Mediterranean Journal of Humanities mjh.akdeniz.edu.tr

VI/2 (2016) 381-398

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis

Extraordinary Themes in the Wall Paintings of Mustafapaa (Sinasos) and the Painter Georgios Iordanidis

Yldray ZBEK

z: Kapadokya Blgesinde yer alan ve gnmzde Mustafapaa adyla bilinen Sinasos, 19. yzylda sakinlerinin 3/4' Rumlardan oluan bir kasabadr. 19. yzyln ikinci yarsnda kasabadan komu ehir-lere ve zellikle stanbula almaya gidip, kendi ilerini kurup servet edinenler, kasabalarnda gsterili konaklar ina ettirmilerdir. Konaklarn ounda konu bakmndan imparatorluun dier blgelerindeki rneklerden farkllk gsteren duvar resimleri yer almaktadr. ounda sanat imzasna rastlanan bu resimlerde Apellese atfedilen Hellenistik bir yknn yan sra, 19. yzyl Fransz ressamlarndan Pierre Auguste Cotun tablolarndan birinin kopyasn ve 17. yzyl Avrupa el yazmalarnda rnekleri grlen Yaam Merdiveni konusunun ele alnd grlmektedir. Bu makale bahsedilen resimlerin nasl bir sosyo-kltrel zeminde ortaya ktn ve sanat olarak Georgios Iordanidisi tartacaktr.

Anahtar szckler: Apelles, Duvar resmi, Kapadokya, Mustafapaa (Sinasos), Iordanidis

Abstract: The town of Sinasos, in the region of Cappadocia, is today called Mustafapaa, and it was a town with three quarters of its resident population Greeks in the 19th century. In the second half of the 19th century, many of the people of Sinasos who went to work in neighboring cities and particularly in Istanbul became wealthy, and built flamboyant houses in their town. Wall paintings that differ from examples in other regions of the Empire, in terms of the themes that were depicted, were painted on the walls of the most of these houses. Most of these paintings have the painter's signature, as well as a Hellenistic story referring to Apelles; while there is a painting on the theme of the Cycle of Life by the 19th century French painter Pierre Auguste Cote, earlier examples of which can be found in 17th century manuscript depictions. This article is concerned with the social and cultural background of these paintings, and with the artist, Georgias Iordanidis.

Keywords: Apelles, Wall painting, Cappadocia, Mustafapaa (Sinasos), Iordanidis

Giri

Osmanl resim sanat, 18. yzyla kadar daha ok elyazmas kitaplarn metinlerini anlatmak amacyla yaplm minyatrlerden ibaretken, 18. yzyln ikinci yarsndan itibaren duvar resmi olarak tanmlanacak yeni bir tarz ortaya kmtr. Duvar resimleri, duvar zerine ekilmi al sva veya kurun karbonat ierikli, hava etkilerine dayankl beyaz bir boya tr olan stbe (isfidac) zerine ya da ahap stne suyla kartrlm boyalarla yaplmtr (Ark 1999, 423; Renda 2002, 268). 19. yzylda sva veya ahap malzeme zerine yaplanlar-

Prof. Dr., Akdeniz niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Sanat Tarihi Blm, Antalya. yozbek@akdeniz.edu.tr Rumca kitabeleri okuma zahmetinde bulunan Prof. Dr. Murat Arslan ve Sevcan zkurta ne kadar teekkr etsem azdr.

DOI:10.13114/MJH.2016.305

Geli Tarihi:03.10.2016 Kabul Tarihi:13.12.2016

Yldray ZBEK 382

dan baka, ahap tavanlar veya duvar kaplama tahtalar zerine gerilmi deri ya da keten bezi gibi malzemelere de yaplm rnekler olduu bilinmektedir (Tekinalp 2002, 444).

Duvar resimlerinin ilk rnekleri bakent stanbulda, Topkap Saray Harem Dairesinde ve eitli konak, yal vb. sivil mimarlk eserlerinde, daha ok insana huzur veren doa manzaralar ile bir ksm fotoraftan allm (Tekinalp 2010, 291-299) gerek veya hayali kent tasvirleri eklinde ortaya kmtr. Topkap Saraynda bulunan duvar resimlerinin en erken rneklerine I. Abdlhamidin saltanat srasnda (1774-1789) rastlansa da, 1750 tarihli Bebek Kavafyan Kona tavan eteklerinde grlen eme ve baheli kk resimleri (Atasoy 1976, 23-43; Arslan 2014), yeni resim anlaynn saray dnda ve hatta saraydan nce beenilip benimsendiine iaret edebilir. Topkap Saraynda bulunan erken rneklerde, belirgin zellikleriyle hemen tannabilecek bir cami veya trbe gibi mimari konulu manzaralardan ziyade Boazii ve Halii artran manzaralarn ilendii, fskiyeli havuzlar ve dzenli iek bahelerine alan sahil saraylarn sevilen birer tema olarak sk sk tekrarland vurgulanr (Renda 2003, 936). Baz rneklerde S ve C kvrmlarndan oluan kartular iinde yap kalntlarnn da betimlenmi olduu grlr (Ark 1999, 424). Gerek Topkap Saray Harem Dairesinde, gerekse de stanbulda bulunan kimi yal veya konaklarda tavan eteindeki dar eritlerde ya da geni panolarda yer alan duvar resimleri, konu itibariyle manzaralar iermekle birlikte, nadiren figrl ve konulu rneklerin de bulunduu tarihsel kaynaklardan renilmektedir. rnein 18. yzylda stanbula gelen seyyah Abb Toderininin Kaptan Paann Leventteki iftlik evinde duvara yaplm byk bir sava resmi grdn kaydettii ifade edilmektedir (Renda 1977, 108-109).

Duvar resimleri, 18. yzyln sonlar, 19. yzyln ilk eyreinden itibaren imparatorluun Anadolu, Balkanlar, Ortadou gibi tm blgelerinde beeniyle tatbik edilir. Tara rnekleri, bakenttekilerden farkl olarak ev, konak gibi sivil yaplarn yan sra cami, trbe, adrvan gibi din yaplarda da grlr. ounlukla stanbul, Mekke, Medine gibi gerek kent tasvirleriyle birlikte doa manzaralarn da ieren tara rneklerinde nadiren figrl anlatmlarla karlalr. Yozgat Nizamolu Konanda (1871) Eski Ahitten ykler ieren duvar resimleri (Ark 1988, 51) istisna kabul edilirse, figrl tasvirlerin byk ounluu bir hikyeyi anlatmaktan uzaktr.

Gnmzde daha ok Nevehir, Nide, Aksaray ve Kayseri gibi merkezleri ieren Kapa-dokya Blgesinde de imparatorluun dier merkezlerinde olduu gibi duvar resimleriyle kar-lalr. Blge iinde Kayseri, rgp, Greme gibi kent ve kasabalardaki rneklerden hareketle yaplm almalarda stanbul, Edirne gibi gerek kent tasvirlerinin yan sra, hayali manzaralar ve birka rnekte gerek veya denizkz gibi fantastik figrl betimlemeler grld ileri sr-lr (Renda 1986, 103-132; zbek 2011, 209-219; 2014, 215-230). Resimlerin hi birinde sanat adna rastlanmaz. te yandan makalede bahsedeceim duvar resminin bulunduu Sinasos kasabasndaki rnekler, teknik bakmdan dierlerinden farkllk gstermemekle birlikte, hem konu hem de sanat isimleri iermesi bakmndan zgn niteliktedirler. Daha nce kltr tarihi ynnden detaylca tartlmayan duvar resmi ve sanatsndan hareketle bu kk Kapadokya kasabasnn zellikle 19. yzylda yaad deiimi tartmak makalenin konusunu oluturmaktadr.

