8-SINF FIZIKA FANI MASHQLARI MASALALARI YECHIMLARI

ABDUBANANOV AKRAMJON

1

8-SINF FIZIKA FANI

MASHQLARI

MASALALARI

YECHIMLARI


2

I BOB. ELEKTR ZARYAD. ELEKTR MAYDON

1-mashq

1-masala. Litiy atomidagi elektronlar va pratonlar zaryadlari miqdorini aniqlang.

Bu masalani ishlash uchun Mendeleyev jadvalidan foydalanamiz

Litiy atomining yadrosida 3 ta praton orbitasida 3 ta elektron bor ekan.

Berilgan Chizmasi Formulasi Hisoblash

𝑁 = 3

𝑒 = −1,6 ∙ 10−19𝐶

𝑒 = +1,6 ∙ 10−19𝐶

𝑞𝑒 = 𝑒𝑁

𝑞𝑝 = 𝑒𝑁

𝑞𝑒 = −1,6 ∙ 10−19 ∙ 3 =

= −4,8 ∙ 10−19𝐶

𝑞𝑒 = +1,6 ∙ 10−19 ∙ 3 =

= +4,8 ∙ 10−19𝐶

Topish kerak:

𝑞𝑒 =? 𝑞𝑝 =?

Javob:

𝑞𝑒 = −4,8 ∙ 10−19𝐶

𝑞𝑝 = +4,8 ∙ 10−19𝐶

2-masala. Uglerod atomidagi jami elektronlarning massasi qancha?


Uglerod atomining yadrosida 6 ta praton orbitasida 6 ta elektron bor.


3

Uglerad atomi chizmasi

Berilgan Formulasi Hisoblash

𝑁 = 6

𝑚𝑒 = 9,1 ∙ 10−19𝑘𝑔

𝑚 = 𝑚𝑒𝑁

𝑚 = 9,1 ∙ 10−31 ∙ 6 =

= 54,6 ∙ 10−31𝑘𝑔

Topish kerak:

𝑚 =?

Javob:

𝑚 = 54,6 ∙ 10−31𝑘𝑔

3-masala. Kislorod atomidagi jami elektronlar zaryadi va massasini hisoblang.


Uglerod atomining yadrosida 8 ta praton orbitasida 8 ta elektron bor.

Uglerad atomi chizmasi



4

𝑁 = 8

𝑒 = −1,6 ∙ 10−19𝐶

𝑚𝑒 = 9,1 ∙ 10−19𝑘𝑔

𝑞𝑒 = 𝑒𝑁

𝑚 = 𝑚𝑒𝑁

𝑞𝑒 = −1,6 ∙ 10−19 ∙ 8 =

= −12,8 ∙ 10−19𝐶

𝑚 = 9,1 ∙ 10−31 ∙ 8 =

= 72,8 ∙ 10−31𝑘𝑔

Topish kerak:

𝑚 =?

Javob:

𝑞𝑒 = −12,8 ∙ 10−19𝐶

𝑚 = 72,8 ∙ 10−31𝑘𝑔

2-mashq

1-masla. Bir-biridan 5 sm masofada joylashgan sharchalarning biriga −8 ∙ 10−8𝐶,

ikkinchisiga esa 4 ∙ 10−8𝐶 zaryad berilgan. Zaryadlangan sharchalar qanday kuch

bilan tortishadi?


𝑟 = 5 𝑠𝑚

𝑟 = 5 ∙ 10−2𝑚

𝑞1 = −8 ∙ 10−8𝐶

𝑞2 = 4 ∙ 10−8𝐶

𝐹 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟2

Chizmasi

𝐹 = 9 ∙ 109|−8 ∙ 10−8| ∙ |4 ∙ 10−8|

(5 ∙ 10−2)2

=9 ∙ 109 ∙ 32 ∙ 10−16

25 ∙ 10−4=

= 11,52 ∙ 10−3𝑁

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob:

𝐹 = 11,52 𝑚𝑁

2-masala. Biri ikkinchisidan 5 sm uzoqlikda joylashgan bir xil zaryadlangan

sharchalar 3,6 ∙ 10−4𝑁 kuch bilan ta’sirlashmoqda. Ular qanday miqdorda

zaryadlangan?


F F

r


5

𝑟 = 5 𝑠𝑚

𝑟 = 5 ∙ 10−2𝑚

𝑞1 = 𝑞2 = 𝑞

𝐹 = 3,6 ∙ 10−4𝑁

𝐹 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟2

𝐹 = 𝑘 ∙𝑞2

𝑟2

Bundan:

𝑞 = 𝑟 ∙ √𝐹

𝑘

𝑞 = 5 ∙ 10−2 ∙ √3,6 ∙ 10−4

9 ∙ 109=

= 5 ∙ 10−2 ∙ 2 ∙ 10−7 = 10−8𝐶

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob:

𝑞 = 10−8𝐶

3-masala. Zaryadlari 0,36 𝜇𝐶 va 10 𝑛𝐶 bo’lgan sharchalar qanday masofada 9 mN

kuch bilan ta’sirlashadi?


𝑞1 = 0,36 𝜇𝐶

𝑞1 = 0,36 ∙ 10−6𝐶

𝑞2 = 10 𝑛𝐶

𝑞2 = 10 ∙ 10−9𝐶

𝐹 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟2

𝑟2 = 𝑘 ∙𝑞1 ∙ 𝑞2

𝐹

Bundan:

𝑟 = √𝑘 ∙ 𝑞1 ∙ 𝑞2

𝐹

𝑟 = √9 ∙ 109 ∙ 0,36 ∙ 10−6 ∙ 10 ∙ 10−9

9 ∙ 10−3

= 0,6 ∙ 10−1𝑚 = 0,06 𝑚

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob:

𝑟 = 0,06 𝑚 𝑦𝑜𝑘𝑖 𝑟 = 6 𝑠𝑚

4-masala. Elektronlar orasidagi elektr itarishish kuchi ularning bir-biriga

gravitatsion tortishish kuchidan necha marta katta?


𝑞𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝑚𝑒 = 9,1 ∙ 10−31𝑘𝑔

𝐹𝑖 = 𝑘 ∙|𝑞𝑒| ∙ |𝑞𝑒|

𝑟2

𝐹𝑡 = 𝐺 ∙𝑚𝑒 ∙ 𝑚𝑒

𝑟2

𝐹𝑖

𝐹𝑡=

9 ∙ 109 ∙ (1,6 ∙ 10−19)2

6,67 ∙ 10−12 ∙ (9,1 ∙ 10−31)2

F F

r

F F

r

𝐹𝑡 𝐹𝑖 𝐹𝑖 𝐹𝑡

r


6

𝐹𝑖

𝐹𝑡=

𝑘𝑞𝑒2

𝐺𝑚𝑒2 =

9 ∙ 109 ∙ 2,56 ∙ 10−38

6,67 ∙ 10−12 ∙ 82,81 ∙ 10−62=

=23,04 ∙ 10−29

552,3427 ∙ 10−74=

= 4,17 ∙ 1045

Topish kerak:

𝐹𝑖

𝐹𝑡=?

Javob: ≈ 4,2 ∙ 1045 𝑚𝑎𝑟𝑡𝑎 𝑜𝑟𝑡𝑖𝑞

3-mashq

1-masala. Massalari 60 g bo’lgan ikkita bir xil sharcha vakuumda bir-biridan ancha

uzoqda turibdi. Sharlar o’rtasidagi gravitatsiya tortishish kuchini muvozanatga

keltirish uchun har bir sharchaga bir xil ishorali qanday zaryad berish kerak?


𝑚 = 60 𝑔

𝑚 = 60 ∙ 10−3𝑘𝑔

𝜀 = 1

𝐹𝑡 = 𝐹𝑖

𝐹𝑖 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟2

𝐹𝑡 = 𝐺 ∙𝑚 ∙ 𝑚

𝑟2

𝐹𝑡 = 𝐹𝑖

𝑘 ∙𝑞2

𝑟2= 𝐺 ∙

𝑚2

𝑟2

𝑞 = 𝑚√𝐺

𝑘

𝑚 = 60 ∙ 10−3√6,67 ∙ 10−12

9 ∙ 109=

= 6 ∙ 10−2√0,7411 ∙ 10−21 =

= 16,3 ∙ 10−11𝐶

Topish kerak:

𝑞1 = 𝑞2 = 𝑞 =?

Javob: 𝑞 = 0,16 𝑛𝐶

2-masala. Bir xil manfiy zaryadga ega bo’lgan ikki metall sharcha 24 sm masofada

2,5 µN kuch bilan o’zaro ta’sirlashmoqda. Har bir qancha ortiqcha elektronlar

bo’lgan?

𝐹𝑡 𝐹𝑖 𝐹𝑖 𝐹𝑡

r


7


𝑞1 = 𝑞2 = −𝑞

𝑟 = 24 𝑠𝑚

𝑟 = 24 ∙ 10−2𝑚

𝐹 = 2,5 𝜇𝑁

𝐹 = 2,5 ∙ 10−6 𝑁

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝐹 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟2

𝐹 = 𝑘 ∙𝑞2

𝑟2

𝑞 = 𝑟√𝐹

𝑘

𝑁 =𝑞

𝑒

𝑞 = 24 ∙ 10−2√2,5 ∙ 10−6

9 ∙ 109=

= 24 ∙ 10−2 ∙0,5 ∙ 10−7

3=

= 4 ∙ 10−9𝐶

𝑁 =4 ∙ 10−9

1,6 ∙ 10−19= 2,5 ∙ 1010

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob: 𝑁 = 25 ∙ 1019 𝑡𝑎

3-masala. Uchta bir xil o’lchamli metall sharlarning biri +20 𝜇𝐶, ikkinchisi −8 𝜇𝐶,

uchunchisi zaryadsiz. Sharchalar bir-biriga tekkizilib, avvalgi vaziyatiga qaytarildi.

Uchunchi zaryad qanday zaryad oladi?

Berilgan Formulasi va chizmasi

𝑞1 = +20 𝜇𝐶 = +20 ∙ 10−6𝐶

𝑞2 = −8 𝜇𝐶 = −8 ∙ 10−6𝐶

To’qnashishdan avval

𝑞𝑢𝑚 = 𝑞1 + 𝑞2

𝑞𝑢𝑚 = (20 − 8) ∙ 10−6 = 12 ∙ 10−6𝐶

Topish kerak:

𝑞3 =?

To’qnashishdan keyin

Zaryadni saqlanish qonuniga ko’ra zaryad 3 ta

sharga sharlar bir xil bo’lganligi uchun teng

taqsimlanadi va o’zgarmaydi.

𝑞3 =𝑞𝑢𝑚

3=

12 ∙ 10−6𝐶

3= 4 ∙ 10−6𝐶 𝐽𝑎𝑣𝑜𝑏: 𝑞3 = +4 ∙ 10−6𝐶

𝑞1 𝑞2 𝑞3


8

4-masala. Bir xil ishorali 2q va 10q zaryadlar bilan zaryadlangan ikkita bir xil

sharcha bir biridan r masofada o’zaro ta’sirlashib turibdi? Sharchalar bir-biriga

tekkizilib, avvalgi vaziyatiga qaytarildi. Bunda ularning o’zaro ta’sir kuchi qanday

o’zgaradi?

Berilgan Izoh

𝑞1 = 2𝑞

𝑞2 = 10𝑞

Bu masala potensial mavzusi o’tilgandan keyin

berilishi kerak edi.

Topish kerak:

𝐹2

𝐹1=?

Ishlash tartibi: 1) Zaryadlar bir-biriga tekkazilganda har ikkisidagi potensillar

tenglashgunga qadar potensiali yuqori shardan potensiali kam sharga zaryad oqib

o’tadi. Masalamizda ikkinchi shardan birinchi sharga oqib o’tadi.

𝜑1 = 𝑘𝑞1

𝑅 𝜑2 = 𝑘

2

𝑅

To’qnashishdan oldin To’qnashishdan keyin

2) Sharlar potensiallarini tenglaymiz

𝜑1, = 𝜑2

, 𝑘𝑞1

,

𝑅= 𝑘

𝑞2,

𝑅 𝑞1

, = 𝑞2,

Demak, zaryadlar teng taqsimlanar ekan.

3) Zaryadni saqlanish qonunini qo’llaymiz

𝑞1 + 𝑞2 = 𝑞1, + 𝑞2

, = 2𝑞1, = 2𝑞2

,

2𝑞 + 10𝑞 = 2𝑞1, = 2𝑞2

, 𝑞1, = 𝑞2

, = 6𝑞

4) O’zaro ta’sir kuchlarini bo’lamiz

𝑞1 𝑞2 𝜑2 𝜑1

𝑅 𝑅

𝑞1, 𝑞2

, 𝜑1,

𝑅 𝑅

𝜑2,


9

𝐹1 = 𝑘𝑞1𝑞2

𝑟2 𝐹2 = 𝑘

𝑞1, 𝑞2

,

𝑟2

𝐹2

𝐹1=

𝑞1, 𝑞2

,

𝑞1𝑞2=

6𝑞 ∙ 6𝑞

2𝑞 ∙ 10𝑞= 1,8

Javob: 1,8 marta ortar ekan.

5-masala. Ikki nuqtaviy zaryad bir-biridan r masofada turibdi. Zaryadlar orasidagi

masofa 20 sm ga ortirilganda ular orasidagi o’zaro ta’sir kuchi 9 marta kamaygan.

Zarayadlar orasidagi dastlabki masofa qanday bo’lgan?


𝑞1 𝑣𝑎 𝑞2

𝑟2 = 𝑟1 + 20

𝐹2

𝐹1=

1

9

𝐹1 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟12

𝐹2 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟22

𝐹1 = 9𝐹2

𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟12 = 9𝑘 ∙

|𝑞1| ∙ |𝑞2|

(𝑟1 + 20)2

(𝑟1 + 20)2 = 9𝑟12 kvadrat ildiz

chiqaramiz

𝑟1 + 20 = 3𝑟1 → 𝑟1 = 10 𝑠𝑚

Topish kerak:

𝑟1 =?

Javob: 𝑟1 = 10 𝑠𝑚 = 0,1 𝑚

Chizmasi

Dastlabki holat Ortirilgan holat

6-masala. Ikkita bir xil sharcha bir-biridan 10 sm masofada turibdi. Ular bir xil

miqdorda manfiy zaryadga ega bo’lib, 0,23 mN kuch bilan o’zaro ta’sirlashadi. Har

qaysi sharchadagi ortiqcha elektronlar sonini toping.


𝑞1 = −𝑞

𝑞2 = −𝑞

𝐹 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟2

𝐹 = 𝑘 ∙𝑞2

𝑟2

𝑞 = 0,1 ∙ √0,23 ∙ 10−3

9 ∙ 109=

𝑞2 𝑞1

𝑟1

𝐹1 𝐹1

𝑞2 𝑞1

𝑟1

𝐹2 𝐹2

20 𝑠𝑚


10

𝑟 = 10 𝑠𝑚 = 0,1 𝑚

𝐹 = 0,23𝑚𝑁

𝐹 = 0,23 ∙ 10−3𝑁

𝑞 = 𝑟 ∙ √𝐹

𝑘

𝑞 = 𝑒𝑁 → 𝑁 =𝑞

𝑒

= 0,01598 ∙ 10−6𝐶

𝑞 ≈ 0,016 ∙ 10−6𝐶

𝑁 =0,016 ∙ 10−6

1,6 ∙ 10−19= 1011

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob: 𝑁 = 1011 𝑡𝑎

7-masala. Bir-biridan 3 sm masofada turgan har biri 1 nC dan bo’lgan ikki zaryad

qanday kuch bilan ta’sirlashadi?


