1C , L I, Capitulatio

10/01/2014

‹LIBER PRIMVS›

INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI PRIMI.STVWY

I. De vita sacerdotum, qualis sit.

II. De doctrina et exemplis sacerdotum.

III. De exemplis pravorum sacerdotum.

IIII. De sacerdotibus qui verbo vel exemplo subiectos destruunt.

V. De sacerdotibus qui bene docent et male vivunt.

VI. Quod nihil prosit sacerdoti, etiamsi bene vivat, si male viventes tacendo non contradicit.

VII. Qualis esse debet discretio in predicatione doctoris.

VIII. Quantus esse debet ordo atque consideratio predicationis in ore doctoris.

VIIII. De doctrina et eruditione sacerdotis.

X. Qualiter sacerdos aliquando mala proximi taceat vel dicat.

XI. Quanta esse debet diversitas in sermone predicationis.

XII. Qualis esse debet discretio in confessione peccatorum.

XIII. Qui vult confiteri peccata sua, si omnibus debet confiteri et quibuslibet aut certis quibusque.

XIIII. Si oportet gesta tur‹p›ia vel obscena confitentem inverecundius enuntiare omnibus aut certis quibusque vel quibus illis.

XV. Vt nullus ‹sacerdoti› ac confessori suo malas cogitationes suas occultet, sed mox ut orte fuerint confiteatur.

XVI. Qualem debent habere sacerdotes discretionem in iudicio poenitentiae.

XVII. Qualis esse debet sollicitudo circa poenitentes.

‹XVIII›. Poenitentem ex corde quomodo oportet suscipi.

‹XVIIII›. Erga eum qui pro peccato non poenitet quales esse debemus.

1 LIBER PRIMVS supplevi Capitulatio,3 sacerdotum] sacerdo Ta.c. 6 IIII – 7 vivunt tr. Wa.c. | verbo om. W 8 nihil] nullus Y | viventes] viventis (vid.) Wa.c. 10 esse debet tr. Y 11 esse debet tr. WY 13 eruditione] eruditiane Sa.c. 15 debet diversitas tr. V 16 esse debet tr. Y 18 aut – quibusque om. V | certis] ceteris W, ceteri Y 19 oportet] oporta V | turpia] turbia S | inverecundius] inverecundus Y 20 certis] ceteris W, certe T | vel – illis om. W | illis om. V 21 sacerdoti om. S | ac om. V 22 sed – confiteatur om. W | confiteatur] illis add. V 25 esse debet tr. WY 26 XVIII om. S 27 XVIIII om. S | pro om. V | peccato] peccatum Yp.c.

2C , L I, Capitulatio – I

10/01/2014

EXPLICIVNT CAPITVLA LI‹B›RI PRIMI.

INCIPIT LIBER PRIMVS. STVWY

‹I›. DE VITA SACERDOTVM, QVALIS SIT.Sacerdos qui erudiendis atque instituendis ad virtutem populis praeest, G

N omnibus bonis actibus praeditus esse debet. Cui, omni opere peccati post tergum relicto, proficere in optimis convenit, ita ut possit profectus sui exemplo invitare et inlicere ceteros ad virtutem, precipue per humilitatis a domino nobis traditam formam. Neque satis est malum non esse eum cui docendi summa committitur, quod utique culpabile et dedecorosum est etiam in his quae docentur, sed oportet eum [in] bonis sanctisque operibus esse repletum, secundum mandatum illud quod dicit: Declina a Ps (LXX)

36:27malo et fac bonum. Nec sufficit de anima indignas abicere cogitationes et malarum rerum formas abolere, sed et prestantiores divinioresque inserere atque conscribere. Quia eius debitum constat officium mores corrigere, vitia purgare, emendare vitas et propositum ad meliora convertere, et animas a languoribus vitiorum curare vel a maculis peccatorum purgare sanasque conservare, et infirmas ad veram reducere sanitatem.

28 LIBRI] LIPRI S | LIBRI PRIMI om. Y I,1 PRIMVS] I Y 2 I om. STY | QVALIS SIT om. Y 3 GR ̅E̅ NA̅Z̅ S, G ͞ N̅ W, G V, G͞ Y, om. T | instituendis] instruendis V 4 post tergum] postergum WY 5 optimis] omnibus V 6 inlicere] inlucere Y 7 Neque] *eque Ya.c. 8 culpabile] culpapile W 9 quae] qui Tp.c.Y | in2 S, om. codd. cett. 11 et2 om. Y 12 formas] in praem. Y 13 conscribere] con***scribere T | eius] et Y 14 purgare] pugnare Y 15 convertere] convertare Ta.c. | languoribus] langoribus TY 16 conservare] servare T

I,2 DE … SIT] unidentified 3 Sacerdos … 4 debet] G.N.–R Apologeticus 14 (ed. Engelbrecht, 16, lines 16–20), abbrev., final part adapted 4 Cui … 7 formam] G.N.–R Apologeticus 15 (ed. Engelbrecht, p. 17 line 22–p. 18 line 3) 7 Neque … 13 conscribere] G.N.–R Apologeticus 14 (ed. Engelbrecht, 16, lines 17–24), in bonis ... esse repletum adapted 13 Quia … 15 convertere] G.N.–R Apologeticus 18 (ed. Engelbrecht, 20, lines 12–14), first part adapted 15 et … 16 purgare] G.N.–R Apologeticus 21 (ed. Engelbrecht, 22, lines 24–25), rearranged 16 sanasque … sanitatem] unidentified

I,3 Sacerdos] Tum deinde quod, etiamsi seipsum aliquis a totius peccati contaminatione custodiat, ne hoc quidem sufficere aestimo huic fons | praeest] Neque enim satis est malum non esse eum cui docendi summa committitur—quod utique culpabile et dedecorosum est etiam in his qui docentur—sed oportet eum etiam (verba infra laudata) add. fons 4 actibus … debet] esse actibus (tr. Cv) praeditum fons | Cui] Huic vero qui aliis praeest fons 7 Neque] enim add. fons 9 quae] qui fons | in2 … 10 repletum] etiam omnibus bonis esse actibus praeditum (verba supra laudata) fons 13 Quia … officium] Quae omnia quamuis cum magno labore peraguntur, nihil tamen in his tale geritur, quale est fons 15 et … 16 purgare] vel curare animas a languoribus vitiorum vel purgare a maculis peccatorum fons

3C , L I, I

10/01/2014

Oportet eum ut tanta humilitate clarescat, quanto plus ceteris culmine Igradus sui choruscat. Abstineat etiam se a furore et a detractione, indecenter quoque vel notabiliter non incedat. A turpibus verbis vel otiosis linguam avertat atque indesinenter cor mundum labiaque exhibeat. Affectus quoque animi turpes ab intentione cogitationis abstergat, seque per conpunctionem cordis in studio sanctae meditationis exerceat. Torporem somni atque pigritiae fugiat, vigiliisque et orationibus sine intermissione intendat. Gulae concupiscentiam deprimat, atque abstinentiae virtutibus semetipsum pro studio domand‹a›rum libidinum affligat. Domans ieiuniis carnem quantum valitudo corporis ‹sinit›, livorem et invidiam, iracundiam ac perturbationem, superbiam, vanam gloriam, atque avaritiam procul a se abiciat.

Vini nimiam perceptionem respuat; luxoriam libidinemque fortiter ‹F›aborreat. Cuiusque tanta debet sermonis et vitae consonantia esse, ut id quod docet verbis confirmet operibus sedulis. Et bis acuto precedens gladio quicquid alios informat verbo, iugi ipse ‹ger›at studio, ut nec sermonem operatio destruat nec contra operationem bonam sermo inconveniens frangat.

Oportet ergo eum doctum esse veteris novique testamenti doctrina, ut Bomnibus pro remedio poenitentiae salubrique consilio ad se concurrentibus de sacro scripturarum fonte pocula salutifera valeat

18 IS ̅I ̅ ST, om. codd. cett. | Oportet] autem add. Y | ut om. Ya.c. 19 gradus] gradu W | a2 om. W 20 turpibus] turpis Ta.c. 21 linguam] linquam W 22 cogitationis] cogitationes Sa.c. | seque] semperque W 26 abstinentiae] abstinentia Va.c. | domandarum] domandorum STW 27 ieiuniis] ieiunii Y | sinit om. S 30 FV ̅ V, FV ̅ SY, om. codd. cett.; haec inscr. alibi (scil. supra, ad Domans) ponitur in S | luxoriam om. T 31 aborreat] abhorreat Tp.c. | ut] aut Ya.c. 32 confirmet om. Y | precedens] praecidens Tp.c. 33 gerat] regat S | ut] eius Y 34 operatio destruat tr. Y | contra om. Tp.c., econtra VY 36 B S, om. codd. cett. | ut] eius Y 37 consilio] conscilio Y | ad se] adesse Sa.c.

