769

574

StreszczenieWprowadzenie: pojawienie się materiałów adhezyj-nych zapewniających możliwość połączenia twar-dych tkanek zęba z materiałami odtwórczymi spo-wodowało zmianę podejścia do preparacji ubytku.Cel pracy: zebranie danych odnośnie stosowania różnych metod opracowywania ubytków próchnico-wych oraz wyboru materiału do wypełnień pierw-szych stałych zębów trzonowych. Materiał i metody: w badaniu ankietowym wzięło udział 87 lekarzy stomatologów. Wyniki: większość lekarzy deklarowała, że do opra-cowywania ubytków klasy I i II stosuje metodę kon-wencjonalną. Metoda ART oraz PRR nie należą do często stosowanych, podobnie jak metody szczelino-wa i tunelowa.Wnioski: należy położyć nacisk na kształcenie leka-rzy przybliżające aktualną wiedzę kariologiczną, co pomogłoby dokonywać prawidłowych wyborów do-tyczących metod opracowywania ubytków oraz ich wypełniania.

Metody opracowania ubytków i materiały stosowane do wypełnień pierwszych stałych zębów trzonowych przez

polskich stomatologów

Cavity preparation methods and restorative materials to fill firstpermanent molars as used by Polish dental surgeons

Urszula Kaczmarek1, Joanna Chłapowska2, Karina Pawlaczyk2, Alina Wrzyszcz-Kowalczyk1, Maria Borysewicz-Lewicka2

Z Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Stomatologii Dziecięcej AM we Wrocławiu1 Kierownik: prof. dr hab. U. Kaczmarek Z Katedry i Kliniki Stomatologii Dziecięcej UM w Poznaniu2 Kierownik: prof. dr hab. M. Borysewicz–Lewicka

SummaryIntroduction: The introduction of adhesive materials which enable adhesion of restorative materials to hard dental tissues has initiated a change in the approach to cavity preparation. Aim of the study: To obtain data on currently used methods of cavity preparation and on the choice of material for the filling of first permanent molars.Material and methods: The questionnaire study involved 87 dentists.Results: The majority of dentists declared that they apply the conventional technique for class I and II cavity preparation. The ART and PRR methods, as well as the slot and tunnel techniques, have been rarely applied.Conclusion: The focus should be on appropriate training of dentists to cover recent achievements in dental caries treatment methods so that they can make the best choices concerning the cavity preparation methods and dental restorations.

HASŁA INDEKSOWE: pierwsze zęby trzonowe stałe, opracowanie ubytku, materiały do wypełnień, stomatologia dziecięca

KEYWORDS: firstpermanentmolars,cavitypreparation, restorativematerials, pediatric dentistry

Czas. Stomatol., 2007, LX, 9, 574-584© 2007 Polish Dental Societyhttp://www.czas.stomat.net

2007, LX, 9 Materiały stosowane do wypełnień zębów pierwszych trzonowych stałych

575

Wprowadzenie

Pojawienie się materiałów adhezyjnych zapewniających możliwość połączenia twar-dych tkanek zęba z materiałami odtwórczymi spowodowało zmianę podejścia do schematu opracowania ubytku. Dzięki tym materiałom stało się możliwe bardziej oszczędzające pre-parowanie zęba. Wprowadzono nowe metody opracowania ubytków pozwalające na mak-symalne zachowanie tkanek zmineralizowa-nych, takie jak wypełnienie zapobiegawcze (ang. preventive resin restoration – PRR) i preparacja tunelowa otwarta, tunel klasy II (ang. open tunnel, class II tunnel) oraz za-mknięta, zamknięty lub ślepy tunel, częścio-wy tunel, wewnętrzna preparacja, tunel kla-sy I (ang. close or blind tunnel, partial tunnel, internal preparation, class I tunnel), prepara-cja szczelinowa policzkowo-językowa (ang. slot preparation), preparacja w kształcie mini skrzyni (ang. minibox) i spodka (ang. saucer--shaped preparation) a także atraumatyczne leczenie odtwórcze (ang. atraumatic restora-tive treatment – ART) [4, 8, 10, 12]. Zmiana koncepcji leczenia próchnicy uwidoczniła się w zmianie terminologii przez wprowadzenie w miejsce określenia „stomatologia odtwór-cza” (ang. restorative dentistry) „profilak-tycznej stomatologii odtwórczej” (ang. pre-ventive restorative dentistry) [5].

