9. SINIF TARH DERS NOTLARI Tarih Bilimine Giri Tarihin Tanm:Gemite meydana gelen olaylar (siyasi, sosyal, ekonomik, kltrel ve dini) yer ve zaman gstererek, neden-sonu ilikisi ierisinde, belgelere dayanarak, objektif (nesnel) olarak inceleyen sosyal bir bilimdir. Tarihin Konusu:nsan topluluklarnn, en eski zamanlardan gnmze kadar geirmi olduu siyasal, sosyal, ekonomik, kltrel ve dini etkinliklerdir. Tarih renmenin Salad Yararlar: -Gemite yaplan hatalarn tekrar edilmemesini salar. -Toplumlarn karlatklar sorunlara zm bulunmasn kolaylatrr. -Milletlerin geleceklerine gvenle bakmalarn salar. -Milletlerin kendi aleyhlerine hazrlanan oyunlara dmemesini salar. -Vatan ve millet sevgisini artrr. -Milli birlik ve btnlk duygusunu gelitirir. Tarihi Olay:nsan topluluklarnn dini, siyasi, ekonomik ve kltrel alanlarda meydana getirdikleri ksa sreli gelimelerdir.Olayn balangc, bitii ve yeri bellidir. Tarihi Olgu:Tarihi olaylarn sonucunda ortaya kan uzun sreli gelimelerdir. rnein:anakkale Sava tarihi bir olay, sava ise bir olgudur.Malazgirt Sava-olay, Anadolunun Trklemesi- olgu, Kavimler G-olay, Feodalitenin yaygnlamas-olgu. Tarihi Olaylarn zellikleri: -Tarih, gemite meydana gelen olaylar inceler. -Olaylar belli bir yer ve zamanda meydana gelmitir. -Olaylar arasnda neden-sonu ilikisi vardr. - Olaylar belgelere dayandrlr. -Tarihi olaylar tekrarlanamaz, deney ve gzlemi yaplamaz. Tarihi Olaylar ncelenirken Uyulmas Gereken Kurallar -Olaylar, neden-sonu ilikisi ierisinde incelenmelidir. -Olayn getii yer ve zaman belirtilmelidir. -Olayda rol olan kiilerin katklarnn doru olarak deerlendirilebilmesi iin olayn getii gnn artlar gz nnde bulundurulmaldr. -Olayn getii yerde aratrma yaplmaldr. -Olaylar objektif olarak deerlendirilmelidir. Objektifliin salanmas iin aadaki artlara uyulmaldr: -Olayn zerinden belli bir sre gemelidir. -Olay, meydana geldii zamann deer yarglar gz nne alnarak incelenmeli, gnmzn deer yarglar ile yorumlanmamaldr. -ncelenen olay ile ilgili kaynak taramas yaplmaldr. Tarihi olaylarn ve olgularn aratrlmas ve deerlendirilmesi srasnda izlenmesi gereken yntemler: a.Tarama (Kaynak Arama):Olayla ilgili yazl ve yazsz kaynaklara bavurulur. Yazl Kaynaklar: Kitabeler, ecereler, biyografiler, seyahatnameler, hatralar, takvimler, dergiler ve gazeteler. mahkeme kaytlar, resmi veya zel mektuplar,fermanlar, paralar, kanunlar, Yazsz Kaynaklar:Evler, kaleler, emeler, heykeller, resimler,fotoraflar, filmler, destanlar, hikaye ve masallar, efsaneler. b.Tasnif (Snflandrma): Tarihsel verilerin(bilgilerin) zamana, yere ve konuya gre blmlere ayrlarak dzenlenmesine tasnif denir. Belgeler snflandrlr. c.Tahlil (zmleme): Elde edilen verilerin kaynak ve bilgi

ynnden yeterli olup olmadnn tespitine Tahlil etme denir. Belgeler zmlenir. d.Tenkit (Eletiri):. Eldeki bilgilerin doruluk derecesinin, gvenilir kaynaklara gre belirlenmesidir. Belgelerin yanl olanlar ayrt edilir e.Terkip (Sentez): Kaynaklar snflandrma, zmleme ve eletiri aamasndan getikten sonra almalar birletirmek, bir araya getirmek ve sonuca gitmek ilemine Terkip, sentez yapma, birletirme denir. Tarihin Tasnifi Tarihin aratrlmasnda ve retiminde kolaylk salamak amacyla tarih zamana, mekana ve konuya gre snflandrlr. a.Zamana Gre Snflandrma:Bu tasnifte tarih, kronolojik dilimlere , alara blnmtr.rnein:Tarih ncesi alar(Ta a, maden a), tarih alar(lk a, Orta a, Yeni a, Yakn a). b.Mekana Gre Snflandrma:Ktalarn(Asya Tarihi, Avrupa Tarihi vb.) lkelerin(Trkiye Tarihi, in Tarihi vb.) blgelerin(Ortadou lkeleri Tarihi, Kafkas lkeleri Tarihi vb.) ve ehirlerin tarihi.(stanbul Tarihi,Ankara Tarihi vb.) c.Konuya Gre Snflandrma:Bu tasnifte toplumlarn siyasi, ekonomik, kltrel, sosyal, sanatsal ve dini tarihleri incelenebilir.Siyasi Tarih, Sanat Tarihi, Dinler Tarihi, Hukuk Tarihi vb. Zaman ve Takvim Takvimler insanlarn zaman gstergesi olarak kullandklar izelgelerdir.Toplumlarn ihtiyalarndan dolay ortaya kmlardr. lk takvimi bulan ve kullanan Smerlerdir.Nil havzasnda yaayan ve tarmla geinen Msrllar Nil Nehrinin tamas ve rnlerinin sular altnda kalmas zerine astronomi almalar balam, bu alma da Miladi Takvimin bulunmasn salamtr. Takvimler hazrlan esaslarna gre ikiye ayrlr: a.Gne Yl Esasl Takvimler:Dnyann Gne etrafnda bir defa dnmesi srasnda geen 365 gn 6 saatlik sreyi kapsar. b.Ay Yl Esasl Takvimler:Ayn Dnya etrafnda 12 defa dnmesiyle geen 354 gnlk sreyi kapsar. Trklerin Tarih Boyunca Kullandklar Takvimler: a.12 Hayvanl Trk Takvimi:Gne yl esasldr.Yllar, say yerine hayvan ad ile sylenir.Trklerin kullandklar ilk takvimdir.Trkler, Hicri Takvime geinceye kadar kullanmlardr. 12 Hayvanl Trk Takvimindeki yl adlar: 1.Sgan (San) 2.Ud (Sr) 3.Bars (Pars) 4.Tavgan (Tavan) 5.Lu (Ejder) 6.Ylan (Ylan) 7.Yund (At) 8.Koy (Koyun) 9.Biin (Maymun) 10.Taguk (Tavuk) 11.t (Kpek) 12.Tonguz (Domuz) b.Hicri Takvim:Ay yl esasldr.Balang yl olarak Hicret alnmtr.Hz.mer dneminde ilk defa kullanlmaya baland (639).Bugn sadece mbarek gn ve gecelerin belirlenmesinde kullanlyor. c.Celali Takvimi:Gne yl esasldr.Balang yl Hicrettir.Byk Seluklu Sultan Melikah adna yaplm ve sadece onun dneminde kullanlmtr(1079).Ylba 21 Marttr. d.Rumi Takvim:Gne yl esasldr.Balang yl Hicrettir.Osmanl Devletinde mali ilerde kullanlmak zere 1739 ylnda hazrlanmtr.Ylba 1 Marttr.Miladi Takvimle arasnda 584 yl fark vardr.Bizans takvimine dayanarak yapldndan Rumi denmitir.