18 Oportet … 29 abiciat] B.A. Concordia reg. 7.10.4–16 (ed. Bonnerue, 101–02, lines 168–89); B.A. Codex reg., Isid. 3 (eds Holste–Brockie, 189), partial; I Regula 3 (ed. Campos Ruiz, 93–4, lines 53–70): abbrev., final part adapted 30 Vini … 35 frangat] S, Exp. in Ben.Reg. 64.2 (eds Spannagel–Engelbert, 313, lines 12–21); B.A. Concordia reg. 4.2.5–12 (ed. Bonnerue, 53, lines 51–63); B.A. Codex reg., Fruct. 20 (eds Holste–Brockie, 206), partial; F Regula 19 (ed. Campos Ruiz, 158, lines 373–83): abbrev., luxoriam ... aborreat adapted 36 Oportet … 39 ministrare] unidentified

18 Oportet … ut] Nemo ceteris se (sese Concordia reg.) iudicet meliorem, sed inferiorem se (om. Concordia reg.) omnibus deputans fons | quanto] quantum I 19 gradus sui] virtutum fons | se non praebet fons 24 pigritiae] pigritiam I 25 concupiscentiam] concupiscentiae I | atque] et I 26 domandarum] dominandarum I 27 Domans ieiuniis] domet ieiunio I | carnem] suam add. I 28 livorem … 29 abiciat] multum differt fons 30 nimiam] nimis (nimii Codex reg.) fons | luxoriam … aborreat] multum differt fons 32 precedens] præcedent Codex reg. 33 alios] aliis S 34 contra] econtra fons

4C , L I, I

10/01/2014

ministrare, sicut Christi minister et dispensator mi‹ni›steriorum dei, 1 Cor 4:1secundum quod unicuique expedit. Verum is qui preest et verbi dei ministerium exibet, si neglexerit adnuntiare unicuique et intimare de singulis, velut homicida iudicabitur animarum secundum scripturas.

Huius autem sermo debet esse purus, simplex et apertus, plenus Igravitatis et honestatis, plenus suavitatis et gratiae. Cui pre ceteris speciale officium est scripturas legere, percurrere canones, exempla sanctorum imitari, vigiliis ieiuniis orationibus incumbere. Habebit etiam inter haec omnia castitatis eminentiam, ita ut mens Christo dedita ab omni inquinamento carnis sit munda et libera. Inter haec oportebit eum sollicita dispensatione curam pauperum gerere, esurientes pascere, nudos vestire, peregrinos suscipere, captivos redimere, viduas ac pupillos tueri, pervigilem in cunctis exhibere curam.

Ad hoc enim factus est dux populi, ut huius salutis sollicitudinem Agerat; ad hoc utique deus illum super populum suum constituit, ut proficiat saluti plebis suae ammonendo, docendo, exemplum bonum ostendendo.

39 ministeriorum Sa.c.TVWY, misteriorum Sp.c. 40 is] his Y | verbi] verbum T, verbo V 41 ministerium] in praem. T | adnuntiare] nunciare Y 42 singulis] singlulis S | homicida] homicidia Sa.c. 43 I’ V, IS ̅I̅ S, om. codd. cett. | autem] his haec Y | purus] et add. W 46 etiam – haec tr. W 47 eminentiam] inminentiam Ta.c. | ut] eius Y | Christo] Christ* Ta.c. 48 oportebit] oportet Va.c. 52 A̅S̅ Y, AM̅ S, AM̅ T, AB̅R ̅ V, om. W | enim om. V | factus – populi] est dux populi factus Y | huius salutis] eis Y | salutis] salis V 53 utique] enim W | ut] eius Ya.c., ut eius Yp.c. 54 docendo om. Ya.c.

39 sicut … 40 expedit] B.A. Concordia reg. 5.21.1, 3 (ed. Bonnerue, 83–4, lines 438–39 and 446); B.A. Codex reg., Basil 15 (eds Holste–Brockie, 79), partial, abbrev.; B Regula 15.1, 3 (ed. Zelzer, 64–5), partial 40 Verum … 42 scripturas] B.A. Codex reg., Basil 119 (eds Holste–Brockie, 94), final part; B Regula 119.5 (ed. Zelzer, 146) 43 Huius … 46 incumbere] CAAC.816.9 (ed. Werminghoff, 325, lines 19–24); I De eccl.off. 2.5.17 (ed. Lawson, 62–3, lines 165–73): abbrev. 46 Habebit … 51 curam] CAAC.816.9 (ed. Werminghoff, 325, lines 30–4); I De eccl.off. 2.5.18 (ed. Lawson, 63, lines 183–88) 52 Ad … 55 ostendendo] A Comm.in epp.Pauli, cc. 1–2 ad 1 Tim 4:13–14 (ed. Vogels, III, p. 276 line 26–p. 277 line 2), rearranged, slightly adapted

39 Christi minister tr. fons | ministeriorum] misteriorum (praeter Concordiam reg.) fons 40 Verum] veruntamen B.A. 44 gravitatis … honestatis] gravitate et honestate CAAC.816 suavitatis … gratiae] suavitate et gratia CAAC.816 | gratiae] complures admonitus add. fons Cui] cuius fons 46 imitari] imitare I 47 omnia] et add. fons | Christo dedita] Christi corpus confectura fons 49 nudos vestire tr. fons 50 peregrinos suscipere tr. fons | tueri] tuere I 52 factus est] creatur fons | populi] populo fons 53 ad … 55 ostendendo] admonendo, docendo, ut fructum habeat ordinatio, quam ad hoc utique deus constituit, ut proficiat saluti plebis suae fons

5C , L I, I

10/01/2014

Scire etenim debet quia, si perversa umquam perpetrat, tot mortibus G dignus est quot ad subditos suos perditionis exempla transmittit.

Sed et valde congruum est ut feminarum consortia is qui ecclesiae dei Opreest congrue refugiat. Si autem apud fratres aut apud extraneos ospitatur ubi mulieres intersunt, omnino se artet ne passibilitate aliqua vitietur. Semotus, secretus deo vacet ne intus capiatur a diabolo. Mulier Prv 6:26autem, ait salomon, pretiosas animas capit; et iterum: De vestimento Sir 42:13procedit tinea et a muliere iniquitas; et iterum: In medio mulierum noli Sir 42:12assiduus esse.

Oportet autem rectorem ecclesię ut per omnia indesinenter caelestia diligat, terrena et peritura non ambiat. A mundi se voluptatibus abstineat. Non spectaculis, non pompis intersit; convivia publica fugiat. Privata non Itantum pudica sed ‹et› sobria colat. Vsuris nequaquam incumbat, neque turpium occupationes lucrorum fraudesque cuiusquam studiose appetat. Amorem pecuniae quasi matheriam cunctorum criminum fugiat. Secularia officia negotiaque abiciat. Dolos et coniurationes caveat. Obscenitatem etiam verborum sicut et operum penitus exsecretur, semperque studiosissime caritatis affectu erga delinquentes peccantesque invigilet, ut animarum maculas abstergat.

56 GE̅ P̅P S, GG̅ P ̅P T, OR ̅ Y, om. codd. cett. | etenim] enim Y | mortibus] motibus Ta.c. 57 ad] a Ya.c. 58 O̅ ST, om. codd. cett., sed cf. inscr. in Y positam supra, ad Scire etenim | is] his Y 59 refugiat] refugiet Ya.c. | Si] Sed haec Y | aut] an Y 60 ospitatur] hospitetur Yp.c. | artet] arceat VYp.c. 61 secretus] secretusque Ta.c.Y 63 iniquitas] viri add. Y | medio mulierum] mulieres W 65 autem] his Y 66 voluptatibus] voluntatibus Y 67 spectaculis] ex praem. W, expectaculis Y | IS ̅I̅ STY, om. codd. cett.; haec inscr. alibi (scil. supra, ad De vestimento procedit) ponitur in Y 68 et om. S 70 pecuniae] peccunię W 71 caveat] fu (vid.) praem. Y 72 etiam] et vitam Sa.c. | etiam verborum tr. W | sicut] sibi Y 73 studiosissime] studeosissime V | affectu] affectum Y | peccantesque] peccantes W 74 ut] eorum Y | abstergat] tergat Y, abstergant W

56 Scire … 57 transmittit] G.M. Reg.past. 3.4 (eds Rommel–Judic–Morel, 276, lines 14–16) 58 Sed … 59 refugiat] unidentified 59 Si … 61 diabolo] P.-C De sing.clericorum 45 (ed. Hartel, 219, lines 25–), first part slightly adapted 65 Oportet … 66 ambiat] unidentified 66 A … 72 exsecretur] CAAC.816.100 (ed. Werminghoff, p. 377 line 26–p. 378 line 2); I De eccl.off. 2.2.1–2 (ed. Lawson, 53–4, lines 2–17): abbrev. 73 semperque … 74 abstergat] unidentified

56 etenim] praelati debent fons | perpetrat] perpetrant fons 57 dignus est] digni sunt fons transmittit] transmittunt fons 59 Si … aut] Si quis autem modo profectione cogente apud fratres vel fons 61 Semotus] ac add. fons | vacet] et sibi add. fons 66 se … abstineat] voluptatibus sese abstineant fons 67 intersit] intersint fons | fugiat] fugiant fons 68 colat] colant fons | incumbat] incumbant fons 69 fraudesque] fraudisque (fraudisve CAAC.816) fons | studiose appetat] studium appetant fons 70 fugiat] fugiant fons 71 abiciat] abiciant; honorum gradus per ambitiones non subeant; pro beneficiis medicinae dei munera non accipiant fons | caveat] caveant fons; complures admonitus add. fons 72 exsecretur] ex(s)ecrentur fons

6C , L I, I – II

10/01/2014

Cum bene quidem currentibus currat, male autem currentes refrenet G N ac revocet. Aliquando separet de eclesia, aliquando recipiat et caritate

confirmet. Aliquando lugeat eos qui peccaverunt et non egerunt 2 Cor 12:21poenitentiam, laetificetur vero ex his qui bona agunt. Singulariter observandum est huic qui populo dei pręest, ut in omnibus quae sua sunt rationabiliter neglegat et condempnet pro utilitate ceterorum.

