MESLEK DEERLER VE ETK TESMER DERS NOTU

7.Hafta MESLEK DEERLERVEETK

MESLEK KAVRAMI Belli bir eitim ile kazanlan sistemli bilgi ve becerilere dayal, insanlara yararl mal retmek, hizmet vermek ve karlnda para kazanmak iin yaplan, kurallar belirlenmi i olarak tanmlanmaktadr.2Her meslek o meslein deerlerini, geliimini, lisanslanmasn ve dier insanlar asndan tannmasn salayan kurululara sahiptir. Yeryznde binlerce meslek bulunmaktadr.Trkiye'de resmi olarak tanm yaplm 600 civarnda meslek vardr. 3Her meslek iin ;tanm, grev alanlar, genel olarak kulland ara ve gereler, meslein gerektirdii zellikler, alma ortam ve koullar, alma alan ve i bulma olanaklar, meslek eitiminin verildii yerler, meslek eitimine giri koullar, eitimin sresi ve ierii, meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seebilme olanaklar, destekleyici meslek kurulular farkl zellikler gsterir.4 Etik kavramnn gnmzde zm oluturmaya alt sorunlarn ilk tartlmaya baland zamandan ok da farkl olmadn ancak, gnmzde etie olan ilginin, iin felsefi boyutundan ok, eitli mesleklerde ve alanlarda etik normlarn oluturulmasna yneldiini yinelemek gerekir.Selimolu Tesmer Ders Notu 20095Bu tespit iin felsefesiyle artk ilgilenilmedii anlamna gelmemekte, ancak, uygulamaya ynelik fikir retiminin daha arlkl olmaya baladna iaret etmektedirSelimolu Tesmer Ders Notu 20096Gnmzde meslek etiklerine yaklamda iki nemli akm belirleyici niteliktedir. devci olarak da ifade edebileceimiz deontolojik yaklamlar, znde ne yapmamz gerektiini sorguladmz yaklamlardr.

Selimolu Tesmer Ders Notu 20097Buna karlk sonusalc yaklamlar ise temelde kararn, eyleme geirilmesi ile doacak sonularn deerlendirilmesine ynelik yaklamlardr. Sonusalc yaklam bir eylemin etik olup olmamasn sonularna gre deerlendirirken, deontolojik yaklam eylemin kendisi zerinde younlamaktadr.Selimolu Tesmer Ders Notu 20098Sonusalc yaklamda iyi ya da kt olan eylemlerin sonulardr ve toplam fayda, yani, en ok saydaki kii iin en ok iyiliin salanmas esastr (TSAD Raporu, 2009, s. 35). Deontolojik yaklamlarda ise yaama hakk, gvenlik, zel yaama sayg, zel mlkiyet gibi haklarn gzetilmesi , toplumsal yaamda veya i yaamnda bunlarn zarar grmemesi esastr (TSAD Raporu, 2009, s. 35).Selimolu Tesmer Ders Notu 20099Meslek Etiklerinin en eskisi tbbi etiktir. Son yllarda ise her bir meslek ve hizmet alannda etik kurallarn oluturulmas ynnde bir aba var. Bunlara baz rnekler aadaki listede verilmitir : Akademik etik Aratrma etii Bilimsel etik Basn etii BiyoetikSelimolu Tesmer Ders Notu 200910Belgelenme ve kurallarn belirlenmesi ;

Eitim,

Geliim,

Uyum disiplinin salanmas,

gibi bu temel artn btnletirilmesi ile salanabilir.

11Selimolu Tesmer Ders Notu 200912Bir ii meslek yapan nemli vazgeilmez unsur vardr ki bunlar;

Belge,Uygulama standartlar ve etik kurallar ile Mesleki rgtnn bulunmas bir ie mesleki deer kazandrmaktadr. Genel anlamda etik ve meslek alanlaryla ilikisi;

Etik, bireyin dier bireyler, kurumlar ve devlet ile olan ilikilerinde toplumun deneyimlerinden, gelenek ve greneklerinden kaynaklanan, akl rn olan toplumsal uyuum, birliktelik ve dayanmay arttrc, dolaysyla toplumun ekonomik, sosyal ve politik yaplarna istikrar salayc prensiplerin, standartlarn ve deerlerin btndr.13Etik, eitli soru ve sorunlar sorar ve bunlar inceler;

birisinin belirli (spesifik) bir durumda nasl davranmas ("uygulamal etik"), birisinin etik bir durum veya gr nasl kantlayaca ("normatif etik") , birisinin etik veya etkin kkten yapsn nasl anlayaca ("meta-etik")

1415 Meslek Etii Tanm;

Mesleki davranla ilgili neyin doru, neyin yanl, neyin hakl, neyin haksz olduu hakknda inanlara dayal ilkeler ve kurallar topluluudur.