1

e.Miladi Takvim:Gne yl esasldr.Balang sfr Hz. sann doumu kabul edildiinden doum anlamna gelen Milad denilmitir.Bu takvimi Msrllar bulmu, yonlular, Yunanllar gelitirmi, Romallar da son eklini vermitir.1 Ocak 1926dan itibaren Trkiye Cumhuriyeti tarafndan kullanlmaya balanmtr. Kapsamlarna Gre Tarih eitleri: a.Genel Tarih:Yeryznde yaayan btn insan topluluklarnn siyasi hayatn, kltr ve uygarlklarn inceleyen tarihlerdir.rnein:Dnya Tarihinin Genel Hatlar, Byk Dnya Tarihi vb. b.zel Tarih:Bir devletin veya milletin siyasi hayatn, kltr ve uygarln inceleyen tarihlerdir.rnein:Trkiye Tarihi, Osmanl Tarihi vb. Yazl ekillerine Gre Tarih eitleri: 1.Hikayeci(Rivayeti) Tarih:Tarih yazclnn ilk aamas olan efsanelerle dolu, neden-sonu ilikisi zerinde durmayan masal trndeki tarih eklidir.Hikayeci tarihin ilk temsilcisi Heredottur. 2.retici(Pragmatik-Faydac) Tarih:Gemi olaylardan ders almak, gelecekteki yolu doru izebilmek, okuyucuya ahlaki ve milli duygular alayabilmek amacyla yazlr.Ahlak ve karakterin gelitirilmesi amalanr.nemli olaylar ve kahramanlardan dikkat ekecek ekilde sz edilir, duygusaldr.retici tarihin ilk temsilcisi Tukididestir.Bu tarzn en nemli eksiklii sadece baarl olaylar ve zaferleri konu edinmi olmasdr.19.yzyla kadar Avrupada bu tr tarih yazm devam etmitir. 3.Aratrc Tarih:19. yzyldan itibaren gelimeye balam, gnmzde de byk bir ilerleme salanm tarih tarzdr.Nedensonu ilikisi ierisinde olaylar titizlikle incelenir.Gelecek hakknda yorum ve tahminlerde bulunulur. Tarihe Yardmc Bilimler: 1.Corafya:Yer bilimidir.Tarihe, olaylarn meydana geldii yerleri belirlemede yardmc olur. 2.Arkeoloji:Kaz bilimidir.Daha ok yaznn kullanlmad dnemlerin aydnlatlmasnda tarihe yardmc olur. 3.Antropoloji:Eski dnemlerde yaam insanlarn rk yaplarn inceleyen bilimdir. 4.Etnografya:Toplumlarn rf, det ve geleneklerini inceleyen bilim daldr. 5.Kronoloji:Takvim bilimidir.Tarihe, olaylarn meydana geldii zaman belirlemede yardmc olur. 6.Paleografya:Eski yazlar inceler. 7.Epigrafya:Kitabeler bilimidir.Ant, mezar talar ve kitabeleri inceler. 8.Sosyoloji:nsan topluluklarnn yaaylarn, meydana getirdikleri kurumlar ve bu kurumlarn toplumsal yaama etkilerini inceler. 9.Filoloji:Toplumlarn dillerini inceleyerek tarihe yardmc olan bilimdir. 10.Diplomatik:Her trl resmi belgeleri, fermanlar ve beratlar inceleyen bilimdir. 11.Nmizmatik (Meskukat):Eski paralar inceler. 12.Kimya:Karbon 14 yntemiyle tarihi buluntularn yan belirler. 13.Heraldik:Armalar bilimidir. 14.Geneoloji:eceler ve soy kt bilimidir. 15.Onomatoloji:Yer adlarn inceleyen bilimdir.

Trkiyenin tarih ncesi dnemlerini aydnlatan merkezler:Antalya yaknlarnda Karain ve Beldibi maaralar, ayn, atalhyk, Haclar, Truva, Aliar ve Alacahyk. Yaznn bilinmedii dneme tarih ncesi(Prehistorik) alar denir. Tarih ncesi alar: Ta alar :1.Eski Ta(Paleolitik) Devri 2.Orta Ta(Mezolitik) Devri 3.Cilal Ta(Neolitik) Devri Maden alar:1.Ta-Bakr (Kalkolitik) Devri 2.Tun Devri 3.Demir Devri

sadan nce () sann Milattan doumu nce(M)

sadan Sonra (S) Milattan Sonra (MS) Kavimle r G 375 stanbulu n Fethi 1453 Frans z htilali 1789

0

TA ve MADEN DEVRLER

3200

Yaznn cadLK A ORTA A YEN A

TARH NCES DEVRLER

TARH DEVRLER

Tarih ncesi Devirler nsanlarn yeryznde faaliyet gstermeye balamasndan M.. 3000 yllarnda Smerler tarafndan yaznn bulunmasna kadar geen dneme Tarih ncesi Devirler denir. Tarih ncesi devirlerle ilgili bilinmesi gereken baz zellikler unlardr: -Tarih ncesi devirlerle ilgili yazl belgeler olmadndan insan topluluklarnn brakt kalntlar kullanlarak bilgi toplanabilmitir. -Tarih ncesi devirler, insanlarn kullandklar ara ve gerelere gre dnemlere ayrlmtr. -Tarih ncesi devirlerin balama ve bitileri blgelere gre farkllklar gstermitir. -Tarih ncesi devirler Msr hari normal seyrini izlememitir.Bunun nedeni gler sonucunda uygarlk alannda ileri toplumlarn dier topluluklar etkilemesidir. * Tarih yada Tarih alarnn balama zaman: Yaznn icad, Kil tabletler, Yazl belgelerin bulunmas ile, Smerlerin yazy bulmas. * Tarih ncesi medeniyetler, devirleri ayn anda yaamamlardr. rnek: Msr medeniyeti Maden devirlerini yaarken, Anadolu medeniyetleri Cilalta devrini yaayabiliyordu. * ki medeniyetin ayn devirleri yaamas; 1. htiyalarn ayn olmas ile, 2. Etkileim (g, ticaret, sava) olmas ile olabilirdi. * Tarih ncesi devirleri aydnlatmada kullanlan tarihe yardmc en nemli bilim ARKEOLJ. * Tarih devirlerini aydnlatmada en nemli yardmc bilim PALEOGRAFYA ve DPLOMATKA. Farkl mekanlarda ve artlarda gerekletii iin, Tarihin belirli kanun ve kurallar yoktur. Tarihi olaylar tekrarlanamaz, deney ve gzlem yaplamaz. Bu zellii ile Fen bilimlerinden ayrlr.