Infirmos denique mente et corpore visitet eosque ad veram et perpetuam salutem ortando provocet, omnesque in vinculis positos ut ad veram et eternam libertatem tendant ammoneat; et ex facultate et substantia sua cum omni gaudio ministret, et indesinenter orationibus, lectioni, ieiunio atque elemosinis cum fervore divino insistat.

Et quid amplius? Vita et sermone vel intellectu omnique in tempore demonstret populo cui preest, ut possit in utroque perfectus fieri, habitaculum spiritus sancti, per quem solus deus et intellegitur et interpretatur et auditur.

II. DE DOCTRINIS ET EXEMPLIS SACERDOTVM.STVWYTam doctrina quam vita clarere debet ecclesiasticus doctor. Nam I

doctrina sine vita arrogantem reddit, vita sine doctrina inutilem facit. Sacerdotis prędicatio operibus confirmanda est, ita ut quod docet verbis instruat et exemplis. Vera est enim illa doctrina quam, vivendi sequitur

75 GE̅ NZ̅Z S, G͞ N̅ T, om. codd. cett. | currentibus] currentes (vid.) Ya.c. 76 caritate] caritatem VY 78 laetificetur] letificet Y 79 ut] eius Y | sua sunt] suas Ta.c., suasse (vid.) Tp.c. 80 condempnet] contempnat Y 82 ortando] orando TW | ut] et Ya.c. 83 et1 om. Sa.c. | et eternam] æternamque Y | tendant] tendi Ya.c. | et3] e W 85 elemosinis] elesinis V 86 quid amplius] quidam plus Ta.c. | Vita] et praem. Y | in tempore] intentione Y 87 in utroque] indetroque Ya.c. | perfectus] perfectum Y 89 auditur] audiatur Y II,1 II] ca̅p add. Wa.m. | DOCTRINIS] DOCTRINA V 2 I’ V, IS̅I ̅ ST, om. codd. cett. | doctrina] doctrin* Wp.c. 4 ut] et Ya.c. | quod] quid Y | verbis] verbo (vid.) Ta.c. 5 et om. WY

75 Cum … 78 agunt] G.N.–R Apologeticus 54 (ed. Engelbrecht, p. 44 line 21–p. 45 line 1), adapted 78 Singulariter … 80 ceterorum] G.N.–R Apologeticus 54 (ed. Engelbrecht, 45, lines 12–14), adapted 81 Infirmos … 85 insistat] unidentified 86 Vita … 89 auditur] G.N.–R Apologeticus 39 (ed. Engelbrecht, 32, lines 16–20), first part adapted II,1 DE … 6 forma] CAAC.816.20 (ed. Werminghoff, 343, lines 19–22); I Sententiae 3.36.1–2 (ed. Cazier, 276, lines 1–7)

75 Cum … 78 agunt] Cum aliis quidem bene currentibus currit, alios autem male currentes refrenat et revocat. Nunc separat de ecclesia, nunc recipit et caritatem confirmat; nunc luget aliquos, nunc laetificatur ex aliis fons 77 qui … poenitentiam non praebet fons 79 huic … pręest] his qui spiritalibus populis praesunt fons 80 rationabiliter … condempnet] neglegant et contemnant 86 Vita … 87 ut] Haec plus fortasse quam tempus sinebat protraxerim volens vel vitam vel sermonem vel intellectum demonstrare eius qui populis praeest, quo fons 88 solus] solum fons II,1 DOCTRINIS] DOCTRINA fons | SACERDOTVM] PRAEPOSITORVM fons 4 verbis] verbo fons 5 et exemplis] exemplo fons

7C , L I, II – IV

10/01/2014

forma. Sicut enim in nomisma metallum et figura et pondus inquiritur, ita in omni doctore ecclesiastico, quid sequatur, quid doceat, quomodo vivat. Per qualitatem igitur metalli, doctrina, per figuram, similitudo patrum, per pondus, humilitas designatur. Qui ergo ab his tribus discrepaverit, non metallum sed terr‹a› erit.

III. DE EXEMPLIS PRAVORVM SACERDOTVM.STVWYSepe per quos iustitia docetur per ipsos peccati morbus inrepit, et mors I

ad plebes pertransit, scilicet ut dum mala docent vel dum faciunt prava. Plerique sacerdotes et clerici prave viventes forma ceteris in malum exsistunt qui bonis exemplum esse debuerunt. Hi enim quoscumque exemplo male conversationis suae perdunt de illis sine dubio rationem reddituri sunt. Vnde et inter cetera beatus papa Gregorius ait: Scire etenim G

prelati debent quia, si perversa unquam perpetrant, tot mortibus digni sunt quo‹t› ad subditos suos perditionis exempla transmittunt. Vnde necesse est ut tanto se cautius a culpa custodiant quanto per prava quae faciunt non soli moriuntur.

IIII. DE SACERDOTIBVS QVI VERBO VEL EXEMPLO SVBIECTOS STVWYDESTRVVNT.

Plerique sacerdotes bona quae verbis predicant moribus inpugnant. G Vnde fit ut, cum pastor per abrupta graditur, ad precipitium grex sequatur.

De quibus per prophetam dominus ait: Facti sunt domui Israel in Ez 44:12offendiculum iniquitatis. Nemo quippe amplius in ecclesia nocet quam qui

6 nomisma] novissima T | metallum] metalli V, metallo Ya.c. | ita] et Y 9 Qui] Quid Ya.c. 10 terra] terrę S III,1 III] ca̅p add. Wa.m. 2 I’ V, IS ̅I̅ STY | morbus] morbos Ta.c. 3 plebes] plebem Y | ut] et (vid.) Ya.c., set (vid.) Yp.c. 4 prave] male W 5 quoscumque] quocunque Va.c. 6 conversationis] conversationi Ya.c. 7 reddituri sunt] reddunt W | et om. Y | papa Gregorius tr. W | GE̅ P ̅P S, G͞ P̅P T, om. codd. cett. | etenim] enim V 8 perpetrant] perpetrat Y | mortibus] moribus T 9 quot] quod S | ad] a Ya.c. | Vnde] quidem add. W 10 ut] his Y IV,1 IIII] ca̅p add. Wa.m. | SVBIECTOS] SVBDITOS T 3 GE̅ P ̅P S, G͞ P ̅P TVW, om. Y 4 ut] et Y | sequatur] sequitur Va.c. 6 quippe] quicquam W

6 Sicut … 10 erit] CAAC.816.20 (ed. Werminghoff, 343, lines 26–9); I Sententiae 3.36.1–2 (ed. Cazier, 277, lines 23–8) III,1 DE … 7 sunt] CAAC.816.30 (ed. Werminghoff, 352, lines 14–18); I Sententiae 3.38.1–2 (ed. Cazier, 279, lines 1–9) 7 Scire … 11 moriuntur] G.M. Reg.past. 3.4 (eds Rommel–Judic–Morel, 276, lines 14–18) IV,1 DE … DESTRVVNT] unidentified 3 Plerique … 4 sequatur] G.M. Reg.past. 1.2 (eds Rommel–Judic–Morel, 134, lines 6–8), first part adapted 5 De … 9 honoratur] G.M. Reg.past. 1.2 (eds Rommel–Judic–Morel, 134, lines 23–30), first part slightly adapted

6 enim non praebet fons III,3 ut] uel fons 5 bonis] in praem. fons 6 sine … rationem tr. fons IV,3 Plerique … verbis] et quod verbis 5 De … ait] de sacerdotibus dominus per prophetam dicit fons

8C , L I, IV – VI

10/01/2014

perverse agens nomen vel ordinem sanctitatis habet; delinquentem namque hunc redarguere nullus presumit, et in exemplum culpa vehementer extenditur quando pro reverentia ordinis peccator honoratur. Qui ergo ad sanctitatis speciem de‹d›uctus vel verbo ceteros destruxit vel exemplo, melius profecto fuerat ut hunc ad mortem sub exteriori habitu terrena acta constringerent quam sacra officia in culpa ceteris imitabilem demonstrarent; quia nimirum si solus caderet, utcumque hunc tolerabilior inferni poena cruciaret.

