9. SINIF FIZIK1 Termodinamik 2 Elektromanyetizma 3 Nükleer fizik 4 Optik 5 Yüksek enerji plazma fiziği 6 Atom fiziği 7 Katı hâl fiziği 8 Mekanik a Elektrik motoru b Işık c

9. SINIF

DERS ANLATIM REHBERIFIZIK

2

KÜ

NY

E

9. Sınıf Fizik Ders Anlatım Rehberi

OK00-09.02DER05

978-605-2175-33-0

Ömer Öztel

Mustafa Elmasdere - Sümeyra Bakır

TestOkul Dizgi Servisi

Kısmet Gül Albayrak

Osman Burak Kahveci - Şafak Yağız

Özge Burhan

Nilgün Aydoğan

Aykut Matbaası / Firuzköy Mah. Mezarlık Üstü Cad. No: 24 / 26

A Blok Avcılar / İST. tlf: 0 212 428 52 74 - 428 54 26

0 212 275 00 35 www.testokul.com / [email protected]

Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sok. No:15 / E Halim Meriç İş

Merkezi Kat: 9 Mecidiyeköy / İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı Ek-

sen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen

Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde

kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde

gerekli yasal mevzuat uygulanır.

ürün adı

ürün no

isbn

yazar

katkıda bulunanlar

dizgi-mizanpaj

grafik tasarım

dijital içerik

editör

yayın yönetmeni

baskı

iletişim

Copyright ©

3

MER

HA

BA

Sevgili Öğrenciler,

Her gün birçok farklı dersle karşı karşıya kalıp hepsinden notlar tutan, bu sıra-

da dersi ve öğretmeni takip edip konuyu iyice anlamaya uğraşan, sonrasında ise

tekrar etmek için çaba sarf eden sizlere işinizi çok kolaylaştıracak yeni bir ürün

sunuyoruz: Fizik Ders Anlatım Rehberi.

Ders Anlatım Rehberi, adı üstünde, size dersi öğrenme süreciniz boyunca rehber-

lik yapacak. Nasıl mı?

Öğretmeniniz akıllı tahtada ders anlatıyor, siz de not tutuyorsunuz ama “Ders

Anlatım Rehberi” sizi yönlendiriyor hangi notları tutacağınız hususunda. Temel

mantığı bu. Böylelikle uzun uzun yazıp hem yorulmamış hem de yazarken konu-

nun önemli noktalarını kaçırmamış oluyorsunuz.

Öncelikle her bir ünitede neler öğreneceğinizi, hangi konularla karşı karşıya ka-

lacağınızı gösteriyoruz ünitelerin ilk sayfasında. Bu sayede derse bir ön hazırlık

sağlanmış oluyor. Sonra küçük alt başlıklara ayrılmış şekilde konuları öğrenmeye

başlıyorsunuz. Çözümlü örnekler ve etkinliklerle size anlatılanlar somutlaşıp zih-

ninize yerleşiyor. Ayrıca konunun önemli noktalarını, konuyla ilgili daha ayrıntılı

ve ilginç bilgileri renkli bölümlerle size sunuyor Ders Anlatım Rehberi. Kare kod-

ları kullanarak anlatımlardaki boşluklara, örneklerin ve etkinliklerin cevaplarına

ulaşıyorsunuz.

Ders Anlatım Rehberi, akıllı tahtada, konunun kavranmasına ve iyice anlaşılması-

na yardım edecek görsel ögeler ve videolar içeriyor.

Konu anlatımını pekiştirmeye yönelik çok sayıda etkinlik bulacaksınız bu kitapta.

Bu etkinlikler hem yoğun konu anlatımına boğulmamanızı, soluk almanızı sağla-

yacak hem de size anlatılanları daha iyi kavramanıza yardımcı olacak.

Konu anlatımının sonunda, gerekli yerlerde sorular yer alıyor testler hâlinde.

Bunlar, hem konunun tam öğrenilmesini sağlıyor hem de istenirse tekrar ve ödev

amaçlı kullanılabiliyor.

Size düşen anlatım rehberinizin yönlendirmelerine uymak ve kararlı adımlarla

hedefe yürümek.

Güzel ve başarılı bir gelecek sizleri bekliyor...

4

DERS ANLATIM REHBERİ KULLANIM İPUÇLARI

Ünite içindeki ana konuları bu başlıkla ayırdık.

Kitaptaki etkinlik-lerin cevaplarına bu karekodlarlaulaşmanızı sağladık.

Bazı yerleri boş bıra-kılmış (pembe yazılı) anlatımlarla konuya sağlam bir temel atmanızı istedik.

Öğretmenin ayrıca belirtmek istediği önemli gördüğü her şeyi yazabilme-niz için bu bölümü ayırdık.

Konuyu kavramaya yönelik sorulara, uygulamalara yer verdik.

Konuyla ilgili sorular için bu bölümleri ayırdık.

Bir sayfadan akıllı tahtaya yansıtılan ilk slaytı burada numaralandırdık.

Konu Başlığı

Karekod

Anlatım Bölümü

Not Alanı

Slayt Numarası

Etkinlik

Konu Değerlendirme Testi

Konuyla ilgili önemli noktaları bu alanda size sunduk.