Duvar Resimleri

Makalede tantp tartacam duvar resmi Sinasosta yakn zamana kadar Canseverler Kona olarak bilinen ancak, gnmzde Kapadokya Meslek Yksekokulunun kullanmnda olan ve 1924 Nfus Mbadelesiyle blgeden ayrlm Rumlardan Zafira Faslahaya ait konakta yer almaktadr. Avluya alan meknlardan birinin kemer kilit ta zerinde yer alan ve ksmen tahrip olan yaztta grlen 64 saysndan hareketle konan 1864 ylnda ina edildii kabul

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis 383

edilebilir. Duvar resmi, konan avluya alan ve dou-bat dorultuda dikdrtgen plnl, sivri tonoz rtl kk odas veya kabul odas olarak tanmlanan meknnda, giriin karsnda, dou cephede pencere aklklar ile tonoz balangc arasndaki duvar yzeyine yaplmtr. Resim, tonozun erisine gre biimlenen ve yanlardan akanthuslu kvrmdallarla erevelenmi bir yzeye ilenmitir (Fig 1).

Fig 1. Mustafapaa (Sinasos), Apellese ftira Atlmas, Duvar Resmi. Canseverler Kona.

Resmin zerinde, tonoz balang seviyesinde yer alan ve Hellence yazlm olan (Ephesoslu Apellese Gre ftira) ifadesi resmin konusunu aklamaktadr. Resmin alt blmndeki yaz kuaklarndan en sttekinde Hellence yazlm ( ) tmce-sinden, Lucianustan alntlanan bu sahnenin siyasi ve dini liderlere ithaf edildii renil-mektedir. Bu yaznn altnda da ifadesiyle, sahnede yer alan karakterler tanmlanm, en alttaki yaz kuanda da resimde numaralandrlm figrlerin simgeledikleri kavramlar aklanmtr. Kompozisyonda arlkl olarak iki figr grubundan sz edilebilir. Resmin sa tarafnda biri oturmu, ayakta betimlenmi drt figr grlmektedir (Fig 2). Figrlerden mermerden basamakl bir tahtta oturan, sa eliyle bir klc dik tutar pozisyonda resmedilmi olup, beyaz sakall ve abartl ekilde byk kulakl yal bir kii olarak betimlenmitir. Oturu biiminin ve elbise kvrmlarnn yanstlmasnda, k-glge ve renk ton-lamalarnda baarl bir anlatmdan sz edilebilir. Giysinin ucunda gsterilen 7 rakam, aa-daki yaz kuanda ifadesiyle yaplan aklamaya gre iftirann akland kiiyi iaret etmektedir. Oturan figrn sanda, ayakta durur pozisyonda, sa elin-de adaleti simgeleyen bir terazi tutan kadn figr yer alr. Kadn, omzundan arkaya atlm yeil renk pelerini, oksit sars renkli elbisesiyle ve aknlk ieren bir yz ifadesiyle, karsndaki gruba bakar biimde resmedilmitir. Elbisesinin ucunda 9 rakamyla tanmlanan figr, aadaki yaz kuandaki ifadesine gre cehaleti simgelemektedir. Oturan figrn solun-daki iki kadn figrnden 8 numarayla tanmlanan ve , ifadesinden pheyi sim-geleyen ve pembe pelerinli yeil giysisi iinde ba ksmen rtl olarak resmedilen figr, baklaryla kardaki figr grubuna bir eyler anlatmaya alrken, sol eliyle teraziyi veya oturan figr gsterir biimde betimlenmitir. En soldaki kadn figr dier ikisinden farkl olarak ba rtl, pelerinsiz, kollarn da kapatan mavi renkli uzun giysisi iinde, ellerini dua eder pozisyonda birbirine kavuturmu ekilde dnceli bir yz ifadesiyle resmedilmitir ve

Yldray ZBEK 384

sahnedeki kimlii 10 numarayla belirtilmitir. Alttaki yaz kuanda belirtilen , ifadesinden figrn pimanl simgeledii renilmektedir.

Fig 2. Mustafapaa (Sinasos), Apellese ftira

Atlmas (Detay). Canseverler Kona. Fig 3. Mustafapaa (Sinasos), Apellese ftira

Atlmas (Detay). Canseverler Kona,

Resmin sol tarafndaki grup daha fazla figr ierir (Fig 3). Gruba hkim olan ndeki kadn figr 1 numarayla gsterilmi olup, yeil pelerini, abartl kvrmlarla gsterili ve uzun etei arkasndaki nedimelerince toplanm pembe giysisi iinde, dierlerinden farkl olarak toplanp topuz yaplm salar, bileinde bilezikleri, kolyesi ve kpeleriyle alml bir gen olarak resmedilmitir ve yazsndan anlaldna gre iftiray betimlemektedir. fkeyle alm kocaman gzleriyle karsndaki gruba bakan kadn sol elinde yanan bir meale tut-makta, sa eliyle de 2 numarayla tanmlanm ve dierlerinden daha kk, adeta bir olan ocuu olarak betimlenen figrn salarndan aslmaktadr. 2 numarayla tanmlanan ve yazsndan anlaldna gre iftiraya urayan simgeleyen gri giysiler iin-deki figr, geriye dnk pozisyonda, ellerini dua eder biimde yalvarrcasna gkyzne am olarak resmedilmitir. Elinde meale tutan kadn figrnn arkasndaki iki figrden biri 5 numa-rayla tanmlanmtr ve ifadesinden entrikay simgeledii anlalmaktadr. Krmz pelerinli uzun yeil elbisesiyle ndeki figrn eteini toplam ekilde gsterilmitir. Yanndaki mavi elbiseli, kahverengi pelerinli kadn ise sandaki figre bakar biimde resmedilmi olup 6 numarada ifade edilen yazsndan hileyi simgeledii renilmektedir. Figr grubu-nun en solunda, dizleri zerine gelen kahverengi giysisi ve mor peleriniyle bir erkek figr yer alr. 4 numarayla tanmlanan ve yazsndan kskanl simgeledii anlalan figr, iki eliyle yedi bal bir ylan tutar ekilde ve yaln ayakl olarak betimlenmitir. Figr grubun-dan daha geride resmedilen ve 11 numarayla tanmlanan kadn figr, kollarn ap koar biimde sadaki gruba doru hamle yapm ekilde uzun mavi giysisi ve gri bartsyle gsterilmitir. Aadaki yaz kuana ilenmi ifadesine gre figr hakikati simgelemektedir.

Resmin sol st kesinde, bulutlar stnde oturur vaziyette ellerinde asalar, balarnda drt dilimli talar, yanlarnda atribleri tavuskuu ve kartalla, pembe ve yeil giysiler iinde Hellen pantheonundan Hera ve Zeus betimlenmitir. Her iki figr de 3 numara ile tanmlanmtr. Res-min sa alt kesinde Hellence olarak yazlm 1884 ibaresinden resmin, 1884 ylnda Georgios Iordanidis tarafndan yapld renilmektedir. Ayn isim ve tarih, resmi alttan snrlayan ve rakamlarn simgeledii kavramlar aklayan yaz bandnda, 10 numaral kavramn hemen altnda Latince Georgi I. Pitore 1884 eklinde tekrarlanmtr (Fig 4).