V. DE SACERDOTIBVS QVI BENE DOCENT ET MALE VIVVNT.STVWYInterdum doctoris vitio etiam ipsa verax doctrina vilescit, et qui non I

vivit sicut docet ipsam quam prędicat veritatem contemptibilem facit. Qui bene docet et male vivit, quod dicit bene viventibus proficit, qui vero male vivit seipsum occidit. Qui bene docet et male vivit aliis utilis est loquendo, se autem interficit prave vivendo. Ac per hoc, quod in illo mortuum est proprium eius est, quod vero vivit in eo, id est sacrum ministerium — quod est vitae — alienum est. Qui bene docet et male vivit videtur, ut cereus, aliis — dum bonum exponit — lucem prestare, se vero in malis suis consumere atque extinguere.

VI. QVOD NIHIL PROSIT SACERDOTI, ETIAMSI BENE VIVAT, SI STVWYMALE VIVENTIBVS ‹T›ACENDO NON CONTRADICIT.

7 perverse] perversa V, perversę Y 8 exemplum culpa] exemplo culpę Y 10 deductus] deluctus S | destruxit] destruit V 11 fuerat ut] *** Va.c. | ut] eius Y 12 constringerent] constringere Y | quam] qui Y | sacra] sacro Sa.c. | culpa] culpam Y 13 demonstrarent] demonstrare Y | quia] qui Y | utcumque] eius cumque Y | hunc om. V, hoc Y | tolerabilior] dolorabilior Wa.c. V,1 V] ca̅p add. Wa.m. 2 I V, IS ̅I̅ STY, om. W 3 sicut] ut Y | ipsam] ipsa Y 4 quod] quidem add. Tp.c. | quod dicit] quidam (vid) Ya.c. | qui] quod Tp.c.VY 6 prave] pravę Y 7 est2 om. W | ministerium] misterium Y 8 est1 om. V 9 se] si Sa.c. 10 consumere] consumare Y VI,2 VIVENTIBVS] VIVENTES V | TACENDO om. T, DACENDO S

10 Qui … 14 cruciaret] G.M. Reg.past. 1.2 (eds Rommel–Judic–Morel, 136, lines 37–43) V,1 DE … 3 facit] CAAC.816.29 (ed. Werminghoff, 352, lines 1–3); I Sententiae 3.37.1 (ed. Cazier, 277, lines 1–4) 3 Qui … 10 extinguere] CAAC.816.29 (ed. Werminghoff, 352, lines 6–12); I Sententiae 3.37.5–6 (ed. Cazier, 278–79, lines 17–27), abbrev., qui bene docet et male vivit adapted VI,1 QVOD … 2 CONTRADICIT] CAAC.816.26 (ed. Werminghoff, 347, lines 27–8); I.P. De vita contemp. 1.20 (PL 59, col. 434A)

10 destruxit] destruit fons V,1 SACERDOTIBVS] his fons 4 dicit] docet fons | qui] quod fons 5 Qui … vivit2] sicut sacerdos qui, si digne se agit ut sacerdotem decet ministerium eius, et ipsi et aliis utilis (utile CAAC.816) est; indigne autem vivens fons | aliis] quidem add. fons 8 quod … vitae non praebet CAAC.816 9 aliis … bonum] qui aliis bona CAAC.816 VI,2 VIVENTIBVS] VIVENTES CAAC.816, VIVENTEM I.P. | CONTRADICIT] ARGVAT CAAC.816, CORRIGAT I.P.

9C , L I, VI – VII

10/01/2014

Ecclesiae dei prepositus non solum bene vivendo alios exemplo suae ‹P›conversationis instituat, sed etiam fiducialiter prędicando singulis ante oculos peccata constituat; quae poena maneat duros, quae gloria oboedientes, ostendat. Nullius salutem disperando contempnat, animas emendari nolentium plangat. Imitetur apostolum qui ait: Vt lugeam 2 Cor 12:21multos ex his qui ante peccaverunt et non egerunt poenitentiam; et iterum: Quis infirmatur et ego non infirmor? Quis scandalizatur et ego non uror? 2 Cor 11:29

Ille autem cui dispensatio verbi commissa est, etiamsi sanct[a]e vivat, et tamen p‹er›dit[a]e viventes arguere aut erubescat aut metuat, cum omnibus qui eo tacente perierint perit. Et quid ei proderit non puniri suo qui puniendus est alieno peccato? Testatur dominus per Hiezechihelem prophetam dicens: Si impio, inquit, locutus non fueris, ut se ab impietate cf. Ez 33:8sua custodiat et ille perierit, sanguinem eius de manu tua requiram. Hoc est dicere: Si ei peccata sua non adnuntiaveris, si eum non argueris ut ab cf. Ez 3:18impietate sua convertatur et vivat, et te qui non increpasti et ipsum qui te tacente peccavit flammis perennibus perdam. Quis, rogo, tam saxei pectoris, quis tam ferreus erit, quem sententia ista non terreat? Q‹u›is tam alienus a fide, qui sententiae isti non credat?

‹VII›. QVALIS ESSE DEBET DISCRETIO IN PRAEDICATIONE STVW; ~YDOCTORIS.

Sciendum illud in primis est, in multitudine permixta atque diversa, G N ubi aetas et institutio varia, de talibus disputantem et — velut multarum

chordarum quandam citharam ferientem — invenire et proferre aptum ad

3 P Vp.c., ꝒꝐ Y, PS ̅ T, P Va.c., CS ̅S S, om. W 5 peccata] peccati (vid.) Ta.c. | maneat] moneat Wp.c. 7 Vt] Et Y 9 Quis2] Qui Ta.c. 10 commissa] concessa W | sanctae S, sancte codd. cett. 11 preditae S, perdite codd. cett. 12 omnibus] his add. W | perit] periet Y 13 est om. Va.c.Wa.c. | per] p** Sa.c. 14 fueris] fuerit Wa.c. | fueris ut] fuerit Ta.c. 15 sua om. W 17 te tacente tr. Wp.c., tacente Wa.c. 18 rogo] erogo Wp.c. 19 Quis] qis S 20 qui] quis W | sententiae isti] sententiam istam Y VII,1 VII om. S 3 G͞ NZ̅Z V, G͞ NZ ̅Z S, G͞ N̅ T, G͞ Y, om. W | est] quod add. Tp.c. 4 varia] est add. Tp.c. | disputantem] disputatam Y

3 Ecclesiae … 9 uror] CAAC.816.26 (ed. Werminghoff, p. 347 line 34–p. 348 line 2); I.P. De vita contemp. 1.20.1 (PL 59, col. 434A), partial 10 Ille … 14 prophetam] CAAC.816.26 (ed. Werminghoff, 348, lines 6–9); I.P. De vit.contempl. 1.20.2 (PL 59, col. 434C), partial 14 Si … 20 credat] CAAC.816.26 (ed. Werminghoff, 348, lines 21–6); I.P. De vit.contempl. 1.20.3 (PL 59, col. 435B), partial VII,1 QVALIS … DOCTORIS] unidentified 3 Sciendum … 16 verbum] G.N.–R Apologeticus 39–40 (ed. Engelbrecht, p. 32 line 22–p. 33 line 13), first part slightly abbrev. (due to eye-skip?)

3 dei] ut add. fons 5 peccata] sua add. fons | duros] duris CAAC.816 6 oboedientes] oboedientibus CAAC.816 7 Imitetur] imitatus fons 10 sanctae] sancte fons 11 perditae] perdite fons 13 Testatur] mentior nisi hoc fons 14 se tr. cum ab impietate sua I.P. 15 sua non praebet CAAC.816 VII,3 Sciendum] sciendumque fons | est] quod perdifficile negotium est add. fons 4 aetas] et praem. fons

10C , L I, VII – VIII

10/01/2014

omnes praedicationis verbum, et ita — velut plectrum — singulis admovere convenit, ut nusquam sonus offendat auditum. Triplici namque ex modo in ecclesia dicen‹ti›um periculum pendet: ex sensu, ex verbo, ex auditu; ut perfacile ‹e›veniat in uno saltim aliquo si non in omnibus labi. Aut enim minus inluminatus est sensus, aut ad explanandum defuit sermo sufficiens, aut bene prolata crassior non recipit auditus. Et ex uno quolibet horum casu fit in omnibus periculum veritatis. Et quidem in aliis quibusque studiis et doctrinis facile vel profertur sermo vel recipitur; in his vero nostris scolis ipsa auditorum spectatio dicturo periculum generat. Tamquam enim de deo audituri, et de summa omnium spe ac salute suscepturi verbum.

