90 Sena - http: · 2018. 10. 7. · Dan ix-xog˙ol iddedikat lil dawk kollha li ˙abbew lil din is-Soçjetà, ˙admu, stinkaw kemm fel˙u, impenjaw ru˙hom u ddedikaw ˙inhom b’mod

KaΩin tal-Banda San Gabriel – Óal Balzan A.D. 1920

90 Sena

Il-Glorji tal-Imghoddi...Garanzija ghall-Gejjieni

-.-

Silvio Cassar


Il-Glorji tal-Imghoddi...Garanzija ghall-Gejjieni

-.

90 Sena

-

L-Ewwel Edizzjoni Malta 2010© 2010 KaΩin tal-Banda San Gabriel – Óal Balzan A.D. 1920 VO/0127

Pubblikazzjoni: KaΩin tal-Banda San Gabriel – Óal Balzan A.D. 1920 VO/0127223, Triq il-Kbira, Óal Balzan BZN 1252, Malta EU.

Nota tal-awtur:Niddikjara li t-tag˙rif kollu li qed jidher f’dan il-ktieb hu msejjes fuq dokumentazzjoni riçerkata u fuq informazzjoni mog˙tija lili bil-fomm b’mod ˙ieles minn persuni li ©entilment aççettaw li jg˙adduli l-imsemmija informazzjoni.

Óafna mill-kliem uΩat ktibtu bl-istess ortografi ja misjuba fi l-minuti jew dokumenti o˙ra.

Issettjat u Stampat fi l-Best Print Co. Ltd., Qrendi.

xxii, 90p., 24.5cms

ISBN 978-99932-0-883-9

Dan ix-xog˙ol iddedikat lil dawk kollha li ˙abbew lil din is-Soçjetà,˙admu, stinkaw kemm fel˙u, impenjaw ru˙hom u

ddedikaw ˙inhom b’mod volontarju tul is-snin sabiex iç-Circolo San Gabriele,imbag˙ad mill-1944 G˙aqda San Gabriel

u fl -1952 KaΩin tal-Banda San Gabriel – Óal Balzan AD 1920ikun promotur ewlieni ta’ attivitajiet

muΩikali, kulturali u soçjali f’Óal Balzan.

vi

L-ewwel ringrazzjament jmur lejn Alla l-Missier g˙al ˙ila, g˙all-kura©©, g˙al perseveranza li tani sabiex naqsam mag˙hom din l-Istorja ta’ 90 sena.

Grazzi tmur lejn kull min ˙adem u ddedika l-ener©ija u t-talenti tieg˙u b’riΩq din is-Soçjetà fl -img˙oddi, illum u g˙ada g˙ax l-g˙aqda hija l-aqwa teΩor li t˙addan din is-Soçjetà.

Grazzi lill-Kumitat Çentrali li ˙alla f’idi dan ix-xog˙ol interessanti imma delikat. Bis-sa˙˙a tag˙hom kelli g˙ad-dispozizzjoni tieg˙i l-kotba tal-minuti li tippossjedi s-Soçjetà tag˙na.

Grazzi lill-Padrun tas-Soçjetà u Fundatur tal-Banda Gabriel Caruana MQR li f’kull problema li sibt matul ir-riçerka kont insaqsi lilu u kien jirrispondini bl-aqwa mod possibbli u ©ieli ferm aktar milli nkun irrid jien.

Grazzi lil erba’ persuni li kontinwament dejjem baqg˙u j˙e©©uni sabiex inlesti dan ix-xog˙ol u tal-koperazzjoni assoluta li tawni… Dawn huma l-President tas-Soçjetà s-Sur Lino Borg, is-Segretarju s-Sur Saviour Deguara, l-Assistant Segretarju s-Sur John Pullicino u s-Sur Joseph Spiteri, membru fi l-Kumitat Çentrali g˙ad-dettalji li jaf dwar sitwazzjonijiet li g˙addiet minnhom din is-Soçjetà.

Grazzi lis-Sur Carmel Bezzina BA, MA, Med Couns (Bristol) tal-g˙ajnuna, tal-pariri u l-kura©© li tani sabiex nippubblika dan ix-xog˙ol.

Grazzi tal-g˙ajnuna u d-dedikazzjoni li wrew mieg˙i l-˙addiema tal-Best Print.

Fl-a˙˙arnett nirringrazzja lill-familja tieg˙i, lil marti Doreen u wliedi Kurt u Neil g˙all-˙in twil li g˙amilt nikteb l-istorja glorjuΩa ta’ din is-Soçjetà.

Il-motto mag˙Ωul jikkonferma dan … Il-Glorji tal-Img˙oddi … Garanzija g˙all-Ìejjieni.

Ringrazzjamenti

vii

Werrej

Messa©© mill-Eççellenza Tieg˙u Dott. George Abela, President ta’ Malta ...................................................ix

Da˙la ...................................................................................................................xi

Messa©© mill-Padrun tas-Soçjetà u Fundatur tal-Banda Gabriel Caruana MQR.................................................................................xiii

Intervista mal-President tal-KaΩin tal-Banda San Gabriel, is-Sur Lino Borg .......................................................................................xv

Introduzzjoni ...........................................................................................................1

Kapitlu 1It-Twaqqif taç-Circolo San Gabriele ......................................................................3

Kapitlu 2L-Ewwel Membri taç-Circolo San Gabriele .................................................... 11

Kapitlu 3Is-Sede tas-Soçjetà ................................................................................................29

Kapitlu 4Mill-Kotba tat-Tesserament tas-Soçji ...................................................................39

Kapitlu 5Siltiet o˙ra mill-Istorja Intietef Óelwin mill-Kotba tal-Minuti .......................... 47

Kapitlu 6Persona©©i li Ωaru l-KaΩin .....................................................................................63

Kapitlu 7Il-KaΩin tal-Banda San Gabriel Óal Balzan A.D. 1920 illum .................................69

G˙eluq ..................................................................................................................89

ix

Il-KaΩini tal-Baned Maltin, matul l-a˙˙ar seklu u nofs, taw kontribut kbir lill-kultura popolari Maltija. Sa minn meta twaqqaf il-KaΩin bl-isem ta’ Circolo San Gabriele fi r-ra˙al sabi˙ u storiku ta’ Óal Balzan fl -1920, din is-Soçjetà lag˙bet parti importanti fi l-˙ajja soçjali tar-ra˙al, speçjalment fi Ωmien il-festa ta’ Marija Annunzjata, fejn tie˙u sehem, fl imkien mas-Soçjetà Filarmonika Marija Annunzjata u anki f’okkaΩjonijiet o˙ra b˙all-Ìimg˙a l-Kbira. G˙all-ewwel, il-KaΩin kien aktar medhi fi t-tiΩjin ta’ barra imma, maΩ-Ωmien, l-attivitajiet fejjieda tieg˙u Ωdiedu aktar u aktar permezz ta’ volontiera ˙abrieka u ©eneruΩi li ddedikaw ˙inhom u ˙ilithom g˙all-KaΩin u g˙ar-ra˙al tag˙hom.

Fl-1951, is-Sur Gabriel Caruana MQR ressaq proposta kura©©uΩa lill-Kumitat tal-KaΩin sabiex titwaqqaf banda u dan kien l-ewwel pass g˙at-twelid tal-Banda San Gabriel li g˙adha attiva sal-lum fi l-˙ajja soçjali u kulturali tar-ra˙al, kemm f’okkaΩjonijiet ta’ fer˙ u kemm ta’ niket.

F’din l-okkaΩjoni tad-90 Anniversarju mit-twaqqif tal-KaΩin, hu tassew xieraq li tinkiteb l-istorja tal-bidu ta’ din is-Soçjetà sabiex jing˙ata ©ie˙ lil min ˙adem biex titwaqqaf u tiffjorixxi u fl -istess ˙in isservi ta’ inkora©©iment g˙all-futur lil dawk li g˙adhom i˙abirku llum sabiex is-Soçjetà tkompli tissa˙˙a˙. Jien nixtieq nesprimi l-awguri tieg˙i lill-awtur ta’ dan il-ktieb, is-Sur Silvio Cassar, lill-uffi çjali u l-membri kollha tal-KaΩin tal-Banda San Gabriel u lill-poplu kollu ta’ Óal Balzan.

E.T. Dott. George AbelaPresident ta’ Malta

14 ta’ Diçembru 2009

Messa©© mill-Eççellenza Tieg˙u

Dott. George Abela,President ta’ Malta

xi

L-2010 hija sena speçjali g˙all-KaΩin tal-Banda San Gabriel - Óal Balzan A.D. 1920 g˙ax qed jiççelebra d-90 sena mit-twaqqif tieg˙u. Hu Ωmien sabi˙ u g˙alhekk a˙na li llum g˙adna nΩommu f’idejna din il-fjamma tixg˙el g˙andna dover li nag˙tu gie˙ u nsellmu lil dawk li qabilna ˙admu fuq li ˙admu, stinkaw kemm fel˙u u fl -istess ˙in g˙oΩΩewh.

Iva…qed infakkru eΩistenza sabi˙a ta’ 90 sena kontinwi. Din is-Soçjetà ferm ˙ajja, tant ˙abrieka, eΩemplari u ta˙dem fl -interess tar-ra˙al, tal-muΩika u tal-festa titulari ad unur Marija Ssma ta˙t it-titlu tal-Lunzjata qed tesebixxi ©rajjietha f’dan il-Ktieb ta’ Tifkira. Permezz tar-riçerka u tal-kitba kif ukoll ta’ diversi ritratti li qed ji©u ppubblikati g˙all-ewwel darba sejrin naraw id-dinamiΩmu ta’ din is-Soçjetà li kif sejrin naraw fi t-twelid tag˙ha l-isem kien ‘Circolo San Gabriele’, imbag˙ad fi s-sena 1944 l-isem sar ‘G˙aqda San Gabriel’ sakemm fl -1952 ing˙ata l-isem li lilna s-soçji u dawk mid˙la ta’ din is-Soçjetà jag˙tina stimolu f’˙ajjietna…Il-KaΩin tal-Banda San Gabriel - Óal Balzan A.D. 1920.

Is-sabi˙ ta’ din is-Soçjetà, b˙al kull g˙aqda muΩikali o˙ra f’pajjiΩna, hu l-volontarjat. U dan is-sens fi l-volontarjat hu timbru ˙aj u li jag˙tina sfog f’˙ajjietna. Tie˙u gost tara l-KaΩin tag˙na attiv matul is-sena kollha minn kull lat. Jekk nitkellmu dwar il-festa tal-Lunzjata tara ˙idma kbira g˙addejja fuq l-armar…restawr, irran©ar, ˙jata u nduratura, insomma dak li jkun hemm bΩonn. Jekk nitkellmu dwar il-bini tal-Pro©ett ta’ estensjoni naraw binja kbira li issa telg˙et u aktar ma jg˙addi Ω-Ωmien aktar tie˙u xejra mill-isba˙. Jekk nitkellmu fuq il-muΩika naraw li t-tag˙lim bla ˙las baqa’ g˙addej u minn Ωmien g˙al Ωmien ikollna allievi ©odda li jing˙aqdu mal-Banda San Gabriel. L-attivitajiet kulturali jkomplu jnisslu fi na sens akbar lejn it-tradizzjoni kulturali tag˙na b’diversi ta˙ditiet (Iljieli ta’ Nostal©ija) jew wirjiet. BiΩΩejjed insemmu l-10 Edizzjoni tal-Wirja tal-Ìimg˙a Mqaddsa li ©ibdet lejn il-KaΩin tag˙na ammonti kbar ta’ nies japprezzaw ix-xog˙ol rikk li kien fi ha. U l-attivitajiet soçjali li jsiru turi l-istima li dan il-KaΩin igawdi kemm f’Óal Balzan

Da˙la

xii

u kemm ’l hinn mil-lokal tag˙na. Anke l-bit˙a tal-KaΩin turi sens ta’ rilassament g˙al dawk li ji©u sal-KaΩin tag˙na. Ftit huma dawk is-Soçjetajiet li g˙ad issib bit˙a tilqg˙ek!

U meta ng˙arblu dan kollu, a˙na lkoll membri/soçji ta’ din is-Soçjetà g˙andna nkunu kburin li nag˙mlu parti minn Soçjetà hekk setg˙ana minkejja f’lokal zg˙ir. Dan lilna ma jaqtg˙alniex qalbna! U bil-mod kif il-KaΩin ji©©edded minn Ωmien g˙al Ωmien, dawn id-90 sena ta’ eΩistenza g˙andhom iservuna b˙ala kontinwazzjoni g˙aΩ-Ωmien li ©ej bl-isfi di li jfi ©©u fi l-˙ajja li qed ng˙ixu llum.

Iva…din hi ©rajjietna! Kburin biha.

Silvio Cassar L-a˙˙ar Óadd tas-senaIl-Mosta 27 ta’ Diçembru 2009 Festa tal-Familja Mqaddsa ta’ Nazaret

N.B. NiskuΩa ru˙i jekk insejt xi individwu, jekk jidhru noti Ωbaljati jew xi ˙add ma jaqbilx mag˙hom. L-intenzjoni tieg˙i kienet li nevita dan kollu, g˙alhekk uΩajt kemm stajt id-dokumentazzjoni li t˙addan is-Soçjetà.

xiii

Kien l-img˙allem u kuntrattur Piju Ebejer (1878-1932) li stinka fuq li stinka sabiex jitwaqqaf iç-Circolo San Gabriele fl -1920. Grupp ta’ nies miç-Circolo Maria Annunziata bdew ji©bru g˙all-qniepen ©odda li kellha tag˙mel il-parroçça tag˙na ta’ Marija Annunzjata ta’ Óal Balzan. Grupp ie˙or kien qed ji©bor il-fondi g˙all-festa ta’ kull sena tal-Lunzjata u dawn marru fuq min kien qed ji©bor il-fondi g˙all-qniepen u rrifjutaw u ma ridux jikkontribwixxu g˙all-festa. Ìara li ˙afna parruççani o˙ra g˙amlu b˙alhom u sa tlett ijiem qabel il-©ranet tal-festa ma kienx g˙ad hemm armar fi t-toroq Balzanin.

G˙alhekk meta l-img˙allem Piju Ebejer fi l-jiem tat-Tridu ma ra l-ebda dekorazzjoni fuq iz-zuntier tal-Knisja u wisq aktar fi t-toroq, da˙˙al idejh fi l-but u dar fuq neputih Ìuzeppi Muscat Ebejer u tah £3 u qallu biex imur g˙and l-Img˙ajjem ta’ Birkirkara u

jikri trofej u tazzi kkuluriti taΩ-Ωejt g˙al quddiem il-Knisja. Dan in-neputi ©abar ftit fl us o˙ra biex ikompli ma’ dak li tah Mastru Ebejer. Mieg˙u ˙a lil Manwel Mifsud ir-Ru˙˙ala u marru fuq dawk li kienu qed ji©bru g˙all-qniepen u lil dawn talbuhom kontribuzzjoni wkoll u ma tawhomx. Meta raw hekk, ÌuΩeppi Muscat Ebejer u s˙abu ddeçidew li jitilqu miç-Circolo Maria Annunziata. Minn hawn bdiet it-tfi ttxija g˙al post sabiex ikun jista’ jinfeta˙ Circolo ie˙or.