Anahtar Bilgi

5

İÇİNDEKİLER

Bölüm 1: Fizik Biliminin Önemi ve Alt Dalları .................................................. 8

Bölüm 2: Fiziğin Yaşam ve Diğer Disiplinlerle İlişkisi ........................................ 12

Bölüm 3: Fiziksel Niceliklerin Sınıflandırılması .................................................. 16

Bölüm 4: Bilim Araştırma Merkezleri ............................................................... 22

Bölüm 1: Kütle ve Hacim ............................................................................... 28

Bölüm 2: Özkütle ........................................................................................... 37

Bölüm 3: Dayanıklılık ...................................................................................... 47

Bölüm 4: Yapışma (Adezyon) ve Birbirini Tutma (Kohezyon) ............................ 49

Bölüm 1: Hareket Çeşitleri ve Temel Kavramlar ............................................... 56

Bölüm 2: Hız ve Sürat .................................................................................... 59

Bölüm 3: Düzgün Doğrusal Hareket ............................................................... 62

Bölüm 4: Düzgün Doğrusal Hareket Problemleri ............................................. 66

Bölüm 5: İvme ................................................................................................ 68

Bölüm 6: Farklı Referans Noktalarına Göre Hareket ......................................... 72

Bölüm 7: Kuvvet ............................................................................................ 77

Bölüm 8: Newton’un Hareket Yasaları ............................................................. 80

Bölüm 9: Sürtünme Kuvveti ............................................................................ 85

1. ÜNİTE FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ

2. ÜNİTE MADDE VE ÖZELLİKLERİ

3. ÜNİTE HAREKET VE KUVVET

6

Bölüm 1: Isı, Sıcaklık ve İç Enerji .............................................................. 122

Bölüm 2: Termometre Çeşitleri ve Sıcaklık Birimleri ...................................124

Bölüm 3: Öz Isı ve Isı Sığası ..................................................................... 129

Bölüm 4: Hâl Değişimi ............................................................................. 134

Bölüm 5: Isıl Denge ...................................................................................138

Bölüm 6: Enerji İletim Yolları ve Enerji İletim Hızı ....................................... 143

Bölüm 7: Genleşme ................................................................................. 147

Bölüm 1: Elektrik Yükleri ......................................................................... 154

Bölüm 2: Elektriklenme Çeşitleri .............................................................. 155

Bölüm 3: Elektroskop ............................................................................... 160

Bölüm 4: İletken ve Yalıtkanlardaki Yük Dağılımı ...................................... 162

Bölüm 5: Topraklama .............................................................................. 164

Bölüm 6: Elektriksel Kuvvet ...................................................................... 165

Bölüm 7: Elektriksel Alan ......................................................................... 167

5. ÜNİTE ISI VE SICAKLIK

6. ÜNİTE ELEKTROSTATİK

Bölüm 1: İş, Enerji ve Güç ......................................................................... 94

Bölüm 2: Mekanik Enerji .......................................................................... 101

Bölüm 3: Enerji Dönüşümleri ve Enerjinin Korunumu ................................ 105

Bölüm 4: İş - Enerji Teoremi ..................................................................... 111

Bölüm 5: Verim ........................................................................................ 115

Bölüm 6: Enerji Kaynakları ....................................................................... 117

4. ÜNİTE ENERJİ

Bölüm 1: Fizik Biliminin Önemi ve Alt Dalları ................................ 8

Bölüm 2: Fiziğin Yaşam ve Diğer Disiplinlerle İlişkisi ..................... 12

Konu Değerlendirme Testi - 1 .......................................... 14

Bölüm 3: Fiziksel Niceliklerin Sınıflandırılması ............................... 16


Bölüm 4: Bilim Araştırma Merkezleri ............................................... 22


1. ÜNİTEFİZİK BİLİMİNE GİRİŞ

7

1

8

4312

2 BÖ

LÜM 1 FİZİK BİLİMİNİN ÖNEMİ VE

FİZİĞİN ALT DALLARIFizik Biliminin Önemi

➜ Madde ve enerji arasındaki etkileşimi inceleyen ve

doğada gerçekleşen olayları açıklamaya çalışan bi-

lim dalına denir.

➜ Fizik biliminin konusu ; ama-

cı ise evreni çalışmaktır.

➜ Gözlem ve deneye dayalı olarak evrendeki olayları

akıl yürütme yoluyla açıklama çabasına

denir.

➜ Fen bilimlerinden, maddenin yapısal özelliklerini

ve değişimini araştıran bilim dalına ,

canlıların özelliklerini araştıran bilim dalına ise

denir.

Fizik

Şekildeki resimlerde gördükleriniz günlük yaşantımız-

da karşılaştığımız bazı olay ve aletlerdir. Sizce, fizik bi-

limi ile bunların her biri arasında nasıl bir ilişki vardır?

Fiziğin Alt Dalları

Fizik bilimi evrendeki olayları alt alanlara ayırarak açıklar.

Mekanik

➜ Kuvvet, hareket ve ilişkilerini inceler.

➜ ve olmak üzere

iki alt alana ayrılır.

➜ Şekildeki düzenekte at arabaya

uygular.

Araba bu kuvvetin etkisinde harekete geçer. Bu örnek-

te kuvvetin harekete etkisi gözlenir. O hâlde atın ara-

baya uyguladığı kuvvete bağlı olarak arabanın belirli

bir sürede ne kadar hız kazanacağı, ne kadar yol ala-

cağı hesaplanabilir. Bu durum fiziğin alt alanlarından

konusudur.

➜ Fizik biliminde mekaniğin mucitleri Galileo ve Isa-

ac Newton'dur.

➜ Akışkanların hareketini inceleyen fizik bilimine

denir.

➜ Bu alanla ilgili mesleklere; inşaat ve makine mü-

hendisliği örnek olarak verilebilir.

Termodinamik

➜ Sıcaklık, ısı ve ısının maddeyle olan etkileşimini in-

celeyen fiziğin alt alanıdır.

➜ Bir buzdolabının içindekileri nasıl soğuttu-

ğunu, yüksek bir yerden bırakılan ve içinde

su olan pet şişenin yere çarptığında içindeki

suyun sıcaklığının neden arttığını, içi su

dolu pet şişeyi yaktığımızda, pet şişenin ne-

den erimediğini hiç düşündünüz mü? Bu ve

buna benzer olaylar

konusudur.

➜ Termodinamiğin ilgilendiği iki

kavram 'tır.

➜ Bu alanla ilgili mesleğe, iklim lendirme uzmanı örnek veri-lebilir.

9

4313

5

Katı Hâl Fiziği

➜ Maddenin hâliyle ilgili

boyuttaki olayları inceler.

➜ Maddenin kristal yapısının;

elektriksel,

manyetik,

optik,

esneklik özelliklerini inceler.

➜ Katı hâl fiziğinin ge-

lişmesi ile teknolojik

aletlerin gelişimi bir-

birine paralel bir yol

izlemiştir. LED TV'-

lerde görüntü ve

renk oluşumu buna

bir örnektir.