Non omnibus una eademque doctrina est adhibenda, sed pro qualitate morum diversa exhortatio erit doctorum. Nam quosdam increpatio dura, quosdam vero exhortatio corrigit blanda. Sicut periti medici ad varios corporis morbos diverso medicamine serviunt ita ut iuxta vulnerum varietates medicina diversa sit, sic et doctor ecclesię singulis quibusque congruum doctrinę remedium adhibebit, et quid cuique oporteat pro sexu, pro aetate ac professione, adnuntiabit.

VIII. QVANTVS ESSE DEBEAT ORDO ATQVE CONSIDERATIO STVWPRAEDICATIONIS IN ORE DOCTORIS.

Pensare etenim doctor debet quid loquatur, cui loquatur, quando G loquatur, qualiter loquatur et quantum loquatur. Si enim unum horum

defuerit locutio, apta non erit. Scriptum quippe est: Si recte offeras, recte Gn (LXX) 4:7autem non dividas, peccasti. Recte autem offerimus cum, bono studio, bonum opus agimus; sed recte non dividimus si habere discretionem in bono opere postponamus. Considerare etenim debemus quid loquamur, ut iuxta Pauli vocem: Sermo noster semper in gratia sale sit conditus. Col 4:6

Pensandum nobis est cui loquamur, quia sepe increpationis verbum quod haec admittit persona, altera non admittit; et sepe ipsa eadem persona secundum factum fit altera. Vnde Nathan propheta David post

6 singulis] singulas V 7 admovere] admonere Y 8 dicentium scripsi cum fonte, dicendum STa.c.WY (male legerunt -d- pro -ti-), dicendi Tp.c.V 9 eveniat] veniat STa.c.WY | saltim] saltem Tp.c. 11 recipit] recipiat W | ex om. Va.c. 15 audituri] audituris Tp.c.V 16 suscepturi] suscepturis Tp.c.V 17 omnibus] post hoc verbum desinit Y, uno bifolio inter fols 3 et 4 ablato; resumit Y ad conclusionem lib. I, cap. XIII VIII,1 DEBEAT] DEBET V 3 G͞ P̅P codd. 4 et om. W 5 Si] Sic (vid.) Va.c. 9 gratia] gratiæ Tp.c. 10 est om. W 11 altera] alterum Tp.c. | ipsa] hęc W

17 Non … 23 adnuntiabit] CAAC.816.23 (ed. Werminghoff, 344, lines 27–32); I Sententiae 3.43.1–2 (ed. Cazier, 285, lines 2–11) VIII,1 QVANTVS … 2 DOCTORIS] unidentified 3 Pensare … 55 provocantur] G.M. Hom.in Hiezech. 1.11.12–17 (ed. Adriaen, 174–76, lines 223–87)

7 convenit non praebet fons 22 pro … 23 aetate tr. fons VIII,10 Pensandum] vero add. fons

11C , L I, VIII

10/01/2014

adulterium forte increpationis sententia percussit. Qui, cum de raptore ovis diceret: Filius mortis est vir qui fecit hoc; ei protinus respondit dicens: 2 Sm 12:5Tu es ille vir. Cui tamen, cum de Salomonis regno loqueretur, quia culpa 2 Sm 12:7defuit, ei se humiliter in oratione prostravit. In una ergo eademque persona, quia causa dispar exstitit, etiam sermo propheticus dissimilis fuit.

Pensandum quoque est quando loqui debeamus, quia sepe, etsi difertur increpatio, postmodum benigne recipitur; et nonnumquam languescit, si hoc quod ante proferr‹e› debuit tempus amiserit. Nam et sapiens mulier Nabal ebrium videns, increpare de culpa tenatiae noluit, quem degesto vino increpationis suae verbis utiliter percussit. Et propheta adulantium linguas non esse in subsequenti tempore differendas adnuntiat, qui ait: Confundantur statim erubescentes qui dicunt mihi: Euge, euge. Adulatio Ps (LXX) 69:4etenim, si vel ad tempus patienter suscipitur, augetur et paulisper demulcit animam, ut a[d] rigore[m] suae rectitudinis mollescat in delectationem sermonis. Sed ne crescere debeat, statim est et sine mora ferienda.

Pensandum quoque nobis est qualiter loquamur, nam sepe verba quae hunc ad salutem revocant alium vulnerant. Vnde Paulus quoque apostolus, qui Titum ammonet dicens: Argue, obsecra, increpa cum omni Tit 2:15imperio; ad Timotheum vero: Argue, obsecra, increpa in omni pacientia et 2 Tim 4:2doctrina. Quid est quod uni imperium et ali‹i› pacientiam precepit, nisi quod unum lenioris, alterum vero ferventioris spiritus esse conspexit? Vni per auctoritatem imperii ‹in›iungenda erat severitas verbi, is autem qui per spiritum fervebat, per pacientiam temperandus fuerat, ne, s[e e]i plus iusto infervesceret, non ad salutem vulnerata reduceret, sed sana vulneraret.

Curandum quoque quantum loquamur, ne‹, si ei› qui multa ferre non valet per verbum vel exhortationis vel increpationis longius trahimus, auditorem nostrum ad fastidium perducamus. Vnde i[s]dem prędicator egregius Ebreis loquitur dicens: Obsecro vos, fratres, ut sufferatis verbum Hbr 13:22solatii, etenim perpaucis scripsi vobis. Hoc tamen infirmis precipue

13 forte] forti Tp.c.V | sententia] sententiam Sa.c. 18 difertur] defertur Ta.c. 20 proferre] Sa.c.TVW, proferri Sp.c. | amiserit] a*miserit Sa.c. 21 degesto] digesto Tp.c. 22 verbis] verbo W 24 erubescentes] erubentes V 25 si vel] secundum (vid.) Wa.c. | suscipitur] accipitur W | demulcit] demulcet Tp.c.V 26 ad rigorem STa.c.Wa.c., a rigore Tp.c.VWp.c. | delectationem] delectatione Tp.c. 28 Pensandum quoque] lacuna (litura?) inter haec verba in T 30 Titum] Tecum (vid.) W | obsecra increpa tr. V 32 alii Tp.c.Vp.c., ali* Ta.c.Va.c., alium SWa.c., alteri (vid.) Wp.c. 34 iniungenda Tp.c., iungenda STa.c.VWp.c., iugenda Wa.c. 35 se ei] STa.c.W, si eis V, si Tp.c. | iusto] iuste V 37 ne – ei scripsi cum fonte, necesse est STa.c.W, ne si eum add. Tp.c., quia necesse est ut dum V | qui] quia W | qui – valet om. V 38 trahimus] trahimur V 39 isdem codd. 41 perpaucis] per pacis Sa.c.

13 forte] forti fons 16 oratione] adoratione fons 20 quod] quo (praeter cod. G) fons proferre] proferri fons 25 demulcit] demulcet fons 26 ad rigorem] a rigore fons 30 obsecra increpa non praebet fons 31 ad … vero] Timotheum exhortatur dicens fons 32 alii] alio fons (cod. G) 33 Vni] leni fons 35 ne … ei] si fons 38 per non praebet (praeter cod. G) fons 39 isdem] idem (praeter cod. G) fons

12C , L I, VIII

10/01/2014

congruit, ut pauca quidem et quae capere prevalent audiant, sed quae eorum mentem in poenitentiae dolore conpungant. Nam si eis uno in tempore exortationis sermo fuerit multipliciter dictus, quia multa retinere non valet, simul a[d]mittunt omnia. Vnde et medici corporum pannos suos quos infirmantibus stomachis ponunt, apto quidem medicamine, sed subtiliter liniunt, ne, si repleti multo medicamine fuerint, infirmitatem stomachi non roborantes adiuvent, sed opprimentes gravent.

Sciendum tamen qui‹a›, etsi quando modum suum sermo prolixior transeat, periculosum hoc auditoribus non est. Si autem qualiter quid dicatur et quibus dicatur ‹non› vigilanter aspicitur, valde periculosum. Verecundę etenim mentes, si quas fortasse culpas ammiserint, leniter arguend‹ae› sunt, quia si asperius increpantur, franguntur potius quam erudiantur. At contra mentes aspere atque inpudentes, si increpatę leniter fuerint, ad maiores culpas ipsa lenitate provocantur.

Vnde necesse est ut sermo semper praedicantis cum auditorum debeat qualitate formari, ne aut verecundis aspera aut inpudentibus lenia loquatur. Quid autem mirum si hoc verbi dei erogator faciat, cum et agricola qui semen in terra mittit prius terrę qualitatem praevidit quibus seminibus apta videatur, et postquam qualitatem terrę praeviderit tunc semina spargit?

Sicut ergo non una medicinae species omnibus adhibetur egrotis, ita ‹G N-›

neque idem sermo convenit universis, quia sicut multae ac diversę sunt in anima speties depravationis, ita et multę sunt restitutionis, quorum omnium scientia ac disciplina vigere debet apud eum cui animarum instituendarum cura committitur. Ex quibus nos quamplurima nunc brevitatis studio pretermittimus.