Opracowanie ubytku oszczędzające zmine-ralizowane tkanki zęba jest szczególnie istot-ne w zębach pierwszych stałych trzonowych, które często w krótkim czasie po wyrznię-ciu zostają objęte procesem próchnicowym. Wiadomo że, zachowanie czynności tych zę-bów jest bardzo istotne dla prawidłowego roz-woju narządu żucia. Trzeba by rozważyć, które z wymienionych metod powinny być zalecane w przypadku polskich dzieci, to jest w popula-cji z wysokim poziomem próchnicy oraz nie-

objętych specjalnym programem profilaktycz-no–leczniczym.

Cel pracy

Celem pracy było zebranie danych na te-mat stosowanych przez polskich stomatolo-gów dziecięcych metod opracowania ubyt-ków próchnicowych oraz czynników wpły-wających na wybór materiału do wypełnień w pierwszych stałych zębach trzonowych z żywą miazgą.

Materiał i metody

Badaniem ankietowym objęto 87 stomatolo-gów uczestniczących w ogólnopolskiej konfe-rencji o problematyce z zakresu stomatologii dziecięcej. Otrzymali oni do wypełnienia kwe-stionariusz zawierający 12 punktów. Pierwsza jego część (8 punktów) dotyczyła danych bio-graficznych i demograficznych lekarzy, tj.:wiek, płeć, lata pracy zawodowej, posiadana specjalizacja, sektor pracy, typ praktyki oraz wiek i liczba dzieci leczonych tygodniowo w gabinetach, w których pracują ankietowa-ni. Natomiast druga część złożona z punktów strukturalnych dotyczyła stosowanych metod opracowania ubytków klasy I i II w pierw-szych stałych zębach trzonowych, czynników wpływających na wybór materiału do wypeł-nień tych ubytków np. uwzględnianie przy wy-borze materiału preferencji rodziców dziecka, częstości stosowania wypełnień amalgamato-wych, w tym z zastosowaniem systemu adhe-zyjnego.

Uzyskane dane poddano analizie statysty-ką nieparametryczną oceniając dystrybucję χ2 za pomocą dwustronnych testów dokładnego Fishera i Fishera Freemana Haltona przyjmu-jąc za istotny poziom 0<0,05.

U. Kaczmarek i in. Czas. Stomatol.,

576

Wyniki

Większość badanych stanowiły kobiety 73/87, co świadczy o feminizacji zawodu stoma-tologa (tab. 1). Najwięcej ankietowanych było w przedziale wiekowym od 31 do 40 lat (24/87 osób) i kolejno w przedziałach do 30 lat i od 41 do 50 lat (23/87 osób). Ponad 1/3 badanych (31/87) charakteryzowała się ponad 20-letnim stażem pracy zawodowej. Znaczna większość respondentów miała specjalizację, w tym 14/87 osób z zakresu stomatologii dziecięcej. W publicznej opiece stomatologicznej pracowało 70/87 stomatologów, w tym 59/87 prowadzi-ło jednocześnie praktykę prywatną. Profil ga-binetu ukierunkowany wyłącznie na leczenie pacjentów w wieku rozwojowym podawało 26/87, a połączony z ogólnym 17/87 ankieto-wanych. Pozostali badani – 44 osoby zgłasza-ły profil ogólnostomatologiczny. Więcej niż 20pacjentów w wieku rozwojowym w ciągu ty-godnia leczyło 35 z 87 lekarzy, przy czym naj-częściej były to dzieci między 6 a 10 rokiem.

W kwestionariuszu, w celu sprawdzenia wiedzy respondentów w zakresie metod opra-cowania ubytków wszystkie podane techniki (PRR, konwencjonalna, adhezyjna, szczelino-wa, tunelowa, ATR) zamieszczono w powią-zaniu z ubytkami klasy I i II. Umożliwiło to w pewnej mierze weryfikację prawdziwości uzy-skiwanych informacji. Odpowiedzi respon-dentów dotyczące stosowania metody szcze-linowej oraz tunelowej w opracowaniu ubyt-ków klasy I, jak również metody PRR w ubyt-kach klasy II świadczą o braku dostatecznej wiedzy na temat tych metod i dlatego należy uznać je za nieprawdziwe. Takie wyjaśnienie potwierdza też wysoki odsetek braku odpowie-dzi na pytania o technikę preparowania ubyt-ku (tab.2). Za prawidłowe należy uznać infor-macje dotyczące częstości stosowania metod PRR, konwencjonalnej, adhezyjnej i ART przy

opracowaniu ubytków klasy I oraz metod; kon-wencjonalnej, adhezyjnej, szczelinowej, tune-lowej i ART w ubytkach klasy II.

