Елордада мұндай қаралы күндердің белгісі болмады емес, болды. Осыдан біраз жыл бұрын бой көтерген қуғын-сүргін құр бан дарына арналған жалғыз ескерткіштің өзінің тең жартысын опы рып алып, қаладан қырық шақырым Ақмол елді мекеніндегі “Алжир” мұражайы аумағына апарып тастадық. Не үшін олай істе геніміз, ескерткіштің кімдердің көзіне күйік болғаны белгісіз, 2007 жылы “қыршынынан қиылып” кете барды. 10 жыл ғана “ғұ мыр кешті”. Сөйтсек, Салтанат сарайы мен “Думан” ойын-са уық кешенінің ортасында тұрған ескерткіш олармен үйлеспейді екен. Құзырлы мекеме басшылары басқа орынға одан да үлкен ес керткіш қойылатынын айтып, жұртты жұбатқан болатын. Бірақ сол уәде әлі орындалған жоқ.

Жалғасы 2-бетте

Мұхтар Құл-МұхаММед, Қазақстан Республикасы мәдениет және ақпарат министрі:

«Кез келген, тіпті әлемдегі ең танымал, атақ-ты театр болса да, үнемі өз репертуарларын жа-ңар туды, толықтыруды қажет етеді. Елбасымыз қазақ өнері бәсекеге қабілетті болуы үшін оны жаңа туындыларымен толықтыру жөнінде алды-мызға мақсат қойып отыр. Ол үшін біз алдымызға қойған екі түрлі мақсатты орындауымыз керек, бі ріншіден, біздің театрларымыздың репертуа-рын әлемге әйгілі озық туындылармен толықты-руы мыз қажет, екіншіден, біз Қазақстан компо-зи тор ларын, драматургтерін жаңа шығармалар жазуға ынталандыруымыз керек. Міне, осы екі мақсатты орындайтын болсақ, біздің театрлары-мыз бәсе ке ге қабілетті театр деңгейіне көтері ле-ді, қазақ өнерінің абыройын әлемге танытады».

Жалғасы 3-бетте

иә–2008 жылдың қазан айында ЮНИСЕФ-

тің қолдауымен Алматы қаласы Балалар құқығын қорғау департаменті және «Әйел дер шығармашылық бастамашылығы лигасы» ҚҚ бірлесе отырып, Бірінші Алматы форумын өткізді. Балалардың жағдайын жақ сарту қыз-ме тінде мемлекеттік органдар мен үкіметтік емес ұйымдар, бұқаралық ақ па рат құралдары және бизнес құрылымдары ара сындағы өзара әрекет-тесудің нәтижелі тетіктерін құруға бағытталған форум аясын да тәжірибелі жетекші мамандар әлеу меттік жетімдіктің алдын алу, балаларға қа-тысты зорлық-зомбылық пен бала еңбегінің ауыр түрлеріне тартуды болдыр мау, балаларды қор ғау жүйесін жетілдіру мәсе лелерін қарас ты рды.

Алматы қаласы Балалар құқығын қорғау департаменті балалардың құ қығын қорғаумен ай налысатын бірқатар үкіметтік емес ұйым-дармен, соның ішінде ЮНИСЕФ және Халық-аралық Еңбек ұйымы (оның Бала еңбегін бол-дырмау жөніндегі ха лықаралық бағдарла масы) сияқты ха лық аралық ұйымдармен де ты ғыз байланыста жұмыс жасайды.

ЖоҚ – Мен еліміздегі халықаралық ұйымдар-

мен бірігіп жұмыс істеп жатқан өз ұйым да-рымыздың біреуіне де сенбеймін. Неге? Себебі балаларға сыйлық берген жерлерін бір-екі рет теледидардан көрсетіп қояды да, бітті! Қалғанының барлығын жейді. Асап, асап, ақыры сотталып жатқан қаншама ұйымды бі-лем. Сондықтан осындай заңсыздықтар орын алып жатқанда, бұл салада ешқандай да нәтиженің болуы мүмкін емес. Егер балаға шын мәнінде көңіл бөліп жатсақ, онда бүгін-гідей шетел асып жатқан балалар саны, тас-танды балалар саны азайып, мүгедек ба ла-лардың жағдайы да жақсы болуы керек емес пе? Енді бізде олай емес қой? Қанша жерден халықаралық ұйымдар араласып жатса да, сол баяғы қалпымыз. Тіпті айта-ай та жағымыз талған да жағдайымыз бар. Бір ғана мысал ай-тайын, мәселен, орыстың шір кеулері қараусыз қалған қаңғыбас бала лардың ұлтына да қа-рамай, өздеріне алып оқытып, арнайы үйлер ашып алды. Олардың мақсаты не? Сол тас-танды балаларды шоқын дырып шығару.

Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

Владимир ПУТиН, Ресей премьер-министрі:

«Махатма Ганди қайтыс бол-ған нан кейін-ақ демократия жайлы әңгімелесетін ешкім қалмады».

(www.smartkniga сайтынан)

№85 (85) 30 мамыр

сенбi2009 жыл

...де

дiм

-ай,

ау!

3-беттеСәкен Өзбекұлы,

ҚР Заң ғылымы академиясының академигі, заң ғылымының

докторы, профессор:

Сұлушаш ТӨлеУхаНҚызы,Алматы қаласы Балалар құқығын қорғау департаментінің директоры:

ЖИ

ыН

2-бет

3-бет

4-бет

Ой-КөКпАр

Анашаның қызығын қашан көреміз?

Қазақтың дәстүрлі ән өнері қолжаулық емес

CMYK CMYK

CMYK CMYK

Құжаттарды құпияландырудың не қажеті бар?

www.аlashainasy.kz

150,39

208,32

4,80

22,03

8403,79

1078,84

1134,38

64,89

970,50

Қуғын-сүргін құрбандарының «қуғындалған» ескерткіші

ана мен бала құқықтары жөніндегі халықаралық ұйымдардың Қазақстандағы жұмысы нәтижелі ме?1994 жылы Қазақстан балалар

құқығы туралы бұұ конвенциясын ратификациялады. Содан бері елімізде

балалар құқығын қорғайтын арнайы ұйымдар, түрлі қорлар мен отбасылық үлгідегі жетімдер үйі ашыла бастады. олардың көбі халықаралық ұйымдар тарапынан қаржыландырылады екен.

дегенмен аталған ұйымдардың жұмысы қаншалықты нәтиже беріп отыр?

Тастандылар саны азайып, сәбилердің шетел асырылуына кедергі бола алды ма? Сондай-

ақ балалардың ауыр еңбекке тартылуы тыйылды ма? осы орайда біз «ана мен

бала құқықтары жөніндегі халықаралық ұйымдардың Қазақстандағы жұмысы

нәтижелі ме?» деген сауалды ой-таразысына салып көруді жөн санадық.

ДАТ!

6-бе

тте

Мүслима ЖұбаНоВа:

ЖұБАНОв ЕңБЕКТЕріН БАСҚАлАр ұрлАп АлДы

Қазақ драматургиясы «қартайып» барады

Соңғы уақытта Үкімет ұлттық өнер мен мәдениетті дамытуға қатысты бірқатар жобаларды кезең-кезеңімен жүзеге асыруды қолға ала бастады. дегенмен Мемлекет басшысының өзі назарда ұстап отырған бұл салада шешімін күтіп отырған түйінді мәселелер әлі де шаш етектен. Сондықтан бүгінгі дағдарыс жағдайына қара мас-тан, шығармашылық салаға қажетінше қаражат құйы луда. осы бағыттағы ауқымды іс-шараларды, әсіре се, Мұхтар абрарұлының Мәдениет және ақпарат ми нистрлігінің басшылығына қайта оралуымен жаңа қыры нан жандана бастағанын айтпай кетпеске болмас. осы орайда кеше мәдениет және ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед мыр за Қазақстан Жазушылар ода ғының кезекті ІІІ пленумына арнайы келіп қатысып, қаламгерлер қауы-мын мазалап жүрген бірқатар сұрақтарға жауап берді.

ертең – Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні. бұл дата 1997 жылдан бері тұрақты түрде аталып өтуде. алайда ұлттың азаттығы жолындағы іс-әрекеті үшін небір зұлмат пен адам төзгісіз азап көрген боздақтарды қалай еске алып жүрміз? Жылда бір ғана көрініс – мемориал басына гүлшоқтарын қоюмен ғана шектеліп жатамыз. бұдан да “қызығы”, мемлекетіміздің алтын орталығы – астанада өткен тарихымыздағы қасіретті жылдар құрбандарын еске түсіретін, алдына барып тағзым ететін бірде-бір белгі қалмай қалды. егер қылышынан қан тамған отаршыл жүйеден жазықсыз жапа шеккендерді еске алам десеңіз, ат арытып, түу ақмол ауылына баруыңызға тура келеді.

Жеке және заңды тұлғалар үшін: индекс – 64259. «Қазпошта» аҚ-тың барлық бөлімшелерінде жазылуға болады

2009 жылдың екінші жартыжылдығына жазылу басталды.

«Алаш айнасына» жазылу жалғасады

алмат иСәдІл

ТөТЕ

Нш

Е О

ҚИ

ғА

Оқу-өндірістік кәсіпорнында болған жағдайдан кейін тал түсте Орталық мәдениет және демалыс саябағына жа қын маңнан тағы өрт шықты. Саябаққа іргелес орналасқан тұрғын үйлердің бірінің шаруашылық нысандарынан тұтанған жалын жүз шаршы метрге жуық аумақты күл қылды. Алматы қалалық төтенше жағдайлар жөніндегі де партаменті баспасөз қызметінің жетекшісі Гүлшат Дәурен бекованың айтуынша, тіл-сіз жаудың көрші ғимараттарға ұласуымен бірге, жары лыс-тарға әкеп соқтыруы да мүмкін еді. өйткені өрт болған жерде бірнеше газ баллоны тұрған. Бірақ дер кезінде келіп, газ бал-лондарын залалсыз жерге шығарған өрт сөндірушілер техно-генді апатқа бір сағатқа жеткізбей тойтарыс берді. Алайда отқа оранған үйдің иесі 68 жастағы Алексей Кривченковтың дене-сінің біраз бөлігін күйік шалды. Ол дереу ауруханаға жеткізілді. Айта кетейік, осы кезде Орталық саябақта «Бозторғай» балалар байқауы өтіп жатқан.

Бұдан кейін өрт сөндірушілерге Түрксіб ауданындағы Спас-ская және Земнухов көшелерінің қиылысында жанар май құйылған екі цистерна өртеніп жатқаны жайлы хабар жетті. Сөйтіп, аптапты жұма күні төтеншеліктерге бір тыным болмады.

болатбек МұхТароВ

бір тәулікте үш ірі өрт шықты

кеше алматыдағы Мұратбаев көшесінде орналасқан «Қазақ зағиптар қоғамына» қарасты оқу-өндірістік кәсіпорнының қоймасы өртенді. Тілсіз жау туралы хабар өрт сөндірушілерге сағат түнгі бірлер шамасында келіп түскен. Қоймада қатырма және дәретхана қағаздары жинастырылғандықтан, от бірден қау-лап кетті. 600 шаршы метр аумақты тү-гел шарпыған алапатпен арпалысуға 16 техника мен 58 маман жұмылды. Қой-маның түгін қалдырмаған өртті екі сағаттай уақыттан соң ғана ауыздықтау мүмкін болды. оқиғадан зардап шеккендер жоқ.

бүркіт НұраСыл

Аба

й О

МА

рОв

(кол

лаж

)

2 РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№85 (85) 30.05.2009 жыл, сенбіwww.alashainasy.kz

Басы 1-бетте

Әншейінде “Алаш арыстары” деп аттандағанда алдына жан салмайтын шенділер, неге екені белгісіз, ескерткіш мәселесіне келгенде, есіней бастайды. Осылайша, жат дәстүрді насихаттай­тын атшаптырым аумақта Наполеон, Чар ли Чаплин (екеуі де Қостанайда), сон дай­ақ “Битлз” тобына (Алматы­дағы Көктөбенің баурайынан ойып тұрып орын алған) ескерткіш тұрғыз­ғанда еш теңені аямаймыз. Ал ұлты үшін қа сірет шеккендерге келгенде, елорда дан ұлтарақтай жер таппай отырға нымыз орынсыз.

Кезінде Ақмола қуғын­сүргіннің на ғыз орталығы болды. Талайдың өмі рін тозаққа айналдырған 953 ла­гер ьдің үшеуі еліміз аумағында құрыл­ды. Осындағы атынан адам шошырлық АЛЖИР лагері КСРО­дағы әйелдер қа­

мал ған жалғыз азаптау орны болды. Мұн да 30 мыңдай әйел жазасын өтеді.

Дереккөздер бойынша, елімізде 1937­38 жылдары, яғни бас­аяғы бір жыл дың ішінде 125 мың адам тота­литарлық режимнің құрбаны болған екен. Солардың 22 мыңы өлім жаза­сына кесіліпті. Жалпы, 1921 жыл мен 1954 жылдар аралығында бұрынғы КСРО­да 3 миллион 777 мың адам жа зықсыз сотталып, оның 642 мыңы атылды. Дәл осы тұста Тұрар Рысқұлов, Әлихан Бөкейханов, Бейімбет Май­лин, Мағжан Жұмабаев, Ахмет Бай­тұр сынов, Абдулла Розыбакиев, Ма­гауи Масанчи, Ілияс Жансүгіров, Ле вон Мирзоян, Сәкен Сейфуллин, Санжар Асфендияров, Халел Досмұ­хамед ов пен Жаһанша Досмұхамедов қатарлы қазақ зиялылары, мәдениет қайраткерлері жазықсыз атылды.

Астана

СаяСи бюро

ШАғ

ыН

СұХБ

АТ

Құжаттарды құпияландырудың не қажеті бар?

СаяС

атты

ң ал

ты а

уызы

Жексенбай ДүйСеБаев, Мәжіліс депутаты:

«Шетелдердің тарихына көз салсақ, кеңес үкіметіндей өз халқын өзі жаппай қыр ған мемлекет жоқ шығар. 1937 жыл­дары ел ішіндегі азаматтар «халық жа­уы» деген жаманатқа таңылып, жа зық­сыз сотталды, үштік сотының шешімі мен дереу атылды. Қанша арыстарымыз дың сүйегі қай жерде қалғаны әлі күнге белгісіз. Әсіресе оқыған, билік басында қыз мет істеп жүрген азаматтар жаппай қу ғынға ұшырады. Олардың өздері ғана сотталмай, әйелдері де түр меге жабыл­ды. Балалары жан­жаққа тоз­тоз болып кетті. Бы лайша айтқанда, бақыты ұйып отырған талай шаңырақтың төбесі орта­сына түсті. Біздің еліміз 31 мамырды Саяси қуғын­сүргін құрбандарын еске алу күні деп белгіледі. Мен мұны өсіп келе жатқан жас ұрпақ үшін қажет дүние деп есептеймін».

(ҚазАқпаратқа» берген сұхбатынан).

Кеден одағы комиссиясы 5­оты­рысы ның қорытындысы бойынша Минскіде өткен брифингте бі рінші вице­премьер Өмірзақ Шөкеев үкімет басшыларының қарауына Ке­ден одағын құру жөніндегі тұжы­рымдық қадам туралы құжаттарды емес, оны құрудың мерзімі мен ке­зеңі туралы келісімді енгізуді ке­ліскенін, осының негізінде 2011 жыл ғы шілдеге қарай үш мемлекет аумағында толыққанды Кеден ода­ғы құрылатынын жеткізді.

Сондай­ақ тараптар маусымның 9­ында Мәскеуде өткен ЕурАзЭҚ мем лекетаралық кеңесінде үкімет бас шылары бірыңғай кеден тарифін бекі ту мәселесіне жақындағаны ту­ра лы да мәлім болды.

Жалпы, бірыңғай кеден тарифіне 11 мыңнан астам айқындама енгізіл­ген. Олардың арасында күні бүгінге дейін пысықталмағаны 5 пайызды құ райды. Сондықтан үкімет басшы­лары ның кездесуіне дейін бұл айқын да ма ларды келісу мүмкіндігін қарастыратын болады. РФ үкіметі төрағасының бі рін ші орынбасары, Кедендік одақ комиссиясының төра­ғасы Игорь Шу валов 2009 жыл ба­рысында бұл құ жат ты ұлттық дең­гейде бекіту үшін бұрын дайындалып қойған Кеден кодексінің жобасы бойынша сарап шыларға отырыстың нәтижесіне орай жұмыстар жүргізу тапсырылғанын ха барлады.

Жиында Кеден одағына респуб­ликаның қосылу рәсімдерін жұмыс тәртібімен бастау туралы Қырғыз­стан ның мәлімдемесі қаралды. Комиссия шешімі бойынша Қырғыз Республи касының Кеден одағының норматив тік­құқықтық базасын да­йындау жө ніндегі жұмыстарға қаты­суы және бұл елдің аталған құ­рылымға қатысу фор маты туралы мә селелер бойынша жұ мыс тобы құрылды.

Жарқын түСіпБекұлы

ТүйТКІЛ

ыНТыМАҚТАСТыҚ

Қуғын-сүргін құрбандарының «қуғындалған» ескерткіші

көршілермен кеден одағына кірістік

? А л А ш т ы А л А ң д А т Қ А н с А у А лА л А ш т ы А л А ң д А т Қ А н с А у А л

Қайдар алДаЖұМаНОв, тарих ғылымының кандидаты:

Смағұл елуБай, жазушы:

Бейбіт ҚОйШыБай, жазушы, тарих ғылымының кандидаты:

Ашаршылық қасіреті мен қуғын­сүргін құрбандарын еске алу күндерін жеке­жеке атап өтуге болмай ма?– 1988 жылдың қараша айында КСРО­да алғаш рет

марқұм академик Манаш Қозыбаев жетекшілік ететін біздің Тарих және этнология институты «Орталық Азия рес публикалары және Қазақстандағы ұжымдастыру: нәти желері мен сипаты» деген тақырыпта конференция өткізіп, ашаршылық және қуғын­сүргін құрбандары мәсе­лесін көтерген болатын. 1991 жылдың 11 қарашасында Жоғарғы кеңес ашаршылық пен репрессияға бай ланысты тарихшылар, заңгерлер мен зиялылардан құралған арнайы комиссия құрды және сол комиссия көп жұмыс істеп, 300 бетке жуық материал дайындады. Ол ашар­шылық пен репрессия қатар қарастырылып жүрді. Ал ма­ман ретінде айтатын болсам, ашаршылық пен репрессия – халықтың басына түскен бір қасірет, бір тұтас процесс. Бірге атау керек, я болмаса елеусіз қалған ашар шылық дегенді қоса атап өткен дұрыс деп ойлаймын.

– ұмытпасам, 1994 жылы Парламентіміз 31 мамыр күнін Ашаршылық жә­не қуғын­сүргін құрбандарын еске алу күні деп заң қабылдауға тиіс бол ған. Өкінішке қарай, бұдан «ашаршылық» деген сөз алынып тасталып, Репрес сия құрбандарын еске алу күні болып қалды. Сөйтіп, біз қырылған хал қы мыздың аруағына қиянат жасадық, жалтақтық қылдық. Осы тұрғыда өзі міз дің халықтық, ұлттық болмысымызды көрсете алмадық. Қазақ жұрты – ХХ ғасырда 60 пайызын жоғалтқан халық. Әлемде бірде­бір халық ондай 60 пайызынан айырылған емес. Сондықтан бұл заңды қайта қарап, Ашар шылық және қуғын­сүргін құрбандарын еске алу күні деп атау керек. «Өлі ри за бол май, тірі байымайды» дейді қазақ, ал біз қолдан ұйымдастырылған ашар шылықтан және қасақана жасалған репрессиядан құрбан болған дар дың аруағы алдында тазарған жоқпыз, олар разы болатындай бірде­бір ес керт кіш, бірде­бір мемориал қойылған жоқ. Олардың бірін де тындырмай, ке лер ұрпақ алдында сүйекке таңба болатындай, тарих бедерінде қарабет бо лардай үлкен ұятқа қалып отырмыз. ұлттық қасіретімізді, құрбан болған ба баларды еске алу шаралары мемлекеттік деңгейде аталып өткен жоқ, сая си бағасы берілмей келеді. Екі бөлек аза тұтсақ та, өз деңгейінде атап өту керек.

– 1992 жылы Жоғарғы кеңес ашаршылық күнін атап өтуді бекіт­кенімен, 1997 жылға дейін бұл қаралы күн бірде­бір рет ресми аталып өткен жоқ. Неге? Өйткені ол кезде «жоғарыдағылардан, орыстан қор­қады» дегендей әңгімелер болды. Содан кейін 1998 жылы 31мамырды Саяси қуғын­сүргін құрбандарын еске алу күні деп атау туралы Жарлық шықты. Ал аштық қалтарыста қалып қойды. Бұл – үлкен қа телік. «Әділет» тарихи­ағарту қоғамы жыл сайын 31 ма мырдың қар саңын­дағы жұма күні оқу орындарында, мешіттерде еске алу шараларын жүргізсек деген үндеу қабылдады. Мысалы, ев рей еліндегі қасіретті аза тұтатын «Яд ва­Шем», яғни «Жад және есім» мұ ражайы сияқты орын ашып, еске алуды дәстүрге айналдырсақ, оның зор тәрбиелік мәні болар еді және оған қосымша шежірешілердің кө мегімен жер­жердегі репрессияға ұшырағандар туралы деректерді жи нақтасақ, оларға ескерткіш орнатсақ, бабалар алдындағы пары зымыз ды атқарғанымыз болар еді.

Сауалнаманы жүргізген Құбаш СаҒИДОллаұлы

2011 жылы шілденің 1-інен бастап Қазақстан, Ресей және Беларусь арасында бірыңғай кеден аумағы әрекет етуі жоспарланып отыр.

Соңғы бір айда Гүржістан оппози­ционерлерінің екпіні күшейе түсуде. Билік басына деген наразылығын біл­діру үшін алаңға жиналатын халықтың саны үсті­үстіне еселеніп жатыр. Апта­ның алғашқы күндерінде Михаил Са­акашвилидің биліктен кетуін талап етуші халықтың ұзын саны 100 мыңға дейін жеткен болатын. Алайда халық­тың көп тігінен еш нәтиже болмады. Шерушілер кейде жаңбыр, кейде шақырайған күн нің астында қақталып, бейбіт түрде пікір білдіріп тұра беру­ден шаршаған болуы керек, күш қолданып, доңайбат көрсетуге көшті. Кеше ше ру шілердің арасында бір адамның басы жарылып, үш бірдей құқық қорғаушы пы шақ жарақатының сал дарынан ауыр халде ауруханаға түсті.

Гүржістан оппозиционерлері бейбіт шеруден шаршады

– талас аға, «саяси репрессия та қы-рыбы жіті зерттелмеген» деген пікірлер жиі айтылады. Десек те, кейінгі уақытта бұл тақырыпты қолына алған жас ма-ман дар да бар көрінеді. Біздің осы зерт теушілеріміз бұл тақырыптың бе-тін де ғана қалқып жүрген жоқ па?