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis 385

Resimdeki yazda Ephesoslu olduu ifade edilen ve Hellenistik Dnemin en nl ressamlarndan biri olan Apelles ile ilgili en detayl bilgileri Romal tarihi ve doa bilimcisi Pliniusun Historiae Naturalis adl eserinde bulmak mm-kndr. Pliniusa (Bostock & Riley 1857, 256-263) gre, Koslu olan Apelles, M. 332-329 yllar arasnda dzenle-nen 112. Olimpiyatta dier tm ressam-lardan daha baarl olmu, resim sanatna adalarndan daha fazla katk yapp baz prensipler ortaya koymutur. Tanr vergisi bir yetenee sahip olduu belirtilen Apellesin ada ressam-lardan Protogenesi takdir ettii ve hatta baz noktalarda kendisinden stn grd, izim ve resim zerine hemen her gn egzersizler yapt, bitirdii resimlerini herkesin grebilecei yerde sergileyip, resmin arkasna gizlenerek kamunun resimle ilgili yargsn nemsedii kayde-dilir. Byk skenderin sk sk Apellesin atlyesine urad, Apelles dndaki ressamlarn resmini yapmasn yasaklad ve baz resimlerinde model olarak kulland metresi Pankasteyi ona hediye ettii de Pliniusun notlar arasndadr. Apellesin hibiri gnmze ulaamam olan eserlerinden de bahseden Pliniusa gre, resimlerini bitirdiinde zerlerine ince bir tabaka halinde srd siyah vernik (cila) figrleri olduka canl gstermektedir. Ephesostaki Artemis Tapnana yapt Byk skender resminde olduu gibi baz resimlerini sadece drt renk kullanarak yapt, renklerdeki parlaklk ve tonlamalarla resimlerinde derinlik olduu belirtilen Apellesin Msrn halimi Lagosun olu Ptolemaios I Soter ile arasnn iyi olmad anlatlr. Ancak bu makalede ele alnan resme konu olan iftira olayndan Pliniusun eserinde bahsedilme-mesi olduka ilgintir. E. H. Gombrich (1976, 14-15), Apellesin almalaryla ilgili olarak Pliniusun anlatmlarndan hareketle, onun resimlerinde kulland parlakln (veya cilann) resimde nesneyi ne karacak, resme derinlik kazandracak bir yntem olduunu ileri srer.

15-16. yzyl Rnesans ressamlarnn neredeyse hepsinin betimledii (Cast 1981) ve makalemize konu olan sahnenin detayl anlatm ilk kez Samsatl Lucianusun (125-200) ese-rinde grlr. Lucianus, iftira zerine yazd denemede cehaleti, gereklerin zerini rten, hakikati gizleyen ve insanolunun yaad btn straplarn kayna olarak niteler. ftirann da cehalet kaynakl bir davran olduunu kaydederek, iftira yznden babalarn ocuklarna, kardelerin kardelerine, ocuklarn atalarna, sevenlerin sevdiklerine dman olabileceini, iftiraya inanmak yznden nice dostluklarn paralandn ve yeminlerin bozulduuna dikkat ekerek, bu konunun Apellesin bandan gemi bir olayla resmedilmi olduunu ileri srer. Lucianusa gre, Apellese kral Ptolemaiosa kar Tyrosta Fenike valisi Theodotasn balat-t ayaklanmaya katld iftiras atlmtr. Bu iftiray Apellesin rakiplerinden olan ve onun kraliyet nezdindeki itibarn ve sanatndaki hretini kskanan Antiphilos adnda bir ressam atmtr. Antiphilos, I. Ptolemaiosa, Apellesi Phoinikede Theodotas ile birlikte yemek yerken grdn syleyerek, Tyros ayaklanmasnn ve Pelusiumun dmesinin Apellesin giriimiyle olduunu beyan etmitir. Ptolemaios sylenenlere aratrp, soruturmadan inanm, Apellesi nankrlk, ibirlikilik ve komploculukla sulamtr. Apellesle birlikte sulananlardan birinin Antiphilosun, Apellese iftira attn, hibir ekilde Apellesin kendileriyle birlikte olmadn sylemesiyle Ptolemaios yaptklarndan ok utanp, Apellese 100 talanta (25.86 kglk arlk lsdr. Antikitede, 1 talanton yaklak olarak 60 mnai, 6.000 gm drakhmai ya da 36.000 oboloia eittir) balam ve Antiphilosu ona hizmet etmesi iin kle vermitir (Fowler-Fowler 1949, 1-2).

Fig 4. Mustafapaa (Sinasos), Apellese ftira Atlmas

(Detay). Canseverler Kona.

Yldray ZBEK 386

Lucianus, iftirann sulanan gz ard eden, tek bir taraftan gelip koulsuz inanlan bir sulama olduunu ifade ederek, iftira sulamasnda iftirac, iftiraya urayan ve iftiray duyan olmak zere karakter olduunu belirtir ve bu karakterlerin bana gelmesi muhtemel durum-lar anlatr. Birincisi, mfterinin iyi bir adam olmad kesindir, hibir iyi insan arkadan incitmez. yi insanlarn n ve onlarn merhamete olan inanc arkadalarna bahettikleri fay-daya baldr. kincisi, bu trden bir kii adalete, kanunlara ve merhamete kar ve duyarszdr ve onunla birlikte hareket edenlere beladr. Eitsizlik ve hilekrlk adaletsizliin artlardr ki, herkes bunlar kabul eder diyerek Apellesin resmini yle anlatr:

Sada, neredeyse Midasnkine benzer kocaman kulaklar olan ve elini yaklamakta olan ftiraya doru ileri uzatan bir adam oturur. Bu adamn yaknnda iki kadn durur. Kanaatimce bunlar Cehalet ve Kukudur. Dier tarafta, fazlasyla gzel bir kadn figr olan ancak, hem hrsl hem de tela ierisinde ve ayn ekilde gz dnmlk ve hiddet sergileyen ftira yaklamaktadr. Zira sol elinde yanan bir meale tutmakta, dier eliyle ise, ellerini gkyzne am, Tanrlarn ahitliini uman bir delikanly salarndan srklemektedir. ftiraya solgun ve irkin, ayrca keskin bakl ve uzun sreli hastalklarla harap olmu grnen bir adam elik etmektedir. Bu kiinin Haset olduu dnlebilir. Ayrca ftiray ynlendiren, giydiren ve hazrlayan baka iki kadn ona elik eder. Bana gre ve resmin ilerleyiinin ifa ettii zere bu kadnlardan birisi hanet, dieri ise Hilekarlktr. Arkasndan tamamen yas halinde betimlenmi, siyah giyimli paavralar ierisinde bir kadn takip etmektedir, sanrm ona Pimanlk deniyordu. Bylece alayarak arkasn dnm ve tamamen utanla, yaklaan Gereke ka altndan bakmaktadr. Apelles kendi bana geleni resme ite byle dkt (Fowler & Fowler 1949, 2-3).

David Cast (1981, 10), Apelles ve bandan getii kabul edilen iftira komplosuyla ilgili olarak, Pliniusun anlatmlaryla Lucianusun anlatlar arasnda zamandizimsel adan yaklak 100 yllk bir fark olmasna ramen, 17. yzyla kadar konunun bu ynyle hi tartlmadn belir-terek, 15-18. yzyllar arasnda pek ok ressam tarafn-dan betimlenmi popler bir konu olduunu ileri srer.

Lucianusun iftira zerine denemeleri Konstantinopo-liste, VI. yzyldan itibaren Sryanice yazlm bir nshadan kk deiikliklerle evrilerek okunmutur. Lucianusun eserinden yaplan karm, saray hayatnn tehlikeleri ve srekli entrika ortamnda kalan ahlakl insanlarn hayatlardr (Cast 1981, 20).

Rnesans ile birlikte antik sanata ve dneme duyulan ilginin bir sonucu olarak, Samsatl Lucianusun ftira zerine Diyalog adl eseri nce Latinceye sonra pek ok Avrupa dillerine evrilmitir. Eseri Bat dnyasnda yaymlayan ilk kii talyan bibliyofil Veronal Guarino Guarinidir. 1395-1396 ve 1403-1408 yllar arasnda Konstantinopliste olduu ve 1410-1413 yllar arasnda Floransada Hellence retmenlii yapt bilinen Guarininin, tercmesini 1403-1408 yllar arasnda yazm olabilecei kabul edilmektedir. Altrocchi (1921, 457-459), 15. yzylda Samsatl Lucianusun eserlerinin Guariniden baka yazarlar tarafndan da evrildiini Frsterin yaynndan hareketle ileri srerek bunlarn;

Fig. 5. Bartolommeo della Fonte, The Calumny of Apelles, Berlin,

Staatliche Museen.