Messa©© mill-Padrun tas-Soçjetà uFundatur tal-Banda

Gabriel Caruana MQR

Gabriel fl -aqwa tieg˙u fi s-snin 50

Carmena (bilqieg˙da), mart l-Img˙allem Piju Ebejer neé Michelizzi minn Reggio Calabria li kellhom 12-il wild fosthom Wi©i Ebejer, Segretarju tas-Soçjetà. Il-familja ta’ Gabriel Caruana fosthom il-Membru Onorarju Alfred Caruana.(Ritratt bil kortesija ta’ Myriam Cassar)

xiv

L-ewwel idea kien li jissemma g˙al San Valentinu, ko-protettur tal-parroçça iΩda l-Kappillan Sisner mill-ewwel wera t-t˙assib tieg˙u dwar dan. Il-Kappillan ma kienx kontra li jitwaqqaf kaΩin ie˙or, iΩda dan ikun imsemmi g˙all-Arkan©lu Gabriel ˙alli Ω-Ωew© g˙aqdiet ja˙dmu g˙all-istess festa u ji©u evitati l-piki maΩ-Ωminijiet. Jing˙ad li l-istess Kappillan kien qal li ming˙ajr l-Arkan©lu Gabriel, l-Annunzjata mhix kompluta. Iva, l-Arkan©lu Gabriel kien il-˙abbar lil Sidtna Marija. Kienu ferm allura g˙aqlin missirijietna li 90 sena ilu waqqfu Soçjetà u semmewha g˙all-Arkan©lu Gabriel, il-Qawwa t’Alla. Instab il-post, eΩattament fi Triq Santa Marija. Ma naqsitx l-g˙ajnuna tal-Balzanin biex ikollhom sede fejn il-membri jkunu jistg˙u jiltaqg˙u, ja˙dmu g˙all-festa ferm g˙al qalbhom tal-Lunzjata kif ukoll ikomplu t-tradizzjonijiet. Dan kollu sar b’im˙abba u b’patrijottiΩmu. G˙alhekk jixraq li 90 sena wara niftakru f’missirijietna li bdewlna t-triq sabiex meta n˙arsu madwarna llum naraw Soçjetà li kibret, iffjorixxiet, impenjata ˙a tkompli timxi fuq il-prinçipji li waqqfu bihom missirijietna 90 sena ilu u lesta g˙aΩ-Ωmien li ©ej.

U minn hawn insellem lil dawk li tul id-90 sena ˙admu fl imkien u dan juri l-kobor tal-volontarjat. Nixtieq insellem lil dawk li jinsabu fi t-tmexxija tas-Soçjetà llum fl imkien mal-Kumitat Çentrali u Sotto-Kumitati Nisa u Ûg˙aΩag˙ fl imkien mas-Soçji kollha. Tislima mill-qalb, tislima ta’ bniedem li g˙ex u ̇ adem fostkom u kull meta nisma’ fuq il-KaΩin tal-Banda San Gabriel, il-KaΩin tag˙na, il-KaΩin ta’ Fuq, niftakar fi kom u nawguralkom tkomplu xxerrdu u tkattru t-tradizzjonijiet li kienu bdewhom 90 sena ilu missirijietna.

Awguri g˙al aktar snin ta’ ̇ idma u impenn b’risq il-festa tal-Lunzjata, il-Banda San Gabriel u l-komunità ta’ Óal Balzan.

xv

Óassejt li hu xieraq li f’din is-sena tad-90 naraw x’g˙andu xi jg˙idilna l-President tal-KaΩin tal-Banda San Gabriel, is-Sur Lino Borg. Bla dubju Lino hu persuna ferm ma˙buba fostna tal-KaΩin tal-Banda San Gabriel u fi h g˙ad tidher siner©ija kbira speçjalment f’dak li g˙andu x’jaqsam mat-tlestija tal-Pro©ett kif ukoll dak kollu li g˙andu x’jaqsam mad-dawl mill-koppla tal-Knisja Parrokkjali sat-toroq tan-na˙a ta’ fuq tar-ra˙al. U tajjeb li ng˙idu li jekk jara bozza maqtug˙a jara x’jag˙mel sabiex ibiddilha. Ejjew ˙a naraw x’kellu xi jg˙idilna.

M. Meta tara l-istorja ta’ din is-Soçjetà tinduna li l-bidu se˙˙ madwar il-Knisja ta’ Santa Marija fi l-parti ta’ fuq tar-ra˙al ta’ Óal Balzan. Anke l-ewwel sede taç-Circolo San Gabriele kien f’din it-triq. Int g˙ext Ωg˙oΩitek f’din it-triq ukoll. L-istorja turina li din it-triq kienet il-qalb tas-Soçjetà g˙ax insibu li dawk li kienu joqog˙du hemm kienu ferm akkaniti f’din is-Soçjetà. Hu minnu li int g˙alhekk in©bidt lejn il-KaΩin tal-Banda San Gabriel?

R. Jien twelidt fi Triq Santa Marija ftit ‘il bog˙od fejn iç-Circolo San Gabriele feta˙ l-ewwel dar tieg˙u. Triq Santa Marija kellha ˙afna nies li ˙admu g˙al

Intervista mal-President tal-KaΩin tal-Banda San Gabriel, is-Sur Lino Borg

Membri attivi fi s-snin 80 ji˙du ˙sieb il-bar fi l-jiem tal-festa.

xvi

din is-Soçjetà. Jien kelli Ωew© ˙uti o˙ra ˙ab r i eka…i l -mibk i Pietru li kellu parti mill-Kamra tan-Nar San Gabriel u Guido li dam g˙al 25 sena b˙ala Segretarju u President, issa President Onorarju u elett fi l-Kunsill Lokali. L-im˙abba g˙all-knisja u l-festa kienet ©ejja minn ommi, g˙all-ewwel kienet tibg˙atna abbatini. Jien ghamilt il-priedka tal-Milied fl -1950 meta fi l-Knisja kien qed jitqieg˙ed l-ir˙am tal-korsija fi Ωmien il-Kappillan Minuti u wara, fl -erbg˙a ta’ fi lg˙odu g˙amiltha fi l-knisja tal-Konti Manduca ©ewwa l-Wardija. Niktakar meta tlesta l-ir˙am kont Ωammejt is-sasla waqt it-tberik tal-ir˙am. Domt 13-il sena ni©bor g˙as-si©©ijiet meta fi l-quddies tal-Ódud kienu jsiru Ωew© ©abriet g˙all-Knisja.

M. Meta bdejt tersaq lejn din is-Soçjetà?R. Jien u Karlu Chetcuti konna ng˙inu lil Valent is-sagristan fi l-knisja. Meta toqrob

il-festa kienu ji©u tal-KaΩin ta’ Fuq jarmaw id-dawl tal-faççata tal-Knisja, fosthom Beli Caruana, Piju Ebejer, Bramu Muscat, Nazju Magro, Çensu Brincat, ÌuΩeppi Muscat (il-Bamba), Kola Borg u kont immur mag˙hom fuq il-Knisja. Sa˙ansitra kienu jarmaw il-faççata tal-Knisja bil-pont. Hawn bdiet

die˙la im˙abba speçjali lejn din is-Soçjetà.

M. Semmili diversi persuni o˙ra li g˙amlu parti minn din is-Soçjetà u int t˙ares lejhom u fi hom tara l-glorja ta’ din is-Soçjetà?R. Is-Soçjetà dejjem kellha nies ta’ kalibru. Niftakar lil Ìanni Borg li kien President tliet darbiet, kien ˙a l-bandalora artistika

Lino Borg mal-President ta’ dak iΩ-Ωmien Alfred Brincat. Jidhru wkoll Duminku Muscat, Kalç Micallef, il-mibki ÌuΩeppi Calleja u fuq wara l-mibki Benny Pace.

xvii

li l-KaΩin kien jipposjedi u l-kotba d-dar fi Ωmien il-gwerra. Alfred Brincat kien President twajjeb u mexxa l-KaΩin g˙al 26 sena. Hu kien idoqq il-banda wkoll. Gabriel Caruana li fl -1952 waqqaf il-Banda San Gabriel u bis-sa˙˙a tieg˙u nxtara dan il-Palazz, kien Segretarju 20 sena s˙a˙ u President g˙al

16-il sena. Valent Muscat kien Kaxxier g˙al 22 sena s˙a˙ u ˙iet il-pavaljuni l-˙omor l-antiki li g˙adhom jintramaw mill-Qadi ’l isfel. Mikiel Micallef ‘il-Boqboq’ kien ta’ seng˙a kbira fl -injam. Niftakru ja˙dem ma’ Mikiel Micallef ‘is-Sagristan’, (ku©ini) jirran©aw il-qniepen ˙alli jag˙mlu spazju g˙all-qanpiena kbira li waslet fl -1949. L-idea kienet tal-Boqboq g˙al mod kif saru. Kont intella’ l-ilma mit-tara© g˙at-tik˙il u kont fuq iz-zuntier meta telg˙et il-qanpiena l-kbira, fi t-2 ta’ Jannar 1949. Imbag˙ad hemm nies b˙al Abram Muscat li kien ji©bor g˙all-festa, kien isewwi u jiΩbog˙ l-armar. Konna mmorru

Diversi membri tas-Soçjetà fer˙ana wara l-març tal-a˙˙ar tat-Tridu, il-març tal-Ìimg˙a.

xviii

g˙al-liedna Óad-Dingli u tintrabat fi l-bit˙a tal-KaΩin. Kien ikun hemm ÌuΩeppi Debono il-Qannat, ÌuΩeppi Sammut il-Keti jqatta’ l-liedna bil-mannaretta u mqass taΩ-Ωabra. U ma jistax jonqos li nsemmi n-nies ta’ Ωmienna. Ibda minn Alfred Muscat, il-pittur li jir˙ama l-armar b’mod professjonali, l-g˙aqal ta’ Philip Borg li kien Segretarju wkoll, Kalç Micallef li nqisu t-tieni missieri u ˙uh

Karmenu, li kwaΩi ˙alla ˙ajtu g˙all-festa, episodju li ma nistax ninsa malajr, Kelinu Scicluna li g˙amel ˙afna Ωmien i˙it il-pavaljuni fi s-Sala Manduca, Valent Azzopardi tan-nar, Benny Pace u ÌuΩeppi Calleja li ̇ admu l-iscafolding u l-brazzi tal-metal, u aktar ‘il quddiem John Pullicino, Lino Ciappara, Joseph Spiteri, Gabriel Agius, l-a˙wa Duminku u Victor Muscat ta’ Bramu u l-a˙wa Alan u Saviour Deguara.

M. Jekk t˙ares lura minn xiex g˙adda dan il-KaΩin, tiftakar xi avvenimenti li lilek jag˙mluk kburi li tmexxi din is-Soçjetà?

R. Il-festa hija avveniment ewlieni li l-KaΩin ja˙dem g˙aliha matul is-sena kollha. Madanakollu kull festa t˙alli l-marka tag˙ha, kemm fi l-programm muΩikali, il-marçi u l-armar. L-ewwel anniversarju li niftakar marbut mal-KaΩin kien f’g˙eluq il-50 sena mit-twaqqif tal-KaΩin. Hemm ritratt tat-tliet diri©enti tal-KaΩin Alfred Brincat li kien President, Gabriel Caruana li kien Segretarju u Valent Muscat li kien Kaxxier qed jirçievu r-rigali waqt il-kunçert kommemorattiv li kien sar fuq iz-zuntier tal-Knisja Parrokkjali. Kienu saru ©img˙a attivitajiet, fosthom quddiesa fi l-bit˙a tal-KaΩin mill-Kappillan Dun Karm Sciberras. Niftakar fi d-diskors ta’ Gabriel Caruana fejn kien qal bid-dmug˙ f’g˙ajnejh li ˙amsin sena ilu t˙awlet si©ra f’art g˙ammiela li qed tag˙ti l-frott. U disg˙in sena wara naraw kemm kibret din is-si©ra…biΩΩejjed tid˙ol sal-KaΩin u t˙ares madwarek.

Niftakar fl -1995, il-75 Anniversarju tal-KaΩin, li b’xorti ˙aΩina l-KaΩin ma kienx g˙addej minn Ωminijiet feliçi. Kien sar programm muΩikali fi l-Pjazza. Il-palk bil-kolonni b’portiku Ruman u tpo©©iet il-Lunzjata Ω-Ωg˙ira ta˙thom. Is-Segretarju Guido Borg kien ma jifl a˙x, u b’sorpriΩa g˙amel diskors

xix

irrekordjat. Kien g˙amel enfasi fuq l-g˙aqda tas-Soçjetà, fuq iΩ-Ωg˙aΩag˙ u fuq Óal Balzan. U fi Ωmienna niftakar il-50 Anniversarju tal-Banda. Kien sar programm muΩikali fi s-Sala Aurora, però g˙adna wkoll niftakru ftit tas-snin ilu eΩattament fi d-29 ta’ Settembru 2007, festa litur©ika tal-Arkan©lu Gabriel, meta l-Banda San Gabriel g˙amlet programm muΩikali eççellenti fl -okkaΩjoni tal-50 sena mix-xiri tas-Sede tas-Soçjetà (1957-2007). Kien programm muΩikali oma©© g˙all-Padrun tas-Soçjetà u Fundatur tal-Banda Gabriel Caruana MQR g˙all-˙idma tieg˙u kbira fi ̇ dan il-KaΩin tal-Banda San Gabriel. Ma rridx ninsa t-tqeg˙id tal-ewwel ©ebla tal-Pro©ett ta’ bini ©did b˙ala estensjoni tal-KaΩin. Kienet serata kommoventi g˙alija u g˙all-membri li g˙andhom g˙al qalbhom din is-Soçjetà.

M. Int wie˙ed mill-anzjani tag˙na f’din is-Soçjetà, però l-ener©ija li g˙andek g˙adha Ωag˙Ωug˙a? X’tikkummenta?

R. Jien kont wie˙ed miΩ-Ωg˙ar mal-grupp tal-armar u anke fi l-Kumitat. Fl-attivitajiet dejjem kont noqg˙od wara, g˙alhekk qatt ma ssibni f’ritratti antiki. Jien nipprova qatt ma na˙li l-˙in, la fi l-KaΩin u wisq aktar id-dar. Naf li qed nikber u s-sa˙˙a qed tmajna, imma nixtieq li nara l-Pro©ett ta’ bini lest. Nixtieq ukoll li wara li ili nie˙u ˙sieb l-elettriku g˙al dawn l-a˙˙ar sitta u erbg˙in sena kemm fuq il-Knisja Parrokkjali u fi t-toroq BalΩanin, ikun hemm xi ˙add li jkompli jmexxi warajja.