– Бұл тақырып мүлде зерттелмеді дегенмен келіспеймін. Саяси қуғын­сүр­гінге ұшырағанды кезең­кезеңімен бөліп қарастыру қажет. Алғашқысы Лениннің тірі кезінде пантүркизм идеясын жақтау­шылар деп айып тағылып, бұл кейіннен Алаш зиялыларын қудалауға ұласты. Одан кейін «шылдық» дегенді ойлап шығарды. «Рысқұловшылдық», «қожановшылдық», «сәдуақасовшылдық» деген сияқты. Та­рих шылар бұлардың барлығын біршама зерт теді. Бірақ әлі де болса ашылмай жатқан тұстар баршылық. Ол – ұлттық қа­уіпсіздік комитетінде жатқан тергеу мате­риал дары. Бұлар – біздің ғалымдарымыз үшін, олардың келер ұрпаққа жазып қалдыратын тарихы үшін аса маңызды мәліметтер. Ахмет Байтұрсынов бастаған алашордашылар Бутырка түрмесінде отыр ды. Ораз Исаев, Тұрар Рысқұлов Мәс­кеуде атылды, олардың тергеулері түгел­дей сол Ресей астанасында сақтаулы.

– Бұл құнды материалдарды алуға мүмкіншілік жоқ па?

– Тергеу материалдары бірнеше том­нан тұрады. Оны барып қарау керек шы­ғар. Әрине, алдыруға да болады, оған ұҚК­нің құзыреті әбден жетеді. Сонымен қатар сол ұҚК­нің мұрағатында да біраз тер геу материалдары бар. Міне, осы құжат тармен жұмыс істеп, зерттеулер жүргізу қажет. Осы тақырыптармен жұмыс істеуге да йын жастар жоқ емес, алайда материал дарды қолға түсіру оңайға түс­пейді. Кезінде мен Қазақстан тарихшы ла­рының сенаты құрамында болғанда ұҚК­нің мұ рағатына кірдім. Сол жердегі қызметкерлер: «Түркістан легионына қаты­сы бар адамдар мен концлагерьде болған азаматтардың тергеулері бізде жоқ», – деді. Кейіннен басқа комиссияның құра­мы мен барғанымда, тергеу істері мате­риалдарының көп еке нін көзім шал ды. Бірақ ол құжаттар ға лым дарға беріл мей отыр. Заман өзгерді ғой, соншалықты құ­пияландырудың не қажеті бар? Ары­беріден соң қазір ешкім 20­30 жылдар­дағы саяси қылмыстар үшін жауап беруге міндетті емес. Сол сияқты ұҚК де ОГПУ­дың жасаған қиянаттарына жауап бер­мейді. Бірде аспирантыма тақырып ретінде бекітіп, атылған 18 халық комис са рының бірі, егіншілік саласына жауапты болған Нығмет Сырғабековтің тергеу құжаттарын алуға барғанбыз. Өзімізбен бірге ол кісінің қызы Роллан Нығметованы да ертіп алдық. Жеке ісқағаздары қо лы мызға тигенін қайтейік, құжаттардың кей бір беттерін

бір­біріне желімдеп тастаған. «Мынаны ашу керек қой» десек, ұҚК қыз меткерлері: «Ол беттерде зиялылар бірін­бірі жаман­даған, қаралаған», – дейді. Оны ұрып­соғып, зорлық көрсетіп жазғызып ал ғанын барлығы біледі. Сондықтан құ жаттарды тықпалап, тарихты бұрмалаудың қажеті жоқ деп ойлаймын. Сондай­ақ бұрынғы партияның ОК­нің архиві болған қазіргі Президент мұрағаты бар. Кезінде ОГПУ орталық комитетке қанша адамға қатысты іс қозғап, қанша адамды атқаны жайында есеп беріп отырған. Қазір сол есептер Президент мұрағатында ОГПУ­дың арна­йы қорлары болып сақталған. Алайда ол құжаттарды да ала алмайсыз. Қазақтың тарихын жазуда, міне, осындай олқы­лықтар бар. ОГПУ­дың ресми тіркеген 372 көтерілісі бойынша зерттеу жүргіздім. ОК­нің тапсырмасымен Әліби Жангелдин, Сәкен Сейфуллин және комиссияның хатшысы ретінде ғабит Мү сірепов Қарақұм көтерілісшілеріне жібе ріле ді. Билік олар арқылы буырқанған ха лыққа мынадай уәде­сәлемдемесін жет кі зеді: қаруын тастап, ауылдарына қай т қандарға еш­қандай қудалау бол майды, қайта оларға жағдай жасалады. Әлекеңдер халыққа түсіндіріп, олар дың аптығын басады. Алайда көтеріліс шілер қырды аса бергенде ОГПУ­дың әс кері оларға оқ жаудырып, қынадай қырып тас тайды. Мұны Жангел дин, Сейфул­лин, Мүсіреповтер білмейді. Алматыға келген соң бұл оқиғадан ха бардар болған Әлекең Голощекинге на разылық білдіреді. Сөйтіп жүргенде өзінің басы біраз дауға қалады. Бұл да үлкен саяси қуғын­сүргін ғой. Бірақ 37 жылғы репрессиямен салыс­тырғанда, мұндай саяси сатқындықтар туралы көп айтыла бермейді.

– Саяси қуғын-сүргін зұлматынан жа па шеккендер мен құрбан болған-дар дың жалпы саны қанша?

– Енді әрбір кезеңде атылғандар өте көп. 1937­1938 жылдары ең үлкен террор орын алды. Осы жылдары 50 мыңнан аса азамат құрбан болды. Бай­құлақтарды жа залауда – 200 мың, оның алдындағы түрік шілдік, қазақ ұлтшылдығын айыптау, де пор тация, сонымен қатар 50 жылғы қуғын көргендер бар. Осылардың саны әлі де болса нақты емес. Саяси қуғын­сүргін де ген – өте үлкен мәселе. Егер Желтоқсан оқи ғасын қосатын болсақ, барлығы 500 мың нан кем емес. Бұлардың қатарына аштықтан қырылған 2 мил лионнан астам қазақты қосып отырған жоқпын. Асы лын да, тікелей 58­інші, 107­інші, 111­баптар мен кінә тағылғандар мен «социалистік меншікке қол сұқты» деп айыпты болғандар ғана саяси қуғынға ұшырағандар деп есеп теледі. Мұны айтып отырғаным, аштықтан көз жұмғандарды саяси қуғын көргендердің қатарына қосуға болмайды.

– Бірақ қазақтардың байлығы бол-ған төрт түлігі жұттан қырылып қалған жоқ қой. Менің айтайын дегенім, аш-тықтың өзі солақай саясаттың сал-дарынан болған жоқ па?

– Бұл, негізінде, кеңестік биліктің әлеу­меттік шаруашылықтағы реформасының шикілігінен шықты. Егер ет дайындау нау­қаны болмағанда, қазақ даласында аштық болмас еді. Ет науқаны индустрияландыру кезінде басталды. Ол кезде Мәскеу, Петер­бор сияқты үлкен­үлкен қалалар мен Қы­зыл армияның негізгі бөлігін етпен, қазақ­тардың малдарымен қамтамасыз етті. Не гізі, кез келген елде саяси қуғын­сүргін құр бандары деп белгілі бір баппен айып­талғандарды атайды. Сондықтан аштықты Украина сияқты жеке қарастыруымыз керек. Ашаршылық құрбандарына жеке монумент орнатылуы қажет. Сол кездегі 4 млн 800 мың қазақтың 2 млн 300 мыңы қы рылып қалды. Біздің кейбір жазушы­ларымыз 4 млн қазақ қырылды деп жүр. Бұл тарихи шындыққа жанаспайды. Себебі қазақтардың жалпы саны 5 миллионға жет пеген. Мен бұл деректі қайдан алға­ным ды айтайын. Кезінде жаппай отырық­шы ландыру саясаты басталған тұста көш­пен ділерге үй салу үшін, құрылыс ма те риал дарына кететін шығынды есептеу үшін кеңес билігі қазақтардың санын ерік­сіз дәлме­дәл шығарған. Ресейде қазір та­рихты бұрмалауға қарсы комиссия құры­лып жатыр. «Өздерің 4 млн болған екен сіңдер, аштықтан қырылғандардың 4 млн деген санын қайдан алдыңдар?» десе, біз оны қалай дәлелдемекпіз? Ашаршылық пен саяси қуғын­сүргінді шатастырмау керек дегенді айта­айта, тотықұс болып шаршадым. Бірақ құлақ асуға құлықты жан ды көріп отырған жоқпын. Зиялылар қауымы Голощекинді жамандаудан аса алмай келеді. Мен оны ақтап алайын деп отырған жоқпын. Бірақ ол кім еді? Ол жай айтқанды істеп отырған қуыршақ болды емес пе?! Мен – оның ерекше папкасын оқы ған адаммын және оны мен ғана оқы ған шығармын. Голощекин надан, сауатсыз, пасық адам болған. Оның жазған жазу ла рын өз көзіммен оқыдым. Өзі толтырған же ке бас қағазын да алдырып көрдім. Сонда оның сол жеке бас қағазын соңына дейін толық толтыра алмағанын байқа дым.

Әңгімелескен Жарқын түСіпБекұлы

талас ОМаРБекОв, тарих ғылымының докторы, профессор:

тарихшымен болған шағын сұхбаттан түйгеніміз, алаш ардақтыларының жазаға тартылған кездері мен оларға тағылған айыптар туралы деректерге әлі де болса қанық емеспіз. Қазақ тарихының шынайылығы үшін тарихшылар қауымы қанша талпынғанмен, құзырлы органдар әлі күнге дейін мүдделі болмай отыр. Ғалым сөз соңында: «Әсіреұлтшыл әлдебір мемлекеттер сияқты кеңестік тарихымызды жоққа шығаруға талпынып отырған жоқпыз. Десек те, заман да, жүйе де өзгерген тұста мұрағатта шаң басып жатқан қалың құжаттарды қолға түсіріп, қажетімізге жаратсақ», – дейді. Әлбетте, тәуелсіз елдің ұрпағының игілігі үшін.

Ой-түйіН

ТЕК

ЕТІР

ЕС

кеше қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні қарсаңында Қорғаныс министрлігі Қарулы күштері Әскери полиция бас басқармасының қызметкерлері астананың іргесіндегі ақмол кентінде алЖИР мұражайына барып, азапты жылдар құрбандарына тағзым етіп, гүлшоқтарын қойды. Ол жерде кеңес Одағы кезінде алЖИР әйелдер лагері болған. Мұражайда қазіргі уақытта күрделі

жөндеу жұмыстары жүріп жатыр. Жұмыс қуғын­сүргін құрбандарын еске алу күніне дейін аяқталуы тиіс. Сондай­ақ сол бір азапты жылдардан сыр шертетін экспонат­тар жиналып, мұражай қоры толығып жа тыр екен. Тағзым етушілер алдымен кіре берісіндегі 18 метрлік «қасірет қақ­

пасы» арқылы өтіп, мұражай ішін аралап көрді. Саяси қуғын­сүргін және тотали та­ризм тарихына арналған мұражай кеше­нін аралап көрген соң, келушілерге ла­герь де азап шеккен әйелдердің өмірі ту ралы деректі фильм көрсе тілді. Бұл көлемі 3 гектарға жуық жерді алып жат­қан мұражай аумағында кезінде 30 мың әйел жазықсыз жапа шекті. Бү гінде олар­дың есімдері мұ ражай ар тындағы мәрмәр тасқа қашап жазылған.

Қорғаныс министрлігі Қарулы күштері Әскери полиция бас басқармасы әлеумет­тік және психологиялық жұмыс тобының маманы Гүлжан Әбілқасымованың ай­туын ша, бұл шараның маңызы зор. «Ол ең ал дымен халқымыздың басынан өткен ауыр жылдар жаңғырығын болашақ ұр­пақтың есінде қалдыру үшін қажет. Өткен тарихқа мойын бұрып, келешегімізге көз тігу үшін ұйымдастырылып отыр», – деді ол.

Бүркіт НұРаСыл,Астана

Әскери полиция алЖИРГе барды

Тағзым

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№85 (85) 30.05.2009 жыл, сенбіwww.alashainasy.kz 3

Басы 1-бетте

«Бүгінгі күн: Қазақ драматургиясы жә­не театр репертуары» атты тақырыпта өткен жиынға республикамыздың басты театрларының басшыларымен қатар әр аймақтағы өнер шаңырақтарының жетек­ші лері, белгілі драматургтер мен режис­серлер қатысып, өз ойларын ортаға салды. Ресми нотада басталған бұл басқосу ұзын­сонар баяндамаға жалғасып, ар тын ша қызу пікірталасқа ұласты. Осылай ша, бір мүдде үшін жиналған қа лам гер лер дің пікірі екіге жарылды. Бі ріншілері – қазіргі қазақ драматургиясының дамымай тұр ғанын біздегі жаңа ре жиссерлік мектептің қа­лып таспағанды ғынан дегенді айтса, екін­шілері заманауи тақырыптарды өзек ет­кен, елең еткізер драмалық туынды лардың тумай жатқан дығын алға тартты. Шы­ғармашылық басқосуға бас­көз болып, жиынды ашып беріп, жүргізіп отыр ған Қа­зақстан Жазу шылар одағы бас қармасының төрағасы Нұрлан Оразалин қаламдастарын сабырға шақырып, ай ғай мен іс бітпейтін­дігін тағы бір ескертіп өтті. Пленум соңында шығар машылық басқо судың бәтуалы қо­рытын дысы ретінде қаламгер қауымы драматур гия мәселелерін қамтыған арна­йы үндеу жариялап, тиісті проблемалардың шеші луін министрлікке сеніп тапсырды. Біздің байқағанымыз, бүгінде әдебиет пен өнер саласында, әсіресе, драматургияға, жалпы театрларға үлкен қолдау көрсетілу­де. Бір ақ сонда да қазақ драматургиясы төңіре гіндегі даулы әңгімелер азаяр емес. Бір қы зығы, қазақ поэзиясы мен прозасы ешкімнің тікелей қолдау­демеуінсіз өз бетінше қарқынды даму үстінде. Көп ақын­жазушылардың медет қылатындары қа­тардағы мерейтойлық мүшай ралар мен

байқаулар ғана. Олар жаңа шыққан кітап та рына жарытып қаламақы да алмайды. Бұл жөнінде біз талай мәрте айтып, жазғанбыз. Шындап келгенде, драматург тердің жоғарыға өкпелейтін жөні жоқ. Мем ле кеттік тапсы рыспен жазылған пьесаларға қаламақы таға­йын далып және олар үлкен сах наға жолдама алады. Осы дан екі күн бұрын ғана Мә дениет және ақпарат министрі Мұхтар Құл­Мұ хам мед бұқа ра лық ақпарат құ ралдары өкілдерімен ар на­йы кездесу өткізіп, онда да осы драма­тур гия саласын дамы туға байла нысты ауқымды жо баның қол ға алына баста­ғанын тілге тиек еткен бола тын.

Осы орайда министрлік та рапынан тәуелсіз еліміздің сая си­рухани келбе­тін аша тын, рухани кеңістікті отандық авторларымыздың жаңа да озық шы­ғармаларымен то лық тыру мақсатында елімізде тұңғыш рет музыка мен дра­матургияның алты саласын қам титын «Тәуелсіздік тол ғауы» атты республи­ка лық бай қау жарияланатынын ай тып өткіміз келеді.

Бұл байқау қазақстандық компози­тор лар мен драма тург тердің, ақын­жазушылар дың шығармашылығын қол дауға, ұлттық опера мен балет, драмалық театрлар және жалпы музыка сала­сының бәсекеге қабілеттілігі мен маз мұндық сапасын арт­тыру мақ са тында қолға алынып отыр. Со нымен бай­қауға:

1) ең үздік драмалық пье­салар;

2) ең үздік опералық шы ­

ғар малар;

3) ең үздік балет шығар малары;4) ең үздік камералық музыка

туын дылары;5) ең үздік қазіргі заманғы әндер; 6) ең үздік балалар әндері;

бойынша әрқайсысына жүл делі үш орын тағайындалмақ. Бай қаудан үздік деп табылған шығармаларға ақшалай сый­лық тар тағайындаумен қатар, олар

еліміздің жетекші өнер ор даларында сахна­ла нып, орын далатын бо лады.

Еліміз егемендігін алғалы бері тәуелсіздік деген қасиетті ұғымды асқақтатып, ұрпақ са­насына сіңіретін тың көзқарас тағы қазіргі за манға лайық шы­ғар малар жазылмай жүр десек те болады. Жа ңа туындылар бол­ғанның өзінде де же­тер жеріне дейін на­сихат тал майды. Осы уа қытқа дейін жоғары жақтың әдебиет пен өнерге деген қырын көз қарасы бұл сала­ның өркен деуіне тос­қауыл болып келгендігі ақиқат. Алайда мем­лекет еңсе сін тіктеп, мә де ниет са ласына жа нашыр адам дардың келуі ұлттық өнер дің жан дануына сеп тігін тигізе бас тады.

Бүкіл әлемде 1 маусым – Балалар­ды қорғау күні ретінде 1950 жылдан бе рі аталып өтеді. Бұл халықаралық ме рекені өткізу жөніндегі шешім 1949 жылдың қараша айында Халық ара­лық демократиялық әйелдер феде ра­циясының арнайы сессиясында қабыл­дан ған. Аталған бастаманы БҰҰ дер ке зінде қолдап, балалардың өмірін, құ қы ғын, денсаулығын қорғауды өз қыз метінің басты бағыттарының біріне

айналдырды. Дәл осы күні болашақта адам гершілікке, әділдікке, баянды өмір ге толы қоғам құру үшін балаларға барлық жағдай жасалу қажеттігі паш етіледі. Ба­лаларды қорғау күні мереке ғана емес, болашаққа бағдар жасайтын маңызды шараның бірі. Адамзаттың алдында тұрған зор міндет – болашақ ұрпақтың бақытты өмірін қалыптастыру. Бала­лар өз құқықтарын қорғауды өте қызық түсінеді. Біреулер үшін бұл – әр түрлі мас­

штабта, тіпті әлемдік деңгейге дейін өз көзқарасын білдіру мүмкіндігі, ал біреу­лер үшін бала құқықтарын іске асырудың негізгі проблемасы – ол ата­аналарының жауапсыздығы. Балақайлардың көп­ші лігі өмірінде өздерінің немесе олар дың айналасындағы балалардың құқықтары бұзылуымен кездеспе­ген және олардың бұл проблемамен соқтығысуы тек қор шаған әлем тура­лы пікіріне негізделген телехабарлар­мен шектеледі. Сондықтан үлкендер ба лаларды жеке құқықтарын сақтауға ғана емес, сонымен бірге кез келген құқық, міндеттер туралы ойлану ке­рек екенін үйрету қажет. Тек осындай өз ара тәуелділікті ұққанда ғана бала ер кін, алаңсыз болып өседі.

Атап айтатын болсақ, ЮНИСЕФ өзінің бағдарламаларын 157 мемлекетте, соның ішінде Қазақстанда да жүзеге асырады. Ал маты қаласында да оның өкілдігі қыз­мет етеді. Қазіргі таңда ҚР Үкіметі жә не БҰҰ­ның Балалар қоры арасындағы ын­ты мақтастық, негізінен, ана мен бала ның денсаулығын қорғау, 6­12 жас ара лы­ғындағы балаларды жан­жақты дамыту жә не 13 пен 18 жас аралығындағы жеткін­шек тер мен жасөспірімдердің әл­ауқатын жақсарту сынды үш түрлі бағытта жұмыс жасайды.

Тағы бір айтарлығы – Алматы қаласы Ба лалар құқығын қорғау де пар таменті «Дағдарыс орталықта рының ода ғы» үкіметтік емес ұйы мымен бірлесіп, Жастар мен бала ларға арналған ұлттық сенім те­ле фо нының бірыңғай жүйесін құ ру туралы жоба бастамасын кө тер ді. Елі міздегі тұрғындардың үш тен бірі балалар десек, ұлттық сенім телефонының бірың ғай жүйесін енгізу, өмірде қиын жағдайға ұшы ра ған балаларға жедел түрде пси­хологиялық және құқықтық кө мек көрсе­ту ге жол ашады. Осы орайда 2008 жылы

БАйҚАу

«Бозторғай» дарынды балалардың басын қосты

Осымен он бірінші рет өткізіліп отырған байқаудың басты мақсаты – халық өнерін дамыту, жас өнерпаздардың талантын ашу. Маусымның 1­іне дейін созылатын жарыста үміткерлер вокал, халық әндері, хореография және балалар сән театры номинациялары бойынша бақтарын сы­найды. «Бозторғай» халықаралық бай қа­уы ның директоры Қарлығаш Әбдікә рімо­ваның айтуынша, қатысушылар жас ша­маларына қарай жарысқа түсуде. Кіші топ – 10 жасқа дейінгі бүлдіршіндер, орта топ 11­13 жас аралығында және жоғары топ – 14­17 жас аралығындағы балалар. Бай­қауға Қазақстанның Халық әртістері Би­бігүл Төлегенова, Болат Аюханов, Ресейдің еңбек сіңірген қайраткері Борис Колес­ник ов сияқты танымал тұлғалар қазылық етіп жатыр. Қазылар мүшесінің төрайымы Бибігүл Төлегенова фестиваль ауқымының жылдан­жылға кеңейіп келе жатқанын айтады. Жарыс жеңімпаздары маусымның 1­і күні анықталады.

Жансая Серғазықызы

Бас

ы 1

-бет

те

Ой-КөКпар

Сұлушаш Төлеуханқызы,Алматы қаласы Балалар құқығын қорғау департаментінің директоры

Сәкен өзБекұлы, ҚР Заң ғылымы академиясының академигі,

заң ғылымының докторы, профессор

ана мен бала құқықтары жөніндегі халықаралық ұйымдардың қазақстандағы жұмысы нәтижелі ме?

20 қарашада, яғни Бүкіләлемдік балалар кү нінде «150 – Ұлттық сенім телефоны» іске қосылды. Содан осы күнге дейін 7000­ға жуық қоңырау келіп түсті. Олар бойынша құқықтық және психологиялық көмек көрсетіліп, мүдделі мекемелер мен бірлескен жұмыстар жүргізіледі.

Халықаралық еңбек ұйымының бала еңбегін пайдаланбау жөніндегі халықара­лық бағдарламасы шеңберінде «14 пен 18 жас аралығындағы жасөспірімдерді бі лім берумен және жұмыспен қамту қозғалысы арқылы бала еңбегінің ең на­шар түрін жою» бағдарламасы бойынша Алматы қаласы Балалар құқығын қорғау департаменті мен үкіметтік емес ұйым­дармен бірлескен іс­шаралар жүр гізілуде. Атап айтсақ, 2009 жылдың ма мыр айын­да Алматы қаласындағы «Қар ғалы» пан­сионатында «Бала еңбегін тоқ тат!» деген ұранмен «Қазақстан Рес публикасындағы балалар еңбегінің ең нашар түрлерін жою бойынша әріптестер дің потенциалын көтеру» деген тақырыпта семинар­тре­нинг болып өтті. Сонымен қатар Бүкіл­әлем дік балалар еңбегін пай да лануға қарсы күрес күні жыл сайын 12 маусымда аталып өтуде. Қазіргі таңда 1­12 маусым аралығында өтетін «Бала лар дың еңбегін пайдалануға қарсы 12 күн» атты Ұлттық ақпараттық науқан жо басы бойынша жұмыстар жүргізілуде. Сон дықтан да ана мен баланың құқық тарын қорғайтын ха­лықаралық ұйымдар дың Қазақстандағы жұмысы нәтижелі деп айта аламын.