➜ Bu alanla ilgili mesleğe, mikroelektronik mühen-

disliği örnek olarak verilebilir.

Atom Fiziği

➜ Maddenin yapısı

bu alanın konusudur.

➜ Nanoteknoloji, bu dalda üretilen bilgileri kullanır.

➜ Atomun yapısı bilim insanları tarafından yapılan

deneyler sonucunda modelize edilmiştir. Başlı-

ca atom modelleri sırasıyla, Dalton atom modeli,

Thomson atom modeli, Rutherford atom modeli,

Bohr atom modeli ve modern atom teorisi'dir.

➜ Bu alanla ilgili mesleğe,

örnek verilebilir.

Yüksek Enerji ve Plazma Fiziği

➜ Yüksek enerjili parçacıkların etkileşimini ve mad-

denin plazma durumunu inceleyen modern bir fi-

zik dalıdır.

➜ Maddenin temel yapıtaşlarını ve bunların birbirle-

riyle olan etkileşimlerini anlamaya çalışarak evre-

nin ve hak-

kında bilgi edinmemizi sağlar.

➜ Plazma fiziği; maddenin plazma hâlinden elektrik

ve ısı iletiminde nasıl faydalanılacağını ve plazma

hâlini temel alarak yeni enerji kaynaklarının nasıl

geliştirilebileceğini araştırır.

➜ Plazma bilgilerinden yararlanılarak, plazma tele-

vizyonlar, floresan lambalar, sanayide kullanılan

plazma kesim makineleri üretilmiştir.

➜ Fizik mühendisliği bu alanla ilgili mesleğe örnek

verilebilir.

Nükleer (Çekirdek) Fizik

➜ Atomun yapısı ve

enerjinin incelendiği fizik dalıdır.

➜ Nükleer enerji için bilgi üretir.

➜ atom çekirdeklerinin yaptığı

inceler.

➜ Nükleer enerji mühendisleri bu alanda çalışır.

Optik

➜ Işığın doğasını açıklamaya çalı-

şan, ışıkla ilgili olayları ve ışığın

maddeyle etkileşimini inceleyen fi-

zik dalıdır.

➜ Optisyenler ve göz doktorları op-

tikle ilgili çalışmalar yapar.

Elektromanyetizma

➜ Maddenin ve

özelliklerini inceler.

➜ Elektromanyetik dalgalar bu alanın konusudur.

➜ Elektrik - elektronik mühendisliği ve biyomedikal

mühendisliği bu alanla ilgili mesleklere örnek ola-

rak verilebilir.

10

4314

7

Aşağıda verilen fiziğin alt alanlaryla ilgili kavramları eşleştirelim.

1 Termodinamik

2 Elektromanyetizma

3 Nükleer fizik

4 Optik

5 Yüksek enerji plazma fiziği

6 Atom fiziği

7 Katı hâl fiziği

8 Mekanik

a Elektrik motoru

b Işık

c Kuvvet

d Atom

e Nükleer ışıma

f Sıcaklık

g Plazma

h Kristal yapı

Aşağıdaki şemada fiziğin alt alanları gösterilmiştir. Bu alt alanların kısa açıklamalarını altlarına yazalım.

Mekanik

Elektromanyetizma

TermodinamikKatı hâl Fiziği

Atom Fiziği

Yüksek enerji ve plazma fiziği

Optik

Nükleer Fizik

FİZİĞİN ALT ALANLARI

Etkinlik

Etkinlik

11

4315

9

Örnek 1

Aşağıdaki olaylardan kaç tanesi fizik bilimi ile açıkla-nabilir?

Gel - git oluşumu

Hortum oluşumu

Gökkuşağının oluşması

Şimşek çaktıktan sonra gök görültüsünün oluşumu

Güneş'in ve Ay'ın parlak gözükmesi

Çözüm 1

Örnek 2

Buharlı trenlerin fırınlarında yakılan yakıt suyu buhar-laştırır. Bu buhar enerjisi ile tren hareket eder.

Bu olay fiziğin hangi alt alanlarının incelemesi konusu içine girer?

Çözüm 2

Örnek 3

Bir çekiçle metal bir cisim dövülürse, metal cismin sı-caklığı artar.

Bu olay fiziğin hangi alt alanının inceleme konusuna girer?

Çözüm 3

Örnek 4

Fizik biliminin bir alt alanı olan optik ışığın yansıması, kırılması ve gölge oluşumu gibi olayları inceler.

Buna göre;

cisimlerin renkli görülmesi,

ay tutulması,

göz doktorunun, gözlük numarasını belirlemesi,

su dolu bardağın içine konulan kalemin kırıkmış gibi gözükmesi,

polis radarları ile bir aracın hızının tespit edilmesi

olaylarından hangileri optiğin inceleme konusudur?

Çözüm 4

12

4316

13 BÖ

LÜM 2 FİZİĞİN YAŞAM VE

DİĞER DİSİPLİNLERLE İLİŞKİSİ➜ Fizik bilgilerinin en temel özelliği

açık olmasıdır.

➜ Fizik bilgileri teknolojinin gelişmesini sağlamış,

teknolojinin gelişmesi ile yeni aletler üretilmiş ve

araştırmaları kolaylaştırmıştır. O hâlde, fiziğin ge-

lişmesi , teknolo-

jinin gelişmesi de

katkı sağlar.

➜ Fizik bilgileri, kimya, biyoloji, jeoloji, astronomi vb.

bilim dallarında üretilen bilgilerin çoğuna kaynak-

lık eder.

➜ Elektrik yükleri birbirine itme ve çekme kuvveti uy-

gular. bu bilgiyi, moleküllerin

oluşumunu açıklamakta kullanırlar.

➜ Bitkiler topraktan aldığı

suyu gövdelerindeki ince

borularla yapraklarına iletir-

ler. Suyun topraktan bitki

köküne geçişi basınç kavra-

mı ile, gövdedeki suyun ince

borularda yükselmesi kılcallık olayı ile açıklanır. Bu

durum fizik ile arasındaki

ilişkiyi gösteren bir örnektir.