Najwięcej badanych (tab. 2) deklarowało „zawsze” lub „przeważnie” stosowanie meto-dy konwencjonalnej w obu klasach ubytków (po 62/87). W następnej kolejności podawano stosowanie techniki adhezyjnej; 38/87 osób odpowiedziało „zawsze” lub „przeważnie” w przypadku ubytków klasy I i 35/87 w odnie-sieniu do ubytków klasy II. Atraumatyczne opracowanie ubytków obu klas wykonywa-ło niewielu lekarzy stomatologów; odpowie-dzi „zawsze” lub „przeważnie” udzieliło 8/87 osób dla ubytku klasy I i 10/87 dla klasy II. Wykonywanie wypełnienia zapobiegawczego – PRR w ubytkach klasy I deklarowało tylko 8/87 stomatologów (odpowiedzi „zawsze” lub „przeważnie”), a opracowywanie ubytku kla-sy II techniką szczelinową lub tunelową odpo-wiednio 9/87 i 6/87 (odpowiedzi „zawsze” lub „przeważnie”).

Spośród podanych 7 czynników wpływają-cych na wybór materiału do odbudowy ubytku klasy I najwięcej respondentów uznało za bar-dzo istotne: intensywność próchnicy (71/87), kontrolę wilgotności pola zabiegowego (70/87), uwalnianie jonów fluorkowych z materia-łów odtwórczych (69/87) i współpracę dziec-ka (68/87). Natomiast przy wypełnianiu ubyt-ku klasy II wymieniono najczęściej współ-pracę pacjenta (69/87), kontrolę wilgotności (68/87) oraz intensywność próchnicy i stan higieny jamy ustnej (po 76/87). W przypadku wypełnień obu klas ubytków mniej niż poło-wa lekarzy uwzględniała preferencje rodzi-ców odnośnie rodzaju materiału wypełniają-cego (tab. 3).

Ponad połowa respondentów do wypełnie-nia ubytków klasy I i II stosowała amalgamat „czasem”, odpowiednio 51/87 i 54/87 (tab. 4). O tym, że używało ten materiał „zawsze” i


577

T a b e l a 1 . Czynniki biograficzne i demograficzne ankietowanych lekarzy

Lp. Czynniki biograficzne i demograficzne n

1) Płeć mężczyźni 14kobiety 73

2) Przedziały wieku (lata) do 30 2331-40 2441-50 2351 i powyżej 16brak odpowiedzi 1

3) Przedziały lat pracy zawodowej do 5 206-10 1211-15 1216-20 921 i powyżej 31brak odpowiedzi 3

4) Specjalizacja brak 31stomatologia ogólna 30stomatologia zachowawcza 6stomatologia dziecięca 14inna 6

5) Sektor pracy NFZ 11gabinet prywatny 8NFZ i gabinet prywatny 59brak odpowiedzi 9

6) Profil praktyki Ogólny 44Stomatologia dziecięca 26Ogólny i stomatologia dziecięca 17

7) Liczba dzieci leczonych tygodniowo 1-5 146-10 1311-20 1821-30 16>31 19sporadycznie 4brak odpowiedzi 3

8) Wiek leczonych dzieci w latach (zaznaczono więcej niż jedną odpowiedź)

1-5 576-10 7311-15 6415-18 58


578

„przeważnie” poinformowało odpowiednio 22/87 i 14/87 osób. Natomiast nie wykonywa-ło takich wypełnień odpowiednio 14/87 i 16/87 stomatologów. Większość ankietowanych uży-

wających amalgamatu podała, że „nigdy” nie stosowała go z systemem adhezyjnym (48/73), natomiast „zawsze” i „przeważnie” z tego sys-temu korzystało 6/73 osób.

T a b e l a 2 . Rodzaje stosowanych technik opracowania ubytku

Technika

Częstość stosowania

zawsze przeważnie czasem nigdy brak odpowiedzi

n n n n n

Klasa I

PRR 3 5 29 9 41

Konwencjonalna 21 41 11 2 12

Adhezyjna 16 22 14 3 32

Szczelinowa 2 8 19 15 43

Tunelowa 3 3 10 35 36

ART 2 6 24 18 37

Klasa II

PRR 2 7 17 16 45

Konwencjonalna 18 44 8 2 15

Adhezyjna 10 25 12 5 35

Szczelinowa 3 6 14 20 44

Tunelowa 2 4 19 28 34

ART 3 7 15 27 35

T a b e l a 3 . Czynniki uwzględniane przy wyborze materiału odtwórczego w zębach pierwszych stałych trzonowych z żywą miazgą