қазақ балаға тек бауыр еті, көз қуанышы деп қана қарамай, ұлын жер иесі, қызын ұлт анасы етіп тәрбиелеген. Жесірін шетке

жібермей, жетімін жылатпай, ауыл боп, қауым боп қарайласқан халықтың ұрпағы бүгінде қандай халдеміз? қыздарымыз неге

қағанағынан жерініп, шаранасын шырылдатып тастап кетеді? ресми емес дерек көздері бүгінде елімізде 15 мыңға жуық әке-шешесi тiрi тастанды балалардың барын, сондай-ақ жыл

сайын 6000-ға жуық сәбидің мұхит асып кететінін көрсетеді. Біз неге балаларды тек маусымның 1-і күні ғана еске алып, қалған

күндері қорғансыз қалдырамыз?.. Әзірлеген Мәриям ӘБСаТТар

Ал осыған қарсы мешіттеріміз бір ша­ра қолданып жатыр ма? Тек әйтеуір «бәлен жерде бәлен мешіт салынды» деп ме­шіттердің санымен мақтанудан бас қаны білмейді. Бұл да біздегі, әсіресе, қазақ балалары құқықтарының аяқ асты болып жатқанына мысал бола алады. Мем лекет тарапынан біраз нәрселер жаса лып жатыр, бірақ өте әлсіз. Сондықтан да ха­лықаралық ұйымдарға жүгінуге мәж­бүрміз. Біз осы халықаралық ұйымдардың жұмысы нәтижелі ме, нәтижесіз бе демес бұрын, алдымен шетелдік ұйымдардың біз дің елімізге көмек беруіндегі түпкі мақ­сатына назар аударуымыз шарт. Менің қаншама жыл құқық саласындағы жұмыс тәжірибемде көз жеткізгенім – қандай да бір шетелдік ұйым болса да, ақша берер алдында міндетті түрде бір мақсат қояды. Бұл капиталистер ешуақытта көк тиынды далаға шашпайды. Капитализмнің заңы солай өзі. Егер жеке адам өз ақшасын берсе, оны қайырымдылық деп ұғуға болады. Бірақ шетелдік ұйымдардың артында міндетті түрде белгілі бір биік мақсаттарды көздеген үлкен адам тұрады. Олар кім және балаларға ақша бөлгенде, нендей мақсат көздеуі мүмкін? Біз кейде осы сұ рақ қа жауап іздемей, «беріп тұр­ған да, ал май жыным бар ма?» деген прин циппен қолын кері қайтармаймыз.

«Алмақтың сал мағы бар» деп қазақ бекер айтпаған ғой. Бәлкім, бүгін балаларымызға көмек тес кен болып, ертең соны міндетсініп жер сұ рауы мүмкін, болмаса, бір діни пиғыл дарын осы лай астыртын жүргізуі де ғажап емес қой? Халықаралық ұйымдар­дың жар ғы сы на қарау керек, егер ол бол­маса, та лап ету керек. Содан кейін бүгінде бі реу дің бе делі арқылы алып жатқандар же терлік. Кейін сол беделді адамды шет­ел дік ұйым дар өз дегендеріне көндіріп, бір сөзбен айтқанда, соның қолымен от көсеп қойып, қалқасына жасырынып оты­рады. Шын мәнінде, қазақты аяп, жетім­дерін жебеу мақ сатында қаржы құйып жат қандары ша малы­ау осы!..

Жылына 6­7 мың бала шетел асып жат қанда, күн санап тастандылар саны артып жатқанда, нәтижелі іс тындырылып жатыр деудің өзі күлкі тудырады. Еліміздегі мұндай ахуалды түбегейлі өзгертеміз де­сек, бізде қаржы көздерін бақылауды күшейту керек.

ЖИ

ыН қазақ драматургиясы

«қартайып» барады

қазақтың дәстүрлі ән өнері қолжаулық емес

Бұл жайдың бәрін конкурс аяқталған соң баспасөз мәслихатын өткізген қазылар алқасы мен ұйымдастырушылар да айтты. «Бұрын мұндай конкурстарды қазақ теле­ар налары толық жазып алып, бүкіл қарай­ған қазаққа бастан­аяқ көрсететін. Қазір басталды деп бір жылт еткізеді, бітті деп бір жылт еткізеді», – деді қазылар алқа сы­ның төрағасы, Халық әртісі Қайрат Бай­босынов. Оның бұл өкпесін әйгілі әнші Ға­рифолла Құрманғалиев дәстүрін жалғас­ты рушылардың бірі, 1988 жылы өткен ІІ Ә.Қашаубаев атындағы конкурстың жүл­де гері Сәуле Жанпейісова жалғастырды: «Өнер – көрерменімен көрікті. Көрермен өте аз болды. Астанадағы мәдениетті гүл­ден діреміз деп кеткен зиялы қауым қайда? Ұлттық өнерімізге олардың жаны ашы­маса, кімге өкпе айта аламыз? Депутат­тардың бірі неге келіп кетпейді».

«Қазақ әуендері» АҚ президенті Ғалым Ахмедияровтың айтуынша, кон курс қа 9 миллион теңге қаражат бөлініпті. «Бұл көп ақша емес. Дағдарысқа байланысты ерік­сіз қысқартылды. Соған қарамастан өте жоғары деңгейде өтті деп білем», – дейді ол. Бөлінген қаражаттың аздығын белгілі сазгер Жоламан Тұрсынбаев та айтты.

«Жас қанат» секілді байқаулардың қа­лай алаулатып­жалаулатып өтетіні, теле­ар налардан жылдар бойы көрсетіліп жа­татыны, байқаудың әрбір күнінің теле күн­делік болып ұсынылатыны белгілі. Ал дәс­түрлі ән байқауынан оның лебін де көр­мейсіз. Әйтеуір «қарап жатқан жоқпыз» деп есеп беру үшін ғана өткізілетін секілді. Әміре Қашаубаев атындағы кезекті кон­курс осылай ауыр ой тастап кетті. Қазақтың дәстүрлі ән өнері қашан осы қолжаулық күйден құтылар екен?

Конкурстың жүлдегерлері:Гран­при – Ахат Кенжебаев (Алматы

қаласы);І жүлде – Ерлан Рысқали (Алматы

қаласы);ІІ жүлде – Жасұлан Базарбеков

(Алматы қаласы);ІІІ жүлде – Азамат Түсіпбек (Астана);Жәнібек Кәрменов атындағы арнайы

сыйлық – Гүлмира Хамзина;Мәдениетті дамыту қорының сыйлығы

– Амангелді Қожанов;Президенттік мәдениет орталығының

директоры Мырзатай Жолдасбековтің «Үміт» сыйлығы – Нұрболат Әбілхан.

Бесбоғда алТаЙ,Астана

ОйТҮРТКІ

кеше астанада Әміре қашаубаев атындағы VII рес-публикалық дәстүрлі әншілер конкурсы мәреге жетті. ұлттық ән өнеріміздегі ең шоқтығы биік дода – осы. Мұнда жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар шыққандар ғана бағын сынайды. Үш күнге ұласқан ән жәрмеңкесі ұлттық өнерге деген құрметіміздің қандай лық екенін анық көрсеткендей. Осы үш күн бойына Президенттік мәде-ниет орталығының соншалықты кең емес залына көрермен жартылай да толмай-ақ қойды. Сахнада шырқа лып жатқан қазақтың ең ғажайып әндерінің өзін тыңдап отырғандар – байқауға қатысушылардың шашбауын көтерген туған-туыс, дос-жа ран және қазылар алқасы.

ТҮ

Йін

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Балалар күні тек мереке ғана емесхалықаралық балаларды қорғау күні қай кезден бастап мерекеленіп

келеді? Осыған байланысты қандай іс-шаралар жүзеге асырылады?

Гүлбаршын Серғазықызы, Ақтөбе қаласы

Кун ұстаз деген кім?кейбір ғылыми кітаптардан шығыс ғұламасы «кун ұстаз» айтқан екен де ген-ді оқып қаламыз. Ол әйгілі конфуций емес пе? Сол жайлы толығырақ білуге бола ма?

Салтанат еМБерГенОВа, Арқалық қаласы

Дұрыс айтасыз. Конфуций Кун­цзы (Кун ұстаз) (б.э.д. 551– 479 жж.) ке дей леніп кет­кен атақты кісілердің от ба сында дүниеге кел­ген, өмірінің көбісін Лу патшалығында өткізеді. Жас кезінде шенеунік қызметін ат қа рып, кейін Қы тай да алғашқы болып жеке мек тептің негізін қалаған. Еңбек ете жүріп жи нақ таған тәжірибесін, өмір философия сын іске асырып, кейінгі ұрпақ игілігіне қал дыр ған. «Лунь юй» кітабына әңгіме­дү кен, пайымдар, оқушылары мен шәкірт терінің көзқарастары мен әңгіме­

ле рінен жаз балар ен ген. Оның ілім­білімі адам гер шілікке – адам дардың этикалық жә не әлеуметтік қа рым­қатынасына арна лып, ата­бабаларына қошемет, жасы жа ғынан да, дәрежесі жа ғынан да өзі нен жоғары адам­дарды құр мет теу, т.б. ізгілікке негізделген. Кон фуций ілімі бас қа ілімдерден басым бол­ған кезде (б.э.д. 136 ж. кейін) дүниежүзі фи­ло соф ты «11 мың ұрпақтың ұстазы» деп та ны­ды. Оның «Лунь юй» және «Ши цзин» (музыка өнері) атты шығарма ла ры бар.

АЛАШ СӨЗІ

1989 жылдың 22 наурызынан бастап – талай жылдар бойы діни мереке деп саналып, тыйым салынып келген, соңғы рет 1926 жылы аталған Наурыз мейрамы Қазақстанда қайтадан ресми түрде атала бастады. Бұл іске көрнекті мемлекет жә­не қоғам қайраткері, тарихшы­этнограф, ұлттанушы ғалым Өзбекәлі Жәнібеков көп еңбек сіңірді.

Мысалы, Наурыз мерекесі мен айтыс өнерінің қайта жаңғыруы, Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің қалпына келуі, талайды таңқалдырған Тайқазан­дай жәдігеріміздің туған топыраққа қай та­рылуы, «Сазген», «Алтынай», «Адыр на», «Ар қас» сынды танымал өнер ұжым да­рының құрылуы, ықылас атын да ғы ха лық саз­аспаптары мұражайының дүние ге келуі сияқты ұлтқа керек дү ние лер Өз­ағаң ның есімімен тығыз байла нысты.

Саясат – кәсіпкерлік емесөзбекәлі ЖӘніБекОВ

(1931 – 1998)

«аяз би, әліңді біл, құмырсқа, жолыңды біл» дегендей, алды-артымды қарайлап өмір кештім. азын-аулақ биліктің дәмін татса-ақ, оған елітіп мас болып, өзгелерге паңдана қарайтын мықтылар бізде аз емес қой. Мен ондайдан аулақпын.

айналадағы әлеуметтік әділет-сіз дік пен теңсіздікті көріп, бойынан түңілгендердің жаңа партия құра-йық дегенін де қабыл алғаным жоқ. Саясат – кәсіпкерлік емес. Оның не еке нін түсіне қоймайтындардың сая саткер бола қалатынына қай-ран қалам. қазіргі Үкіметтің басы-қасында жүргендердің бәрі бірдей саясаткер емес. Бізде көбіне заң бар да, саясат жоқ болып шыға келетіні, мі не, осыдан».

Өзбекәлі Жәнібеков, «Тағдыр тағылымы» кітабынан.

кеше алматыдағы Ор-та лық мәдениет және дем-а лыс саябағында халық-аралық «Бозторғай» бай қауы шымылдығын түрді. Балаларды қор ғау күні қарсаңында ұйым-дастырылған фестивальға еліміздің барлық аймағынан келген өнерпаздармен қатар, ресей, Болгария, литва, Грузия, қырғызстан және Тәжікстан мемлекеттерінен 800-ге жуық жас дарын қатысуда.

Дегенмен мына бір мәселеге назар аудармай кетпеске болмас: қазіргі қазақ драматургиясы саласында қалам тербеп, еңбек етіп жүрген шығармашылық иелерінің 90 пайызы дерлік орта жастан асқандар. Осыған қарағанда, бүгінгі жастар пьеса, спектакль, опера, балет, жалпы драма дегеннен бейхабар ма деп қаласың. Бұл мәселелер жазушылар пленумында сөз болды. өнердің осын-дай классикалық жанрлары кенжелеп бара жатқан тұста елі міз дің мәдениет саласындағы басшылардың бұған ерекше көңіл бө ліп, ықылас танытуы құптарлық іс. ал жақсы шығарма тудыру қалам гердің талант пен еңбекті қалай ұштастыра білетіндігіне байланысты.

ОЙ-ТҮЙін

4 РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№85 (85) 30.05.2009 жыл, сенбiwww.alashainasy.kz

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

нарық

құрылыс

қа

рым

мен

қа

біл

ет

жоба

Салтан СӘКЕН

Мұрат АЛМАСБЕКҰЛЫ

Шыңғыс айтматовтың білдей рома­ны на арқау болған еліміздің Шу өңірін ма рихуанасы мен гашиші арқылы әлем бі­леді. 138 мың гектарды алып жатқан ал­қап тан жылына 145 мың тонна ма ри хуа на мен 6 мың тонна гашиш өндіруге бо лады. осы өндірілген есірткі заттары қа ра на­рық та жүздеген миллион долларға ба ға­ланады. соның салдарынан қазақстан есірт кі та сы малдайтын транзиттік ел ғана емес, оны өндіретін алып аймаққа да ай­нал ды. есірт к іге қарсы қарқынды күрес жүр гізіліп жат қанымен, қара нарықтағы қым бат баға оны дайындаушылар мен са­ту шылардың қа расын азайтпай отыр. на­ша алқаптарын өр теп, улы химикаттар се­біл генімен де одан тек жануарлар мен құс тар өлуде. ал есірткі шөптері бұрынғы қал пында жай қалып өсіп тұр.

осы мәселелердің бәрін ескере келе, ел үкіметінің бастамасымен жамбыл об­лы сы ның Шу қаласында 2004 жылы

Анашаның қызығын қашан көреміз?Ұлыбританияның GW Pharma фармацевтикалық

компаниясының мамандары марихуанадан дәрі-дәрмек шығаруды өндірістік жолға қоймақ. Компанияның зерттеулер департаменті мамандарының айтуынша, сора құрамының 60-70 пайызы адам психологиясына әсер ететін заттарға жатпайды. Марихуана экстрактілері қатерлі ісік, эпилепсия мен шизофрения, семіздік пен қан қысымын емдеуде пайдаланылуы мүмкін. Бірінші кезекте марихуана негізінде крем шығарылғалы отыр. Эндоканнабиоид, адам ағзасынан бөлініп шығатын зат, марихуананың компоненттеріне өте ұқсас. Бұл тері ауруларының барлығын дерлік емдеуге болатын дәрі жасап шығаруға мүмкіндік береді.

есірткі шөп терінен халық тұтынатын тауарлар шы ға ратын зауыт құрылысы қолға алын ған болатын. қа зақ стан мен Германияның бі ріккен FESO Textile кәсіпорыны сал мақ шы зауыт құны 54 млн долларға баға лан ды. Өндірістің басты бағыты – жа байы со ра дан мата, ав то мо­биль өндірісіне қа жетті ма те риалдар да ­йын дау. тіпті одан жа са ла тын ма те риалдар әйгілі Mer ce des кө лік те рін де қол даныс та­ба ды деп күткен едік. жо ба же тек ші лерінің ай туын ша, бұл мата түрі мақ та дан жа­салған ма та дан еш кем түспейді. Әлем дік ав то өн діріс да мы ған сайын біздің да йын ­да ған тех ни ка лық сипат та ғы ма та ла ры ­мызға да сұ ра ныс жоғары болады деп тү­сін дір ген еді. со ны мен қатар зауыт бо ла­шақ та техникалық тал шықтар, құ ры лыс заттарын, кос мети ка лық өнімдер шы ға­руды жоспарлады. ме же бойынша за уыт құрылысы 2005 жыл дың соңында аяқ та­лып, екі жылдан ке йін толық қуатында жұ­мыс істейді деп бол жа нған еді. жоба іске асатын болса, заң сыз есірткі айналымы мен пайдалану азая ды, жергілікті жерде жаңа жұмыс орын дары ашылып, ел эко­номикасына та быс әке леді деп күттік.

Өкі ніш тісі, басталған іс аяқсыз қалды. мем ле кет тік ор ган дар та ра пы нан бе рі ле­тін тех никалық­өндірістік ке лі сім дер мен рұқ сат бе ретін құ жат тар дың дайын бол ­ма уы на бай ла ныс ты за уыт құ ры лы сы бел­ гі сіз мер зім ге шегерілді. осы лай ша, өзі міз

«бір оқ пен екі қоян ды атып алатын» мүм ­кін ді гі міз ге тұ сау са лып отыр мыз.

осы ретте экономист­ғалым тоқтар есір кепов: «қоғамға қаншама зиян әкеліп отырған есірткіні халыққа пайдалы затқа ай н алдыруды қайткен күнде де іске асы­руы мыз керек. Шу алқабындағы жабайы түр де өсіп­өніп жатқан есірткі шөптерді өнер кәсіпте пайдалансақ, ұтылмасымыз

Қазіргі таңда сора (конопля) Гол ландия экономикасына қызмет ету де. Мұнда шикізаты есірткі шөп-те рінен тұратын екі зауыт бар. Ав-то көлік өнеркәсібіне арналған тал-шық тар, қағаз, жіп, мата, май, тіпті шо ко лад өндіріледі екен.

КЕрЕК дЕрЕК

анық. Зауыт құры лы­сының аяқсыз қалуын «пай да бермейді» де­ген діктен тоқтап қал ды деп ойламаймын. біз де бюрократиялық ке дер ­гілер де, кәсіпкерліктің

дамуына зия нын ти гі зе тін жағдайлар да көп. Да мы ған ел дер дің біразы мұндай өсімдіктерді өз де рі өсі ріп, пайдасын көп­теген сала лар да көріп отыр. қай жа ғынан да пайдалы ша р уа дан бас тартпағанымыз аб зал», – дей ді.

Демек, біз тіпті атын атауға именетін, «қа ра сора», «анаша», «травка», «шала»,

алаШ­ақпарат

Шаруа қожалығы мүшелігінен қалай шығамын?

қр азаматтық кодексінің 2­тарма­ғын не гіз ге ала отырып, сіз шаруа қо­жа лығы мү ше лігінен (шаруа қожа­лы ғының мен ші гін дегі мүлікті бөлу құқы ғынсыз) шы ға аласыз.

Шаруа қожалығы мүшелігінен шық пас тан бұ рын сіз ге ша руа қо­

Мен – жалпы үлестік меншік құқығында құрылған шаруа қо жа лы ғы-ның мү ше сімін. Өз үле сім ді шар уа қо жа лы ғы ның бас шы сына ау да рып, ша р уа қо жа лы ғы мү ше лі гі нен шы ға ала мын ба? Егер шы ға ал сам, шы ғу тәр ті бін тү с ін ді рулері ңіз ді сұ рай мын.

Олжас МЫрЗАБЕКОВ, Алматы облысы

жа лығы мү ше лерімен қожа лықтағы өз үле сі ңіз ді ша руа шылық бас шы сына бер ге ні ңіз ту ра лы ке лісім шарт қа отыру ке рек.

мұндай мәміле қр азаматтық ко­дексі нің 217­бабына және 238­бабының 2­тар мағына сәйкес ресімделеді.

«Көрінбейтін аяқ» қайда барады?

жылжымайтын мүлік нарығындағы мә се ле лер ді шешу Үкіметтің эконо ми каны ор нық тыру шараларының ішіндегі аса ма­ңыз ды бағыттардың бірі екені бел гі лі. бұл мақсатқа республикалық бюд жет тен 95 млрд теңге қаржы бө лін ген болатын. оның 48,8 млрд тең гесі – астана қаласындағы, 46,2 млрд теңгесі алматы қаласындағы құры лыс нысандарын қаржыландыруға ба ғыт талған. ал осы саладағы қызмет пен қар жы ны ретке салып отыру үшін құрылған жыл жымайтын мүлік қоры бір жарым жыл дан бері жұмыс істеп келеді. қазір дің өзінде аталмыш қор астанадағы 66 құ ры лыс нысанын қаржыландыру жө­нін де 78 келісімге және алматы қа ла сын­дағы 12 құрылыс нысанын қаржы лан­ды ру мақсатында 12 келісімге қол қой ды. құрылыс нысандары толық аяқ тал ған нан кейін жалпы көлемі 1 млн 500 мың шаршы метр болатын 15 мың пә терді пайдалануға беріп, 13 мың үлес кер дің мәселесін шешу көзделіп отыр. жыл жы май тын мүлік қоры үлес кер лер мәсе лесін шешумен бірге, ас тана мен ал ма ты қалаларында және

нарықтың «көрінбейтін қолы» – адам смит (қазіргі экономиканың не ­гі зін са лу шы лар дың бі рі) ұсын ған жә ­не эко но м и ка ның өзін­өзі рет теуі те ті ­гін білді ре тін аталым. смиттің тұ жы р­ым да уын ша, нарықтық эко но ми ка да же ке ле ген тұлғалар өз мүд де сін бас­шы лыққа ала оты рып, бейнебір кө­рін бейтін қол мен ба ғыт талып оты ра­ды және жал пы қо ғам ның мүдделерін ерік сіз ден жү зе ге асы ру ды қам та­

Экономика жайындағы бір кітаптан «көрінбейтін қол», «көрінбейтін аяқ» дегенді оқып не екенін түсінбедім. Бұл қызық тіркестер қандай мағынаны білдіреді?

Сәбит, студент

масыз етеді.«Көрінбейтін аяқ» эффектісінің

мә ні мы на да: ел де адам дар дың ер кін орын ауыс ты ру мүм кін дігі ту ған кез де олар «аяқ та рымен дауыс беріп», оның жер гі лікті өкімет орындары неғұрлым қо лай лы жағдайлар (тиімді табыстар мен са лық тар) жаса ған аймақтарына ұм ты ла ды. «Көрінбейтін аяқтың» нә­ти же сі ең бек ресурстарын сапалы түр­де аумақтық бө луге мүм кін дік береді.

Алты мың пошташыға жұмыс табылды

«Қазпошта» акционерлік қоғамы «Жол картасы» бағдарламасы аясында алты мың адамды жұмыспен қамтымақ. Кеше Алматыда өткен баспасөз мәслихатында мекеменің басқарма төрағасының орынбасары Нұржан Әбдімомынов осылай мәлімдеді.