42 sed] et V 43 in2 om. W 45 valet] valent Tp.c.W | admittunt codd. 46 ponunt] apponunt Tp.c. 47 subtiliter] salubriter W 49 quia] qui STa.c.W 50 quid] qđ V 51 non scripsi cum fonte, si Sa.c.Ta.c.W, om. Sp.c.Tp.c., tr. cum vigilanter V 52 Verecundę] Verecundie W 53 arguendae] arguendi STa.c.W 54 erudiantur] erudiuntur Tp.c. 56 sermo – praedicantis] semper praedicantis sermo V 59 terra] terram W | praevidit] praevidet TV 62 G͞ NA̅ V, G N T, om. codd. cett. | non om. Ta.c. 64 et] ut W | restitutionis] restitutiones W | quorum] quarum V 67 brevitatis] brevietatis T

56 Vnde … 61 spargit] G.M. Hom.in Hiezech. 1.11.20 (ed. Adriaen, 178, lines 352–58) 62 Sicut … 63 universis] G.N.–R Apologeticus 28 (ed. Engelbrecht, 26, lines 17–19) 63 quia … 67 pretermittimus] G.N.–R Apologeticus 43 (ed. Engelbrecht, 36, lines 3–7)

42 capere prevalent tr. (praeter cod. G) fons 43 dolore] dolorem (dolore cod. G) fons 45 admittunt] amittunt fons 46 suos non praebet (praeter cod. G) fons 51 aspicitur] conspicitur (aspicitur cod. G) fons | periculosum] est add. fons 53 increpantur] increpentur fons 56 sermo semper tr. fons 59 semen … terra] semina in terram (semen in terra cod. G) fons 60 terrę non praebet fons 62 egrotis non praebet fons 63 quia … multae] ut quam multae fons | sunt] fuerant fons 64 ita et] tam fons | sunt] sint fons

13C , L I, IX – XI

10/01/2014

VIIII. DE DOCTRINA ET ERVDITIONE SACERDOTIS.STVWQui pastor est, esse debet et magister, nec in ecclesiis, quamvis sanctus H‹›

sit, pastoris sibi nomen adsumere audeat nisi possit docere quos pascit. Quia si ei tantum sancta sit vita, sibi potest prodesse sic vivens; porro si et doctrina et sermone fuerit eruditus, potest ceteros quosque instruere, et non solum instruere et docere suos, sed et adversarios repercutere qui, nisi refutati fuerint atque convicti, facile quaeunt simplicium corda percutere.

X. QVALITER SACERDOS ALIQVANDO MALA PROXIMI TACEAT STVWVEL DICAT.

Qui docendi accepit officium, interdum ad tempus mala proximi Itaceat, quae statim corrigere nequaquam existimat. Nam si corrigere potest et dissimulat, verum est quod consensum erroris alieni habeat. Plerique sancti doctores pro mali pertinatia, quia iniquos emendare nequęunt, his tacere disponunt, sed calorem spiritus quo aguntur ferre non sustinentes, iterum ‹in› increpationem prosiliunt impiorum.

XI. QVANTA ESSE DEBET DIVERSITAS IN SERMONE STVWPRAEDICATIONIS.

Non una eademque cunctis exortatio congruit quia nec cunctos par G morum qualitas astringit. Sepe namque aliis officiunt quae aliis prosunt.

IX,1 VIIII] IX ca̅p W 2 HO ̅ V, HE̅ TW, HO̅ S 4 si et] etsi W 5 potest] et add. W | instruere] instuere T X,3 I’ V, IS ̅I̅ ST, om. W 4 quae] atque T | existimat] existimet T 5 potest – dissimulat] et dissimulat potest Ta.c. 8 in Tp.c.V, om. STa.c.W XI,1 XI] ca̅p add. Wa.m. 2 PRAEDICATIONIS] PRĘDICATIONVM V 3 G͞ P ̅P STV, om. W | cunctis om. W 4 aliis1] alios Ta.c.

IX,1 DE … SACERDOTIS] unidentified 2 Qui … 3 pascit] D Lib.scintill. 32.27; J Comm.in epp.Pauli, ad Eph 4:11–12 (PL 26, col. 532B), partial 4 Quia … 8 percutere] CAAC.816.9 (ed. Werminghoff, 325, lines 16–19); I De eccl.off. 2.5.16 (ed. Lawson, 62, lines 159–64); J Comm.in epp.Pauli, ad Tit 1:8–9 (ed. Bucchi, 26, lines 556–60) X,1 QVALITER … 2 DICAT] unidentified 3 Qui … 8 impiorum] CAAC.816.25 (ed. Werminghoff, 347, lines 22–6); I Sententiae 3.44.5–6 (ed. Cazier, 288, lines 20–7) XI,1 QVANTA … PRAEDICATIONIS] unidentified 3 Non … 10 recedat] CAAC.816.24 (ed. Werminghoff, 345, lines 24–30); G.M. Reg.past. 3.prolog. (eds Rommel–Judic–Morel, 258–60, lines 3–13)

IX,2 debet] debeat J 3 pastoris] pastores (praeter codd. ABSW) D | audeat non praebet J 4 ei] episcopi fons | sancta sit tr. CAAC.816 | sibi] soli add. CAAC.816 et I 5 et sermone non praebet CAAC.816 | potest … quosque] potest ceteros quoque (praeter cod. a) I, potest se ceterosque J | et2 … 6 instruere non praebent CAAC.816, I et J (codd. Ca.c.O) 6 sed non praebet CAAC.816 7 quaeunt] possunt CAAC.816 8 percutere] pervertere fons X,3 mala] facta fons 8 impiorum] iniquorum (praeter codd. BC) I XI,3 Non] Vt enim longe ante nos reverendae memoriae Gregorius Nazanzenus edocuit praem. G.M.

14C , L I, XI

10/01/2014

Quia et plerumque erbę, quae haec animalia nutriunt alia occidunt, et lenis sibilus equos mitigat catulos instigat; et medicamentum quod hunc morbum inminuit alteri vires iungit, et panis qui vitam fortium roborat, parvulorum necat. Pro qualitate igitur audientium formari debet sermo doctorum, ut et ad singula singulis congruat, et tamen a communis aedificationis arte numquam recedat.

Vnde et sanctus Gregorius Nazanzenus praesul beatissimus et doctor suavissimus inter cetera ait: Sicut non una medicine species omnibus G

N adhibetur, ita neque idem sermo convenit universis; non idem motus conpetit feminę et viro vel seni ac iuveni, neque pauperi et diviti, laetis ac tristibus, incommodis et vegetis, principibus et subiectis, sapientibus et imperitis, timidis et audacibus, iracundis et mitibus, proficientibus et declinantibus.

Et adhuc interiora perquiram: non eadem conveniunt his qui in coniugiis sunt et his qui liberi sunt a coniugali iugo, sed et inter ipsos rursum differentia est, eorum qui in desertis vitam ducunt et eorum qui communem cum ceteris mixtam habent conversationem. Et rursum non eadem aptabuntur his qui rationabiles sunt in fide et perspicaces in scripturis et his qui sola simplicitate proficiunt, sed et his qui ex urbana conversatione descendunt et illis qui ex agresti et rustica veniunt. Non eadem simplicibus et astutis, neque in negotiis positis et procul ab eis agentibus ac quietis, neque his qui post plagas peccatorum conversi sunt et his qui ante experientiam mali diligerunt bona. In quibus singulis permulta habenda est differentia. Alios quidem sermo solus emendat, alios exempla convertunt; nonnulli stimulis incitandi, alii frenis inhibendi sunt pro eo quod tardiores sunt; alii et pigri sunt ad opus bonum, qui utique conpetenter sermonum verberibus excitantur; alios consolatorius sermo corrigit, alios increpatio; et alios convenit coram omnibus argui, alios secretius commoneri, nonnulli etenim monita secretiora

5 quae] quam Sa.c.Wa.c. 8 sermo doctorum tr. W 11 Nazanzenus] Nazanzanus Ta.c. 12 G͞ NZ ̅Z S, G͞ N̅Z V, G͞ N̅ T, om. W | sicut] sicuti V 13 motus] modus V 14 et2] ac W 15 vegetis] vegeatis (vid.) Tp.c. 16 et2] ac W 18 Et] ut add. V 20 in desertis] mundum deserentes monasticam V 21 mixtam] mixtamque Tp.c. 24 qui om. W 25 astutis] astut** Wa.c. | positis] constitutis W 26 plagas] plagus W 27 diligerunt] dilexerunt V 29 nonnulli] nullum (vid.) Wa.c. | alii] aliis W 30 sunt2 om. Tp.c.V | sunt3 om. Tp.c. | qui om. Tp.c., quod V

12 Sicut … 28 differentia] G.N.–R Apologeticus 28–9 (ed. Engelbrecht, p. 26 line 17–p. 27 line 10) 28 Alios … 31 excitantur] G.N.–R Apologeticus 30 (ed. Engelbrecht, 27, lines 20–4) 31 alios … 34 notam] G.N.–R Apologeticus 31 (ed. Engelbrecht, 28, lines 3–6)

9 singula] sua fons, singula sua CAAC.816 (cod. B) 12 Sicut] ergo add. fons 18 Et] ut add. fons 21 communem] et add. fons 28 Alios] Et erunt mihi testes horum illi ipsi qui passi sunt, quod praem. fons 30 sunt2 non praebet fons 32 corrigit] correxit fons | alios2] aliis fons 33 alios] aliis fons

15C , L I, XI – XII

10/01/2014

contempnunt, erubescunt vero publicam notam. Aliquibus vero irasci debemus non irati et contempnere aliquos sed non contempnentes et desperare non disperantes, quandoquidem ita uniuscuiusque requirit ingenium. Alios curare lenitate debemus, alios humilitate, coniungendo eis videlicet nosmetipsos et unam eandemque spei regulam pollicendo. Et alios quidem vincere, ab aliis autem vinci interdum melius fuit. Et aliorum quidem prosperitatem et potentiam, aliorum vero paupertatem et abiectionem conlaudare nonnumquam convenit et amplecti.