2

Belgelere dayand iin ve Sebep-Sonu ilikisi ile aratrma yapt iin Tarih bir bilimdir. Tarih ncesi devirleri aydnlatmada kullanlmayan tarihe yardmc bilimler: Paleografya (Eski yaz bilimi) Diplomatika (yazma ve antlama) Epigrafya (Ant, kitabe bilimi) Nmizmatik (eski paralar inceler) Tarih ncesi devirlerde toplumlar aras iletiim yollar: Ticaret G Sava Tarih ncesi devirlerin dnyann her yerinde ayn anda yaanmamasnn en nemli nedeni: Toplumlar aras iletiimin yava olmas. Ta Devirleri 1.Eski Ta Devri(Paleolitik) nsanlk tarihinin en uzun dnemidir. Paleolitik Devirde insanlar; -Kk gruplar halinde avclk ve toplayclkla hayatlarn devam ettirmilerdir.retim faaliyetleri balamamtr. -Tatan, aatan ve kemikten ilk ara-gerelerin yapmna balamlardr. -Maaralarda yaamlar ve duvarlara eitli resimler yapmlardr. 2.Orta Ta Devri (Mezolitik) -nsanlar, Eski Ta Devrinde olduu gibi hayatlarn avclk ve toplayclkla srdrmlerdir. -Dnemin sonlarna doru ate bulunmutur.( Isnma, piirme ve aydnlanmada kullanlmtr.) -Mikrolit ad verilen ve gnlk hayatta kullanlan aletler yapmlardr. 3.Yeni Ta Devri(Neolitik) Cilal Ta Devri diye de adlandrlan Neolitik Devirde tarmsal faaliyetler balamtr.Bu gelime sonucunda insanlar; -retici duruma gemiler, toplayclktan kurtulmulardr.(Bu durum mlkiyet, miras ve snf farkllamas gibi gelimeleri ortaya karmtr). -Gebelikten yerleik hayata gemilerdir.Su kenarlarnda ilk kez kyler kurarak toplumsal hayat balatmlardr. -Ticaret faaliyetlerini balatmlardr. -Hayvanlar evcilletirmilerdir. -Keten, kenevir gibi bitkiler yetitirmiler ve dokumaclk faaliyetlerini balatmlardr. -Yiyecek ve ieceklerini korumak iin topraktan kaplar yapmlardr.Topraktan ev eyas yapmlar ve seramikilik faaliyetlerini balatmlardr. Maden Devirleri Maden Devirleri Bakr, Tun ve Demir Devirleri eklinde e ayrlr.Atein bulunmas madenlerin kullanlmasna ortam hazrlamtr.Demirin bulunmas ve ilenmesi, insanlk tarihinde ok nemli gelimelere ortam hazrlamtr. Demirin yksek sda ilenmesi sanayinin gelimesine neden olmutur.Tun Devrinde nce ehir devletleri sonra da byk devletler kurulmu, Demir Devrinde ticaret hzlanm ve toplumlarn birbirleriyle ilikileri artmtr. Tarih alar M.. 3200l yllarda Smerlerin yazy bulmalaryla balayp gnmze kadar devam eden dneme Tarih alar denilmitir.

Tarihin alara ayrlmasnda toplumlar etkileyen nemli sosyal ve ekonomik gelimeler dikkate alnmtr. TARH ALARININ GENEL ZELLKLER *LKA(M..3200-M.S.375): Yaznn icad ile kavimler g aras dnemdir. ok tanrl dinler yaygn. Kleci toplum vardr. Tarm ve hayvanclk yaplr. *ORTAA(375-1453): Merkezi krallklar yklm, feodalite dnemi balamtr. slamiyet domutur. Avrupada karanlk a yaanr. Skolastik dnce aa egemen olmutur. *YENA(1453-1789): Merkezi krallklar yeniden glenmitir. Avrupada bilimsel gelimeler hzlanm. Smrgecilik artmtr. *YAKINA(1789-.): Merkezi krallklar ve ok uluslu imparatorluklar ykld. Milli devletler kuruldu. Demokrasi, eitlik ve ulusuluk yayld. Liberalizm ve sosyalizm akmlar sistemlemi, ii snf ortaya kmtr. LK A MEDENYETLER GENEL ZELLKLER: Genellikle iklim ve yer ekillerinin uygun olduu su kenarlarnda kurulmulardr. Daha ok tarma dayal retim vardr. Genellikle site (kent) devleti biiminde olumulardr. (Polis, Nom, Site) ok tanrl din yaygndr.(ilk tek tanrl din branilerdedir) Ynetim anlaylar tanrsaldr: Btnyle tanrsal: Msr(tanr kral) Yar tanrsal: Mezopotamya (rahip kral) Anadolu Medeniyetleri Anadolu, -nemli g ve ticaret yollarnn zerinde bulunmas, -Asya ile Avrupay birbirine balamas, -topraklarnn verimli olmas - ikliminin insanlarn yaayna uygun olmas gibi nedenlerden dolay zengin ve yksek kltrlerin beii olmutur.Karlkl kltr al-verileri Anadoluda uygarlklarn gelimesini hzlandrmtr. Trkiyenin Tarih ncesi Devirlerini Aydnlatan Merkezler: *ESK TA- Antalya evresinde Karain ,Beldibi , Belba, maaralar. Adyaman palanl maarasdr. *ORTA (YONTMA) TA-Antalya evresinde Beldibi, Gller blgesinde Baradz ,Ankara evresinde Macunay ,Samsun yaknlarnda Tekkeky, Ankara evresinde Macunay. *YEN (CLALI) TA-Diyarbakr- ayn(Trkiyede ve Gneydou Avrupada ilk retimle ilgili bugne kadar bulunmu en eski yerleim yeri-burada orak ve baklar, tahl tme talar bulunmutur), Gaziantep Sakagz, Konyaatalhyk(insanlk tarihinin ilk kent yerlemesi). *KALKOLTK DEVR:anakkale -Truva, Denizli Beycesultan,Burdur-Haclar,YozgatAliar, orum Alacahyk,Van -Tilkitepe. Anadoluda tarihi devirler M:2000-1800 ylnda balamtr. lk yazy Asurlu tccarlar getirmilerdir. Kayseri Kltepede Karun denilen Asurlu tccarlara ait Pazar yeri bulunmutur. Karumda bulunan bu yazlar ticari ve hukuki tabletlerdir. Anadoluda Tarih ncesi Blgeler: Bitinya:zmit ve evresi Dandanya:anakkale ve evresi Lidya:Manisa ve evresi yonya:zmir ve evresi