M. Kemm ilek President ta’ din is-Soçjetà?R. Sirt President fl -14 ta’ Novembru

1997 b’vot unanimu. Kien Ωmien diffi çli g˙all-KaΩin meta s-sena ta’ qabel ma kienx sar rendikont fi nanzjarju u s-Seduta Ìenerali a©©ornat g˙all-14 ta’ Novembru 1997. Ma rridx ninsa nirringrazzja lis-soçji tal-fi duçja li wrew fi ja tul dawn is-snin kollha, lil Kalç Micallef, lil Philip Borg, lil Joseph Spiteri u lil Joe Attard. Joe Attard, eks-Kaxxier, kien strumentali dak iΩ-Ωmien g˙as-Soçjetà billi L-uffi çjali tas-Soçjetà dakinhar tal-Kunçert Kommemorattiv fl -okkaΩjoni tal-50 sena mit-twaqqif.

xx

bena mill-©did il-kotba fi nanzjarji tal-KaΩin. Qatt m’g˙addieli minn mo˙˙i li xi darba jg˙ajtuli g˙al President. Suppost g˙alija kienet sena tal-a˙˙ar g˙ax fi l-KaΩin kienet qed ta˙kem inçertezza kbira. Kien ©ie Kalc Micallef ikellimni fejn kont na˙dem f’San Anton. Bla tidwir mal-lewΩa qalli li Philip Borg ©ietu l-idea li nil˙aq President tas-Soçjetà g˙ax fi ja ra medjatur u b’hekk inkun nista’ ner©a’ ng˙aqqad il-KaΩin. Kalç kompla fuq dak li qallu Philip sabiex ma naqtax qalbi g˙all-Presidenza g˙ax kont il-bniedem li naf l-irkejjen kollha tal-KaΩin u tal-festa. L-istess idea kellu Gabriel Caruana. Fuq kollox riedu li jkun hemm kontinwita’ ma’ ̇ ija Guido li serva b˙ala President qabli g˙al 7 snin. G˙alhekk kelli g˙aΩla jew man-na˙a tal-familja jew tal-KaΩin. Jien qabel ma nag˙mel xi ˙a©a ng˙id, ‘X’inhu l-a˙jar g˙all-KaΩin?’ U g˙alhekk din id-darba reba˙ il-KaΩin.

M. L-akbar u©ig˙ ta’ ras b˙alissa tieg˙ek huwa l-bini tal-Pro©ett. Xi tg˙idli dwar dan.

R. Il-bini tat-tkabbir tal-KaΩin lest u g˙andna l-kamra tal-Kumitat u l-basement lesti minn kollox u qed jintuΩaw. IΩda mis-Seduta Ìenerali li saret fi s-27 ta’ Frar 2004 sas-17 ta’ Awwissu 2009 il-©urnata ta’ meta tlestew il-balavostri tal-faççata g˙addew 5 snin u nofs. Kollox jie˙u Ω-Ωmien tieg˙u…a˙na m’a˙niex xi eççezzjoni. Il-permessi damu, min˙abba li hu bini antik ferm u d-dewmien tal-kuntrattur. Ix-xoghol tal-bini wara t-t˙affi r beda fi l-15 t’Ottubru 2007 sas-17 t’Awwissu 2009. Rajnieh tiela’ ©ebla ©ebla u kull wa˙da qanqlet diskussjoni s˙i˙a, u fejn stajna ˙dimna a˙na…tkabbir tal-kantina, membrane, katusi, dawl, ilma u elf ˙a©’o˙ra.

M. Int President rispettat, ˙abrieki u kapaçi til˙aq kompromess ma’ kul˙add. Barra minn hekk, int m’intix President tal-©lekk, tal-bibiti jew ta’ fuq is-si©©u. Anzi int President li tmidd idejk mal-ewwel bΩonn. G˙ala?

R. Illum il-Presidenti tal-KaΩini tal-Banda m’g˙adux iΩ-Ωmien li jkunu Membri Parlamentari jew li ji©u darba g˙as-Seduta Ìenerali. Illum trid ixxammar il-kmiem u ta˙dem mal-Kumitat u s-soçji. Jien nemmen li l-©erarkija trid tinqaleb, g˙ax meta jarawk ta˙dem, ji©u Ωgur. Meta nkun il-KaΩin dejjem insib x’nag˙mel, kemm g˙all-festa u kemm fi l-pro©ett.

M. Ner©g˙u mmorru lura fl -istorja. Jing˙ad li ç-Circolo San Gabriele kienu jsibuh b˙ala dawk tan-na˙a ta’ fuq. Ìeografi kament hu vera hekk. Imma minn fejn nibtet din l-idea?

xxi

R. Skont kif kont nisma’ mix-xju˙ tag˙na kienu jg˙idu li meta twaqqaf il-KaΩin, is-Segretarju ÌuΩeppi Muscat (il-Fechica) kien lehaq ftehim maç-Circolo Maria Annunziata (il-KaΩin t’Isfel) fuq il-©bir tal-plattina li kien isir kull nhar ta’ Óadd. Kienu qasmu t-toroq orizzontali ji©ifi eri minn hdejn il-Pick Quick f’tarf Triq San Valentinu, mal-kampnar sa dritt lejn Triq l-G˙erusija li dak iΩ-Ωmien kien ir-raba’ ta’ Sajrunies. Dak kien il-limiti tal-KaΩin ta’ Fuq li g˙adu jg˙odd sal-©urnata tal-lum ˙lief li issa ˙adna faççata wa˙da tal-pjazza. ÌuΩeppi Muscat kien bniedem intelli©enti ˙afna, jg˙idu li kienu jiktbulu bit-Taljan u jirrispondi bil-Malti.

M. Jing˙ad li dawk li kienu mid˙la taç-Circolo San Gabriele kellhom laqam? X’kien dan il-laqam u g˙ala kienu jsibuhom hekk?

R. Jien kont nisma’ li tal-KaΩin ta’ Fuq kienu jsibuna tal-BAGOLLI. Dan g˙ax ̇ afna miΩ-Ωg˙aΩag˙ kienu siefru biex isibu x-xog˙ol, iΩda dan il-laqam ma damx ˙afna.

M. Il-kwistjoni li tinfeta˙ Soçjetà o˙ra f’Óal Balzan kienet il-qniepen. Taqbel mag˙ha din int jew g˙andek xi verΩjoni o˙ra x’jg˙idu missirijietna?

R. Kif jing˙ad il-problema kienet fuq il-©bir tal-qniepen, iΩda anke fuq il-klassi kif ukoll fuq li Ω-Ωg˙aΩag˙ ma kinux rappreΩentati fi l-Kumitati. InΩid ukoll l-affarijiet nazzjonali li kienu saru qabel u kienu qed isiru b˙al ng˙idu a˙na l-iΩvilupp kostituzzjonali li saru bejn l-1919 u l-1921. Li tipprotesta kienet xi ˙a©a ©dida, imma g˙all-festa tal-1920 li saret fl -11 t’April ̇ afna Ωg˙aΩag˙ kienu ©abu anke pilandri minn B’Kara u ramaw it-toroq. Kienet daqqet il-Banda L’Isle Adam tar-Rabat u g˙amet programm ta˙t id-direzzjoni tas-Surmast Geatano Grech1. Il-KaΩin feta˙ wara din il-festa fi d-19 t’April 1920. Riedu jsemmuh

1 Is-Surmast Gaetano Grech idderie©a l-Banda L’Isle Adam g˙al 17-il sena mill-1894 sal-1911 u wara assenza ta’ sentejn, re©a’ ˙a lil din il-Banda g˙al tmien snin o˙ra, ji©ifi eri mill-1913 sal-1921; b’kollox il-Banda damet 25 sena ta˙t id-direzzjoni ta’ dan is-Surmast.

xxii

g˙all-Ko-protettur tal-Parroçça San Valentinu iΩda l-Kappillan Sisner wera idea o˙ra, dik li jissemma g˙al dak li ˙abbar lil Marija…l-Arkan©lu Gabriel, hekk imsejja˙ b˙ala ‘Il-Qawwa t’Alla’. U disg˙in sena wara qeg˙din niççelebraw dak li missirijietna waqqfu hawn fi l-lokal ta’ Óal Balzan…Soçjetà attiva matul is-sena kollha, attivitajiet kulturali u soçjali u fuq kollox trawwem u tg˙allem il-muΩika bla ˙las lil dawk li jixtiequ jitg˙allmu strument fi ˙danha. U din is-sena wkoll g˙andna allieva li ˙ar©et iddoqq mal-Banda San Gabriel. Din jisimha Antonella Briffa li ˙u n-nannu tag˙ha ji©i l-ewwel Surmast Direttur tal-Banda San Gabriel eΩattament Mro. Carmelo Briffa.

M. Il-Motto uΩat f’dawn il-festi tad-90 sena hu ‘Il-Glorja tal-Img˙oddi, Garanzija g˙all-Ìejjieni’. Xi tg˙idli dwar dan?

R. Dak li missirijietna kienu kapaçi jag˙mlu, hekk a˙na wkoll inkomplu fejn ̇ allew ta’ qabilna. Dan illum qed nuruh b’dak li qed nag˙mlu kemm fi l-Pro©ett ta’ estensjoni, kemm mil-lat muΩikali, u kemm mil-lat soçjali. Hekk biss nistg˙u nikkonfermaw dak li qed jg˙id il-motto f’dawn il-festi tad-disg˙in sena. U hawn nappella liΩ-Ωg˙aΩag˙ Balzanin kollha sabiex jersqu u jiddedikaw il-˙in liberu tag˙hom f’attivitajiet g˙all-©id tar-ra˙al tag˙na fl ok jarmu sa˙˙ithom f’vizzji moderni. Jekk isir sforz inkunu qeg˙din inΩommu l-katina s˙i˙a li ˙allewlna ta’ qabilna.

M. Messa©© lis-Soçji ta’ din is-Soçjetà u lill-Balzanin kollha.R. B˙alissa l-g˙an tieg˙i u tal-Kumitat preΩenti hu li nlestu g˙al kollox il-Pro©ett

g˙ax dan ser ikun l-akbar rigal lis-soçji, lill-Balzanin kollha u lil dawk li ji©u jΩuruna. Il-KaΩin tal-Banda San Gabriel hu miftu˙ g˙al kul˙add. Ninsabu disponibbli g˙al dawk li jixtiequ jesprimu ˙sibijiet ©odda fostna, l-aktar Ωg˙aΩag˙ li lesti jkunu parti mit-tmexxija ta’ dan il-KaΩin fi l-futur. Nies ©odda fostna j©ibulna ideat innovattivi u g˙aldaqstant inkunu vera qed insa˙˙u x’jg˙id il-motto uΩat f’din is-sena tad-90 Anniversarju…Il-Glorja tal-Img˙oddi, Garanzija g˙all-Ìejjieni.

Grazzi lill-President Lino Borg talli g˙o©bok twie©eb bl-akbar reqqa u dettall kull mistoqsija. Tul din l-intervista fi k stajt nara persuna©© ta’ impenn massimu, serju, dinamiku u Balzani denju u bil-wisq xieraq li tmexxi l-KaΩin tal-Banda San Gabriel – Óal Balzan AD 1920. AD MULTOS ANNOS!

1

Sewwa jg˙idu… ‘L-istorja tirrepeti ru˙ha!’ U dan qed jing˙ad g˙ax jekk titkellem ma’ membru attiv ©ewwa l-KaΩin tal-Banda San Gabriel id-diskors ikun dwar il-festa tal-Lunzjata, dwar il-KaΩin (issa s’intendi dwar it-tlestija tal-pro©ett il-©did) jew dwar Óal Balzan in©enerali. Disg˙in sena ilu, missirijietna hekk kienu ˙asbu wkoll meta ©ew biex iwaqqfu Soçjetà ©dida f’Óal Balzan. Kienu ˙asbu biss dwar il-festa tal-Lunzjata u t-tkabbir tag˙ha. U dan lilna li qed ng˙ixu disg˙in sena wara jag˙milna kburin, jag˙milna aktar sodi fi t-twemmin tag˙na b˙ala Soçjetà…g˙ax l-g˙an kollu tag˙na hu marbut madwar il-festa g˙aΩiΩa tag˙na l-Balzanin il-festa tal-Lunzjata, kif ukoll li ng˙ollu isem il-Banda tag˙na…il-Banda San Gabriel.

U fi l-fatt din is-sena hija meqjusa b˙ala sena importanti g˙al din is-Soçjetà. Hija sena ta’ ti©did, sena ta’ Ωvilupp u stennija, sena ta’ kura©© u determinazzjoni. Dan il-kliem kollu jg˙odd f’din is-sena çelebrattiva g˙as-Soçjetà tag˙na. Il-fatt li meta tid˙ol ©ewwa l-bit˙a tal-KaΩin, faççata tieg˙ek tara binja enormi fi l-pro©ett li l-KaΩin tal-Banda San Gabriel qed iwettaq. G˙alhekk hija sena ta’ Ωvilupp, g˙alhekk hija sena ta’ stennija, g˙alhekk hija sena ta’ kura©©, g˙ax b’din id-determinazzjoni kollha ser twassalna g˙al KaΩin akbar, g˙al KaΩin fejn is-Soçji jkollhom fejn jiΩviluppaw it-talenti tag˙hom. Semmejt il-kelma ti©did. Iva din hija sena ta’ ti©did g˙all-fatt li tul dawn id-disg˙in sena ta’ ˙ajja, a˙na l-membri tal-lum ser in©eddu ˙idmietna g˙al aktar suççessi g˙all-KaΩin tal-Banda San Gabriel…is-Soçjetà li tant in˙obbu. U hawn fl -istess nifs qeg˙din inroddu ˙ajr lil ta’ qabilna g˙as-sagrifi ççji u l-˙idma kbira li wettqu sabiex a˙na llum qeg˙din hawn, in˙ossuna grati lejhom. G˙andna nkunu grati lejn missirijietna (l-ewwel membri) g˙ax mit-tfi ttix li g˙amilt, stajt ninduna f’liema serjeta’ da˙lu sabiex iwaqqfu ç-Circolo San Gabriel, kollox skont il-li©i, kollox skont ir-regola, wara kollox dehret fi hom onestà, impenn, perseveranza u determinazzjoni li ma tkunx ˙a©a ta’ ftit Ωmien iΩda pedamenti sodi

Introduzzjoni

2


g˙al snin twal sabiex illum fi s-sena 2010 qed niffesti©©aw id-disg˙in anniversarju mit-twaqqif. U mhux ta’ b’xejn hu f’waqtu l-motto uΩat g˙ad-disg˙in sena…IL-GLORJI TAL-IMGÓODDI, GARANZIJA GÓALL-ÌEJJIENI.

U hawn jid˙ol punt ie˙or dwar il-volontarjat. Id-dinja saret tant mg˙a©©la li wie˙ed diffi çli jsib ̇ in g˙all-volontarjat. Però g˙all-grazzja t’Alla hawn fi s-Soçjetà tag˙na g˙adek issib membri li b’qalbhom g˙adhom jag˙tu dak kollu possibbli g˙at-tkabbir tas-Soçjetà. Dawn il-membri attivi ˙aqqhom kull tif˙ir, ˙aqqhom grazzi g˙ax-xog˙ol li jwettqu ©ewwa l-istess KaΩin. Però l-g˙ajta tibqa’ g˙al aktar ˙idma fi s-Soçjetà tag˙na speçjalment fi l-©enerazzjoni Ωag˙Ωug˙a. U hawn vera imbag˙ad jid˙ol il-motto uΩat f’dawn il-festi speçjali tad-disg˙in sena mit-twaqqif taç-Circolo San Gabriele.