𝑞1 = 1𝑛𝐶 = 10−9𝐶

𝑞2 = 1𝑛𝐶 = 10−9𝐶

𝑟 = 3 𝑠𝑚 = 0,03 𝑚

𝐹 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟2

𝐹 = 𝑘 ∙𝑞2

𝑟2

Chizmasi

𝐹 = 9 ∙ 10910−9 ∙ 10−9

0,032=

=9 ∙ 10−9

9 ∙ 10−4= 10−5𝑁

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob: 𝐹 = 10−5𝑁 = 10𝜇𝑁

8-masala. Bir-biridan 1 sm uzoqlikda joylashgan ikkala sharchaga bir xil 10-8C dan

zaryad berilgan. Zaryadlar qanday kuch bilan ta’sirlashadi?


𝑞1 = 10−8𝐶

𝑞2 = 10−8𝐶

𝑟 = 1 𝑠𝑚 = 0,01 𝑚

𝐹 = 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝑟2

𝐹 = 𝑘 ∙𝑞2

𝑟2

Chizmasi

𝐹 = 9 ∙ 10910−8 ∙ 10−8

0,012=

=9 ∙ 10−7

1 ∙ 10−4= 9 ∙ 10−3𝑁

Topish kerak: 𝐹 =? Javob: 𝐹 = 9 ∙ 10−3𝑁 = 9 𝑚𝑁

𝑞2 𝑞1 𝑟

𝐹

𝑞2 𝑞1 𝑟

𝐹


11

4-mashq.

1-masala. Zaryadi 4 nC bo’lgan nuqtaviy zaryadning 6 sm masofada hosil qilgan

maydon kuchlanganligini toping.


𝑞 = 4𝑛𝐶 = 4 ∙ 10−9𝐶

𝑟 = 6 𝑠𝑚 = 0,06 𝑚

𝐸 = 𝑘 ∙|𝑞|

𝑟2

Chizmasi

𝐸 = 9 ∙ 1094 ∙ 10−9

0,062=

=36

36 ∙ 10−4= 104

𝑁

𝐶

Topish kerak:

𝐸 =?

Javob: 𝐸 = 104 𝑁

𝐶

2-masala. Elektr maydon kuchlanganligi 3000 N/C bo’lgan nuqtada turgan zaryadi

20 nC bo’lgan sharchaga qanday kuch ta’sir qiladi?


𝑞 = 20𝑛𝐶

𝑞 = 20 ∙ 10−9𝐶

𝐸 = 3000 𝑁/𝐶

𝐸 =𝐹

𝑞

𝐹 = 𝐸𝑞

Chizmasi

𝐹 = 3000 ∙ 20 ∙ 10−9 =

= 6 ∙ 10−5𝑁

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob: 𝐹 = 6 ∙ 10−5𝑁 = 60𝜇𝑁

3-masala. Bir jinsli elektrostatik maydonda 5 ∙ 10−8𝐶 zaryadga 8µN kuch ta’sir

qilmoqda. Zaryad turgan nuqtadagi elektr maydon kuchlanganligini toping.


𝑞 = 5 ∙ 10−8𝐶

𝐹 = 8𝜇𝑁 = 8 ∙ 10−6𝑁

𝐸 =𝐹

𝑞

Chizmasi

𝐸 =8 ∙ 10−6

5 ∙ 10−8=

= 160 𝑁/𝐶

𝑞

𝑟

𝐸

𝑞

𝑟

𝐸

𝐹

𝑞

𝐸

𝐹


12

Topish kerak:

𝐸 =?

Javob: 𝐸 = 160 𝑁/𝐶

4-masala. Zaryadi 3,6 nC bo’lgan nuqtaviy zaryaddan qanday masofada maydon

kuchlanganligi 9000 N/C ga teng bo’ldi?


𝑞 = 3,6𝑛𝐶

𝑞 = 3,6 ∙ 10−9𝐶

𝐸 = 9000 𝑁/𝐶

𝐸 = 𝑘 ∙|𝑞|

𝑟2

𝑟 = √𝑘𝑞

𝐸

Chizmasi

𝑟 = √9 ∙ 109 ∙ 3,6 ∙ 10−9

9000=

= 6 ∙ 10−2 𝑚

Topish kerak:

𝑟 =?

Javob: 𝑟 = 6 ∙ 10−2𝑚 = 6 𝑠𝑚

5-mashq

1-masala. Elektr maydonda turgan 20 nC zaryadga 8 µN kuch ta’sir qilmoqda.

Zaryad turgan joyda maydon kuchlanganligi qancha bo’lgan?


𝑞 = 20𝑛𝐶

𝑞 = 20 ∙ 10−9𝐶

𝐹 = 8𝜇𝑁 = 8 ∙ 10−6𝑁

𝐸 =𝐹

𝑞

𝐸 =8 ∙ 10−6

20 ∙ 10−9= 4 ∙ 102

𝑁

𝐶

Topish kerak: 𝐸 =? Javob: 𝐸 = 4 ∙ 102 𝑁

𝐶

2-masala. Bir xil zaryadlangan ikki nuqtaviy zaryadlar o’zaro 30 µN kuch bilan

ta’sirlashmoqda. Birinchi zaryadning ikkinchi zaryad turgan nuqtada hosil qilgan

𝑞

𝑟

𝐸


13

elektr maydon kuchlanganligi 5000 N/C ga teng. Nuqtaviy zaryadlarning qiymatini

toping.


𝐸 = 5000 𝑁/𝐶

𝐹 = 30𝜇𝑁 = 30 ∙ 10−6𝑁

𝐸 =𝐹

𝑞

𝑞 =𝐹

𝐸

Chizmasi

𝑞 =30 ∙ 10−6

5000= 6 ∙ 10−9𝐶

Topish kerak:

𝑞 =?

Javob: 𝑞 = 6 ∙ 10−9𝐶 = 6𝑛𝐶

3-masala. Maydon kuchlanganligi 1200 N/C bo’lgan nuqtada turgan manfiy

zaryadlangan sharchaga 160 µN kuch ta’sir qilmoqda. Sharchadagi ortiqcha

elektronlar soni qancha?


𝐸 = 1200 𝑁/𝐶

𝐹 = 160𝜇𝑁𝐹 = 160 ∙ 10−6𝑁

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝐸 =𝐹

𝑞

𝑞 =𝐹

𝐸

𝑁 =𝑞

𝑒

𝑞 =160 ∙ 10−6

1200=

16 ∙ 10−7

12𝐶

𝑁 =16 ∙ 10−7

12 ∙ 1,6 ∙ 10−19=

= 8,3 ∙ 1011

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob: 𝑁 = 8 ∙ 1011 𝑡𝑎

4-masala. Zaryadi 7 nC bo’lgan nuqtaviy zaryad kerosin ichida turibdi. U o’zidan

10 sm uzoqlikda qanday kuchlanganligini hosil qiladi? Kerosinning dielektrik

singdiruvchanligi 2,1 ga teng deb oling.


𝑞 = 7𝑛𝐶 = 7 ∙ 10−9𝐶 𝐸 = 𝑘 ∙|𝑞|

𝜀 ∙ 𝑟2 𝐸 =

9 ∙ 109 ∙ 7 ∙ 10−9

2,1 ∙ 0,12=

𝑞 𝐸

𝐹


14

𝑟 = 10 𝑠𝑚 = 0,1 𝑚

𝜀 = 2,1

Chizmasi = 30 ∙ 102𝑁/𝐶

Topish kerak:

𝐸 =?


5-masala. Muhit ichida turgan 30 nC va -36 nC bo’lgan nuqtaviy zaryadlar bir-biri

bilan 18 sm masofada o’zaro ta’sirlashmoqda. Ular orasidagi o’zaro ta’sir kuchi 150

µN ga teng bo’lsa, muhitning dielektrik singdiruvchanligi qancha bo’lgan?


𝑞1 = 30𝑛𝐶 = 30 ∙ 10−9𝐶

𝑞2 = −36𝑛𝐶

𝑞2 = −36 ∙ 10−9𝐶

𝑟 = 18 𝑠𝑚 = 0,18 𝑚

𝐹 = 150𝜇𝑁 = 150 ∙ 10−6𝑁

𝐹 =

= 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝜀 ∙ 𝑟2

𝜀

= 𝑘 ∙|𝑞1| ∙ |𝑞2|

𝐹 ∙ 𝑟2

𝜀 =

=9 ∙ 109 ∙ 30 ∙ 10−9 ∙ 36 ∙ 10−9

150 ∙ 10−6 ∙ 0,182

= 2


Chizmasi

Topish kerak:

𝜀 =?

6-masala. Massasi 80 mg bo’lgan moy tomchisi manfiy zaryadlangan. U

kuchlanganligi 1000 N/C bo’lgan elektr maydonda muallaq turgan bo’lsa, undagi

ortiqcha elektronlarning massasini toping.


𝑚 = 80𝑚𝑔 = 80 ∙ 10−6𝑘𝑔

𝐸 = 1000 𝑁/𝐶

𝑚𝑒 = 9,1 ∙ 10−31𝑘𝑔

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝐹 = 𝑃

𝐸𝑞 = 𝑚𝑔

𝑞 =𝑚𝑔

𝐸

𝑁 =𝑞

𝑒

𝑞 =80 ∙ 10−6 ∙ 10

1000= 8 ∙ 10−7𝐶

𝑁 =8 ∙ 10−7

1,6 ∙ 10−19= 5 ∙ 1012

𝑀 = 9,1 ∙ 10−31 ∙ 5 ∙ 1012 =

= 45,5 ∙ 10−19𝑘𝑔

𝑞

𝑟

𝐸

𝜀

𝑞1

𝑟

𝐹

𝜀

𝑞2 𝐹


15

𝑀 = 𝑚𝑒𝑁 Javob: 𝑀 = 4,55 ∙ 10−18𝑘𝑔

Topish kerak:

𝑀 =?

7-masala. B nuqtada turgan 2 ∙ 10−8𝐶 zaryadli zaryad A nuqtada turgan zaryadga

60 µN kuch bilan ta’sirlashmoqda. A nuqtadagi zaryadning B nuqtada hosil qilgan

maydon kuchlanganligini aniqlang.


𝑞 = 2 ∙ 10−8𝐶

𝐹 = 60𝜇𝑁 = 60 ∙ 10−6𝑁

𝐸 =𝐹

𝑞

𝐸 =60 ∙ 10−6

2 ∙ 10−8= 3 ∙ 103𝑁/𝐶


Chizmasi

Topish kerak:

E=?

II BOB. ELEKTR TOKI

6-mashq

1-masala. Elektr zanjiridagi lampochkadan ma’lum vaqt davomida 25 C zaryad

o’tib, 75 J ish bajarildi. Lampochka qanday elektr kuchlanish asosida yongan?


𝑞 = 25 𝐶

𝐴 = 75 𝐽

𝑈 =𝐴

𝑞

Chizmasi

𝑈 =75

25= 3 𝑉

Topish kerak:

U=?

Javob: 𝑈 = 3 𝑉

𝐹

𝑃

𝐸 𝑐ℎ𝑖𝑧masi

𝑞

𝐵 𝐴

𝐹

𝐸

U


16

2-masala. Uyali aloqa 5 V kuchlanishli tok manbaiga ega. Ma’lum vaqt davomida

undan 10 C zaryad o’tganida qancha ish bajariladi?


𝑞 = 10 𝐶

𝑈 = 5 𝑉

𝑈 =𝐴

𝑞→ 𝐴 = 𝑞𝑈

𝐴 = 10 ∙ 5 = 50 𝐽

Topish kerak:

U=?

Javob: 𝐴 = 50 𝐽

3-masala. Ko’chma magnitafon 9 V kuchlanishli tok manbaiga ega. Ma’lum vaqt

davomida 450 J ish bajarish uchun manba qancha zaryad berishi kerak?


𝑈 = 9 𝐶

𝐴 = 450 𝐽

𝑈 =𝐴

𝑞→ 𝑞 =

𝐴

𝑈

𝑞 =450

9= 50 𝐶

Topish kerak:

q=?

Javob: 𝑞 = 50 𝐶

4-masala. Elektr zanjirdagi lampochkaga parallel ulangan voltmeter 3 V ni

ko’rsatmoqda. Ma’lum vaqt davomida 24 J ish bajarilishi uchun lampochkadan

qancha elektron o’tishi kerak?


𝑈 = 3 𝑉

𝐴 = 24 𝐽

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝑈 =𝐴

𝑞→ 𝑞 =

𝐴

𝑈

𝑁 =𝑞

𝑒=

𝐴

𝑒𝑈

Chizmasi

𝑁 =24

1,6 ∙ 10−19 ∙ 3= 5 ∙ 1019


17

Topish kerak:

N=?

Javob: 𝑁 = 5 ∙ 1019

7-mashaq

1-masala. Elektr zanjiridagi lampochkadan 5 minutda 30 C zaryad o’tgan bo’lsa,

zanjirdagi tok kuchi nimaga teng?


𝑞 = 30 𝐶

𝑡 = 5 𝑚 = 300 𝑠

𝐼 =𝑞

𝑡

𝐼 =30

300= 0,1𝐴

Topish kerak:

I=?

Javob: 𝐼 = 0,1 𝐴

2-masala. Zanjirdagi tok kuchi 0,3 A ga teng bo’lsa, 0,5 minut davomida

o’tkazgichning ko’ndalang kesimidan qancha zaryad o’tadi?


𝐼 = 0,3 𝐴

𝑡 = 0,5 𝑚 = 30 𝑠

𝐼 =𝑞

𝑡→ 𝑞 = 𝐼𝑡

Chizmasi

𝑞 = 0,3 ∙ 30 = 9 𝐶

Topish kerak:

𝑞 =?

Javob: 𝑞 = 9 𝐶

3-masala. Elektr zanjiriga ulangan lampochkadan 0,1 A tok o’tmoqda. Lampochka

spirali orqali 8 minutda qancha zaryad o’tadi? Shu vaqt davomida lampochkadan

o’tgan elektronlar sonini hisoblang.


V


18

𝐼 = 0,1 𝐴

𝑡 = 8 𝑚 = 480 𝑠

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝐼 =𝑞


𝑁 =𝑞

𝑒=

𝐼𝑡

𝑒

Chizmasi

𝑞 = 0,1 ∙ 480 = 48 𝐶

𝑁 =48

1,6 ∙ 10−19= 3 ∙ 1020

Topish kerak:

𝑞 =? 𝑁 =?

Javob: 𝑞 = 48 𝐶, 𝑁 = 3 ∙ 1020

4-masala. Elektr lampochkadan 0,8 A tok o’tmoqda. Uning spirali ko’ndalang

kesimidan 10 minutda o’tgan elektronlarning massasini aniqlang.


𝐼 = 0,8 𝐴

𝑡 = 10 𝑚 = 600 𝑠

𝑚𝑒 = 9,1 ∙ 10−31𝐶

𝐼 =𝑞


𝑁 =𝑞

𝑒=

𝐼𝑡

𝑒

𝑀 = 𝑚𝑒𝑁 =𝑚𝑒𝐼𝑡

𝑒

𝑀 =9,1 ∙ 10−31 ∙ 0,8 ∙ 600

1,6 ∙ 10−19=

= 2730 ∙ 10−12𝑘𝑔

Javob:

Topish kerak:

𝑀 =?