Халықтың әлеуметтік жағдайын жақ сар ту бағытында қолға алынған бағ дар ламаға сәйкес «қазпошта» ақ жыл соңына де йін республиканың ауылдық жерлерінде 194 жаңа пош­та бөлімшелерін ашуды көз деп отыр. оның 52­сінің құрылысы был тыр басталған болса, 142­сі келесі апта­дан бастап бой көтереді. нұржан Әб­ді мо мы новтың айтуынша, пошта ғи­ма рат тары екі типті болады. Халық саны төрт мың адамнан асатын ауыл­дарда 110 шаршы метрлік «стандарт» ны сандар және екі мыңға жуық тұр­ғыны бар елді мекен дер де «эконом» ғи мараттары салынады. соң ғысының кө лемі шамамен 80 шаршы метр ау­мақты қамтиды. Әлеуметтік ма ңыз ға ие жұмыстарды жүзеге асыру үшін рес публикалық бюджеттен 1 мил­лиард 600 миллион теңге қаржы бө­лін ген. оның 80 миллионға жуық тең гесі бөлімшелерді жиһазбен қам­та масыз етуге жұмсалса, 200 мил­лионнан астам қаражатқа теле­коммуникациялық құрылғылар мен қажетті техника сатып алынбақ.

Жансая ӘБдіБЕКОВА

Жалға берілетін пәтерлер «жақындап» қалды

Кеше Астанада «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорының еншілес компаниясы – «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры» алда атқарар жұмыс жоспарларымен таныстырды. Жиынға «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-тың басқарушы директоры Қайрат Әйтекенов бастаған басшылар қатысып, жүзеге асып жатқан шаралар туралы баяндап берді.

елі міздің өзге ай мақ­та рында да жалға бе­рілетін тұрғын үй ин сти­тутын құруға күш салып отыр. оның қарапайым қа ғи да сы мы на дай: жыл жы май тын мү лік қо­ры екін ші дең гейлі банк­тер ар қы лы ая қ сыз қал­ған құры лыс тарға қар ­жы құяды. Үй лер да йын болған соң, аза мат тар ға жалға бе ріле бас тай ды. бұл же р де назар ау да­ра тын бір жайт, жалға бе рі ле тін пәтерлердің бә рі қол же тім ді не гіз де

бо ла ды. осы ны ескерген жыл жы майтын мүлік қо ры ба с шы лығы үйдің бір шар ­шы метрі нің сату ба ға сы 96 мың тең ге ден арт па уы керектігін айтады. «са мұ рық­қа зы на» жылжымайтын мүлік қо ры ның бас қар ма төрағасы Госман Әм рин нің ай ­туын ша, жалға беру уа қыты 20 жылға де йін со зы ла ды. бірақ ба с қа пә тері бар жә не айлығы 50 мың тең геден ас пай тын адам дар ға бұл үйлер бұ йыр май ды. осы жо ба ның тиімді тұсы – пә те ріңі зге ай са­йын құй ған ақшаңыз да ла ға кетпейді, ер­тең гі кү ні үй ді сатып ал ғ ы ңыз келсе, бұған де йін тө ле ген ақ ша ның бәрі пәтердің құ­ны ретін де қоса есеп теледі. сосын пәтер – бас қа лар ға қа ра ғанда, қолжетімді. мә­се лен, жа ңа дан салынған үйден эко ном­класс бо йын ша аумағы 60 шаршы метр бо л а тын 2 бөлмелі пәтерді жалға алып, ке йін нен са тып ала тын болсаңыз, ай са ­йын ғы төле мі ша мамен 56 мың тең ге ні құ рай ды. еске ре тін бір жайт, бұл құ ры ­лыс тар әлі аяқталған жоқ. банктер енді іс к е кірісіп жатыр және мұндай жалға бе­рі ле тін үйлер салу әзірше тек астана мен ал ма тыда, сондай­ақ алматы об лы сында ға на жүзеге асырылады деп жос пар ла ну­да.

Астана

Кеше Алматыда Алаштың ардақты ұлдарының бірі, қазақ прозасы бастауында тұрған ұлт мақтанышы Жүсіпбек Аймауытұлының баласы Бектұр Аймауытовтың басына белгітас орнатылды. Б.Жүсіпбекұлы Боралдай орталық зиратының батыс бөлігіне жерленген. Белгітас орнату рәсіміне қазақтың бір топ зиялы қауым өкілдері қатысты.

жүсіпбек аймауытовтың тұңғыш ұлы бек тұр аймауытов 1916­2008 жыл дар аралығында өмір сүрген. Әкесі то та литарлық жүйенің құрбанына ай на лып, атылып кет­кеннен кейін қазақ стан нан көшуге мәж бүр болған. 1930 жыл дан бастап ресейде тұр ған ол зұлмат жылдары «халық жауының» ба ласы ре тін де сотталып, сталин лагерь ле­рінде ке сім ді он жыл өмірін өткізеді. Ит жеккенде өн дірісте жұмыс істеген. бар қия метті бас тан өткергеннен кейін, 2004 жы лы ғана атамекенге оралады. «бектұр ай ма уытов қанша жыл ресей жерінде жүр се де, туған топырағын ұмытпаған. ту ған жерге деген сағыныш оған осы то п ырақ­ты бұйыртып отыр», – деді бел гітас қою рә сімінде саяси құғын­сүргін құр бан дары қа уым дас ты ғы ның төрағасы жұ ма бек ашуұлы.

2006 жылы бектұр жүсіпбекұлы ал ма тыға келіп, ардагерлер үйіне орналасады. Өз отанында әкесі мен алашорда өкі меті ту ра лы құнды естеліктер қал дырды. бел гі тас та «ескерткішті қойған қа зақ жастары» де ген жазу бар. «біз ұлт тұлғаларын тарих бе ті нен өшіріп ал мауымыз қажет. енді жас тар болып ата мыздың басына келіп тұ руды мақсат етіп отыр мыз», – деді мем лекеттік тілді дамыту қорының өкілі еренғайып қуатайұлы.

Нұрмұхаммед МАМЫрБЕКОВ

«центр», «план», «әнжубас» деп атауын не ше шаққа жү гір тіп «еркелететін» орта­азия лық кан на биоид Cannabis indica жер­гі лік ті ма ри хуа на адамзат игілігіне қызмет ету ге да йын. мыңдаған адамдардың тағ ­ды ры на көлеңкесін түсіріп отырған аса зиян ды та би ғат құбылысымен тек қа ра­дүр сін жол мен ғана күреспей, оны өз игі­лі гі мізге ба ғын дыру үшін заманауи тех но­ло гиямен жа рақ танып, әлемді там сан ды­ра тын жол та буға өзіміздің ниет­құлқымыз бен қа жыр­қайратымыз ғана жетіспей отыр ған тә різ ді.

Ардақ БЕрКіМБАЕВ, Алматы қаласы

Шу алқабында сораның қай уақыттан бері өсіп жатқанын ешкім тап басып айта алмайды. ХVIII ға сыр-дың аяғында Түркістан губернаторы генерал Кол па-ков ский үнді сорасының ұрығын алдырып, құм көшін тоқ тату үшін өсірткен. Ал өзінің нашалық сапасымен бел гілі үнді сорасы жаңа ортаға бейімделіп, сапасы кү шейе түскен. Осыдан болар, Шу алқабының есірткі шөп те рі қа ра на рықта жоғары бағаланады.

ТАриХи дЕрЕК

құжатқа GE Transportation компаниясы та ра пынан осы компанияның басқарма тө рағасы және бас атқарушы директоры Джеф фри Иммельт, ал қазақстан та ра­пынан «қазақстан теміржолы» ұлттық ком па ния сының вице­президенті ерік сұл та нов қол қойды.

Evolution сериялы локомотивтерін жи­нақ тайтын зауыттың тұсауы 6 шіл де ге қарай

Қазақстандық локомотивтер ТМд елдерінің теміржолдарын тоздырады

ке сіл мек. «оның ашылу рәсі мі ағым да ғы жыл ғы шіл де айының 6­сы на жос пар ла нып отыр», – дейді «са мұ рық­қа зы на» ұлт тық әл­ау қат қоры ның басқарушы директоры нұржан бай дәу ле­тов. Зауыт іске қосылғаннан ке йін жыл соңына қарай қазақстандық ло ко мо тив тер шығарыла бас та ­мақ. «Evolution се рия лы ло ко­мо тивтері – General Electric (GE) технологиясымен қа зақстан және тмД елдерінің кли маттық жағдайына бейім де ліп жасалған. бүгінгі күнге де йін, сондай­ақ соңғы 15­20 жыл ішінде тмД елдерінің еш бірінде мұндай теміржол тех ни касы шы ға рыл­май ды. осы жы лы локомотив за уы ты ның тұ сауын кесіп, жыл со ңына қа рай қазақстандық локо мо тив тер ді шы ға ру ды бас­таймыз», – дейді нұржан бай дәу­летов үл кен жетістігімізге мақтана ала ты нын сездіріп.

жаңа заманғы локомотив­тер мен өзі міз ді жарылқап ал ған соң, көршілерімізге де экс порт­тамақпыз. енді алып көр шіміз ре­сей де біз де құрас ты рылатын ло­ко мо тив терге қы зы ға қарайтын бо лады. «бас тапқы жылдары ішкі на ры ғы мыз ды қам та масыз ете міз. со сын барып, 3­4 жыл­дан соң көрші елдерімізге, оның ішін де ресейге экспорттай бас таймыз. Әри не, ре сей өзі де жаңа ло ко мотивтер құ рас­тыруда, әйт се де біздің құрастыратын теп­ло воз дар дың экономикалық, тех ни калық, тех ноло гия лық параметрлері өзге лер мен са лыс тыр ғанда әлдеқайда бәсекеге қа бі­лет ті», – деп атап өтті «самұрық­қа зы на» ұӘқ бас қа ру шы ди рек торы.

«самұрық­қазына» ұлттық әл­ауқат қо ры ның басқарма төрағасы қайрат Ке­лім бетов жақында ашылайын деп жатқан за уыт біршама жұмыс орындарын ашуға мүм кіндік беріп, әлеуметтік мәселелерді

Сүйінші! ТМд елдерінің ешбірінде жоқ локомотив енді бірер айда біздің елден құрастырылып шыға бастайды. Кеше Астанада «Қазақстан теміржолы» ұлттық компаниясы мен америкалық GE Transportation компаниясы арасында құны 500 миллион АҚШ доллары болатын арнайы сервистік келісімге қол қойылды. Сонымен қатар, осы салада әлемдегі нөмірі бірінші саналатын General Electric компаниясы (тағы да АҚШ) жасақтап шығарған Evolution атты заманауи локомотивтің тұсауы кесілді. Яғни келешекте тура осындай локомотивтер біздің елімізде жүйткитін болады. Біздің ғана емес, аталмыш локомотивтер ТМд елдеріне де шығарылмақ. ше шуге септігі тиетінін айтты. «Дағдарыс

ке зіне қарамастан салынып жатқан елі­міз дегі тұңғыш локомотив зауыты құ ры­лы сының өзі 700­ден астам адамды жұ­мыс пен қамтамасыз етіп отыр. Зауыт іске қо сылған кезден бастап, 150 адамның ең бек ете бастайтыны да жаман емес. ең бастысы, бұл технология – тмД кө ле мін­дегі үздіктердің бірі», – деді ол. со ны мен қа тар қайрат нематұлы зауыттың өн діріс­тік қуатын да журналист қауымның есі не са ла кетті. «елімізде ашылайын деп жат­қан локомотив зауыты жылына 100 ло ко­мо тив шы ға ру ға қабілетті», – дейді ол.

Астана

ма

нс

ұр

Ха

мИ

т

ма

нс

ұр

Ха

мИ

т

Бектұр Аймауытовтың басына белгітас қойылды

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№85 (85) 30.05.2009 жыл, сенбiwww.alashainasy.kz 5

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

31 мамыр – саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні

ақтаңдақ

Жиырмасыншы жылдардың екінші жар ты сы нан бастап қазақ аспанын бір қара бұлт торлай бастады. Ол бірте-бірте түйі ле келе отызыншы жылдардың басын-да ыз ғарлы дауылға ұласты.

даланы, қазақ сахарасын үрей биледі. Ұлы үрей! Содан да болар, алаштың аза-мат тары басының ауған жағына көшті, босты. Сіңіріне ілінген сорлылардың көбі-ақ ажалдың ащы шеңгеліне ілікті. де мо-граф тардың нақты деректеріне сүйенсек, 20-30-жылдардың бұл ойраны анау «ақ-та бан шұбырындыңызды» екі орап алар-дай тым алапат. демек, қазақтардың та-рих та бұрын-соңды өз басына түсіп көр ме-ген ұлы қырғынға ұшырағаны ғой. Сон да тұтас бір халықтың көз-жасын шы ға рып, ұлы сүргінге душар еткен кім? Ол ел жа-дын да аса бір сүйкімсіз «қужақ» деген ла-қап атпен жатталып қалған, жұрт аузын да әлі сан ғасырлар бойы қужақ аталып кете ба ратын кәдімгі Филипп Исаевич Го ло ще-кин еді.

Голощекин кім еді? Ф.И.Голощекин (Шая Ицкович) 1876

жы лы 26 ақпанда (ескіше 10 наурызда) Вите бск гу бер ниясын дағы Невель деген ша ғын қаладағы ұсақ бур жуаға жататын от ба сын да дү ниеге келді.

Голощекин 1903 жылы Ригада РСдРП қа та рына кірді. Оның бұдан кейінгі қазан төң керісіне дейінгі өмірі қуғын-сүргінмен өте ді. Небәрі алты жылдың ішінде жеті рет түр меге отырып шығады.

1918 жылдың ақпанынан бастап Уральск әс ке ри ко мис сары болады. Сол жылдың шіл де айын да Ека те рин бург ақ ка зак тар мен ақ чех тар дың қор ша уын да

қа ла ды. Урал об лыс тық Со ве тінің құ ра-мын да ғы сол шыл ехерлер, анархистер, әсіресе, қы зыл революционерлер Рома-нов тарды құр ту ды талап етті. Олардың қа-та рында Го ло щекин де болды. Осы кезде Урал облыстық Со ветінің шешімі бойынша 17 шілдеде Ипатьев үйін де қамалған ІІ Ни-ко лай патша атылды.

Голощекин – 1929 жылдың сәуір-мау-сым айларында түркістан әскери-ре во лю-ция лық советінің мүшесі, ал тамыздан бас-тап Челябі губерниялық ревкомының төр-а ғасы. 1920-22 жылдары Башқұртстанға, Кос тро мада түрлі шаруашылық қызметін ат қар ды. 1923 жылдың қыркүйегінен қа-зан ға келгенге дейін Самара губерниялық ат қа ру ко ми тетінің төрағасы болып жұмыс іс те ді.

АлғАшқы әрекеттерқазақстанға келе сала Голощекин бір-

ден өзіне тән шапшаңдықпен іске шұғыл кі рісті. Ол ең алдымен «1917 жылы қазан мен 1925 жылғы қыркүйек аралығында қа зақ сахарасында Совет үкіметі болмады, ком мунистік партия ұйымы жоқ» деген ше шімге келді. Го лощекиннің командалық-әкім шіл дік жұ мыс әді сі етек алып өріс тей

бас та ған кез де рес пу бли ка лық пар тия, Со-вет ак ти ві оған қар сы лық та көр сете бас та-ды. Мі не, осы тұс та әккі әкімшіл, өктем Ф.Го лощекин оппозиция қанатын бір ден қыр қу үшін жаңа саяси бағытты дәлел деп Ста лин ге хат жолдады. Көп ұзамай оның аран да ту шы лық сая са тына тоқтаусыз жол аш қан: «тов. Го ло щекин. Я ду маю, что по-ли тика, намеченная в нас тоя щей за писке, яв ляет ся в основном един ственно пра-виль ной политикой. И.Сталин», – де ген жа уап та келіп жетті. Міне, осы тұста Го ло-ще кин нің әкім шілік-әкім гер бас шылық әді сі не қар сы шық қан дар ға неше түр лі жа-ла жа был ды. т.Рысқұлов, Н.тө ре құ лов, С.Сей фул лин, О.Жандосов, Н.Нұрма қов, С.Сә дуа қа сов, С.қожанов, С.Меңдешев, а.Әй тиев сияқ ты партия, Совет қыз меткер-ле рінің, өнер қай рат кер ле рі н ің аты на ғай-бат сөз дер, а.Байтұрсынов, М.ду латов, М.Жұ ма баев, Ж.ай ма уытов және бас қа-лар дың со ңына шам алып тү суші лер кө-бей ді.

«кіші октябрь» қырғыны1928-1930 жылдары қазақстанда,

әсі ре се, солтүстіктегі аудандарда егін шық-пай қалды, астық тапшылығы көбейді. ал осы жылдардың қысы да қоғамдық малды қы на дай қырып салды. астық жинау, ет да йын дау жөніндегі жоспарлар өсе түс пе-се, азайған жоқ. Мұның бәрі шаруаның тұр мы сын күй зел те бер ді. де генмен ха-лық қа, әсі ресе, қа зақ хал қы на ауыл шар-уа шылы ғын жап пай ұжымдастыру, көшпелі ха лықты бірден отырықшыландыру жө-нін дегі соқыр саясат тым ауыр тиді. Ф.Го-ло щекин, О.Иса ев, І.құ ра мысов, т.Го лю-дов, Е.Ер на за ров қа зақ са ха ра сын да «Кі ші

Октя брьді» жүзеге асыру ниетімен 700-ге жуық байдың бар малын тартып алды.

Елдің дәулетті адамдарын тәркілеуге т.Рысқұлов қарсы шықты. «Өйткені, – деді ол, – орта шаруа, қалың бұқара ертең өзі-міз де тәркіге түсеміз бе деп секем алады. Со вет үкіметінен шошынады». Расында да, со лай болып шықты.

«Бер се қолынан, бермесе жолынан». Халық малы тартып алынды. Халық көшіп келе жатқан жеріне күштеп қондырылды. Не суы, не нуы, не баспанасы жоқ шөлде мал түгіл, адамдар қырыла бастады.

1930 жылы аштықтан 313 мыңнан астам адам өлді. 1931 жылы ондай өлім 755 мыңға жетті. 1932 жылы 769 мыңнан астам адам өлді немесе ата қонысын тастап көшіп кетті. аштық, індет және басқа жоқшылықтар салдарынан толық емес деректер бойынша 1 миллион 750 мың қазақ немесе ауыл халқының 40 пайызы тікелей шығынға ұшырады... тек 1930 жылғы қаңтардан 1931 жылғы маусым ара лы ғында 280 мыңнан астам қожа лық-тан 1 млн 70 мыңдай адам көшіп кетті (М.қозыбаев, І.қозыбаев, қазақстан та ри хы, «атамұра» баспасы, а., 1993,112-б).

«Жолдас Голощекин» аталатын киіз үйлі

қа л а шық тар қа ңы рап бос қалды. қа ла да да, да ла да да ал ба-жұл ба, аш-жа ла ңаш бос қын дар кө бе йіп кет ті. Бая ғы қо ғам дас-ты р ыл ған 40 мил лион мал жем-шөбі, су-суа ны, күнделікті күтімі бол ма ғандықтан, жап пай ақ сүйекке ұшырап, 1932 жылдың ая ғын да оның төрт мил лионда йы ға на қал ды. Өзе гі талған халық, сірә, «асыра сілтеу бол масын, аша тұяқ қал масын» де-ген го ло ще кин шіл дік ұран ды нақ осы тұс та мә тел ге ай нал дыр са керек.

ХАлықтың жАн дАуысықазақ халқының басына тарихтан этнос

ретінде жойылып кету қатері төнгенде, оның азамат ұлдары бас көтере бастады. Голощекиннің жүгенсіздігі жөнінде тұрар Рысқұлов халықтар көсемінің атына екі рет хат жолдады. Сол тарихи кезеңдегі хал-ахуал мына хаттан айқындала түседі.

«қазақстанмен көршілес өлкелерге кө-шіп барғандардың жерлерінен шамамен алы н ған соңғы деректер бойынша қазір: Орта Волгада – 40 мың, қарақалпақстанда – 20 мың, Батыс Сібірде – 50 мың, қыр-ғызстанда – 10 мың, Орта азияда 30 мың қазақ бар. Көшіп кетушілер тіпті Калмыкия, тә жікстан, Солтүстік өлке және басқа да алыс жерлерге барған. Байлар бастаған халықтың бір бөлігі Батыс қытайға көшіп кет кен... Бұл әдетте жаздыгүні жақын жер-лерге және мал бар кезде болатын жай көшу емес, едәуір дәрежеде аш адам-дардың тамақ іздеп босуы еді.

Ел дегі ашаршылық пен халықтың күй-зе лісін нақты деректер келтіре отырып, ВКП (б) Орталық комитетіне хат жолдаған Ғ.Мүсірепов, М.Ғатауллин, М.дәулет қа-лиев, К.қуанышев, Е.алтынбеков сияқты азаматтар ұзақ жылдар бойы қу ғын далды. Осы хаттың бес авторының бірі, 1937 ж ы-лы «халық жауы» деп қамауға алынып, сот тал ған, кейін ату жазасына кесілген Мансур Ға таул лин сотқа тұтылғандар орын дығын да отырғанда өз жолдастарын көр сетіп бы лай деді:

«...Мыналар – халық жаулары емес.

Жау – менмін. Сондықтан да мені сот таң-дар. Бірақ мен де – халық жауы емеспін, ха лық жау ларының жауымын. ал ондай жау бо луым 1932 жылы командировкамен Кент ке (қарқаралы маңындағы елді ме-кен) кел ге нім де басталды.

Машинадан түстім, айналада тірі пенде кө рін бейді. Ештеңе жоқ, ұзыннан салынған қо ра ғана тұр. Есігін ашсам, ішінде өліктер жа тыр. Үлкен қораның іші қатар-қатар жи-нал ған мәйіттерге толы. Кейбір адам дар-дың көздері ашық жатыр, бірақ әне-міне өле тіні көрініп тұр.

айғай-шуды естіп, сыртқа шықтым. Шаш тары жалбырап, көздері қанталаған, қол дарында пышақтары бар әйелдер жүр-гі зушіге тарпа бас салып, оны бауыз да мақ-қа әрекеттенуде. Әуеге оқ аттым, олар тұ ра қаш ты.

Жан-жағыма көз салсам, бір ошақта үл кен қазан қайнап отта тұр. Бірдеңе пісіп жа тыр. қақ пағын ашсам – қайнап жатқан су дың іші н ен жас баланың бірде аяғы, бір-де қо лы, бірде өкшесі көрінеді.

Міне, сол кезден бастап мен халық жау ларының жауы болдым» («Жалын» жур налы, 1993, №7,47-б.).

Соған қарамастан Мәскеу мен ал ма-

ты ға қарай аштық туралы жеделхаттар ағы ла бастады. қазақстанның түкпір-түк-пі рінен «тезірек қол ұшын беріңіздер! Өзе-гі міз та лып, аштықтан үзіліп барамыз» де-ген сипаттағы хаттар мен сәлемдемелер қар дай борап жатты.