3

Fl-epoka tal-1920, il-popolazzjoni f’Casal Balzan1 insibu li kienet tla˙˙aq 1,228 li minnhom 512 kienu r©iel u 716 nisa. Fil-qasam tas-sa˙˙a, Casal Balzan kellu wkoll il-Ber©a tieg˙u li kienet ti©bor ir-ra˙al ta’ Óal Lija u ta’ Ó’Attard ukoll. It-Tabib tad-Distrett kien Dott. Tancred Castillo.2

Is-Sorijiet Fran©iskani Missjunarji ta’ Marija kienu waslu f’Casal Balzan fi s-sena 1920. Billi kellhom g˙al qalbhom it-tag˙lim, fet˙u skola bl-isem Stella Maris School li g˙adha tag˙ti sehemha fl -edukazzjoni ta’ pajjizna sal-lum.3 Skola privata o˙ra kienet dik Elementary g˙all-bniet biss li kienu jattendu madwar 60 tifl a. Din kienet tinsab fi l-Kunvent tal-Buon Pastur fi Triq Idmejda u b˙ala Sinjora kellha lil Sr. Marija Dolores Bonavia. L-Iskola Primarja tal-Bniet f’Casal Balzan fi s-sena 1920 kienet dik fejn illum hemm il-bini tal-Kunsill Lokali, mag˙ruf b˙ala Palazzo Testaferrata fi l-bidu ta’ Triq il-Kbira, il-parti ta’ fuq. L-Iskola Primarja tas-Subien kienet tintuΩa dik id-dar il-kbira qrib il-Ìnien ta’ San Anton li llum i©©ib l-isem ta’ Dar is-Ser˙. F’Casal Balzan konna nsibu wkoll skola ta’ bil-lejl.4

F’Casal Balzan kont issib ukoll Ferg˙a tal-Posta fi s-sena 1920 però din g˙alqet fi s-sena 1921. L-G˙assa tal-Pulizija kienet f’salib it-toroq bejn Triq il-Kbira u Triq San Anton, Casal Balzan, u Triq Annibale Preca u Triq il-Kbira, Casal Lija. Din l-G˙assa kienet isservi kemm g˙an-nies ta’ Casal Balzan u ta’ Casal Lija.

1 Hekk jidher isem Óal Balzan fi l-Minuti tal-ewwel snin. 2 Guido Borg B.A. - “Óal Balzan fl -1920.” Ktieb tal-Festa 1994 - KaΩin tal-Banda San Gabriel

– Óal Balzan. 3 Dun Ìwann Dimech. Óal Balzan Ìrajjietu sal-1999 - Edukazzjoni f’Óal Balzan p© 342. 4 Guido Borg B.A. - “Óal Balzan fl -1920.” Ktieb tal-Festa 1994 - KaΩin tal-Banda San Gabriel

– Óal Balzan.

It-Twaqqif

taç-Circolo San Gabriele

Kapitlu 1

4


Fil-qasam agrikolu, Casal Balzan kien fl -aqwa tieg˙u. ’Il bog˙od mill-iΩvilupp, Óal Balzan kien jg˙odd sew il-motto tieg˙u ‘Hortibus Undique Septa’ – ‘Imdawwar bil-©onna minn kullimkien.’ Il-©onna tal-larin© u l-arja friska kienet tag˙mel il-qasam agrikolu mfi ttex.5

Il-Gvernatur ta’ Malta fi s-sena 1920 kien Lord Plumer. Malta kienet ta˙tu bejn l-1919 u l-1924. L-Isqof kien Mons. Dom. Mauro Caruana OSB. Ittra interessanti li sibt kienet intbag˙tet f’Novembru 1924 lil dan l-Isqof mis-Segretarju Carmelo Buhagiar biex jing˙ata permess ˙alli ç-Circolo San Gabriele jkun jista’ jag˙mel lotteriji ‘che per detta festa occorrono grandi spese.’ Fil-11 ta’ Diçembru 1924, l-Isqof Caruana jibg˙at lura ‘non trovo nessuna

oggezzione riguardo la grazia domandata.’

L-iskop ewlieni….

L-iskop ewlieni mill-bidu sa mit-twaqqif kien li din is-Soçjetà tg˙in fi l-festi esterni tal-Lunzjata, Patruna ta’ Óal Balzan. Disg˙in sena wara baqa’ bl-istess skop. Dan kollu jag˙milna kburin. Però l-iskop ewlieni kiber mal-milja taΩ-Ωminijiet…u barra l-armar, Ωdiedet il-muΩika, g˙ajnuna fi l-Knisja (kemm barra u kemm ©ewwa) u dak kollu li jorbot mieg˙u r-ra˙al li fi h g˙amilna l-ewwel passi…Óal Balzan. G˙alhekk a˙na rridu nkomplu nixprunaw it-tradizzjonijiet ta’ qabilna ˙alli n˙allu

din is-Soçjetà li tant in˙obbu fi l-quççata.

Il-bidu…

Imma x’kien il-veru punt tat-tluq li ©ieg˙el li tinfeta˙ Soçjetà ©dida? F’mo˙˙na jrid ikollna s-sitwazzjoni ta’ pajjiΩna. Ma ninsewx li g˙axar xhur qabel kienet

5 Guido Borg B.A. - “Óal Balzan fl -1920.” Ktieb tal-Festa 1994 - KaΩin tal-Banda San Gabriel – Óal Balzan.

L-ittra li nbag˙tet lill-IsqofMons. Dom. Mauro Caruana.

5

L-ewwel Statut miktub –Regulamenti- Liscop tac-Circolo. (Kif tinstab miktuba)

6


faqqg˙et ir-rewwixta tal-Maltin mill-impoΩizzjoni tal-barrani f’dan il-kaΩ fi l-konfront tal-Gvern Kolonjali IngliΩ, f’dik li hi mag˙rufa b˙ala s-Sette Guigno. Jing˙ad li b˙al kull ̇ ag’o˙ra, il-poplu kellu fehmiet differenti f’kull ̇ a©a, ibda fuq kwistjonijiet lokali kif ukoll fuq dawk nazzjonali. Jekk ni©i g˙all-kwistjonijiet lokali, jing˙ad li hawn f’Casal Balzan in˙olqet kwistjoni dwar il-qniepen. Fil-bidu tas-sena 1920, il-Kappillan ta’ dak iΩ-Ωmien Dun Amabile Sisner kien ˙abbar li ser jibda ji©bor il-fl us ˙alli l-Parroçça tkun tista’ tixtri sett qniepen ©odda6. Jidher g˙alhekk li l-unika Soçjetà li kienet teΩisti f’dik l-epoka, iç-Circolo Maria Annunziata7 ddeçieda li ma torganizzax il-festi esterni tal-Lunzjata b˙as-snin ta’ qabel ˙alli jag˙ti çans lill-Kappillan ji©bor il-fondi me˙tie©a g˙al opra hekk kbira.

Hemm min jg˙id li Ωg˙aΩag˙ Balzanin ipprotestaw kontra dan u ddeçidew li

6 Fis-sena 1919 kien in˙atar kumitat g˙all-qniepen ©odda. BaΩikament kien iffurmat mill-istess Kumitat taç-Circolo Maria Annunziata, l-unika Soçjetà fi r-rahal sal-1919. Il-Kumitat kien iffurmat hekk: President - Ìuzeppi Vassallo Ta’ Mudest, Segretarju – In-Nutar Lui©i Gauci Forno, Kaxxier - Lui©i Briffa Il-Pepes, Viçi-Kaxxier - Salvatore Pisani Tat-Tanti fi lwaqt li b˙ala membri nsibu lil Salvatore Debono Ta’ Peppina, Fredu Camilleri Ta’ Dorina, Carmelo Muscat Ta’ Vokali, Mikiel Micallef Tal-Fanfra, Carmelo Pisani, Çensu Brincat Ta’ Balal, ÌuΩeppi Sammut (missier il-Kanonku Dun Spir) u Fran©isku Sammut Ta’ Rozi. Irridu ng˙idu li dawn il-membri kellhom kura©© kbir g˙ad-diffi kultajiet kbar li kienu ser isibu biex ji©bru l-fondi. Dawn bdew ji©bru fl us u damu 6 snin sabiex waslu biex jixtru sett qniepen ©odda tad-Ditta FrançiΩa Paccard. Ma kinitx triq façli sabiex jin©abru l-fondi me˙tie©a, ma ninsewx il-qag˙da ta’ pajjiΩna fi s-snin 20. Dan kollu jistqarru Valentino Muscat mag˙ruf b˙ala s-Surmast u Kaxxier g˙al Ωmien twil fi l-KaΩin tal-Banda San Gabriel li fi l-gazzetta Óal Balzan jg˙id ukoll li ‘kienet triq iebsa u dan juri kemm l-antenati tag˙na ̇ abbew lil Óal Balzan’. Jing˙ad ukoll li dan il-Kumitat wera x-xewqa mal-Kappillan li l-festa tinΩamm g˙al sentejn. Intant kien la˙aq miet il-Kappillan Sisner fl -1923 u le˙aq b˙ala Kappillan FX Zahra.

7 Iç-Circolo Maria Annunziata kien twaqqaf fi s-sena 1890 bl-g˙an li jie˙u ˙sieb l-armar ta’ barra tal-festa tal-Lunzjata. Insibu li lokalitajiet o˙ra bdew jift˙u diversi g˙aqdiet soçjali kif ukoll muΩikali bl-g˙an li jissa˙˙u l-festi titulari kif ukoll sekondarji (tal-Fratellanzi). Nafu wkoll li f’Óal Balzan il-festi ta’ ©ewwa ad unur l-Annunzjata bdew jie˙du xejr’o˙ra tant li fi s-sena 1868 saret l-istatwa artistika tal-Lunzjata minn idejn Salvatore Dimech ‘is-Sartx’ fi lwaqt g˙all-festa tas-sena 1875 fi l-Knisja Parrokkjali kienet iΩΩanΩnet l-Antifona Spiritus Sanctus ta’ Dott. Mro Paolo Nani. (Dan insibuh f’dak li ˙alla s-Sur Pawlu Grima, President g˙al 39 sena fi s-Soçjetà Marija Annunzjata li fi Ωmienu twaqqfet il-Banda Marija Annunzjata fi s-sena 1993.)

L-ewwel President taç-Circolo Maria Annunziata kien Valentino Falzon mag˙ruf b˙ala ‘Iç-Çej’. Dan dam mit-twaqqif tac-Circolo sal-1897 sakemm mis-sena 1898 insibu lil Mastru Piju Ebejer jokkupa l-kariga ta’ President. Mastru Pij dam jokkupa din il-kariga sas-sena 1903. Aktar ‘il quddiem naraw lil Valentino Falzon attiv fi ç-Circolo San Gabriele u jiddisinja l-pedestall ta’ Ìuditta li kienet saret fi s-sena 1926 fi lwaqt lil Mastru Piju Ebejer narawh i˙abrek sabiex issir il-festa tal-Lunzjata tas-sena 1920 meta qamet il-kwistjoni tal-qniepen. Dan narawh aktar ‘il quddiem f’din il-kitba.

It-Twaqqif taç-Circolo San Gabriele

7

huma stess jorganizzaw il-festi esterni f’©ieh il-Lunzjata. Jissemmew ismijiet ta’ Balzanin, fosthom il-kuntrattur mag˙ruf Balzani Mastru Piju Ebejer (1874-1931)8 li ˙e©©e© lil dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ Balzanin sabiex jie˙du dan il-pass. Jing˙ad li hu kien ta £2 lil Giuseppe Muscat Ebejer u lil Manwel Mifsud Ir-Ru˙˙ala (f’Óal Balzan issib il-laqam b˙ala Tan-Nu˙˙ala) u talabhom ji©bru £2 o˙ra sabiex imorru Birkirkara g˙and Ìanni l-Img˙ajjen biex jikru trofej u bnadar ˙alli xorta jarmaw g˙all-festa tal-Lunzjata.9 Jing˙ad li dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ Balzanin kellhom dispjaçir fi hom infushom g˙all-fatt li l-festa tal-Lunzjata kienet ta˙bat dejjem fi Ω-Ωmien ir-Randan (25 ta’ Marzu). Jidher li kien hemm diversi reazzjonijiet dwar id-data tal-festa. G˙alhekk qatt ma setg˙u jistabbilixxu data li tibqa’ ssir il-festa. Meta allura dehret li l-festa ˙a tibda ssir Óadd fuq l-G˙id, inqalg˙et din il-kwistjoni tal-qniepen.

F’dik is-sena, il-festa titulari tal-Lunzjata kienet saret nhar il-Óadd 11 t’April 1920, Óadd fuq l-G˙id il-Kbir (L-G˙id il-Kbir kien ©ie ççelebrat fl -4 ta’ April 1920)10. Kien it-Tnejn ta’ wara, ji©ifi eri d-19 t’April 1920 li nsibu l-eqdem irçevuta fl -arkivju tal-KaΩin bl-ittri C.S.G. li juri l-˙las tal-kiri tas-Sede l-©dida g˙aç-Circolo San Gabriele li kien g˙adu kif infeta˙. Dan juri li dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ ma kellhom l-ebda kompromess fi r-ra˙al ma’ ˙add, dan juri li dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ kellhom g˙al qalbhom il-festa titulari tal-Lunzjata u kienu lesti jag˙mlu minn kollox basta ma jitnaqqsilhom xejn minn dak li kienu j˙obbu…il-festa tal-Lunzjata. Nimma©ina

8 Mastru Pij, kif kien mag˙ruf fost il-Balzanin, kien kuntrattur mag˙ruf f’dawk iΩ-Ωminijiet u bena diversi postijiet fosthom il-Kunvent tal-Buon Pastur f’Óal Balzan fi s-sena 1899, il-Villa tal-Im˙allef Refalo (illum il-parti l-antika tal-Lukanda Corinthia) fost ˙afna bini militari ie˙or. Hu kien twieled il-Belt Valletta u mg˙ammed fi l-Parroçça ta’ San Duminku. Però wara t-twelid, missieru Mastru Ìann u ommu Carmela ©ew joqog˙du Óal Balzan. Imbag˙ad iΩΩewweg lil Carmela (ritratt f’pa©na xiii), Taljana minn Reggio Calabria u kellhom 12-il wild…wie˙ed minnhom kien Luigi Ebejer BEM li serva g˙al diversi snin b˙ala Segretarju ta’ din is-Soçjetà.

