Ορθόδοξοι 81,9%

Ούγγροι 6,1% Ουγγρική 6,3% Διαμαρτυρ/νοι 6,4%

Ρομά 3,1% Ρομά 1,2% Ρωμαιοκαθ/κοί 4,3%

Ουκρανοί 0,3% Λοιπές 1% Λοιποί 0,9%

Γερμανοί 0,2% Αταυτοποίητη 6,1% Άθεοι 0,2%

Λοιποί 0,7% Αταυτοποίητοι 6,3%

Αταυτοποίητοι 6,1%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 21.457.116 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 10: Δημογραφικά Στοιχεία Ρουμανίας10

(πηγή: CIA World Factbook)

10 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ro.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Τα στατιστικά στοιχεία αφορούν στο έτος 2011.

- 72 -

./.

ΣΕΡΒΙΑ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Σέρβοι 83,3% Σερβική 88,1% Ορθόδοξοι 84,6%

Ούγγροι 3,5% Ουγγρική 3,4% Καθολικοί 5%

Ρομά 2,1% Βοσνιακή 1,9% Μουσουλμάνοι 3,1%

Βόσνιοι 2% Ρομά 1,4% Διαμαρτ/νοι 1%

Λοιποί 5,7% Λοιπές 3,4% Λοιποί 0,8%

Αταυτοποίητοι 3,4% Αταυτοποίητη 1,8% Αταυτοποίητοι 4,5%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 7.078.110 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΣΕΡΒΙΑ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 11: Δημογραφικά Στοιχεία Σερβίας11

(πηγή: CIA World Factbook)

11 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Τα στατιστικά στοιχεία αφορούν στο έτος 2011.

- 73 -

./.

ΣΛΟΒΕΝΙΑ

ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

Σλοβένοι 83.1% Σλοβενική 91,1% Καθολικοί 57,8%

Σέρβοι 2% Σερβο-Κροατική 4,5% Μουσουλμάνοι 2,4%

Κροάτες 1,8% Λοιπές 4,4% Ορθόδοξοι 2,3%

Βόσνιοι 1,1% Ιταλική12 Χριστιανοί (λοιπών δογμάτων)

0,9%

Λοιποί 12% Ουγγρική13 Άθρησκοι 3,5%

Αταυτοποίητοι 23%

Δεν απάντησαν 10,1%

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 2.102.126 (εκτίμηση έτους 2018)

ΑΡΡΕΝΕΣ ΣΛΟΒΕΝΙΑ – 2016 ΘΗΛΕΙΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

Εικόνα 12: Δημογραφικά Στοιχεία Σλοβενίας14

(πηγή: CIA World Factbook)

12 Στις περιοχές όπου κατοικούν αντίστοιχοι πληθυσμοί 13 Στις περιοχές όπου κατοικούν αντίστοιχοι πληθυσμοί 14 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/si.html (πρόσβαση την 17 Μαρ 19). Τα στατιστικά στοιχεία αφορούν στο έτος 2002

-74-

Α/Α ΧΩΡΑ ΑΕΠ

(δισ. $)

ΑΕΠ (κατά κεφαλή -χιλ. δολάρια

ΗΠΑ)

ΧΡΕΟΣ/ΑΕΠ ΑΝΕΡΓΙΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΟΡΙΟ ΦΤΩΧΕΙΑΣ

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΛΕΌΝΑΣΜΑ/

ΕΛΛΕΙΜΜΑ (% επί του ΑΕΠ)

ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ

1 Αλβανία 36,01 (2017)

12.500 (2017)

71,8% (2017)

13,8% (2017)

14,3% (2012)

-2% (2017)

2% (2017)

2 Β. Μακεδονία 11,37 (2017)

14.900 (2017)

39,3% (2017)

22,4% (2017)

21,5% (2015)

-2,7% (2017)

1,4% (2017)

3 Βοσνία – Ερζεγοβίνη

18,17 (2017)

12.800 (2017)

39.5% (2017)

20.5% (2017)

16.9% (2015)

2,1% (2017)

1,2% (2017)

4 Βουλγαρία 56,94 (2017)

21.800 (2017)

23.9% (2017)

6.2% (2017)

23.4% (2016)

1.8% (2017)

1.2% (2017)

5 Ελλάδα 200,7 (2017)

27.800 (2017)

181,8% (2017)

21,5% (2017)

36% (2014)

0,8% (2017)

1,1% (2017)

6 Κόσοβο 7.094 (2017)

10.900 (2017)

21,2% (2017)

30,5% (2017)

17.6% (2015)

-2.1% (2017)

1.5% (2017)

7 Κροατία 54,76 (2017)

24.700 (2017)

77,8% (2017)

12,4% (2017)

19,5% (2015)

0.8% (2017)

1,1% (2017)

8 Μαυροβούνιο 4,784 (2017)

17.800 (2017)

67,2% (2017)

16,1% (2017)

8,6% (2013)

-5,6% (2017)

2.4% (2017)

9 Ρουμανία 211,9 (2017)

24.600 (2017)

36,8% (2017)

4,9% (2017)

22,4% (2012)

-2,8% (2017)

1,3% (2017)

10 Σερβία 41.43 (2017)

15.100 (2017)

62.5% (2017)

14,1% (2017)

8.9% (2014)

0.2% (2017)

3.1% (2017)

11 Σλοβενία 48,85 (2017)

34.500 (2017)

73.6% (2017)

6.6% (2017)

13,9% (2017)

0% (2017)

1,4% (2017)

Εικόνα 13: Οικονομικά Στοιχεία Βαλκανικών Χωρών

(πηγή: CIA World Factbook)

- 75 -

Εικόνα 14: Η Πεδιάδα της Βόρειας Ευρώπης

(Glovis Institute, 2018)

- 76 -

./.

Εικόνα 15: Υπάρχοντες και υπό Κατασκευή Αγωγοί μέσω της Βαλκανικής15

15 https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2018/11/Russian-gas-transit-through-Ukraine-after-2019-

Insight-41.pdf (πρόσβαση την 14 Απριλίου 2019)

- 77 -

Εικόνα 16: Η Τουρκία ως Περιφερειακός Ενεργειακός Κόμβος16

Εικόνα 17: Το Τουρκικό Δίκτυο Αγωγών Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου17

16 https://www.iene.eu/the-east-mediterranean-geopolitical-puzzle-and-the-risks-to-regional-energy-security-p20.html (πρόσβαση την 14 Απριλίου 2019) 17 Όπως παραπάνω