𝑀 = 2730 ∙ 10−12𝑘𝑔 = 2,7𝑛𝑘𝑔

5-masala. Manbaga ulangan iste’molchilardan 20 mA tok o’tib turibdi. Tok manbai

2 soat davomida zaryadni ko’chirishda 720 J ish bajargan bo’lsa, iste’molchi

uchlariga qanday kuchlanish berilgan?


𝐼 = 20 𝑚𝐴 = 20 ∙ 10−3𝐴

𝐴 = 720 𝐽

𝑡 = 2 𝑠𝑜𝑎𝑡 = 7200 𝑠

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝑈 =𝐴

𝐼𝑡

𝑈 =720

20 ∙ 10−3 ∙ 7200= 5 𝑉

Javob:

Topish kerak:

𝑈 =?

𝑈 = 5 𝑉


19

6-masala. Elektr zanjiridagi lampochkadan o’tayotgan tok kuchi 0,3 A ga teng.

Lampochka spiralidan qancha vaqtda 360 C zaryad o’tadi?


𝐼 = 0,3 𝐴

𝑞 = 360 𝐶 𝐼 =

𝑞

𝑡→ 𝑡 =

𝑞

𝐼

𝑡 =360

0,3= 1200 𝑠

Javob:

Topish kerak:

𝑡 =?

𝑡 = 1200 𝑠 = 2 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡

7-masala. Akkumulator 25 minut davomida 4 A tok berib tura oladi. Bunday

akkumulator qancha elektr zaryadi to’play oladi?


𝐼 = 4 𝐴

𝑡 = 25 𝑚 = 1500𝑠 𝐼 =

𝑞


𝑞 = 4 ∙ 1500 = 6000 𝐶

Javob:

Topish kerak:

𝑞 =?

𝑞 = 6000 𝐶

8-masala. Elektr zanjiridagi lampochkadan 0,4 A tok o’tmoqda. Lampochka spirali

orqali 3 minutda uning kesimidan o’tgan zaryad miqdori va o’tgan elektronlar sonini

hisoblang.


𝐼 = 0,4 𝐴

𝑡 = 3 𝑚 = 180𝑠

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19 𝐶

𝐼 =𝑞


𝑁 =𝑞

𝑒=

𝐼𝑡

𝑒

𝑞 = 0,4 ∙ 180 = 72 𝐶

𝑁 =72

1,6 ∙ 10−19= 45 ∙ 1019

Javob:

Topish kerak:

𝑞 =? 𝑁 =?

𝑞 = 72 𝐶, 𝑁 = 45 ∙ 1019 𝑡𝑎


20

9-masala. 12 V kuchlanishli akkumulator avtomobilni yurgizishda generatorga 50

A tok bermoqda. Agar avtomobil dvigateli 2 s o’tgach o’t olsa, akkumulator qanday

ish bajargan?


𝐼 = 50 𝐴

𝑡 = 2 𝑠

𝑈 = 12 𝑉

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝐴 = 50 ∙ 12 ∙ 2 = 1200 𝐽

Javob:

Topish kerak:

𝐴 =?

𝐴 = 1200 𝐽

10-masala. Elektr zanjirdagi lampochkadan ma’lum vaqt davomida 25 C zaryad

o’tib, tok manbai 100 J ish bajardi. Lampochka qanday elektr kuchlanish ostida

yongan?


𝑞 = 25 𝐶

𝐴 = 100 𝐽 𝐴 = 𝑈𝑞 → 𝑈 =

𝐴

𝑞

𝑈 =100

25= 4 𝑉

Javob:

Topish kerak:

𝑈 =?

𝑈 = 4 𝑣

8-mashq

1-masala. Uzunligi 100 m va kondalang kesimining yuzasi 2 mm2 bo’lgan mis

simning qarshiligini toping.


𝑙 = 100 𝑚

𝑆 = 2 𝑚𝑚2 = 2 ∙ 10−6𝑚2

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

Chizmasi

𝑅 = 0,017 ∙ 10−6100

2 ∙ 10−6=

= 0,85 𝑂𝑚


21

𝜌 = 0,017 ∙ 10−6𝑂𝑚 ∙ 𝑚 Javob:

Topish kerak:

𝑅 =?

𝑅 = 0,85 𝑂𝑚

2-masala. Uzunligi 3 m ko’ndalang kesimining yuzasi 0,5 mm2 bo’lgan simning

qarshiligi 2,4 Om ga teng. Sim qanday moddadan tayyorlangan?


𝑙 = 3 𝑚

𝑆 = 0,5 𝑚𝑚2

𝑆 = 0,5 ∙ 10−6𝑚2

𝑅 = 2,4 𝑂𝑚

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝜌 =𝑅𝑆

𝑙

Chizmasi

𝜌 =2,4 ∙ 0,5 ∙ 10−6

3=

= 0,4 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

Javob:

Topish kerak:

𝜌 =?

𝜌 = 0,4 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

Nikelin

3-masala. Bir xil moddadan tayyorlangan ikkita o’tkazgich sim bor. Birinchi

simning uzunligi 5 m, ko’ndalang kesimining yuzasi 0,1 mm2, ikkinchi simning

uzunligi 0,5 m, ko’ndalang kesimining yuzasi 3 mm2. Simlarning qarshiliklarini

taqqoslang.


𝜌1 = 𝜌2

𝑙1 = 5 𝑚

𝑆1 = 0,1 𝑚𝑚2𝑆 = 0,1 ∙ 10−6𝑚2

𝑙2 = 0,5 𝑚

𝑆2 = 3 𝑚𝑚2𝑆 = 3 ∙ 10−6𝑚2

𝑅1 = 𝜌1

𝑙1𝑆1

𝑅2 = 𝜌2

𝑙2𝑆2

𝑅1

𝑅2=

𝑙1 ∙ 𝑆2

𝑙2 ∙ 𝑆1

𝑅1

𝑅2=

5 ∙ 3 ∙ 10−6

0,5 ∙ 0,1 ∙ 10−6= 300

Javob:

S

l

S

l


22

Topish kerak:

𝑅1

𝑅2=?

𝑅1

𝑅2= 300

4-masala. Ko’ndalang kesimining yuzasi 0,5 mm2 bo’lgan 2 Om qarshilikli spiral

tayyorlash uchun qanday uzunlikda nikelin sim kerak bo’ladi?


𝑅 = 2 𝑂𝑚

𝑆 = 0,5 𝑚𝑚2 = 0,5 ∙ 10−6𝑚2

𝜌 = 0,4 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝑙 =𝑅𝑆

𝜌

𝑙 =2 ∙ 0,5 ∙ 10−6

0,4 ∙ 10−6= 2,5 𝑚

Javob:

Topish kerak:

𝑙 =?

𝑙 = 2,5 𝑚

5-masala. 6 m uzunlikdagi nixrom simdan tayyorlangan spiralning qarshiligi 13,2

Om ga teng. Simning ko’ndalang kesim yuzasini toping.


𝑅 = 13,2 𝑂𝑚

𝑙 = 6 𝑚

𝜌 = 1,1 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝑆 =𝜌 ∙ 𝑙

𝑅

𝑆 =6 ∙ 1,1 ∙ 10−6

13,2= 0,5 ∙ 10−6𝑚2

Javob:

Topish kerak:

𝑆 =?

𝑆 = 0,5 ∙ 10−6𝑚2 = 0,5 𝑚𝑚2

6-masala. Agar metall simning uzunligi va ko’ndalang kesim yuzasi 2 marta

orttirilsa uning qarshiligi qanday o’zgaradi?


𝜌 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 𝑅1 = 𝜌1

𝑙1𝑆1

𝑅2

𝑅1=

2𝑙1 ∙ 𝑆1

𝑙1 ∙ 2𝑆1= 1


23

𝑙2 = 2𝑙1

𝑆2 = 2𝑆1

𝑅2 = 𝜌2

𝑙2𝑆2

𝑅2

𝑅1=

𝑙2 ∙ 𝑆1

𝑙1 ∙ 𝑆2

Javob:

Topish kerak:

𝑅2

𝑅1=?

𝑅2

𝑅1= 1 𝑜′𝑧𝑔𝑎𝑟𝑚𝑎𝑦𝑑𝑖

7-masala. Uzunligi 20 m, qarshiligi 16 Om bo’lgan nixrom simning hajmi qancha

bo’ladi?


𝑅 = 16 𝑂𝑚

𝑙 = 20 𝑚

𝜌 = 1,1 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝑆 =𝜌 ∙ 𝑙

𝑅

𝑉 = 𝑆𝑙

𝑆 =20 ∙ 1,1 ∙ 10−6

16= 1,375 ∙ 10−6𝑚2

𝑉 = 1,375 ∙ 10−6 ∙ 20 = 27,5 ∙ 10−6𝑚3

Javob:

Topish kerak:

𝑉 =?

𝑉 = 27,5 ∙ 10−6𝑚3 = 27,5 𝑚𝑚3

9-mashq

1-masala. Elektr zanjirga ulangan rezistorning qarshiligi 100 Om rezistor uchlari

orasidagi kuchlanish 10 V bo’lsa, undan qanday tok o’tadi?


𝑅 = 100 𝑂𝑚

𝑈 = 10 𝑉 𝐼 =

𝑈

𝑅

𝐼 =10

100= 0,1 𝐴

Javob:


24

Topish kerak:

𝐼 =?

𝐼 = 0,1 𝐴

2-masala. Qarshiligi 110 Om bo’lgan o’tkazgich orqali 2 A tok o’tkazish uchun

o’tkazgich uchlariga qanday kuchlanish qo’yish kerak?


𝑅 = 110 𝑂𝑚

𝐼 = 2 𝐴 𝐼 =

𝑈

𝑅→ 𝑈 = 𝐼𝑅

𝑈 = 2 ∙ 110 = 220 𝑉

Javob:

Topish kerak:

𝑈 =?

𝑈 = 220 𝑉

3-masala. Elektr zanjiridagi iste’molchiga 2 V kuchlanish berilganda, undagi tok

kuchi 0,1 A ga teng bo’ldi. Shu iste’molchida tok kuchi 0,3 A ga yetishi uchun unga

qanday kuchlanish berish kerak?


𝑈1 = 2 𝑉

𝐼1 = 0,1 𝐴

𝐼2 = 0,3 𝐴

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑅 =𝑈1

𝐼1

𝑅 =𝑈2

𝐼2

𝑅 =2

0,1= 20 𝑂𝑚

20 =𝑈2

0,3→ 𝑈2 = 6 𝑉

Javob:

Topish kerak:

𝑈2 =?

𝑈2 = 6 𝑉

4-masala. Uzunligi 12 m va ko’ndalang kesim yuzi 0,6 mm2 bo’lgan nixrom

o’tkazgich uchlariga 4,4 V kuchlanish berilganda undan qanday tok o’tadi?


𝑅

𝑈

𝐼


25

𝑙 = 12 𝑚

𝑈 = 4,4 𝑉

𝜌 = 1,1 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑆 = 0,6 𝑚𝑚2 = 0,6 ∙ 10−6𝑚2

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝐼 =𝑈𝑆

𝜌𝑙

𝐼 =4,4 ∙ 0,6 ∙ 10−6

1,1 ∙ 10−6 ∙ 12= 0,2 𝐴

Javob:

Topish kerak: I=? 𝐼 = 0,2 𝐴

5-masala. Qarshiligi 16 Om bo’lgan reostat yasash uchun ko’ndalang kesim yuzasi

0,25 mm2 bo’lgan nikelin simdan necha metr kerak bo’ladi?


𝜌 = 0,4 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑆 = 0,25 𝑚𝑚2 = 0,25 ∙ 10−6𝑚2

𝑅 = 16 𝑂𝑚

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝑙 =𝑅𝑆

𝜌

𝑙 =16 ∙ 0,25 ∙ 10−6

0,4 ∙ 10−6= 10 𝑚

Javob:

Topish kerak: l=? 𝑙 = 10 𝑚

6-masala. O’zgarmas kuchlanish manbaiga ulangan o’tkazgichdan 30 mA tok

o’tmoqda. Agar o’tkazgichning chorak qismi kesib olinsa, bu o’tkazgichdan qanday

tok o’tadi?


𝑙1 = 𝑙

𝑙2 =3𝑙

4

𝐼1 = 30𝑚𝐴 = 30 ∙ 10−3𝐴

𝑈 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡

𝑅1 = 𝜌𝑙1𝑆

𝑅2 = 𝜌𝑙2𝑆

𝑈 = 𝐼1 ∙ 𝑅1

𝑈 = 𝐼2 ∙ 𝑅2

𝑈 = 𝑈 → 𝐼1 ∙ 𝑅1 = 𝐼2 ∙ 𝑅2

𝐼1 ∙ 𝜌𝑙1𝑆

= 𝐼2 ∙ 𝜌𝑙2𝑆

𝐼1 ∙ 𝑙1 = 𝐼2 ∙ 𝑙2

30 ∙ 10−3 ∙ 𝑙 = 𝐼2 ∙3𝑙

4

𝐼2 = 40 ∙ 10−3𝐴

Javob:

Topish kerak: 𝐼2 =? 𝐼2 = 40 ∙ 10−3𝐴 = 40 𝑚𝐴


26

10-mashq

1-masala. O’tkazgich uchlariga 6 V kuchlanish berilganda undan 5 s da 20 C zaryad

o’tdi. O’tkazgich qarshiligi qanday?


𝑈 = 6 𝑉

𝑡 = 5 𝑠

𝑞 = 20 𝐶

𝐼 =𝑞

𝑡

𝑅 =𝑈

𝐼

𝑅 =𝑈𝑡

𝑞

𝑅 =6 ∙ 5

20= 3 𝑂𝑚

Javob:

Topish kerak: R=? 𝑅 = 3 𝑂𝑚

2-masala. Uzunligi 12 m va ko’ndalang kesim yuzi 0,6 mm2 bo’lgan nixrom

o’tkazgich uchlariga 4,4 V kuchlanish berilganda undan qanday tok o’tadi?


𝑙 = 12 𝑚

𝑈 = 4,4 𝑉

𝜌 = 1,1 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑆 = 0,6 𝑚𝑚2 = 0,6 ∙ 10−6𝑚2

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝐼 =𝑈𝑆

𝜌𝑙

𝐼 =4,4 ∙ 0,6 ∙ 10−6

1,1 ∙ 10−6 ∙ 12= 0,2 𝐴

Javob:

Topish kerak: I=? 𝐼 = 0,2 𝐴

3-masala. Qarshiligi 10 Om bo’lgan o’tkazgich uchlariga 2,5 V kuchlanish berilgan.

O’tkazgich ko’ndalang kesim yuzidan 8 s da qancha elektron o’tadi?


𝑅 = 10 𝑂𝑚

𝑈 = 2,5 𝑉

𝑡 = 8 𝑠

𝐼 =𝑈

𝑅

𝐼 =𝑞

𝑡=

𝑒𝑁

𝑡

𝑁 =2,5 ∙ 8

1,6 ∙ 10−19 ∙ 10= 1,25 ∙ 1019


27

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶 𝑈

𝑅=

𝑒𝑁

𝑡

𝑁 =𝑈𝑡

𝑒𝑅

Javob:

Topish kerak: 𝑁 =? 𝑁 = 1,25 ∙ 1019 𝑡𝑎

4-masala. Ko’ndalang kesim yuzi 0,1 mm2 bo’lgan nixromdan elektr plitkasining

qizdirgichi yasalgan. Unng uchariga 220 V kuchlanish berilganda undan 4 A tok

o’tdi. Qizdirgich uchun qanday uzulikdagi sim oligan?