3

Pamfilya:Antalya ve evresi Likya:Fethiye ve evresi Likonya:Konya ve evresi Kilikya:Adana ve evresi Frigya:Ktahya ve evresi Pisidya:Isparta ve evresi Paflagonya:Sinop ve evresi Kapadokya:Kayseri, Nevehir, Yozgat, Nide evresi. Mezopotamya Medeniyetleri Mezopotamyada bir ok medeniyet kurulmasnn nedenleri G yollar zerinde bulunmas, Topraklarnn verimli olmas, klimin elverili olmas, Irmaklarndan sulama yaplabilmesi *Smerler birbirinden bamsz kk ehir devletiklerinden oluan bir uygarlk kurdular(Ur, Uruk, Laga, Eridu, Umma gibi.)ehir devletleri arasnda sava eksik olmuyordu.Kuvvetli prensler, yaknndaki dier ehirlere de sz geirerek byk krallklar kuruyordu. *Mezopotamyadaki ilk medeniyet olan Smerler, ayn zamanda tarihte bilinen ilk yazy da kullanmlardr.M.. 3200lerde kullanlmaya balanan yaz sayesinde kltr aktarm kolaylamtr. *Aa Mezopotamyada bulunan Smerlerin kral Urugakina tarafndan ilk yazl kanunlar yaplmtr. (M.. 2375). Bu kanunlarn cezalandrma yntemi genel olarak fidye yani bedel sistemine dayalyd.Bilinen ilk hukuk devleti Smerlerdir. *ok tanrl dine inanan Smerlerin krallar rahip-kral (Patesi) olarak bilinirdi.ncelikle dini amal yaptklar Ziggurat ad verilen tapnaklar ayn zamanda rasathane ve souk hava deposu olarak kullanlmtr. *Bilimde ilerlemi olan Smerler drt ilemi kullanmlar ve dairenin alann hesaplamay baarmlardr.Edebiyat alannda gnmze kadar ulaan en nemli eserleri Yaradl, Tufan ve Glgam destanlardr. *Akadlar tarihte bilinen ilk byk imparatorluu, ilk dzenli ve srekli ordular kurmulardr.Bakentleri Agadedir.Ayrca Smer uygarln n Asyaya yaymlardr.Akada geni bir alanda diplomasi dili olarak kullanlmtr. *I.Babil Devletinin krallarnn en nemlisi olan Hammurabi ilk anayasa olarak kabul edilen Hammurabi Kanunlarn yapmtr.Bu kanunlar yaplrken daha nce uygulanan kanunlardan yararlanlmtr.Urugakina kanunlarna gre daha sert cezalar vardr.Baz sulara ksas cezalar verilmitir. * Smer kanunlar fidye, Hammurabi (Babil) kanunlar ksasa dayaldr. * Smer kanunlar ehir veya kk bir blgeyi idare etmek, Babil ve Asur kanunlar ise byk bir lke veya devleti idare etmek iin yaplmtr. (Merkeziyeti-gl olmak amalanmtr) Babil Kral Hammurabi rahip-kral anlayn reddederek gcn dinden deil, askeri kuvvetten almtr.lk Mutlak Krallk sistemi Hammurabi ile balamtr. *Babil Asma Baheleri, cennete alternatif olarak dnlm.Bu da Babillilerin yeniden dirilmeye inanlarnn olmadn gsterir. *M.. 2000 yllarnda Asurlular(Merkezleri Ninovadr.), Anadoluda ticaret kolonileri(Karum adl pazar yerleri) kurarak hem ticareti gelitirmiler, hem de Anadoluda yazl devirleri balatmlardr. Kayseri yresindeki Kltepede ticaretle ilgili Asurca birok tablet bulunmutur.Wabartum denilen dinlenme merkezleri kurmulardr. *Elamllar, bakentleri Sus olup nemli bir kltrel varlk gsterememilerdir.Asurlular son vermilerdir. ORTA ASYA UYGARLII Anayurtta Kurulan lk Uygarlklar:

Anav Kltr: M 5000-3000 aras Trkistann Bakenti Akabat yaknlarnda ortaya karlm en eski kltrdr.Yaplan kazlarda dokuma paralar,seramik ve ss eyalar bulunmutur. Kelteminar Kltr: M 3000 yllarnda Aral glne dklen Amuderya'nn deltasnda bulunmutur. Buradaki insanlar yerleik hayat srdrmlerdir. Afanesyevo Kltr: M 3000-2000 de Altay-Sayan dalarnn kuzey batsnda bulunmutur. Orta Asya medeniyetinin temelini oluturduu sanlmaktadr.Trklerin en eski kltrdr. Avclk ve hayvanclkla uraan sava bir toplum tarafndan meydana getirilmitir. Andronova Kltr: M 2000-1200 yllarnda Yenisey'deki Andronova da bulunmutur. Trklerin ilk atalar tarafndan meydana getirilmitir.En geni yaylma alanna sahip kltrdr. Karasuk Kltr: M l.binde Yeniseyde bulunmutur. adr, araba, kuma dokumalar ve elbiseler bulunmutur. Tagar Kltr:En gelimi Orta Asya kltrdr.Abakan blgesinde yaplan kazlarda ok ular, ine, bilezik, kpe, tarak vb. eyalar bulunmutur. skitler(Sakalar) *Tarihte nemli rol oynayan Trk topluluklarndan ilki skitlerdir. *skitler, Tunadan Orta Asya ilerine kadar uzanan byk bir blgede devlet kurdular. *skitler, Kafkas dalarn aarak Anadoluya, sonra da Suriye ve Filistine kadar aknlarda bulundular. *skitler, M.. 2. yzyln ortalarna kadar varlklarn devam ettirmiler, Hunlar ve dier kavimlerin arasna kararak etkinliklerini kaybetmilerdir. *Sanatta Bozkr hayvan slubunu gelitirmilerdir. *skitler, tarihte bilinen ilk atl gebe kltrne sahip Trk topluluudur. MISIR UYGARLII *Msr uygarl, Nil Nehrinin evresinde kurulmutur.Etrafnn llerle evrili olmas, dier uygarlklarla daha az etkilemesine neden olmutur.Bu nedenle tarih ncesi dnemleri srasyla yaayan tek toplumdur. *nceleri nom veya nomos denilen ehir devletleri vard.Sonralar merkezi krallk kurulmutur. Msrda firavun ad verilen ilah-krallarn sonsuz yetkiye sahip olmalar hukuk alanndaki gelimeleri engellemitir. *lk vezirlik (katip) sistemi Msrllarda grlr. *Msrllar ldkten sonra dirilmeye inanmlar ve bu nedenle dier yaamlarnda kullanabilmek iin baz eyalarn mezarlarna koymulardr. Keops ve Kefren nemli piramitlerdir.Firavunlar adna yaplan piramitler lmszln bir iaretiydi. *Msr sanat dini arlkldr.Msrllar yeniden dirileceklerine inandklarndan cesetlerin bozulmamasna dikkat etmiler, bunun sonucunda Msrda mumyaclk gelimitir.Mumyaclk, insan vcudunun yakndan tannmasn ve Msrda tp biliminin gelimesini salamtr. *Msrllar, resim yazs denilen hiyeroglif yazsn kullanmlardr.Kullanlan papirs kad ile kltr aktarm da kolaylamtr. *Gk cisimlerini incelemek iin rasathaneler kurmular ve astornomide olduka ilerlemilerdir.Bugn kullandmz Miladi takvimin ilk dzenli eklini Msr medeniyeti oluturmutur. *Msr ekonomisinin temelini tarm rnlerinden salanan gelirler oluturuyordu.Msrda ticaret de gelimitir. *Nilin tama zamannn hesaplanmas ile takvimcilik, astronomi; bozulan tarla snrlarnn yeniden izilmesi, tarm rnlerinden alnan vergilerin hesaplanmas geometri ve matematik alanlarnda gelimeyi salamtr..htiyalar toplumlar bilimsel almalara ynlendirmitir.