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis 387

Giovanni Aurispa (1372-1460), Lapo Birago da Castiglionchio, Francesco Filelfo (1398-1481), Francesco Accolti, Bartolommeo della Fonte (1445-1513), Poggio Bracciolini (1380-1459), Riniccio da Castiglione ve Bordo olduunu kaydeder. Ad geen yazarlar iinde Lucianusun ftira zerine Diyalogunu eviren tek kii Bartolommeo della Fontedir (Altrocchi 1921, 461). Konuyla ilgili en detayl almay yapan David Cast eserine 1408-1819 yllar arasnda yaplm 46 tercmeyi ek olarak koymutur (Cast 1981, 198-231). Lucianusun metnini Bat dnyasyla ilk tantran Veronal Guarino Guarini, almasn hamisi Giovanni Qeuriniye ithaf etmitir. Venedik hkmetinde bir ynetici/memur olan Querininin iftira ve mfteriyi kolayca fark edebilen, yksek ahlakl ve ayn zamanda lim bir kiilik olduu belirtilir (Cast 1981, 21). Floransal lim Bartolommeo della Fonte, Ferrara dk Ercole iin hazrlad 1472 tarihli tercme metninin bana ftira sahnesini betimledii bir minyatr eklemitir. Bu etkileyici minyatr (Fig 5), konunun Bat dnyasnda yaplm ilk resmidir (Cast 1981, 42).

Yukarda ad geen kiilerin metnin Bat dnyasna ulamasnda ne kadar katks olduysa, konunun yzyllar boyu Avrupa resminde tekrar tekrar ele alnp ilenmesinde de Leon Battista Albertinin nc rol olmutur. Floransal mimar, bilim adam, dil bilimci ve hmanist Leon Battista Alberti (1404-1472), Lucianusun ftira zerine Diyalog adl eserinin talyancaya evi-risini yapmakla birlikte, 1435 de yazd Trattato della Pittura (Resim zerine) adl eserinin nc kitabnda ressamlara nasihat verirken Apellesin ftira resminden de bahseder. Alberti, bir ressamn iyi bir eitimden gemi olmasn, fakat her eyden nce ok iyi geometri bilmesi gerektiini, ilaveten air ve hatiplerle dostluk kurmalarn tavsiye eder. Zira Ona gre airler ve hatipler resme konu olabilecek edeb metinlerin yaratcsdrlar. Bu dostluklar sayesinde kendi-lerinden nceki devirlerin menkbeleri (historia) hakknda bilgi sahibi olabileceklerini ifade ederek, muhtemelen Guarino Guarininin Lucianus tercmesinden ald notlarla Apellesin tablosunun tasvirini yapar ve eer bu menkbe (historia) szle anlatldnda bile bu kadar ilgi ekebiliyorsa, usta bir ressamn elinden km tablo olarak tasvir edildiinde insana ne kadar zevk verebileceini tahmin edebiliyor musunuz? diyerek dnem ressamlarnn bu konuya dik-katini ekmitir (Alberti 2004, 88-89).

Leon Battista Albertinin yukardaki notlarndan sonra konunun tablo niteliindeki ilk tas-viri, Sandro Boticelli tarafndan 1494 ylnda yaplmtr (Fig 6). Boticellinin Antonio Segliye verdii bu resmi Medicilerde var olan bir resimden ilhamla yapt da sylenir. Zira Segli ailesi-nin Medicilerle balantlar olduu, Medicilere ait 1492 tarihli bir envanter almasnda Fransz tarznda yaplm bir Musa ve bir Apelles ftiras resmi bulunduu kaydndan hareketle, bahsi geen resmin Boticelli kadar Bartolommeo della Fonteye de kaynak olabilecei ileri srlr (Cast 1981,49-50). Giorgio Vasari (1898, 239-240), Botticellinin resmi Floransal bir soylu olan Fabio Segli iin yaptn ve Fabionun da resmi dostu Antonio Segliye hediye ettiini belirterek, resmin altna da Bu kk resim dnyann hkmdarlarn uyarr | yanl yargla-mann zulmnden kansnlar diye. | Apelles bir benzerini Msr kralna vermiti; o kral | laykt o hediyeye, hediye de krala anlamna gelen satrlar yazdn ekler.

Bartolommeo della Fonteyle birlikte sonraki yllarda konuyu betimlemi ressamlarn ou-nun tablosunda figrler tpk Sinasostaki rnekte olduu gibi etiketlenmiler ve Lucianusun anlatsna sadk olarak ynetici veya yarg, Midasnki gibi abartl byk kulaklarla betim-lenmitir. Botticellinin tablosunda yarg, bir ynetici prens olarak tasvir edilmitir. Tablodaki figrlerin dzenlenii ve Lucianusun metniyle ilikisi 1840larda Giovanni Rosini tarafndan yorumlanmtr. Boticellinin resminin muhtemelen kt ynetimin alegorisi olduu kabul edi-lerek, bu balamda resmin Piero de Medicinin kt ynetimine ynelik bir eletiri mi olduu; yoksa Savonarolann infazna yol aan artlara ynelik bir yorum veya Botticellinin kendisine

Yldray ZBEK 388

kar yaplm sulamalara bir cevap m olduu, sorular ortaya atlmtr (Cast 1981, 31-32).

Lucianusun Apellesle ilgili anlats Dominique Ingresin 1863 ylnda gnlne dt nota baklrsa hala allabilecek zengin bir konudur (Cast 1981, 195) ve 15-18. yzyl arasnda, Bartolommeo della Fonte (1446-1513), Andrea Mantegna (1431-1506), Sandro Botticelli (1445-1510), Girolamo Mocetto (1470-1531), Raphael (1483-1520), Albrech Drer (1471-1528), Francisco Salviati (1510-1563) Peter Bruegel (1525-1569), Giorgio Ghisinn (1520-1582) ve John Vanderlynin (1775-1852) gibi sanatlar tarafndan yal boya tablo, kitap resmi veya izim olarak allmtr. Resimlerin ounda sahnedeki figrlerin simgeledikleri kavramlar balarnn zerine veya ayaklarnn altna yazlmtr. Resimlerin bazlarnda ynetici/kral veya yargcn bulunduu sahne Lucianusun anlatsnn aksine resmin sol tarafnda betimlenmitir. rnein Mantegna, Mocetto ve Ghisinn resimlerinde iki yannda cehalet ve kukuyu simgeleyen kadn figrleriyle ynetici/yargcn resmin sol tarafnda betimlendii gzlenir. Ghisinin resmi dndaki rneklerde kavramlar figrlerin alt veya stlerine yazldr (Fig 7, 8, 9).

Fig 6. Sandro Botticelli, The Calumny of Apelles, Florence, Uffizi

Fig. 7. Andrea Mantegna, The Calumny of Apelles,

British Museum. London, Fig. 8. Girolamo Mocetto, The Calumny of

Apelles, British Museum. London

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis 389

Bartolommeo della Fonte, Botticelli, Raphael, Bruegel, Drer, Salviati ve Vanderlynin re-simlerinde (Fig 10, 11, 12, 13, 14), ynetici/yarg sahnesi resmin sanda betimlenmi, della Fonte, Bruegel, Drer dndaki sanatlarn eserlerinde figrlerin simgeledii kavramlar yazl-mamtr. Drerin resmi dnda tm eserlerde hakikat plak bir kadn figr olarak betim-lenmiken, Drerin iziminde hakikat, elinde gne motifi tutan bir figr olarak resmedilmitir ve iftiraya urayan figrn ellerini ap yneticiye yalvarr ekilde gsterilmesiyle de dierlerin-den farkllk gsterir.