➜ Depremler jeolojinin konusudur. Depremlerin

oluşmasının, yayılmasının ve sonuçlarının açıklan-

masında fiziğin enerji ve dalgalar bilgisi kullanılır.

➜ Astronomide gök cisimlerinin

hareketlerini açıklamak için

Newton'un

kullanılır.

➜ Fizik bilgileri yaşamamızı ko-

laylaştıran birçok teknolojik

ürün ve tekniğe

eder. Örneğin,

lazer yazıcılar, nanoteknoloji

ile üretilen ıslanmayan ve

yanmayan kumaşlar, manyetik rezonans görüntü-

leme (MRI), lazer tedavisi vb.

➜ Fizik ve felsefe arasında yakın bir ilişki vardır. Fel-

sefe bize düşünmemiz, araştırmamız, sorgulama-

mız ve olayları incelememiz gerektiğini söyler.

➜ Fizik ve alanında yakın bir ilişki

vardır. Örneğin, spor aletleri, sporcuların giydiği

kıyafetler, maçlarda kullanılan toplar ve araç-ge-

reçlerin yapımında fizik biliminde yararlanılır. Bu-

nun yanında çekiç atmada; sporcunun dönüş hızı,

fırlatma açısı gibi özellikler fizik bilmi ile belirle-

nen özelliklerdir.

➜ Fizik ve matematik birbirinden ayrı düşünülümez.

Matematik; insan aklının doğayı, kavramları, nes-

neleri, şekilleri, sayıları bulma uğraşıdır. Fizikçiler

gözlemlerle elde ettiği verileri ifade etmek için sa-

yıları kullanır, tablo oluşturur, grafikler çizer. Kısa-

ca matematik, fiziğin .

➜ Fizik ile

arasında da yakın bir iliş-

ki vardır. Ses dalgaları-

nın yayılımı ve yalıtımı,

sesin frekansı (notalar)

fiziğin araştırma alanına

girer.

➜ Resim alanında renkler, renklerin uyumu, perspek-

tif, sanat ve fizik alanındaki ilişkiyi bize gösterir.

Örnek 5

I. Fotoselli kapı

II. Uzaktan kumanda

III. Cep telefonu

Yukarıdakilerden hangilerinin çalışma prensibi fizik bilimi ile doğrudan ilişkilidir?

Çözüm 5

13

4317

16

Örnek 6

Wilhelm Conrad Röntgen 1895 yılında x ışınlarını keşfetmiştir. x ışınları günümüzde birçok alanda kul-lanılmaktadır.

Buna göre,

I. röntgen filmi çekiminde,

II. x ray cihazlarında,

III. ürünlerin barkod numaralarının okunmasında

olaylarının hangilerinde x ışınları kullanılır?

Çözüm 6

Örnek 7

I. Fizik bilimi mutlak doğrular içerir ve bu bilgiler asla değişmez.

II. Modern fiziğin doğuşu ile klasik fiziğin yanlış oldu-ğu anlaşılmış ve modern fizik, klasik fiziğin yerini almıştır.

III. Fizik bilimi tarih boyunca gelişerek ve yanlışları düzeltilerek günümüze gelmiştir.

Yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır?

Çözüm 7

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kavramlarla doldurunuz.

müzik

matematiksel perspektif

kimyabiyoloji

felsefespor

1. biliminde, elektroliz olayların-

da, pillerde, molekül oluşumunda fiziğin elekt-

riksel kuvvet bilgilerinden yararlanılır.

2. Kalbin çalışma sistemi ve kan dolaşımında ba-

sınç, sinir sisteminin çalışması elektrik akımı,

duyma olayında titreşim ve dalgalar konusun-

dan yararlanılan bilim dalı dir.

3. 17. yüzyılda yaşamış olan Descartes'in düşünme

ve akıl yürütme üzerine kurulu düşünce yapısı

ünlü fizikçi Newton'u da etkilemiştir. Bu durum

ile fizik arasında yakın bir

ilişki olduğunu gösterir.

4. Yüzücülerin giydiği elbiseler su ile en az sürtü-

necek şekilde üretilir. Bu durum ile

fizik arasındaki ilişkiye örnektir.

5. Fizikte yapılan ölçüm sonuçları ve kavramlar

arasındaki ilişkiler; tablo, grafik gibi görsel-

lerle ifade edilir. Ayrıca türetilmiş büyüklükler

modellerle ifade edilir.

6. Bir konferans salonundaki akustik yapı fizik ile

arasındaki ilişkiye örnek olarak

verilebilir.

7. Fizikteki ışığın doğrusal yolla yayılması, görün-

tü ve gölge oluşumu, görme olayı, ışığın yan-

sıması çizimlerin hareket

noktasıdır.

Etkinlik

14

Konu Değerlendirme Testi - 1

20

1. lIsının madde içindeki yayılımını ve iletimini in-celer.

lDiyot, transistör gibi devre elemanlarının keşfi bu alt alanla ilgilidir.

lİnşaat ve makine mühendisliği bu alt alana ör-nek olarak verilebilir.

lNükleer enerji santrali ve atom bombası gibi alanlara kaynak bilgi üretir.

Yukarıda fiziğin hangi alt alanından bahsedilme-miştir?

A) Mekanik

B) Katı hâl fiziği

C) Termodinamik

D) Çekirdek fiziği

E) Atom fiziği

2. Fizikteki temel bilgiler birçok bilim dalına kaynak-lık eder.

Aşağıdakilerden hangisi fiziğin temel bilgilerin-den yararlanmaz?

A) Coğrafya

B) Fotoğrafçılık

C) Biyoloji

D) Edebiyat

E) Astronomi

3. I. Gözlük camının özelliklerinin belirlenmesi

II. Fiber optik kablolarla hızlı internet erişimi

III. Yüksek hızlı trenlerin yapımı

Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde fiziğin alt alanı olan optikten yararlanılır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

4. Aşağıdakilerden hangisi fiziğin alt alanlarından biri değildir?

A) Elektromanyetizma

B) Biyofizik

C) Çekirdek fiziği

D) Nükleer fizik

E) Parçacık fiziği

5. Aşağıdaki sorulardan hangilerine fizik bilimi doğ-rudan cevap veremez?

A) Elektrik nasıl iletilir?