𝐼 = 4 𝐴

𝑈 = 220 𝑉

𝑡 = 8 𝑠

𝜌 = 1,1 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑆 = 0,1 𝑚𝑚2 = 0,1 ∙ 10−6𝑚2

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑅 =𝜌𝑙

𝑆

𝐼 =𝑈𝑆

𝜌𝑙

𝑙 =𝑈𝑆

𝐼𝜌

𝑙 =220 ∙ 0,1 ∙ 10−6

4 ∙ 1,1 ∙ 10−6= 5 𝑚

Javob:

Topish kerak: 𝑙 =? 𝑙 = 5 𝑚

5-masala. Uzunligi 20 m, ko’ndalang kesim yuzi 0,8 mm2 bo’lgan nixrom

o’tkazgichning ko’ndalang kesimidan 3 s ichida 18 C zaryad o’tgan bo’lsa, uning

uchlariga qanday kuchlanish qo’yilgan?


𝑙 = 20 𝑚

𝑡 = 3 𝑠

𝑞 = 18 𝐶

𝑆 = 0,8 𝑚𝑚2 = 0,8 ∙ 10−6𝑚2

𝜌 = 1,1 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑅 =𝜌𝑙

𝑆

𝐼 =𝑈𝑆

𝜌𝑙=

𝑞

𝑡

𝑈 =𝑞𝜌𝑙

𝑡𝑆

𝑈 =20 ∙ 18 ∙ 1,1 ∙ 10−6

3 ∙ 0,8 ∙ 10−6=

= 220 𝑉

Javob:


28

Topish kerak: 𝑈 =? 𝑈 = 220 𝑉

6-masala. Uzunligi 100 m, ko’ndalang kesim yuzi 0,5 mm2 bo’lgan alyuminiy

simning uchlaridagi kuchlanish 14 V berilganda, shu simdan o’tayotgan tok kuchi

qanday bo’ladi?


𝑙 = 100 𝑚

𝑈 = 14 𝑉

𝑆 = 0,5 𝑚𝑚2 = 0,5 ∙ 10−6𝑚2

𝜌 = 0,028 ∙ 10−6 𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑅 =𝜌𝑙

𝑆

𝐼 =𝑈𝑆

𝜌𝑙

𝐼 =14 ∙ 0,5 ∙ 10−6

100 ∙ 0,028 ∙ 10−6= 2,5𝐴

= 220 𝑉

Javob:

Topish kerak: 𝐼 =? 𝐼 = 2,5 𝐴

7-masala. Maxsus dastgohda simni cho’zib, u ikki marta uzun va ingichka qilingan.

Buning natijasida simning qarshiligini qanday o’zgargan?


𝑙1 = 𝑙

𝑙2 = 2𝑙

𝜌 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡

𝑅1 = 𝜌𝑙1𝑆1

𝑅2 = 𝜌𝑙2𝑆2

𝑅2

𝑅1=

𝑙2𝑆1

𝑙1𝑆2

𝑠𝑖𝑚 𝑐ℎ𝑜′𝑧𝑖𝑙𝑔𝑎𝑛𝑑𝑎 𝑠𝑖𝑚 ℎ𝑎𝑗𝑚𝑖 𝑜′𝑧𝑔𝑎𝑟𝑚𝑎𝑦𝑑𝑖.

𝑉1 = 𝑉2 𝑙1𝑆1 = 𝑙2𝑆2

𝑙𝑆1 = 2𝑙𝑆2 → 𝑆1 = 2𝑆2

𝑅2

𝑅1=

2𝑙 ∙ 2𝑆2

𝑙𝑆2= 4

Javob:

Topish kerak:

𝐼2 =?

𝑅2

𝑅1= 4 4 𝑚𝑎𝑟𝑡𝑎 𝑜𝑟𝑡𝑎𝑑𝑖.

11-mashq

1-masala. Ketma-ket ulangn ikkita o’tkazgichdan 0,4 A tok o’tmoqda.

O’tkazgichlarning qarshiligi 5 Om va 10 Om bo’lsa, har bir o’tkazgich uchlaridagi

kuchlanishni, zanjirning to’liq qarshiligini va to’liq kuchlanishini toping.


29


𝐼 = 0,4 𝐴

𝑅1 = 5 𝑂𝑚

𝑅2 = 10 𝑂𝑚

𝐼 = 𝐼1 = 𝐼2 = 0,4 𝐴

𝑈1 = 𝐼1 ∙ 𝑅1, 𝑈2 = 𝐼2 ∙ 𝑅2

𝑈 = 𝑈1 + 𝑈2, 𝑅 = 𝑅1 + 𝑅2

Chizmasi:

𝑈1 = 0,4 ∙ 5 = 2 𝑉

𝑈2 = 0,4 ∙ 10 = 4 𝑉

𝑈 = 2 + 4 = 6 𝑉

𝑅 = 5 + 10 = 15 𝑂𝑚

Topish kerak:

𝑈1 =?, 𝑈2 =?

𝑈 =? , 𝑅 =?

Javob: 𝑈1 = 2 𝑉, 𝑈2 = 4 𝑉

𝑈 = 6 𝑉, 𝑅 = 15 𝑂𝑚

2-masala. Qarshiligi 4 Om, 10 Om va 16 Om bo’lgan o’tkazgichlar ketma-ket

ulangan. Zanjir uchlariga 6 V kuchlanish berilganda, har bir o’tkazgichdan

o’tayotgan tok kuchi va har bir o’tkazgich uchlaridagi kuchlanish qanday bo’ladi?


𝑈 = 6 𝑉

𝑅1 = 4 𝑂𝑚

𝑅2 = 10 𝑂𝑚

𝑅3 = 16 𝑂𝑚

𝐼 = 𝐼1 = 𝐼2 = 𝐼3

𝐼 =𝑈

𝑅=

𝑈

𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3

𝑈1 = 𝐼1 ∙ 𝑅1, 𝑈2 = 𝐼2 ∙ 𝑅2

𝑈3 = 𝐼3 ∙ 𝑅3

Chizmasi:

𝐼 =6

4 + 10 + 16= 0,2𝐴

𝑈1 = 0,2 ∙ 4 = 0,8 𝑉

𝑈2 = 0,2 ∙ 10 = 2 𝑉

𝑈3 = 0,2 ∙ 16 = 3,2 𝑉

Javob:

Topish kerak:

𝐼1 =? , 𝐼2 =? , 𝐼3 =?

𝑈1 =? , 𝑈2 =? , 𝑈3 =?

𝐼1 = 𝐼2 = 𝐼3 = 0,2 𝐴

𝑈1 = 0,8𝑉, 𝑈2 = 2𝑉

𝑈3 = 3,2𝑉

𝑅1 𝑅2

𝑈1

𝐼1

𝑈2

𝐼2

𝑈

𝑅1 𝑅2

𝑈1

𝐼1

𝑈2

𝐼2

𝑈

𝑅2

𝑈3

𝐼3


30

3-masala. Ikkita elektr lampochka 220 V kuchlanishli tarmoqqa ketma-ket ulangan

bo’lib, ulardan 0,5 A tok o’tmoqda. Agar birinchi lampochkaning qarshiligi

ikkinchisinikidan 3 marta katta bo’lsa, har bir lampochkadagi kuchlanishni toping.


𝑈 = 220 𝑉

𝐼 = 0,5 𝐴

𝑅1 = 3𝑅2

𝐼 = 𝐼1 = 𝐼2

𝐼 =𝑈

𝑅=

𝑈

𝑅1 + 𝑅2=

𝑈

4𝑅2

𝑈 = 4𝑅2𝐼 → 𝑅2 =𝑈

4𝐼

𝑈1 = 𝐼1 ∙ 𝑅1

𝑈2 = 𝐼2 ∙ 𝑅2

𝑅2 =220

4 ∙ 0,5= 110 𝑂𝑚

𝑅1 = 3𝑅2 = 330 𝑂𝑚

𝑈1 = 0,5 ∙ 110 = 55 𝑉

𝑈2 = 0,5 ∙ 330 = 165 𝑉

Topish kerak:

𝑈1 =? , 𝑈2 =?

Javob:

𝑈1 = 55 𝑉, 𝑈2 = 165 𝑉

4-masala. Sxemada berilgan A va B nuqtalar orasidagi kuchlanish qanday bo’lgan?

Bunda: 𝑅1 = 5 𝑂𝑚, 𝑅2 = 10 𝑂𝑚, 𝑅3 = 15 𝑂𝑚, 𝑈2 = 15 𝑉


𝑅1 = 5 𝑂𝑚

𝑅2 = 10 𝑂𝑚

𝑅3 = 15 𝑂𝑚

𝑈2 = 15 𝑉

𝐼 = 𝐼1 = 𝐼2 = 𝐼3

𝐼2 =𝑈2

𝑅2

𝑅 = 𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3

𝑈 = 𝑅 ∙ 𝐼 = 𝑅 ∙ 𝐼2

𝐼2 =15

10= 1,5 𝐴

𝑅 = 10 + 15 + 5 = 30 𝑂𝑚

𝑈 = 1,5 ∙ 30 = 45 𝑉

𝑅1 𝑅2 𝑅3

𝑈1 𝑈2 𝑈3

𝐼1 𝐼2 𝐼3

𝑉

𝐴 𝐵


31

Topish kerak:

𝑈 =?

Javob:

𝑈 = 45 𝑉

12-mashq

1-masala. Qarshiliklari 3 Om va 6 Om bo’lgan ikkita iste’molchi parallel ulangan.

Iste’molchilar ulaangan zanjir qismining to’liq qarshiligini toping.


𝑅1 = 3 𝑂𝑚

𝑅2 = 6 𝑂𝑚

1

𝑅=

1

𝑅1+

1

𝑅2

𝑅 =𝑅1 ∙ 𝑅2

𝑅1 + 𝑅2

𝑅 =3 ∙ 6

3 + 6= 2 𝑂𝑚

Topish kerak:

𝑅 =?

Javob:

𝑅 = 2 𝑂𝑚

2-masala. Qarshiliklari 10 Om, 15 Om va 30 Om bo’lgan uchta iste’molchi parallel

ulangan. Iste’molchilar ulangan zanjir qismining qarshiligini toping.


𝑅1 = 10 𝑂𝑚

𝑅2 = 15 𝑂𝑚

𝑅2 = 30 𝑂𝑚

1

𝑅=

1

𝑅1+

1

𝑅2+

1

𝑅3

1

𝑅=

1

10+

1

15+

1

30=

=1 ∙ 3

10 ∙ 3+

1 ∙ 2

15 ∙ 2+

1

30=

6

30

𝑅 =30

6= 5 𝑂𝑚

Topish kerak:

𝑅 =?

Javob:

𝑅 = 2 𝑂𝑚

𝑈2 𝐼2

𝑈

𝑅1

𝑅2

𝐼1 𝑈1


32

3-masala. Uyungizdagi qandilda o’zaro parallel ulangan 5 ta bir xil lampochka

yonib turibdi. Qandil ulangan simda 4 A tok o’tayotgan bo’lsa, har bir

lampochkadan o’tayotgan tok kuchini toping.


𝑅1 = 𝑅2 = 𝑅3 = 𝑅4 = 𝑅5

𝐼 = 4 𝐴

𝐼𝑠𝑡𝑒𝑚𝑜𝑙𝑐ℎ𝑖𝑙𝑎𝑟 𝑝𝑎𝑟𝑎𝑙𝑙𝑒𝑙

𝑢𝑙𝑎𝑛𝑔𝑎𝑛𝑑𝑎 ℎ𝑎𝑟

𝑏𝑖𝑟 𝑖𝑠𝑡𝑒′𝑚𝑜𝑙𝑐ℎ𝑖𝑑𝑎𝑔𝑖

𝑘𝑢𝑐ℎ𝑎𝑛𝑖𝑠ℎ𝑙𝑎𝑟 𝑡𝑒𝑛𝑔

𝑏𝑜′𝑙𝑎𝑑𝑖.

𝑄𝑎𝑟𝑠ℎ𝑖𝑙𝑖𝑘𝑙𝑎𝑟 𝑡𝑒𝑛𝑔

𝑏𝑜′𝑙𝑔𝑎𝑛𝑖 𝑢𝑐ℎ𝑢𝑛 𝑡𝑜𝑘

𝑘𝑢𝑐ℎ𝑖 𝑡𝑒𝑛𝑔 5 𝑔𝑎

𝑏𝑜′𝑙𝑖𝑛𝑎𝑑𝑖.

𝐼1 = 𝐼2 = 𝐼3 = 𝐼4 = 𝐼5 =

=𝐼

5=

4

5= 0,8 𝐴

Topish kerak:

𝐼1 = 𝐼2 = 𝐼3 = 𝐼4 = 𝐼5 =?

Javob:

0,8 𝐴

4-masala. Qarshiligi 40 Om va 60 Om bo’lgan ikkita lampochka o’zaro parallel

ulangan. Zanjirning shu qismidagi to’liq qrshiligi qancha bo’ladi? Agar

lampochkalar uchlaridagi kuchlanish 36 V bo’lsa, zanjirdagi to’liq tok kuchini

toping.


𝑅1 = 40 𝑂𝑚

𝑅2 = 60 𝑂𝑚

𝑈 = 36 𝑉

𝑅 =𝑅1 ∙ 𝑅2

𝑅1 + 𝑅2

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑅 =40 ∙ 60

40 + 60= 24 𝑂𝑚

𝐼 =36

24= 1,5 𝐴

Topish kerak: Javob:


33

𝑅 =? 𝐼 =? 𝑅 = 24 𝑂𝑚, 𝐼 = 1,5 𝐴

5-masala. Sxemadagi qarshiligi 𝑅1 = 30 𝑂𝑚 bo’lgan o’tkazgchdan 𝐼1 = 0,6 𝐴 tok

o’tmoqda, qarshiligi 𝑅2 = 10 𝑂𝑚 bo’lgan o’tkazgichdan qanday to’k o’tadi?


𝑅1 = 30 𝑂𝑚

𝐼1 = 0,6 𝐴

𝑅2 = 10 𝑂𝑚

𝑈1 = 𝑈2

𝐼1 ∙ 𝑅1 = 𝐼2 ∙ 𝑅2

𝐼2 =𝐼1 ∙ 𝑅1

𝑅2

𝐼2 =0,6 ∙ 30

10= 1,8 𝐴

Topish kerak:

𝐼2 =?

Javob:

𝐼2 = 1,8 𝐴

6-masala. Rasmda keltirilgan elektr o’lchov asboblaridan qaysi biri ampermet va

qaysi biri voltmeter. Javobingizni asoslang.

13-mashq.

𝑈2 𝐼2

𝑈

𝑅1

𝑅2

𝐼1 𝑈1

𝑈2 𝐼2

𝑈

𝑅1

𝑅2

𝐼1 𝑈1

1 2 3

1 voltmetr chunki u iste’molchiga parallel ulangan.

2 ampermetr chunki u iste’molchiga ketma-ket

ulangan.

3 voltmetr chunki u iste’molchiga parallel ulangan.


34

1-masala. Rasmda tasvirlangan elektr zanjirining A va B nuqtalar orasidagi to’la

qarshiligini hisoblang. Har bir rezistorning elektr qarshiligi 4 Om ga teng.

2-masala. Qarshiliklari 20 Om va 80 Om bo’lgan ikkita o’tkazgich o’zaro parallel

ulangan bo’lib, ularning uchlaridagi kuchlanish 48 V ga teng. Ularga ketma-ket

ulangan uchunchi 5 Om qarshilikdagi tok kuchi va kuchlanishni toping.