Georgios Iordanidisin resminde, ynetici/yarg sahnesi resmin sana ilenerek Lucia-nusun anlatmna sadk kalnm ancak, ynetici/yargcn iki yannda cehalet ve kukuyu sim-geleyen iki kadn figr olmas gerekirken, pimanl simgeleyen bir kadn figr de bu sah-neye yerletirilmitir. Avrupada yaplm rneklerden farkl olarak hakikat giyinmi bir kadn olarak betimlenmi, iftiraya urayan figrn yalvard tanr bulutlar stnde Zeus ve Hera tasviriyle anlatlmaya allmtr.

Sanat

Bakent dndaki duvar resimlerinin blgesel zellik-ler, kronolojik geliim ve slp birlii gstermedii, rneklerin 18. yzylda balayp 20. yzylda da de-vam eden modernleme abalar iinde yeni zevk ve beenileri benimsemi Mslman veya Hristisyan yerli sanatlarn eserleri olduu kabul edilerek, baz rneklerde bakentten gelmi/getirilmi ustalarn al-m olabilecei ileri srlr (Ark 1999, 432-433). Ancak nci Kuyulunun (1998, 66) zmir ve evresin-deki rnekler zerine yapt aratrma, resimler iinde kronolojik bir geliimin varln ve belirli bir sanat grubunun ortak bir resim dili kullandklarn ortaya koymutur. Anadoludaki duvar resimlerinin ounda sanat imzasnn bulunmamasna karlk Sinasosdaki duvar resimlerinin neredeyse tamamnda sanat imzasyla karlalr. Gnmze ulaabilmi rneklerde Kostis Meletyades, L. Aleksiadis ve Georgios Iordanidisin isimleri okunabilmektedir. Pek ok resimde grlen imza, kasabadan bir kii olan ve kaynaklarn anlattna gre, ocukluunda stanbuldaki havyarc akrabalarndan birinin yannda alrken, gizlice talyaya kaarak Roma ve Venedike gidip orada drt yl kalan ve klarnet almay, resim yapmay renip kasabaya dnm olan Kostis Meletyadese aittir. Resim sanatnn btn trlerinde baarl olduu belirtilen Meletyadesin sadece ikonalarla uramad; bu konunun uzmannn ressam Yorgi olduu ileri srlr (Balta 2007, 146-147). Sacit Pekak (2010, 98), Sinasos, Aziz Basileios Kilisesi ve Meletyades zerine hazrlad yakn tarihli bir almasnda, 2009 ylnda Sinasosa, dedelerinin yaad meknlar grmeye gelen ve Meletyadesin akrabas olduunu belirten Kiryakos Vlasiadisten ald bir mektuptan hareketle, ressamn kasabada resimledii evlerin bir listesini verir. Liste olduka kabarktr ve onun resimlerinden pek ou gnmze ulamtr. Meletyadesten baka, kasabadaki evleri ssleyen duvar resimlerinde iki sanatnn daha imzas grlr. Bunlardan biri, tek resmi gnmze ulam olan L. Aleksiadis (zbek 2005, 36), dieri ise makalemize konu olan resmi yapan Georgios Iordanidistir. Bunlarn dnda ressam Stef. Aleksiadisin, kasabann ihtiyar heyeti yelerinden ve okul yneticilii yapm Sarandis P. Arhelaosu yerel giysiler iinde betimledii belirtilen portre resmi (Balta

Fig 9. Giorgio Ghisi, The Calumny of

Apelles. The Metropolitan Museum of Art. New York

Yldray ZBEK 390

2007, 137) gnmze ulaamamtr. Gerek gnmze ulaabilen rnekler gerekse de kaynakla-rn anlatmlar kasaballarn evlerinin duvarlarna aile bireylerinden birini veya bakalarnn portrelerini yaptrmaktan holandklarn gstermektedir. rnein, 1950lerde doduu toprak-lar gezmeye gelen E. alkolu, kasabadan Vamvakidislerin evine yerleen Trkn evi koru-duunu ve nceden yaplm resmi kazyp yok etmediini ve ans eseri olarak baba Vam-vakopulosun resminin hala evin duvarnda bulunduunu ifade etmektedir (Balta 2007, 171).

Fig. 10. Raphael, The Calumny of Apelles, Paris, Muse National du Louvre, Cabinet des Dessins.

Fig. 11. Pieter Bruegel, The Calumny of Apelles, London, British Museum.

Fig 12. Albrech Drer, The Calumny of Apelles, Vienna, Albertina.

Georgios Iordanidisle ilgili olarak kaynaklardaki bilgi bakmndan Meletyades kadar ansl olmadmz belirtebiliriz. Acaba ikona ressam olarak bahsedilen Yorgi ile Georgios ayn kii midir? imdilik buna cevap vermek mmkn olmamakla birlikte, dnem iinde ok sayda ikona ressamnn olabilecei kabul edilmelidir. Tanzimat ve Islahat Fermanlaryla yaplan d-zenlemeler neticesinde stanbul ve Anadoluda ok sayda yeni kilisenin ina edildii, mevcutla-rn onarld bilinmektedir. Dolaysyla bu dnemde kilise duvarlarn bezeyecek resimleri yapacak ustalar veya ikona ressamlarnn varl normal karlanacak bir durumdur. rnein Kayserili bir ressamn 1887 ylnda blgeden bir yerleim olan Gelverideki Svl

Kilisenin naos kubbesindeki azizleri resimledii bilinmektedir (Pekak 1994, 177-178). Ayrca, sadece stanbulda 19. yzylda isimleri tespit edilmi 28 ikona ressamnn 65 kilisede 2270 ikona resimledii renilmitir (arlak & zer 2002, 62). Ortodoks Hristiyan aznlk iin nemli blgelerden biri olan Kapadokyada da muhtemelen ikona ressamlar vard. Kaynaklar-dan edinilen bilgiye gre ikonalar sadece kiliselerde kullanlan birer bezeme unsuru deil; mem-leketinden uzaa yolculua kan kimi Rumlarn yannda gtrd ve koruyucu tlsmna inanlan dini bir objeydi. rnein Kayserili Rum bir hal tccar olan Ionnis Kougioumtzoglou ii dolaysyla ngiltereye giderken yanna resmi kimlik belgeleriyle birlikte, haydutlardan

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis 391

korunmak iin tabanca ve bak alyordu. Ayrca yannda Tanrnn himayesini salamak iin de tercihen Aziz Georgios tasvirli kk bir ikona bulunduruyordu (Augustinos 1992, 96-97). Sinasosta Tanzimat Fermannn (1839) ilanndan yl sonra Grigori Papalazari Kalfaya ina ettirilen Yukar Kilisede, giri kapsnn sandaki duvara yaplm olan Kyamet Gn tasviri-nin gerek izim gerekse renklendirme asndan ok gzel olduunun belirtilmesi (Balta 2007, 75), yeni kilise inaatlarnn hem yap sanatlarna hem de ressam/nakkalara yeni i alanlarnn aldn anlatan gzel bir rnek olmas bakmndan dikkat ekicidir.

Georgios Iordanidisin Meletyades gibi kasabadan birisi mi veya stanbul ya da baka bir ehirden gelmi gezgin bir sanat m olduu hakknda bilgi yoktur. Ayn ekilde resim zerine bir kursa katlp katlmad veya eitiminin olup olmad sorular da imdilik cevapszdr. Ancak kasabada, rgp ve kylerinde baka almalar olduunu bildiimiz sanatnn maka-leye konu olan resminin altna Hellence adn yazmasndan baka, bir de Latince Georgi I. Pitore eklinde yazmas dikkat ekicidir. S. Roides (1985, 155), kasabada zengin bir ahs ola-rak bilinen Faslahann evindeki duvar resimlerinde bir talyan ressamn alm olduunu belirtirse de, makalemize konu olan sanatnn ad bir talyandan ok Rumu artrmaktadr.