B) Gök gürültüsü nasıl oluşur?

C) Maddenin temel yapı taşı nelerdir?

D) İnsanların boyu nasıl uzar?

E) Uçaklar nasıl uçar?

6. Fizik ile ilgili,

I. Madde ve enerji arasındaki ilişkiyi inceler.

II. Diğer disiplinlerden tamamen bağımsızdır.

III. Evrendeki olayları açıklamaya çalışır.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

7. Fiziğin bir alt alanı olan katı hâl fiziği yoğun hâldeki maddelerin özelliklerini inceler.

Buna göre, katı hâl fiziği kristal yapıya sahip bu maddelerin aşağıda verilen özelliklerinden hangi-si ile ilgilenmez?

A) Elektriksel özellikleri

B) Manyetik özellikleri

C) Optiksel özellikleri

D) Esneklik özellikleri

E) Atomların çekirdek yapıları

15

27

8. Tablo 1 ve Tablo 2'de sırasıyla fiziğin bazı alt alanları ve bu alanların ilgili olduğu kavramlar verilmiştir. Bir öğrenci bu iki tabloyu eşleştiriyor.

Fiziğin bazı altalanları

Mekanik

Termodinamik

Nükleer fizik

Optik

Atom fiziği

Tablo 1

Fiziğin bazı alt alanlarınınilgili olduğu kavramlar

Kuvvet

Işık

Mıknatıs

Sıcaklık

g ışıması

Tablo 2

Buna göre, Tablo 1 ve Tablo 2'de eşleşmeyen alt alan ve kavram hangisidir?

Alt alan Kavram

A) Nükleer fizik Mıknatıs

B) Nükleer fizik Işık

C) Atom fiziği Mıknatıs

D) Atom fiziği Sıcaklık

E) Termodinamik Kuvvet

9. Fiziğin alt alanları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

Alt alan İncelediği alan

A) Manyetizma Manyetik maddelerden ve elektrik akımlarından oluşan manyetik alanı inceler.

B) Nükleer Fizik Atom çekirdeğinin yapısını ve kararsız çekirdeklerin na-sıl ışıma yaptıklarını inceler.

C) Atom fiziği Atomların yapısını oluşturan unsurların nasıl etkileştiğini inceler.

D) Katı hâl fiziği Yoğun hâldeki maddelerin elektriksel, manyetik, optik ve esneklik özeliklerini ince-ler.

E) Termodinamik Cisimlerin nasıl hareket etti-ğini ve nasıl etkileştiğini in-celer.

10. Buharlı trenlerin fırınlarında yakılan yakıt, suyu buharlaştırır ve buhar enerjisi trenin hareket et-mesini sağlar.

Bu olay, fiziğin hangi alt alanının inceleme konu-sudur?

A) Yalnız termodinamik

B) Yalnız mekanik

C) Termodinamik ve katı hâl fiziği

D) Termodinamik ve mekanik

E) Mekanik ve katı hâl fiziği

11. 1948 yılında Walter Houser Brattain ve John Bardeen adlı fizikçiler yarı iletken malzemeler üzerinde çalışmalar yapmış, düşük akımlarla yük-sek akımları denetlemeye yarayan transistör adlı devre elemanını üretmişlerdir.

Buna göre, bu fizikçilerin çalıştığı fiziğin alt alanı hangisidir?

A) Elektrik B) Manyetizma

C) Katı hâl fiziği D) Termodinamik

E) Atom fiziği

16

4320

31 BÖ

LÜM 3 FİZİKSEL NİCELİKLERİN SINIFLANDIRILMASI

➜ Bir niceliğin büyüklüğünün ilgili ölçme aracı ile be-

lirlenmesine denir.

➜ Ölçülecek büyüklüğü karşılaştırmak için o büyük-

lük cinsinden seçilen değişmez büyüklüğe

denir.

➜ Birimler standart olmalıdır. Örneğin kilogram, litre,

metre gibi.

➜ Kendi başına ifade edildiğinde bir anlamı olan ya

da ölçülmesi için kendisinden başka bir büyük-

lüğün ölçülmesine gerek olmayan büyüklüklere

denir.

➜ Uluslararası anlaşmalarla belirlenen temel büyük-

lükler 7 tanedir.

Bunlar;

Uzunluk

Kütle

Zaman

Sıcaklık

Elektrik akımı

Işık şiddeti

Madde miktarı'dır.

a) Kütle

➜ Bir cismin ya da

bir göstergesidir.

➜ m harfi ile gösterilir.

➜ SI'daki birimi 'dır.

➜ ile ölçülür.

b) Uzunluk

➜ İki nokta arasındaki mesafedir.

➜ l harfi ile gösterilir.

➜ SI'daki birimi 'dir.

➜ Metre ya da mezura ile ölçülür.

c) Zaman

➜ Temel büyüklüklerden biri de za-

mandır.

➜ t harfi ile gösterilir.


➜ Kronometre ya da saat ile ölçülür.

d) Sıcaklık

➜ Bir sistemdeki moleküllerin ortalama ki-

netik enerjilerinin bir göstergesidir.

➜ T harfi ile gösterilir.


➜ ile ölçülür.

e) Elektrik akımı

➜ Bir iletkenin kesitinden

birim zamanda geçen yük

miktarına denir.

➜ i harfi ile gösterilir.

➜ SI'daki birimi

'dir.

➜ ile öl-

çülür.

17

4321

34

f) Işık şiddeti

➜ Bir kaynaktan birim zamanda çıkan ışık miktarının

bir göstergesidir.

➜ I harfi ile gösterilir.

➜ SI'daki birimi Kandela'dır.

➜ Fotometre ile hesaplanır.

Etkinlik

Aşağıdaki çizelgede temel büyüklüklerle ilgili bazı bilgiler verilmiştir. Boşlukları tamamlayalım.

