9 KONULAR IOE Nedenler - petrol-is.org.tr

4

6

9

13

15

17

20

2

Adres: Altunizade Mah. Kuşbakışı Cad. No: 23 34662 Üsküdar - İstanbul Tel: (0216) 474 98 70Faks: (0216) 474 98 67 e-mail: [email protected] Petrol-İş Dergisi’nin ekidir.Hazırlayan: Petrol-İş Dış İlişkiler Servisi

Küresel çerçeve sözleşmelerle ilgili sorular ve cevaplar

Küresel sendikal stratejinin bir unsuru olarak küresel

çerçeve sözleşmeler

Özge Berber Ağtaş ile söyleşi

Küresel dayanışmanın araçları olarak sendikal ağlar ve

küresel sözleşmeler

IndustrİALL Yönetim Kurulu'na Öneriler

ITF Küresel Çerçeve Sözleşmelerine İlişkin Genel İlkeler

IOE NedenlerKO

NU

LAR

Grafik Tasarım ve Uygulama ve Baskı: Gün Matbaacılık Beşyol Mah. Akasya Sk. No: 23/A Küçükçekmece - İstanbulBaskı Tarihi: Mart 2014

Merhaba,

Küresel çerçeve sözleşmeler (KÇS'ler)sendikal hareketin küresel kapitalizm koşul-larında uluslarötesi şirketlere karşı geliştir-diği stratejik araçlardan biri.

IndustriALL Küresel Sendika'nın EylemPlanı, “Küresel sermayenin karşısında sen-dikal güç oluşturmak için KÇS'ler dahilbütün araçları kullanma”yı vurguluyor.

Bu bağlamda, küresel çerçeve sözleşme-lerin içeriği, kapsamı, etkin bir şekilde uygu-lanabilmesi ve örgütlenme açısından sağla-dığı olanaklar önem kazanıyor. Önemli olanimzalanan KÇS'lerin sayısı değil, belli birsektörde sendikal hareketin KÇS'lerle nasılgüç ve etkinlik kazanacağıdır.

Özellikle IndustriALL Küresel Sendika'nınotomotiv sektöründeki küresel şirketlerle bağıt-ladığı KÇS'lerin, o küresel şirketlerin tedarikçi-lerinde örgütlenen Petrol-İş açısından taşıdığıönemi göz ardı etmemek gerekiyor.

Küresel sendikal örgütler imzaladıklarıküresel çerçeve sözleşmelerin üretim zin-cirlerinin çeperlerinde yer alan tedarikçi vetaşeron firmaları da kapsamasına giderekdaha fazla önem veriyor. Böylece uluslaröte-si şirketlerin üretim zincirlerinin merkezin-de ve çeperlerinde –çalışma koşulları vesendikal özgürlükler bakımından- farklıstandartlar uygulamasının önünü kesmeyihedefliyor.

Uluslarötesi şirketlerin küresel çerçevesözleşmelere karşı öne sürdükleri nedenler

incelendiğinde birkaç olgu açıkça ortaya

çıkıyor. Birincisi, şirketler işçilerin ücretleri-

nin ve çalışma koşullarının düzeyini yukarı

çekmek istemiyor. İkinci olarak, özellikle

ILO'nun temel çalışma normları başta olmak

üzere, uluslararası standartlar şirketlerin

umurunda değil. Üçüncü olarak, uluslarötesi

şirketler küresel düzeyde ortak sendikal

eylemden ve dayanışmadan son derece çeki-

niyor. Son olarak, küresel şirketleri sadece

kâr çıkarları ilgilendiriyor. Şirketler insana

yakışır çalışma koşullarını ve sendikal hak-

ları kâr çıkarlarına yönelmiş tehdit olarak

algılıyor.

Bütün bunlar küresel sendikal hareketin

21. yüzyıla girerken geliştirdiği küresel çer-

çeve sözleşmelerin ne kadar isabetle seçil-

miş bir stratejik araç olduğunu gösteriyor.

Şimdi sendikal hareketin gündeminde bu

aracı özellikle örgütlenme bağlamında daha

etkin hale getirme hedefi duruyor.

IndustriALL Küresel Sendika'nın ve

Uluslararası Taşımacılık Federasyonu'nun

küresel çerçeve sözleşmeleri konu alan poli-

tika belgeleri bunun somut kanıtı.

Çalışma ilişkileri alanında araştırma yapan

iki uzmanın, Michael Fichter ve Özge Berber

Ağtaş'ın konuyla ilgili saptamaları ise sendi-

kal hareketin küresel çerçeve sözleşme gün-

demine katkıda bulunacak nitelikte.

Dostça selamlar.

KÜRESEL ÇERÇEVE SÖZLEŞME:STRATEJİK BİR ARAÇ

4

Küresel çerçeve sözleşme nedir?Küresel çerçeve sözleşme (KÇS) uluslarötesi bir

şirket ile o şirketin çalışanları arasında bağıtlanan veşirkete dünyadaki bütün işletmelerinde asgari çalışmastandartlarına uyma yükümlülüğü getiren sözleşme-dir. Bu sözleşmeler şirket ile [şirketteki çalışanlarınbağlı olduğu üye sendikaları temsil eden] ilgili küreselfederasyon tarafından hazırlanır ve imzalanır.

KÇS'ler genellikle sendikal haklar, toplu sözleşmehakları, bilgi alışverişi ve danışma, fırsat eşitliği, işsağlığı ve güvenliği, asgari ücret standartları veçocuk işçiliği ile zorla çalıştırmanın yasaklanmasıkonularında yükümlülükler içerir. Bu sözleşmelersendikal harekete yeni güvenceler ve kazanımlarsağlayabilir.

Bunun şirketlerin davranış kurallarından farkı nedir?Şirket davranış kuralları küresel çerçeve sözleş-

melerle aynı tür konuları içerebilir, ama bu kurallarşirketin kendisi tarafından yazılır ve izlenir. Bu itibar-la, tek taraflı niyet açıklaması niteliğindeki bu düzen-lemeler, şirketin çıkarları gerektirdiğinde, bir kenaraitilebilir. Buna karşılık KÇS'ler, davranış normlarınınoluşturulmasında ve izlenmesinde sendikaların başatrol oynamasına olanak sağlar.

KÇS'ler sendikaların sorumluluğundadır. İmzacıküresel federasyon sözleşme hükümlerinin ihlaliiddialarını şirket genel merkezi nezdinde öne sürmehakkına sahiptir. Aslında sözleşmelerde genellikledüzenli izleme toplantıları yapılmasını öngörenhükümler yer alır. Böylece dünyanın neresinde olur-sa olsun ulusal sendikalar, küresel federasyonunbelli bir sorunu doğrudan şirketin en üst yönetimkademesine götürmesini sağlayabilir.

KÇS'lerin ortaya çıkışındaki itici güç nedir? Ana itici güç küreselleşmedir. Ulusal bir toplu

sözleşme ulusal bir şirketin yerel ve bölgesel işyerle-rinin tümünü kapsayabilir. Aynı şekilde sendikalar,küresel sözleşmeleri, çokuluslu işgücünün hakları-nın küresel bir şirketin tepe yönetimi tarafındantanınmasını sağlamanın aracı olarak görüyor.

Bu faktör, sendikal hakları çeşitli biçimlerde teh-

Küresel çerçevesözleşmelerle

ilgili sorular vecevaplar

dit eden küreselleşme sürecinin özellikleri nedeniy-le daha da önem kazanıyor. Büyük şirketler gidereküretim faaliyetlerini taşerona veriyor. Bu durum, enücra yerlerde çok sayıda işverene bağlı olarak çalı-şan işçileri örgütlemek zorunda kalan sendikalar içinzorluklar yaratıyor. Bu işverenler genellikle sendikakarşıtı, maliyeti düşürücü yöntemler kullanıyorlar.Bu arada birçok küresel şirket yeni işletmelerinikurmak için özellikle ucuz, örgütsüz işgücününbulunduğu yerleri seçiyor.