Czynniki Ubytek klasy I (n) Ubytek klasy II (n)

Współpraca dziecka 68 69

Intensywność próchnicy 71 67

Kontrola wilgoci 70 68

Stan higieny 61 67

Retencja materiału 64 65

Uwalnianie fluoru 69 64

Preferencja rodziców 43 41


579

Analizując związki między rozpatrywanymi parametrami zaobserwowano istotne współ-zależności (p<0,05) pomiędzy wyborem me-tody konwencjonalnego opracowania ubytku klasy I i II a możliwością kontroli wilgotno-ści pola zabiegowego (odpowiednio p=0,050 i p=0,0394) oraz między stosowaniem meto-dy atraumatycznej w klasie I ubytków a inten-sywnością próchnicy (p=0,050) i współpracą dziecka podczas zabiegu; p=0,0438 (tab. 5). Znamienny statystycznie związek zanotowa-no również między stosowaniem systemów adhezyjnych przy wypełnieniach amalgamato-wych, a wiekiem stomatologa p=0,0189; czę-ściej osoby powyżej 41 lat życia, stażem pra-cy zawodowej (p=0,0234), częściej osoby pra-cujące >16 lat oraz posiadaniem specjalizacji (p=0,0137), częściej osoby ze specjalizacją w zakresie stomatologii dziecięcej i stomato-logii zachowawczej (tab.6). Ponadto istotnie częściej (p=0,0112) wypełniano amalgamatem ubytki klasy I przy trudności z kontrolą wilgot-ności ubytku.

Omówienie wyników i dyskusja

Obserwowany w minionych latach dyna-miczny rozwój materiałów odtwórczych i związany z tym rozwój nowych lub zmody-fikowanych technik opracowania ubytkówpowinien znaleźć swoje odzwierciedlenie w

praktyce klinicznej. Realizacja tego progra-mu wymaga od lekarzy ustawicznego naby-wania aktualnej wiedzy zarówno teoretycznej jak i doskonalenia praktycznego. Do tej pory brak było danych dotyczących preferowanych metod opracowania ubytków próchnicowych przez lekarzy praktyków w Polsce, dlatego podjęte badania stanowią pierwszą próbę uzy-skania odpowiedzi na to pytanie.

Otrzymane w pracy dane świadczą o niewy-starczającej wiedzy ankietowanych odnośnie stosowanych współcześnie metod opracowa-nia ubytków próchnicowych. Wskazuje na to nie tylko fakt, że na niektóre pytania nie udzie-liło odpowiedzi więcej niż połowa stomatolo-gów, lecz także potwierdzenie korzystania z danej metody w przypadku, gdy nie ma ona zastosowania (tab. 2). Sugeruje to konieczność podjęcia szkoleń w zakresie wyboru optymal-nego, zgodnego z aktualną wiedzą, sposobu opracowania ubytków w zębach trzonowych. Jest to tym bardziej celowe, gdyż jak dotąd, nie opracowano wiążących wytycznych doty-czących metod opracowania ubytków i mate-riałów do wypełnień w wieku rozwojowym. W piśmiennictwie polskim nie natrafiono naprace na ten temat i dlatego też nie można po-równać uzyskanych wyników.

Tran i Messer [11] szczegółowo ocenili czynniki decydujące o wyborze materiału do bezpośredniej odbudowy ubytków w pierw-

T a b e l a 4 . Częstość wypełniania ubytków amalgamatem

Częstość Ubytek klasy I (n) Ubytek klasy II (n)

Zawsze 3 0

Przeważnie 19 14

Czasem 51 54

Nigdy 14 16

Brak odpowiedzi 0 3


580

T a b e l a 5 . Związek wybranych czynników z wyborem technik opracowania ubytku przez stomatologów (wartości testów nieparametrycznych opartych na dystrybucji χ2 badanej dwustronnym testem dokładnym Fishera lub testem Fishera Freemana Haltona)