9 Minn fomm Gabriel Caruana. 10 Din is-sena ja˙bat l-istess kalendarju ji©ifi eri l-G˙id sar il-Óadd 4 t’April 2010.

L-Img˙allem Balzani Mastru Piju Ebejer. (Ritratt bil-kortesija ta’ Myriam Cassar)

8


li saru diversi laqg˙at mal-Kappillan Sisner11, kemm qabel il-festa li kienet saret il-Óadd 11 t’April 1920 kif ukoll fi l-©img˙a ta’ wara. Permezz ta’ dik l-irçevuta, to˙ro© il-konkluΩjoni li d-data uffi çjali tal-ftu˙ ta’ din is-Soçjetà l-©dida g˙andha tkun id-19 t’April 1920.12

Is-sitwazzjoni tal-pajjiΩ f’dik l-epoka

Madanakollu, wie˙ed ma jistax jeskludi s-sitwazzjoni politika ta’ dak iΩ-Ωmien li setg˙et b’mod jew ie˙or inkora©©iet liΩ-Ωg˙aΩag˙ biex jift˙u soçjetà ©dida. Wie˙ed ta’ min ig˙id li ç-Circolo Maria Annunziata kien aktar mi©bud lejn il-Partit Nazzjonalista mmexxi minn Nerik Mizzi (1885-1950), mentri n-nies li kienu ©ejjin min-na˙a ta’ fuq ta’ Óal Balzan kienu l-biçça l-kbira mi©budin lejn il-Partit Kostituzzjonali mmexxi minn Sir Gerald Strickland (1861-1940). Allura jista’ jkun li din il-qasma setg˙et affettwat l-andament biex tinfeta˙ Soçjetà ©dida hawn f’Óal Balzan. 13

11 Il-Kappillan Amabile Sisner twieled f’Bormla fi t-13 t’Awwissu 1854 u miet fi s-17 ta’ Ìunju 1923. Kien kittieb mag˙ruf f’dawk iΩ-Ωminijiet. Hu serva ta’ Kappillan bejn it-18 ta’ Ìunju 1896 sakemm miet. Kittieb ta’ diversi kotba. Biex nuru ftit eΩempji, fi s-sena 1900 Sisner kien ˙are© il-Óajja ta’ San Fran©isk Saverju – Appostlu tal-Indja. Fl-1904 hu ppubblika ktieb ‘Imxi l-Ìenna’ li kien popolari ˙afna f’pajjiΩna. L-itwal poeΩija li kiteb kien jisimha Lill-Óanina Omm Alla (Consolatrix Affl ictorum). (Carmel Bezzina ‘Dun Amabile Sisner’ Óal Balzan Mejju-Ìunju 1973: p© 2-3)

12 Guido Borg B.A. – Ktieb tal-Festa 1988 KaΩin tal-Banda San Gabriel – Óal Balzan. Il-Bidu tas-Soçjetà.

13 Guido Borg B.A. jikteb fl -istess ktieb, ‘G˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ tas-seklu 20 l-idea li ti©©ieled g˙al drittijietek forsi kienet xi ˙a©a ©dida. G˙alihom kienu Ωminijiet ta’ tama g˙al ©ejjieni hieni.’

L-aktar dokumenti antiki li tippossjedi din is-Soçjetà.

It-Twaqqif taç-Circolo San Gabriele

9

Fl-ewwel irçevuta li g˙amel il-Kappillan Sisner nhar it-Tnejn 19 t’April 1920 insibu li sejja˙ lil dawk it-tliet Ωg˙aΩag˙ ‘quali deputati, rappresentanti e soci del Circolo San Gabriele’, xhieda li Giuseppe Muscat, Giuseppe Falzon u Salvatore Attard mhux biss kienu soçji iΩda kienu qed jirrappreΩentaw lil s˙abhom li kienu tawhom l-awtorita’ biex jie˙du dan il-pass. Dan kollu juri li l-Kappillan Sisner kien jaf x’inhu g˙addej sew fi r-ra˙al u dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ kienu jg˙arrfuh b’kollox x’inhu g˙addej.

B’xorti ˙aΩina ma nsibu l-ebda minuti tal-ewwel laqg˙a. Però fi l-Ktieb ‘Introito e Esito’ li kienu jΩommu f’dawk iΩ-Ωminijiet, naraw li ç-Circolo San Gabriele kien feta˙ b’g˙oxrin soçju li ˙ar©u

porzjon ta’ 2s 6d(12c5m) kull wie˙ed. Hawnhekk ta’ min jinnota li l-kera tad-dar fejn infeta˙ il-KaΩin kienet ta’ £2 kull sitt xhur bil-quddiem. Fil-minuti tat-28 ta’ Settembru 1920 jidhru r-regoli tal-kiri ta’ kamra g˙all-futbol. Imbag˙ad insibu wkoll fatt importanti ie˙or fi r-rendikont tat-13 ta’ Novembru 1920, ji©ifi eri

L-ewwel rendikonti li nsibu fl -Arkivju

Nerik MizziSir Gerald Strickland

10


seba’ xhur wara l-ftu˙ tas-Soçjetà, li d-d˙ul ta’ 5s (25c) g˙all-Chera tal-Camra tal-Football, prova li l-futbol kien di©a’ jeΩisti f’Óal Balzan f’dik is-sena. Kera o˙ra simili g˙all-Futbol re©g˙et issemmiet f’Seduta tal-Kumitat li saret fi t-22 ta’ Jannar 1922. Dan juri li dilettanti Balzanin tal-Futbol kienu jag˙mlu uΩu mill-istess post taç-Circolo San Gabriele.

Dokument li tissemma l-camra tal-football. (miktuba kif misjuba fi d-dokument)

Dokument juri li kienu saru sett regoli ˙alli d-dilletanti tal-futbol jikru kamrafi s-Sede tac-Circolo San Gabriele

Kif tindunaw il-kera kienet tit˙allas minn qabel. Mela l-ewwel kera t˙allset fl -20 t’April 1920 kif jidher f’ritratt qabel, fi lwaqt it-tieni kera t˙allset fi s-17 t’Ottubru 1920.

11

It-tliet rappreΩentanti li kienu marru jiltaqg˙u mal-Kappillan Sisner sabiex jirrappreΩentawhom fi l-ftu˙ ta’ Soçjetà ©dida bl-iskop li tie˙u ˙sieb il-festi esterni kienu Giuseppe Muscat1, Guiseppe Falzon2 u Salvatore Attard3. Giuseppe Muscat kien twieled fl -24 ta’ Marzu 1899, ji©ifi eri meta feta˙ iç-Circolo San Gabriele kellu 21 sena. Insibuh b˙ala President tas-Soçjetà fi s-sena 1921 imbag˙ad jer©a’ fi s-sena 1932, però serva g˙al Ωmien twil b˙ala Segretarju wkoll. Giuseppe Falzon twieled fi l-5 ta’ Mejju 1899. Falzon miet fl -eta’ Ωg˙ira ta’ 29 sena eΩattament fi t-12 ta’ Settembru 1928. Salvatore Attard twieled fi s-17 ta’ Settembru 1903, l-iΩg˙ar fost s˙abu g˙ax fl -1920 kellu biss 17-il sena. Kien la˙aq President tas-Soçjetà fl -1927, però serva b˙ala l-Kaxxier taç-Circolo sa mit-twaqqif. Minn dan kollu naraw li din is-Soçjetà l-©dida resqu fi ˙danha diversi Ωg˙aΩag˙ Balzanin. G˙aldaqstant, mid-dokumenti li qrajt, naraw li dawn it-tliet persona©©i huma t-tliet Fundaturi tas-Soçjetà.

(Dettalji minn Guido Borg B.A. – Ktieb tal-Festa 1988 KaΩin tal-Banda San Gabriel – Óal Balzan. Il-Bidu tas-Soçjetà.)

1 Giuseppe Muscat Ta’ Fechica, il-kbir minn ̇ ames a˙wa. O˙tu Lonza kienet t˙it u fost xog˙lijiet li g˙amlet kienu l-bnadar tat-trofej l-antiki. Ma deherx aktar wara s-sena 1932 meta serva b˙ala President f’dik is-sena. Imbag˙ad kien iΩΩewwe© u mar joqg˙od Ra˙al Ìdid. Miet fl -eta’ ta’ 73 sena. Kien bniedem ta’ skola u kellu xog˙ol tajjeb…fi l-fatt kien imla˙˙aq fi d-Dipartiment tal-Ordinanza. Mill-minuti jidher li kien il-mo˙˙ wara kull deçiΩjoni li kienet tittie˙ed.

2 Giuseppe Falzon Ta’ Budajda, mid-dokumenti stajt ninnota li kien ji©bor regolari g˙an-nar g˙all-festa titulari tas-SSma Maria Annunziata.

3 Salvatore Attard Ta’ Bassas, kien joqg˙od f’Numru 131, Strada Reale, Casal Lia. Kellu missieru membru wkoll fl -istess Circolo u jidher li warrab mix-xena mat-tmiem tas-snin 20. Na˙seb huma Ωew© fatturi li telaq…iΩ-Ωwie© kif ukoll li fl -ewwel g˙axar snin, iç-Circolo San Gabriele le˙aq tragwardi kbar, però bi sfortuna l-politika naffret xi membri.

L-Ewwel Membritaç-Circolo San Gabriele

Kapitlu 2


12

U˙ud mill-membri li welldu din is-Soçjetà

Din hi l-lista li sibt ta’ w˙ud mill-ewwel membri li ˙allsu u ˙admu sabiex isiru soçji maç-Circolo San Gabriele:- (innotaw li sibtha bil-laqmijiet b’kollox)

Giuseppe Micallef I (Stellati) - Kien il-prokuratur tal-Festa tal-Lunzjata fi s-snin 20. Kien jie˙u ˙sieb il-luminazzjoni tal-festa tal-Lunzjata. Giuseppe Muscat (Ta’ Fechica), Giuseppe Muscat Ebejer (Ta’ Vokali), Emanuele Galea (Ta’ Fu©naj)4, Carmelo Buhagiar (Tal-Puxa), Salvatore Attard (Ta’ Bassas), Luigi Ebejer (Ta’

4 Il-laqam ta’ Emmanuel Galea kien Tal-Fu©naj. Dan g˙addihuli s-Sur Guido Borg.

Salvatore Attard, l-iΩg˙ar wie˙ed mit-3 rappreΩentanti. Serva b˙ala kaxxier fl -ewwel snin

sakemm le˙aq President fi s-sena 1927.

Giuseppe Muscat serva b˙ala President fi s-sena 1921 u 1932. G˙amel Ωmien twil iservi b˙ala Segretarju u bla dubju wera serjetà kbira kif mexxa l-affarijiet fi ç-çircolo fi t twelid tieg˙u.

Giuseppe Falzon wie˙ed mit-3 rappreΩentanti u miet f’età Ωg˙ira ta’ 29 sena.

13

L-ewwel Soçji… dawn missirijietna li welldu Soçjetà li llum kibret,iffjorixxiet u sa˙ansitra kabbret is-Sede tag˙ha g˙al aktar ˙idma fi Ωmien li ©ej.

14

L-Ewwel statut taç-Circolo San Gabriele pprintjat (circa 1921)

L-Ewwel Membri taç-Circolo San Gabriele

15

Piu jew Ta’ Piju), Vittorio Chetcuti, Paolo Chetcuti (Il-Patrak), Giuseppe Falzon (Budajda), Giuseppe Micallef (Ta’ Ketrin), Gabriele Micallef (Stellati), Carmelo Sciberras (Tal-Fajjenza), Salvatore Sammut (Ta’ Emilia), Giuseppe Sammut (Ta’ Emilia), Giuseppe Brincat (Iddicu), Francesco Sammut (Sellidi), Valentino Falzon (Iç-Çej) , Giacchino Demicoli (Ta’ Ganni tal-Bambina), Giovanni Pace (Ta’ Zelemetta), Luqa u Poalo Agius (Ta’ Luka), Giovanni Muscat (Vocali), Giovanni Pullicino (Ta’ Mazza), Giuseppe Vella (Ta’ Metteu), Giuseppe Chetcuti (Ta’ Gheita), Michele Ebejer ( Ta’ Piu jew Ta’ Piju), Paolo Muscat (Ta’ Funzu), Paolo Zarb (Ta’ Chelment), Carmelo Attard (Ta’ Bassas) u Vincenzo Brincat. M’hemmx dubju li dawn il-membri kollha kellhom sehem s˙i˙ fi l-proçess tat-twaqqif taç-Circolo San Gabriele. Jing˙ad ukoll li dawn il-membri li kienu mid˙la taç-Circolo San Gabriele kienu jissej˙u b˙ala Tal-Bagolli. Hemm diversi tifsiriet x’seta’ wassal sabiex dawn jissej˙u Tal-Bagolli. Però na˙seb l-aktar tifsira li tag˙mel sens kienet li meta dawn il-membri ta’ din is-Soçjetà ©dida kienu

jo˙or©u jarmaw it-toroq, kienu jo˙or©u puliti sa˙ansitra l-g˙odod ©ewwa l-bagolli (bagalji). Hemm min jg˙id ukoll li min˙abba l-faqar li kien hawn (l-aktar min˙abba l-eku tal-ewwel gwerra dinjija) u˙ud minn dawn il-membri bdew jemigraw biex isibu orizzonti o˙ra. G˙aldaqstant bdew isej˙ulhom bagolli.

Insibu Ωew© Seduti Ìenerali sabiex jin˙atar il-Cumitat Direttiv5 taç-Circolo San Gabriele. Dan iç-Circolo beda jara kif ser jo˙loq sistemi ©odda dwar il-festa tal-Lunzjata. Tant hu hekk li kienu pproponew Kumitat tal-Festa li jie˙u ˙sieb il-festa mal-Kappillan Sisner wara laqg˙a li saret mal-istess Kappillan fi l-21 t’Awwissu 1921.

5 Cumitat Direttiv – Hekk huma mniΩΩlin il-kelmiet preçiΩi fi l-minuti. Baqg˙et tintuΩa sal-gwerra. Illum imsejja˙ Kumitat Çentrali.

Rendikont tal-Kumitat tal-Festa, liema Kumitat kien issuggerit miç-Circolo San Gabriele sabiex jie˙u ˙sieb il-festa. Il-fi rem li jidhru fi l-qieg˙ huma ta’ Carmelo Buhagiar b˙ala President u Giuseppe Muscat b˙ala Kaxxier, it-tnejn kienu membri fi l-Kumitat taç-Circolo San Gabriele u kienu fi l-Kumitat tal-Festa. Dan juri l-˙e©©a u l-interess sa mill-bidu dwar il-festa tal-Lunzjata.


16

Fil-Minuti sibt ‘li fuq ra©unijiet ta’ xi çirkostanzi’, dan il-Kumitat tal-Festa ltaqa’ g˙all-ewwel darba fi t-18 ta’ Settembru 1921 bil-membri kollha jkunu ©ejjin minn dan iç-Circolo San Gabriele. Il-formazzjoni tal-Kumitat tal-Festa sibt li kien Carmelo Buhagiar b˙ala President, Salvatore Attard b˙ala Segretarju u Giuseppe Muscat b˙ala Kaxxier fi lwaqt li d-Deputati kienu Giuseppe Micallef I, Salvatore Sammut, Paolo Agius u Giuseppe Sammut.