Standart bir model var mı?Yok. Ama sözleşmelerin büyük bölümü ILO'nun

temel sözleşmelerinin, özellikle örgütlenme ve toplusözleşme özgürlüğü konusundaki 87 ve 98 nolu söz-leşmelerin içerdiği konulara odaklanıyor. ILO'nunÇokuluslu İşletmeler ve Sosyal Politika ile İlgiliİlkeler Üçlü Birdirgesi bir sözleşmenin müzakeresin-de yararlı olabilecek ilkeler içeriyor. Ne var ki bazışirketler küresel sözleşmelerin hükümlerinde ILOstandartlarına doğrudan atıf yapılmasını istemiyor.

KÇS'lerin müzakeresinde genellikle gerginliğe yol

açan bir konu, sözleşmenin kapsamına tedarikçilerinve taşeronların girip girmeyeceğidir. ŞirketlerKÇS'lerin kapsamına taşeron işletmelerin alınması-na şiddetle karşı çıkmaktadır.

Sendikalar şirketlerin bu sözleşmelere uymasınınasıl sağlayabilir?

Üyelerle, şirket üst yönetimiyle ve şirkette tarafolan diğer sendikalarla iletişim kanallarını açık tuta-rak. Küresel federasyonun kolaylaştırdığı bir süreç-tir bu. Uygulamanın izlenmesinden ve gelişmeleregereken karşılığın verilmesinden sendikalar sorum-ludur.

Gerektiğinde sendikalar herhangi bir ihlali küre-sel federasyona bildirebilir. Küresel sendika ise ihlalbildirimini uluslararası düzeyde şirket yönetiminegötürebilir. Bu girişim sonuç vermezse küresel fede-rasyonlar üye sendikalar ve diğer küresel federas-yonlarla ittifaklar kurabilir ve şirketleri imzaladıklarısözleşmelere uymaya zorlayabilir. Böylece, KÇSihlalleri, şirketteki tüm işçilerin haklarını korumayayönelik bir kampanya konusu haline gelebilir.

KÇS'ler küresel bir şirkette sendikaların örgütlen-mesine yardımcı olabilir mi?

Kesinlikle olmalıdır. Bununla birlikte bu, ilgilisendikanın gücüne ve kararlılığına bağlıdır.KÇS'lerin temelinde işçilerin sendikal örgütlenmehakkı yer alıyor. Başka bir deyişle, KÇS'ler kapsadık-ları sendikaların örgütlenme ve toplu sözleşme faa-liyetlerini korumayı ve özendirmeyi amaçlıyor.Küresel federasyon, şirket yerel yöneticilerininKÇS'yi ihlali halinde, yerel sendikal faaliyeti savun-mak ve desteklemek üzere müdahale edebilir. BazıKÇS'ler, şirketin işletmelerinden herhangi birindeişçilerin örgütlenmeye karar vermesi halinde, şirketyönetiminin “tarafsız kalacağı” taahhüdünü içermek-tedir. Başka bir deyişle, şirket, işçileri sendikalaş-maktan caydırmak amacıyla sendikal faaliyetemüdahale etmeye kalkışmayacaktır.


6

Küresel sendikalstratejinin

bir unsuru olarakküresel çerçeve

sözleşmeler

Makalenin yazarı Michael FichterBerlin Özgür Üniversitesi'nin ve

[küresel federasyonların desteklediği] Küresel Emek

Üniversitesi'nin öğretim kadrosunda.Küresel çalışma ilişkileri alanında

araştırmalar yapıyor. Son olarak küresel çerçeve sözleşmeler üzerine

bir araştırma projesinin yönetiminiüstlendi. Proje Türkiye dahil

dört ülkeyi kapsıyordu.

Ekonomik küreselleşme nedeniyle onlarca yıldırbütün dünyada sendikalar savunma konumunda.İşçilerin politik ve ekonomik çıkarlarının sözcüsü ola-rak sendikaların etkinliği azaldı. İşin taşerona veril-mesi, esnekleştirilmesi ve geçicileşmesi sonucunda,sendikaların güç kaybı ve işgücü piyasalarının kural-sızlaşması hızlandı ve güvencesiz çalışma ile taşeronişçiliği --IndustriALL'un deyimiyle, ”üçlü tuzak”--ivme kazandı.

Sendikalar, ulusal sınırlar içinde zorlukla kazanıl-mış haklarını korumak için mücadeleye devam eder-ken, işgücü maliyetlerini dibe çekmeye yönelik diz-ginsiz uluslararası rekabetle mücadele edebilmekiçin uluslarötesi yaklaşım arayışına da girdiler.Sorun, sendikaların karşı karşıya olduğu ikilemepolitik ve örgütsel bir çözüm içerecek bir stratejigeliştirmektir. Yani yerel ve ulusal olarak örgütlen-miş sendikaların gücü çalışma ilişkilerindeki uluslar-ötesi düzenleme boşluğunun üstesinden nasıl gele-cektir?

Sendikaların bu konuda geliştirdiği en önemli ara-cın küresel çerçeve sözleşme (KÇS) olduğunu vurgu-lamak istiyorum. Şirket sosyal sorumluluğu önlemle-rinin tek taraflı ve isteğe bağlı niteliğinin aksine,küresel çerçeve sözleşmeler, uluslarötesi şirketlerile küresel federasyonlar arasında müzakere edilipimzalanan iki taraflı politika belgeleridir. Esas olarakILO'nun temel çalışma standartlarına ve diğer ILOsözleşmelerine dayanan küresel çerçeve sözleşme-ler, tanımlanmış bir alanda (yani uluslarötesi şirketinişletmelerinde, tedarikçilerinden, taşeronlarından veiş ilişkisi olan diğer kuruluşlardan oluşan küreselüretim ağında) çalışma ilişkilerinin yürütülmesinezemin sağlıyor. Küresel çerçeve sözleşmeler uygula-mayı izleme mekanizmaları ve uyuşmazlık çözümprosedürleri de içeriyor.

1970'lerde, sendikaların kolektif gücünü dünyaşirket konseyleri aracılığıyla uluslarötesi şirketleringüç denklemine sokma çabaları sonuçsuz kaldı; bun-dan etkilenmesi beklenen uluslarötesi şirketler buçabaları görmezden geldi. Uluslarötesi şirketleriuluslararası kurumlarda lobi çalışması yaparakkurala bağlama girişimleri büyük ölçüde sonuçsuzkaldı. 1990'larda Dünya Ticaret Örgütü Anlaşması'na“sosyal hükümler”in (ILO'nun temel çalışma stan-

dartlarının) sokulması girişiminin başarısızlığıbunun kanıtıdır. Bu sefer, küresel sendikalar, şirketdavranış kurallarının ve tek taraflı şirket sosyalsorumluluğu politikalarının yaygınlık kazanmasınatepki göstererek uluslarötesi şirketleri küresel çer-çeve sözleşmelerle doğrudan karşısına aldı.2000'den bu yana –ilk küresel çerçeve sözleşmeninimzalanmasından on küsur yıl sonra-- küresel çer-çeve sözleşmelerin sayısı katlanarak arttı. Bugün90'dan fazla imzalanmış sözleşme var ve bunların85'i yürürlükte.

Almanya'da sendikaların desteklediği HansBoeckler Vakfı tarafından finanse edilen, üç yıl süre-li bir araştırma projesinde, 2011'den önce imzalanan73 küresel çerçeve sözleşmenin tümünü taradık vebunlar arasından 16'sını örnek olay olarak inceledik.16 sözleşmenin hepsi genel merkezi AvrupaBirliği'nde olan şirketlerle ve dört farklı kıtadan dörtülkede ana şirkete bağlı olarak faaliyet gösteren şir-ketlerle imzalanmış. Her biri farklı bir çalışma ilişki-leri sistemine sahip ve küresel işbölümünde farklıkonumlarda bulunan bu ülkeler şunlar: Brezilya,Hindistan, Türkiye ve ABD.