𝑅1 = 20 𝑂𝑚

𝑅2 = 80 𝑂𝑚

𝑅3 = 5 𝑂𝑚

𝑈1 = 𝑈2 = 48 𝑉

𝑈1 = 𝑈2

𝐼1 =𝑈1

𝑅1, 𝐼2 =

𝑈2

𝑅2

𝐼3 = 𝐼1 + 𝐼2

𝑈3 = 𝐼3 ∙ 𝑅3

𝐼1 =48

20= 2,4 𝐴

𝐼2 =48

80= 0,6 𝐴

𝐼3 = 2,4 + 0,6 = 3 𝐴

𝑈3 = 3 ∙ 5 = 15 𝑉


A B R R R

R

1-ish. Ketma-ket qo’shamiz

𝑅1 = 𝑅 + 𝑅 + 𝑅 = 3𝑅

Hosil bo’ldi

A B

3R

R

2-ish. Parallel qo’shamiz

𝑅𝑢𝑚 =3𝑅 ∙ 𝑅

3𝑅 + 𝑅=

3

4𝑅 =

3 ∙ 4

4= 3 𝑂𝑚

Sodda zanjir sxemasini tuzamiz

𝑅1

𝑅2

𝑅3

𝐼1

𝐼2

𝐼3 𝑈1

𝑈2

𝑈3


35

𝐼3 =?, 𝑈3 =?

𝐼3 = 3 𝐴, 𝑈3 = 15 𝑉

3-maala. Sxemada berilgan rezistorning elaktr qarshiligi 𝑅1 = 4 𝑂𝑚, 𝑅2 = 10 𝑂𝑚

va 𝑅3 = 15 𝑂𝑚 ga teng. Agar zanjir uchlariga 12 V kuchlanish berilsa, ampermetr

qanday qiymatni ko’rsatadi?


𝑅1 = 4 𝑂𝑚

𝑅2 = 10 𝑂𝑚

𝑅3 = 15 𝑂𝑚

𝑈 = 12 𝑉

𝑈2 = 𝑈3

𝑈 = 𝑈1 + 𝑈2 = 𝑈1 + 𝑈3

𝑅3 𝑣𝑎 𝑅2 𝑝𝑎𝑟𝑎𝑙𝑙𝑒𝑙

𝑅 =𝑅2𝑅3

𝑅2 + 𝑅3

𝑁𝑎𝑡𝑖𝑗𝑎 𝑅, 𝑅1 𝑔𝑎 𝑘𝑒𝑡𝑚𝑎 − 𝑘𝑒𝑡

𝑅𝑢𝑚 = 𝑅1 + 𝑅

𝐼𝐴 = 𝐼1 =𝑈

𝑅𝑢𝑚

𝑅 =10 ∙ 15

10 + 15= 6 𝑂𝑚

𝑅𝑢𝑚 = 4 + 6 = 10 𝑂𝑚

𝐼𝐴 =12

10= 1,2 𝐴

Javob:

𝐼3 = 3 𝐴, 𝑈3 = 15 𝑉

Topish kerak:

𝐼𝐴 =?

14-mashq

1-masala. Yassi kondensator qoplamalari orasidagi dielektrik singdiruvchanligi 𝜀 =

2,1 bo’lgan dielektrik bilan to’dirilsa, uning sig’imi qanday o’zgaradi?

𝑅1

𝑅3 𝑅2 𝑈

𝑈3 𝑈2

𝐼3 𝐼2 𝑈1

𝐼1 𝐴


36


𝜀1 = 1

𝜀2 = 2,1

𝐶1 =𝜀1𝜀0𝑆

𝑑, 𝐶2 =

𝜀2𝜀0𝑆

𝑑

𝐶2

𝐶1=

𝜀2

𝜀1

𝐶2

𝐶1=

2,1

1= 2,1

2,1 marta ortadi

Topish kerak:

𝐶2

𝐶1=?

Javob:

𝐶2

𝐶1= 2,1

2-masala. 24 V kuchlanishli tok manbaiga ulangan kondensator 30 µC zaryad olgan

bo’lsa, kondensator sig’imini aniqlang.


𝑈 = 24 𝑉

𝑞 = 30 𝜇𝐶 = 30 ∙ 10−6𝐶

𝐶 =𝑞

𝑈

chizmasi

𝐶 =30 ∙ 10−6

24= 1,25 ∙ 10−6𝐹

Topish kerak:

𝐶 =?

Javob:

𝐶 = 1,25 ∙ 10−6𝐹

3-masala. Sig’imi 40 nF bo’lgan kondensator qolamalaridagi tok manbaidan 30 V

kuchlanish berilganda u qanday miqdordagi zaryad oladi?


𝑈 = 30 𝑉

𝐶 = 40 𝑛𝐶 = 40 ∙ 10−9𝐹

𝐶 =𝑞

𝑈

𝑞 = 𝐶𝑈

𝑞 = 30 ∙ 40 ∙ 10−9 = 1200 ∙ 10−9𝐶

Topish kerak:

𝑞 =?

Javob:

𝑞 = 1200 𝑛𝐶 = 1,2 𝜇𝐶

4-masala. Yuzasi 40 sm2 bo’lgan kondensator qoplamalari bir-biridan 8 mm

qlinlikdagi havo bilan ajratilgan. Kondensatorning sig’imi nimaga ten

𝜀1

𝐶1

𝜀2

𝐶2

q

𝐶


37


𝑆 = 40 𝑠𝑚2 = 40 ∙ 10−4𝑚2

𝑑 = 8 𝑚𝑚 = 8 ∙ 10−3𝑚

𝜀 = 1, 𝜀0 = 8,85 ∙ 10−12𝐹/𝑚

𝐶 =𝜀𝜀0𝑆

𝑑

𝐶 =1 ∙ 8,85 ∙ 10−12 ∙ 40 ∙ 10−4

8 ∙ 10−3

= 44,25 ∙ 10−13𝐹

Topish kerak:

𝐶 =?

Javob:

𝐶 = 4,425 𝑝𝐹

5-masala. Sig’imi 3 µF bo’lgan kondensator qoplamalari olgan zaryad miqdori 42

µC ga teng bo’lsa, uning qoplamalari orasidagi kuchlanish nimaga teng?


𝑞 = 42 𝜇𝐶 = 42 ∙ 10−6𝐶

𝐶 = 3 𝜇𝐶 = 3 ∙ 10−6𝐹

𝐶 =𝑞

𝑈

𝑈 =𝑞

𝐶

𝑈 =42 ∙ 10−6

3 ∙ 10−6= 14 𝑉

Topish kerak:

𝑈 =?

Javob:

𝑈 = 14 𝑉

15-mashq

1-masala. Sig’imi 3 µF, 5 µF va 8 µF bo’lgan uchta kondenstorlar 12 V kuchlanishli

tok manbaiga o’zaro parallel ulangan. Zanjirning umumiy sig’imi qanday bo’ladi?

ularning har biri qanday zaryad oladi?


𝐶1 = 3 𝜇𝐹 = 3 ∙ 10−6𝐹

𝐶2 = 5 𝜇𝐹 = 5 ∙ 10−6𝐹

𝐶3 = 8 𝜇𝐹 = 8 ∙ 10−6𝐹

𝑈 = 12 𝑉

𝐶 = 𝐶1 + 𝐶2 + 𝐶3

𝑈 = 𝑈1 = 𝑈2 = 𝑈3

𝑞1 = 𝐶1𝑈1

𝑞2 = 𝐶2𝑈2

𝐶 = (3 + 5 + 8) ∙ 10−6

= 16 ∙ 10−6𝐹

𝑞1 = 3 ∙ 10−6 ∙ 12

= 36 ∙ 10−6𝐶


38

𝑞3 = 𝐶3𝑈3 𝑞2 = 5 ∙ 10−6 ∙ 12

= 60 ∙ 10−6𝐶

𝑞3 = 8 ∙ 10−6 ∙ 12

= 96 ∙ 10−6𝐶

Topish kerak:

𝐶 =?, 𝑞1 =? , 𝑞2 =

? , 𝑞3 =?,

Javob:

𝐶 = 16 𝜇𝐹, 𝑞1 = 36 𝜇𝐶,

𝑞2 = 60 𝜇𝐶, 𝑞3 = 96𝜇𝐶

2-masala. Sig’imi 12 µF, 20 µF va 30 µF bo’lgan kondensatorni o’zaro ketma-ket

ulab qanday sig’im olish mumkin?


𝐶1 = 12 𝜇𝐹 = 12 ∙ 10−6𝐹

𝐶2 = 20 𝜇𝐹 = 20 ∙ 10−6𝐹

𝐶3 = 30 𝜇𝐹 = 30 ∙ 10−6𝐹

1

𝐶=

1

𝐶1+

1

𝐶2+

1

𝐶3

1

𝐶=

1

12+

1

20+

1

30=

=1 ∙ 5

60+

1 ∙ 3

60+

1 ∙ 2

60

1

𝐶=

10

60→ 𝐶 = 6 𝜇𝐹

Topish kerak:

𝐶 =?

Javob:

𝐶 = 6 𝜇𝐹

3-masala. Sig’imlari bir xil bo’lgan ikkita kondensator avval ketma-ket, so’ngra

parallel ulandi. Parallel ulangan holdagi umumiy sig’im ketma-ket ulangandagidan

necha marta farq qiladi?


𝐶1 = 𝐶2 = 𝐶

𝐶𝑘 =𝐶1𝐶2

𝐶1 + 𝐶2

𝐶𝑝 = 𝐶1 + 𝐶2

𝐶𝑝

𝐶𝑘=

(𝐶 + 𝐶)2

𝐶 ∙ 𝐶= 4

Javob:

𝐶1

𝑞1 𝑈1 𝐶2

𝑞2 𝑈2 𝐶3

𝑞3 𝑈3

𝑈


39

𝐶𝑝

𝐶𝑘=

(𝐶1 + 𝐶2)2

𝐶1𝐶2

Topish kerak:

𝐶𝑝

𝐶𝑘=?

𝐶𝑝

𝐶𝑘= 4

4 marta ortadi

4-masala. Sig’imi C1=4 µF, C2=6 µF va C3=10 µF bo’lgan kondensatorlarni bir-

biriga ulash orqali 5 µF sig’im olish mumkinmi? Mumkin bo’lsa qanday?


𝐶1 = 4 𝜇𝐹 = 4 ∙ 10−6𝐹

𝐶2 = 6 𝜇𝐹 = 6 ∙ 10−6𝐹

𝐶3 = 10 𝜇𝐹 = 10 ∙ 10−6𝐹

𝐶 = 5 𝜇𝐹 = 5 ∙ 10−6𝐹

𝐶1 𝑣𝑎 𝐶2 𝑛𝑖 𝑝𝑎𝑟𝑎𝑙𝑙𝑒𝑙

𝑢𝑙𝑎𝑦𝑚𝑖𝑧

𝐶1𝑢𝑚 = 𝐶1 + 𝐶2

𝐶1𝑢𝑚 𝑛𝑖 𝐶3 𝑔𝑎 𝑘𝑒𝑡𝑚𝑎

− 𝑘𝑒𝑡 𝑢𝑙𝑎𝑦𝑚𝑖𝑧

𝐶 =𝐶1𝑢𝑚 ∙ 𝐶3

𝐶1𝑢𝑚 + 𝐶3

𝐶1𝑢𝑚 = (4 + 6) = 10𝜇𝐹

𝐶 =10 ∙ 10

10 + 10= 5𝜇𝐹

Topish kerak:

𝐶 =?

16-mashq

1-masala. Yuzalari 30 sm2 dan bo’lgan yassi kondensator qoplmalari orasidagi

masofa 4 mm ga teng. Agar kondensatorning sig’imi 20 pF bo’lsa, kondensator

qopolamalari orasidagi muhitning dielektrik singdiruvchanligi nimaga teng?


𝑆 = 30 𝑠𝑚2 = 30 ∙ 10−4𝑚2

𝑑 = 4𝑚𝑚 = 4 ∙ 10−3𝑚 𝐶 =

𝜀𝜀0𝑆

𝑑

𝜀 =20 ∙ 10−12 ∙ 4 ∙ 10−3

8,85 ∙ 10−12 ∙ 30 ∙ 10−4

= 3


40

𝐶 = 20 𝑝𝐹 = 20 ∙ 10−12𝐹 𝜀 =

𝐶𝑑

𝜀0𝑆

chizmasi

Topish kerak:

𝜀 =?

Javob:

𝜀 = 3

2-masala. Yassi kondensatorning doira shaklidagi radiusi 4 sm bo’lgan qoplamalari

bir-biridan 2 mm qalinlikdagi sluda bilan ajratilgan. Kondensator qoplamalariga 4

V kuchlanish berilsa, kondensator qanday zaryad oladi? 𝜀 = 6


𝑅 = 4 𝑠𝑚 = 4 ∙ 10−2𝑚

𝑟 = 2 𝑚 = 4 ∙ 10−3𝑚

𝑑 = 2 𝑚𝑚 = 2 ∙ 10−3𝑚

𝑈 = 4 𝑉

𝜀 = 6

𝐶 =𝜀𝜀0𝑆

𝑑

𝑆 = 𝜋𝑟2

𝑞 = 𝐶𝑈

𝑞 =𝜀𝜀0𝜋𝑟2𝑈

𝑑

𝑞 =8,85 ∙ 10−12 ∙ 6 ∙ 3,14 ∙ 16 ∙ 10−6 ∙ 4

2 ∙ 10−3

= 5335 ∙ 10−15𝐶

Topish kerak:

𝑞 =?

Javob:

𝑞 = 5335 ∙ 10−15𝐶 = 5,335𝑛𝐶

3-masala. Sig’imi 370 pF bo’lgan yassi kondensator qoplamalarining yuzasi 300

sm2 ga teng. Qoplamalar orasiga shisha plastina qo’yilgan bo’lsa, uning qalinligi

qanday bo’lgan? Shisha uchun 𝜀 = 7


𝐶 = 370 𝑝𝐹 = 370 ∙ 10−12𝐹

𝑆 = 300 𝑠𝑚2 = 300 ∙ 10−4𝑚−4 𝐶 =

𝜀𝜀0𝑆

𝑑

𝑑 =7 ∙ 8,85 ∙ 10−12 ∙ 300 ∙ 10−4

370 ∙ 10−12=

= 50 ∙ 10−4𝑚

S

𝐶

𝜀

𝑑

𝑟


41

𝜀 = 7 𝑑 =

𝜀𝜀0𝑆

𝐶

Topish kerak:

𝑑 =?

Javob:

𝑑 = 50 ∙ 10−4𝑚 = 5 𝑚𝑚

4-masala. Qutichada 30 pF va 70 pF sig’imli bir nechta kondensatorlar bor. har

qaysi sig’imli kondensatordan nechtadan olib, ularni parallel ulash orqali 330 pF

sig’imli kondensatorlar batareyasini hosil qilish mumkin?