Fil-kotba Introitu e Esito jidhru fi rem tal-President kull sena differenti mentri dik tal-Kaxxier tibqa’ ta’ Salvatore Attard. Jidher li kienu jaqilbu l-poΩizzjonijiet tal-uffi çjali però dik ta’ Kaxxier baqg˙et l-istess g˙al seba’ snin sakemm Salvatore Attard sar President fi t-30 t’April 1927 segwit b˙ala Segretarju minn Giuseppe Muscat fi lwaqt li Kaxxier sar Carmelo Sciberras. Tajjeb li ng˙idu li s-soçji kienu j˙allsu l-abbonament darba fi s-sena, imbag˙ad tit˙allas l-entratura. Dan baqa’ jsir sas-snin 70, anke jekk tbiddlu ftit ukoll il-proçeduri.

Fatt kurjuΩ li osservajt dwar l-ewwel membri ta’ dan iç-Circolo San Gabriele kien li kienu jag˙mlu l-almu tag˙hom sabiex ji©©eneraw il-fl us u bla dubju jkunu jistg˙u jmexxu l-operat tag˙hom ’il quddiem. Però fl -istess ˙in kienu attenti minn kull ˙a©a madwarhom l-aktar mid-dejn li seta’ jikber f’limitu li ma jkunux jistg˙u jirkupraw. Però dan qatt ma se˙˙ g˙ax kienu membri biΩlin, kawti f’kull deçiΩjoni u sodi f’dak li kienu qed jag˙mlu. Rigward id-dejn, il-Cumitat Direttiv kien g˙amilha çara li l-ebda membru ma jista’ j˙alli l-Kumitat qabel jag˙laq iΩ-Ωmien dment li ç-Circolo jkollu d-dejn. Dan sibtu fi l-minuti tas-seduta

L-aktar rendikont antik tal-˙ru© li sibt fl -arkivju. Id-data turi 13 ta’ Novembru 1920 ji©ifi eri 7 xhur wara t-twaqqif.

L-aktar rendikont antik tad-d˙ul li sibt fl -arkivju. Id-data turi 13 ta’ Novembru 1920 ji©ifi eri 7 xhur wara t-twaqqif.


17

tal-Cumitat Direttiv tat-8 ta’ Jannar 1922. Fatt ie˙or interessanti hu li dejjem ̇ asbu u warrbu l-fl us minn qabel g˙all-kera tal-post fejn kienu jiltaqg˙u. Meta ma kinux jaslu fi l-fl us sabiex jag˙mlu jew jixtru dak li jridu, kienu jissellfu. U hekk sar sabiex tinxtara l-mobilja g˙aç-Circolo f’Lulju 1921. Dawn kienu ˙ar©uhom il-President Giuseppe Muscat u d-Deputat Salvatore Sammut billi ̇ ar©u £4 kull wie˙ed bil-patt li kif iç-Circolo jkollu l-fl us, dawn jinghataw lura. U hekk sar g˙ax wara er©ajt sibt noti dwar il-˙las dovut lil Muscat u Sammut.

Ritratt antik u uniku….

Kien ©ie deçiΩ li g˙andu jittie˙ed ritratt tas-soçji taç-Circolo San Gabriele. Dan fi l-fatt sar u fi s-Sala tal-KaΩin hemm ritratt sabi˙ ferm u rikordju eççellenti tal-ewwel soçji tas-Soçjetà. Ir-ritratt t˙allas mill-membri stess u kien ittie˙ed fi s-26 ta’ Marzu 1922.

Lista ta’ g˙amara (mobilia) li nxtrat fi l-15 ta’ Lulju 1921 bil-fi rma tal-President Giuseppi Muscat

Il-votazzjoni sabiex tkun elett il-Comitat Direttiv.


18

Il-Presidenti tas-Soçjetà

Skont il-kotba tal-minuti jidher li l-ewwel President taç-Circolo San Gabriele kien is-Sur Albert Pearson.6 G˙aldaqstant, din is-Soçjetà tirrikonoxxi lis-Sur Albert Pearson b˙ala l-ewwel President taç-Circolo San Gabriele. Fil-Kotba tal-Minuti ssib imniΩΩel lil Pearson b˙ala l-ewwel membru li ˙allas it-tessera tieg˙u. Però mbag˙ad ˙dejn ismu tidher il-kelma DISMISS 31-10-1920. Dan juri li f’sitt xhur, Pearson spiçça minn President.

F’dokument Introito e Esito li j©ib id-data tal-14 ta’ Novembru 1920, insibu li Emanuel Galea7 jiffi rma b˙ala President ProviΩorju taç-Circolo San Gabriele u

6 Is-Sur Albert Pearson li kien ja˙dem b˙ala Gwardjan fi l-Óabs ta’ Kordin, kien inqatel fl -1 ta’ Settembru 1924 waqt il-qadi ta’ dmirijietu minn pri©unier. F’dan il-qtil doppju mieg˙u kien inqatel ukoll ic-Chief Warden Salvatore Grech ukoll (Eddie Attard, ‘Corradino Prison tragedy of 80 years ago’. The Sunday Times, 29-08-2004 p© 39)

7 Emanuel Galea ‘Ta’ Fu©naj’ kien joqg˙od f’Numru 11, Strada Reale, Casal Lia. Jidher attiv

Lista ta’ dawk il-membrili ˙allsu sabiex jidhru fi r-ritratt memorabbli.

L-ispejjeΩ tal-fotografi ja u ta˙t jiffi rmawil-3 uffi çjali.


19

g˙alhekk sar it-tieni President taç-Circolo f’dik il-˙abta. F’dan id-dokument juri li Emanuel Galea baqa’ jservi b˙ala President ProviΩorju sat-13 ta’ Marzu 1921. Hawnhekk fi s-Seduta Ìenerali le˙aq b˙ala President Giuseppe Muscat8 (Fechica) b’Emanuel Galea jsir Segretarju. Dan jikkonferma li Giuseppe Muscat serva b˙ala

sew sa Ìunju 1923, meta mbag˙ad insibu li kien indispost sal-1925 fejn er©ajt bdejt nara ismu fost is-soçji m˙allsa. F’dawk is-snin nieqes quddiem ismu tidher il-kelma ‘marid’.

8 Huwa minnu li l-ewwel fi rma tieg˙u b˙ala President sibtha fi t-12 ta’ Ìunju 1921, imma l-probabbilita’ li kienu ilu mill-ewwel tas-sena 1921. Is-Seduti Ìenerali kienu jkunu tnejn f’sena Ωgur…wa˙da fl -ewwel ta’ Jannar fl -10.30am u l-o˙ra fi l-bidu ta’ Lulju. Jista’ jag˙ti l-kaΩ ukoll li saret Seduta Ìenrali qabel ˙alli s-soçji jkunu jafu dwar il-bidla tas-Sede li minn Strada Santa Marija marru Strada Dietro la Chiesa u le˙aq President f’dik is-Seduta Ìenerali.

Ritratt memorabbli tal-antenati tag˙na. Filliera ta’ fuq (mix-xellug g˙al-lemin)

Valentino Stivala, Carmelo Scicluna, Giovanni Muscat, Gabriel Micallef, Luigi Grima, Paolo Zarb, Matteo Vella, Annunziato Callus, ÌuΩeppi Camilleri.

It-tieni fi lliera (mix-xellug g˙al-lemin)ÌuΩeppi Vella, Giocchino Demicoli, Carmelo Attard, Publio Muscat, Paolo Agius, Ìuzeppi Micallef,

Salvatore Sammut, Annunziato Muscat, Vincenzo Brincat.Bilqieg˙da (mix-xellug g˙al-lemin)

ÌuΩeppi Falzon, Salvatore Attard, ÌuΩeppi Muscat, Carmelo Buhagiar, ÌuΩeppi Muscat, Paolo Camilleri, ÌuΩeppi Sammut.

Bilqieg˙da fl -art (mix-xellug g˙al-lemin)Michele Ebejer, Giovanni Pace, Pietro Pawl Muscat (˙u Valentino Muscat, Pietru Pawl kien dak li ˙a ˙sieb il-bottegin fi Ωmien il-gwerra u kellu x’jg˙id mal-familja refu©jati fi l-KaΩin l-antik). Emanuele

Galea, Vittorio Chetcuti.

20

Alb

ert P

ears

on, l

i ser

va b

˙ala

l-ew

wel

Pre

side

nt fl

-ew

wel

xhu

r ta

s-se

na 1

920,

is

mu

jinqa

ta’ u

jil˙

aq P

resi

dent

Em

anue

l Gal

ea li

fi l-

min

uti

jidhe

r b˙

ala

Pre

side

nt P

rovi

Ωorj

u.

L-e

ww

el fo

rmaz

zjon

i tal

-Com

itat D

iret

tiv —

2 ta

’Aw

issu

192

0(d

aqs

tliet

xhu

r w

ara)

. L-a

ktar

dok

umen

t li s

ibt d

war

il-f

orm

azzj

oni

tal-

eww

el C

omita

t Dir

ettiv

taç-

Cir

colo

San

Gab

riel

e.

Jikk

onfe

rma

li l-

eww

el P

resi

dent

kie

n is

-Sur

Alb

ert P

ears

on.


21

President taç-Circolo li mbag˙ad fi t-12 ta’ Ìunju 1921, naraw il-bidla tas-Sede g˙al Strada Dietro la Chiesa. Muscat dam b˙ala President sal-31 ta’ Diçembru 1921 meta imbag˙ad sar Segretarju taç-Circolo. Biex nikkonferma dawn qed nippubblika dokumenti li jikkonfermaw lil Giuseppe Muscat (Tal-Fechica) fi l-kariga ta’ President.

G˙as-sena 1922 naraw lil Carmelo Buhagiar b˙ala President, Emanuel Galea jil˙aq President fi s-sena 1923 u Carmelo Buhagiar jer©a’ jkun President mis-sena 1924 sal-1925. Fis-sena 1926 jilhaq Luqa Agius segwit minn Salvu Attard fi s-sena 1927 li niftakru kien wie˙ed mit-tliet rappreΩentanti li marru quddiem il-Kappillan Sisner

sabiex tinfeta˙ Soçjetà ©dida. Insibuh sa mill-bidu, ji©ifi eri fl -ewwel 6 snin b˙ala l-Kaxxier tal-istess Circolo. G˙al sentejn, ji©ifi eri fi s-snin 1928 u 1929 insibu

Dokument li juri li Giuseppe Muscat serva b˙ala President taç-Circolo San Gabriele minkejja li

fl -ir˙ama mhemmx miktub ismu. Fid-dokument naraw li minkejja li ser jinbidel il-post,

il-Comitat Direttiv iddikjara li l-isem jibqa’ l-istess.

Dokument li jikkonferma li Giuseppe Muscat serva b˙ala President fl -ewwel Ωminijiet tas-Soçjetà.


22

lil Giuseppe Sammut il-Keti sakemm fi s-sena 1930 insibu lil Ìanni Borg9. G˙al ftit xhur fi s-sena 1931 jil˙aq Pawlu Agius u jer©a’ Ìanni Borg sakemm fi s-sena 1932 jil˙aq Giuseppe Muscat (wie˙ed mit-tliet rappreΩentanti tal-bidu u President fi s-sena 1921) segwit minn Valent Muscat10 g˙al ftit xhur fi s-sena 1933. Mill-istess sena 1933 sat-tmiem tal-gwerra nsibu lil Ìanni Borg. G˙al ftit Ωmien fi s-sena 1946 jil˙aq Anton Stivala u jer©a’ Ìanni Borg meta fl -1953 jil˙aq Alfred Brincat. Mis-sena 1974 sas-sena 1990, il-Presidenza tkun f’idejn Gabriel Caruana, Padrun tas-Soçjetà u Fundatur tal-Banda San Gabriel. Imbag˙ad g˙al seba’ snin insibu lil

Guido Borg sakemm fi s-sena 1997 le˙aq ˙uh Lino Borg li hu l-President attwali.

Ninnutaw ukoll li fi s-snin 20, il-Presidenza kienet tkun g˙al terminu ta’ sena wa˙da biss. Qabel ma kont rajt il-Kotba tal-Minuti kelli l-˙sieb li wa˙da mir-ra©unijiet li min ikun President taç-Circolo idum sena wa˙da biss g˙all-fatt li ma jkunx hemm qbil bejn il-membri. Però dan mhu minnu xejn. Iktar kienet b˙ala proçedura ta’ dawk iΩ-Ωminijiet jew ftehim li l-Presidenza tkun g˙al sena wa˙da biss. Ma rridux ninsew fatt ie˙or li f’dawk iΩ-Ωminijiet kienu jsiru Ωew© Seduti Ìenerali fi s-sena. Wa˙da minnhom kienet tkun eΩattament fl -Ewwel tas-Sena (l-1 ta’ Jannar) u l-o˙ra ©eneralment qrib l-a˙˙ar ta’ Ìunju bidu ta’ Lulju. Però kif nersqu lejn it-tletinijiet, din is-sitwazzjoni dwar il-Presidenti ma tidhirx aktar. Ìovanni (Ìanni) Borg11 kien la˙aq President fi s-sena 1933 u dam sas-sena 1945, tajjeb li nsemmu li pajjiΩna bejn is-snin tal-1939 u l-1942 kien fl -eqqel tat-Tieni Gwerra Dinija. L-aktar President li dam jokkupa l-poΩizzjoni ta’ President g˙al 21 sena s˙a˙ bejn l-1953 u l-1974 issa mag˙ruf b˙ala KaΩin tal-Banda San Gabriel kien Alfred Brincat.

9 Ìanni Borg, ‘Ta’ Majru’, twieled fi t-3 ta’ Marzu 1903. Hu kien miΩΩewwe© lil Mikelina (mag˙rufa Lina) née Sammut u kellhom tifel. Hu miet fi t-30 ta’ Lulju 1963 (Id-dettalji g˙addiehomli ibnu stess is-Sur Paul M. Borg)

10 Valent Muscat, ‘Il-Qorru’, dam ftit b˙ala President g˙ax kien emigra 11 Ta’ min jinnota li fi s-sena 1948/49 iΩ-Ωew© Soçjetajiet ta’ Óal Balzan, iç-Circolo San Gabriele

u ç-Circolo Maria Annuziata kellhom b˙ala Presidenti rispettivi tag˙hom Ωew© a˙wa – Ìanni Borg g˙aç-Circolo San Gabriele u Mario Borg g˙aç-Circolo Maria Annunziata.

24

Dokument li juri li xi kwistjoni ’l hawn u ’l hemm kienet tin˙oloq maç-Circolo Annunziata bil-fi rma tal-President Giuseppe Muscat f’Diçembru 1921.

Dokument li juri li Guiseppe Muscat kien le˙aq President fi t-13 ta’ Marzu 1921

X’©ara fi s-Seduta Ìenerali tal-13 ta’ Marzu 1921. il-President Emanuel Galea itemm il-

Presidenza Provisoria u jil˙aq b˙ala President Giuseppe Muscat fi lwaqt li l-istess Galea assuma

l-kariga ta’ Segretarju.