TechnikaCzynniki

PRR Konwencjo-nalna Adhezyjna Szczelinowa Tunelowa ART

Ubytek klasy IWiek stomatologa

χ2 = 10,60 dt = 9, p = 0,3045

χ2 = 5,921 dt = 9, p = 0,7478

χ2 = 8,058 dt = 12, p = 0,7805

χ2 = 12,67 dt = 9, p = 0,1779

χ2 = 8,635 dt = 9 p = 0,4717

χ2 = 11,85 dt = 9, p = 0,2217

Lata pracy zawodowej

χ2 = 15,72 dt = 12, p = 0,2043

χ2 = 11,94 dt = 12, p = 0,4506

χ2 = 14,38 dt = 16, p = 0,5706

χ2 = 12,42 dt = 12, p = 0,4126

χ2 = 12,37 dt = 12, p = 0,4164

χ2 = 11,12 dt = 12, p = 0,5187

Posiadanie specjalizacji

χ2 = 11,31 dt = 9, p = 0,2548

χ2 = 6,030 dt = 9, p = 0,7369

χ2 = 10,21 dt = 9, p = 0,3337

χ2 = 9,093 dt = 9, p = 0,4288

χ2 = 9,816 dt = 9, p = 0,3656

χ2 = 8,474 dt = 9, p = 0,4872

Sektor pracy χ2 = 2,859 dt = 6, p = 0,8263

χ2 = 6,520 dt = 6, p = 0,3675

χ2 = 8,336 dt = 8 p = 0,4014

χ2 = 4,603 dt = 6, p = 0,5956

χ2 = 3,608 dt = 6, p = 0,7296

χ2 = 2,479 dt = 6, p = 0,8708

Współpraca dziecka

χ2 = 1,158 dt = 3, p = 0,7631

χ2 = 1,613 dt = 3, p = 0,6564

χ2 = 0,7394 dt = 3, p = 0,8639

χ2 = 2,963 dt = 3, p = 0,3974

χ2 = 2,358 dt = 3, p = 0,5015

χ2 = 3,593 dt = 3, p = 0,0438*

Intensywność próchnicy

χ2 = 1,279 dt = 3, p = 0,7341

χ2 = 1,754 dt = 3, p = 0,6251

χ2 = 1,670 dt = 3, p = 0,6436

χ2 = 3,2380 dt = 3, p = 0,3563

χ2 = 3,796 dt = 3, p = 0,2844

χ2 = 8,109 dt = 3, p = 0,050*

Kontrola wil-goci

χ2 = 5,649 dt = 3, p = 0,13

χ2 = 7,461 dt = 3, p = 0,050*

χ2 = 2,832 dt = 3, p = 0,4183

χ2 = 3,520 dt = 3, p = 0,3182

χ2 = 3,206 dt = 3, p = 0,3609

χ2 = 3,027 dt = 3, p = 0,3875

Ubytek klasy IIWiek stomatologa

χ2 = 8,614 dt = 9, p = 0,4736

χ2 = 8,919 dt = 9, p = 0,4448

χ2 = 7,130 dt = 9, p = 0,6236

χ2 = 11,11 dt = 9, p = 0,2683

χ2 = 8,509 dt = 9, p = 0,4838

χ2 = 10,56 dt = 9, p = 0,3072

Lata pracy zawodowej

χ2 = 11,79 dt = 12, p = 0,4629

χ2 = 11,90 dt = 12, p = 0,4536

χ2 = 10,04 dt = 12, p = 0,6127

χ2 = 17,66 dt = 12, p = 0,1265

χ2 = 9,652 dt = 12, p = 0,6464

χ2 = 10,55 dt = 12, p = 0,5681

Posiadanie specjalizacji

χ2 = 10,90 dt = 9, p = 0,2830

χ2 = 3,663 dt = 9, p = 0,9322

χ2 = 7,590 dt = 9, p = 0,5759

χ2 = 8,654 dt = 9, p = 0,4698

χ2 = 11,66 dt = 9, p = 0,2329

χ2 = 5,000 dt = 9, p = 0,8343


χ2 = 5,659 dt = 6, p = 0,4625

χ2 = 10,21 dt = 6, p = 0,1161

χ2 = 6,722 dt = 6, p = 0,3474

χ2 = 3,582 dt = 6, p = 0,7330

χ2 = 3,655 dt = 6, p = 0,7232

Współpraca dziecka

χ2 = 1,270 dt = 3, p = 0,7362

χ2 = 1,648 dt = 3, p = 0,7357

χ2 = 1,273 dt = 1, p = 0,4154

χ2 = 0,9458 dt = 3, p = 0,8144

χ2 = 3,046 dt = 3, p = 0,3846

χ2 = 1,708 dt = 3, p = 0,6353

Intensywność próchnicy

χ2 = 1,872 dt = 3, p = 0,5994

χ2 = 1,595 dt = 3, p = 0,6605

χ2 = 1,292 dt = 3, p = 0,7311

χ2 = 1,469 dt = 3, p = 0,6895

χ2 = 3,184 dt = 3, p = 0,3642

χ2 = 6,535 dt = 3, p = 0,0883

Kontrola wilgoci

χ2 = 3,840 dt = 3, p = 0,2793

χ2 = 8,347 dt = 3, p = 0,0394*

χ2 = 3,423 dt = 3, p = 0,3308

χ2 = 3,641 dt = 3, p = 0,3029

χ2 = 0,2532 dt = 3, p = 0,4696

χ2 = 1,811 dt = 3, p = 0,6124

Istotność różnic na poziomie: * – p<0,05.