Küresel çerçeve sözleşmeler dönüm noktası nite-liğinde bir girişim. Ama alan araştırmamızın göster-diği üzere, daha gidecek uzun bir yol var. Dört ülke-nin tümünde yaygın bir uygulama sorunu var. Bu birdizi faktörle açıklanabilir. Uygulama yerel aktörlerebırakılmış olmakla birlikte, sendikaların ve şirketle-rin yerel düzeydeki temsilcileri küresel çerçeve söz-

leşmelerin müzakeresine nadiren doğrudan katılır-lar. Bu itibarla, sözleşmeleri “sahiplenme” duygu-sundan yoksundurlar. İkinci olarak, uluslarötesi şir-ketlere bağlı kuruluşların (iştiraklerin) ve yerel sen-dikaların yöneticileri küresel çerçeve sözleşmelerinvarlığından ekseriya habersizdirler. Genellikle, söz-leşme bağlı kuruluşlara dağıtılmamıştır veya dağıtıl-mışsa da, sözleşmenin taşıdığı önem ve anlam yerelaktörlere yeterince iletilmemiştir. Sendikalarınküresel çerçeve sözleşmeden haberli olması halindeise, şirket tarafından tanınmak ve toplu sözleşmegündemini desteklemek için sözleşmeyi nasıl kulla-nacakları konusunda genellikle bir fikirleri yoktur.

Şirket yönetimleri ise sözleşmelerin iki taraflıortak niteliğini göz ardı etmeyi ve sözleşme hüküm-lerini tek taraflı olarak şirket sosyal sorumluluğugündemine dahil etmeyi tercih etmektedir. Son ola-rak, yerel sendikaların büyük bölümünün, o da ulus-lararası yönden aktifse, başka ülkelerdeki sendika-larla ya da küresel federasyonlarla ilişkilerinin çokzayıf olduğunu saptadık.

Ne var ki, öte yandan, küresel çerçeve sözleşme-lerin münferit durumlarda başarıyla kullanılmasınınörneklerini de gördük. Bu örneklerde sendikalar bupolitika belgesini stratejik olarak kullanıyordu, söz-leşmenin uygulanmasına öncelik veriyordu ve gerek-li kaynakları seferber ediyordu. Ne yazık ki bu tür biryaklaşım kural olmaktan ziyade istisnadır. Aslında,küresel federasyonların üye örgütlerle birlikte, şuanki geçici önlem anlayışından, her münferit olayayönelik kriz yönetimi yaklaşımından daha proaktif(aktif yönlendirici) bir stratejik politikaya geçmesigerekiyor.

Strateji derken, sendikaların küresel çerçeve söz-leşmelerin içerik kalitesini iyileştirmesi gerektiğinikastediyorum. Bugün yürürlükte olan birçok sözleş-me belirsizlik taşıyor ve çok farklı yorumlara açık.ILO'nun temel çalışma standartlarının sözleşmelereaynen girmesi mutlaka gerekiyor. İşyerinde sendikaltemsil ya da iş sağlığı-güvenliği gibi konulardaki ILOsözleşmeleri ise küresel çerçeve sözleşmelerin kali-tesine önemli bir katkıda bulunmaktadır. Şimdiyekadar nadiren kullanılmış olan, ama aynı ölçüdeönem taşıyan iki nokta, sendikal örgütlenme kam-


8

panyalarına karşı şirket yönetimlerinin tarafsızlığı-nın ve sendikaların işyerine girme hakkının güvencealtına alınmasıdır. Ayrıca, küresel normlar ile ulusalyasalar arasındaki ilişkinin daha açık olması gereki-yor: En sıkı/katı düzenleme içeren standart geçerliolmalıdır.

İkinci olarak, küresel çerçeve sözleşmelerinuygulanacağı alanın açıkça tanımlanması, uygulamaalanı itibariyle sözleşmenin uluslarötesi şirketin daranlamdaki sınırlarından öteye küresel üretim ağınıntamamını kapsaması gerekiyor. Uluslarötesi şirketinörgütsel sınırından öteye gitmeyen sendikal politikaçok sınırlıdır; sendikal politikanın tedarikçilerden,taşeronlardan, hizmet ve satış birimlerinden ve -giderek- insangücü servislerinden oluşan tüm siste-mi kapsaması gerekiyor. Ancak o zaman, sendikalgücün kullanılması ve yerel kurumsal yapılarla bağ-lantı kurulması olanağı vardır.

Küresel çerçeve sözleşme sürecine katılan aktör-lere gelince, geçmişte müzakereler küresel federas-yonlar, şirket merkezinin bulunduğu ülkedeki sendi-kalar ve bazan da işletme konseyleri tarafındanyürütülüyordu ve bunlar her zaman birbiriyle uyumiçinde değildi. Müzakere yetkisinin işletme konseyle-rine devredilmesi, küresel sözleşmeninözerk/bağımsız aktörler arasında tanınması ve uygu-lanması bakımından son derece sorunludur. Bu iti-barla, karşılıklı tanıma, şirket yönetiminin küreselfederasyonla müzakere etmesi ve uygulamadansorumlu küresel federasyon üyesi sendika ile şirketyerel yönetiminin katılımının sağlanması anlamınageliyor. Sözleşmede yer alan prosedürlerin, uygula-manın her aşamasını (bilgi alışverişi ve iletişim, eği-tim programları, değerlendirmeler ve sözleşmeninilkelerini yansıtan örgütsel pratikler) ortak yükümlü-lük olarak tanımlaması gerekiyor.

Bir KÇS bağıtlanması önemli bir adımdır, amauygulama olmadan o sözleşme güçsüz kalır. Küreselsendikal stratejide bunu tamamlayacak adım, ulus-larötesi sendikal ağlar kurmaktır. Bu tür ağlarınetkin olması için, açıkça tanımlanmış hedefleriolmalıdır (KÇS'lerin hazırlığı, müzakeresi ve uygu-lanması, sendikal ağın tamamında “sahiplenme”ninsağlanması, küresel federasyonun üyesi yerel/ulusalsendikaların etkinlik potansiyelinin artırılması,

KÇS'nin sağladığı örgütlenme olanağının kullanıl-ması, sınır ötesi işbirliği ve dayanışmanın güçlendi-rilmesi dahil olmak üzere).

Ve bu ağlar belirli yönetim ilkeleri uyarınca örgüt-lenmelidir. Bu ise küresel federasyon veya önemli birüye örgüt çevresinde kurulmuş yönetim yapılarınıntanımlanmış olmasını, öncelikler üzerinde mutaba-kata varılmış olmasını, görev bölüşümünün yapılmışolmasını ve gerekli kaynakların ayrılmış olmasınıgerektirir.

Küresel çerçeve sözleşmeler tek başına stratejideğildir. Sözleşmelerin imzalanması da kendiliğin-den yeni bir uluslarötesi çalışma ilişkileri sistemioluşturmaz. Aktif, bu alana odaklanmış ve koordi-ne sendikal katkı olmaksızın, küresel çerçeve söz-leşmeler atıl kalır. Uluslarötesi sendikal ağlar,küresel çerçeve sözleşmeleri, uluslarötesi şirket-lerde ve o şirketlerin tedarikçilerinde, taşeronla-rında ve iş ilişkisi olan diğer kuruluşlarda sendikalstrateji geliştirmenin aracı haline getirebilir.Geçmişte, küresel çerçeve sözleşmenin uygulan-masını şirket yönetiminin ayrıcalığı sayma eğilimihâkimdi. Ama bu anlayış, şirketin bağlı kuruluşları(iştirakleri) ve tedarikçileri düzeyinde yerel sendi-kaların katılımını çok zorlaştırıyor. Küresel çerçe-ve sözleşmeler sendika ile şirket yönetiminin ortakbelgesidir, bu itibarla ortak uygulanmalıdır.Sahiplenme ortak stratejiyle gerçekleşir.Müzakerelerde katılımı uluslarötesi sendikalağlarla sağlamak, uygulamayı etkinleştirmeninönkoşuludur.

Küresel çerçeve sözleşmeler sendikaların ulus-larötesi şirketlerle küresel düzeyde başa çıkması-nın zeminini hazırlamıştır. Ve bu sözleşmelerinsendikaların örgütlenmesinde ve tanınmasındabaşarıyla kullanılabileceği fark edilmeye başlamış-tır. Sendikal işbirliğinin ve gücün küresel çerçevesözleşmeler çevresinde oluşturulması, sendikalkaynakların belli bir alanda yoğunlaştırılmasınınpotansiyel aracıdır. Bu ise küresel çalışma ilişkile-rine dönük kapsamlı bir uluslarötesi politik strate-jiye geçişin çıkış noktasıdır.


Michael Fichter'in yönettiği küresel çerçeve sözleş-melerle ilgili uluslararası proje ekibinde Bilkent Üni-versitesi'nden Sayın Kadire Zeynep Sayım ile birliktesiz de yer alıyordunuz. Kısaca projeden söz edermisiniz?