4

RAN UYGARLII Medler M VII. Yzyl ortalarnda siyasi bir g oluturan Medler, Keyeksar Dneminde bamsz olmulardr. Medlerin egemenliinde yaayan Persler, ayaklanarak Medleri ykmlar (M 550) ve randa Pers egemenliini balatmlardr. Pers mparatorluu randa kurulan Pers mparatorluu, yaylmac bir politika izleyerek M.. VI. Yzylda Anadolunun byk blmne egemen olmutur.Anadoluda 200 yl kadar kalan Persler: *Hkmdarlar kisra (lkeler kral) ayn zamanda rahipkraldr.lkeyi satraplk denilen eyaletlere ayrmlardr.(lk eyalet sistemi). *Anadolunun tamamna yakn blmn ynetimleri altna alarak blgede siyasal birlii salamlardr.Bu dnemde randaki eyalet ynetim anlayn Anadoluda uygulayarak ynetimi kolaylatrmay amalamlardr. *Kltrel ynden Anadoluda etkili olamayan Persler, blgede asayi ve gvenlii kurarak ticaret faaliyetlerinin gelimesine katkda bulunmulardr. *Pers mparatorluu, M.. 333te Makedonya Kral Byk skender tarafndan yklm ve Anadoluda Helenistik Medeniyeti Dnemi balamtr. HNT UYGARLII Hindistan zengin bir lke olduu iin sk sk istilalara uramtr.Ancak Hindistana gelen kavimler gl devletler kuramamlar, ksa srede yklmlardr.Bu durumun en nemli nedeni Hindistann insana geveklik veren iklimi ve istila hareketleridir.Hindistana yerleen kavimler birbirleriyle kaynaamamlardr.Bu durumun en nemli nedeni Kast rgtdr. Kast Sistemine gre halk; -Brahmanlar (din adamlar) -Katriyalar (devlet adamlar ve askerler) -Vaisyalar (ifti, zanaatkar ve tccarlar) -Sudralar (ii ve hizmetkarlar) Kast sistemi:Kast, meslekleri babadan oula geen ve ayn geleneklere bal bulunan gruplar topluluudur.Herkes babasnn mesleine girmek zorundadr.Kastlar arasnda gei yoktur.Ayn kasttan olmayanlar evlenemez.Her kastn kendi iinde dayanmas vardr.Bu sistem Hint halknn kaynaamamasnn ve millet haline gelememesinin en nemli nedeni olmutur. slamiyetin eitlik ilkesi Hindistanda Kast sistemininin zayflamasn salamtr. N UYGARLII *in birbiri ardna greve gelen hanedanlar tarafndan ynetilmitir.inde halk asiller ve kyller olarak ikiye ayrlmtr.Kyller zgr deillerdi ve asiller iin alyorlard. *inde Lao-e ve Konfiys adl filozoflarn dini ilkeleri yaylm, sonraki dnemlerde inliler Budizmi benimsemilerdir. *inliler kendilerine zg bir yaz kullanmlar, barut, pusula, kat, matbaa ve mrekkebi icat ederek dnya medeniyetinin gelimesine katkda bulunmulardr.pek bceinden ipek elde ederek inden Avrupaya uzanan pek Yolunun kurulmasn ve ticaretin yaygnlamasn salamlardr. DOU AKDENZ UYGARLII Fenikeliler *Fenikeliler, Lbnan dalar ile Akdeniz sahili arasnda kalan ky eridine yerlemilerdir.

*Arazilerinin tarma elverili olmamas ve Msrdan Anadoluya ulaan ticaret yolu zerinde bulunmalar Fenikelilerin ticaret alannda ilerlemelerini salamtr.Fenikeliler ehir devletikleri halinde yaam ve krallkla idare edilmilerdir. *Fenikeliler kurduklar kolonilere sadece ticari amalarn gerekletirmek iin gittiklerinden dolay askerlie nem vermemiler ve kolonilerini yurt edinmemilerdir.Bu nedenle kolonilerini kaybetmilerdir. Denizcilik ve ticaret faaliyetlerinde gelime gsteren Fenikeliler, dou ve n Asya uygarlklarndaki gelimeleri batya tayarak kltrler arasnda etkileimi salamlardr. *Tarihe en nemli katklar gnmzde kullanlan Latin alfabesinin temelini oluturan 22 harfli ilk alfabeyi bulmalardr. (Daha sonra yon, Yunan ve Romallarn gelitirmesiyle, Latin Alfabesi olumutur) braniler Tarihte ilk defa tek tanrl bir dine inanan braniler, Musevilik dininin sadece kendi kavimlerine ait olduunu kabul ederek dier toplumlarda yaylmasn engellemilerdir.Bu durum dnyann deiik yerlerine dalan Yahudilerin kendilerini korumalarn ve varlklarn srdrmelerini salamtr. ANADOLU UYGARLII Hititler (M 1700-M 700) *Hititler, M.. 2000 yl balarnda Kafkaslardan Orta Anadoluya gelerek Kzlrmak kvrm iine yerlemilerdir.Hititler, M.. 1400 yllarnda imparatorluk haline gelmilerdir. *Bu dnemin en nemli gelimesi, Hititler ile Msrllar arasnda yaplan Kade Sava Antlamasdr.M.. 1280de imzalanan Kade Antlamas tarihte bilinen ilk yazl antlamadr. *Hitit Devleti, M.. 1200 yllarnda batdan gelen kavimler tarafndan paralanmtr.Ege glerinden sonra ehir devletleri halinde yaayan Hititlere M.. 700 yllarnda Asurlular son vermilerdir. *Asurlulardan sonra Anadoluda Pers egemenlii kurulmu ve Hitit topraklar Pers hakimiyetine girmitir. yonyallar *Dorlarn basks sonucunda Akalarn bir ksm Yunanistandan Bat Anadoluya g etmiler ve zmir evresindeki yerli halkla kaynaarak ehir devletleri kurmulardr.Bu ehir devletleri arasnda siyasal birlik salanamamtr.yon ehir devletleri arasnda en tannmlar Efes, Milet, Foa ve zmirdir. *n Asyadan gelen ticaret yollarnn bitim noktasnda bulunan yonyallar, ksa zamanda ileri bir medeniyet kurmular ve kolonicilik faaliyetleriyle zenginlemilerdir. Urartular (M 900-M 600) Urart Devleti, Dou Anadoluda Asya kkenli Hurriler tarafndan kurulmutur.Urartularn merkezi Tupa (Van)dr.Blgenin en gl devletlerinden biri olan Urartular, M.. 600lerde Medler tarafndan yklmtr. Frigyallar (M 800-M 676) Frigler, Ege gleri srasnda Anadoluya gelerek M.. 800 yllarnda Gordion(Polatl) merkezli bir devlet kurdular.Kafkaslar zerinden gelen Kimmerler Frigyallara son vermilerdir. Lidyallar (M 687-M 546) Lidyallar, M.. 1200lerde Anadoluya gelerek, Gediz ve Kk Menderes vadileri arasnda kalan blgede Kral Giges tarafndan Sard(Salihli) merkezli bir devlet kurmulardr.Pers saldrlarna dayanamayan Lidya devleti, M.. 546 yllarnda yklmtr.