25

Carmelo Buhagiar serva b˙ala President fi s-sena 1922 u bejn is-sena 1924 u l-1925.

Giuseppe Sammut sewa b˙ala President fi s-snin 1928 u 1929

Emanuel Galea serva b˙ala President ProviΩorjufi s-sena 1921 u President fi s-sena 1923.

Luqa Agius serva b˙ala President fi s-sena 1926.

26

Toni Stivala serva b˙ala President fi s-sena 1946. Stivala fl imkien ma’ Luigi Ebejer BEM kienu

ntbag˙tu b˙ala delegati f’isem l-G˙aqda San Gabrielfl -Assemblea Nazzjonali tas-sena 1944

wara t-tmiem tal-gwerra.

Valent Muscat serva b˙ala President g˙al ftit xhur fi s-sena 1933.

Ganni Borg serva b˙ala President fi s-sena 1930, jerga’ jag˙mel perjodu fi s-sena 1931, imbag˙ad mill-1933 sal-1945, ji©ifi eri l-perjodu tat-Tieni

Gwerra Dinija u jer©a’ bejn is-sena 1046 sal-1952.

Pawlu Agius serva b˙ala President fi s-sena 1931. Miet f’età kbira ta’ 98.

27

Alfred Brincat serva b˙ala President mis-sena 1953 sas-sena 1974, l-a˙˙ar wie˙ed li dam f’din il-kariga.

Guido Borg serva b˙ala Presidentmis-sena 1990 sal-1997.

Gabriel Caruana MQR serva b˙alaPresident bejn l-1974 u l-1990.

Lino Borg, beda b˙ala president fi s-sena 1997 u g˙adu b’din il-kariga sal-©urnata tal-lum.

28

Il-P

adru

n ta

s-So

çjet

à G

abri

el C

arua

na M

QR

(fi n

-nof

s) li

ser

va g

˙al a

ktar

min

n 40

sen

a be

jn m

embr

u ta

l-K

umita

t, Se

gret

arju

u P

resi

dent

jidh

er

mal

-Kum

itat t

as-s

ena

2006

/7.

Jidh

er u

koll

il-P

resi

dent

attw

ali L

ino

Bor

g (b

ilqeg

˙da

t-3

mix

-xel

lug)

li il

u js

ervi

ta’ P

resi

dent

sa

mis

-sen

a 19

97.

29

Meta tifl i s-sitwazzjoni ©eografi ka tar-ra˙al, meta Óal Balzan sar Parrocca fl -1655 fi Ωmien il-Kappillan Dun Adrijanu Zarb naraw li kien mag˙mul minn Ωew© Ωoni….iΩ-Ωona tal-Knisja ta’ Santa Marija u Ω-Ωona tal-Knisja l-qadima tal-Annunzjata. Il-bini kien idawwar dawn iΩ-Ωew© knejjes. G˙alhekk jing˙ad ukoll li n-nies minkejja li f’ra˙al wie˙ed, ©a kienu msej˙a b˙ala n-nies ta’ fuq tar-ra˙al (Santa Marija) u n-nies t’isfel tar-ra˙al (tal-Lunzjata). U ©ara li meta ©iet biex tinbena Knisja Parrokkjali ©dida, jidher li l-Knisja nbniet eΩattament fi n-nofs tar-ra˙al.

Meta tifl i s-sitwazzjonijiet tal-G˙aqdiet MuΩikali Maltin tinnota li ̇ afna drabi dawn l-G˙aqdiet twaqqfu madwar il-Knisja Parrokkjali jew xi Kappella fi l-madwar. S’intendi l-ir˙ula tal-img˙oddi kienu jinbnew b’dan il-mod. Il-Knisja Parrokkjali bil-bini mdawwar mag˙ha jew b’xi Kappella bil-bini mdawwar mag˙ha. Hekk ukoll jing˙ad f’Óal Balzan. Jekk immorru lura madwar 355 sena (is-sena 1655) meta Óal

Balzan sar Parroçça, naraw iΩ-Ωona tat-Tliet Knejjes u Ω-Ωona tal-Kappella ta’ Santa Marija abitata bin-nies. Imbag˙ad meta nbniet il-Knisja Parrokkjali, il-madwar beda jigi abitat ukoll. Anke meta twaqqaf iç-Circolo San Gabriele fl -1920, l-ewwel sede taç-Circolo kienet f’numru 5, Triq Santa Marija. Din id-dar kienet proprjetà

L-ewwel dar li laqg˙et lil din is-Soçjetà glorjuΩa.

Is-Sede tas-SoçjetàKapitlu 3


30

tal-Knisja u nkriet lis-Soçjetà mill-Kappillan Dun Amabile Sisner. Illum din id-dar hija residenza privata.

Imbag˙ad fi t-12 ta’ Ìunju 1921, insibu li s-Soçjetà ttrasferiet ru˙ha f’lokal qrib il-Knisja Parrokkjali, illum Pjazza Annunzjata. Kundizzjoni wa˙da kienu g˙amlu l-membri, li s-Soçjetà tibqa’ ta˙t l-isem ta’ Circolo San Gabriele. Insibu li f’din is-sena 1921, il-Wisq Nobbli Konti Bernardo Manduca Piscopo Macedonia Zamitt in˙atar President Onorarju taç-Circolo San Gabriele. Illum din id dar hija wkoll residenza privata.

Il-Kumitat u s-soçji dejjem kellhom il-˙sieb li jiksbu dar a˙jar u aktar çentrali u dan insibuh fi l-15 t’Awwissu 1922. Din id-dar li ttie˙det kienet eΩattament f’wesg˙a Ωg˙ira ta˙t il-kampnar. Fit-8 ta’ Frar 1923 t˙allset £1 g˙all-mejn ©did tal-ilma f’applikazzjoni li saret mill-President Carmelo Buhagiar eΩattament meta nkiseb. Fl-1 ta’ Ìunju 1924 insibu Ωvolt’o˙ra g˙aç-Circolo San Gabriele min˙abba l-fatt li issa nsibu li l-Cumitat Direttiv da˙˙al is-servizz tad-dawl. Din id-dar m’g˙adhiex teΩisti g˙ax twaqqg˙et sabiex tinfeta˙ il-pjazza.

Fis-Seduta Ìenerali li saret fi t-22 ta’ Marzu 1933 kienu preΩenti 23 membru nqrat ittra mis-Segretarju li kien bag˙atlu l-proprjetarju tal-bini taç-Circolo San Gabriele No.205, Strada Reale Casal Balzan li kienet tg˙id li s-Soçjetà taççetta li l-kera minn £14 issir £17 fi s-sena. Dan kollu s-soçji aççettawh bil-kundizzjoni li sid il-kera jaççetta wkoll li jin˙arqu 3000 bomba tal-bjut minn fuq il-bejt taç-Circolo, jinΩeba’ l-bieb ta’ barra u titbajjad il-faççata u li l-bottegin ikun pubbliku g˙all-©ranet tal-festa u jinfeta˙ il-bieb tal-©enb.

It-tieni dar li abita fi ha ç-Circolo San Gabriele.

L-approvazzjoni tal-Comitat Direttiv li tidda˙˙al il-luce elettrika fi l-KaΩin.

Is-Sede tas-Soçjetà

31

Jidher li dan ma tantx ©ie aççettat g˙ax fi t-23 ta’ Awwissu 1934, il-KaΩin mar f’post ie˙or, 92, Triq il-Kbira b’kera ta’ £16. Hawn iç-Circolo San Gabriele kien ta˙t il-Presidenza ta’ Ìanni Borg fi lwaqt is-Segretarju kien Luigi Ebejer. Fil-minuti naraw li l-bottegin ̇ adu Pietru Pawl Muscat bi ˙las ta’ £8.2 fi s-sena u bil-kundizzjoni li jrid jifta˙ u jag˙laq il-KaΩin kuljum, jaqsam il-˙las tal-kera £2 mill-ewwel u £6 qabel il-festa tal-Lunzjata u jΩomm l-indafa.

F’dan il-lokal dam g˙al 27 sena fejn insibu wkoll li matul it-Tieni Gwerra Dinjija, parti minn din id-dar kienet okkupata minn Ωew© familji refu©jati biex jistkennu mill-qilla tal-g˙adu. Dan jidher g˙all-ewwel darba fl -14 ta’ Marzu 1939 f’laqg˙a tal-Cumitat

It-tielet residenza taç-Circolo San Gabriele eΩattament ta˙t il-kampnar tal-Knisja Parrokkjali. Illum il-bini m’g˙adux jeΩisti.

Ìanni Bor© dakinhar taΩ-Ωwie© tieg˙uma’ Lina fi s-sena 1939. (Ritratt bil kortesija ta’ Yvonne u Maria Borg)


32

Direttiv. Però kien fi t-12 ta’ Ìunju 1940 li saret seduta tal-Kumitat li fi ha re©a’ ltaqa’ u ttie˙du deçiΩjonijiet dwar il-kiri tal-kmamar ta’ fuq g˙all-familja Grech u l-kmamar t’isfel g˙all-familja Portelli b˙ala refu©ju. Kien sar ftehim li dawn iΩ-Ωew© familji jkunu responsabbli minn kull ˙sara li tista’ ssir kif ukoll j˙allsu £1 fi x-xahar kull wie˙ed. Kienet ittie˙det deçiΩjoni li l-bandalora jerfag˙ha l-President Ìanni Borg fi d-dar tieg˙u. Fatt interessanti kien li s-seduta tal-Kumitat tas-6 ta’ Settembru 1941 kienet saret fuq iz-zuntier tal-Knisja wara kwistjoni bejn dak li kien imexxi l-bottegin PP Muscat u s- Sur Portelli r-refu©jat, fejn dan spiçça mkeççi u da˙let il-familja Camilleri.

Hekk kif g˙addiet il-gwerra, u issa nbidel l-isem g˙al G˙aqda San Gabriel fi d-9 ta’ Jannar 1944, il-membri bdew jer©g˙u jibnu u jqajmu l-interess fost il-Balzanin. Instabu diffi kultajiet kbar, l-aktar min˙abba l-mewt tas-Segretarju Luigi Ebejer BEM

fi s-sena 1948. L-antenati tag˙na jg˙idu li l-mewt ta’ Wi©i tant ˙asdet lill-membri li g˙al xi Ωmien il-KaΩin kien g˙at-te’ biss. Però g˙all-grazzja t’Alla, l-attivita’ bdiet tikber minn sena g˙al sena mas-sena 1950. Mal-proposta tat-twaqqif tal-Banda San Gabriel fi s-sena 1951 u d-diversi karrijiet tal-Karnival li saru, attivitajiet kontinwi o˙rajn, il-˙ajja fi l-KaΩin tikber u tiffjorixxi sew. Aktar minn hekk, fuq inizjattiva ta’ Gabriel Caruana li kien jokkupa l-kariga ta’ Segretarju u ssekondata mill-Kaxxier ta’ dak iΩ-Ωmien Piju Ebejer, f’seduta fl -10 t’Awwissu 1957 ©ie deçiΩ li jinxtara l-post

Ir-4 residenza li rat 3 ismijiet differenti…minn Circolo San Gabriele g˙al G˙aqda San Gabriel,g˙al KaΩin tal-Banda San Gabriel.

Mument storika g˙as-Soçjetà tag˙na…Gabriel Caruana b˙ala Segretarju jiffi rma l-kuntratt tax-xiri tas-Sede preΩenti tal-KaΩin tal-Banda San Gabriel.


33

preΩenti. Issa l-KaΩin kien akkwista b’mod permanenti Palazz b’sular wie˙ed, b’faççata klassika, post çentrali ˙dejn il-Knisja Parrokkjali.

Issa li l-KaΩin ©ie akkwistat, bdiet issir ˙idma kbira kemm ˙alli l-membri jkollhom post xieraq u diçenti kif ukoll fejn il-Kumitat ikun jista’ jtejjeb l-operat tieg˙u. U hekk kien g˙ax bdew isiru diversi attivitajiet g˙ax issa s-sede kienet akbar. Óa©a interessanti li sibt li fi d-9 t’Awwissu tal-1959, ji©ifi eri kwaΩi sentejn wara, sar l-ewwel tie© fi l-KaΩin. Is-sede tal-KaΩin tal-Banda San Gabriel kien ospita l-ewwel tie©. Dan kien it-tie© tal-koppja Charles1 u Lina Caruana. Charles kien membru fi l-KaΩin tal-Banda San Gabriel u ji©i hu l-Padrun tas-Soçjetà Gabriel Caruana li dak iΩ-Ωmien kien ukoll is-Segretarju.

L-armar tas-Soçjetà

B˙al kull ˙a©’o˙ra, il-bidu hu diffi çli. Hekk hu wkoll g˙as-Soçjetà tag˙na. Però sa mit-twaqqif taç-Circolo San Gabriele, il-membri fi ̇ danu sa ninn dejjem kellhom demmhom ibaqbaq sabiex ja˙dmu u jorganizzaw festa li tixraq hawn f’Óal Balzan. B’xi mod jew ie˙or l-istatwi tal-profeti li kienu bdew isiru wara l-1903 minn Vincenzo Cremona kif ukoll Karlu Karlozzu Darmanin2, kienu jintramaw fi n-na˙a ta’ fuq tar-ra˙al. Dawn kienu proprjetà taç-Circolo Maria Annunziata, però dawn l-istatwi baqg˙u jintramaw

1 Niftakru wkoll li Charles Caruana kien miet fl -2002 u apparti li kien membru tal-KaΩin, g˙amel karriera twila jie˙u ˙sieb il-forçina tul il-purçissjoni bil-vara tal-Lunzjata. Insemmu wkoll li g˙amel Ωmien twil i©orr il-bandalora artistika tas-Soçjetà meta din kienet tin˙areg fi l-març li l-Banda San Gabriel kienet tag˙mel lejlet il-festa tal-Lunzjata.

2 Minn riçerka dwar Karlu Darmanin u x-xog˙lijiet tieg˙u, is-Sur Victor Caruana BA (Hons) MA (Hist. of Art) jg˙id li xi ppanne©©ar ta’ tliet profeti juri li huma attribwiti lis-Senglean Karlu Darmanin. Hu jis˙aq li l-istil u t-teknika tal-˙dax-il profeti mhux kollu l-istess, allura jissu©©erixxi li dawn saru minn Ωew© artisti differenti…ji©ifi eri daqs tmienja minnhom saru minn Vincenzo Cremona, mentri li tlieta l-o˙ra saru minn Karlu Darmanin.

L-ewwel tie© fi l-KaΩin preΩenti. Dan sar il-Óadd fi lg˙odu 9 t’Awwissu 1959 minn Charles u Lina Caruana. (Ritratt bil kortesija ta’ Mario Caruana)


34

hemmhekk sal-lum. G˙aldaqstant din is-Soçjetà fl -ewwel snin tag˙ha bdiet ta˙seb ukoll sabiex ikollha l-armar tag˙ha.