Temel Büyüklük Simgesi SI'daki birimi Biriminin Simgesi Ölçüm Aleti

Kütle

Kelvin

Uzunluk

t s

Işık şiddeti

Ampermetre

Madde miktarı —

➜ En az iki tane temel büyüklükle ifade edilebilen bü-

yüklüklere denir.

➜ Temel büyüklüklerin dışındaki bütün büyüklükler

türetilmiş büyüklüktür.

➜ Türetilmiş büyüklüklerin birimleri, temel büyük-

lüklerin birimlerinden elde edilir.

Örneğin;

b = 8 m

a = 4 m

şekildeki dikdörtgenin alanı;

Alan = a.b = 4 m x 8 m = 32 m2 dir.

O hâlde, alanın birimi m2 dir.

g) Madde miktarı

➜ Bir cismi oluşturan atom ya da molekül sayısının bir

göstergesidir.

➜ n harfi ile gösterilir.

➜ Bir ölçü aracı yoktur. Hesaplanır.

➜ SI'daki birimi mol'dür.

➜ Birim zamanda alınan yola sürat denir.

O hâlde, sürat = alınan yol

zaman dır.

Sürat'ın birimi = uzunluk birimi

zaman birimi

=

➜ Yapılan iş, kuvvet ile kuvvet doğrultusunda alınan

yolun çarpımına eşittir.

Buna göre,

iş = kuvvet x alınan yol

İşin birimi = kuvvetin birimi x yolun birimi

= Newton x metre = N.m = J'dir.

18

4322

36

Örnek 8

Bir cismin momentumu, kütlesi ile hızının çarpımına eşittir. Birim zamandaki yer değiştirmeye hız denir.

Buna göre, momentumun birimini türetiniz.

Çözüm 8

Örnek 9

kuvvet = kütle x ivme

ivme = hız değişimi

zaman

hız = yer değiştirme

zaman

olduğuna göre, kuvvet birimi olan Newton'u temel büyüklerle ifade ediniz.

Çözüm 9

Skaler ve Vektörel Büyüklükler

➜ Bir sayı ve birimle belirtilebilen büyüklüklere

denir.

➜ Sayı ve birimin yanında yönü de olan büyüklük-

lere denir.

A B

A noktasından B noktasına doğru hareket eden aracın

hareket yönü A'dan B'ye doğrudur. O hâlde, aracın hızı-

nın bir yönü vardır. Yönlü büyüklüklere vektörel büyük-

lük denildiğinden, hız vektörel büyüklüktür.

➜ Aşağıdaki tabloya vektörel ve skaler büyüklükleri

yazalım.

Vektörel Büyüklük Skaler Büyüklük

Yer değiştirme Alınan yol

Hız Kütle

İvme Sıcaklık

Kuvvet Uzunluk

Elektriksel alan Sürat

Manyetik alan Akım şiddeti

Ağırlık Işık şiddeti

Hacim

Zaman

➜ Yönü ve büyüklüğü olan doğru parçasına vektör denir.

A

Başlangıç noktası

Bitişnoktası

DoğuBatıB

büyüklük

F

Şekildeki F vektörünün,

l Başlangıç noktası A, bitiş noktası B'dir.

l Doğu-batı doğrultusunda olup, doğu yönündedir.

l Büyüklüğü (|F| ya da F) |AB| uzunluğuna eşittir.

19

4323

40

➜ Birden fazla vektörün yaptığı etkiyi tek başına yapan

vektöre denir.

Genel de R harfi ile gösterilir.

R = F1 + F2 R = |F1 – F2|

F1 F1

F2

F2

Örnek 10

F1

F2

F3

Aynı düzlemdeki F1, F2, F3 kuv-

vetleri şekildeki gibidir. F1 kuv-

vetinin büyüklüğü 4 N olduğu-

na göre,

|F2 + F3| kaç N'dir?

Çözüm 10

Örnek 11

B

A

C

D

Aynı düzlemdeki A, B, C, D vektörleri şekildeki gibidir.

Buna göre, A + B ve C + D bileşke vektörlerini bulunuz.

Çözüm 11

Örnek 12

Yatay sürtünmesiz düzlemdeki bir cisme şekildeki kuv-vetler uygulanıyor.

yatay

F1 = 8 N

F2 = 20 N

F3 = 10 N

F4 = 15 N

+x–x

Buna göre, cisme etki eden toplam kuvvetin yönünü ve büyüklüğünü bulunuz.

Çözüm 12

Etkinlik

Aşağıdaki tabloda bazı fiziksel büyüklükler veril-miştir.

Bu fiziksel büyüklükleri yönlü olup olmadıklarına göre, vektörel ve skaler; ölçülebilirliklerine göre, te-mel ve türemiş büyüklük olarak belirleyelim.

Nicelik Yönlü olup olmadığına göre

Ölçülebilirliğine göre

Kütle

Ağırlık

Uzunluk

Alınan yol

Sıcaklık

Zaman

Enerji

İvme

Hız

Hacim

Özkütle

20

44

1. Aşağıdaki büyüklüklerden hangisinin birimi yan-lış olarak verilmiştir?

Büyüklük Birim

A) Uzunluk Metre

B) Kütle Kilogram

C) Zaman Saniye

D) Elektrik akımı Volt

E) Işık şiddeti Candela

2. Bir iletkenin iki noktası arasındaki potansiyel far-kının o iletkenden geçen akım şiddetine oranı sa-bit olup, bu sabit değer iletkenin direncine eşittir.

Potansiyel farkının birimi Volt, akım şiddetinin birimi Amper olduğuna göre, aşağıdakilerden hangisi direnç birimi olarak kullanılabilir?

A) VoltAmper

B) AmperVolt

C) Amper.Volt D) (Amper)2

Volt

E) Volt

(Amper)2

3. Aşağıdakilerden hangisi skaler büyüklüktür?

A) Kuvvet B) Hız C) Ağırlık

D) Uzunluk E) İvme

4. Aşağıda verilen büyüklüklerden hangisinin birimi doğru olarak verilmiştir?

Büyüklük Birim

A) Kütle Newton

B) Sıcaklık Kalori

C) Işık şiddeti Lümen

D) Güç Kilogram

E) Enerji Joule

5. Momentum = Kütle x Hız

Hız = Alınan yolZaman

bağıntıları ile hesaplanır.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi momentum birimi olarak kullanılabilir?