1516Meslek Etiine Uygun davranlar Etkileyen Faktrler

SOSYAL EVRE

KSEL AHLAK Ahlakna Uygun ya da Uygun Olmayan Davran

LETME ZELLKLER

1617ETKSEL SORUNLARI :

AHLAK KLEM AHLAK SAPMA

olarak iki genel kategoride toplanmaktadr. 1718Etiksel ikilem bir konunun birbiriyle atan ancak iki tarafn da tartabilir doru yanlar olmas durumunda ortaya kar . Etiksel sapma ise, bir kii ahlaki olmayan bir karar ald zaman ortaya kar . 18Selimolu Tesmer Ders Notu 200919Etiksel sapmay ortaya karan iki nemli neden :

a.Kiilerin bencil davranmay semesi b. Toplumun ahlaki deerlerinden farkl kiisel ahlaki standartlara sahip olmasletmeler etik ile ilgili olarak en ok ahlaki ikilemlerle kar karya gelmektedirler.20Etik ikilemlerin zmnde izlenecek olan sre u alt aamadan olumaktadr. Bunlar;

lgili olayn tespit edilmesi,Olaylarda etik konularnn tanmlanmas,kilemin sonucundan kimin etkilendiinin ve her kiinin ya da grubun nasl etkilendiinin belirlenmesi,kilemi zmesi gereken kiinin uygun zm seeneklerini tanmlamas,Her seenein geerli sonucunun tanmlanmas,Uygun davrana karar verilmesi.(etik karar verme srecinde anlatlmtr)20

ETK VE MESLEK DEERLER ARASINDAK LKS Mesleki deerleri, etik ve tutumlarn ieriinde meslek mensubuna aadaki konular verilerek ynlendirilmelidirler;

etik sisteminin doas, yerel ve evrensel etik anlaylar temelinde etiksel baklarn farkllklar doruluk, objektiflik, mesleki yetkinlie uyum, gizlilik, zenlilik (gerekli zen) gibi temel etik prensiplerine uyma, mesleki davran ve teknik standartlara uyma,

21bamszlk, phecilik, sorumluluk ve kamu beklentileri kavramlar, etik, meslek ve sosyal sorumluluk, yasalar, dzenlemeler ve kamusal karlar arasndaki ilikileri kapsayan etik ve yasalar, etik d davranlarn, bireysel, mesleki ve geni kapsamda toplumsal sonular, iletme ve ynetim balamnda etik, itirazlar (ihbar), kar atmalar, etiksel ikilemler ve zm yollar

Selimolu Tesmer Ders Notu 200922Meslek mensuplarnn davranlarn biimlendiren ana faktr vardr.

Bunlar;Yasal dzenlemeler, zgr seim haklar ve Etik olgusudur. 23Meslek ahlak ilkeleri uyulma zorunluluu bulunmayan alt tane temel ilkeden olumaktadr. Bu alt temel ilke yle sralanmaktadr:

Sorumluluk: Meslek mensuplarnn mterilerine, iverenlerine ve kamuya olan sorumluluklardr ki bu d deneti iin bamsz deneti- mteri ilikisi, iverenler iin i deneti- iletme ilikisi olarak rneklendirilir.

Kamu Yarar: Meslek mensuplar kamu yararna uygun davranmay ilke edinmeli, kamunun gvenine nem vermeli ve mesleine yakr bir uzman gibi davranmaldr.

Drstlk: Toplumun gvenini salamak ve korumak asndan meslek mensuplar mesleki yetki ve sorumluluklarn drstlk bilincini zmsemi kiiler olarak yerine getirmelidirler.24Tarafszlk ve Bamszlk: Meslek mensuplar mesleklerini icra ederken her trl kar atmasndan uzak kalarak tarafszln korumaldr. Denetim ve tasdik ii srasnda gerekte ve grnrde bamszlklarn koruma ynnde davranmaldr.Mesleki zen Gsterme: Meslek mensuplar gerekli teknik ve ahlaki standartlara uyarak mesleklerini icra etmelidirler. htiya duymalar halinde konusunda uzman kiilerden yardm talep etmelidirler.

Selimolu Tesmer Ders Notu 200925Hizmetin Kapsam ve Nitelii: Meslek mensuplar yaptklar denetim ve tasdik ilemlerinin dnda stlenecekleri dier hizmetlerde de nitelik ve kapsam belirlemede meslek ahlakna uygun davranmaldrlar.

Selimolu Tesmer Ders Notu 200926

r.