Omnia autem quae supra commemoravimus, prout tempus vel res vel ipsa animarum egritudo permittit agenda sunt. Verum universa sermone distinguere et explicare per singula, ita ut omnem medendi curam per ordinem d‹e›scribamus, inpossibile puto.

XII. QVALIS DEBET ESSE DISCRETIO IN CONFESSIONE STVWPECCATORVM.

Confitemini, ait Iacob apostolus, alterutrum peccata vestra, et orate pro B Iac 5:16invicem ut salvemini. In hac autem sententia illa debet esse discretio, ut cotidiana leviaque peccata alterutrum coequalibus confiteamur, eorumque cotidiana credamus oratione salvari; porro gravioris leprę inmunditiam iuxta legem sacerdoti pandamus atque ad eius arbitrium qualiter et quanto tempore iusserit purificare curemus.

37 coniungendo] coniungendos (vid.) Ta.c. 38 eandemque] eademque Sa.c. 39 alios] aliis Ta.c. 42 autem] aū V | quae om. W | tempus] empus Sa.c. 45 describamus] discribamus STa.c.W XII,3 B V, BE ̅ SW, B T | Iacob] Iacobus TV 5 alterutrum om. V 6 gravioris] levioris W 7 ad] ac Wa.c.

34 Aliquibus … 41 amplecti] G.N.–R Apologeticus 32 (ed. Engelbrecht, 28, lines 20–8), first part slightly adapted 42 Omnia … 45 puto] G.N.–R Apologeticus 33 (ed. Engelbrecht, 29, lines 4–9), first part abbrev. and adapted XII,1 QVALIS … PECCATORVM] unidentified 3 Confitemini … 8 curemus] B.A. Concordia reg. 36.6.6–8 (ed. Bonnerue, 313, lines 85–91); B In epp.VII cathol., ad Iac 5:16 (ed. Hurst, 222, lines 184–90

34 Aliquibus … debemus] Interdum etiam irasci debemus aliquibus fons 37 Alios] vero add. fons 41 abiectionem] deiectionem fons 42 Omnia autem] Non enim, sicut virtutis et ignaviae ordo se ac species habet, ut una semper in laude sit et alia semper in culpa, ita etiam nostrae disciplinae ordo deposcit, ut quod sanum et utile et commodum est id semper aeger recipiat animus—verbi gratia vel acrius corripi vel lenius commoneri vel ex omnibus, quae supra commemoravimus, alterum semper eligere—sed ab aliis quidem hoc, ab aliis autem quod contrarium est recipi potest fons | tempus] vel praem. fons 43 animarum] animorum fons agenda sunt non praebet fons 45 puto] etiam his qui sapientiae ipsius meruerunt arcana cognoscere add. fons XII,3 ait … apostolus] ergo fons 8 purificare] purificari B

16C , L I, XIII – XIV

10/01/2014

XIII. INTERROGATIO: QVI VVLT CONFITERI PECCATA SVA, SI STVW; ~YOMN‹I›BVS DEBET CONFITERI ET QVIBVSLIBET AVT CERTIS QVIBVSQVE? RESPONSIO SANCTI BASILII EPISCOPI.

Clementia dei erga eos qui deliquerunt manifesta est, secundum quod Bscriptum est: Quia non vult mortem morientis, sed ut revertatur et vivat. Ez 18:32, 33:11Quia ergo et conversionis modus aptus esse et convertenti a peccato fructus dignus ostendi debet per poenitentiam, secundum quod scriptum est: Facite fructus dignos poenitentiae, ne forte secundum comminationem Lc 3:8illam eveniat his qui non poenitent quod scriptum est: Omnis arbor quae Mt 7:19non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur. Necessarium videtur his quibus dispensatio misteriorum dei commissa est confitenda 1 Cor 4:1esse peccata. Sic enim et antiquitus poenitentes inveniuntur apud sanctos confessi esse peccata sua. Scriptum est enim in evangelio quia Iohanni baptistae confitebantur peccata sua, et in actibus apostolorum apostolis a quibus et baptizabantur.

XIIII. INTERROGATIO: SI OPORTET GESTA TVRPIA VEL OBSCENA STVWYCONFITENTES INVERECVNDIVS ENVNTIARE OMNIBVS AVT CERTIS QVIBVSQVE VEL QVIBVS ILLIS? RESPONSIO.

Confessio peccatorum hanc habet curationem, quam habet vulnus Baliquod corporis vel passio quae medico demonstranda est. Sicut ergo non omnibus quis vitia vel vulnera corporis sui revelat nec quibuslibet, sed his tantummodo qui summę peritiae testimonium habent et cure ac medelę disciplinam, ita et confessio peccatorum fieri debet apud eos tantummodo

XIII,1 SVA om. V 2 OMNIBVS] OMNBVS S 3 RESPONSIO SANCTI] RESPONSIONIBVS W 4 B’ V, B ST, om. W | deliquerunt] derelinquerunt W 6 conversionis] conversationis V | convertenti] convertentis Tp.c. 7 poenitentiam] penitentiam Sa.c. 9 eveniat] veniat T 10 in om. W 11 dispensatio om. W 12 enim] etiam T 13 enim om. W 14 peccata] pecca T | apostolis] hic resumit Y (cf. supra, adnot. ad lib. I, cap. VII) XIV,1 INTERROGATIO om. Y 2 CONFITENTES] CONFITENTEM VW | ENVNTIARE] NVNCIARE Y 3 RESPONSIO] RSP̄S T 4 B V, B WY, B ST | habet1 om. Y | vulnus] ita est ut nullus (celet add. Yp.c.) Y 5 corporis] vulneris W | medico] modico Ya.c. 6 nec] ne Va.c. 7 habent] habet Y

XIII,1 INTERROGATIO … 15 baptizabantur] B.A. Concordia reg. 15.2 (ed. Bonnerue, 145, lines 14–29); B.A. Codex reg., Basil 21 (eds Holste–Brockie, 80); B Regula 21 (ed. Zelzer, 69–70) XIV,1 INTERROGATIO … 11 curationem] B.A. Concordia reg. 15.4 (ed. Bonnerue, 146, lines 38–50); B.A. Codex reg., Basil 200 (eds Holste–Brockie, 107); B Regula 200 (ed. Zelzer, 217–18)

XIII,2 ET] AVT Concordia reg., SIVE Codex reg. | AVT] AN Concordia reg. 5 morientis] peccatoris fons | sed] magis Codex reg. | revertatur] convertatur B.A. 6 convertenti] convertentis se fons 12 antiquitus poenitentes] hi (om. B) qui antiquitus paenitebant fons 15 et non praebet B.A. XIV,2 CONFITENTES] CONFITENTEM B.A. ENVNTIARE] PRONVNTIARE B.A. 3 VEL] ET Codex reg. | QVIBVS ILLIS] QVIBVSLIBET Concordia reg. 4 curationem] rationem fons

17C , L I, XIV – XVI

10/01/2014

qui curare haec praevalent et emendare, secundum quod scriptum est: Vos qui fortiores estis infirmitates infirmorum portate, hoc est auferre et Rom 15:1exportare per curationem. Sanctissimus etenim pater Benedictus de hac re inter cetera ait: Peccatum, inquit, animae, si fuerit latens, spiritalibus Bsenioribus est patefaciendum, qui sciunt curare sua et aliena vulnera — non detegere et publicare.

XV. VT NVLLVS SACERDOTI AC CONFESSORI SVO MALAS STVWYCOGITATIONES SVAS OCCVLTET, SET MOX VT ORTAE FVERINT CONFITEATVR.

Nullas penitus cogitationes prurientes in corde pernitiosa confusione Ccelare debet christianus, sed confestim ut exortę fuerint eas suo manifestare sacerdoti. Vnde et presul beatissimus martyrque gloriosissimus Fructuosus ait: Cogitationes, inlusiones, et neglegentias Fproprias suo semper necesse est ut christianus referat sacerdoti, et ex illius cognoscat discretione vel iudicio quid adtendat.