Koordinasyonu Berlin Freie Üniversitesinden Dr.Michael Fichter ve Prof. Dr. Jör Sydow’un yaptığı“Ulusötesi Üretim ve Tedarik Ağlarındaki İstihdamİlişkilerinin Örgütlenmesi ve Denetlenmesi: TemelÇalışma Standartları Güvence Altına Alınabilir mi”uluslararası araştırma projesi, 2008-2011 yılları ara-sında eşzamanlı olarak Almanya, Türkiye, Hindistan,Brezilya ve ABD’de yürütülmüştür. Araştırma kapsa-mında, metal ve otomotiv, kimya, inşaat ve hizmetlersektörünü içerecek şekilde toplam 150’dan fazla işçive işveren temsilcisiyle yüz yüze görüşmeler yapıl-mıştır.

Projenin ana hedefi, çokuluslu şirketler ve ulus-lararası sendika federasyonları tarafından müzakereedilen küresel çerçeve sözleşmelerinin, çokulusluşirketlerin istihdam politikalarında ve tedarik zincir-leri boyunca çalışma standartlarının hayata geçiril-mesi çabasında sendikaların başvurabileceği strate-jik bir araç olabileceğini göstermektir.

Araştırma merkezi olarak değerlendirilenAlmanya ekibi daha çok çerçeve sözleşmelerininmüzakere ve imzalanma süreçlerine yoğunlaşmış vediğer ülke ekipleri sözleşmelerin farklı ülke örnekle-rinde uygulanma pratiklerine odaklanmıştır. Buanlamda, Türkiye’de yürütülmüş olan saha araştır-masının üzerinde durduğu temel konu, gerek ulus-lararası aktörlerin (uluslararası sendika federasyon-larının) gerekse de yerel aktörlerin (işçi temsilcileri-nin), çokuluslu şirketlerin uluslararası insan kaynak-ları yönetimine nasıl etkide bulunduğu ve bu kap-samda belirlenen yönetim politikalarının şirketinfarkı ülkelerdeki bağlı kuruluşları ve tedarik zincirle-ri boyunca nasıl aktarıldığı sorusudur. Buradan hare-ketle araştırmanın kapsamı şu temel sorular üzerin-de şekillenmiştir: İmzalanan sözleşmeler farklı ülke-lerdeki bağlı kuruluşlarda ve tedarik zincirlerindenasıl uygulanmaktadır? Uygulama aşamasında özel-likle şirket genel merkezlerinin ve sendikaların rolünedir? Genel merkez düzeyinde belirlenen politikalar

ILO Türkiye Ofisi'nin Ulusal ProjeKoordinatörü Özge Berber Ağtaş'la yaptığımız söyleşi küresel çerçeve

sözleşmelerin müzakeresinde, imzalanmasında ve uygulanmasında

ortaya çıkan sorunlar ve bu sorunlarınçözüm perspektifleri üzerinde duruyor.

Dosyamızın konusunu değişik bir yönüyle işliyor.

10

çevre ülkelerde nasıl yankı bulmaktadır? Yereldüzeyde, şirket yöneticilerinin ve sendikaların busözleşmelerin uygulanma aşamasındaki rolü nedir?

Araştırmanın Türkiye ayağında, 8 farklı şirketincelenmiş ve 46 kişi ile görüşmeler gerçekleştiril-miştir. Araştırmanın sonuçları 2011 yılındaİstanbul’da düzenlenen çalıştay ile tartışmaya açıl-mış ve araştırma raporu FES Türkiye tarafındanTürkçe ve İngilizce olarak yayınlanmıştır.

Şimdiye kadarki deneyimler küresel çerçeve sözleş-melerin sadece imzalanmasının yeterli olmadığınıgösteriyor. Ekibinizin yürüttüğü alan araştırmasınınbu konudaki bulguları nelerdir?

Geleceğin “küresel toplu iş sözleşmeleri” olarakadlandırılan küresel çerçeve sözleşmeleri, müzake-re sürecinde başrolü üstlenen aktörler açısındanyeni bir yönetim anlayışına işaret etmektedir. Bu

yönüyle, küresel çerçeve sözleşmeleri, uluslararasısendika federasyonlarının şirketlerin uluslararasıinsan kaynakları yönetimi politikasına ve belli biroranda iç karar mekanizmalarına dahil olduğu özelbir örneği temsil etmektedir.

Küresel çerçeve sözleşmeleri, tek taraflı olarakdeklare edilen “davranış kodlarının” (codes of con-duct) aksine, çokuluslu şirketlerin genel merkezidüzeyinde sendikaların bir aktör olarak tanınmasınadayanmaktadır. Sayıları az olmakla birlikte, içerik veuygulama pratikleri anlamında güçlü olarak değer-lendirilen çerçeve sözleşmeleri ILO’nun temel çalış-ma standartlarının ötesine geçen sözleşmelerdir. Busözleşmeler, tedarikçileri ve mümkün olduğundataşeronları hesaba katan, denetim ve yaptırım meka-nizmaları içeren, çokuluslu şirketlerde ve küreselüretim ağında ortaya çıkan ihtilafların çözümü içinayrıntılı prosedürleri düzenleyen sözleşmelerdir.Sözleşmeler, çok basit anlamda kâğıt üzerindeki bir-takım taahhütler olarak değerlendirilebilir. Ancak,araştırma kapsamında farklı ülkeler düzeyinde ince-lediğimiz örneklerin de gösterdiği üzere, sözleşmele-rin sendikal örgütlenme açısından stratejik bir aracadönüşebilmesi için gerek küresel gerek ulusal ölçek-te kimi faktörler etkilidir. Küresel ölçekte dikkatealınması gereken üç temel aşama bulunmaktadır:

1. Müzakere süreci: Bu aşamada önemli olantemel sorunlardan birisi, müzakere sürecinde ulusalsendikaların temsil edilmesine karşı işverenleringeliştirdiği tavırdır. Sorunlu olan ikinci alan ise,temel çalışma standartları bakımından sözleşmeniniçeriğinin ne kadar kapsayıcı ve güçlü olduğudur.Sendikal örgütlenme ve toplu pazarlık hakkı, sosyaldiyalog ve endüstriyel demokrasi gibi çalışma yaşa-mı için önemli olan hakların ne kapsamda dikkatealınacağı ve bu hakların güvence altına alınmasıkonusunda küresel tedarik zincirlerinin de sözleş-menin kapsamına dahil edilip edilmeyeceği müzake-relerde çok tartışılan konular arasında yer almakta-dır. Sözleşmelerde güvence altına alınan standartla-rın tedarik zincirleri boyunca uygulanması konusu dauluslararası federasyonların tamamı için olmazsaolmazlardan birisidir. Ancak, bu konuda işverenlerarasında ciddi bir direnç olduğu gözlenmiştir.


2. Müzakereler sonucunda anlaşmaya varılankararların iştiraklere aktarımı ve sözleşmenin uygu-lanması: Müzakerelerin sonucunda ortaya çıkansonuç aynı zamanda sözleşmenin uygulanması veizlenmesine ilişkin geliştirilecek mekanizmalar açı-sından da çok önemlidir. Sağlam ve katılımcı birkurumsal sosyal sorumluluk anlayışına sahip olanşirketlerde, gerek uluslararası federasyonlarıngerekse ulusal sendikaların çerçeve sözleşmelerininuygulanması ve izlenmesi sürecine doğrudan katılı-mının sağlandığı gözlenmiştir. Buna karşın, kurum-sal sosyal sorumluluk anlayışını daha çok gönüllülükesasına dayandıran şirketlerde sendikaların çoksınırlı düzeyde sürece dahil edildiği görülmüştür.Ayrıca, izleme ve denetleme sürecinin ne kadarkurumsallaştığı konusunda da şirketler arasındafarklılıklar bulunmaktadır. Şirketlerin genel istenci-ne ve iyi niyetine bağlı olarak geliştirilen zayıf meka-nizmaların yanı sıra, izleme için özel kurulan vedüzenli olarak işleyen organların yer aldığı dahagüçlü mekanizmaların geliştirildiği örnekler debulunmaktadır.