ашаршылыққа ұшырап, босқындық күй кеш кен халықтың осынау жан дауысына Го л о щекин құлақ аспады. қайта елінен, же рі нен ауғандарды «колхозға барасың, не өмір мен қош айтысасың» деп қорқытты. Әл де қалай колхоздан кетпей не тұрақтап қал ған шаруаларға алым-салықты шектен тыс кө бейтті. «қайдан тапсаң, оннан тап, қап тың түбін қақ!» деген қиқулы ұран атар-ман-шабармандардың ау зынан түспейтін бол ды. Сталиншіл жандай шап тар жа зық-сыз жазалауды кү шейт ті. Олар екі сөзінің бі рін де момын ша руа ға «социализм тұ-сын да сотталмай тын бір де-бір адам бол-май ды» деп кө кі ді.

Мұндай жағдайда, әрине, халық Совет үкіметінен үміт үзді. Ел Өзбекстанға, қырғызстанға, Оралға, Омбыға, құлынды даласына, астраханьға, Еділ бойына қарай бет түзеді. Шекарада атысып-шабысып, қанды қырғынға ұшырап, қытай, ауған, Иран, түркия асып кеткені қаншама.

1928 жылдан бастап жүргізілген кәм-пес кеден кейін жалғасқан 1931-1932 жыл дардағы аштық, үсті-үстіне салынған са лық ауыртпалығы халықты ашындырып, на р азылық көтерілістеріне жалғасты. Ке-ңестік дәуірде «бандылармен күрес» атал-ған осы кезең – халық санының ке муіне соқ тыр ған опаттың бірі. қазақстанда 1929-1932 жыл дары 372 көтеріліс болып, олар ға 80 мың ға жуық адам қатысты. Әсіресе, Со зақ, Ше мо наи ха, Бұқтырма, Ырғыз, қа за лы, қар мақшы, Самар, абыралы, Шың ғыс тау, қас тек, Балқаш, Шұбартау, Маң ғыс тау жә не бас қа ау дан-дар да шаруа қоз ға лыс та ры бол ды.

Бас көтерген халыққа аяусыз жазалау шарасы жүргізілді. 1929-1932 жылдары ірі көтерілістер мен толқуларға қатысқаны үшін 5551 адам сотталып, оның 855-і атылды. Жалпы алғанда, күштеп ұжым-дас тыру кезінде 100 мыңнан астам адам жаза ланды («ақиқат», 1994 жыл, №3, 12- б.).

Жазушылар Б.Нұржекеев пен С.Елу-баев тар ашаршылық жылдарын пуб ли-цис тикалық қырынан зерттей келіп, құр-бандар санын 2 миллионнан 3 миллионға де йін есептеуде («ақиқат», 1994 ж., №3, 7-б.).

Міне, осылайша, тарихта «Кіші Ленин» болғысы келген Ф.Голощекин қазақ же-рінде «Кіші Октябрь» қызыл қырғынын жа сады. асы ра сілтеушілер, шаш ал десе, бас ала тын ұр да жық әрекеттер ұлтымыздың ішін дегі ұлыла рын да, қарапайым жұртты да қыр ғын ға ұшы рат ты.

оппозиция лидері сәдуАқАсов

РКП (б) қазақстан өлкелік партия кон-фе ренциясы (1925 жыл, сәуір) халық ағарту комис сары Смағұл Сәдуақасовты өлкелік партия комитетінің бюро мүшелігіне сай ла ды. Ол енді бүкіл қазақстан тағдыры үшін жауап беретін биік дәрежеге ие болды.

Біртұтас қазақстан болып біріккен республиканың оқу-ағарту ісін жан дан ды-ру, жергілікті кадрды тәрбиелеу, ме ке ме-лер ді қазақыландыру және тағы басқа толып жатқан мемлекеттік мәсе ле лердің ба сы-қасында Сәдуақасов жүрд і. 25 жасар жас жігіт осыншама жауапты жұ мыс тарды үлкен қажыр-қайратпен атқара бас тайды. Әрине, ол кездегі республика бас шылары, әсіресе, Ф.Голощекин Сма ғұл дың бір бет-кей, өжет, тура мінезін жақ тыра бер мейді. Әсі ре се, оның талас мәсе ле лерінде бір айт қанынан қайтпайтын прин цип шіл қаса-рыс па мінезі де оған Голо ще кин дер тара-пы нан жақсы атақ әпере қой ма ды.

С.Сәдуақасов пен Ф.Голощекиннің қат-ты ұс тасқан төрт мәселесі болған. Олар: бі-рінші – мекемелерді қазақыландыру, екін-ші – оқығандарға көзқарас, үшінші – бай-лар ға көзқарас, төртінші – өнеркәсіпті да-мыту.

Ф.Голощекин: «қазақыландыру жұ мы-сы партиядан басқа мекемелердің бәрінде жү ру керек, партияның қазақылануының қа ж еті жоқ, өйткені партия Россиянікі, оның тілі орысша болса да жетеді», – дей-ді.

ал С.Сәдуақасов былай дейді: «Партия қа зақ жұртшылығымен жұмыс істейді, қа-

зақ коммунистерімен қарым-қатынаста бо лады, ол неге өз жұмысын қазақ тілінде жүр гі зе ал майды?»

Осы кезде аса күшті дискуссия тудырған мә се лелер дің бірі – оқығандар проблема-сы. С.Сәдуақасов: «Партияда жоқ оқы ған-дар туралы бір ғана саясат ұс тауға тиіспіз. Олардың білімін пай дала нуы мыз керек. Біз де Совет тұсында білім алып, жоғарғы оқу орнын бітіргендер әлі аз, оқу орын да-рында сабақ беретіндері жоқ тың қа сы. Сон дықтан өз мамандарымыз өсіп-же тіл-генше, біз оқығандардан мүлдем бас тар та алмаймыз».

Ф.Голощекин: «қазақстанда жоғарғы оқу орнын ашудың қажеті жоқ. Оқимын дей тін дер Москва, Ленинградқа барып оқы сын. Оқығандар жастарды бұзады, ұлт тар алауыздығын қоздырады», – деп сан ды рақтады.

Жиырмасыншы жылдардың орта ше-нін де «Байларға көзқарас қандай болу ке-рек?» деген мәселе қайта-қайта күн тәр-тібіне қойылады. Голощекиннің «Кіші Октя брі» қа зақ қауымын қандай күйге ұшы рат қа нын жо ға рыда айттық.

Сәдуақасовтың Голощекинмен келіс пе-ген тағы бір мәселесі – қазақстанда өнер-кәсіп орындарын ашу проблемасы. Смағұл қа зақстан төңкеріске дейін Ресейге шикізат беретін отар ел болса, қазір де солай болып отыр дейді. Республика өндіріп отырған өнім нің бәрі Орталыққа жіберіледі, өте ар-занға сатылады, егер ол өнімдер жергі лік ті жер де өңделетін болса, қазақстанға пай шаш етектен болар еді дейді. ал Го лощекин болса оған «Сә дуа қасов қа зақстанды Ор-та лықтан бөліп ал ғы сы ке леді, Россиямен эко но ми калық бай ланысты мүл дем үзбек-ші» деген айып та ғу мен болды.

Голощекин мен оның айналасындағы-лар дың VI партия конференциясында Сә-дуа қасовты қуғынға ұшыратып, оны қы-зыл ор дадан кетуге мәжбүр етті.

1928 жылы Смағұл Москвада оқып жүр генде, Голощекин оны тыныш қал дыр-май, институттың партия ұйымына хат жол дап, оның мәселесін қарауды талап етті. Сә ду ақасов қазақстаннан кетсе де, Го-ло ще кин оның есімін жиналыс сайын атап, «сә дуа қасовщинаның» республикаға қан-дай зиян келтіргені жайында байбалам са-лып жатты.

Сонымен, Голощекин қазақтың ең бе-дел ді деген екі мемлекет қайраткері – Сұл-тан бек қожанов пен Смағұл Сәдуа қасовты қа зақстаннан мүлдем аластатты. қа ра ма-ғын дағы қазақ зиялыларына Гол о ще кин қа таң қарады. Сәл ұнамаса болды, жұ мыс-тан бо са та салатын.

АлАш АрыстАрын тАлқАндАу

1925 жылы 29 мамырда И.Сталин қа-зақ өлкелік партия комитетінің бюросына өл келік «ақ жол» газетінің ұстанған саяси ба ғытын айыптап, арнайы хат жолдады. Он да – газетте (И.Сталин шатасып газетті жур нал деп жазғанын ескертеміз) жарық кө ріп жатқан мақалалардың бұл кезде ше-тел де эмиграцияда жүрген М.Шоқай мен «үндес» және пікірлес екенін, яғни «алаш-ор дашыл, ұлтшыл идеяларды жаң ғыр та-тынын көрсете келіп, осындай көз қа рас-тағы партияда жоқ интеллегенция өкіл-дерін жастарды тәрбиелеуге жібермей, не гі зінен оқу құралдарын жазу тәрізді жұ-мы с тарда ғана пайдалану қажеттігін ес-керт ті» (қР Президентінің архиві. 141-қ. 479-іс,1-2-парақтар).

Көп кешікпей-ақ Сталиннің осы көз қа-ра сын нақтылай түскен Ф.Голоще кин нің

өзі болды. Отқа май құйғандай, «Степ ная прав да» тәрізді партиялық басы лым дар алаш қозғалысына қатысқан зия лы лардың «ұлтшыл дығын» дәлелдейтін мақалалар-дың бірінен соң бірін жария лау ға көшті. Осы лайша, алаш қозға лысының мүше-лерін қуғындау басталды. Олар ға қарсы ұйым дастырылған алғашқы сот процесі 1930 жылғы 4 сәуірде болып, ОГПУ-дың үкі мімен 35 адамға әртүрлі жаза таға йын-далды. дәлірек тоқталсақ, а.Бай тұр сынов бастаған он адам алғашында өлім жа за-сына кесіліп, бірақ кейін ол үкім он жылдық мер зімге жазалау лагерінде оты румен алмастырылды. 1932 жылы 28 ақ пан дағы екінші сот процесінің үкімімен Мұ хамед-жан тынышбаев, Халел дос мұхамедов, Жаһанша досмұхамедов бас таған алаш қозғалысы басшыларының екін ші тобы бес жылдық мерзімге Ресейдің Ор талық қара топырақты облысына (қа зіргі Воро-неж облысы) жер аударылды. ОГПУ-дың осы екі үкімі құрбандарының тірі қа лып, ел ге оралғандары 1937-1938 жыл дары тү ге лі дерлік «ұлтшыл» деген айып пен ату жа засына кесілді. Оларға не гі зінен «ре во-люцияға қарсы қызмет» де генді білдіретін 58-бап бойынша айып та ғылды. Бұлардың бәрі таныс есімдер, қа зақ хал қы ның бо ла-шағы үшін аянбай қыз мет жа са ған еліміздің мақ таныштары еді.

Ел басына қара бұлт төндірген қазақ халқын қырғынға ұшыратқан, жерінен безуге мәжбүр еткен, ұлт араздығын қоздырған, ұлыдержавалық шовинизмнің отына май құйған қужақ – Филипп Иса-евич Голощекин қазақстанды сегіз жыл сер гел дең ге салып барып, 1933 жылғы қаң тар дың 21-інде орнынан алынды. Соң-ғы сөзінде де ол өзінің бүкіл сәтсіздігін қазақ ком мунистеріне аударуға тырысып бақ ты. Ол қазақ коммунистерінің бір тобын еш қан дай тәр бие ге көн бей тін, пай да ла ну-ға мүм кін емес, ұлтшыл уклонистер қата-ры на жат қызды. Екінші категориясын жағ-дай ға қа рай бет пердесін өзгертіп отыратын ха ме леон ға теңеді. Әлбетте, үшінші топ – өз қа те ле рін бір ғана Голощекинге аудар-ғы сы ке летін арамзалар. демек, ол қа зақ-стан нан бір де-бір ары таза коммунист көре ал ма ған. Мәскеуге КСРО Халық ко мис-сарлары со ветінің жанындағы мемлекеттік бас ар битрі болып кетіп бара жатып та, өзі-нің осы нау арам пиғылын жасыра ал ма-ды.

Елді қу тақырға отырғызып, халықтың аузын айға қаратқан адам ақырында өзіне лайықты жазасын алды. Ол 1942 жылдың күзінде атылды.

1934 жылы ВКП(б) қазақстан өлкелік партия комитетінің бірінші хатшысы болып Левон Исаевич Мирзоян сайланды. Ұлты басқа, нәсілі өзге болса да, қасіретті көп көрген қазақ халқына ол қолдан келген жақсылығын аямады. Сонау 1937 жылдың сұрапылында жазықсыз жазаланып кетсе де, күні бүгінге дейін халық оны «Мыр за-жан» деп атайды.

тілеу көлбАев, тарих ғылымының

докторы, профессор, ҚР гуманитарлық

ғылымдар академиясының

академигі, ҚР Журналистер

одағы сыйлығының

лауреаты

Голощекиндік геноцидсоңғы кезеңнің өзекті проблемаларының бірі – ұлттың

сақталуы, халықтың саулығы. бұл мәселенің көтерілуі кездейсоқтық емес. Адамзат тарихында тұтас бір халықтың жойылып кеткен кездері де аз болмаған. оның басты себептерінің бірі – зорлық-зомбылық. ол ғылыми тілде «геноцид» деп аталады.

дәлізді үлгідегі жеке ше-ленген жа тақханада тұрамын. ме нің бөл мем дәліздің ең соңында ор налас қан және қар-сы сында бөл ме жоқ. дәліздің өз бөл мем тұ сын дағы бөлігін қо-сып алуыма бо ла ма?

Гүлжан серіковА, Алматы қаласы

алматы қаласы Мемлекеттік сәу лет-құрылыс бақылау бас қар-масы ма ма ндарының айтуына қа ра ға нда, жекешеленген жатақ-ха надағы пәтер (бөлме) иелері

дә ліздің бір шаршы метр жерін де қо сып алуы на құқығы жоқ (егер де же к е ше лендіруді кепіл ден діретін құ жат тарда, техникалық жос парда көр се тілмесе). Кей жағ дайда – көр ші лер но та риал ды келі сім де рін беріп жатса, ал маты қала сы Мем-ле кеттік сәулет-құрылыс ба қы лау бас қар ма сының рұқсатын алып, дә лізді қосып алуға болады. Бірақ сіздің жағдайыңызда, ондай үлгідегі жа тақханалар дәлізінің соңында те ре зе орналасқандықтан, дәлізді қо сып, те ре зе ні тұмшалауыңызға көр ші лердің ке лісім беруі екіталай.

дәлізді қосып алуға рұқсат жоқ

Нұр

ғиса

ЕЛ

ЕУБЕ

КОВ

«Бет айғақ» – сүйінші емес, сыйақы

қазақ халқының салтында жоғалған малды, затты тапқан, көрген адамға сү-йін шісін береді немесе «қалағаныңды ал» дейді.

ал қылмыстық істерде қылмыскерді, ұры ны тағы басқа жат істермен жүрген-дер ді ұстаған адамға сүйінші орнына бе рі летін ынталандыру сыйлығы бар. Оның аты – «бет айғақ». Мұнда «бет

қазақта сүйіншінің бір түрі – «бет айғақ» деген салт бар деп естимін. сол туралы толығырақ айтсаңыздар екен. ол қандай салт?

әсемгүл мАқАшевА, Солтүстік Қазақстан облысы

айғақ» жасаған адамға бұрынғы би лер кеңесінің тәртібі бойынша табыл ған малдың, мүліктің, ақшаның бес тен бірі беріледі. Әрине, әлгі адам қыл мыс-кердің іс-әрекетін дәлелдеп, айғақты зат тармен, куәлармен оның мойнына қойып беруге міндетті. Бұл істі елдің билері ақсақалдардың қатысуымен шешеді. Шешім сол сәтте орындалады.

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№85 (85) 30.05.2009 жыл, сенбіwww.alashainasy.kz6 АлАш АзАмАты

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

дАТ!АлАш-АқпАрАТ

– Қ.Жұбанов – сіздің әкеңіз ғана емес, халықтың ардақты азаматы. Оның 30-жылдардағы саяси жауыз-дық тың жазықсыз құрбаны болып, атылып кете барғаны – ұлттық руха-нияттағы орны толмас ақтаңдақ. Бү-гін де ғалым есімі қанша дәріптеліп жатса да, осы жағдай өзегіңізді әлі күнге дейін өртейтін шығар.

– Әрине. Оңай болған жоқ қой, қазір жасым 83-те. Сол қасірет әлі күнге дейін емес, тіпті қартайған сайын еңсемді басып барады. Еңбегін оқып, атын естіген сайын, жылма-жыл конференциялар өткен сайын жанымды бір аударып түсіреді ғой...

– Жұбанов жайлы естеліктерде «ғалымды ұстап әкеткенде балалары-ның ішіндегі ең естияры – Мүслима қатты күйзеліске түсіп, құса болды» деп жазылады. Сіз ол кезде нешеде едіңіз?

– Әкемізді бала күнімізде ұстап әкетті ғой. Інім Ақырап екеуміз төртінші класта оқып жүргенбіз. Ол әлсіздеу болған соң мектепке екеумізді бірге – мені кеш, оны ерте берген. қарап отырсақ, әкемізді жай ғана ұстап әкеткен жоқ, сонымен бірге біз-дің әулетті ел өмірінен түгел шығарып тас-тапты ғой. шешеміз Асқарды боса нып, пер зент ханадан келген күні еді. Бала-шаға қуанып, «үйде той бола ды» деп отыр-ғанымызда екі адам кіріп келді үйге. НКВд еке нін білген жоқпыз. Әкеміз үйде жоқ болатын. Бірақ көп кешікпей келді. Әуелі бәрі әкеміздің кабинетінде оңа ша оты рып сөйлесті. Біз не дер імізді біл мей тұр едік, Есет інім әкеме жақындап барып, «мына-лар не деп тұр?» деді. Ол «бұлар мені «жау» деп тұр, кімнің жау екенін көреміз әлі» деп жауап берді. Содан кейін әлгілер оның бү кіл заттары мен еңбектерін жерде жатқан алаша ға салып жинап алып кетті. Әкеміздің бөл месін құ-лыптап тастады. Егер мен орыс мекте бінде оқымай, қа-зақ ша оқыған болсам, қандай еңбек терін алып бара жат-қанын білер ме едім, бәлкім. Білмей қал ғаны ма осы күні қатты өкінемін. Орыс мек те-бінде жү ріп, ештеңемен ісім бол мапты. Әй теуір білетінім – күндіз-түні жа зып оты ра тын еді, қаламына сүйе ніп қал ғып оты ратын кезі де көп бола-тын.

НКВд ұстап әкеткеннен кейін оған әуелі жеті сайын барып тұрдық. Мавлюдов деген тергеуші бастапқыда бізді кездестіріп жүрді. Анам кішкентай Асқарды үйге қал дырып, бірінші Есетті, қырмызы мен қыз ғал дақты, бір аптадан кейін Ақырап екеу мізді апарады. Сол қарсаңда радиодан «пә лен атылды, түген атылды» деп хабар ланып жататын. Оның ішінде па памның болмағанына шүкіршілік етіп жүрдік. Бір күні түрмеге барғанда әкем «киім алып келіңдер, мені лагерьге жібереді» деді. Сөйтсек, лагерьге емес, атуға жібермек бол ған екен. Оны білмедік, мамам түнімен киім тігіп, ертеңіне бар баласын алып бар ды. қазіргі Наурызбай батыр мен қара сай батыр көшелерінің қиылысындағы ғима рат. Анам өзі ішке кіріп кетті. Менің жүрегім бірдеңені сезіп, Мавлюдов сыртқа шыққан кезде, «Я не

пойду к нему, я завтра зайду» деп едім, ол бетін әрі қаратқан күйі «Завтра не будет, лучше было бы, если вы вообще убрались отсюда» деді. «Куда» – деп едім, «Хоть куда, больше никогда не смейте сюда приходить» деді. Ертеңіне Сара деген татар әйел келіп, «Ойбай, раушан, ұстал ған-дардың әйелін де әкетіп жатыр екен, сен тез кет, бүгіннен қалмай көш» деді. Бірақ анам оқу бітсін деді ме, қозғала қой ма ды. Бір жетіден соң Мавлюдовқа қоңы рау шалып едік, басқа біреу телефонды көтеріп, «Это кабинет Залина, больше сю-да не звоните, кто сказал, что ваш отец выс лан, еще дело не за кон чилось» деді. Келесі күні тағы қоңырау шалдық. Әлгі адам тағы жекіп тастады. Содан кейін ба-рып Мавлюдовтың айтқан сөзін түсіндім. репрессия жылдары істі шатастыру үшін тер геушілерді ауыстырып тұрған ғой. Мавлюдов та солай ауысып кетті ме, әлде өзі де ұсталып кетті ме, білмедік. Әйтеуір, осы дан кейін біз ауылға тығылып қашып кеттік.

– «Халық жауы» аталған отбасылар-дан ел теріс айналып жатқан сол жыл-дары бастарын бәйгеге тігіп, сіздерге қол ұшын берген азаматтар да болды деп естиміз.