Fis-sena 1924 bdew isiru sett ta’ g˙axar trofej. Kien Mikiel Micallef ‘Il-Boqboq’, bit-t˙abriek ta’ Çensu Brincat u ÌuΩeppi Muscat Ebejer meg˙juna minn s˙abhom li ˙admu kemm fel˙u sabiex ikollhom dan l-armar ©did li ΩΩaΩnu fi s-sena 1925.

Imbg˙ad fi s-seduti tal-Cumitat Direttiv lejn tmiem is-sena 1926 bdew jissemmew fi eri bl-iskop ˙alli ç-Circolo jag˙mel statwa ta’ Ìuditta. Fl-istess seduta kien ©ie deçiΩ ukoll li ‘porzjon ta’ wie˙ed minn erbg˙a mill-qlig˙ tal-fi eri kien imur g˙all-Kappillan tar-ra˙al abbinifi ççjenza tal-bibien tal-Knisja Parrokkjali’. Kien ©ie deçiΩ ukoll li £1 fi x-xahar mill-fond taç-Circolo kien imur ukoll g˙all-pedestall ta’ Ìuditta. Barra minn hekk kien ©ie deçiΩ ukoll li l-qlig˙ mill-bottegin imur g˙all-pedestall ta’ Ìuditta.

F’seduta o˙ra tas-7 ta’ Ottubru 1928, il-Cumitat Direttiv kien aççetta li jekk ma jaslux fi l-fl us g˙all-pedestall, jittie˙du fl us mill-kaxxa taç-Circolo, però b’kundizzjoni li

Valent Falzon iç-Çej, mg˙allem Balzani, l-ewwel President fi ç-Circolo l’Annunziata fi s-sena 1890

u ddisinja l-pedestall maestuΩ ta’ Ìuditta fost affarijiet o˙ra.

Wie˙ed mill-˙afna disinni ta’ Valent Falzon li ©ew f’idi. Jing˙ad li fi s-snin 20 kien ©a beda ja˙seb b’disinni g˙all-pavimentar tal-Knisja Parrokkjali li imbag˙ad kien sar fi s-sena 1950 ta˙t il-Kappillan Mons FX Zahra. (Ritratti bil-kortesija tas-Sur Lino Falzon u l-familja tieg˙u)

35

Dettal mill-pedestall ta’ Ìuditta, mag˙mul b’seng˙a minn idejn Balzanija 80 sena ilu.

Rendikont tax-xahar ta’ Mejju 1930…xahar importanti g˙ax fi h t˙allset il-bandalora artistika u unika li l-KaΩin tal-Banda San Gabriel illum

g˙adu j˙addan fi h.

L-istatwa ta’ Ìuditta, minn dejjem hekk prominenti fi l-qalba tar-ra˙al matul il-jiem

tal-festa tal-Lunzjata.

L-ewwel darba li tissemma l-bandalora f’laqgha tal-Comitato Direttiv fi s-27 ta’ Settembru 1928


36

jibqa’ fl us g˙all-kera u neçessita’ o˙ra. Dan ittie˙ed permezz ta’ vot, 25 favur u 4 kontra. Dan kollu juri d-determinazzjoni li ç-Circolo jkollu statwa b’pedestall kbir u maestuΩ. Id-disinn kien sar mill-imghallem Balzani Valent Falzon iç-Çej fi lwaqt li x-xog˙ol tal-injam g˙all-darb’o˙ra sar minn Mikiel Micallef ‘Il-Boqboq’ (1888-1971) u tlesta g˙all-festa tal-1930.

Il-pedestall g˙all-istatwa ta’ Ìuditta tlesta u g˙aldaqstant issa l-Cumitat Direttiv kien ˙ass il-˙tie©a li ç-Circolo San Gabriele ikollu bandalora rrakkmata. Din issemmiet l-ewwel darba fi s-seduta tal-Kumitat tas-27 ta’ Settembru 1928, dak iΩ-Ωmien ta˙t il-Presidenza ta’ Ìuzeppi Sammut ‘Il-Keti’ u Ìovanni Borg b˙ala segretarju. Imbag˙ad f’Seduta Ìenerali tas-7 t’Ottubru 1928, din il-proposta g˙addiet bi 30 favur u 3 kontra. F’Seduta Ìenerali o˙ra d-disinn kien g˙adda b’30 vot favur u xejn kontra. F’laqg˙a o˙ra l-Kumitat approva s-somma ta’ £30 g˙all-bandalora rrakmata. L-inizjattiva ta’ dan kollu biex isir dan il-pro©ett kien tal-Kaxxier Mikiel Micallef ‘Il-Boqboq’. Luqa Agius, li kien President fi s-sena 1926, kien ˙ejja d-disinn bla fl us fi lwaqt li Benjamin Sultana, mela b’disinni rikki ta’ ©ewwa tal-bandalora. Ta’ dan Sultana t˙allas £33. Il-˙sieb kien li l-bandalora tiΩΩanΩan fi s-sena 1929 imma kien hemm problema li drapp mag˙Ωul u l-aktar addattat ma nstabx. Din il-bandalora artistika kienet swiet lis-Soçjetà total ta’ £32 14s 1d. Jidher li l-irrakkmar tad-deheb u xog˙ol ie˙or li g˙amlu s-Sorijiet tal-Buon

3 Anton Camilleri – Ktieb tal-festa 2002 KaΩin tal-Banda San Gabriel - Óal Balzan AD 1920. L-Arma tal-KaΩin tal-Banda San Gabriel.

Il-bandalora artistika li tant kburi j˙addan fi h il-KaΩin tag˙na. Nimma©ina l-fer˙ u s-sodisfazzjon

mat-tlestija tal-bandalora rrakmata.


37

Pastur sewa £25. Kien sar ftehim sabiex il-bandalora tin©ieb f’Sibt il-G˙id ming˙and l-istess Sorijiet u mat-tberik taç-Circolo jsir it-tberik tag˙ha wkoll. Din il-bandalora kienet iΩΩanΩnet fi s-sena 1930, kemm fi l-wasla tal-istatwa meta kienet ©iet Ωgraffjata u ndurata mill-©did u kemm fi l-festa ta’ dik is-sena. U wara jag˙mel festin g˙as-soçji u jistieden lil Konti B. Manduca wkoll.

Il-Cumitat Direttiv kien ikkonferma fi s-6 ta’ Novembru 1928 l-arma u l-motto li ç-Circolo San Gabriele kellu juΩa fuq il-bandalora artistika li l-membri bdew ja˙sbu li jkollhom. Dan il-motto g˙adu jiddistingwina sal-©urnata tal-lum. L-arma tinkludi torri bil-kliem Fortitudo Dei…’Il-Qawwa t’Alla’. Kien il-Kan. Dun Karm Cortis4 li ˙are© b’din l-idea ori©inali u ntog˙©bot ferm mill-membri tal-istess Circolo.

Tajjeb li nsemmu nota minn dokument li j©ib id-data tat-3 ta’ Mejju 1931 fejn insibu li g˙all-pedestall ta’ Ìuditta kien hemm debitu ta’ £1.5s.9d. G˙aldaqstant sar arbural fi ç-Circolo bejn is-soçji sabiex jit˙allas dan id-dejn u n©abret is-somma ta’ £1.0s.6d però d-differenza li kien fadal t˙allset miç-Circolo. Dan ir-rendikont i©ib il-fi rem tal-President Giovanni Borg, Giuseppe Muscat b˙ala Segretarju u Mikiel Micallef b˙ala Kaxxier.

Dan l-armar kollu g˙adu jisebb˙u Triq il-Kbira ˙dejn il-Knisja u fl imkien mal-pedestall u l-istatwa ta’ Ìuditta, jag˙mlu toroq imΩejna bl-aqwa armar fi l-jiem tal-festa titulari tal-Lunzjata.

4 Mons. Karm Cortis (1878-1962) kellu dottorat fi t-Teolo©ija mill-Universita’ ta’ Malta u wara ntbaghat Ruma biex jispeçjalizza fi l-Bibbja u fi l-Ligi t’Alla. Serva bhala Kappillan tal-Mellieha sakemm le˙aq Arçipriet tal-Katidral tal-Imdina. Fil-vaganzi kien jigi joqghod f’numru 61, Triq il-Kbira, Óal Balzan.

Wie˙ed mis-sett ta’ 10 trofej li issa g˙andhom 85 sena fuqhom. Mag˙mulin g˙al darb’o˙ra mill-idejn Balzanija.

38

Il-K

aΩin

tal-

Ban

da S

an G

abri

el ta

˙t id

-del

l tal

-Kni

sja

Par

rokk

jali

arm

at g

˙all-

fest

a ta

l-L

unzj

ata

tas-

Sena

200

6

39

Mill-Kotbatat-Tesserament tas-Soçji

Fl-ewwel ˙ames xhur mit-twaqqif taç-Circolo San Gabriele nsibu 42 membru. Sibt li l-ewwel Laqgha Ìenerali saret il-Óadd 25 ta’ Settembru 1920 u attendew 32 membru. Dan juri l-entuΩjaΩmu fi ˙dan il-membri g˙al din is-Soçjetà ©dida li kienet g˙adha kif twaqqfet. Tajjeb li nkomplu naraw sena b’sena l-andament tal-membri fi ˙dan dan iç-Circolo San Gabriele.

L-imsie˙ba taç-Circolo San Gabriele fi s-snin 20

Fl-1921 insibu 63 membru, fl -1922 insibu 65, fl -1923 insibu 65, fl -1924 insibu 61, fl -1925 insibu 78, fl -1926 insibu 66, fl -1927 insibu 68, fl -1928 insibu 69 u fl -1929 insibu 63.Dawn il-fi guri jistghu jvarjaw xi ftit, però waqt ir-ricerka qtajt dawk li matul is-sena mietu jew telqu minn soçji. Rajt ukoll membri li matul is-sena kienu emigraw jew inkella sospiΩi minn membri. B˙ala ammont ta’ membri nara li kien tajjeb meta tqis il-kuntest ta’ ra˙al Ωghir kif kien Óal Balzan, b’popolazzjoni ta’ 1,228 ru˙ li 512 kienu r©iel u 716 kienu nisa (minn dawn in-numri insibu kwaΩi 200 li kienu tfal). Irridu nqisu li ©ewwa Óal Balzan kien hemm Circolo ie˙or kif ukoll il-faqar li kien jeΩisti l-aktar min˙abba l-eΩitu tal-irvellijiet tas-Sette Guigno tal-1919, daqs g˙axar xhur biss qabel. Imbag˙ad irridu nqisu wkoll li din kienet Soçjetà ©dida…nafu li l-bidu ta’ kull ˙a©a hu ferm diffi çli, allura b’hekk naraw id-determinazzjoni tal-membri li jwelldu Circolo ©did u jibqa’ g˙addej dawn is-snin kollha, jevolvi, jikber u fi ˙danu jkabbar l-attivita’ tieg˙u fost il-poplu Balzani fi l-qasam muΩikali, soçjali u kulturali.

Kapitlu 4


40

Membri tas-snin 30

Fl-1930 insibu 61 membru, fl -1931 insibu 78, fl -1932 insibu 90, fl -1933 insibu 70, fl -1934 insibu 62, fl -1935 insibu 59, fl -1936 insibu 52, fl -1937 insibu 47, fl -1938 insibu 42 u fl -1939 insibu 26.

Is-snin 20 kienu snin li fi ç-Circolo sar ˙afna u ˙afna xog˙ol sabiex is-Soçjetà taqbad ir-ritmu u tibqa’ fuq saqajha. Kif rajna saru opri kbar… it-Trofej, Ìuditta, u l-Bandalora. Ma ninsewx li minn Ωmien g˙al Ωmien kienu jixtru affarijiet sabiex isebb˙u l-KaΩin fosthom jissemma sufan lussuΩ. Issa kien iΩ-Ωmien li jikkonsolidaw dak li sar fl -ewwel g˙axar snin. U l-istess jing˙ad g˙as-snin 30 meta nitkellmu dwar l-andament tal-membri. L-ammonti jistghu jvarjaw ’l hawn u ’l hemm min˙abba kaΩi ta’ mewt jew emigrazzjoni, però fi s-sena 1932 naraw l-akbar ammont ta’ membri fi ˙dan is-Soçjetà…dejjem meta ç-Circolo San Gabriele kien g˙adu fl -ewwel Ωminijiet tieg˙u. Waqt il-qari tal-minuti fi s-snin 30, ninnota li fl -ambjent taç-Circolo da˙let xi ftit jew wisq il-politika. Anke naraw li fuq insistenza ta’ Luigi Ebejer, Segretarju, qrib is-sena 1936 kienet ©iet iddoqq il-Banda Cittadina King’s Own tal-Belt Valletta. Dan ©ara min˙abba l-fatt li ç-Circolo Maria Annunziata kien i©ib il-Banda La Vallette tal-Belt Valletta ddoqq f’Óal Balzan. Il-Kappillan Dun FX Zahra ma kienx ta l-permess tieg˙u sabiex tin©ieb banda o˙ra ddoqq f’Óal Balzan iΩda min˙abba l-fatt li fi s-sena 1936 kien ©ej il-Gvernatur Charles Bonham Carter g˙al Ωjara f’Óal Balzan, iç-Circolo San Gabriel kien ©ab il-Banda King’s

Il-mod ta’ kif kienu jΩommu r-rendikonti tal-membri meta kienu j˙allsu t-tessera.

Mill-Kotba tat-Tesserament tas-Soçji

41

Own1 iddoqq g˙all-festa tal-Lunzjata. Ironikament din il-Banda g˙adha ti©i ddoqq hawn f’Óal Balzan eΩattament f’Jum il-Festa meta g˙as-6.30pm tag˙mel març sakemm fi nΩul ix-xemx tilqa’ l-istatwa tal-Lunzjata bid-daqq tal-Ave Maria. L-istess Banda King’s Own tag˙ti l-a˙˙ar tislima bl-Ave Maria lil-Lunzjata fi d-d˙ul tal-istatwa.

Membri tas-snin 40

Imbag˙ad jigu s-snin 40…snin li l-pajjiΩ kien g˙addej mit-Tieni Gwerra Dinija u g˙alhekk kull Soçjetà f’pajjiΩna kellha tnaqqas jew ©ieli twaqqaf ftit l-operat tag˙ha. Fis-sena 1940, kienu 13-il membru biss li baqg˙u j˙allsu l-miΩata ta’ soçji. Sadanittant il-Kumitat kien iddeçieda li s-soçji jin˙elsu mill-˙las tal-abbonament li kienu j˙allsu. Dan ©ara fi s-sentejn tal-gwerra bejn Ìunju tal-1940 u Ìunju tal-1942.

Tg˙addi l-Gwerra...

Il-Kumitat taç-Circolo San Gabriele jaqbel li jibdel ismu g˙al is

Documents

90 Sena - http: · 2018. 10. 7. · Dan ix-xog˙ol iddedikat lil dawk kollha li ˙abbew lil din is-Soçjetà, ˙admu, stinkaw kemm fel˙u, impenjaw ru˙hom u ddedikaw ˙inhom b’mod