3. Uyuşmazlıkların çözümü: İzleme ve denetimmekanizmasının zayıf kurulduğu çokuluslu şirketler-de sözleşmenin uygulanmasında doğan sorunlarınçözümünde ciddi sorunlar yaşandığı gözlenmiştir.Tedarik zincirlerinde yaşanan uyuşmazlıklar sözkonusu olduğunda, genel merkezlere iletilen şikâ-yetlere ilişkin sorumluluğun, tedarik zincirlerindekişirketlerin bağımsız şirketler olması nedeniyle,genel merkezlerce üstlenilmediği gözlenen güçlü bireğilimdir.

Türkiye özelinde yürütülen görüşmelerde ise,özellikle yerelde karşılaşılan sorunlar ve küreselçerçeve sözleşmelerinin anlamlı sonuçlar doğurabil-mesi için dikkate alınması gereken önemli noktala-rın olduğunu göstermiştir. Karşılaşılan sorunlarıkısaca özetlemek gerekirse:

• Yasal düzenlemelerin sendikal örgütlenmeönünde ciddi engeller getirmesi ve yasal duvarlarınaşılmasında yaşanan sorunlar.

• Yasalardaki boşluklardan da yararlanarak işve-renlerin temel çalışma haklarını ihlal etmeleri vesendikal örgütlenmeye karşı tutumları.

• Yerel örgütlenmede yaşanan sorunlara acilçözümlerin bulunmasında karşılaşılan sorunlar veözellikle Avrupa İşletme Konseyleri düzeyinde hızlıyanıtların geliştirilememesi.

• Çokuluslu şirketlerin Türkiye’deki iştirakleriveya tedarikçilerinin üretim faaliyetleri ve üretimyaptıkları ana şirket hakkında yeterli bilgi edinileme-mesi ve dolayısıyla tedarik zincirleri düzeyinde hari-talama çalışmasının yapılamaması.

• Uluslararası sendika federasyonlarının kendiaralarında ve üyesi sendikaları arasında yaşanabileniletişim ve koordinasyon sorunu.

• Kimi küresel çerçeve sözleşmelerinin tedarikzincirlerini içermemesi nedeniyle yerel sendikalarındeğer zincirleri üzerinden sözleşmeleri örgütlenmearacı olarak kullanamaması.

Yerelde karşılaşılan bu sorunlara rağmen, araş-tırmanın bulguları çerçeve sözleşmelerinin stratejikbir örgütlenme aracı olarak kullanılabileceğini vebunun sonucunda işçilerin örgütlenmesine katkısunabileceğini de göstermektedir. Ancak, bu katkı-nın gücünü belirleyen kimi etkenler bulunmaktadır:

• Ulusal sendikanın uluslararası sendikal tartışma-ları yakından takip ediyor olması ve sözleşmeleri kendiörgütlenme modelinin bir parçası olarak görmesi.

• Uluslararası sendika federasyonları ile yakınişbirliği içinde hareket edilmesi ve güçlü iletişimkanalları ile hızlı ve doğru bilgi akışının sağlanması.

• Sendikaların iç örgütlenme bakımından güçlüolması ve yerel örgütlenmenin bütünsel bir kampan-yanın bir parçası olarak yürütülmesi.

• Yerel örgütlenme stratejisinin uluslararası iliş-kilerle iç içe gitmesi, sendikal dayanışmanın sağlan-ması ve hedef alınan çokuluslu şirketin farklı ülke-lerdeki iştiraklerinde örgütlü olan sendikaların dasürece dahil edilmesi.

• Küresel çerçeve sözleşmelerinin yanı sıra, busözleşmeleri destekleyecek ve örgütlenmede yenimevziler kazandıracak farklı uluslararası araçların-da da dikkate alınması.

Projenin özellikle Türkiye'deki durumla ilgili vardığısonucu ve önerilerini özetler misiniz?

Türkiye’de incelediğimiz 8 farklı şirket uygulama-

12

sında en dikkati çeken sonuçlardan birisi, çerçevesözleşmelerinin gerek sendikalar gerekse de şirket-ler düzeyinde çok az biliniyor ve dolayısıyla çok sınır-lı düzeyde uygulanıyor olmasıdır. Elbette bu sınırlıuygulama pratiğinin gerisinde pek çok farklı nedenbulunmaktadır. Bunların başında, özellikle metal veotomotiv sektöründe incelediğimiz 3 şirkette örgütlüolan sendikanın herhangi bir uluslararası sendikafederasyonuna üye olmaması nedeniyle, uluslararasısendikal hareketi yakından takip etmemesi ve küre-sel ölçekte geliştirilen yeni örgütlenme modelleriniveya araçlarını iç örgütlenme modeline entegreetmemesi yer alıyor. Ancak, bu üç örnekte de dikka-ti çeken nokta, sendika ile işyeri yönetimi arasındakiuzun süreli ve sorunsuz çalışma ilişkileri nedeniyle,ilgili çerçeve sözleşmesinde güvence altına alınantüm hakların bu şirketlerde fiili olarak uygulanıyorolmasıdır. Şirketler düzeyinde de, çerçeve sözleşme-lerine dair çok sınırlı bir bilgi bulunmaktadır. Özel-likle, Avrupa merkezli olan ana şirketler tarafındanTürkiye’deki tedarikçilere ve iştiraklere çerçeve söz-leşmeleri konusunda herhangi bir bilgi aktarımınınolmaması buna neden olmuştur.

Sözleşmelere dair bilgi sahibi olmak, uygulanma-da sözleşmelerin etkinliğinin artmasına nedenolmakla birlikte, yerel aktörlerin sürece dahil olmatarzları da sözleşmelerin etkinliğini artıran veyaazaltan en önemli etkenlerden birisidir. Sözleşmedegüvence altına alınan hakların ihlal edilmesine dairgerekli bilgilendirmenin yapılması ve sözleşmelerinyereldeki örgütlenme için stratejik bir araç olarakkullanılabilmesi için sendikaların bu sürece dahilolmaları çok önemlidir. Elbette ki çerçeve sözleşme-leri, temel çalışma haklarını güvene altına alan “çer-çeve” niteliğinde metinlerdir ve ulusal düzeyde kabuledilen toplu sözleşme düzeninin yerini alma maksa-dına ve gücüne sahip değildir. Öte yandan, çerçevesözleşmeleri ulusal düzeydeki sendikal örgütlenme-yi ve kolektif çalışma ilişkilerini destekleyebilecekbir niteliğe sahiptir. İncelediğimiz 8 şirketten 3’ü,yaşanan temel sendikal ve işçi hak ihlalleri nedeniy-le bu şirketlerde örgütlü olan veya örgütlenme faali-yeti yürüten sendikaların izledikleri örgütlenme stra-

tejisi nedeniyle, çerçeve sözleşmelerinin stratejik biraraç olarak kullanıldığı dikkat çekici örnekler ara-sında yer almaktadır.

Farklı sektörde yer alan ve farklı sendikalar tara-fından örgütlenme faaliyetinin yürütüldüğü bu üçörnek olayda dikkati çeken ortak yönleri şöyle özet-lemek mümkün:

• İşverenlerin örgütlenme faaliyetinde yer alanişçilere ve sendikalara karşı tavrı ve yaşanan sendi-kal hak ihlalleri.

• Şirket yöneticilerinin çerçeve sözleşmeleri hak-kında bilgisinin olmaması ve/veya sözleşmelerinyerel düzeyde uygulanması konusunda isteksizolması.

• Sendikaların uluslararası sendikal tartışmalarıyakından takip ediyor olması ve üyesi oldukları ulus-lararası sendika federasyonları ile yakın işbirlikleri-nin olması.

• Sendikal örgütlenmelerini desteklemek üzereçerçeve sözleşmelerine ve diğer uluslararası araçla-ra başvurmuş olmaları.

• Yerelde yürüttükleri örgütlenme faaliyetini vekarşılaştıkları hak ihlallerini uluslararası sendikafederasyonları ve Avrupa İşletme Konseyleri aracılığıile uluslararası düzleme taşımaları ve uluslararasıdesteği sözleşmeler üzerinden harekete geçirmeleri.

• Uluslararası örgütlenme modellerini ve özellik-le de çerçeve sözleşmelerini iç örgütlenme modelle-rine entegre etmeleri.

• Uzun ve zahmetli örgütlenme faaliyeti sonrasın-da sendikal örgütlenmede başarı elde edilmiş olma-sı ve hak kayıplarının giderilmesinde olumlu adımla-rın atılmış olması.