Georgios Iordanidisin bahsettiimiz resmi dnda Sinasos ve rgpteki baz konut ve kiliselerde de almalar olduu bilinmektedir. Sinasosta gnmzde butik otel olarak kullan-lan ve mbadeleden nce Yanni Torosisin damad Yarha Vasil iin yaptrlan konan ikinci katndaki 1887 tarihli resim sanatnn imzasn tamaktadr. Resim bahe ya da orman iinde salncakta sallanan gen bir erkek ve kadn betimlemektedir. Resmin st blmnde de Rumca bahar anlamna gelen EAP yazs dikkati eker (Fig 15). Bu resmin muhtemelen Georgios Iordanidis tarafndan yaplm ve tahrip olmu bir kopyas da Sinasosun 6 km yaknndaki rgpte Mahmut Altan Evinde yer almaktadr. Resim, 19. yzyl Fransz ressamlarndan Pierre Auguste Cotun (1837-1883) 1873 ylnda yapt Springtime adl tablosunun (Rubin 1979, 191-193) (Fig 16) bir kopyasdr. Pierre Auguste Cotun gravr ve duvar hallarnda da kopyalar yaplan bu tablosunun bir rneinin de 1930lu yllarda Cumhurbakanl Kk koleksiyo-nuna (erifolu 2014, 9) dahil edildii bilinmektedir.

zerinde imzas olmamakla birlikte, kasabada Mustafa Sava Evinde yer alan, 1885 ylnda yapld dnlen ve Yaam Merdiveni biiminde adlandrlabilecek olan resmin de (Fig 17) slp ve konu itibariyle Georgios Iordanidis tarafndan yaplm olabilecei kabul edilebilir. Anadolu duvar resimleri iinde rneini grmediimiz bu almann da Ortaadan 20.yzyl bana kadar Avrupa resminde zellikle de kitap resimlerinde rneklerini grmek mmkndr (Burrow 1986). rnein 20. yzyln banda Alman yaync ve matbaac Eduard Gustav Mayn (British Museum, web) Frankfurtta yaynlad bir renkli litografta bir erkein mr anlatlrken Sinasostaki gibi resmin merkezine Cennetten Kovulma sahnesi ilenmitir (Fig 18).

Sinasosdaki Hagios Vasilios Kilisesi kuzey nef tavannda dairesel bir ereve iine be-timlenen Pantakrator sa tasvirinde (Fig 19), erevenin kenarnda sanatnn ad ve 1915 tarihi okunabilmektedir (Pekak 2010, 90). Sanatnn rgpte Hdrellez Kilisesi olarak bilinen ancak iindeki tasvirden hareketle Hagios Georgios Kilisesi olarak ta tanmlanabilecek olan 19.yzyl kilisesindeki (Pekak 2014, 199) Isaias ve Jeremias peygamberlerle havari Petrus fresklerini 1899 ylnda yapt imzasndan anlalmaktadr (Fig 20-21). Ayrca sanatnn bir almasnn da Mustafapaa yaknndaki Cemil Kynde bulunan ve 1838 ylnda ina edildii belirtilen Kutsal Ha Kilisesinde (Pekak 1998, 22-23) bulunduu tespit edilmitir. Kilisenin gney duvar zerinde bulunan ancak ar tahribattan dolay konusunu anlayamadmz bir freskonun 1909 ylnda Georgios Iordanides tarafndan yapld resmin altndaki kitabede kaydedilmitir (Fig 22-23).

Yldray ZBEK 392

Fig. 13. Francesco Salviati, The Calumny of Apelles,

Sothebys New York. Fig 14. John Vanderlyn, The Calumny of Apelles, New

York, The Metropolitan Museum of Art.

Fig 15. Mustafapaa (Sinasos), Temel ztrk Evi,

Bahar resmi. Fig 16. Pierre Auguste Cot, The Springtime, New

York, The Metropolitan Museum of Art.

Fig 17. Mustafapaa (Sinasos), Yaam Merdiveni

Resmi. Mustafa Sava Evi. (Foto:Y.zbek) Fig 18. Eduard Gustav May, The Stairway of Life of

Human.(https://kykolnik.livejournal.com/479369.html-08.03.2015)

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis 393

Fig 19. Mustafapaa (Sinasos),

Pentakrator sa Tasviri. Hagios Vasilios Kilisesi.

Fig 20. rgp, Hdrellez (Hagios Georgios) Kilisesi, Isaias ve Jeremias peygamberler.

Fig 21. rgp, Havari Petrus. Hdrellez (Hagios Georgios) Kilisesi.

(Foto: Y. zbek)

Fig 22. rgp, Fresko. Cemil Ky Kutsal Ha Kilisesi.

Fig 23. rgp, Cemil Ky Kutsal Ha Kilisesi, Ressam Geogios Iordanidisin mzas

Yldray ZBEK 394

Deerlendirme

Osmanl dnemi Anadolu duvar resimlerinde antik dnem harabelerine benzer tasvirler olmakla birlikte, bir antik dnem kaynandan seilmi konunun ele alnd almayla bu gne kadar karlalmamtr. Kapadokya ve evresindeki merkezlerde de rneine rastlamadmz bu resmin, iinde yer ald Sinasos kasabasnn 19. yzyln ikinci yarsnda geirdii sosyo-ekonomik ve kltrel deiim balamnda deerlendirilmesi gerekir.

Gnmzdeki ad Mustafapaa olan Sinasos, Kapadokyadaki nemli merkezlerden rgpn 6 km yaknndadr. Kapadokya, 19. yzylda nfusu iinde kmsenmeyecek sayda gayrimslim aznlk barndran bir blgedir. Gayrimslim aznlk iinde Ermenilerle birlikte blge sakini olan Ortodoks Rumlarn nemli bir blmnn Rumca bilmeyip Trke konutuk-lar, ocuklarna Murat, Demir, Yamur gibi Trk ve Mslman isimlerini koyduklar, kilise ve okul gibi kamu yaplarnda Karamanlca olarak tanmlanan Hellen harfleriyle Trke kitabeler kullandklar ve yine Hellence - Trke kitap ve gazeteler yaynladklar bilinmektedir. Blge iinde zellikle Kayseri, Nide ve Nevehirde, bahsedilen kitabe ve yaynlar grmek mm-kndr. Ancak makaleye konu olan resmin bulunduu Sinasos kasabas, 19. yzyl nfus kayt-larndan renildiine gre sakinlerinin 3/4 Rumca konuan Ortodokslardr (Dawkins 1910, 117). Kasabann Ortodoks Rumlar, Trkiye Cumhuriyeti ile Yunanistan hkmeti arasnda imzalanan 1924 tarihli Nfus Mbadelesi erevesinde Yunanistana gmtr. Rumlardan kalan ve ou 19. yzyln ikinci yarsnda kesme ta malzemeyle iki katl olarak ina edilmi, konsollu kmalar, kemerli aklklarla sokaa alan balkonlar ve duvarlar resimli gsterili konaklar (Saner & Yldrm 2006, 165-179) ve kiliseleri bugn de grebilmek mmkndr.

Kasaba zerine yaplm kimi almalar ve mbadeleyle Yunanistana genlerin anlar ve 19. yzyl sonu 20. yzyl banda ekilmi fotoraflardan hareketle Evangelia Balta tarafndan hazrlanm kitapta (2007, 62) belirtildiine gre, Mslmanlar da dhil olmak zere ounlukla Rumlar, ksa sreli almak zere Nide, Mersin gibi yakn ehirlere, uzun sreli, i kurup ve ticaretle uramak iin stanbula gitmektedirler. yerleri stanbulda Galata semtinde bulunan Sinasoslu Rumlarn havyar ve boya ticaretiyle uratklar ve hatta havyarclar loncasn ele geirdikleri bilinir.