𝐶1 = 30 𝑝𝐹 = 30 ∙ 10−12𝐹

𝐶2 = 70 𝑝𝐹 = 70 ∙ 10−12𝐹

𝐶 = 330 𝑝𝐹 = 330 ∙ 10−12𝐹

70 𝑝𝐹 𝑠𝑖𝑔′𝑖𝑚𝑙𝑖

𝑘𝑜𝑛𝑑𝑒𝑛𝑠𝑎𝑡𝑜𝑟𝑑𝑎

𝑛 = 3 𝑡𝑎

30 𝑝𝐹 𝑠𝑖𝑔′𝑖𝑚𝑙𝑖

𝑘𝑜𝑛𝑑𝑒𝑛𝑠𝑎𝑡𝑜𝑟𝑑𝑎

𝑚 = 4 𝑡𝑎

𝑜𝑙𝑎𝑚𝑖𝑧

𝐶1𝑢𝑚 = 𝑛𝐶2

𝐶1𝑢𝑚 = 3 ∙ 70 = 210 𝑝𝐹

𝐶2𝑢𝑚 = 𝑚𝐶1

𝐶1𝑢𝑚 = 4 ∙ 30 = 120 𝑝𝐹

𝐶 = 210 + 120 = 330 𝑝𝐹

Topish kerak:

𝑛 =? , 𝑚 =?

III BOB. ELEKTR TOKINING ISHI VA QUVVATI

17-mashq

1-masala. 220 V kuchlanish tarmog’iga ulangan dvigateldan 2 A tok o’tmoqda. Bu

dvigatelda 20 minut davomida tok qanday ish bajaradi?


𝑈 = 220 𝑉 𝐴 = 𝐼𝑈𝑡 𝐴 = 2 ∙ 220 ∙ 1200 =


42

𝐼 = 2 𝐴

𝑡 = 20 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡 = 1200 𝑠

= 528000 𝐽

Topish kerak:

𝐴 =?

Javob:

𝐴 = 528000 𝐽 = 528 𝑘𝐽

2-masala. 12 V kuchlnishga ulangan o’tkazgichdan 20 mA tok o’tmoqda. Tok 15

minut davomida qanday ish bajaradi?


𝑈 = 12 𝑉

𝐼 = 20 𝑚𝐴 = 20 ∙ 10−3𝐴

𝑡 = 15 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡 = 900 𝑠

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝐴 = 20 ∙ 10−3 ∙ 12 ∙ 900 =

= 24 𝐽

Topish kerak:

𝐴 =?

Javob:

𝐴 = 24 𝐽

3-masala. Qarshiligi 200 Om bo’lgan o’tkazgich uchlariga 42 V kuchlanish

berilgan. 20 minut davomida tok qanday ish bajaradi?


𝑅 = 200 𝑂𝑚

𝑈 = 42 𝑉

𝑡 = 20 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡 = 1200 𝑠

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝐼 =𝑈

𝑅

𝐴 =𝑈2𝑡

𝑅

𝐴 =422 ∙ 1200

200= 10584 𝐽

Topish kerak:

𝐴 =?

Javob:

𝐴 = 10584 𝐽 = 10,584 𝑘𝐽

4-masala. Lampochkaadagi kuchlanish 4,5 V, tok kuchi 0,2 A bo’lsa, 5 minut

davomida qanch elektr energiya sarflanadi?


43


𝐼 = 0,2 𝐴

𝑈 = 4,5 𝑉

𝑡 = 5 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡 = 300 𝑠

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝐴 = 0,2 ∙ 4,5 ∙ 300 = 270 𝐽

Topish kerak:

𝐴 =?

Javob:

𝐴 = 270 𝐽

5-masala. Elektr dazmol 220 V kuchlanishli tok tarmog’iga ulanganda undan 3 A

tok o’tadi. Dazmol 10 minut ishlaganda qancha elektr energiya sarflanadi?


𝐼 = 3 𝐴

𝑈 = 220 𝑉

𝑡 = 10 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡 = 600 𝑠

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝐴 = 3 ∙ 220 ∙ 600 = 396000 𝐽

Topish kerak:

𝐴 =?

Javob:

𝐴 = 39600 𝐽 = 396 𝑘𝐽

18-mashq

1-masala. 220 V kuchlanish va 4 A tok kuchida ishlayotgan dvigatelning iste’mol

quvvatini toping.


𝐼 = 4 𝐴

𝑈 = 220 𝑉

𝑁 = 𝐼𝑈

𝑁 = 4 ∙ 220 = 880 𝑊

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob:

𝑁 = 880 𝑊


44

2-masala. 40 W quvvatli avtomobil lampochkas 12 V kuchlanishga mo’ljallangan.

Lampochkaning qarshiligini aniqlang.


𝑁 = 40 𝑊

𝑈 = 12 𝑉

𝑁 = 𝐼𝑈

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑁 =𝑈2

𝑅→ 𝑅 =

𝑈2

𝑁

𝑅 =122

40= 3,6 𝑂𝑚

Topish kerak:

𝑅 =?

Javob:

𝑅 = 3,6 𝑂𝑚

3-masala. Zanjirdan 5 A tok o’tganda elektr plitasi 30 minut davomida 1800 kJ

energiya sarflaydi. Plitaning qarshiligi qanday bo’lgan?


𝐼 = 5𝐴

𝐸 = 1800𝑘𝐽 = 1800 ∙ 103𝐽

𝑡 = 30 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡 = 1800 𝑠

𝐸 = 𝐼𝑈𝑡

𝑈 = 𝐼𝑅

𝐸 = 𝐼2𝑅𝑡 → 𝑅 =𝐸

𝐼2𝑡

𝑅 =1800 ∙ 103

52 ∙ 1800=

= 40 𝑂𝑚

Topish kerak:

𝑅 =?

Javob:

𝑅 = 40 𝑂𝑚

4-masala. Xonadondagi elektrhisoblagich oy boshida ko’rsatgan raqami 1450

kW·h, oy oxirida esa 1890 kW·h bo’ldi. Xonadonda bir oy davomida qancha elektr

energiyasi sarflangan?


𝐸1 = 1450 𝑘𝑊 ∙ ℎ

𝐸2 = 1890 𝑘𝑊 ∙ ℎ

∆𝐸 = 𝐸2 − 𝐸1

∆𝐸 = 1890 − 1450 =

= 440 𝑘𝑊 ∙ ℎ


45

Topish kerak:

∆𝐸 =?

Javob:

∆𝐸 = 440 𝑘𝑊 ∙ ℎ

5-masala. 220 V kuchlanishga ulangan lampochkadan 0,4 A tok o’tmoqda. Tok 10

minut davomida qancha ish bajaradi?


𝑈 = 220 𝑉

𝐼 = 0,4 𝐴

𝑡 = 10 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡 = 600 𝑠

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝑈 = 𝐼𝑅

𝐴 = 0,4 ∙ 220 ∙ 600 = 52800 𝐽

Topish kerak:

𝐴 =?

Javob:

𝐴 = 52800 𝐽 = 52,8 𝑘𝐽

6-masala. Quvvati 10 W va 15 W bo’lgan ikkita lamopochka parallel ulanib, 220 V

kuchlanishli tarmoqqa ulangan. Har bir lampochka cho’g’lanma tolasining

qarshiligini aniqlang. Lampochkalarning har bridan qanday tok o’tadi?


𝑁1 = 10 𝑊

𝑁2 = 15 𝑊

𝑈 = 220 𝑉

𝑝𝑎𝑟𝑎𝑙𝑙𝑒𝑙 𝑢𝑙𝑎𝑛𝑔𝑎𝑛𝑑𝑎

𝑙𝑎𝑚𝑝𝑜𝑐ℎ𝑘𝑎𝑙𝑎𝑟𝑑𝑎

220 𝑉 𝑘𝑢𝑐ℎ𝑙𝑎𝑛𝑖𝑠ℎ

𝑏𝑜′𝑙𝑎𝑑𝑖

𝑁1 =𝑈2

𝑅1→ 𝑅1 =

𝑈2

𝑁1→ 𝑅2 =

𝑈2

𝑁2

𝑅1 =2202

10= 4840 𝑂𝑚

𝑅2 =2202

15= 3227 𝑂𝑚

𝐼1 =𝑈

𝑅1=

220

4840= 0,045 𝐴

𝐼2 =𝑈

𝑅2=

220

3227= 0,068 𝐴



46

𝑅1 =?, 𝑅2 =?

𝐼1 =?, 𝐼2 =?

𝑅1 = 4840 𝑂𝑚, 𝑅2 = 3227 𝑂𝑚

𝐼1 = 0,045 𝐴, 𝐼2 = 0,068 𝐴

7-masala. Zanjirning kuchlanish 220 V bo’lgan qismida tok 176 kJ ish bajardi. Shu

vaqt davomida o’tkazgich ko’ndalang kesimidan qancha elektron oqib o’tgan?


𝑈 = 220 𝑉

𝐴 = 176 𝑘𝐽 = 176 ∙ 103𝐽

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝐼 =𝑞

𝑡=

𝑒𝑁

𝑡

𝐴 =𝑒𝑁𝑈𝑡

𝑡

𝑁 =𝐴

𝑒𝑈

𝑁 =176 ∙ 103

1,6 ∙ 10−19 ∙ 220=

= 0,5 ∙ 1022

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob:

𝑁 = 5 ∙ 1021 𝑡𝑎

8-masala. Qarshiligi 120 Om va 160 Om bo’lgan iste’molchilar zanjirga parallel

ulangan. Ikkinchi iste’molchi 15 W quvvat bilan ishlayotgan bo’lsa, birinchi

iste’molchi qanday quvvat bilan ishlaydi?


𝑅1 = 120 𝑂𝑚

𝑅2 = 160 𝑂𝑚

𝑁2 = 15 𝑊

𝑁2 =𝑈2

2

𝑅2→ 𝑈2 = √𝑁2 ∙ 𝑅2

𝑈1 = 𝑈2

𝑁1 =𝑈1

2

𝑅1=

𝑈22

𝑅1

𝑈2 = √15 ∙ 160 = √2400 𝑉

𝑁1 =2400

120= 20 𝑊

Topish kerak:

𝑁1 =?

Javob:

𝑁1 = 20 𝑊


47

9-masala. Qarshiligi 30 Om va 75 Om bo’lgan iste’molchilar zanjirga parallel

ulangan. Ikkinchi iste’molchi 25 W quvvat bilan ishlayotgan bo’lsa, birinchi

iste’molchi qanday quvvat bilan ishlaydi?


𝑅1 = 30 𝑂𝑚

𝑅2 = 75 𝑂𝑚

𝑁2 = 25 𝑊

𝑁2 =𝑈2

2

𝑅2→ 𝑈2 = √𝑁2 ∙ 𝑅2

𝑈1 = 𝑈2

𝑁1 =𝑈1

2

𝑅1=

𝑈22

𝑅1

𝑈2 = √25 ∙ 75 = √1875 𝑉

𝑁1 =1875

30= 62,5 𝑊

Topish kerak:

𝑁1 =?

Javob:

𝑁1 = 62,5 𝑊

10-masala. Ikki isitkich yordamida suvni isitish kerak. isitkichlar ketma-ket

ulanganda suv tezroq isiydimi yoki parallel ulangandami? Javobingizni izohlang.

Javob: isitkichlar ketma-ket ulanganda ulardagi kuchlanish 220 V dan

bo’lmaydi shu sababli ular to’la quvvat bilan ishlamaydilar. Isitkichlar parallel

ulanganda ularning har birida 220 V dan kuchlanish bo’ladi. shu sababli ular to’la

quvvati bilan ishlaydilar. Parallel ulanganda tezroq isiydi.

19-mashq

1-masala. Qarshiligi 100 Om bo’lgan sim spiraldan 10 A tok o’tmoqda. Shu

spiraldan 1 minut davomida qancha issiqlik ajralib chiqadi?


𝑅 = 100 𝑂𝑚

𝐼 = 10 𝐴

𝑡 = 1 𝑚 = 60 𝑠

𝑄 = 𝐼2𝑅𝑡 𝑄 = 102 ∙ 100 ∙ 60 = 60 ∙ 104𝐽



48

𝑄 =? 𝑄 = 60 ∙ 104𝐽 = 600 𝑘𝐽

2-masala. 220 V kuchlanishli tarmoqqa ulangan 20 Om qarshilikli elektrisitkichdan

1 soatda qancha issiqlik ajralib chiqadi?


𝑅 = 20 𝑂𝑚

𝑈 = 220 𝑉

𝑡 = 1 𝑠𝑜𝑎𝑡 =

= 3600 𝑠

𝑄 = 𝐼2𝑅𝑡

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑄 =𝑈2𝑡

𝑅

𝑄 =2202 ∙ 3600

20= 8712000 𝐽

Topish kerak:

𝑄 =?

Javob:

𝑄 = 8712000 𝐽 = 8,712 𝑀𝐽

3-masala. Tok manbai zanjiriga ko’ndalang kesimi va uzunligi bir xil bo’lgan

alyuminiy va nixrom sim ketma-ket ulangan. Ulardan qaysi biri ko’proq qiziydi?


𝑆1 = 𝑆2

𝑙1 = 𝑙2

𝜌𝑎 = 0,028 ∙ 10−6𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝜌𝑛 = 1,1 ∙ 10−6𝑂𝑚 ∙ 𝑚


𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝑄 = 𝐼2𝜌𝑙

𝑆𝑡

Ketma-ket ulanganda I=const

bo’ladi.

𝑄𝑛

𝑄𝑎=

𝜌𝑛

𝜌𝑎=

1,1 ∙ 10−6

0,028 ∙ 10−6= 39

Topish kerak:

𝑄𝑎 𝑣𝑎 𝑄𝑛

Javob:

𝑄𝑛 = 39𝑄𝑎 𝑛𝑖𝑥𝑟𝑜𝑚

4-masala. Dazmolning spirali ko’ndalang kesimining yuzasi 0,2 mm2 va uzunligi

2,5 m li nixromdan tayyorlangan. Dazmol 220 V ga mo’ljallangan bo’ls, uning

quvvati qanchaga teng?



49

𝑆 = 0,2 𝑚𝑚2 = 0,2 ∙ 10−6𝑚2

𝑙 = 2,5 𝑚

𝜌 = 1,1 ∙ 10−6𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑈 = 220 𝑉

𝑁 = 𝐼𝑈

𝐼 =𝑈

𝑅

𝑅 = 𝜌𝑙

𝑆

𝑁 =𝑈2𝑆

𝜌𝑙

𝑁 =2202 ∙ 0,2 ∙ 10−6

1,1 ∙ 10−6 ∙ 2,5=

= 3520 𝑊

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob:

𝑁 = 3520 𝑊

5-masala. 50 Om qrshilikli o’tkazgich orqali 10 minut davomida qanday tok

o’tkazilganda, 120 kJ issiqlik ajralib chiqadi?


𝑅 = 50 𝑂𝑚

𝑡 = 10 𝑚 = 600 𝑠

𝑄 = 120𝑘𝐽 = 120 ∙ 103𝐽


𝐼 = √𝑄

𝑅𝑡

𝐼 = √120 ∙ 103

50 ∙ 600= 2 𝐴

Topish kerak:

𝐼 =?

Javob:

𝐼 = 2 𝐴

20-mashq

1-masala. 220 V kuchlanish tarmog’iga ulangan elektr choynak 1,1 kW iste’mol

quvvatiga ega. Choynak tarmoqqa ulanganda undan qancha tok o’tadi?


𝑈 = 220 𝑉

𝑁 = 1,1 𝑘𝑊 = 1,1 ∙ 103 𝑊

𝑁 = 𝐼𝑈

𝐼 =𝑁

𝑈

𝐼 =1,1 ∙ 103

220= 5 𝐴


50

Topish kerak:

𝐼 =?

Javob:

𝐼 = 5 𝐴

2-masala. Qarshiligi 50 Om bo’lgan sim spiralidan 4 A tok o’tmoqda. Shu spiraldan

2 soat davomida qancha issiqlik miqdori ajralib chiqadi?