Örnek olay incelemelerimiz küresel çerçeve söz-leşmelerin Türkiye’de çalışma ilişkilerine sınırlı etki-si olduğunu ve çok sınırlı düzeyde doğrudan ilgiliçerçeve sözleşmesinin uygulandığını göstermiştir.Ancak, bu sınırlı etkiye rağmen, incelediğimiz 3 fark-lı örgütlenme örneği, küresel çerçeve sözleşmeleri-nin stratejik bir araç olarak görüldüğü ve uluslarara-sı dayanışmayı da harekete geçirecek şekilde etkinolarak kullanıldığı durumlarda örgütlenme lehinefark yaratabileceğini de göstermiştir.


IndustriALL Küresel Sendika'nın Ekim 2012'deFrankfurt'ta düzenlediği sendikal ağlar ve küreselçerçeve sözleşmeler konulu konferansın ardındanörgütün genel sekreteri Jyrki Raina'nın yazdığı yoru-mu yayımlıyoruz.

Küresel dayanışmanın araçları olarak sendikalağlar ve küresel sözleşmeler

IndustriALL'un Haziran 2012'deki kuruluş kongre-si uluslarötesi şirketlerin gücüne küresel düzeydekarşı koymayı ana görevlerimizden biri olarak belir-ledi. Sendikal ağlar ve küresel çerçeve sözleşmelerdayanışmayı güçlendirmenin ana araçlarıdır.

IndustriALL Küresel Sendika'nın kongresindekabul edilen Eylem Planı, bilgi alışverişine, ortak giri-şimlere, ortak platformlara, ulusal toplu pazarlığınkoordinasyonuna ve uluslarötesi şirketler ile onlarıntedarikçilerinin işçi haklarını ihlali halinde hareketegeçmeye yönelik bir uluslarötesi şirket ağı stratejisigeliştirmemizi öngörüyor.

Bu hedefleri vurgulamak için, IndustriALL'un ilkönemli etkinliği olarak 17-18 Ekim 2012 günlerindeFrankfurt'ta düzenlediğimiz sendikal ağlar ve küreselçerçeve sözleşmelerle ilgili küresel konferansta beşkıtadan 150 katılımcıyı bir araya getirdik.

İki gün boyunca yapılan tartışmalar,IndustriALL'un üç kurucu örgütünün temsil ettiğiişkollarındaki zengin deneyim birikimimizi ortayakoydu. Geçmişte çok şey yapıldı. Şimdi geçmişinbaşarılarına dayanan yeni bir kültürün geliştirilmesikonusunda ortak bir anlayış yaratmak ve yeni adım-lar atmak istiyoruz.

Katılımcılar sendika ağlarının gerçek sendikal güçve küresel dayanışma kurmaya yönelik hayati bir araçolduğu konusunda aynı fikirdeydiler. Bilgi alışverişibir dizi büyük şirkette işlerlik kazanmış durumda.Caterpillar, Gerdau, Tenaris ve Rio Tinto gibi şirket-lerdeki ortak eylem deneyimlerine değinildi.Madencilik sektöründeki dev çokuluslu Rio Tinto,sendika düşmanı politikalarından ötürü, IndustriALLtarafından hedef şirket olarak seçilmiş bulunuyor.

Şimdi ileriye doğru adım atma zamanı. Örgütsüzişyerlerini sistemli bir biçimde hedeflemek ve sendi-kalı hale getirmek için sendikal ağların kolektif gücü-nü kullanmamız gerekiyor. Ağlar pratik bir örgütlen-me aracı olmalıdır.

IndustriALL Küresel Sendika'nınEkim 2012'de Frankfurt'ta düzenlediği

sendikal ağlar ve küresel çerçevesözleşmeler konulu konferansın

ardından örgütün genel sekreteriJyrki Raina'nın yazdığı

yorumu yayımlıyoruz

Küreseldayanışmanın

araçları olaraksendikal ağlar ve

küresel sözleşmeler

14

İşçi hakları uluslarötesi şirketler ve onların teda-rikçi firmaları tarafından ihlal edildiğinde, ağlar işçi-lerin harekete geçmesini kolaylaştırıyor. Ciddidurumlarda eylem küresel düzeyde şirket kampan-yalarına dönüştürülecektir.

Konferans, kurulmuş ağların ya da dünya işletmekonseylerinin işverenlerce tanınmasını ısrarla talepetmek gerektiğini vurguladı. Volkswagen, PeugeotCitroën ve diğerleri gibi, son olarak Ford MotorCompany de dünyanın çeşitli yerlerinden gelen sen-dika temsilcilerinin katılımıyla yapılan düzenli top-lantıları finanse etmeyi kabul etti.

IndustriALL üç kurucu örgütten 40 küresel çer-çeve sözleşmeyi devraldı. Bu sözleşmelerin tarafıolan çokuluslular arasında tekstil sektöründenInditex ve Mizuno, petrol sektöründen Petrobras ve

LukOil, otomotivden ise BMW ve Renault gibi şir-ketler yer alıyor.

Konferansta yeni sözleşmelerin bağıtlanmasındademokratik ve şeffaf bir süreç izlenmesi gerektiği,ilgili şirkette üyesi olan IndustriALL üyesi sendika-larla bilgi alışverişi ve danışma ilişkisinin önem taşı-dığı vurgulandı. Bu, sendikalarımızın sözleşmelerisahiplenmesine yardımcı olacaktır.

Küresel çerçeve sözleşmeler ILO'nun temel söz-leşmelerine uygun davranma yükümlülüğüne dayan-maktadır. Bugünkü şirket yapıları dikkate alınacakolursa, küresel çerçeve sözleşmelerin, sendika kar-şıtı faaliyetlerden kaçınması gereken tedarikçi vetaşeron firmaları da kapsaması önem taşıyor.Küresel çerçeve sözleşmelerin etkin bir biçimdeuygulanmasında sendikal ağlar hayati araçlardır.


Konferans, küresel çerçeve sözleşmeler ve sendi-kal ağlarla ilgili deneyimleri ayrıntılı bir şekilde gör-üştükten sonra, IndustriALL Küresel Sendika'nın üçkurucu örgütü (IMF, ICEM ve ITGLWF) tarafından geç-mişte onaylanmış ilkelere de atıfta bulunmak sure-tiyle Yönetim Kurulu'na aşağıdaki önerilerde bulun-maya karar verdi:

1. IndustriALL Küresel Sendika'nın bir küreselçerçeve sözleşmeyi (KÇS) imzalaması için, sözleşme-nin şu koşullara uygun olması gerekiyor:

> KÇS, Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO)temel sözleşmelerini -açıkça sözleşme numarasıylaatıfta bulunarak- içermelidir.

> KÇS, ilgili şirketin dünyadaki bütün işletmeleri-ni kapsamalıdır.

> KÇS, tedarikçilerin ve taşeronların kendi işçile-riyle ilgili olarak benzer standartları benimseyeceğikonusunda şirketin kesin ve açık bir taahhüdünüiçermelidir.

> Ulusal yasaların ilgili ILO sözleşmelerindendaha az elverişli olması halinde, ILO'nun temel çalış-ma standartları ulusal yasalar karşısında önceliktaşır.

> Şirket sendikalara olumlu davranacağı ve hertür sendika karşıtı eylemden kaçınacağı konusundataahhütte bulunmalıdır.

> IndustriALL Küresel Sendika'nın tam yetki ver-diği bir temsilci imzacı taraf olmalıdır.

> KÇS etkin bir uygulama mekanizması ve uyuş-mazlıkları çözme prosedürü içermelidir.

> Şirket sözleşmenin işçilere, yerel şirket yöneti-cilerine, tedarikçilere ve taşeronlara gerekli yereldillerde iletilmesini/dağıtılmasını, içerik ve uygula-mayla ilgili eğitimin bütün bu gruplar için düzenlen-mesini sağlamalıdır.