581

szych stałych zębach trzonowych z żywą mia-zgą. Badaniem ankietowym objęli 78 stoma-tologów, w tym członków Australoazjatyckiej Akademii Stomatologii Dziecięcej-AA (n = 44) oraz Australijskiego i Nowozelandzkiego Oddziału Wiktoriańskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej – SPD (n = 34). Stwierdzili, że za pierwszoplanowe czynniki decydujące o wyborze materiału odtwórcze-go respondenci uznali intensywność próchnicy (grupa AA – 50,52%, grupa SPD – 42,61%), wiek dziecka (odpowiednio 25,32% i 6,16%) i kontrolę wilgotności (odpowiednio 9,20% i 2,36%), a za drugoplanowe również kontrolę

wilgotności (odpowiednio 38,48% i 30,50%) i intensywność próchnicy (odpowiednio 16,21% i 3,10%) oraz retencję wypełnienia (odpowied-nio 7,17% i 14,30%).

W badaniu własnym uzyskano podobną ka-tegoryzację znaczenia czynników determinu-jących wybór materiału wypełniającego, bo-wiem polscy stomatolodzy za najistotniejsze uznali w przypadku ubytku klasy I intensyw-ność próchnicy (71/87), kontrolę wilgotności pola zabiegowego (70/87), uwalnianie fluoru(69/87) i współpracę dziecka (68/87). Z kolei przy ubytku klasy II ranking czynników był następujący: współpraca dziecka (69/87), kon-

T a b e l a 6 . Związek wybranych czynników ze stosowaniem wypełnień amalgamatowych bez i z materia-łem adhezyjnym przez stomatologów używających amalgamatu (wartości testów nieparametrycznych opar-tych na dystrybucji χ2 dwustronnym testem dokładnym Fishera lub testem Fishera Freemana Haltona)

Materiał

Czynniki

Amalgamat bez systemu adhezyjnego Amalgamat z systemem adhezyjnym

Ubytek klasy I Ubytek klasy II Ubytki klasy I i IIWiek stomatologa χ2 = 8,542

dt = 9, p = 0,4806

χ2 = 7,230 dt = 6, p = 0,3001

χ2 = 15,83 dt = 6, p = 0,0189*

Lata pracy zawodowej χ2 = 10,60 dt = 12, p = 0,5343

χ2 = 8,734 dt = 8, p = 0,3652

χ2 = 23,55 dt = 12, p = 0,0234*

Posiadanie specjalizacji χ2 = 7,024 dt = 9, p = 0,6346

χ2 = 3,889 dt = 6, p = 0,6917

χ2 = 20,77 dt = 9, p = 0,0137*


χ2 = 3,568 dt = 4, p = 0,4676

χ2 = 1,495 dt = 4, p = 0,8276

Współpraca dziecka χ2 = 10,60 dt = 3, p = 0,0574

χ2 = 1,759 dt = 2, p = 0,4149

χ2 = 1,443 dt = 2, p = 0,4860

Intensywność próchnicy χ2 = 0,5500 dt = 2, p = 0,7596

χ2 = 0,8412 dt = 2, p = 0,6566

χ2 = 0,3872 dt = 2, p = 0,8240

Kontrola wilgoci χ2 = 8,983 dt = 2, p = 0,0112*

χ2 = 4,858 dt = 2, p = 0,0881

χ2 = 4,486 dt = 3, p = 0,2135

Istotność różnic na poziomie: * – p<0,05.


582

trola wilgotności (68/87), intensywność próch-nicy i stan higieny – po 67/87 (tab. 3).

Dostępność szerokiej gamy adhezyjnych materiałów odtwórczych w kolorze tkanek zęba sprawia, iż są one ze względu na walo-ry estetyczne powszechnie stosowane również w zębach bocznych. Ponadto wiedza zarówno stomatologów, jak i społeczeństwa o możli-wym niekorzystnym oddziaływaniu amalga-matu na organizm spowodowała zmniejszenie jego stosowania pomimo, że materiał ten jest refundowany przez publiczną opiekę zdrowot-ną. Uzyskane w pracy dane wskazują, że 14/87 lekarzy nigdy nie wypełniało tym materia-łem ubytków klasy I, zaś 16/87 klasy II, ale „czasem” stosowało go odpowiednio 51/87 i 54/87 osób. Natomiast „zawsze” i „przeważ-nie” odpowiednio 22/87 i 14/87 stomatologów (tab. 4).