5

Anadoluda Kltr ve Medeniyet Devlet Ynetimi *lkalarda Trkiyede kurulan devletler krallkla ynetilmitir.Btn yetkiyi elinde bulunduran krallar, ayn zamanda bakomutan, bayarg ve barahiptir. Bu durum krallarn siyasi, askeri ve dini yetkileri kendilerinde topladklarn ve glerini artrdklarn gstermektedir. *Balangta Hitit Krall, feodal beyliklerden oluuyordu.Daha sonralar bu beylikler kaldrlarak yerlerine merkezden valiler atanmtr.Byle bir deiiklikle Hititler merkezi otoriteyi glendirmeyi amalamlardr. *Hititlerin ilk zamanlarnda kraln yetkileri soylulardan oluan Panku Meclisi tarafndan snrlandrlmtr.Ancak imparatorluk dneminde Panku Meclisinin yetkileri azalrken kraln yetkileri artmtr.Dolaysyla soylular ynetimden uzaklatrlmtr. *Devlet ynetiminde kraldan sonra en yetkili kii Tavananna ad verilen kralieydi.Tavananna, dini trenelere ve bayramlara bakanlk yapar, kral savaa gittiinde lkeyi ynetirdi.Hatta Kade Antlamasnda Hitit kralnn yannda kralienin de imzas yer almtr.Bu durum Hititlerde kadnlarn devlet ynetiminde etkili olduunu gstermektedir. *Hititlerde Panku Meclisinin bulunmas merutiyete benzeyen bir ynetimin varln ve krallarn yetkilerinin bir dnem kstlandnn gstermektedir. Ordu *Trkiye; topraklarnn verimli olmas ve ticaret yollar zerinde bulunmas sebebiyle sk sk istilalara uramtr.Bu durum Anadoluda kurulan devletleri askerlie nem vermeye zorlamtr. *Ticaret faaliyetleriyle zenginleen Lidyallar, Anadoluda cretli askerlik sistemini kurmulardr.Ancak bu askerler arasnda dil ve taktik birlii olmad gibi vatan-millet sevgisi de yoktu.Sadece para iin savaan cretli askerlerin baar kazanmasn zorlatrmtr.Bu durum Lidyallarn yklmasnda etkili olmutur. Hukuk *Anadoluda lk a hukuku, komu medeniyetlere gre yumuak bir karakter tamaktadr.Anadoluda yaplan kanunlarda komu medeniyetlerin nemli etkisi ve katks olmutur. *Hititler, kanunlarn Mezopotamyadan almakla beraber, ilaveler ve dzeltmelerle Anadoluda ilk kanunlar yapmlardr.Medeni hukuk ve ceza hukuku byk gelime gstermitir.Hitit kanunlar, hr vatandalara olduu kadar klelere de mlkiyet hakk tanyordu. *lk a devletlerinin temel geim kayna, tarm ve hayvanclk olduu iin tarm ve hayvancl korumaya ynelik ar cezalar ieren kanunlar yapmlardr.rnein; Frigyallar kz kesene lm cezas vermilerdir. *Hititlerde kraln buyruklarna kar gelmek, devlete ba kaldrmak byk su saylm ve lmle cezalandrlmtr.Bu da Hititlerin merkezi otoriteye nem verdiklerini gstermektedir. Din ve nan *lk alarda Trkiyede ok tanrl bir din anlay hakimdi.Bu nedenle Anadolu iin Bin Tanr li denilmitir. Anadolunun batsnda kurulan medeniyetler Yunan tanrlarndan, douda kurulan medeniyetler ise, Mezopotamya tanrlarndan etkilenmilerdir.Bu durum, Trkiyenin corafi konumundan doan tabii bir sonutur.

*lkalarda insanlarn ura alanlarndaki gelimeler inanlar zerinde etkili olmutur.rnein;tarm faaliyetlerine nem veren Frigyallarn en byk tanr olarak toprak ve bereket tanras Kibeleyi kabul etmeleri gibi.

Sosyal ve ktisadi Hayat *Anadoluda halk sosyal snflara ayrlmt.En st snf olarak kabul edilen kral ve ailesi devletin ynetimini stlenmitir.Anadoluda asillerden baka rahipler, sanatlar, askerler, memurlar ve kleler gibi snflar da bulunuyordu. Anadoluda bu snflarn bulunmas toplumda eitsizliin olduunu gstermektedir. *Ticarete byk nem veren Lidyallar, bu amala Efesten balayarak Mezopotamyaya kadar uzanan Kral Yolunu yapmlardr. Bu yolun yaplmas sonucunda; -Dou-Bat kltrleri arasnda etkileim artmtr.Lidyallar zenginlemitir. -Lidyallar, M.. 700 yllarnda ilk paray kullanmlardr. *Lidyallarn paray icat etmeleri; alverii kolaylatrm, ekonomik hayat canlandrm, sermaye birikimine ve finans sektrnn olumasna ortam hazrlamtr.Parann kullanlmaya balamasndan sonra dei-toku (takas) uygulamas ortadan kalkmtr. *Denizci bir medeniyet olan yonyallar, Akdeniz ve Karadenizde koloniler kurarak ticaret faaliyetleriyle zenginlemilerdir. Koloni:Bir devletin ekonomik, siyasal ve sosyal nedenlerden dolay, kendi snrlar dnda ele geirip ynettii lkeye veya topraklara denir. Kolonilerin kurulmasnda; -Hammadde ihtiyalarnn karlanmas -retim fazlas mallar iin Pazar bulunmas -Askeri gcn artrlmak istenmesi -Dier devletlere askeri, siyasal ve ekonomik alanlarda stnlk salama dncesi etkili olmutur. Yaz ve Edebiyat *Anadoluya yazy Mezopotamya medeniyetlerinden Asurlular getirmilerdir.Hititler ve Urartular, Asurlulardan aldklar ivi yazsn kullanmlar, ayrca Hititler kendi icatlar olan hiyeroglif yazsn da kullanmlardr.Frigyallar, Lidyallar ve yonyallar Fenike alfabesini kullanmlardr. *Hititlerden kalan en nemli yazl eserler ANAL ad verilen yllklardr.Hititler anallarla (yllklar) Anadoluda tarih yazcln balatmlardr. Hitit yllklarnda krallarn, zaferleri kadar yenilgilerinin de yllklara yazdrlmas tarafsz bir tarih anlayna sahip olduklarn gstermektedir.Bu yllklar, lk a Anadolu tarihinin aydnlanmasnda nemli rol oynamtr. Bilim ve Sanat *Anadolu medeniyetleri iinde her ynden en ileri olan yonyallardr.yonyallar zgr dncenin ve pozitif bilimlerin ncs olmalar ynyle nem tarlar.Felsefe, matematik ve tp bilimlerinin temeli yonyada atlmtr. *Hitit sanat, Mezopotamya sanatnn etkisinde gelimitir. *Heykelcilik ve kabartmaclk gelien balca sanatlar olmutur.Hititlerin en nemli kabartmalar Yazlkaya ve vriz kabartmalardr.Frigyallarda dokumaclk(Tapates adn verdikleri hal ve kilimleri bulunmaktadr.), kuyumculuk (Fibulassl ineler), kaya mimarisi, Lidyallarda dokumaclk, mlekilik, dericilik ve madencilik, Urartularda maden