2. Konferans, KÇS'lerin müzakere sürecinindemokratik ve şeffaf olmasının, şirkette örgütlüIndustriALL üyesi sendikalara zamanında bilgi ver-

IndustriALL Küresel Sendika'nın 17-18 Ekim 2012'de Frankfurt'ta

düzenlediği Küresel ÇerçeveSözleşmeler ve Sendikal Ağlar

Konferansı, çalışmalarının bitiminde,IndustriALL Yönetim Kurulu'na konuyla

ilgili öneriler içeren bir rapor sundu.IndustriALL Yönetim Kurulu raporda

sözü geçen Çalışma Grubu'nu kurmuşbulunuyor. Grup çalışmalarına Ocak

2014'te başlıyor. Önerileri içerenraporun metnini yayımlıyoruz.

IndustrİALL YönetimKurulu'na Öneriler

menin ve danışmanın önemini vurgular.3. KÇS'yi imzalamadan önce, nihai taslak [danış-

ma / onay için] Yönetim Kurulu'na iletilmelidir.

4. Konferans Yönetim Kurulu'na KÇS'ler konu-sunda sürekli bir Çalışma Grubu kurulmasını önerir.Çalışma Grubu'nun görev alanı, IndustriALL sözleş-meyi imzalamadan önce Yönetim Kurulu'na öneridebulunmak üzere KÇS'nin değerlendirilmesini veIndustriALL'un imzaladığı KÇS'lerin uygulanmasınınseyri konusunda Yönetim Kurulu'na yıllık bir raporverilmesini kapsamalıdır.

5. Sendikal ağlar gerçek sendikal gücün ve küre-sel dayanışmanın oluşmasında hayati önem taşı-

maktadır. Konferans, Yönetim Kurulu'na,

IndustriALL'un çokuluslu şirket ağı stratejisine des-

tek ve kaynak sağlamayı önerir. Bu strateji bilgi alış-

verişini, ortak eylemi, ortak platformları, örgütsüz

işyerlerinin örgütlenmesini, ulusal toplu pazarlığın

koordinasyonunu, çokuluslu şirketler ve onların

tedarikçileri tarafından işçi haklarının ihlalinde

(küresel düzeyde şirket kampanyaları dahil) hareke-

te geçmeyi içermektedir.

6. Konferans, resmilik kazanmış ağların veya

Dünya İşletme Konseyleri'nin işverenlerce tanınma-

sına yönelik mücadeleyi sürdürmenin gerekli oldu-

ğunu vurgular.

16


1. Küresel çerçeve sözleşme (KÇS), sendikalar veonların bağlı olduğu, küresel bir şirketin dünya ölçe-ğindeki işletmelerinde çalışan işçileri temsil edenküresel federasyon ile şirket yönetimi arasında küre-sel düzeyde bağıtlanmış bir sözleşmedir.

2. Böyle bir sözleşme imzalamakla, şirket, çalı-şanların esenliğinin ve haklarının şirketin başarısıaçısından önemli olduğunu kabul etmiş olacaktır.KÇS şirketin itibarına da yarar sağlayacaktır. Şirketişçilerin çıkarlarının temsilinde sendikaların oynadı-ğı önemli rolü kabul etmiş ve ITF'i küresel muhatabıolarak tanımış olacaktır.

3. KÇS'nin amacı, şirketin dünya ölçeğindeki işlet-melerinde haklar ve standartlarla ilgli küresel birçerçeve oluşturmak ve uygulamaktır.

Kapsam4. Sözleşme şirketin ve ona bağlı kuruluşların

(iştiraklerin) bütün işletmelerini ve şirketin “sorum-luluk zinciri”nin tamamını (şirketin işletmeleri içingerekli işleri üstlenen taşeronlar dahil) kapsayacak-tır. Bunun içinde, aslında ana şirketin işletmelerinebağlı araba sahibi sürücüler gibi, “kendi hesabınaçalışan” işçiler de yer almalıdır.

Süreç5. Küresel çerçeve sözleşme bağıtlama süreci

şunları içermelidir: • Şirketin dünya ölçeğinde işletmelerindeki işçile-

ri temsil eden sendikalar arasında küresel bir sendi-kal ağ aracılığıyla koordinasyon ve danışma

Ağın ilgili ITF işkolu seksiyonlarıyla bağlantısıolmalıdır.

• Ağın küresel çerçeve sözleşmeyi ağ adınagörüşmek ve imzalamak üzere atadığı temsilciler

Genellikle şirket merkezinin bulunduğu yerdekisendika önemli bir rol oynamalıdır. ITF sekretaryasıküresel çerçeve sözleşme görüşmelerinde koordi-nasyon görevini üstlenmelidir.

• ITF Genel Sekreterinin ya da onu temsil etmeküzere atanan kişinin bir imzayla onayı.

6. Bütün küresel çerçeve sözleşmelerin ITF GenelSekreteri'nin onayını/imzasını alması için, bu ilkelerdeöngörülen genel standarda uygun olması gözetilecektir.

2007 yılında Uluslararası Taşımacılıkİşçileri Federasyonu (ITF) Yönetim

Kurulu'nun talimatı üzerine küreselçerçeve sözleşmelerle ilgili bir çalışmagrubu kuruldu. Çalışma grubu küreselçerçeve sözleşmelerin ilkeleriyle ilgili

taslağı hazırlarken şu perspektifigözetti: Küresel çerçeve sözleşme

(KÇS) çokuluslu şirketlere yönelik genişkapsamlı stratejinin araçlarından

sadece biridir. Bu ilkeler, KÇS'lerleilgili temel bir standartoluşturmayı amaçlıyor.

ITF Yönetim Kurulu, çalışmagrubunun hazırladığı taslağı Ekim

2009'da onayladı. Metnin nihai biçiminibiraz kısaltarak yayımlıyoruz.

ITF KüreselÇerçeve

Sözleşmelerineİlişkin Genel İlkeler

18

7. ITF, küresel çerçeve sözleşmelerle ilgili konu-larda (içerik ve uygulama dahil) Genel Sekreter'etavsiyelerde bulunmak ve yardımcı olmak için birküresel çerçeve sözleşme grubu kuracaktır.

8. Şirketlerin farklı sektörleri kapsaması halinde,küresel çerçeve sözleşmeyi diğer küresel federas-yonlarla birlikte imzalamak uygun olacaktır.

İçerikİşçi haklarının çerçevesi

9. Şirket bütün işçilerin, BM İnsan HaklarıBildirgesi'nde, ILO sözleşmeleri ve ilgili içtihadındave Çalışma Yaşamında Temel İlkeler ve HaklarBildirgesi'nde öngörülen temel haklardan yararlan-masını sağlama yükümlülüğünü kabul etmelidir. Butemel haklar şunları kapsıyor:

• Örgütlenme özgürlüğü ve işçilerin seçtiklerisendikaya katılma hakkı (ILO 87 nolu sözleşme).

• Toplu pazarlık yapma hakkı (ILO 98 ve 135 nolusözleşmeler).

• Zorla çalıştırma (ILO 29 ve 105 nolu sözleşme-ler) ve çocuk işçiliği (ILO 138 ve 182 nolu sözleşme-ler) konusundaki ILO sözleşmeleri.

10. Toplumsal cinsiyet, ırk, din, etnik köken, mil-

liyet, cinsel yönelim, sakatlık ya da istihdam güven-cesizliği nedeniyle (kısmen 100 ve 111 nolu sözleş-melerin kapsamına giren) ayırım yapılmamalıdır.

11. Şirket, OECD Çokuluslu İşletmeler Genelİlkeleri'nde öngörülen (sendikalarla yapıcı görüşme-ler yapma yükümlülüğü dahil) haklara ve çalışmailişkileriyle ilgili süreçlere uymayı kabul edecektir.

12. Bu ILO sözleşmeleri asgari standartlar sağlı-yor. Şirketin bunların ötesinde standartlar uygula-ması bekleniyor. Küresel çerçeve sözleşmedeki hiç-bir şey, şirkette asgari standartların ötesinde kaza-nılmış olan çalışma ilişkileri pratiğini veya sözleşme-leri hiçbir şekilde kısamaz.

Sendikal haklar ve tanıma13. İşçilerin bu hakları fiilen kullanabilmesi için,

şirket:• Şirket yönetiminin engellemesi veya müdahale-

si olmaksızın sendikaların işçileri örgütleme özgür-lüğünü güvence altına alacaktır. Şirket yönetimi sen-dikal örgütlenme çalışmaları karşısında tarafsız birtutum takınacaktır ve işçilerin sendika temsilcileriy-le görüşme, toplantılara katılma, katılacakları sendi-kayı mağduriyet korkusu taşımadan serbestçe belir-leme özgürlüğüne sahip oldukları konusunda yerel


ve üst yönetim tarafından yazılı bir açıklama yapıl-masını sağlayacaktır.