– Әрине. Ешкім қол ұшын бермеді деу-ге болмайды. Менің таң қалатыным – қиын дық ты көп көрдім, сонымен қатар жақсылықты да аз көрген жоқпын. Мы-салы, ең үлкен көмек көрсеткен адам – әкем нің інісі Ахмет Жұбанов. Білім алуы-мыз ға себеп болған – сол. Біз масыл бол мау ға тырыстық, әрине. Бірақ ол алды-мыз да жол көрсетіп тұратын маяк сияқты

еді. Ол кездің қиын болғанын айтып жет-кізу қиын. Сол ағамыздың өзі үйге келуге қо рықты. Жалғыз Ғазиза келеді. Мен 4, ол 1-класта оқиды. «Буфеттен тамақ алып же» деп беретін тиындарын пеналына са-лып, 10-15 теңге қылып жинап әкеліп ма-ған береді. Бала болса да біздің басымыз-дағы жағдайды түсінгені. Мені мұғалім болсын деп курсқа жіберген аудандық білім бөлімінің меңгерушісі Кац деген әйел дің жақсылығын да ұмытпаймын. Ол кезде біз вундеркинд емеспіз ғой, соғыс уақы тын да шала-шарпы алынған білім. Ауылдағы малымызға қарап, шешемізге көмектесіп, тіршілік кешіп жатқанбыз. Сөй-тіп отырғанда, дұрыс жолға салды. Маши-на мен өзі ауданнан ауылға іздеп келген соң, «мені ұстап әкетуге келген екен» деп

ойладым. Сөйтсем, курсқа жіберу үшін келген екен. Курсты бітіргеннен кейін ауылда орыс тілін оқыттым. ленин градта жүргенде әкемнен немістің сөйлеу тілін үйренгенмін, маман болмаған дықтан, неміс тілінен де сабақ беруге тура келді. Кейін шіліктікөл деген ауылдағы мектепке оқу ісі жөніндегі меңгеруші бол дым. Соғыс кезі. директорымыз ақсақ кісі болатын. Сол жылдары мектеп басшыларын әскери комиссариат жанынан оқытып алатын. Ана кісі ақсақ болған соң, мен ба рып әскери іс пәні бойынша курстан өттім. Сөйтіп, әскери дайындықты да оқыттым. Әйтеуір, көр-мегеніміз жоқ. Ақтөбе учили ще сін сырт тай бітірген соң Алматыға барып қыздар педагогикалық институтына түстім. Оны 1950 жылы тамамдап, петропавлға көшіп кеттік. Тағы бір айтпағым – петропавлдан Алма ты ға келіп, пойыздан түсіп жатқан бетім еді. «қазақстан мұғалімінің» редак-торы Ақы шев деген кісі менің келіп жатқанымды Есет тен естіген бойда, «ой-бай, оны жазған мақалаларынан танимын, бізде бір әйел декретке кетіп жатыр еді, орны бос тұр, ертеңнен қалмай тез келсін» деді. Ол кезде Алматыда қазақ мектебінің мұғаліміне жұмыс жоқ. Соны ескеріп, ертеңіне жұмыс қа бардым. Кейін педаго-гикалық ғылымдар институтындағы құр-бы ларыма барып жүр едім, олардың директоры, Ғылым акаде мия сының ко -рреспондент-мүшесі, фило лог Ахмеди Ысқақов мені көріп қалып, жасымды сұрады. шошып кеттім. Үндей ал май қал-ған соң өзі «жасыңды сұраға ным – бізге аспирантураға баста уыш мек теп әдістемесі бойынша ешкім арыз бермеді, жасың асып

кетпесе, оқысаң шы» деді. Сөй тіп, аспи ранту раға түсіп кеттім. Маған «әліп пе» деген тақырып бұйырды. «Мұн дай да тақырып бола ма, кезінде Ушинский бәрін зерттеп, ай-тып болды емес пе» деп ойладым. Бас қа тақырып алайын деп едім, «жоқ, бұл бізде жос парда тұрған та-қы рып, осыны зерт теуің керек» деді. Содан алғаш жазған әліппем нің қол-жаз басы 1992 жылы рес публика бойын ша байқауда жеңіп шықты. Одан кейін Ташкентте өткен Орта лық Азия оқулықтары ның бай қауын да менің әліппем тағы жүл де алды. Ел Тәуел сіздік алған нан кейін шыққан бұл оқулықта ешқандай саясаттың ық палы бай қалмай тын. Ол тек педа-го ги калық мақсатты ғана көздеді.

– Анаңыз Раушан әже ешқан-дай жазығы жоқ өмірлік серігін НКВД-ның түрмеден аман боса-таты ны нан ұзақ уақыт үміттеніп жүрген екен. Алай да әділет тілікке

сенген адал жардың арманы орын-дал мады ғой. 1957 жылы «қыл мыс құ рамы болма ған дықтан, ақтал ды» деген хатты ол кісі қалай қабыл дады?

– раушан анамыз әкемізбен 16 жасында танысып, бірақ бірден қосыла алмайды. Өйткені анамызды әкесі бесікте жатқанда бас қа біреумен айттырып қойған екен. Бірақ шешеміз берген жерінен қашып шы ғып, әкемізге қосылады. Бұл 1919 жыл болатын. Кеңес өкіметі орнап болмаған кез. Біресе ақтар, біресе қызылдар жеңіп, тар тысып жатқан уақыт. Сол кезде екеуі Жұрынға барып тұрып, 1919 жылдың со-ңы на қарай қызылдар біржола жеңген кез де ауылға келеді. Бірақ қызылдардың өзі «билердің батасын алып қосылыңдар» депті. Содан билердің шешімінен кейін

барып некелесіпті. Анамыз айттырылған қырғыз руына мал төлеп құтылады. Осы-дан бастап шешеміз Кеңес өкіметін жан-тәнімен жақсы көрді. Оған қатты сенді. Әкемізді ұстап әкеткенде «бұл қалай» деп түсіне алмай, есінен танып қалғаны содан. Ақталғаннан кейін де «ешқандай жазығы болмаса, неге атып тастаған» деп көкірегі қарс айырылғаны есімде. Бірақ алты бала-сы бар адамға тіршілік ету керек болды. қажырлы, мінезі тік, алған бетінен қайт-пайтын кісі еді, соның арқасында қиындық-қа мойымады. Кезінде Жиенғали Тілепбер-генов әкем мен шешем туралы «Сүйіс кен дер» деген пьеса жазған.

– Ғалымның көп еңбегі ізім-қайым жоғалғанын білеміз. Олар қандай еңбек тер?

– Жоғалып кеткен еңбектерінің тізімі бар. Ғалым рәбиға Сыздықова 1965 жылы әкеміздің бір мерейтойында баяндама жа-са ды. Сонда жоғалған еңбектердің тізімін айтып, «анау қайда, мынау қайда?» деп са на малап шығып, залға сауал тастады. шындығында, НКВд бұл қолжазбаларды 40-жылдары «ғылыми мақсатқа пайдалан-сын» деп құпия жағдайда таратып берген. Оны Мұхтар Әуезов Ахмет ағамызға келіп айтты. «Бір құдайбергеннің еңбегін көшіріп алып, төрт адам докторлық, сегіз адам канди даттық жұмыс қорғады» дегенін құ лағым шалып қалды. «Аға, не дейді?» деп едім, «жұмысың болмасын, босқа жат қан ша еңбектің пайдаланылғаны жақсы ғой» деді. Ол жылдары бұлай демеске амал да қалмаған шығар. Әке-міздің әлі ақталмаған кезі ғой. Сол жыл-дары мен оларды қалай табам деп ойла-ғанмын. Бұған адамның өмірі жет пейді екен. дегенмен кейінгі ғалымдардың ең-бек терінен әкемнің айт қан ойларын көремін. Бірақ оларды қара лап қайтейін? Таратып берген соң иесіз қол жаз баны кім пайдаланбайды? Олардың жазығы да жоқ шығар. Бірақ осыны білген рәбиға Сыз-дықова 1965 жылы жұрт алды на шы ғып, әдейі сұрақ қойды. Сол кезде Ахмет Жұба-нов залдан көтеріліп, «бұл ең бек терді НКВд өртеп жіберді» деп жауап қайтарды. Сөйтті де, маған қарады. Менің Әуезовтің айтқанын естіп қалғанымды бі леді ғой. Ахмет ағам көпке дейін «осыны айтып, бұлар бірдеңе бүлдіре ме» деп қауіп теніп жүрді. Ал рәбиғаның қолындағы тізім министрліктерден алынған болатын. Әкем КСрО Ғылым академиясының қазақ стан-дық филиалында жұмыс істеп жүрген кезінде көп жұмысты Кеңес өкіметінің жос-парына сай жазды ғой.

– Жұбанов мұрасы айтарлықтай зерттелді. Оның көпқырлы тұлғасы мен алуан салалы ғылыми шығар ма-шылығына қатысты есепсіз жұмыстар жазылып жатыр. Дегенмен де ғалым мұрасын тануда енді қандай мә се-лелерге көңіл бөлу қажет деп ой-лайсыз?

– Бала кезінде-ақ ауылдағы Оспан ишаннан шығыс тілдерін үйренген әкеміз «мені тілге құмарттырған сол кісі» деуші еді. Ол батыс тілдерін Темірде, Ақтөбеде жұмыс істеп жүрген кезде ақша төлеп, оқып үйренген. Кейін ленинградта шығыс тілдері университетін экстерн ретінде та-мам дады. Айтайын дегенім – ешкім әлі Жұ бановтың салыстырмалы палеонтоло-гия лық әдісімен тілді зерттеп жатқан жоқ. қазақ тілі ғалымдарының кейінгі буыны-ның өзі енді-енді шығыс пен батыс тілдерін

үйреніп жатыр. Әкемнің заманында да одан басқа көп тіл білетін зерттеуші болған жоқ. Мен ол кісінің педагогикалық ең бек-терін зерттедім. «құдайберген Жұбанов және ұлттық дидактика мәселелері хақын-да» деген еңбегім бар. қазір де тағы бір тақырыптарды жазып жүрмін, бірақ біл-мей мін, қаншаға шамам жететінін.

– Ғалымның сүйегі табылды ма?– Алматы облысы, Талғар ауданының

Жаңалық ауылында жатыр деп есептелінеді ғой. 90-жылдары біреулер жер сатып алып, үй салмақшы болады. Сөйтсе, жер астынан адам қаңқалары шығады. Есепсіз сүйекті көріп шошынған тұрғындар қазыл-ған жерлерді қайта көміп тастайды. Бірақ кейін бұл Нұрсұлтан Назарбаевтың құла-ғына шалынып, ол кісінің бастамасы мен мұрағат ақтарылды. Осы жерде қуғын-сүр гін құрбандары атылғаны анықталып, ес керт кіш тұрғызылды. Мен Елбасына ал-ғыс хат жаздым. Оның осы жақсылығын ешқа шан ұмытпаймын.

– Ғалымның туған жері Ақтөбеде Қ.Жұбанов атындағы университет екі-ге бөлінгеннен кейін ғалымның аты бір оқу орнында, ескерткіші екіншісінде қалды. Оқу орнының басшылығы бұл жөнінде сіздермен алдын ала ақыл-дасты ма?

– Біздің бұл іске ешқандай да қаты-сымыз болған жоқ. Бірақ ескерткішті де көшіретін болыпты дегенде қарсы тұрдық. Ғалымның есімін ең әуелі жаңғырт қан университет басшылығы болатын. Мен солардың тапсырысымен еңбектер жа зып тұрдым. Сондықтан оның ғалымның атында болғанын қаладық, ал ескерткіш өз орнында, яғни педагогикалық инс-титутта тұра берсін дедік. Оқу орнын бөлудің қа жеті де жоқ еді, әрине. Біздің халықтың жа ман жері – бір-бірін көре алмайтыны. Әлі күнге дейін осы екі оқу орны арасында талас-тартыс жалғасып келе жатыр. Осын дай жағдай ғой талантты құртатын. «қазақ тың жұмағына күзетші қажет емес, олар бірін-бірі кеудесінен итеріп, өздері-ақ онда ешкімді кіргізбейді» деген анекдот та бар емес пе? «Байтұрсынов – бағзы заман ның, Жұбанов – кеңес дәуірінің ғалымы» деген қате түсінік те осындай орынсыз пайым даудан туған. Ол екеуі де – қазақтың тіл білімін қалып тас-тырған ғалымдар. Байтұр сынов тың Жұ-банов қа, Жұбановтың кейінгілерге ықпал етуі заңдылық қой. Ал біздің кейбір ғалым-дарымыз оларды бөліп-жарып, бірін-бірінен жөнсіз артық санап жүр. Менің есімде, бірде біздің үйге Ахмет Байтұр-сынұлы келді. Есікті ашқаным да біреу қазақы шапан-етік, басына тымақ киіп келіп тұр. Әкеміз үйде болмаған соң отыр-май кетіп қалды. Жалпы, олар жақсы қарым-қатынаста болды. Біреуі заманына қа рай тілдің практикалық жағымен айна-лыс са, біреуі ғылымның теориясын қалып-тас тырды.

– Ұлты үшін жанын қиып кете барған қуғын-сүргін құрбандарының тағылымы Тәуелсіздік кезеңінде туған бүгінгі ұрпақ санасынан өшірілмейді де ген сенімдемін. Әңгімеңізге рақмет.

– Тарихтың өз жолы бар. қиянат пен әділет тілікті біздің тарихтың жолы деп қа-былдаймын. Мәңгі жасайтын ешкім жоқ, сондықтан мен осы тағдырыма риза мын, қарақтарым!

СұхбаттасқанБолатбек МҰХТАРОВ

Мүслима Құдайбергенқызы ЖҰБАНОВА, педагогика ғылымының кандидаты:

Жұбанов еңбектерін басқалар ұрлап алды

...Қайран әке, ақ екенсің, қуандық –Талай жылдар қайғы-мұңмен қуардық.Адамдарды дәл осылай қорлаған,Қайдан келді елге мұндай қуаңдық?Қайдан табам сендей, әке, жанды енді,Дәл осындай неден ауыр хал келді?Қайран әкем, нардың жүгін көтерген,Қай жендеттің қолынан сен жан бердің?Қайда жатыр сенің асыл сүйегің?Топырағыңды қайдан тауып сүйемін?Сай-саланы түгел шарлап шығар ем,Естілсе егер құлағыма киелі үн... М.ЖҰБАНОВА,

«Әкені еске алу» поэмасынан үзінді

қатесі бар куәліктен бас тартыңыз

қр Әділет министрлігінің мамандары баланың туу туралы куәлігі қате толтырыл-са, ондай құжатты алудан бірден бас тарту қажеттігін айтады. Өйткені акт жазбасына қол қоймай тұрғанда құжат мәліметтерін өзгерту оңайырақ. Ал Сіздің жағдайыңызда әділет органдарына туу туралы куәлік алу жөнінде өтініш жазып, оған жеке мәліметтердің түзетілген нұсқасын қосым ша ретінде тапсыру

қажет. Тұрғы лықты мекенжайыңыздағы АХАЖ бөлімі құжат тың комиссиялық төлемін төлегеннен кейін табыс етеді. Ескеретін жайт, туу ту ралы куәлікті ата-анасы баласы 16-ға тол маған болса ғана қайтадан ала алады. Егер бала кәмелетке толған болса, өтінішті ол өз қолымен жазуға міндетті. Басқа да талаптар азамат тардың хал актілерін тіркеу ережесінің 216-бабында көрсетілген.

Баламның туу туралы куәлігінде аты-жөні мен туған жері қате жазылыпты. Оны түзету үшін не істеу керек?

Ержан ҚУАНЫШЕВ, Алматы қаласы

ТМД елдерінің арасында алғаш рет ашыл ған Оңтүстік Қазақстан облыстық сая си қуғын-сүргін құрбандары мұра жайы ел Тәуелсіздігінің 10 жылдығына орай, Елбасы Н.Назарбаевтың қатысуымен 2001 жылдың қараша айында ашылды.

Бұл республика көлемінде жаппай саяси қу ғындауға ұшырағандардың тағ-дыры жайлы шаңырақ көтерген алғашқы мекеме. Мұражайдың шымкент те ашы луы кездейсоқтық емес. Облыс орта лы ғына жақын орналасқан Албастысай, қайт пас елді мекендерінде 1937-1938 жыл дары КСрО көшпелі әскери жоғары сотының төрағасы Горячевтің бұйрығымен өлкенің көптеген азаматтары жазықсыз атылған.

Бұл мұражайдың басты атрибуттары – голощекиндік «Кіші қазан» саясатының дүмпуі, яғни, байларды тап ретінде жою, мал-мүлкін тәркілеу арқылы қазақ халқын қолдан ұйымдастырған жұтқа әкеліп тіреу; шаруаларды күштеп ұжымдастыру, бай-батырақтарды жер аудару, өзге ұлт өкіл-дерін қойша тоғытып қазақстанға қо-ныстан дыру; 1935-1938 жылдары қазақ зиялыларын қуғын-сүргінге салып, атып-азаптап өлтіру; ең соңғы саяси қуғын-сүргін – 1986 жылғы желтоқсан көтерілі сіне байланысты материалдар мен жә ді гер лер.

Қарақағазқолда бар мәліметтерге қарағанда,

саяси қуғын-сүргін кезінде республика бойынша 25 мың адам ату жазасына ке-сіліп, 113 мың адам қуғын-сүргінге ұшы ра- ған. Ал Оңтүстік қазақстан облысы бойын-ша (ол кезде Әулиеата, қызылорда мен Оңтүстік бір өлке болған) жеті мың адам тұтқындалып, 2500 адам атылған екен.

Өкінішке қарай, бұл тізім күні бүгінге дейін жалғасып, құжаттарды іздестірудің арқасында дерексіз кеткен құрбандар әлі де анықталуда.

Мұражай директоры, белгілі ақын Ханбибі Есенқарақызының бастамасымен мұражай қорын толықтыру үшін Алматы, Астана, Тараз қалаларының мұрағаттары-нан көптеген құжаттар жинақталуда. Ең басты жаңалықтардың бірі – Ташкент қаласынан өткен ғасырдың басында жарыққа шығып тұрған «Ақжол» (1920-1925 ж.ж.) газеті мен «шолпан» (1922-1923 ж.ж.) журналының түпнұсқаларын тауып, көшірмелерін қолға алып отыр. Жалпы, қазіргі таңда мұражайымызда 11 мыңнан астам тарихи құжаттар жинақ-талған.

Шадияр МОЛДАБЕК, Оңтүстік Қазақстан облысы

Оңтүстік Қазақстан облысында 2500 адам атылған

Көршілерім қабырғаны ұрғылап, жөндеу жасайды да жатады. Барсақ, өздері жоқ, бір өзбектер «тапсырыс бойынша қайта жобалап жатырмыз» дейді. Мұның алдында осындай жобалау жұмыстарын оң жақтағы көршіміз де жасаған еді. Мен «тұрып жатқан ескі үйіміз бір күні опырылып түсе ме» деп қауіптенемін. Онсыз да жер сілкінісінен алаңдап отырамыз. Қайда барып шағымдануға болады?

Айдынғали, зейнеткер

Бұл сұраққа заңгер Артур Котенев жа уап береді:

– Мұндай мәселе шынымен де өзек-ті, әрі қала жұртшылығының негізгі тұр-мыс тық аясынан шығып, ауқымды түйт-кілге айналып барады. Бірақ сіз дің жеке басыңыздың қауіпсіздігі үшін бұл істің заңды-заңсыздығын тек се руі ңіз ге құқығыңыз бар. Мәселен, құрылысшылардан олардың рұқ-

саты бар-жоғын біліңіз. Заңсыз қайта жо-балау дерегіне көзіңіз жетсе, Алматы қа ла-лық мемлекеттік сәулет-құрылыс бақы лау басқармасына хабарласқаныңыз жөн. Өтініште нақты мекенжай көрсетілуі қажет. Өндірістік тәжіри бемізге сүйенсек, заңсыз қайта жобалаумен айналысқан нысан қо-жайын дары әкімшілік жауап кер шілікке тар-тылып, қомақты айыппұл төлейді.

қабырғалар қауіп төндірсе...

Кеше ҚР Бас прокуроры Қайрат Мәми Атырау облысына жұмыс сапарымен келді.

Облыс прокуратурасында болған жиын-да республикамыздың Бас прокуро ры Атырау өңірінің өзге аймақтардан ерек-шелігін айта келе, құқық қорғау ор-гандарының көші-қон заңдылықтары мен өңірдегі шетелдік компанияларда жұмыс істеп жатқан қазақстандық азамат тар дың мүддесін қорғауды босандатпауды тап-сырды.

қаржы дағдарысы әсерінен облыс халқының жұмыстан заңсыз қысқарып қалмауын және олардың еңбекақы лары-ның төленбей қалуына жол бермеу қажет-тілігін де ескертті. Бас прокурордың ай туын- ша осы уақытқа дейін қылмыспен кү ре сіп келген орган ендігі уақытта бұған қоса әлеуметтік-экономикалық бағытта жұ мыс жасауға көшеді. Әлеуметтік осал топтардың әлеуметтік құқықтарын қорғау ға күш салу қажеттілігімен бірге өңірдегі экологиялық кодексті сақтаудын нор ма ларын қадағалау прокуратура қызметкер лерінен тиімді жұмысты талап етеді. Сон дай-ақ Бас про-курор азаматтардың арыз-шағымдарын қарауда өте обьективті түрде шешім қабыл-дау керектігін, әшейін қағаз бастылықтан арылу керектігін тілге тиек етті.

Жиын соңында БАқ өкілдеріне сұхбат берген қайрат Мәми іссапарының мақсаты облыстық прокуратура қызметкерлерімен танысып, олардың жағдайын көріп, про-куратура органдарындағы жаңаша жұмыс бағыттарын айқын жеткізу деп түсіндірді. Ал күні кеше ғана өз-өзін өртеп марқұм болған азаматқа байланысты қойған са-уалымызға Бас прокурор былайша жауап берді.

– Осы оқиғаға байланысты қызметтік тексеру жүргізілді. Марқұмның талабы заңсыз. Өйткені, құқық қорғау органдары өздеріндегі жеткілікті дәлелдемелерге байланысты қылмыскерді қамауда ұстап отырмыз деп, – есептейді.

Бірақ, дей тұрғанмен, прокурор болсын, тергеуші болсын не мемлекеттік органдардың қай басшысы болмасын азаматтардың ашынғанын көре тұра оның алдын ала білуді, олардан не күтуді саралай білуі керек еді. Сөйтіп, осындай оқиғаны болдырмауға күш салу қажет еді...

Бас прокурор Атырауда болды

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№85 (85) 30.05.2009 жыл, сенбiwww.alashainasy.kz 7

НысаНа көздеу

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Бокс

ДоДа

сеНБі күНгі сұхБат

Жең

іл а

тлет

ика

ұлттық құрама

Азиз ЖұмАділ

Нұрғазы САСАев

мықтылар илья ильин турниріне келуі тиіс

халықаралық аренада ел абыройын асқақтатып жүрген ұл-қыздарымыздың құр ме ті не турнир өткізу – жақсы үрдіс. тек мұн дай тур нир лер уақытша бол-ма са екен деп тілейміз. өйткені кезін де бокс тан олим пиа да чемпионы ерма-хан ыбра йы мов тың да же ңі сінің құр-ме тіне орай осын дай турнир өткізіл-ген. Бі рақ кейіннен өт кі зіл мей қал ды. ал Жақ сы лық үш кем пі ров тің тур нирі

Жа қаң ның өзінің тікелей ара ла суымен ға на өткізіліп келеді. ильин турнирі жай-лы ақ па рат ты білу үшін қр ауыр атлетика фе де рациясының бас хатшысы меңдіхан тәп сір ұлы мен хабарласып, төмендегідей жа уап алдық:

– ильия ильин атындағы халықаралық тур нир ді 1-5 шілде аралығында астанада өт кі зу ді жо с пар лап отырмыз. Бұл сынға мұрындық болып отырған – қр туризм жә-

«Ауыр атлетикадан Олимпиада чемпионы Илья Ильин атындағы халық­ара лық тур нир өтеді екен» деп естідім. Сол рас па? Рас болса, қашан және қай қа лада өтеді?

данияр САЙлАУұлЫ, Астана

не спорт минстрлігінің спорт комитеті мен қр ауыр атлетика федерациясы. Бүгінгі таң да жос пар құрылып, толыққанды да-йын дық бас талып кетті. осы спорт түрі жақ сы да мы ған шетелдерге шақырту жі бер дік. Жа қын ара да қай мем ле кет-тер дің то ла ғай қыз-жі гіт тері қатысатын-дығы бел гілі болады. тур нир дің жүлде қоры да аз емес. сол себепті алыс-жақын шетелдердің ауыр атлеттері бұл турнирге қа тысуға қызығушылық таны ту лары керек. қа зір шетелдік ұлттық феде ра циялармен ты ғыз байланыстамыз. қа зақ елі екі мәр те өте жоғары деңгейде дү бір лі до да ұйым -дас тыра алатындығын дәлел де ді. осы ған орай астана турнирінің де жо ға ры дең-гей де өтетіндігіне сенімдіміз. аталмыш тур нир де сын ға түсе тін қазақстан құрама-сы ның сапы маусымның ортасында белгілі бо ла ды.