6

ilemecilii, su mimarisi, yonyallarda ise, saray ve tapnak mimarisi gelimitir. YUNAN UYGARLII M.. 1200 yllarnda Yunanistana g eden Dorlar Akalarn egemenliine son verdiler.Yunanistann tamamna egemen olan Dorlar Polis ad verilen ehir devletleri kurdular.Polislerin banda Tiran denilen krallar vardr.Yunan ehir devletleri M.. IV. Yzylda Makedonya egemenliine girmitir. Yunan uygarlnn nemli zellikleri unlardr: *Yunanistanda birbirinden bamsz ehir devletleri kurulmutur.Bu ehir devletlerinin zgr yaamak istemesi ve birbirinin egemenliini kabul etmemesi, Yunanistanda siyasal birliin kurulmasn engellemitir. *Yunanistanda snf ayrm mcadelelere neden olmutur.Snf kavgalarnn zmlenmesi ve toplumsal barn salanmas iin Drakon, Solon ve Klistenes isimli arhonlar kanunlar yapmlardr.Yuanistanda yaplan kanunlarda; -Kyllerin borlar affedilm, borcunu deyemedii iin kle durumuna denlere zgrlkleri geri verilmitir. -Snf farkllklar ortadan kaldrlmtr. -Halk meclisleri alarak, halkn ynetimde sz sahibi olmas salanmtr. Yunanistandaki bu uygulamalar lk ada demokratikleme srecini balatmtr. *Yunanistan dalk bir araziye sahip olduu iin tarma elverili toprak azd.Bu nedenle halk geimini zeytincilik, balklk ve hayvanclkla srdrmeye alyordu.Kolonizasyon hareketlerinin balamasyla Yunanllar uzak lkelerle ticaret yapmaya baladlar.Bunun sonucunda Yunanistanda zengin bir orta snf olumutur. Yunanllar kurduklar kolonilere g ederek yerlemiler ve Yunan kltrnn buralara yaylmasn salamlardr.Yunanllar kolonilerini ikinci yurtlar saymlar, bu nedenle uzun sre buralara egemen olmay baarmlardr. *Yunanllar Fenike alfabesini kullanmlardr.Yunanistanda en ok gelien edebi tr destanlar olmutur.Bunlar arasnda Homerosun lyada ve Odise destanlar ok nldr.Bu destanlar Yunanllar arasnda ulusal birlik duygusunu pekitirmi ve okullarda ders kitab olarak okutulmutur. *Yunanistanda felsefe, tp, tarih, aritmetik, geometri ve astronomi bilimlerinde nemli gelimeler yaanmtr.Sokrat, Eflatun ve Aristo en nde gelen filozoflardandr.Tarihin bilim dal haline gelmesinde Yunan tarihilerinin byk rol olmutur.Tarihin babas saylan Herodotosun dnda Tukidides de nemli eserler yazmtr. skender mparatorluu M.. 337de tahta geen skender, nce Yunanistandaki btn ehir devletlerini, sonra da Anadolu, ran, Irak, Suriye ve Msrda Perslere ait tm topraklar kendine balamay baard.Byk skenderin Asya seferinin sonucunda Helenizm Uygarl domutur. Helen Medeniyeti *Makedonyal -skenderin yon ehir devletlerini Pers istilasndan kurtarmak iin M..334 ylnda yapt Dou (Asya) seferi sonucunda kuruldu. *Anadolu, ran, Mezopotamya ve Msr ele geirdi. *Dou-Bat kltrnn kaynamasndan sentez bir medeniyet olan Hellenizm domutur.Hellenizm medeniyetinin domasnda Yunan, Anadolu, ran, Mezopotamya, Msr ve Hint medeniyetlerinin etkisi olmutur. *Dou-Bat ticareti ve kltrel etkileim artmtr. *nemli ehirler kurulmutur (skenderiye, skenderun)

*Hellenizm; Roma ve slam medeniyetini etkilemitir. Byk skender, 33 yanda ld (M..323).skenderin lmnden sonra kazanlan topraklarda bamsz devletler kurulmutur. -Msrda-Ptolemeler Krall (M 321-30) -Trakya ve Bat Anadoludan Hindistana kadar-Selevkoslar Krall (321-64) -Makedonyada-Antigonitler Krall: Milli bir devlettir.(M 279-16-) *Selevkosun lm zerine Anadoluda yerel krallklar kuruldu: -Bitinya KrallKuzey Bat Anadoluda. -Pontus KrallKaratenizin gney kylarnda. -Kapadokya KrallOrta Anadoluda. -Bergama KrallBergama merkez olmak zere Millet ve Efeste (Bat Anadolu) Bergama ve Bitinya Krallklar Yunan uygarlnn Pontus Devleti Dou uygarlnn temsilcisi oldu. *Bergama bu dnemde nemli bir kltr merkezi oldu (Zeus Tapna, Asklepedio Salk Merkezi, 200 bin ciltlik ktphane kuruldu) *Bergamann kendi adyla anlan Parmen kad icad edilerek ihra edildi. *skender mparatorluu zamannda skenderiye, Rodos, Bergama, Efes, Antakya gibi ehirler ticaret ehri oldular. *Bu dnemde bilimsel alanda gelimeler oldu: -skenderiyede Bilimler Akademisi kuruldu. -Dnyann evresi doru hesapland. -ArimedDnyann kendi ekseni ve gnein evresinde dolatn ileri srd. -Tpta ileri gidildi. Kalp, kan ve damar arsndaki iliki tespit edildi. -skenderiyeli corafyac EratostanesDnyann evresini hesaplad. -BatlamyusCorafya Klavuzu adl eseriyle slam Corafyaclarn etkiledi. -Helenistik uygarlk slam uygarln etkilemitir. ROMA UYGARLII *M 735-MS 1453 yllar arasnda yaam lk an en gl, en byk imparatorluu ve medeniyetidir. *Romallar; disiplinli, planl ve tekilatl hareket ederek ksa srede byn talyay Romaya balamlardr.Bu gelimelerden sonra Romallar, Dou Akdenize ynelmilerdir.skender mparatorluu paralandktan sonra Selevkoslar Kralln yenerek Trkiye topraklarnn tamamna hakim olmulardr. *Roma mparatorluunun siyasal tarihinde; Krallk (M 735M 510), Cumhuriyet (M 510-M 27) ve mparatorluk(M 27-MS 395) dnemleri yaanmtr. *Cumhuriyet dneminde fetih hareketleri balad. *Romallar, Kartacay ele geirebilmek iin yaptklar savalarn (Pn Savalar) ikincisinde, Kartacallar, filleriyle birlikte talyaya girdiler. Kartaca Savalarnn nc safhasnda Romallar galip geldiler ve Kuzey Afrikay ele geirdiler. (Bu savalar safhada olmutur: M 264-241 / 218-201 / 149146 ) *Srasyla spanya, Yunanistan, Anadolu ve cumhuriyetin sonlarna doru ise Msr Roma topraklarna katld. *Sezarn ldrlmesinden sonra mparatorluk devri balad (M27) mparatorluk Devri *Fetihler byk lde durmutur.