Niektóre kraje wydały specjalne zarządze-nia lub zalecenia odnośnie stosowania mate-riałów odtwórczych, zwłaszcza u pacjentów wieku rozwojowym. W krajach skandynaw-skich w latach 90 XX wieku zalecono zaprze-stanie stosowania wypełnień z amalgamatu. Spowodowało to powstanie istotnych zmian w lecznictwie stomatologicznym (tzw. era po-amalgamatowa). W Finlandii w 1992 roku do odbudowy zębów stałych najczęściej używano konwencjonalnego cementu szkło-jonomero-wego – 39,4%, a w następnej kolejności amal-gamatu – 23,5% i cermetu – 6,8% [6]. W tym czasie u dzieci do lat 16 amalgamat stanowił 15% ogółu wypełnień [15]. Po 5 latach wraz z rozwojem nowych materiałów zmieniła się preferencja. Najczęściej stosowanym materia-łem stał się materiał złożony – 59,1%, światło i chemoutwardzalny cement szkło-jonomero-wy – po 20,1%, natomiast niemal zaprzestano stosowania amalgamatu – 0,6% [6].

Mjor i wsp. [9] w pracy opublikowanej w 1999 r. przedstawili rodzaje stosowanych

materiałów do wypełnień w praktykach sto-matologicznych w Norwegii. Wykazali, że w zębach stałych amalgamat stanowił 32% wy-pełnień, około 40% materiał złożony i około 25% cement szkło-jonomerowy. U pacjen-tów do 18 roku życia amalgamat stanowił 25% ogółu wypełnień. Zanotowano także, iż wypełnienia amalgamatowe dominowały w 2– i 3-powierzchniowych ubytkach klasy II. Z kolei Wang [13] porównał rodzaje wy-pełnień u dzieci i młodzieży norweskiej w latach 1978 i 1995. Wykazał u dzieci 5-let-nich 97% redukcję powierzchni zębów wy-pełnionych amalgamatem i 78% u młodzieży 18-letniej. Natomiast Wendt i wsp.[14] zba-dali retrospektywnie wypełnienia zakładane u dzieci i młodzieży szwedzkiej w latach 1990-1995. Stwierdzili, że najczęściej stoso-wanymi materiałami w zębach stałych były materiały złożone i amalgamat, przy czym 13% wypełnień wymagało wymiany głównie z powodu próchnicy wtórnej. W Kanadzie i USA amalgamat jest nadal powszechnie i czę-sto stosowanym materiałem odtwórczym [1, 7]. Z badań nad rodzajami materiałów stoso-wanych w praktykach stomatologicznych w Wielkiej Brytanii wynika, że amalgamat jest nadal powszechnie używany. Brunton i wsp. [3] stwierdzili, że materiał ten jest stosowa-ny do odbudowy 61% ubytków klasy I i 73% klasy II. Również Wilson i wsp.[16] wykaza-li, że 86% ubytków klasy II w zębach przed-trzonowych i trzonowych było wypełnianych amalgamatem. Zanotowali także, iż 60% sto-matologów uważało za zasadne kontynuację stosowania amalgamatu, ale większość z nich (66%) nie była przekonana o celowości stoso-wania systemów adhezyjnych do wypełnień z tego materiału.

Można przypuszczać, że podobny odsetek polskich stomatologów wyraża takie samo przekonanie, gdyż jak wynika z naszych ba-


583

dań 48/87 osób nigdy nie stosowało systemu adhezyjnego do umocowania amalgamatu.

W kraju brak jest szczegółowych zaleceń dotyczących techniki opracowania ubytków i stosowania materiałów odtwórczych w zębach pierwszych stałych trzonowych z żywą mia-zgą w wieku rozwojowym. Zalecenia związane z leczeniem stomatologicznym dzieci wydaje natomiast okresowo Amerykańska Akademia Stomatologii Dziecięcej (American Academy of Pediatric Dentistry – AAPD) [2]. W wy-tycznych na lata 2005-2006 do wypełnień w zębach stałych (AAPD) rekomenduje materia-ły złożone w przypadku małych ubytków na powierzchni żującej z użyciem metody PRR, w ubytkach klasy I z próchnicą szerzącą się do zębiny oraz ubytkach klasy II obejmujących zasięgiem od 1/3 do 1/2 szerokości między-guzkowej w kierunku policzkowo-językowym. Zaleca również używanie amalgamatu do wy-pełniania ubytków klasy I i II w zębach przed-trzonowych i trzonowych a cementy szkło-jo-nomerowe przy zastosowaniu metody ART.