A) kg.ms

B) kg.sm

C) m.skg

D) skg.m

E) kgm.s

6.

DinamometreI

TermometreII

CetvelIII

Yukarıdakilerden hangileri temel büyüklüklerin ölçüm aletlerindendir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II



21

50

7. K, L, M büyüklüklerinin birimleri sırasıyla metre,

metresaniye

, joule'dür.

Buna göre, K, L, M'den hangileri temel büyüklük-tür?

A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M

D) K ve L E) L ve M

8. Aşağıdakilerden hangisi kütlenin SI'daki birimi-dir?

A) Kilo B) Gram C) Ton

D) Kental E) Kilogram

9. Aşağıdaki büyüklüklerden hangisi vektörel bü-yüklüktür?

A) Enerji B) Kuvvet

C) Güç D) Alınan yol

E) Sıcaklık

10. Bir cismin kinetik enerjisi kütlesi ile hızının kare-sinin çarpımının yarısına eşittir. Birim zamandaki yer değiştirmeye ise hız denir.

Buna göre, bir cismin kinetik enerjisini hesapla-yabilmek için aşağıdaki temel büyüklüklerden hangilerinin birimi bilinmelidir?

A) Kütle, uzunluk

B) Kütle, zaman

C) Uzunluk, zaman

D) Kütle, uzunluk, zaman

E) Kütle, sıcaklık, zaman

11. I. Su

II. Doğal gaz

III. Elektrik

Yukarıdakilerin hangilerinde, sayaçların tüketime

ilişkin gösterdiği değerin birimi m3 tür?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

12. Kuvvet ile ilgili olarak,

I. Temel büyüklüktür.

II. Vektörel büyüklüktür.

III. Dinamometre ile ölçülür.




22

4326

56

➜ Bilim araştırma merkezleri;

bilimin ve günlük hayata kazan-dırılması,

bilim insanlarının birlikte hâlinde çalışması,

bilimsel çalışmaların, buluşların, projelerin, bilgi-ye ulaşma yol ve yöntemlerinin paylaşıldığı mer-kezlerdir.

➜ Bu araştırma merkezlerinde bilim insanları;

Bilgi ve tecrübelerini paylaşır.

Ortak deneyler yapar.

Evreni daha iyi anlama çalışmaları yürütürler.

Çalışmalardan elde edilen bilgiler sayesinde bi-limin ve teknolojik uygulamaların ilerlemesine katkıda bulunurlar.

Ülkemizdeki Bilim Araştırma Merkezleri:

TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu)

➜ 1963 yılında fen bilimlerindeki

araştırmaları desteklemek ve teş-

vik etmek amacı ile kurulmuştur.

➜ Başlangıçta; temel bilimler, tıp,

tarım ve hayvancılık alanlarında

dört araştırma ve bilim insanı ye-

tiştirme grubu vardı. Günümüzde

ise on araştırma grubu vardır.

➜ 1972 yılında Kocaeli'nde kurulan TÜBİTAK MAM

bünyesinde yedi enstitü ile araştırmalar yapmakta-

dır.

➜ Araç kontrol, ekran tasarımı, su altı araç alt sistem-

leri, batarya elektrodu geliştirme gibi çalışmalar ile

MİLGES (Milli Güneş Enerjisi Santral Teknolojisi),

YGDA (Yüksek Gerilim Doğru Akım Teknolojisi)

gibi projeler yürütülmektedir.

TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu)

➜ 1956 yılında nükleer araştırmalar yapmak amacıyla

kurulmuştur.

➜ Yapısında ÇNAEM (Çekmece Nükleer Araştırma

Merkezi) ve ANEM (Ankara Nükleer Araştırma

Merkezi) gibi merkezler vardır.

➜ Nükleer enerjinin ülke yararına kullanımını sağla-

mak, bu enerjinin kullanımından kaynaklanabile-

cek radyasyonun neden olabileceği zararlı etken-

lerden korunmak için gerekli olan ilke ve esasları

belirlemek kurumun başlıca görevleridir.

➜ Tarım ve gıda malzemeleri ile hava, su ve toprak-

taki radyoaktivite analizleri; tıpta kanser teşhis ve

tedavisinde kullanılan cihazların kontrolü gibi işler

TAEK tarafından gerçekleştirilmektedir.

➜ Ayrıca, tıpta kullanılan radyoaktif atıkların topla-

nıp depolanması, moleküler genetik araştırma ya-

pılması, nükleer tekniklerin toprak verimliliğinde

kullanılması, endüstride atık suların ve baca gazla-

rının arıtılması, jeolojik, arkeolojik ve antropolojik

tarihlendirme yapılması, radyasyondan korunma

eğitimleri gibi çalışmalar yapılmaktadır.

ASELSAN (Askeri Elektronik Sanayi)

➜ Türk Silahlı Kuvvetlerini'nin uydu haberleşmesine

yönelik ihtiyaçlarına cevap vermek bu alandaki

teknolojik gelişmelerin takipçisi ve öncüsü olmak

amacıyla 1975 yılında kurulmuştur.

BÖ

LÜM 4 BİLİM ARAŞTIRMA MERKEZLERİ

23

4327

59

Dünyadaki Bilim Araştırma Merkezleri:

CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi)

➜ Dünyanın en büyük parçacık

fiziği laboratuvarıdır.

➜ İsviçre ile Fransa sınırının ara-

sında, yerin 100 m altında ve

27 km uzunluğundadır.

➜ 1954 yılında kurulan CERN'de

yapılan deneylerle; atom altı parçacıkları sınıflandır-

maya, tanımlamaya ve ayrıca evreni, evrenin oluşu-

munu, geleceğini anlamaya çalışılmaktadır.