Kasabada 1820 ylnda Rumlar iin bir okul ina edilmi, 1840 ylnda da Serafim Tandrc, Hac Polikarpos, Serafim Rizos, Hac Tahanasis Teperolu, Hristos Fengarinas, Vasilis Mara-olu gibi havyarc ve hayrseverler Erkekler Okulunu yaptrmlardr. Okulda antik Yunancayla birlikte ocuklara Kathaverusa diye tabir edilen ve o dnem aydnlarnn ve kilisenin kulland Yunanca retilmeye allmaktadr. Ayrca rendikleri Trke ve Franszcann stanbuldaki ilerinde ok yararl olduu belirtilerek, Hellenceyi renenlerin neredeyse bir nefeste Home-rostan dizeler okuyabildii ifade edilmektedir. Din dersinde Eski Ahitten paralar okunduu, antik kilise tarihiyle birlikte Pandelis adl retmenin Ksenophonun Hellence yazlm Kyrosun Eitimi isimli kitabn okuttuu kaydedilmektedir (Balta 2007, 101-103). Okulun 10 dershanesi, ayin ve tiyatro iin kullanlabilen byk bir salonu ve 1500 cilt kitab ieren bir ktphanesinin olduu ileri srlerek, 1900 ylnda 250 rencinin lisan, matematik, din, tarih, gzel yaz, resim ve mzik dersleri alarak renim grdkleri belirtilir (Stamatopoulos 1985, 44-46). Kasabada 1872 ylnda kzlar iin de bir okul ina edilmi ve retmen olarak Atina Arsakeio Lisesinden mezun Eleni Haralambus atanmtr. Okula sonradan gelen Atinal ret-menlerin kasabada uzun sreli olarak kalmamalar zerine, kasaba ihtiyar heyeti burs vererek, kendi kzlarndan bazlarn stanbul veya Atinada okutup kasabadaki okullarnda retmen olarak altrmay amalamlardr (Balta 2007, 114). Kasabann merkezinde, Mesohori olarak adlandrlan blgeye 19. yzylda stanbulda havyarclk yapan Sinasoslu Hristo Fengarinasn

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis 395

bir han yaptrd ve gelirini kasabann okullarna balad bilinmektedir. Yine kasaba merke-zinde, altnda yedi dkkan bulunan ve geni bir salon eklinde tasarlanan ve Mslmanlarn ziyaret etmedii belirtilen Gazino kahvesi yer almaktayd (Balta 2007, 57). Hem han hem de Gazino kahvesi gnmze ulaamamtr. Gazino kahvesine zmir, stanbul ve Atinadan kimi gazete ve derginin geldii ileri srlr (Stamatopoulos 1985, 52). Grld zere Sinasoslula-rn 19. yzyln ikinci yarsndan sonra stanbul ve Avrupa ile ticaret ve alma hayatna bal ilikileri sz konusudur.

Apellese ftira konusu 15. yzyldan 19. yzyla kadar pek ok talyan ve Avrupal ressam-larca resmedilmitir. Resmi yapan Georgios Iordanidis kasabal meslekta Meletyades gibi talyaya gidip, orada resmin bir rneini grm olabilecei gibi, 19. yzylda yaanan geli-meler iinde, kasabadaki okulda yer alan antik kaynaklarndan da renip yapm olabilir. 1877-1878 retim ylnda Nevehirdeki Rum mekteplerinde okutulan dersler arasnda ikhnographia (mimar izim) dersinin olmas (Benlisoy & Benlisoy 2000, 31), konu seimlerinde antik litera-tre bavurulmu olabileceini gstermektedir. Ancak kasabadaki okulun ktphanesinde says 1500 cilt olarak bildirilen kitaplarn ne kadarnn antika kayna olduu veya ilerinde Samsatl Lucianusun eserlerinin olup olmad hakknda bilgimiz yoktur.

te yandan konusunu antik kaynaklarndan alan benzer resimlerin kasabadaki dier evlerde bulunmamas, konunun ev sahibi tarafndan belirlenmi olabileceini de gsterir. Ev sahibinin stanbulda havyar ticaretiyle urat bilinmektedir. 19. yzyln ikinci yarsnda stanbula taradan almaya gelmi Rumlarn ounun yapt gibi Sinasoslu ve Nevehirli Rumlarn da memleketlerine okul yaptrmak amacyla Beyolundaki kimi tiyatrolarda temsiller dzenledik-leri, dernekleri araclyla okul inas iin balar topladklar bilinmektedir (Benlisoy & Benlisoy 2000, 24-43). Ev sahibinin resmin konusunu bahsedilen temsiller veya dernek alma-lar esnasnda renmi olmas da muhtemeldir. Mbadeleyle Yunanistana gnderilen kasabal-larla yaplm szl tarih almalarndan derlenmi kitapta, ne evin sahibi olan Faslahann ne de kasaballardan birinin bandan gemi iftira olaylarnn yaandna dair kaytlar vardr. Resmin yapld yllarda sultan olan II. Abdlhamid zamannda gl bir hafiye tekilat ve jurnallerin varl bilinirse de (Beyhan 1999, 65-83) resmi yaptran ev sahibinin bir kovu-turmaya uradna dair bilgi ve belge yoktur. Anlalan Ingresin bahsettii gibi Samsatl Lucianusun anlatt yk hala resmedilecek ilgin bir konu olarak kabul edilmitir.

Pierre Auguste Cotun resminin kopyalanmas da ilgin rneklerdendir. 1873de yaplan resmi Iordanidisin grp grmedii bilinmemekle birlikte, 19. yzyln sonlarnda kimi Fransz ressamlarnn tablolarnn kartpostallar hazrlanarak Bat Anadoludaki ve hatta baz ran ehir-lerindeki hal atlyelerinde duvar hals olarak dokutturulduklar ileri srlr. Hatta Donald Quataert (1993, 143), 20. yzyln balarnda Kayseride dokunmu bir ipek halda kvrla kv-rla akan Seine Nehri ve Eifel Kulesiyle Paris ehrinin betimlenmi olduunu kaydeder. Sina-sosun Kayseriye yaknl ve 19. yzyl sonunda kasabada bir ipek bcei yetitirme nitesi-nin kurulmu olduu (Balta 2007, 57) dikkate alnrsa; Georgios Iordanidisin bu resmi, blgedeki ipek hal reticilerinden birinde var olabilecek kartpostaldan alabilecei akla yakn gelir. Baka bir ihtimal de sanatnn kendinde bu resimlerle ilgili bir tr repertuvar oluturacak ekilde kartpostallardan olumu bir albm olabileceidir. Stefan Weber (2002, 160-170), 20. yzyln balarnda amda kartpostallardan veya fotoraflardan duvar resimleri, zellikle kent tasvirleri yapan talyan sanatlarn varlndan bahseder. Yaam merdiveni olarak tanmlana-bilecek resim de muhtemelen bir kartpostal veya kitap resminden allm olmaldr.

Duvar resimlerinin taraya yaylmasnda idari ve ticari burjuvazinin beeni ve bakente y-knmesi etkili olmutur. Batl bir hayat tarzn benimsemeye balayan, konut mobilyalarn ve

Yldray ZBEK 396

bezemelerini Bat zevklerine gre dzenleyen ve ounluu Mslman olan idarecilerden baz-larnn tereke veya muhallefat kaytlarndan Fransz kitaplar, haritalar, gzlkler, duvar ve kol saatleri, Fransz tepsileri gibi ithal mallara sahip olduklar anlalmaktadr (Gcek 1996, 99-100). Gerek kitap ve kartpostallarn ve gerekse tanabilen tepsilerin iermi olabilecekleri re-simlerin de (Okuolu 2013, 211-227) duvar resimlerine kaynak olabilecei gzden uzak tu-tulmamaldr.