• Sendikal örgütlenme çalışmaları sırasında sen-dikanın işçilerle makul bir şekilde bağlantıya geçmehakkının (işverenin işyerinin bulunduğu araziyegirme ve işçilerle ilgili isim, adres ve iş tanımı gibibilgilere erişme hakları dahil) sağlanmasını güvencealtına alacaktır. Şirket yasal sendika yayınlarınındağıtımına izin verecek ve sendikanın şirkette işeyeni başlayan işçilerle bağlantı kurmasına olanaksağlayacaktır.

• Sendikanın tanınması konusundaki meşru tale-bi geri çevirmemeyi ya da engellememeyi taahhütedecek ve ITF üyesi sendikaların tanınmayı talepetmesi halinde, sendikayla mutabakat içinde, en hızlısüreci izleyecektir.

• Sendikal çalışmaya olumlu bir tavır takınacak vetalep üzerine, işçilerin bir sendikaya katılmaktaözgür oldukları konusunda güvence vermek içinaçıklama yapacaktır.

• Sendikalar ve sendika temsilcileri için uyguntesis olanakları sağlayacaktır.

• Bir iş uyuşmazlığının çıkması halinde, uyuş-mazlıkla ilgili işçilerin yerine işçi çalıştırmayacak,aksi takdirde toplu pazarlık süreciyle ilgili uluslar-arası standartları ihlal etmiş olacaktır.

Standartlar ve sosyal koruma 14. Şirket sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı ve

iş saatleri ve ücret konusunda insana yakışır stan-dartlar sağlama yükümlülüğünü kabul edecektir.Ulusal yasalar bu belgede tanımlanan uluslararasıstandartlara uymadığı takdirde, istihdam ilişkisiyleilgili her konuda (sosyal koruma önlemleri, asgariücret, iş saatleriyle ilgili sınırlamalar, iş sağlığı vegüvenliği standartları vb. dahil) uluslararası çalışmastandartları geçerli olacaktır. ILO sözleşmeleri ya daküresel çerçeve sözleşmede öngörülen standartlarınüstün olması halinde, bu standartlar uygulanmalıdır.

15. Şirketin (kamyon sürücüsü, tren makinistigibi) işi uluslararası sınırları geçmeyi gerektirenişçiler çalıştırması halinde, ulusal ücretlerdeki,istihdam koşullarındaki veya sosyal korumadaki

farklılıklar sosyal damping unsuru olarak kullanıl-mamalıdır.

Uygulama ve izleme16. Uygulama ve izleme şunları içermelidir:• Şirket üst yönetimi ile ITF/küresel sendikal ağ

temsilcileri arasında sözleşmenin uygulamasını göz-den geçirmek üzere yılda en az bir kez toplantılaryapılacaktır. Bu toplantılar arasındaki dönemlerdeiki taraf arasında sürekli iletişim olacaktır.

• Etkin ve açıkça tanımlanmış bir değerlendirmeyapılmalı ve izleme süreci zamanında işletilmelidir.Bu, sendika temsilcileri ile uluslararası çalışmastandartlarının uygulanması konusunda bilgili başkakişilerden oluşacak bir grubun yerinde incelemeyapması için üzerinde mutabık kalınan bir mekaniz-ma içermelidir. Bu inceleme grubu sözleşmeninuygulanması ve işletilmesiyle ilgili konularda verilertoplayacaktır. Şirket bu programa kaynak sağlamayayetecek bir fon kuracaktır.

• Küresel çerçeve sözleşmeyle ilgili yerel düzey-de çözülemeyecek ihlal iddialarını incelemek üzerebir şikâyet prosedürü olacaktır. Bu prosedür, üzerin-de mutabık kalınan bir mekanizma içerecektir. Buprosedürün uygulanmasıyla ilgili masrafları şirketüstlenecektir.

• Bağlayıcı tahkimle sonuçlanan bir uyuşmazlıkçözüm süreci kabul edilmeli ve küresel çerçeve söz-leşmeden kaynaklanan her uyuşmazlıkta bu süreçuygulanabilmelidir. Şirket bu sürece kaynak sağla-maya yetecek bir fon kuracaktır.

• Sözleşmenin imzalanmasından itibaren 30 güniçinde, şirket, sözleşme metnini çevirip sözleşmekapsamındaki bütün işçilere dağıtacaktır. Şirket,küresel çerçeve sözleşmenin hükümleri hakkındaişçileri ve yöneticileri düzenli aralıklarla bilgilendir-mek ve eğitmek için (gerekli dillerde hazırlanmışmalzeme dahil) süreç ve mekanizmalar oluşturacak-tır. Küresel çerçeve sözleşmenin kapsamına girenbütün taşeronlar, sözleşme hükümlerinden kaynak-lanan yükümlülükleri konusunda bilgilendirilecektir.

• Şirketin üst düzey temsilcileri ile şirketle ilgiliküresel sendika ağı arasında düzenli aralıklarla top-lantılar yapılmalıdır.

20

Uluslararası İşverenler Örgütü (IOE)uluslarötesi şirketlerin küresel çerçeve

sözleşme imzalamaya karşı oluşnedenlerini açıklıyor.

> Küresel çerçeve sözleşme (KÇS) şirketteki istih-dam koşullarının ve çalışma standartlarının başkaişletmelerdeki koşul ve standartlarla kıyaslanmasınayol açar. Bu bilgi ücretlerin ve çalışma koşullarınındüzeyini yukarı çekmek için kullanılabilir. Şirketlerbütün işletmelerde ücret düzeylerinin eşitlenmesitalepleriyle karşı karşıya kalabilir ve bu da dolarbazında ücret taleplerine yol açabilir.

> KÇS, açıklanması şirketin çıkarlarına uygun düş-meyecek hassas bilgilerin açıklanmasını gerektire-cektir. Ayrıca, sözleşmenin kapsamına girmeyen alan-lardaki bilgilerin görüşülmesi ya da açıklanmasıyönünde baskılar olabilir.

> KÇS bağıtlandığı takdirde, şirket, çeşitli uluslar-arası standartlara (yani BM ve ILO standartlarına)uygunluğu görüşmek üzere küresel federasyonlarınyöneticileriyle düzenli aralıklarla bir araya gelmekzorunda kalacaktır ve KÇS, toplu sözleşmelerdekikesinleşmiş hükümleri dolanmak için kullanılabile-cektir. Eğer küresel federasyonlar belli istihdamkoşullarının belli uluslararası standartlara aykırı oldu-ğu kanısındaysa, bu durumda şirketler, toplu sözleş-me müzakeresinin bir bölümünü ulusal düzeyde, öbürbölümünü ise uluslararası düzeyde yürütmek zorundakalabilecektir.

> Bir KÇS bağıtlandığında, belli bir işletmeyle ilgilibir sorun/uyuşmazlık nedeniyle, şirkete bağlı işletme-lerin bazılarında ya da hepsinde küresel sendikaleylem baskısı ortaya çıkacaktır.

> Bir ülkedeki sendikal eylem bir başka ülkededayanışma/sempati grevlerine yol açabilecektir.

> KÇS'leri ilerde küresel federasyonun ve ona üyesendikanın uygun gördüğü biçimde genişletmemek,şirketlerin uluslararası düzeyde daha fazla sendikaleylemle karşı karşıya kalmasına yol açabilecektir.

> KÇS bağıtlandığı takdirde, küresel federasyonlabilgi alışverişi ve görüşme/müzakere yükümlülüğü,sözleşmeye uygunluğu izlemek, bilgi sağlamak, raporhazırlamak ve küresel federasyonun talepleriyle ilgi-lenmek için fazladan personel istihdamını gerektire-cektir.

> Eğitim, bilgi açıklama, toplantılar, izleme, rapor-lar ve müzakerelerle ilgili sözleşme yükümlülükleri,şirket yönetiminin elindeki kaynakların üretken faali-yetlerden gelir getirmeyen faaliyetlere kaydırılmasınıgerektirecektir.

Documents

9 KONULAR IOE Nedenler - petrol-is.org.tr