➜ Plazma fiziği, elektronik, nanobilim, bilişim tekno-

lojisi gibi alanlarda yeni çalışmaların yapılmasına

imkân sağlamıştır.

NASA (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi)

➜ Bu merkezde uzay çalış-

maları programı yürütül-

mektedir.

➜ 1915 yılına Amerika'da

NACA olarak kurulmuştur.

1958 yılında ismi NASA ola-

rak değiştirilmiştir.

ESA (Avrupa Uzay Ajansı)

➜ Avrupanın uzay progra

mını hazırlamak ve geliştir-

mek amacıyla 1975 yılında

Fransa'da kurulmuştur.

➜ Evren ve Dünya hakkında bilgileri arttırmayı, uydu

tabanlı teknolojiler geliştirmeyi ve Avrupa uzay en-

düstrisindeki gelişmeleri tanıtmayı amaçlar.

Bilim Araştırma Merkezlerinde Etik İlkelere Uyma

➜ Etik değerlere sahip kişiler; güvenilir, dürüst, saygı-

lı, açık ve tarafsızdır.

➜ Uydurmaca ve yanıltıcı olmayan, intihal yapmayan,

çalışmalarda yer alan diğer kişileri yok saymayan

kişiler bilim etiğine uyan kişilerdir.

Örnek 13

I. TÜBİTAK

II. CERN

III. ESA

Yukarıdaki bilim araştırma merkezlerinden hangile-rinde uzay alanlarında çalışmalar yapılmaktadır?

Çözüm 13

Örnek 14

Türk Silahlı Kuvvetleri'nin teknolojik ihtiyaçlarını kar-şılamak amacıyla kurulan bilim araştırma merkezinin adı nedir?

Çözüm 14

24

63

1. Fizikteki büyüklükler ölçülürken farklı birim sis-temleri kullanılabilir.

Buna göre,

I. Kalemin uzunluğu 20 cm'dir.

II. Ali'nin kütlesi 42 kg'dır.

III. İstanbul'da hava sıcaklığı 26 °C'dir.

ölçümlerinden hangileri uluslararası birim sistemi (SI) kullanılarak ifade edilmiştir?


D) I ve II E) II ve III

2. Aşağıdaki ölçüm aletlerinden hangisi ile temel büyüklüklerden biri ölçülemez?

A) B)

Terazi Termometre

C) D)

Dinamometre Ampermetre

E)

Cetvel

3. °C

30

20

0

10

Bir odanın duvarındaki termo-metre şekildeki değeri gösteriyor.

Buna göre, odadaki hava sıcaklığı kaç °C'dir?

A) 10 B) 11 C) 12 D) 13 E) 14

4. I. Kuvvet

II. Sıcaklık

III. Enerji

IV. Uzunluk

Yukarıdaki büyüklerden temel büyüklük ve vek-törel büyüklük olanlar hangileridir?

Temel büyüklük Vektörel büyüklük

A) I ve II I

B) I ve III I

C) II ve IV I

D) II ve IV I ve II

E) II, III ve IV I ve III

5. Aynı düzlemdeki A, B, C kuvvet vektörleri şekilde-ki gibidir.

BA

C

A vektörünün büyüklüğü 4 N olduğuna göre,

B + C vektörünün büyüklüğü kaç N'dir?

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

6. Aynı düzlemdeki K, L, M vektörleri Şekil I'deki gibidir.

M

K

L

Şekil I Şekil II

5

3

2

1

4

Buna göre, K + L + M bileşke vektörü Şekil II'deki vektörlerden hangisine eşittir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5


25

69

7. Yatay sürtünmesiz düzlemdeki bir cisme şekildeki kuvvetler uygulanıyor.

yatay

F2 = 20 N

F3 = 15 NF1 = 10 N

III

Buna göre, cisme etki eden bileşke kuvvetin yönü ve büyüklüğü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Yönü Büyüklüğü

A) I 5

B) I 40

C) II 5

D) II 20

E) II 40

8. Sürtünmesiz yatay düzlemdeki K, L cisimlerine şekildeki gibi kuvvetler uygulanıyor.

4 N 10 N6 N 20 NK L

Buna göre,

I. K ve L cisimlerine etki eden net kuvvetler eşit-tir.

II. K ve L cisimlerine etki eden net kuvvetler ters yönlüdür.

III. K ve L cisimlerine etki eden net kuvvetlerin büyüklükleri eşittir.




9. I. NASA

II. CERN

III. ESA

Yukarıdaki bilim araştırma merkezlerinden hangi-leri uzay çalışmaları yapmak amacıyla kurulmuş-tur?


D) I ve II E) I ve III

10. I. Uzay çalışmaları yapmak

II. Askeri elektronik ve haberleşme alanında ça-lışma yapmak

III. Nükleer enerji alanında çalışma yapmak

Yukarıdakilerden hangileri ASELSAN'ın kuruluş amaçlarındandır?


D) I ve II E) II ve III

11. Dünya'nın en büyük parçacık fiziği laboratuvarı aşağıdakilerden hangisidir?

A) NASA B) CERN C) ESA

D) TAEK E) ASELSAN

12. Aşağıdakilerden hangisi nükleer enerjinin ülke yararına kullanımını sağlamak ve bu enerjinin kullanımından kaynaklanabilecek radyasyonun neden olabileceği zararlı etkilerden korunmak için gerekli ilke, esasları belirleyip önlem almak amacı ile kurulmuştur?

A) TÜBİTAK B) TAEK C) ASELSAN

D) ROKETSAN E) NASA

13. I. Bilimin gelişmesi ve günlük hayata kazandırıl-ması

II. Bilim insanlarının yetiştirilmesi

III. Evrenin daha iyi anlaşılabilmesi için kollektif çalışmaların yapılması

Yukarıdakilerden hangileri bilim araştırma mer-kezlerinin görevlerindendir?



Benim Sayfam

26

Documents

9. SINIF FIZIK1 Termodinamik 2 Elektromanyetizma 3 Nükleer fizik 4 Optik 5 Yüksek enerji plazma fiziği 6 Atom fiziği 7 Katı hâl fiziği 8 Mekanik a Elektrik motoru b Işık c