ағылшындарға қарсы қандай тактика қолданамыз?

Бұл сұраққа ұлттық құра-ма мыздың бас бапкерінің өзі жауап бергені дұрыс деп, неміс маманын сөзге тартқан едік:

– Шынында да, белорус-тар ға қарсы ойында жартылай қор ға ны сымыз ромб стилінде өнер көр сеткен болатын. алай да бі рін ші таймда тәп-

Сәуірдегі футбол матчында белорустарға қарсы Қазақ стан ұлттық құрамасының жартылай қорғанысы ромб сти лін де ойнап еді. енді 6 маусымда азулы ағылшындарға қар сы Бернд Шторк қандай тәсіл қолданар екен?

Алмат БАЙділдӘ, Тараз қаласы

тәуір ой на ған жігіттерім үзіліс-тен ке йін қателіктерге бой ал-ды ра бас та ды. Нәтиже сінде екін ші тайм да қақпамызға бес гол жібе ріп қойдық. Бірақ мен мұ ны так ти каның бұ ры с ты ғы-мен емес, фут бол шылардың фи зи ка лық тұ р ғы да шаршап қал ған ды ғы мен тү сін ді рер

едім. ал ағылшындарға қар-сы қандай ша ра қолданары-мыз ды дәл қазір тап басып айта алмайын. оны жат тығу-лар барысында кө ре жатар-мыз. дегенмен «уэм блиде» қол данған так ти камызды ал-ма ты да тағы бір рет іске асы-рып көргеніміз дұ рыс сияқты. Яғ ни алғы шеп ке екі фут бол-шыны шыға ра мыз. өйт ке ні бай қаған бол са ңыз, лон дон-да ан глия құ ра масының қор -ғау шы лары біз дің жылдам ша буыл шы ла ры мызды тоқ-та та ал май қалып жат ты.

суретте кім?

Жұлдызды жазбай таныңыз

– Құрал аға, Қазақстан құрама сы­ның қазіргі бас бапкері Бернд Шторк тағы да жастарға иек артпақ. Тә жі ри ­белі футболшылармыздың бә рін дер ­лік ке рек сіз етіп тастады. Ара ла рында ке йін гі жылдары еліміздің ең үздік фут бол шы сы атанып жүрген саң ла­ғы мыз да бар. Сіз қалай ой лай сыз, дұ рыс па осы? Бұ ға на сы бе кі ме ген бозбалаларымыз Тұ ман ды Аль бион­ның тіс қаққан қы ран да ры на тө теп бе ре ала ма?

– Біз өзі, қазақ халқы, үмітімізді үз-бейтін елміз ғой. Бәріміз де «ойын қы-зық ты болады» деп үміттеніп отырмыз. Бі рақ қазіргі бас бапкер Бернд Шторктің жа с ақ тап жатқан құрамына қарасаң, қар-ның ашады, бұл – бір. екіншіден, бұл жат тықтырушы бүкіл қазақстанды алдап отыр ған сияқты болып көрінеді. «мен жас тарға сенемін, жастарды шығарамын. се бе бі олар – сіздердің болашақтарыңыз. оларды қазірден бастап ойнатудың ма-ңызы зор», – дейді. Негізі, жастарды шың даудың, жастарды ауыздандырудың бас қа жолы бар емес пе?! Жастардың өз дең гейі бар. Жасөспірімдер және жас-тар арасындағы құрамалар бар. олар әуе лі жастар құрамасында тәжірибе жи-нақ тап, жетіле түсулері керек емес пе? Жоқ, біз оларды бірден ұлттық құрама са пын да ойнатып, еуропаның ығай мен сы ғай ларына қарсы қоямыз. кім кімнің ке ле шегін ойлап отыр сонда? Шетелдік ма ман осындай ірі ұтылыстардан соң, өз жұ мы сынан айырылып қалмас үшін бізді ал дап отырған жоқ па осы? өзінің ертеңін ой лап, оны біздің келешегімізге апарып жап сы рып, бәрімізді шатыстырып жүрген жоқ па?!

Жастың аты – жас. олардың тәжіри-

Кім кімнің келешегін ойлап жүр осы?..Футболдан Қазақстан ұлттық құрамасы 6 маусым

күні Алматыдағы Орталық стадионда адуынды Англия құрамасын қабылдайды. Бұл – Қазақстан футболшылары­ның 2010 жылғы әлем чемпионатының іріктеу турнирі аясындағы алтыншы ойыны. Ал Қазақстан құрамасының қазіргі бас бапкері Бернд Шторк осындай маңызды ойында біздің футболшыларға үшінші рет жетекшілік етпек. Неміс маманы осының алдындағы екі ойында Англиядан да (түзде), Беларусьтан да (үйде) 1:5 есебімен ұтылған. Бұл жолы да тәжірибелі футболшыларымызды көзіне ілмей, өрімдей жастарды жиып алды. Беларусь футболшыларынан ойсырай ұтылғанда өзегіміз өртеніп, жігеріміз құм болған. енді айбынды ағылшындардан оңбай ұтылып, тағы да жер шұқып қалмаймыз ба? ұтылған соң намыстанып, байбалам салып жүрмейміз бе?!

Кеше осындай сауалдарымызды әйгілі қақпашы, бүгінде көпшілікке танымал футбол қайраткері Құралбек Ордабаев ағамызға жаудырдық. Ойымыз – осы саладағы кәсіби маманның пікірін білу. Үнемі жеңілістен кейін даурықпай, өзекті мәселені алдын ала көсеген де дұрыс болар, бәлкім...

бе сі аз. иә, олар аянбай, барын салып жү гі реді. алға қарай ентелеп, дамыл тап пай зыр қа-ғады. Бі рақ олар 90 минут бойы тізгін тартпай жүгіре алмайды. олар да шаршайды. сондықтан бірінші тайм да қолды-аяққа тұрмай, зыр қақ қан жастарымыз екін ші таймда ал ғаш қы қарқындарын жоғал тып ала-ды. Бірінші таймда не өздері ой на май, не қарсыластарын ойнатпай, олар дың жолдарына кесе-көлденең тұр ғанда ры-мен екінші таймда есе жіберіп алып жүр. Беларусь құрамасымен болған ойын-да осылай болған жоқ па?! күш-жігер-ді екі таймға жеткізіп, баспен ойнау ке-рек қой. тактика болуы керек. алаңға 90 минутқа шыдайтын ойыншыларды шы -ғару керек. мен жастарды мүлде ой нат -пасын демеймін. ойнатсын. Бі рақ олар-дың арасына міндетті түр де тә жі ри бе лі фут бол шы лары мыз ды қосу керек. алаң-ға шығармаса да, смақов сын ды саң-лақ тарымыздың сол өрімдей жас тардың арасында жүргені дұрыс еді. мұның тәрбиелік мәні зор. онда жас та ры мыз дандайсымай, олардан үлгі-өнеге ала ды.

– Құрал аға, неміс маманы ұлттық құ рама сапына Смақов, Тілешев сын­ды сыралғы ойыншыларымызды ал­май отыр. Осы жөнінде не айтар еді­ңіз?

– дұрыс-бұрысын айтқаным қисынсыз болар. себебі бас бапкерге «ана ойын-шы ны ал, мына ойыншыны шығар» деп сырт тай нұсқау беру – әбестік. Бұл – бас бап кердің құзыретіндегі шаруа. оның үсті не мен смақовтың да, тілешевтің де, лорияның да, басқаларының да ойын да-рын үнемі көріп жүрген жоқпын. Бірақ төл чемпионатымыздың оныншы турынан ке-йін 9 голмен мергендер тізімінде көш бас-тап келе жатқан тілешевтің ұлттық құрама са пына алынбай қалғанына таңмын. қы-зық, негізгі құрамда ұдайы алаңға шық-пай тын ос та пен ко құ ра ма са пы на алынады

да, сұрмерген тілешев көлеңкеде қалады. Бірақ қайталап айтайын, мұның бәрі – бас бапкердің құзыретіндегі шаруа, әрине.

– Сіз, негізі, қақпашысыз ғой. Сон­дық тан қақ пашылар жайын сізден сұ раған жөн болар. Қазір біздің ұлт­тық құ ра ма қас шебер қақпашыға зә ­ру. Сіздің ойыңызша, біз дің чем пио­наттағы қақ па шы лардың ішінде қай­сы сы ұлттық құ р ама намысын қор­ғау ға ла йық?

– өкінішке қарай, ел чемпио на тын то-лық көріп жүрген жоқпын. алма тыда өткен ойын дарды көре мін, әрине. сондай-ақ те л е ди дардан көр сетілетін басқа қа ла ла-ры мызда өт кен матчтарды кө ріп жүрмін. Бі рақ мұ ның бәрі аз. десек те, менің төл чем пио натымызда өнер көрсететін қақ-па шыларға көңілім толмайды. Ше бер-лігіне риза болатын, сүй сі нетін қақпашы жоқ. қақпашы мүл де жоқ емес, бар. Бірақ жо ғары дең гейдегі қақпашы жоқ қа тән. қақ пашы артындағы қақ паны сезе білуі керек. ал біздегі қақ пашылар қақ падан сәл ұзап шы ғып кетсе, алақ тап қақпаны із-дей бастайды. қар сы ластары бұ рыштама добын, айып до бын орындаған кезде, сондай-ақ ойын барысында қақпадан сәл ал ға қарай шығып кетсе, артына бұ ры-лып, қақпаны іздеп әлек бо ла ды. ойын-ның одан әрі өрбуіне қа рау жайына қа-лады. ал қақпашы деген қақ паны сезе білуі керек, қорғаныстағы әріп тестерін се зе білуі керек. ойынды оқып тұруы ке-рек. айналасындағы қор ғау шы ла рына нұ с қау беріп, қауіптің алдын алуы ке рек. Бір сөзбен айтқанда, стратег болуы қа жет. ұлт тық құрама сапына кім лайық дей сіз бе? қиын сұрақ, мен ешкімді де атай ал-май мын.

– Ал сізге Роман Нестеренко қа­лай?

– тактикалық тұрғыда деңгейі аса жо-ға ры қақпашы емес. ойынды оқып тұр-май ды. кейде қағып алатын допты ке рі қайтарады. содан соң өзінің шашын тү-зеп әлекке түседі. Бұрыштама добы орын-далғанда шашын ұстаумен болады. маған қа ра көз бауырымыз мұрат мұқашевтың ұлт тық құрама сапына алынып жүргендігі ұнай ды. алаңға шықпаса да, құрама са-пында басы қарайып жүргеніне ризамын. ен ді тек өзін-өзі қамшылап, еңбектенсе, тез жетіле түседі. Бірақ мен мұраттың бірде-бір ойынын көрген емеспін. ал англия құрамасымен болатын ойында қақ паға александр мокин тұрады деп ой-лаймын. көресіздер, сол тұратын шығар. Бі рақ Беларусь құрмасымен болған ойын-да қақпаға ол тұрған жоқ. енді қалай бо-ла д ы, түсінбеймін...

– Шторктің сөзінен шығады, ке­зінде Сергей Тимофеев те «жас тар­ды шыңдауым керек» деп бір топ футболшыларды құрамаға тарт­ты. Жастар арасындағы әлем чем­пионатына қатысып келген Фо ми­чев тің жігіттеріне көз ілмеді. Пайперс те біраз жасты сүйреді. енді, міне, Шторк ұлттық құраманы кілең жас­тар дан жа сақ та мақ. Сон да тек жас футболшыларды қажет етіп, ере сек­терін топ­тобымен керексіз етіп тас­тайтындаймыз...

– дұрыс айтасың! төбесінен түстің! мұның бәрі – бапкерлердің келешекті ой лағыш бола қалған саясаттары. «Бас бап кер келешекті алға тартып, бәрімізді ал дап отырғандай» деуімнің сыры – осы. ең сорақысы, осындай бапкерлер өз кі нә -ларын мойындамайды. Бәрі де кі нә ні шет-тен іздейді. мысалы, Шторкті ала йық шы. Бе ларусьтан ұтылған соң «фи зикалық тұр -ғы да әл сіз» деп ойы н шы ларды даттады, «фу т болшыларды дұ рыс дайындамаған» деп пре мьер-ли га бапкерлерін кінәлады. ал өз қа тесін мо йын дады ма? Жоқ. «Бі рін-ші тайм да бар күш-жі ге рімізді сарқ еттік, екін ші таймда басқа так тика қолдануым ке рек еді» деді ме? Жоқ! содан соң, өз атына айтылған сынға, өз гелердің айт-қан ақыл-кеңесіне құлақ ас пай ды да. Жас тардың бұла күші мен сақа ойы н-шы ла ры мыз дың тәжірибесін неге бір ар на ға тоғыстырмасқа? мен мұның бә-рін жанашыр жанкүйер ретінде, кезінде өзім футбол ойнағандықтан, маман ре-тінде айтып отырмын. ел футболына бас шы болған азды-көпті тәжірибем де бар. мына біз, футбол ардагерлері ста-дионда отырып, ойыншылар алаңға бой қыз дыру жаттығуына шыққанда-ақ, көп нәр сені бірден аңғарамыз. қимыл-қоз ға-лыстарына, әсіресе, көздеріне қарап, да-йын дықтарының қандай деңгейде екен-дігін бағамдай аламыз. соңғы ойын да байқағанымыз, біздің жастарда құл шы-ныс бар, ынта бар, бірақ тактика жағы ақ -саулы.

осымен 19-шы рет өткізілгелі отырған бұл додаға еліміздің әр аймағының жеңіл ат леттерінен бөлек, әлемнің 10 шақты елінен 300-ге тарта спортшы қатыспақ көрінеді. мұны жеңіл атлетикадан қазақ-стан ұлттық құрамасының бас бапкері Вя-че с лав сокирко да растады.

– өздеріңіз білесіздер, менің ұлттық құ рама тізгінін ұстағаныма көп бола қой-ған жоқ. сондықтан «қосанов мемо риа-лын да» шәкірттерімді барлық қы ры нан көре аламын деген ойдамын. өкі ніш тісі, бұл турнирге еліміздің бас ат леті дми трий кар пов қа тыса алмайды. де генмен

Қосанов мемориалы – маусымашар додамызБұған дейін үзіп­жарып

әртүрлі халықаралық коммерциялық жарыстарға қатысып келген еліміздің жеңіл атлеттері үшін биылдыққа ең бірінші ірі дода Алматыда өтетін Ғұсман Қосанов атындағы халықаралық турнир болмақ.

жарақатынан толық айыққан ди маның нағыз әлеуетін маусымның 23-24-інде Прагада өтетін халықаралық ком мер ция-лық турнирде байқай аламыз, – деді Вя-чес лав леонидұлы.

Шынында да, дми трий кар пов ал ма тыда өтетін Ғұс ман қоса нов атын дағы ха лық ара-лық турнирге қа ты са ал май ды. Бір қуа-ныш тысы, бас атле-ті міз Бей жің де ал ған жа ра қа ты нан толық айы ғып ты. оны бізге ди ма ның өзі айтып бер ді.

– Жүгіру алаңын қат ты сағынып қа-лып пын. Че хия лық қос атлет томаш дво рак пен роман саб рле ұйым дас-тыратын Прагадағы тур нирді асыға күтіп жүр мін. Бірақ ол турнирге ат танб ас бұрын 4 маусымда Бело рус сия ға жол жүреміз.

сөйтіп, ол жақта оқу-жаттығу жиын да рын өткізіп, Чехия аста на сына ұшып кетеміз. өзім қа ты сатын тур нир лер дің бар лығында жа ным да әкем әрі жат тықтырушым Ва си-

лий кар пов бола ды. сондай-ақ карповтың

ай туы бо йынша, Бейжің олим пиадасынан кейін ірі тур нир лерге қатыспағанына то ғыз айдың шамасы болып қа лыпты. осы уақыттың бар- лығында емде лу мен болған ол үй леніп, тіпті әке ата нып та үлгерді. Бүгін де әйелі ири на еке уі де жаттығуға то-лық кі ріскен. ай та кетейік, дми трий карпов Пра гадан ке йін гер ма нияда өтетін әлем бі рінші лі гі не атта н атын бол са, ира 30 қазаннан 5 қа ра шаға де йін созылатын Вьет нам дағы жабық ке шен-де гі азиада ойын дарына қа-ты сады. та ғы бір айта кетер

жайт, ира енді бұдан бы л ай жа рыс жо лы-на Нау менко болып емес, ирина карпова бо лып шығады.

Вьетнам астанасы ханойда өтетін жа-бық кешендегі азия ойындарына ирина Нау ме н кодан бөлек, марина аитова, оль га рыпакова сынды еліміздің басқа да бел ді атлеттері қатысады. сонымен қатар бұл до дадан кейін «спорт падишасының» өкіл дері қарашаның 10-ы мен 15-і ара-лы ғында қытайдың Чжуан Чжоу қа ла сын-да өтетін жабық кешендегі азия бі рін ші лі-гіне қатысуды жоспарлап отыр. ұлттық құ ра маның бас бапкері Вячеслав со кир-ко ның айтуынша, бұл чемпионатқа қа-зақ стан атынан 20-24 спортшы аттануы тиіс. дегенмен қаржылық қиын шы лық-тар ға байланысты кейбір атлет теріміздің азия біріншілігіне бармай қалуы да мүм-кін. ал германия астанасы Берлинде өтетін әлем біріншілігінде еліміздің намысын 17 саң ла ғы мыз қор ғайды.

сонымен, алты ай ірі жарыстарға қа-ты са ала май кел ген «спорт па ди ша сы» өкіл де рінің ең бірінші ірі турнирі 14 мау-сым да ал ма ты қа ла сын да бас та ла тын бол ды. ал одан ке йін Че хия ас та на сын-дағы бай рақты бә се кеде ысы ла тын қыз-жі гіт те рі міз гер ма ния ас та насы Берлинде өте тін әлем бі рін ші лі гін ба ғын ды ру ға ат та- на ды.

А) Нина смолееваӘ) светлана малаховаБ) александра артёменков) Нелли ким

өткен сенбіде еңгерзедей алып ба-луа нымыз Әсет мәмбетовтің суре тін бергенбіз. өзімізше Бейжің олим пиа-да сының қола жүлдегерін «ешкім жыға та ни алмас» деп ойлағанбыз. себебі бүгін де грек-рим күресінен 96 келі салмақ дәрежесінде белдесіп жүрген Әсет сол суретте тым жас. Бүгінгідей бі-лек ті батыр емес, көздері күлімдеген сә-би еді. Бірақ қателесіппіз. Жазбай танып, ха барласқан жандар көп болды. Әрі кө-бісі – дауыстары сыңғырлаған қыздар. Бәл кім, олар Әсеттің әлі бойдақ екенін бі ле тін де болар...

Бүгін сіздердің назарларыңызға есімі Қазақстан спортының тарихына мәңгі бақи жазылып қалған жұлдызымыздың суретін беріп отырмыз. Кезінде көрнекті спортшы болып қана қоймай, көрікті қыз атанған жерлесіміз – қазақ спорты тарихының жаңа бір парағын ашқан дүлдүл. Ойланыңыздар, азды­көпті бағыт­бағдар бердік. Оның үстіне суретке қарап­ақ, бүгінгі жұлдызымыздың қай спорттың өкілі екенін білу қиын бола қоймас.

Кеше бокстан ереванда өтіп жатқан 16 жасқа дейінгі жасөспірімдер арасындағы әлем чемпионатының жартылай финалдық жекпе­жектері өтті. Чемпиондар анықталатын финал – бүгін.

Жартылай финалдық айқастар-дың жартысы күндіз өтті де, қалғаны кеш кісін жергілікті армян халқын қы зыққа бөледі. Жартылай финалға шыққан төрт қазақ боксшысының екеуі шаршы алаңға күндіз шықты. 50 келі салмақ дәрежесінде ел намысын қорғап жатқан талғат Бертілеуов үнді таланты Нами Бахадурді 7:3 есе бімен жеңіп, финалға шықты. ол енді финалда ресей боксшысы сер-гей собылинскиймен айқасады. ре-сей боксшысы жартылай финалда өз бек Буркут ходжибоевтан 10:5 есе бімен басым түсті.

ал 75 келіде бақ сынаған ерасыл сей фолданов украиналық олег ко-роб кодан 1:5 есебімен ұтылып қал-ды. сөйтіп, ерасыл туған елге қола ме даль мен оралатын болды.

Бағдат уайдаев (48 келі) пен ер-болат сейдалиев (52 келі) ереван рин гіне кеше газетіміздің осы саны қат та лып жатқанда шықты.

Нұрғазы САСАев

Біреуі – финалда, екеуі – ойда

миланнан тағы бір жүлде «атып» алдық

Бұл күндері Италияның милан қаласында нысана көздеуден әлем Кубогының кезекті кезеңі өтуде. Қазақстандық мергендер арасынан тапанша ұстаған Рашид Юнусметов тағы да бір жүлде алды.

Биыл Юнусметов жарап тұр. маусым басталғалы әлем кубогының үш кезеңдік сынында да жүлдеге ілінді. Әуелі қытай астанасы Бейжіңде өткен алғашқы сында пневматикалық тапаншамен 10 метр қашықтықтан нысана көздеу сайысында алтыннан алқа тақты. одан соң герма ния-ның мюнхен қаласында байрағы көте ріл-ген бәсекеде 50 метр қашықтықтан жам-бы атудан қола жүлде олжалады. ен ді, міне, миланда өтіп жатқан кезеңдік сын да 50 метр қашықтықтан нысана көз деу сайысында күміспен күптеліп отыр. ақ тық сында бір спортшы 10 оқтан атуы ке рек. Юнусметов осы он оқтың екіншісін «сегіз-дікке» тигізіп, екінші орын алып қал ды. Әйтпесе қалған тоғыз оғының бәрін де «тоғыздық» пен «ондыққа» тигізген-ді. Бірінші орынды жеңіп алған қытай мер-гені хинлинг Шидан үш ұпайы ғана кем болды. ол 661,6 ұпай еншілесе, жер-лесіміз 659,6 ұпай жинады. Жүлделі үшін-ші орын украиналық серхи кудраға бұ-йырды.

өкініш ке қарай, пневматикалық мыл-тық пен нысана көздеген қыз-жігіттеріміз ірік теу сындарынан аса алмады. Виталий довгун – 22-орынды, Юрий Юрков 43-орын ды қанағат тұтса, Варвара коваленко мен александра малиновская 25-26 орын дармен шектелді.

Телжан КҮдеРОв

Футболдан Англия құрамасы Алматыға маусымның 3­інде ұшып келеді. Сөйтіп, оңтүстік астанамызда үш күн қонақ болатын олар 6 маусымда Алматының Орталық стадионында Қазақстан ұлттық құрамасынан емтихан қабылдайды.

азулы ағылшындардың алматыға үш күн бұрын келуі кездейсоқтық емес. оң -түс тік астанамыздың таулы аймақта ор-на лас қанынан хабардар Фабио капел-ло шәкірттерінің бойын үйретіп алу үшін осын дай қадамға барып отырғаны түсі-нік ті.