Georgios Iordanidisin Sinasosta imzasnn grld konak ve kiliselerdeki resimler iinde erken ve ge tarihli rnekler arasnda 31 yllk bir zaman sz konusudur. Ressamn bu s-re iinde hep kasabada m olduu, rgp ve Cemil Ky dnda baka hangi ehir ve kasaba-larda konak veya kiliseleri resimledii hakknda maalesef bilgimiz yoktur. smine baklrsa bir Rum olabilecei kabul edilebilir. Ancak Apellese ftira resminin altna Hellence att imza dnda ayrca adnn yanna ressam olduunu belirten talyanca Pitore ibaresini yazmas, Roidesin bahsedilen evde bir talyan sanatnn alt iddiasn destekleyecek bir tavr olarak yorumlanabilir. Daha fazla belge ve bilgiye ihtiya duyulmakla birlikte Iordanidisin yapt bilinen Bahar resmi ile konu ve slup olarak ona ml ettiimiz Yaam Merdiveni adl almalar sanatnn Avrupadaki almalardan kesinlikle haberdar olduunu gstermektedir.

Sonu olarak; Kapadokyann Kayseri, Nevehir, rgp ve Avanos gibi dier merkezlerin-deki rneklerle karlatrldnda bu resimler, Sinasosun 19. yzyln ikinci yarsnda yaad ekonomik zenginlemeyi ve Yunanca retimi temel hedef edinmi okullarla tezahr etmi mil-liyetilikle beslenen entelektel bir hayat ve bakent stanbul kadar Avrupayla girdii kltrel ilikileri yanstan grsel metinler olarak kabul edilebilir.

Mustafapaa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Srad Konular ve Georgios Iordanidis 397

KAYNAKA

Alberti L. B. (2004). On Painting. New York 2004.

Altrocchi R. (1921). The Calumny of Apelles in the Literature of the Quattrocento. Publication of the Modern Language Association of America 36/3 (1921) 454-491.

Ark R. (1988). Batllama Dnemi Anadolu Tasvir Sanat. Ankara 1988.

Ark R. (1999). Osmanl Sanatnda Duvar Resimleri. Osmanl 11 (1999) 423-436.

Arslan H. (2014). Boaziinde 18. Yzyldan Kalma Bir stanbul Evinin Durumu Hakknda Sanat Ta-rihi Balamnda Yeni Deerlendirmeler. METU JFA 31/1 (2014) 97-117.

Atasoy N. (1976). I. Sultan Mahmud Devrinden Bir Abide Ev. Sanat Tarihi Yll VI (1976) 23-43.

Augustinos G. (1992). The Greeks of Asia Minor. Confession, Community and Ethnicity in the Nineteenth Century. London 1992.

Balta E. (Ed.) (2007). Sinasos. Mbadeleden nce Bir Kapadokya Kasabas. stanbul 2007.

Benlisoy F. & Benlisoy S. (2000). 19. Yzylda Karamanllar ve Eitim Nevehir Mektepleri. Toplum-sal Tarih 13/74 (2000) 24-33.

Beyhan M. A. (1999). II. Abdlhamid Dneminde Hafiyye Tekilat ve Jurnaller. lmi Aratrmalar 8 (1999) 65-83.

Bostock J. & Riley H. T. (1857). The Natural History of Pliny (6). London 1857.

British Museum Web, www.britismuseum.org/research/search, Eriim Tarihi: 08.03.2015.

Burrow A. J. (1986). The Ages of Man. Oxford 1986.

Cast D. (1981). The Calumny of Apelles. A Study in the Humanist Tradition. New York 1981.

Dawkins R. M. (1910). Modern Greek in Asia Minor. The Journal of Hellenic Studies 30 (1910) 109-132.

Fowler H. W. & Fowler F. G. (1949). Lucian of Samosata: The Works of Lucian of Samosata. Oxford 1949.

Gombrich E. H. (1976). The Heritage of Apelles. Studies in the Art of the Renaissance III. Oxford 1976.

Gcek F. M. (1996). Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire. Ottoman Westernization and Social Change. Oxford 1996.

Kuyulu . (1998). zmir ve evresindeki Bir Grup Duvar Resminin ncelenmesi. Haz. N. lker. II.Uluslararas zmir Sempozyumu (1998) 57-78. zmir.

Okuolu T. (2013). Late Ottoman Painted Trays: Figuring the Transition to Modernity. Eds. F. Nessi & M. Hatzaki, Rituals of Hospitality Ornamented Trays of the 19th Century in Greece and Turkey (2013) 211-227. Athens.

zbek Y. (2005). Mustafapaa (Sinasos) Evlerinde Duvar Resimleri. Kayseri 2005.

zbek Y. (2011). Kayseri Evlerinde Duvar Resimleri. Eds. Z. Y. Yaman & S. Bac, Tradition, Identity, Synthesis: Cultural Crossing and Art (2011) 209-219. Ankara.

zbek Y. (2014). Kapadokyada Osmanl Dnemi Duvar Resimlerinde Kent Tasvirleri. MJH IV/1 (2014) 215-230.

Pekak S. (2014). rgp Kiliseleri. Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi 31/2 (2014)173-203.

Pekak S. (1994). Gzelyurtta (Gelveri) Bulunan Bizans/Post Bizans Dnemi Kiliseleri 2. Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi 11/1-2 (1994) 177-216.

Pekak S. (1998). Kapadokyada Post Bizans Dnemi Dini Mimarisi 1: Nevehir ve evresi. AST XV/1 (1998) 1-43.

Pekak S. (2010). Kasaba, Kilise, Ressam. Arkeoloji ve Sanat 133 (2010) 77-100.

Quataert D. (1993). Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution. New York 1993.

Renda G. (1977). Batllama Dneminde Trk Resim Sanat. Ankara 1997.

Renda G. (1986). Gremede Korunmas Gereken Bir Ev. AST III (1986) 103-132.

Renda G. (2002). Yenileme Dneminde Kltr ve Sanat. Trkler 15 (2002) 265-283.

Renda G. (2003). Resim ve Heykel. Eds. H. nalck & G. Renda, Osmanl Uygarl 2 (2003) 932-967. Ankara.

Roides S. (1985). The Houses of Sinasos. Sinasos in Cappadocia (1985) 113-160. Athens.

Yldray ZBEK 398

Rubin J. H. (1979). Pierre-Auguste Cots the Storm. Metropolitan Museum Journal 14 (1979) 191-193.

Saner T. & Yldrm Z. . (2006). Sinasos Konutlarnda Kentli zellikler. Sanat Tarihi Defterleri 10 (2006) 165-179.

Stamatopoulos K. (1985). Everyday Life in Sinasos, Cappadocia. Sinasos in Cappadocia (1985) 39-91. Athens.

arlak E. & zer F. (2002). Post-Bizans Dneminde stanbulda kona reten Ressamlar ve slup zellikleri. T Dergisi 1/1 (2002) 59-68.

erifolu . F. (2014). Cumhurbakanl Sanat Koleksiyonu. Ankara 2014.

Tekinalp P. . (2002). Batllama Dnemi Duvar Resmi. Trkler 15 (2002) 440-447.

Tekinalp P. . (2010). Link Between Painting and Photography in Nineteenth Century Turkey. History of Photography 34/3 (2010) 291-299.

Vasari G. (1898). Lives of the Most Eminent Painters, Sculptors and Architects. London 1898.

Weber S. (2002). Images of Imagined Worlds: Self-image and Worldview in the Late Ottoman Wall Painting of Damascus. Eds. J. Hansen, T. Philipp & S. Weber, The Empire in the City. Arab Pro-vincial Capitals in the Late Ottoman Empire (2002) 145-171. Beirut.