XVI. QVALEM DEBENT HABERE SACERDOTES DISCRETIONEM IN STVWYIVDITIO POENITENTIAE.

10 fortiores] firmiores V | portate] portare W | auferre – exportare] auferte et exportate Tp.c.Y 11 etenim] enim Y 12 B’ V, BN̅ STW, om. Y 13 senioribus] senioris Ta.c. | sciunt] sciant Y XV,1 XV om. T | AC om. V 3 CONFITEATVR] CONFITEANTVR V 4 C’ V, CS ̅S STW, om. Y | confusione] confessione V 5 suo] sua W 7 FV̅ STVW, om. Y 8 ex om. Y 9 discretione] discretio Sa.c. | quid] quod V

12 Peccatum … 14 publicare] B.A. Concordia reg. 36.1.5–6 (ed. Bonnerue, 309, lines 10–13); B.A. Codex reg., Ben. 46 (eds Holste–Brockie, 128), final part; B. Regula 46.5–6 (ed. Hanslik, 122): adapted XV,1 VT … 3 CONFITEATVR] unidentified 4 Nullas … 6 sacerdoti] J C Collationes 4.9 (eds Petschenig–Kreuz, 53, lines 9–11) 7 Cogitationes … 9 adtendat] B.A. Concordia reg. 15.6.1–2 (ed. Bonnerue, 148, lines 75–80); B.A. Codex reg., Fruct. 13 (eds Holste–Brockie, 204), partial; F Regula 12 (ed. Campos Ruiz, 151, lines 255–58): rearranged, adapted XVI,1 QVALEM … 2 POENITENTIAE] unidentified

10 auferre … exportare] auferte et exportate (tr. Codex reg.) fons 12 Peccatum … latens] Si animae vero peccati causa fuerit latens, tantum abbati aut fons 13 est patefaciendum] patefaciat fons | sciunt] sciant B.A., sciat B. | sua] et praem. Concordia reg. et B. XV,4 Nullas] Ad quod ut facile valeant pervenire, consequenter instituuntur praem. fons 5 debet christianus non praebet fons 6 manifestare sacerdoti] patefacere seniori fons 7 Cogitationes … 9 adtendat] Omnes actus sive occasionum necessitudines suo semper necesse est ut monachus referat patri et ex illius cognoscat discretione vel iudicio quod (quid B.A.) adtendat. Cogitationes, revelationes, inlusiones et neglegentias proprias seniori nullus obcelet verecundia vel incuria (iniuria B.A.) faciente vel contumacia perurgente fons

18C , L I, XVI – XVII

10/01/2014

Secundum modum culpae causamque peccati discretionem habere Bdebent sacerdotes et rectores ecclesiarum dei in iudicandis subiectorum delictis, ut quanto tempore vel quali modo poenitere debent hi qui excedunt sive secundum cogitationem, sive secundum verbum, sive secundum actum, et sive secundum aetatem, sive secundum eruditionem et intellegentiam, sive secundum ignorantiam, sive secundum ordinem ecclesiastici gradus et officii, sive secundum premeditationem an subitaneo casu, an odio an levitate, an consuetudine an repentino lapsu, et cetera talia.

Quapropter oportet sacerdotem divinarum scripturarum habere eruditionem et doctrinam, ut sciat unicuique peccanti ex earum instructione medicamenta poenitentiae tribuere, et in omnibus omnino excessibus congruam adhibere poenitentiam. Cui summa discretione providendum est, ne gravia pro levibus inferantur aut e contrario pro maximis levis et parva poenitentia erogetur.

XVII. QVALIS ESSE DEBET SOLLICITVDO CIRCA POENITENTES.STVWYOmni cum sollicitudine et industria curam gerere debet sacerdos F

populique rector circa poenitentes: quomodo, qualiter quantumque deflent commissa, vel quibus modis, ieiuniis, orationibus, elemosinis, ceterisque sanctis insistunt operibus, vel si abstinent se a malis et inlicitis verbis et operibus. Et ut semper a peccatis et vitiis recedant, et in

3 B STVW, B Y | Secundum] Seculum Ya.c. 5 debent] debeant Tp.c. | hi] his Y 6 sive2 – verbum bis repetit W | sive2 – 7 aetatem om. V 7 et om. Tp.c.Y 8 et – ordinem om. V | secundum ignorantiam tr. W 12 oportet sacerdotem] sacerdotem Ya.c., sacerdos Yp.c. | habere] debet add. Y 13 peccanti] peccatori V 15 Cui] Cum W 16 levibus] levioribus Y | inferantur] inferatur Sa.c., inferat Ta.c.V | pro maximis] proximis Ya.c. 17 erogetur] irrogetur Tp.c. XVII,1 DEBET] DEBEAT W 2 FV ̅ SV, FV ̅ T, om. codd. cett. | Omni cum] Omnium Ta.c. 3 quantumque] quantum Y 4 deflent] defleant Tp.c. 5 abstinent] abstineant Tp.c. 6 Et om. Ta.c. | Et – semper] Ut semper et W

3 Secundum … 11 talia] S, Exp. in Ben.Reg. 24 (eds Spannagel–Engelbert, 219, lines 18–23): adapted. Cf. B Regula 194 (ed. Zelzer, 212) 12 Quapropter … 14 tribuere] unidentified 14 et … 17 erogetur] B.A. Concordia reg. 31.10.8–9 (ed. Bonnerue, 270, lines 146–52); B.A. Codex reg., Fruct. 15 (eds Holste–Brockie, 205), partial; F Regula 14 (ed. Campos Ruiz, 153, lines 293–97): adapted XVII,1 QVALIS … POENITENTES] unidentified 2 Omni … 8 erigat] unidentified

3 Secundum … 11 talia] Secundum modum culpae et excommunicationis vel disciplinae mensura debet extendi. Interrogatus beatus Basilius ‘qualibus correptionibus uti oportet inter fratres ad emendationem eorum qui delinquunt’, respondit: Hoc sit in iudicio positum eorum qui praesunt, vel quanto tempore vel quali modo corripi debeant, quia et aetas et eruditio multam haberi facit differentiam poenae fons 14 omnino non praebet Codex reg., monachorum add. fons 15 excessibus] excessionibus B.A. | congruam … 16 est] congrua animadversio adhibenda est secundum abbatis et seniorum iudicium, conveniens neglegentiae, aetati sive personae eritque summa discretione providendum fons 17 poenitentia] ultio fons

19C , L I, XVII – XIX

10/01/2014

sacrosanctis sint intenti studiis; non solum verbis predicet, verum etiam oratione et exemplo adiuvet ut iacentem erigat.

XVIII. POENITENTEM EX CORDE QVOMODO OPORTET SVSCIPI?STVWYPoenitentem ex corde ita oportet suscipi sicut dominus ostendit cum B

dicit quia: Convocat amicos et vicinos dicens: Congratulamini mihi, quia Lc 15:6, 15:9inveni ovem meam quam perdideram.

XVIIII. ERGA EVM QVI PRO PECCATO NON POENITET, QVALES STVWYESSE DEBEMVS? BASILII EPISCOPI.

Erga eum qui pro peccato non poenitet tales esse debemus sicut ‹B›dominus precepit dicens: Sit tibi sicut gentilis et publicanus; et sicut Mt 18:17apostolus docuit dicens: Subtrahite vos ab omni fratre ambulante 2 Th 3:6inordinate et non secundum traditionem quam tradidimus vobis.

EXPLICIT LIBER PRIMVS.

7 sacrosanctis – intenti] sacrosancti intentis Y | sint] sunt W | verbis] verbo Y | etiam om. W 8 oratione] orationem Y, ratione V XVIII,1 POENITENTEM] PENITENTES Y 2 B SW, BA ̅ Y, om. codd. cett. | ita] quomodo W XIX,1 NON POENITET om. Ya.c. 2 DEBEMVS] DEBEAMVS VYa.c. | BASILII EPISCOPI om. VY 3 B’ V, B Y, om. codd. cett. | Erga eum] Ergo ei V 5 ambulante] ambulate Ya.c. 7 PRIMVS] I Y

XVIII,1 POENITENTEM … 4 perdideram] B.A. Concordia reg. 76.7 (ed. Bonnerue, 660, lines 87–90); B.A. Codex reg., Basil 27 (eds Holste–Brockie, 81); B Regula 27 (ed. Zelzer, 75) XIX,1 ERGA … 6 vobis] B.A. Concordia reg. 37.5 (ed. Bonnerue, 317, lines 62–7); B.A. Codex reg., Basil 28 (eds Holste–Brockie, 81); B Regula 28 (ed. Zelzer, 75)

XVIII,2 Poenitentem … suscipi] haec verba interrogationem (Paenitentem ex corde quomodo oportet suscipi?) repetunt 3 Convocat] convocavit fons XIX,1 QVALES] QVALITER fons 3 Erga … debemus] haec verba interrogationem (Erga eum qui pro peccato non paenitet qualiter esse debemus?) repetunt | tales] qualiter fons 5 ambulante inordinate] inquiete ambulante fons