𝑅 = 50 𝑂𝑚

𝐼 = 4 𝐴

𝑡 = 2 𝑠𝑜𝑎𝑡 = 7200 𝑠


𝑄 = 42 ∙ 50 ∙ 7200 =

= 5760000 𝐽

Topish kerak:

𝑄 =?

Javob:

𝑄 = 5,76 𝑀𝐽

3-masala. 220 V kuchlanishli tarmoqqa ulangan 60 Om qarshilikli elektrisitkichdan

1 soatda qancha issiqlik miqdori ajralib chiqadi?


𝑈 = 220 𝑉

𝑅 = 60 𝑂𝑚

𝑡 = 1 𝑠𝑜𝑎𝑡 = 3600 𝑠


𝐼 =𝑈

𝑅

𝑄 =𝑈2𝑡

𝑅

𝑄 =2202 ∙ 3600

60= 2904000 𝐽

Topish kerak:

𝑄 =?

Javob:

𝑄 = 2,904 𝑀𝐽

4-masala. 2,2 kW quvvatli elektrisitkich 220 V kuchlanishli tarmoqqa ulangan.

Undan qancha tok o’tadi?



51

𝑁 = 2,2 𝑘𝑊 = 2200 𝑊

𝑈 = 220 𝑉

𝑁 = 𝐼𝑈

𝐼 =𝑁

𝑈

𝐼 =2200

220= 10 𝐴

Topish kerak:

𝐼 =?

Javob:

𝐼 = 10 𝐴

5-masala. Dazmol spiralining ko’ndalang kesimining yuzasi 0,1 mm2 va uzunligi 2

m li nixromdan tayyorlangan. Dazmol 220 V ga mo’ljallangan bo’lsa, uning quvvati

qanchaga teng?


𝑆 = 0,1 𝑚𝑚2 = 0,1 ∙ 10−6𝑚2

𝑈 = 220 𝑉

𝑙 = 2 𝑚

𝜌 = 1,1 ∙ 10−6𝑂𝑚 ∙ 𝑚

𝑁 = 𝐼𝑈

𝐼 =𝑈

𝑅=

𝑈𝑆

𝜌𝑙

𝑁 =𝑈2𝑆

𝜌𝑙

𝑁 =2202 ∙ 0,1 ∙ 10−6

1,1 ∙ 10−6 ∙ 2=

= 2200 𝑊

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob:

𝑁 = 2200 𝑊 = 2,2 𝑘𝑊

6-masala. Qarshiligi 200 Om va 300 Om bo’lgan ikkita elektrisitkichlar tok

tarmog’iga parallel ulangan. Ulardan aynan bir vaqtda ajralib chiqqan issiqlik

miqdorlarini taqqoslang.


𝑅1 = 200 𝑂𝑚

𝑅2 = 300 𝑂𝑚

𝑡1 = 𝑡2

𝑄1 =𝑈1

2𝑡

𝑅1

𝑄2 =𝑈2

2𝑡

𝑅2

𝑝𝑎𝑟𝑎𝑙𝑙𝑒𝑙𝑑𝑎 𝑈 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡

𝑄1

𝑄2=

𝑅2

𝑅1=

300

200= 1,5



52

𝑄1 𝑣𝑎 𝑄2 𝑄1 = 1,5𝑄2

7-masala. 220 V ga m’ljallangan elektr choynakning iste’mol quvvati 500 W ga

teng. Choynak tarmoqqa ulanganda undan qancha tok o’tadi va uning elektr

qarshiligi nimaga teng?


𝑈 = 220 𝑉

𝑁 = 500 𝑊

𝑁 = 𝐼𝑈

𝐼 =𝑁

𝑈

𝑅 =𝑈

𝐼

𝐼 =500

220= 2,27 𝐴

𝑅 =220

2,27= 97 𝑂𝑚

Topish kerak:

𝐼 =? , 𝑅 =?

Javob:

𝐼 = 2,27 𝐴, 𝑅 = 97 𝑂𝑚

8-masala. Elektr dvigateliga ulangan simdan 0,5 A tok o’tmoqda, undagi kuchlanish

20 V. dvigatel 1 soatda qancha ish bajaradi? Dvigatelning FIK 80 % ga teng.


𝑈 = 20 𝑉

𝐼 = 0,5 𝐴

𝑡 = 1 𝑠𝑜𝑎𝑡 3600 𝑠

η=0,8 %

𝜂 =𝐴

𝐼𝑈𝑡

𝐴 = 𝜂𝐼𝑈𝑡

𝐴 = 0,8 ∙ 0,5 ∙ 20 ∙ 3600 =

= 28800 𝐽

Topish kerak:

𝐴 =?

Javob:

𝐴 = 28,8 𝑘𝐽

9-masala. Qarshiligi 50 Om va 16 Om bo’lgan iste’molchilar ketma-ket ulangan.

Ikkinchi iste’molchidan ma’lum vaqt ichida 400 J ish bajarganda birinchi

iste’molchi qancha ish bajaradi?


53


𝑅1 = 50 𝑂𝑚

𝑅2 = 16 𝑂𝑚

𝐴2 = 400 𝐽

𝐴1 = 𝐼12𝑅1𝑡

𝐴2 = 𝐼22𝑅2𝑡

𝐴1

𝐴2=

𝑅1

𝑅2

𝐴1

400=

50

16→ 𝐴1 = 1250 𝐽

Topish kerak:

𝐴1 =?

Javob:

𝐴1 = 1250 𝐽

21-mashq

1-masala. Xonadon elektr zanjiriga 2 ta 100 W quvvatli, 2 ta 150 W quvvatli

lampochkalar, 100 W quvvatli muzlatkich, 300 W quvvatli televizor, 1,5kW

quvvatli dazmol, 2kW quvvatli elektr isitkich bir vaqtda ulanishi mumkin. Shunday

quvvatli elektr asboblar oladigan tok kuchiga bardosh berishi uchun tarmoqqa

ulanadigan mis simning ko’ndalang kesimi yuzasi kamida qancha bo’lishi kerak?

Javob: bu elektr asboblar barchasi parallel ulangan. Shu bois ularda 220 V

kuchlanish mavjud bo’ladi.

Umumiy quvvat: 𝑁 = 2 ∙ 100 + 2 ∙ 150 + 100 + 300 + 1500 + 2000 = 4400 𝑊

𝑁 =𝑈2

𝑅=

𝑈2𝑆

𝜌𝑙→ 𝑆 =

𝜌𝑙𝑁

𝑈2

Hisoblash: 𝑆 =4400∙0,017∙10−6∙𝑙

2202 masala yechimi uchun sim uzunligi yetishmaydi.

2-masala. Odam tanasining o’rtacha qarshiligi taxminan 10 kOm. Agar odam nam

yerda turib 42 V kuchlanishli ochiq simni bexosdan uslab olsa, undan qancha tok

o’tadi?


𝑅 = 10 𝑘𝑂𝑚 = 10 ∙ 103 𝑂𝑚 𝐼 =𝑈

𝑅 𝐼 =

42

10000= 42 ∙ 10−4𝐴


54

𝑈 = 42 𝑉

Topish kerak:

𝐼 =?

Javob:

𝐼 = 4,2 𝑚𝐴

3-masala. 220 V kuchlanishga mo’ljallangan 400 W quvvatli televizorga qo’yilgan

eruvchan saqlagichga 2 A deb yozilgan. Ba’zida tarmoqdagi kuchlanish 220 V dan

ortib ketadi? Tarmoqdagi kuchlanish qanchaga yetganda eruvchan saqlagich erib

ketadi?


𝑈 = 220 𝑉

𝑁 = 400 𝑊

𝐼 = 2 𝐴

𝑁 =𝑈2

𝑅

𝑅 =𝑈2

𝑁

𝑈𝑥 = 𝐼𝑅

𝑅 =2202

400= 121 𝑂𝑚

𝑈𝑥 = 2 ∙ 121 = 242 𝑉

Topish kerak:

𝑈𝑥 =?

Javob:

𝑈𝑥 = 242 𝑉 𝑑𝑎𝑛 𝑜𝑟𝑡𝑖𝑏 𝑘𝑒𝑡𝑠𝑎

4-masala. Qarshiligi 4,5 Om va 6 Om bo’lgan iste’molchilar o’zaro parallel

ulangan. Zanjirdagi birinchi iste’molchidan ma’lum vaqt davomida 30 J issiqlik

miqdori ajralganda, ikkinchi iste’molchidan shu vaqt davomida qanday issiqlik

miqdori ajralib chiqadi?


𝑅1 = 4,5 𝑂𝑚

𝑅2 = 6 𝑂𝑚

𝑄1 = 30 𝐽

𝑡1 = 𝑡2

𝑄1 =𝑈2𝑡1

𝑅1

𝑄2 =𝑈2𝑡2

𝑅2

𝑄2

𝑄1=

𝑅1

𝑅2

𝑄2

30=

4,5

6

𝑄2 = 22,5 𝐽


55

Topish kerak:

𝑄2 =?

Javob:

𝑄2 = 22,5 𝐽

5-masala. Qarshiligi 12 Om va 15 Om bo’lgan iste’molchilar o’zaro ketma-ket

ulangan. Zanjirdagi birinchi iste’molchidan 8 J issiqlik miqdori ajralganda, ikkinchi

iste’molchidan qanday issiqlik miqdori ajralib chiqadi?


𝑅1 = 12 𝑂𝑚

𝑅2 = 15 𝑂𝑚

𝑄1 = 8 𝐽

𝑡1 = 𝑡2

𝑄1 = 𝐼2𝑅1𝑡

𝑄2 = 𝐼2𝑅2𝑡

𝑄2

𝑄1=

𝑅2

𝑅1

𝑄2

8=

15

12

𝑄2 = 10 𝐽

Topish kerak:

𝑄2 =?

Javob:

𝑄2 = 10 𝐽

IV BOB. TURLI MUHITLARDA ELEKTR TOKI

22-mashq

1-masala. Mis kuprosining suvdagi eritmasidan iborat bo’lgan elektrolitdan 12,5 C

zaryad o’tdi. Elektrolitga botirilgan katodda qancha miqdorda mis yig’ilgan?


𝑞 = 12,5 𝐶

𝑘 = 0,329𝑚𝑔

𝐶= 329 ∙ 10−9

𝑘𝑔

𝐶

𝑚 = 𝑘𝑞

𝑚 = 329 ∙ 10−9 ∙ 12,5 =

= 4112,2 ∙ 10−9𝑘𝑔

Topish kerak:

𝑚 =?

Javob:

𝑚 = 4112,2 ∙ 10−9𝑘𝑔


56

2-masala. Elektroliz vaqtida katodda 10 mg miqdorda kumush yig’ilishi uchun

kumush ionlari bo’lgan elektrolitdan qancha zaryad o’tishi kerak?


𝑚 = 10 𝑚𝑔 = 10 ∙ 10−6𝑘𝑔

𝑘 = 1,118𝑚𝑔

𝐶= 1118 ∙ 10−9

𝑘𝑔

𝐶

𝑚 = 𝑘𝑞

𝑞 =𝑚

𝑘

𝑞 =10 ∙ 10−6

1118 ∙ 10−9= 8,9 𝐶

Topish kerak:

𝑞 =?

Javob:

𝑞 = 30,39 𝐶

3-masala. 1,5 soat davom etgan elektrolizda katodda 15 mg nikel yig’ildi.Elektroliz

vaqtida elektrolitdan o’tgan tok kuchini toping.


𝑚 = 15 𝑚𝑔 = 15 ∙ 10−6𝑘𝑔

𝑘 = 0,304𝑚𝑔

𝐶= 304 ∙ 10−9

𝑘𝑔

𝐶

𝑡 = 1,5 𝑠𝑜𝑎𝑡 = 5400 𝑠

𝑚 = 𝑘𝑞

𝑞 =𝑚

𝑘

𝐼 =𝑞

𝑡

𝑞 =15 ∙ 10−6

304 ∙ 10−9= 49 𝐶

𝐼 =49

5400= 0,009 𝐴

Topish kerak:

𝐼 =?

Javob:

𝐼 = 0,009 𝐴 = 9 𝑚𝐴

4-masala. Elektrolitik vannadan 20 minut davomida kuchi 1,6 A bo’lgan tok o’tib

turganda, katodda massasi 0,632 g mis ajralib chiqdi. Ushbu natijalar asosida

misning elektrokimiyoviy ekvivalentini hisoblang.



57

𝑚 = 0,632 𝑔 = 632 ∙ 10−6𝑘𝑔

𝑡 = 20 𝑚 = 1200 𝑠

𝐼 = 1,6 𝐴

𝑚 = 𝑘𝑞

𝑞 = 𝐼𝑡

𝑚 = 𝑘𝐼𝑡

𝑘 =𝑚

𝐼𝑡

𝑘 =632 ∙ 10−6

1,6 ∙ 1200

= 0,329 ∙ 10−6 𝑘𝑔/𝐶

Topish kerak:

𝑘 =?

Javob:

𝑘 = 0,329 𝑚𝑔/𝐶

23-mashq

1-masala. 2 soat davom etgan katodda 20 mg nikel yig’ilgan bo’lsa, elektroliz

vaqtida elektrolitdan o’tgan tok kuchi qanday bo’lgan?


𝑚 = 20 𝑚𝑔 = 20 ∙ 10−6𝑘𝑔

𝑡 = 2 𝑠𝑜𝑎𝑡 = 7200 𝑠

𝑘 = 0,304𝑚𝑔

𝐶= 304 ∙ 10−9

𝑘𝑔

𝐶

𝑚 = 𝑘𝑞

𝑞 = 𝐼𝑡

𝑚 = 𝑘𝐼𝑡

𝐼 =𝑚

𝑘𝑡

𝐼 =20 ∙ 10−6

304 ∙ 10−9 ∙ 7200

= 0,009 𝐴

Topish kerak:

𝐼 =?

Javob:

𝐼 = 0,009 𝐴 = 9 𝑚𝐴

2-masala. 12 V kuchlanishga mo’ljallangan 6 kW quvvatli elektroliz qurilmasida 2

soat davomida qancha kumush moddasi yig’iladi?


𝑈 = 12 𝑉

𝑡 = 2 𝑠𝑜𝑎𝑡 = 7200 𝑠

𝑚 = 𝑘𝐼𝑡

𝐼 =𝑁

𝑈

𝑚 =

=6 ∙ 103 ∙ 1118 ∙ 10−9 ∙ 7200

12


58

𝑘 = 1,118𝑚𝑔

𝐶= 1118 ∙ 10−9

𝑘𝑔

𝐶

𝑁 = 6 𝑘𝑊 = 6 ∙ 103𝑊

𝑚 =𝑁𝑘𝑡

𝑈

= 4,0248 𝑘𝑔

Topish kerak:

𝑚 =?

Javob:

𝑚 = 4,025 𝑘𝑔

3-masala. Buyumni nikellashda 3 soat davomida elektrolitdan 5 A tok o’tib

turganida nikel qatlamining qalinligi 0,1 mm bo’lgan. Nikel qoplangan yuza qanday

bo’lgan? Nikel zichligi 8900 kg/m3 ga teng.


𝐼 = 5 𝐴

𝑡 = 3 𝑠𝑜𝑎𝑡 = 10800 𝑠

𝑘 = 0,304𝑚𝑔

𝐶= 304 ∙ 10−9

𝑘𝑔

𝐶

𝑑 = 0,1 𝑚𝑚 = 0,1 ∙ 10−3𝑚

𝜌 = 8900 kg/𝑚3

𝑚 = 𝑘𝐼𝑡

𝑚 = 𝜌𝑉 = 𝜌𝑆𝑑

𝑘𝐼𝑡 = 𝜌𝑆𝑑

𝑆 =𝑘𝐼𝑡

𝜌𝑑

𝑆

=304 ∙ 10−9 ∙ 5 ∙ 10800

8900 ∙ 0,1 ∙ 10−3

= 18444 ∙ 10−6 𝑚2

Topish kerak:

𝑚 =?