– ал ма тының кли ма ты басқа қа ла лар-мен са лыс тыр ған да, ө згеше еке нін ағыл-шын дар да бі летін бо лып шықты. сон дық-тан олар мұн да үш күн бұрын кел мек ші. де ген мен өздеріңіз білесіздер, ан глия құ ра м а сы барлық ойындарға уа қы тынан ерте ба рады, – деді бұл туралы тү сініктеме бе ріп өткен қазақстан футбол фе де ра-циясы бас пасөз бөлімінің жетекшісі тимур ка ма шев.

сондай-ақ англия құрамасы ал-матының ең үлкен қонақүйлерінің бірі Ha yat мей ман ха на сын да қо ныс та на ты-ны бел гілі болды. ал ал ғаш қы жат ты ғуын келесі кү ні алматының орталық ста дио-нын да өт к ізуі мүмкін.

P.S. Кеше Қазақстан ұлттық құ ра­ма сы ның ка пи та ны «тобылдық» Рус­лан Бал тиевтің жа ра қат алып қал ға­ны бел гі лі бол ды. ен ді ол Ан глия ға қар сы ойын да жер лес тер і міз ге кө­мек те се ал май ды. Сон дай­ақ Рус лан Ук раина ас та на сы Киев те болатын матч ты да жі бе ріп ал уы ға жап емес. ұлт тық құ ра ма мыз дың бас бапкері Бернд Шторктің ай туын ша, Балтиев жат ты ғу лар дың бі рін де ті зе сін қатты ауыр тып алыпты. Нә ти же сін де ағыл­шын дарға қарсы ойын да ко ма нда­ны ка пи тан ретінде Ан дрей Карпович бас тап шы ға тын бол ды.

Арсен ЖАНАділ

Үш күн бұрын ұшып келмек

күннің:Шығуы Ұзақтығы Батуы5.06 16.12 21.18

ТоқТыБүгінгі күннің жағым­

ды жақтары басым, әсі ре­се романтикалық қаты нас­тар үшін сәтті күн бол мақ.

Махаббат сезімінің толған ды­ратын сәттерін бастан өткіз бе­сеңіз, соның жұлдызды сәті енді туды. Бірақ ойланбай әрекет етпеңіз.

ТорпақЖеке өміріңізде өзіңіз

күт пеген өзгерістер орын алып, бүгін тосын сый­лықтарымен сізді қуантпай

қоймайды. Әсіресе өмірінің соңына дейін бірге болуға, бір­біріне серт берген жұптар үшін көңіл көтеріп серуендеп қайтуға қолайлы күн.

ЕгіздЕрКүш­жігеріңіздің күрт тө­

мендеуі көңіл күйіңізге әсе­рін тигізбей қоймайды. Сіз­дің әдетте өмірге келгеннің

өзін қуаныш санап, ашық­жар қын жүретін мінезіңіз бү­гін керісінше өзгереді. Бірақ жұмысқа еш кесірі тимейді.

ШаянБүгін таңертең сізге

шұғыл істермен айналысу қажет, алайда сізді жал­қаулық ба са ды. Өз жаны­

ңыз ды ая саңыз, бүгінгі күніңіз босқа өте шығады. Жақын адам дармен кездесу өте жайлы әрі жағымды әсер қалдырады.

арысТанОсы күні күш­қуатыңыз

тасып, белсенділігіңіз де бір­шама арта бастайды. Таяуда ғана жүзеге асуы мүмкін

емес болып көрінген ісіңізді қазір еш қиындықсыз жүзеге асыра аласыз. Аяқталған жұмыс сөзсіз жемісін жегізеді.

БикЕШОсы күні көптен бері

көкейіңізде жүрген мәселелер бір қалыпқа түседі. Бүкіл бір ай бойы жаныңызды салып,

жұмысқа жұмсаған күшіңіз зая кетпесі анық. Жұлдыздар бүгін келісілген кездесулерге міндетті түрде баруға кеңес береді.

ЖҰлдыз-Жорамал

ТаразыІскерлік белсенділігіңіз

тө мендеп, жұмысқа деген қызығушылығыңыз да азаюы мүмкін. Күнделікті кәсіби міндетіңізді орындаудың өзі қиын соғатындықтан, шие­леніскен мәселелерді шешу сізге тіптен мүмкін емес іс секілді көрінеді.

сарыШаянКүн жақсы болып қа­

лып тасады. Тіпті керемет бо луы да мүмкін, тек сіздің көңіліңіздің құбылмалылығы кедергі келтірмесе болды. Кейде осы мінезіңіздің кесірі өзіңізге де, өзгелерге де тиіп кетеді. Сал­қынқандылық сақтағаныңыз жөн.

мЕргЕнСоңғы кезде ойланып

жүрген жоспарларыңызды бүгін батыл түрде жүзеге асыра берсеңіз болады. Жұл дыздар жұмысыңызға, жеке өміріңізге қатысты бастамаларға қолдау көрсетеді. Марапат пен жомарт сыйақыға ие боласыз.

ТауЕШкіСіз бүгін сергексіз, әрі

өзіңіздің тез шешім қабылдай білетініңізді көрсете ала­сыз. Романтикалық кездесу­ге, сон дай­ақ той туралы ой­лануға сәтті күн. Кешті мәде ниет ошақтарына, мысалы, театр ға немесе концертке баруға арна­ңыз.

суқҰйғыШСіз бүгін кез келген қиын­

дықты абыроймен жеңіп шы ға аласыз. Себебі сіздің осы күні аса иілгіштігіңіз бен икем ділігіңіз көп көмегін ти гізеді. Биік шыңдарды бағын дыруға қа­зір талпынбай­ақ қой ғаныңыз жөн.

БалықТарБүгінгі күніңіз сәтті өткені­

мен, біраз жалықтырып жі бе рері анық. Маңызды оқиғалар кәдімгі күнделікті жағдай сияқты болып кө рінеді. Жеке өміріңізде кейбір кішігірім кедергілер кездессе де, өзіңізді жақсы көрсетуге тырысыңыз.

Бүгін:

СІз еСТІдІңІз Бе?

Сы

н С

уРеТ

Суретті салған ғалым смағҰлҰлы

Әзіл­шыны аралас

думан№85 (85) 30.05.2009 жыл, сенбіwww.alashainasy.kz

ЖАңА ЖОБА

8 РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

редакцияның мекенжайы:

алматы қаласы, Бегалин көшесі, 148 аТелефон: 8(727)388-80-60,Факс: 8(727)388-80-61

e-mail: info@alashainasy.kz

Кезе

кшi

реда

ктор

Гү

лнар

Ах

МеТ

ОвА

респ

убли

калы

ққо

ғам

ды

қ-са

яси

ақ

пара

тты

қ га

зет

Бас

ред

акто

р –

сер

iк Ж

ан

Бо

ла

Т

мұр

атқа

ли д

үй

сЕн

Ба

ЕВ

Бас

реда

ктор

дың

бiрi

ншi о

рынб

асар

ы

мақ

сат

Әд

IлХ

ан

Ба

с ре

дакт

орды

ң ор

ынб

асар

ы

Айд

ын

ҚА

БА –

жау

апты

хат

шы

Талғ

ат К

IРШ

IБА

ев –

ж

ауап

ты х

атш

ыны

ң ор

ынб

асар

ы

нұр

лыба

й И

ТеК

БАев

–

тех.

реда

ктор

Күл

әш н

АҚ

ыП

ОвА

–

аға

корр

екто

р те

л.: 3

88-8

0-76

Бөл

iм р

едак

торл

ары

:Қ

ұбаш

Мең

дIҒ

АЛ

Иев

– с

аяси

бю

ро т

ел.:

388-

80-7

2Бе

рiк

ӘШ

IМО

в –

нар

ық

тел.

: 388

-80-

69Қ

алда

р К

ӨМ

еКБА

ев –

қоғ

ам т

ел.:

388-

80-6

5А

лмат

ИС

Әд

IЛ –

өрк

ение

т те

л.: 3

88-8

0-64

нұр

ғазы

СА

СА

ев –

дод

а (с

порт

) те

л.: 3

88-8

0-74

Бола

тбек

МҰ

хТА

РОв

– ж

аңал

ықт

ар т

ел: 3

88-8

0-68

Қуа

ныш

бек

ҚА

РИ –

мен

шiк

тi

тiлш

iлер

қос

ыны

тел

.: 38

8-80

-63

аст

ана

фи

лиал

ы:

Мек

енж

айы

: Сей

фул

лин

көш

есi,

31

Тел.

: +7

(717

2) 3

2-43

-38

E­m

ail:

aa_

asta

na@

mai

l.ru

Жан

дос

БӘ

дЕл

Ұл

ы –

(А

стан

а ф

илиа

лыны

ң ж

етек

шiс

i)be

sbog

da@

mai

l.ru

besb

ogda

@ya

hoo.

com

Мұр

ат А

ЛМ

АС

БеК

ҰЛ

ы –

тiл

шi

Сал

тан

СӘ

Кен

– т

iлш

iБү

ркiт

нҰ

РАС

ыЛ

– т

iлш

i

ай

мақ

тағы

тiл

шiл

ер:

Қар

аған

ды –

Сер

iк С

АҒы

нТА

Й

те

л.: 8

77

7 3

90

97

79

Пав

лода

р –

есе

нбек

БА

зАРҚ

ҰЛ

тел.

: 87

02

37

97

07

9Ш

ым

кент

– Ш

адия

р М

ОЛ

дА

БеК

те

л.: 8

70

5 9

87

77

99

Аты

рау

– н

арғы

з ҒА

БдуЛ

ЛИ

нА

тел.

: 87

01

36

63

67

6

Газе

т 2

00

8 ж

ылд

ың

17

қар

ашас

ынд

а Қ

Р М

әден

иет

жән

е ақ

пара

т

мин

истр

лiгi

нде

тiрк

елiп

, бұқ

арал

ық

ақпа

рат

құра

лын

есеп

ке қ

ою т

урал

ы

№9

65

0­Г

куә

лiгi

бер

iлге

н.

Реда

кция

авт

орла

р м

ақал

асы

мен

жар

нам

а м

азм

ұны

на ж

ауап

бер

мей

дi.

Авт

орла

р қо

лжаз

басы

өңд

елм

ейдi

жән

е ке

рi қ

айта

рылм

айды

.

Көл

емi е

кi к

омпь

юте

рлiк

бет

тен

асат

ын

мат

ериа

лдар

қаб

ылд

анба

йды

.

«Ала

ш а

йнас

ынд

а» ж

ария

ланғ

ан м

атер

иалд

ар м

ен с

урет

терд

i кө

шiр

iп

нем

есе

өңде

п ба

су ү

шiн

ред

акци

яны

ң ж

азба

ша

рұқс

аты

алы

нып,

газ

етке

сi

лтем

е ж

асал

уы м

iнде

ттi.

құр

ылт

айш

ысы

жән

е м

енш

iк и

есi –

«Т

ол

ғау

» Ж

Шс

ди

рект

ор –

а

лекс

анд

р Ф

или

мон

ови

ч а

н

Тара

ту қ

ызм

етi

тел.

: 8 (7

27) 3

88-8

0-88

Алм

аты

қал

асы

«д

әуiр

» РП

БК Ж

ШС

Қ

алда

яқов

көш

есi,

17

­үй.

Тел

.: (7

27) 2

73-1

2-04

, 273

-12-

54Та

псы

рыс

– №

34

68

Аст

ана

қал

асы

«А

стан

а­П

олиг

раф

ия»,

Брус

илов

ский

көш

есi,

87

­үй.

Тел

.: (7

172)

37-

05-5

9Та

псы

рыс

– №

89

1

Шы

мке

нт қ

алас

ы «

Оңт

үстi

к по

лигр

афия

» ба

спал

ар ү

йi»

ЖШ

СБа

йтұр

сынұ

лы к

өшес

i, 1

8­ү

й. Т

ел.:

(725

2) 3

0-03

-30,

30-

03-3

1Та

псы

рыс

– №

52

98

Баға

сы к

елiс

iмдi

Тара

лым

ы –

10

000

дан

а

Газе

т се

йсен

бi, с

әрсе

нбi,

бейс

енбi

, жұм

а, с

енбi

кү

ндер

i шы

ғады

.

құрастырған айтқазы майлыБай

Ай

тыс

СКАнвОРд

рЕдакция

ауа райы

+19 +22о +12 +16о

+22 +26о +16+18о

+20 +22о +17 +18о

+19 +22о +15 +17о

+21+23о +17 +19о

+20 +22о +15 +18о

+20 +24о +14+18о

+22 +25о +15 +19о

+20+26о +12 +16о

+20 +24о +16+18о

+25 +28о +18 +21о

+25 +28о +18 +22о

+18 +24о +13 +16о

+17 +20о +12 +15о

+20 +22о +16+18о

+20+24о +14 +18о

+22 +28о +17 +19о

+22 +26о +17 +18о

30 мамыралаштың атаулы күні 1595 жылы Тәуекел хан в.Степанов бастаған орыс елшілігінің

миссиясын қабылдады.Туған күн иелеріВалерий котович (1948) – Мәжіліс депутаты;Әмірбек Тоғысов (1949) – ЖСдП­ның Алматыдағы филиалы­

ның жетекшісі, генерал­майор;асқарбек құсайынов (1951) – Педагогика ғылымдары акаде­

мия сының президенті, педагогика ғылымының докторы, профессор, академик;

Ерлік Тайжанов (1960) – генерал­майор;Ерғазы кенжин (1961) – Ұлттық ядролық орталық бас

директорының орынбасары;алан Бөрібаев (1979) – дирижер, халықаралық конкурстардың

лауреаты.

31 мамыралаштың атаулы күніСаяси қуғын­сүргін құрбандарын еске алу күні.Туған күн иелерінұрман Хатиев (1956) – «Астанатопография» мемлекеттік кә­

сіп орны ның директоры;айгүл забирова (1962) – әлеуметтану ғылымының докторы;марат зайыров (1968) – «нұрбанк» АҚ басқарма төрағасы;іңкәр Төреқожаева (1971) – «ТеңізСервис» ЖШС бас дирек­

торының экономика және қаражат бойынша орынбасары;Эльмира ибатуллина (1974) – «Астана­Финанс» АҚ басқарма

төрағасы;нұржан қаландаров (1976) – Жамбыл облыстық қаржы

департаментінің директоры.

мамырЖмСбЖсдсСсСрБс

ЖмСбЖсдсСсСрБс

ЖмСбЖсдсСсСрБс

ЖмСбЖсдсСсСрБс

ЖмСбЖс

123456789

10111213141516171819202122232425262728293031

1 маусымалаштың атаулы күні Әлемдік балалар құқығын қорғау күні Туған күн иелерісырым Бөкейханов (1938) – Алматы лазерлік орталығының

директоры;рымғали нұрғали (1940) – филология ғылымының докторы,

профессор, академик;қуанышбай құрманғали (1942) – ақын;александр сауран (1946) – Батыс Қазақстан облыстық

табиғи ресурстар басқармасының бастығы;ибрагим абибуллаев (1947) – Қызылорда облыстық табиғи

ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының бастығы;

құттықожа ыдырысов (1951) – Қызылорда облыстық қаржы басқармасының бастығы;

Әбдіқадыр кәрім (1953) – Жамбыл облысының прокуроры, әділет генерал­майоры;

нұртай сабильянов (1962) – Мәжіліс депутаты;иманжүсіп ақпомбаев (1963) – Қорғаныс министрлігінің

экономика және қаржы департаментінің бастығы, полковник;Жәмила сәрсенбаева (1974) – «Қазкоммерц­Инвест» АҚ

басқарма төрағасының бірінші орынбасары;қарлығаш сайлаубаева (1979) – «Алаш айнасы» газетінің

тілшісі.

мәртебелеріңіз тасып, мерейлеріңіз үстем болсын!«алаШ айнасы»

Барл

ығы

н та

рих

өзі т

үген

дейд

і, н

ақақ

тан

төгі

лген

қан

жіб

ерм

ейді

...

маусымдсСсСрБс

ЖмСбЖсдсСсСрБс

ЖмСбЖсдсСсСрБс

ЖмСбЖсдсСсСрБс

ЖмСбЖсдсСс

123456789

101112131415161718192021222324252627282930

Бекарыс ШойБЕкоВ(Түркістан)

дыбыс үндестігі

заңы

Мосқал

Кафе

Балағы бүрмелішалбар

Қамыстантоқылған

зат

Жағармай

“Қарлығаш­тың құйрығы неге айыр?”,

режиссер

Кесір

назым хикмет...

Барыстың баласы

Йеменақшасы

Одағай сөз

Поляк әйелі

Өзенніңтеңізге

құяр тұсы

Кугуар

Абай поэмасы

Түтін салық Футбол

терминіСүйінбай­дың әкесі

Швецияпарламенті

Тапанша

Мотоцикл

Ұпай,баға

Қытай сыбызғысы

Жапон киімі

Үндіаскеті

Кісі

Ауаның 78%­ы

Жапон театр жанры

Жарықбірлігіатауы

Үлкен

Аталас ағайын

29 мамырдағы №84 сканвордтың жауабы Көлденеңінен: дермене. Примат. Әптиек. Руанда. Ине. Климат. Соқа. дина. Лактоза. Омар. Ага. ералы. Рэкетир.Тігінен: Серпентолог. Қамар. Ампир. Кака. ереуіл. Трек. «ника». Идо. Ре. дем. нумизмат. Аид. Ана. Ли. Лот. Апта. Жыр.

ел кезген айып па екен ақындарға,не жетсін ел кезгенге атың барда!Сөзінің тұрағы жоқ әкім бе екем,Қаймығатын халыққа жақындауға?!

Бұрыннан білуші едік «жорға» атыңды,Жауапсыз қалдырмадың бір хатымды.Төркінде тегін жүрген жоқ екенсің,Су басып қалды өткенде Алматыңды.

Тәңірдің тосын сыйын күтпегесін,Топан судың басқанын жүк көресің.Қайтуға қайын жұртқа қорқып жүрсең,Мініп кет Қазығұрттан нұқ кемесін.

Қадірін білмей қалып бұл кеменің,Қыдырып басқа айдында жүрме, келін.Апаттан құтқармасақ айып боларАйтыстың сен секілді жүлдегерін.

сөзінің тұрағы жоқ әкім бе екем,қаймығатын халыққа жақындауға?!

Жобамыздың сегізінші жұбы ретінде сынға түсіп отырған Бекарыс пен сара апта басынан бері екі-екіден жауап алмастырып үлгерді. ақындардың аяқ алысы әзірге жаман емес. дегенмен редакциямызға телефон шалып, хабарласқан кейбір оқырмандар «ақындар дағдарыстан басқа қозғайтын тақырып таба алмай ма?» дегенді айтады. Әрине, әркімнің талғамы әрқалай. Әйтсе де, дағдарыс мәселесі бүгінгі тіршілігіміздің басты мәселесіне айналып кеткендігі соншалық, бұған қатысты әңгіме қозғамай кету мүмкін еместей болып кетті.

айтыс десе, ішкен асын жерге қоятын қадірлі алаш оқырмандары! Басылым бетінде күнделікті жарияланып тұратын жазбаша айтысты қалт жібермей, қадағалап отырыңыздар! сіздердің пікірлеріңіз ескерусіз қалмайды. ақындарға қатысты талап-тілектеріңізді телефон қоңыраулары және хат арқылы білдіруге болады. Жазба айтыстың электронды нұсқасын www.alashainasy.kz сайтынан күнделікті оқып тұра аласыздар. газетіміздің осы сайтында жобаға қатысты басқа да пікірлеріңізбен бөлісуге мүмкіндіктеріңіз бар.

Факс: 8(727) 388-80-61. Тел: 388-80-64e-mail: alash_ainasy@mail.ru e-mail: info@alashainasy.kz

ресейдің Чита қаласында бес жыл бойы ит-мысықпен бірге тәрбиеленіп, төрт қабырғадан шығарылмаған қыз бала анықталды. Әкесі, әжесі мен атасының сәбиге аса қатал қарауы салдарынан қыз баланың жануардан айырмашылығы болмай қалған.

Чита қаласы ішкі істер департаментінің жасөспірімдер ісі жөніндегі инспекторларының айтуынша, кішкентай наташа су, жылу, газ жүйелерінен ажыратылған пәтерде тәрбиеленген. ең сорақысы, жылдар бойы дала көрмеген ол ит­мысықтармен бірге тамақтанып келіпті. ешкімнің көңіл аудармағаны сон ша­лық, бүлдіршіннің тілі шықпаған және ешқандай сөзді түсін­бейді. Тіпті полицейлер пәтерге кіріп келген кезде бес жасар наташа олардың алдынан күшікше шабалаңдап атып шыққан көріне ді. Тергеу нәтижесінде сәбидің ата­анасының бірнеше жыл бұрын ажырасқаны анықталды. наташаны әкесі өз тәрбие сіне алып қалған екен. Бірақ «айрықша қамқорлықтың» салдарынан сәби жетілудің орнына әбден жабайыланып кеткен. Қазір кішкентай «Маугли» әлеуметтік­сауықтыру орта­лығына орналастырылып, жауапсыз ата­ананың үстінен қыл­мыстық іс қозғалды.

Қыз бала итке айналып кетіпті

қҰлаққағыс

Түлектер бас қосадыМаусымның 27­сі күні әл­Фараби атындағы Қазақ ұлттық

университеті журналистика факультетінің қазақ бөлімін 1989 жылы тәмамдаған түлектердің 20 жылдық кездесуі өтеді. Сағат 10.30­да ректорат ғимаратының алдына келіңіздер.

Студенттік ыстық шақты еске алайық! Байланыс телефондары: 8 (727) 2700­077 8 (727) 3888­060

Алматы­Атырау пойызына мінген екі тәжіктің біреуі жол­серіктен:

– Мені мына пойыз Астанаға дейін алып бара ма? – деп сұрайды.

Жолсерік «жоқ» деп жауап береді. Сонда екінші тұрған тәжік: – Ал мені ше, апара ма? – депті.

***Әскери дайындықтан сабақ беретін мұғалім оқушыларға:– ертең тирға барып, мергендіктеріңізді тексереміз. Бәрің

қалмай келіңдер.Оқушылар бірауыздан:– Ағай, өз қаруымызбен келеміз бе?

Венесуэла мемлекеттік радиосының «алло, президент!» бағдарламасында ел президенті уго Чавес сегіз сағат бойы сөйледі. мемлекет басшысы өзінің шешендік шеберлігінің мұнымен шектелмейтінін айтып отыр.

Ұзын­сонар баяндама атал­ған радиобағдарламаның 10 жыл дығына арналыпты. халық­қа арнаған үндеуі арасында ол жуырда қайтыс болған уругвай­лық ақын Марио Бенедеттидің «Оңтүстіктегілер де – адамдар» атты өлеңін оқып, венесуэланың халық батыры Симон Боливар өмірі жайлы әңгімелеп те берді. Ал оның негізгі айтпағы социа­лиз мнің капитализмге қарағанда басымдығы жайлы болды. Ча­вес тің қалың бұқараға арнал ған баяндамасы бұл сегіз сағатпен тамамдалмайды. Ол енді бейсенбіден жексенбіге дейін созылатын радиомарафон ұйымдастыратынын айтып отыр.

Сегіз сағат бойы тынбай сөйледі