Kamu Kesimindeki Denetiler in Uluslararas Yksek Denetim Kurumlar Tekilat (INTOSAI), kamu kesimindeki denetiler iin uluslararas nitelikli etik kurallarn oluturulmasn zorunlu grmtr. Meslek Etik Kurallar be blmden olumaktadGiri blmndeKesimi denetileri iin meslek etik kurallar oluturmann gerekelerin aklanmaktadr.kinci blmndeDrstlk kavram zerinde durulmaktadrnc blmnde Bamszlk, Nesnel Davran Tarafszlk lkeleri aklanmakta ve bu ilkeler ekillendirilmektedir. Siyasi Tarafszlk ve karatmasndan Kanlmas bu blmde ele alnan dier kavramlardrDrt blmdeMeslek Srlarnn Saklanmas lkesinden sz edilmektedir.Beinci blmdeYeterlilik lkesinden sz edilmektedir.27AICPAya Gre Mesleki Davran Kanunlar LKELERMecburi deildir.Fizyolojik terimlerden olumu meslek etikDavrannn ideal standartlar DAVRANI KURALLARIMecburidir.zel kurallardan oluturulmu meslek etikDavrannn minimum standartlar AIKLAMALARMecburi deil ama meslek mensuplar davranlarn Dzeltmeliler. AICPA Meslek Etik Departman Tarafndan Davran Kurallarnn Aklanmas MESLEK ETK HKMLERMecburi deil fakat meslek mensuplar davranlarn dzeltmeliler. Meslek etik gereklerince Uygulamaclar ve dier ilgili gruplarca AICPAya Davran kurallar hakknda iletilen sorunlarn cevaplarnn ve aklamalarnn yaynlanmas28zet olarak Temel mesleki etik ilkeler olarak,

drstlk, tarafszlk, mesleki yeterlilik ve bilgi, gizlilik , mesleki davran biimi belirlenmitir2930Meslek ahlak kurallarnn kurumsallatrlmasn amalayan meslek rgt u 10 temel nitelii gz nnde bulundurmaldr:Mesleki faaliyet iin rgte bavuran kiilerin niteliklerinin incelenmesi

Ahlak olgusuna paralel olarak nemli olduunu ve uygun davran beklendiini gsteren duyurularn hazrlanmas

Ahlak olgusuna paralel olarak hedefleri belirleyen, meslek ahlakna uygun olmayan davranlar tanmlayan resim dzenlemeleri kapsayan meslek rgt politikalarnn oluturulmas

30Selimolu Tesmer Ders Notu 200931Meslek rgtnn genel deerlerinin, amalarnn ve nasl ahlaki kararlar verilmesi gerektiini tanmlayan yazl meslek ahlaki kurallarnn gelitirilmesi,

Kararlarn alnabilmesi iin rgt bnyesinde meslek ahlak komitesi kurulmas,

bu komite ise,elikili durumlarda karar alma ve ilgili konularda son sz sahibi olmal,32Sonu ve nerlere (devam),

Kararlar yazl olarak duyurma ve daha nceki kurallar hatrlatmal,En az alt ayda bir rapor hazrlamal ve bunlar meslek rgt st ynetimine sunmalMeslek ahlak politikalarnda gerekli olduu dnlen deiikliklerden meslek rgt st ynetimini haberdar etmeli,

32Selimolu Tesmer Ders Notu 200933Meslek mensuplarnn dncelerini aka ifade edecekleri rgt ii mekanizmalar gelitirmeyi amalamaldr

Meslek ahlakna uygun meslek rgt kltr oluturulurken ve bu olguya uygun davranlar dllendirilmeli,

Meslek ahlakna uygun olmayan davranlar ise cezalandrlrken meslek mensuplar arasnda eit davranlmaldr.

34Sonu ve nerlere (devam),

Meslek mensuplarnn rekabet nedeniyle ahlaka uygun olmayan davranlarda bulunabilecekleri gz nne alnarak engelleyici nlemler alnmaldr.

rgt iinde her dzeydeki meslek mensubu iin sistematik eitim programlar gelitirilmelidir. Bu programlar erevesinde meslek mensuplarna neyin doru-neyin yanl olduu deil, bir davrann dier meslek mensuplar ve ilgili taraflar zerindeki yarataca etkiler de retilmelidir.

34Selimolu Tesmer Ders Notu 200935Meslek mensuplar tek balarna verdikleri kararlarda ahlak olgusunu ok fazla olarak gz nnde bulundurmazlarken, grup halinde karar verirken ahlak olgusuna ok daha fazla dikkat etmektedirler.Selimolu Tesmer Ders Notu 200936Kaynaklar1. Baumann, Z., (2011), Postmodern Etik, 2. Basm, Ayrnt Yaynlar, stanbul

2. Gndz, G., Sayk, F., Yedek, S., (2008) Etik Adan Gebeliin Sonlandrlmas ve Fets Haklar, Androloji Blteni, Say 33 s. 174-175, (http://www.androloji.org.tr/images/File/33.%20Say%C4%B1/K2.pdf) eriim: 17 Austos 2011

3. Gzlkler ve Optisyenler Konfederasyonu web sayfas http://www.gok.org.tr/haber-ayrinti-ETIK-AHLAK-VE-DEONTOLOJI--294.html, eriim: 20Austos 2011

4. Kuuradi, ., (2009), Felsefi Etik ve Meslek Etikleri , Etik ve Meslek Etikleri, Yayna Hazrlayan: Harun Tepe, s. 27-43, Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar, Ankara.5. Dnyada ve Trkiyede Etii ve Etik Ynetimi (2009) TSAD/T-2009-06-492, stanbul