Javob:

𝑆 = 184 𝑠𝑚2

4-masala. Mis kuprosi eritmasidagi elektrodlar orasidagi kuchlanish 24 V

bo’lganda, elektr toki 192 kJ foydali ish bajarsa, qancha mis ajralib chiqqan?


𝑈 = 24 𝑉

𝐴 = 192 𝑘𝐽 = 192 ∙ 103𝐽

𝑘 = 0,329𝑚𝑔

𝐶= 329 ∙ 10−9

𝑘𝑔

𝐶

𝐴 = 𝐼𝑈𝑡

𝑚 = 𝑘𝑞 = 𝑘𝐼𝑡

𝑚

𝐴=

𝑘

𝑈

𝑚

192 ∙ 103=

329 ∙ 10−9

24

𝑚 = 2632 ∙ 10−6𝑘𝑔


59

Topish kerak:

𝑚 =?

Javob:

𝑚 = 2632 ∙ 10−6𝑘𝑔

5-masala. Sirt yuzasi 30 sm2 bo’lgan temir qoshiqni qalinligi 0,05 mm bo’lgan

kumush bilan qoplash uchun kumush tuzi eritmasi orqali qanday zaryad o’tishi

kerak? Kumush zichligi 10500 kg/m3 ga teng.


𝑑 = 0,05 𝑚𝑚 = 0,05 ∙ 10−3𝑚

𝑆 = 30 𝑠𝑚2 = 30 ∙ 10−4𝑚2

𝑘 = 1,118𝑚𝑔

𝐶= 1118 ∙ 10−9

𝑘𝑔

𝐶

𝜌 = 10500 𝑘𝑔

𝑚3

𝑚 = 𝑘𝑞

𝑚 = 𝜌𝑉

= 𝜌𝑆𝑑

𝑘𝑞 = 𝜌𝑆𝑑

𝑞 =𝜌𝑆𝑑

𝑘

𝑞

=10500 ∙ 30 ∙ 10−4 ∙ 0,05 ∙ 10−3

1118 ∙ 10−9

= 14,08 ∙ 102𝐶

Topish kerak:

𝑞 =?

Javob:

𝑞 = 1408 𝐶

6-masala. Kumushning molyar massasi 108 g/mol, valentligi 1 va elektrokimyoviy

ekvivalenti 1,08 mg/C, oltinning molyar massasi 197 g/mol, valentligi 1 bo’lsa,

oltinning elektrokimyoviy ekvivalenti qanday?


𝜇𝑘 = 108𝑔

𝑚𝑜𝑙

𝑧𝑘 = 1

𝑘𝑘 = 1,08𝑚𝑔

𝐶

𝜇𝑜 = 197𝑔

𝑚𝑜𝑙

𝑧𝑜 = 1

𝑘 =1

𝐹∙𝑧

𝜇

𝑘𝑜

𝑘𝑘=

𝜇𝑘

𝜇𝑜

𝑘𝑜

1,08=

108

197

𝑘𝑜 = 0,592 𝑚𝑔/𝐶


60

Topish kerak:

𝑘𝑜 =?

Javob:

𝑘𝑜 = 0,592 𝑚𝑔/𝐶

24-mashq

1-masala. Agar anod toki 8 mA bo’lsa, anod sirtiga har sekundda qancha elektron

kelib tushadi?


𝐼 = 8 𝑚𝐴

𝑡 = 1 𝑠

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝑞 = 𝐼𝑡 = 𝑒𝑁

𝑁 =𝐼𝑡

𝑒

𝑁 =8 ∙ 1

1,6 ∙ 10−19= 5 ∙ 1019

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob:

𝑁 = 5 ∙ 1019

2-masala. Diodda anod kuchlanishi 180 V ga teng. Agar elektr maydoni 4,8 J ish

bajargan bo’lsa, anodga qancha elektron yetib kelgan?


𝑈 = 180 𝑉

𝐴 = 4,8 𝐽

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝐴 = 𝑞𝑈 = 𝑒𝑁𝑈

𝑁 =𝐴

𝑈𝑒

𝑁 =4,8

1,6 ∙ 10−19 ∙ 180

= 0,0166 ∙ 1019

Topish kerak:

𝑁 =?

Javob:

𝑁 = 1,7 ∙ 1021

3-masala. Diodda anod bilan katod orasidagi maydon kuchlanganligi 4 ∙ 103𝑁/𝐶

bo’lsa, elektron qanday tezlanish oladi?



61

𝐸 = 4 ∙ 103𝑁/𝐶

𝑚 = 9,1 ∙ 10−31𝑘𝑔

𝑒 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝐹 = 𝑚𝑎

𝐹 = 𝐸𝑒

𝑎 =𝐸𝑒

𝑚

𝑎 =1,6 ∙ 10−19 ∙ 4 ∙ 103

9,1 ∙ 10−31=

= 0,7 ∙ 1015𝑚

𝑠2

Topish kerak:

𝑎 =?

Javob:

𝑎 = 7 ∙ 1014𝑚

𝑠2

V BOB. MAGNIT MAYDON

25-mashq

1-masala. Uzunligi 50 sm bo’lgan o’tkazgich magnit induksiyasi 1,2 T bo’lgan

magnit maydonga joylashtirilgan. Magnit maydon induksiyasiga tik joylashgan

o’tkazgichdan 2 A tok o’tganda unga magnit maydon tomonidan qanday kuch ta’sir

qiladi?


𝑙 = 50 𝑠𝑚 = 0,5 𝑚

𝐵 = 1,2 𝑇

𝐼 = 2 𝐴

𝛼 = 900

𝐹 = 𝐼𝐵𝑙𝑠𝑖𝑛𝛼

𝐹 = 2 ∙ 1,2 ∙ 0,5 = 1,2 𝑁

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob:

𝐹 = 1,2 𝑁

2-masala. Induksiyasi 0,4 T bo’lgan magnit maydon chiziqlariga tik qilib

joylashtirilgan 15 sm uzunlikdagi o’kazgichga 60 mN kuch ta’sir qiladi.

O’tkazgichdan o’tayotgan tok kuchi qanday bo’ladi?



62

𝑙 = 15 𝑠𝑚 = 0,15 𝑚

𝐵 = 0,4 𝑇

𝐹 = 60 𝑚𝑁 = 60 ∙ 10−3𝑁

𝛼 = 900


𝐼 =𝐹

𝐵𝑙

𝐼 =60 ∙ 10−3

0,4 ∙ 0,15= 1 𝐴

Topish kerak:

𝐼 =?

Javob:

𝐼 = 1 𝐴

3-masala. Uzunligi 25 sm bo’lgan va 5 A tok o’tayotgan o’tkazgichga magnit

maydon tomonidan 2,5 mN kuch ta’sir qilgan. O’tkazgich joylashgan magnit

maydonning induksiyasini aniqlang.


𝑙 = 25 𝑠𝑚 = 0,25 𝑚

𝐼 = 5 𝐴

𝐹 = 25 𝑚𝑁 = 25 ∙ 10−3𝑁

𝛼 = 900


𝐵 =𝐹

𝐼𝑙

𝐵 =25 ∙ 10−3

5 ∙ 0,25= 20 ∙ 10−3𝑇

Topish kerak:

𝐵 =?

Javob:

𝐵 = 20 𝑚𝑇

4-masala. Induksiyasi 0,4 T bo’lgan magnit maydoni chiziqlariga tik joylashgan 5

sm uzunlikdagi o’tkazgichga maydonning ta’sir kuchi 2 mN ga teng. O’tkazgichdagi

tok kuchi qanday bo’lgan?


𝑙 = 5 𝑠𝑚 = 0,05 𝑚

𝐵 = 0,4 𝑇

𝐹 = 2𝑚𝑁 = 2 ∙ 10−3𝑁


𝐼 =𝐹

𝐵𝑙

𝐵 =2 ∙ 10−3

0,4 ∙ 0,05= 0,1 𝑇


63

𝛼 = 900

Topish kerak:

𝐼 =?

Javob:

𝐵 = 0,1 𝑇

5-masala. Bir jisnsli maydonda joylashgan uzunligi 40 sm bo’lgan to’g’ri

o’tkazgichdan 8 A tok o’tkazilsa, maydon tomonidan qanday kuch ta’sir qiladi?

Maydon induksiyasi 0,5 T ga teng.


𝑙 = 40 𝑠𝑚 = 0,4 𝑚

𝐵 = 0,5 𝑇

𝐼 = 8 𝐴

𝛼 = 900


𝐼 =𝐹

𝐵𝑙

𝐹 = 8 ∙ 0,5 ∙ 0,4 = 1,6 𝑁

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob:

𝐹 = 1,6 𝑁

6-masala. 0,8 m uzunlikdagi o’tkazgich induksiyasi 2 mT bo’lgan magnit

maydonning induksiyasi chiziqlariga tik joylashgan. O’tkazgich ko’ndalang kesim

yuzasidan har 3 minutda 720 C zaryad oqib o’tmoqda. Magnit maydon tomonidan

o’tkazgichga qanday kuch ta’sir qiladi?


𝑙 = 0,8 𝑚

𝐵 = 2 𝑚𝑇 = 2 ∙ 10−3𝑇

𝑡 = 180 𝑠

𝑞 = 720 𝐶

𝛼 = 900


𝐼 =𝑞

𝑡

𝐹 =𝑞𝐵𝑙𝑠𝑖𝑛𝛼

𝑡

𝐹 =720 ∙ 2 ∙ 10−3 ∙ 0,8

180=

= 6,4 ∙ 10−3𝑁


64

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob:

𝐹 = 6,4 𝑚𝑁

26-mashq

1-masala. Ichida temir o’zgi bo’lgan g’altak orqali 165-rasmda ko’rsatilgan

yo’nalishda tok o’tkaziladi. Bunda hosil bo’lgan elektromagnit qutblarini aniqlang.

bu elektromagnit qutblarini qanday o’zgartirish mumkin?

Izoh: sxemadagi tok yo’nalishi soat strelkasi harakati yo’nalishida.

Elektromagnitdagi tok yo’nalishi chizmada ko’rsatilgan

Elektromagnitdagi tok yo’nalishini bilgan holda unga parma qoidasini qo’llaymiz:

2-masala. 166-rasmda g’altakdan tok o’tayotganda hosil bo’lgan elektromagnit

qutblari ko’rsatlgan. G’altakdagi tokning yo’nalishini va tok manbaining qutblarini

aniqlang.

𝐵

𝑁 𝑆

Javob: chap tomon

shimoliy, o’ng tomoni

janubiy qutb

Javob: elektromagnit

qutbalarini tok

yo’nalishini o’zgartirib

o’zgartirish mumkin.

𝐵 𝒋𝒂𝒗𝒐𝒃: ga’altakdagi tok

yo’nalishi


65

Manba qutblari: o’nda musbat, chapda manfiy

3-masala. Taqasimon elektromagnit cho’lg’amining o’ramlaridagi tokning

yo’nalishi 167-rasmda strelkalar bilan ko’rsatilgan. Elektromagnitning qutblarini

aniqlang.

27-mashq

1-masala. Elektron bir jinsli magnit maydonga tik ravishda 2 ∙ 106𝑚/𝑠 tezlik bilan

uchib kirdi. Induksiyasi 0,8 T bo’lgan magnit maydon tominidan elektronga ta’sir

qiladigan kuchni aniqlang.


𝑣 = 2 ∙ 106𝑚/𝑠

𝐵 = 0,8 𝑇

𝑞 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝛼 = 900

𝐹 = 𝑞𝐵𝑣𝑠𝑖𝑛𝛼

𝐹 = 1,6 ∙ 10−19 ∙ 0,8 ∙ 2 ∙ 106 =

= 2,56 ∙ 10−13𝑁

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob:

𝐹 = 0,256 𝑝𝑁

2-masala. Tezligi 4 ∙ 107𝑚/𝑠 va zaryadi 3,2 ∙ 10−19𝐶 bo’lgan zarra magnit maydon

kuch chiziqlari yo’nalishiga tik ravishda uchib kirdi. Agar zarraga maydon

tomonidan 6,4 pN kuch ta’sir qilgan bo’lsa, magnit maydon induksiyasi qanday

bo’lgan?


𝐵 𝐵

𝑆

𝑁


66

𝑣 = 4 ∙ 107𝑚/𝑠

𝐹 = 6,4𝑝𝑁 = 6,4 ∙ 10−12𝑁

𝑞 = 3,2 ∙ 10−19𝐶

𝛼 = 900


𝐵 =𝐹

𝑞𝑣

𝐵 =6,4 ∙ 10−12

3,2 ∙ 10−19 ∙ 4 ∙ 107= 0,5 𝑇

Topish kerak:

𝐵 =?

Javob:

𝐵 = 0,5 𝑇

3-masala. Induksiyasi 0,4 T bo’lgan magnit maydonga induksiya chiziqlariga tik

ravishda elektron uchib kirdi. Unga ta’sir etuvchi kuch 0,64 pN bo’lsa, uning tezligi

qanday bo’lgan?


𝐵 = 0,4 𝑇

𝐹 = 0,64𝑝𝑁 = 0,64 ∙ 10−12𝑁

𝑞 = 1,6 ∙ 10−19𝐶

𝛼 = 900


𝑣 =𝐹

𝑞𝐵

𝐵 =0,64 ∙ 10−12

1,6 ∙ 10−19 ∙ 0,4=

= 107𝑚/𝑠

Topish kerak:

𝑣 =?

Javob:

𝑣 = 107𝑚/𝑠

4-masala. Magnit maydon induksiya chiziqlariga tik yo’nalishda 2 ∙ 108𝑚/𝑠 tezlik

bilan harakatlanayotgan proton uchib kirdi. Agar magnit maydon induksiyasi 0,4 T

bo’lsa, pratonga magnit maydon tomonidan qanday kuch ta’sir qiladi?


𝑣 = 2 ∙ 108𝑚/𝑠

𝐵 = 0,4 𝑇

𝑞 = 1,6 ∙ 10−19𝐶


𝐹 = 1,6 ∙ 10−19 ∙ 0,4 ∙ 2 ∙ 108 =

= 1,28 ∙ 10−11𝑁


67

𝛼 = 900

Topish kerak:

𝐹 =?

Javob:

𝐹 = 12,8 𝑝𝑁

5-masala. Induksiyasi 0,3 T bo’lgan magnit maydon induksiya chiziqlariga tik

yo’nalishda 2 ∙ 106𝑚/𝑠 tezlik bilan uchib kirgan ionga magnit maydon tomonidan

0,48 pN kuch ta’sir qiladi. Ionning zaryadi qanday bo’lgan?


𝐵 = 0,3 𝑇

𝐹 = 0,48𝑝𝑁 = 0,48 ∙ 10−12𝑁

𝑣 = 2 ∙ 106𝑚/𝑠

𝛼 = 900


𝑞 =𝐹

𝑣𝐵

𝑞 =0,48 ∙ 10−12

2 ∙ 106 ∙ 0,3=

= 0,8 ∙ 10−18𝐶

Topish kerak:

𝑞 =?

Javob:

𝑞 = 8 ∙ 10−19𝐶


68

Documents

8-SINF FIZIKA FANI MASHQLARI MASALALARI YECHIMLARI