Podsumowanie

Wykonane badanie stanowi pierwszą próbę uzyskania informacji dotyczących realizacji w praktyce zawodowej aktualnej wiedzy kariolo-gicznej przekazywanej stomatologom podczas studiów i w ramach kursów doskonalących. Wydaje się, że propagowanie tej tematyki w ramach konferencji naukowo-szkoleniowych pomogłoby dokonywać właściwych wyborów w tym zakresie, przez co poprawiłoby jakość opieki stomatologicznej.

Uzyskane dane wskazują na konieczność szczególnego podkreślenia zarówno w szkole-niu przed jak i podyplomowym lekarzy stoma-tologów tematyki związanej z prawidłowym doborem materiałów do wypełnień uwzględ-niającym nie tylko stan zębów, ale i możliwość

wykorzystania współczesnych metod opraco-wania ubytków.

Piśmiennictwo

1. Adegbemo A O, Watson P A: Removal, re-placement and placement of amalgams res-torations by Ontario dentists in 2002. J Can Dent Assoc 2005, 71, 8: 565.

2. American Academy of Pediatric Dentistry: Guideline on Pediatric Restorative Dentistry: Pediatr Dent 2005-2006, 27, Suppl, 7 Reference Mannual: 122-129.

3. Brunton P A, Hickel R, Wilson N H: Direct restorative material use of selected practitio-ners in the United Kingdom. Prim Dent Care 2002, 9, 4: 133-137.

4. Castillo M D: Class II composite marginal ridge failure: conventional vs. proximal box only preparation. J Clin Pediatr Dent 1999, 13, 3: 131-136.

5. Elderton R J: Principles of decision-making to achieve oral health. Red. M H Anderson, D Bratthall, J Einwag, R J Elderton, C-P Ernst, R P Levin, G Tynelius-Bratthall, B Willershausen-Zönnchen in: Advances in dentistry 1. Professional prevention in denti-stry.Williams & Wilkins 1994, p. 3-27.

6. Forss H, Widstrom E: The post-amalgam era: a selection of materials and their longevity in the primary and young permanent dentition. Int J Pediatr Dent 2003, 13, 3: 158-164.

7. Haj-Ali R, Walker M P, Williams K: Survey of general dentists regarding posterior restora-tions, selection criteria, and associated prob-lems. Gen Dent 2005, 53, 5: 369-375.

8. Lasfargues J-J, Kaleka R, Louis J-J: A new system of minimally invasive preparations: The Si/Sta concept. in: Advances in operati-ve dentistry. Challenges of the future. Vol. 2. Red. N H F Wilson, J F Roulet, M Fuzzi. Quintessence Publishing Co, Inc 2001, p. 105-114.

9. Mjor I A, Moorhead J E, Dahl J E: Selection of restorative materials in permanent teeth


584

in general dental pracice. Acta Odont Scand 1999, 57, 5: 257-262.

10. Simonsen R J: Preventive resin restoration and sealants in light of current evidence. Dent Clin North Am 2005, 49, 4: 815-823.

11. Tran L A, Messer L B: Clinicians` choices of restorative materials for children. Aust Dent J 2003, 48, 8: 221-232.

12. Tyas M J, Anusavice K J, Frencken J E, Mount G J: Minimal intervention dentistry – a re-view. FDI Commission Project 1-97. Int Dent J 2000, 50, 1: 1-12.

13. Wang N J: Is amalgam in child dental care on ots way out? Restorative materials used in children and adolescents 1 1978 and 1995 in Norway. Community Dent Health 2000, 17, 2: 97-101.

14. Wendt L-K, Koch G, Birkhed D: Replacements of restorations in the primary and young per-manent dentition. Swed Dent J 1998, 22, 4: 149-155.

15. Widstrom E, Forsse H: Selection of restora-tive materials un dental treatment of children and adults in public and private dental care in Finland. Swed Dent J 1994, 18, 1-2: 1-7.

16. Wilson N H, Christensen G J, Cheung S W, Burke F J, Brunton P A: Contemporary den-tal practice in the UK: aspects of direct resto-rations. Endodontics and bleaching. Br Dent J 2004, 197, 12: 753-756.

Otrzymano: dnia 19.VII.2007 r.Adres autorek: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26Tel./Fax: 071 7840362e-mail: [email protected]

Documents

769