7

* skunet salanarak yollar yaplm ve halkn refah seviyesi ykseltilmeye allmtr. *III. Yy da Roma mparatorluu gcn kaybetmeye balad. *Merkezi ynetimin zayflamas, eyaletlerin glenmesi, Hristiyanln yaylmas, Kavimler Gnn meydana getirdii kargaa, i savalara katlan ordularn snrlar ihmal etmesi gibi nedenlerden dolay Roma mparatorluu, Dou ve Bat olarak ikiye ayrlmtr (395).Bunlardan Bat Roma 476da, Dou Roma ise 1453te yklmtr. Devlet Ynetimi *Kralhtiyarlar meclisi teklif eder. Halk meclisi (Kuria) da seerdi. *Kral senatoya yapaca ileri danrd. *Cumhuriyet dneminde senatonun setii iki konusu lkeyi ynetmiti. *KonsllerSenatoya hesap verirlerdi. *Bunalml dnemlerde alt aylk srelerle diktatr denilen birisi lkeyi ynetirdi. *Bu sre ierisinde yapt ilerden dolay kimseye hesap vermezdi. Sosyal Snflar: *Romada, patriciler, plebler, yanamalar ve kleler olmak zere drt sosyal snf bulunuyordu. -Patriciler Oy hakk olan zengin toprak sahiplerinden oluuyordu. -Plebler Kk iftiler, zanaatkrlar, tccarlar ve obanlardan oluurdu. Askere alnmaz ve oy kullanamazlard. -Yanamalar Vatandalk hakkn kaybedenler. -Kleler Hibir haklar bulunmazd. Romada kleler sk sk ayaklanmlardr (Spartaks ayaklanmas). Anadolu bayndr hale getirildi. *At yarlar iin hipodromlar yapld. Msr ve ran ile yaplan savalar iin yollar yapld. *Stadyum, tiyatro salonlar, belediye binalar, hamamlar, ktphaneler, aepora (byk meydanlar) yapld. Roma Eserleri: *stanbul Bozdoan Su Kemeri, emberlita *Ankara Elmada Su Yolu, Ogst Mabedi ve Roma Hamam *Antalya Aspendos Tiyatrosu Hukuk On iki Levha Kanunlar Patrici ve pleb mcadelesi sonucunda plebler de bu kanunlar ile patricilerle ayn haklara sahip olmulardr. Din *Hrstyanlk 313 Ylnda serbest brakld. *330 ylnda stanbul Roma mparatorluunun bakenti oldu ve hrstyanlk da resmi din oldu. *325 znik Konsilinden sonra hrstyanlkta ilk ayrlklar balad (Aryanizm, nasturizm, monofizizm) *451 Kadky Konsiliyle de stanbul Kilisesi Romadan ayrlmas sonucu Ortodoksluk mezhebi ortaya kt. *Romada particilerle (soylular) plebler (Romaya sonradan gelen halk) arasnda atmalar olmutur.Romallar Yunan kanunlarndan yararlanarak 12 Levha Kanunlarn yapmlardr.Patrici-pleb mcadelesi 12 Levha Kanunlarndan sonra da devam etmitir. Gnmz Bat dnyasnda uygulanan hukuk kurallarnn temeli Roma hukukuna dayanr.Bu hukuk kurallar baz deiikliklerle Bizans hukuku adyla Dou Romada yrrlkte kalmtr.

*Romallar ticareti gelitirmek amacyla Anadoluda yeni yollar yapmlar ve ihtiya duyduklar rnleri Anadoludan gtrmlerdir. *Romallar; Fenikeliler, yonyallarn ve Yunanllarn gelitirdii alfabeye son eklini kazandrmlar ve Latin alfabesini oluturmulardr. *Msrdan aldklar Gne yl esasl takvimi, Sezar daha sonra da Papa XIII. Gregor dnemlerindeki dzenlemelerle bugn kullandmz ekle getirmilerdir. Bizans mparatorluu Roma mparatorluunun ikiye ayrlmas ile 395te kuruldu.Bakenti stanbuldur.Anadolu, Suriye ve Msra kadar olan yerleri hakimiyeti altnda bulundurdu.Tarihi boyunca Bizans farkl slaleler tarafndan(12 slale) ynetilmitir.mparator; bakomutan, bayarg ve yasa koyuculuk yetkilerini elinde toplamtr.Jstinyen dnemi(518-610) Bizansn en gl olduu dnemdir.Bizans Hristiyanln Ortodoks mezhebini benimsemitir.Bizans mparatorluunda kilise imparatora balyd ve Ortodokslarn dini lideri patrik imparator tarafndan atanyordu.Bu durum Avrupadaki kilise ve papann krallar zerindeki basksnn tersine imparatorun patrik ve kilise zerinde basksnn olduunu gstermektedir.stanbul bu dnemde nemli bir kltr ve sanat merkezi olmutur. Bizans dneminden gnmze kalan nemli eserler:Ayasofya, Hora Kilisesi, Yerebatan Sarnc, Aya rini Kilisesi, Binbirdirek Sarnc, stanbul surlar ve su kemerleri. M M A R DN TCAR TARIMSAL Mabet Han, Karum(Pazar) Su yolu Sunak Kervansaray Kanal Tapnak Liman Deirmen Ziggurat Ziggurat Ziggurat ASKER in Seddi, Kale, Sur, MISIRda MMAR MEZOPOTAMYAda ASTRONOM SMERde ZGGURAT ANADOLUda (Hitit) TARH YAZICILII YUNANda OLMPYATLAR DN NANI SAYESNDE GELMTR NCE SONRA TARIM Yerleik Hayat YAZI Tarih Devirlerinin Balamas PARA Takas Sisteminin Sona Ermesi Hayvanlar Ulam Kolaylat Evcilleti ATE BULUNDU -Isnma Sorunu zld -Yabani Hayvanlardan Korunma Saland AHRET NANCI Eczaclk ve Mumyaclk Geliti (Msrda) SLAMYETTEN NCE TRK TARH Trk Adnn Anlam *Trk Adnn anlam:Doan,treyen veya gl, kuvvetli,olgun anlamna gelmektedir. *"Trk kelimesi ilk defa siyasi ad olarak, Gktrk Devleti tarafndan kullanlmtr. *Corafi bir ad olarak, ilk defa Bizans kaynaklarnda Orta Asya iin kullanlmtr. Anadolu ise XII yy dan itibaren Avrupallarca Trkiye olarak anlmtr.

8

*Millet ad olarak Trk, ilk defa 420 tarihli bir Pers metninde gemektedir. *Trk adna ilk defa 5yy da Pers (Sasani), 6yy da Bizans kaynaklarnda rastlanmtr. *Hunlarla ilgili ilk tarihi belge ise M 318 ylna ait bir in belgesidir (anlama belgesi). Trk adnn ne anlama geldii konusunda ileri srlen grler unlardr: a)Wambery, 1879da Trk adnn Tremek(oalmak) fiilinden geldiini ileri srm. b)Kagarl Mahmut, Divan- Lgatit-Trk adl eserinde, Trke Olgunluk a anlamn verir. c)Ziya Gkalp, Trk adnn anlamn Treli(tre sahibi) diye aklar. Trklerin lk Ana Yurdu *Trklerin ana urdu Orta Asyadr. *Orta Asya, douda Kingan dalar, batda Hazar Denizi, kuzeyde Sibirya, gneyde Himalaya dalar ile evrili geni bir corafi blgedir. *Bu corafi blge iinde de Trklerin ilk ana yurdu ise, AltaySayan dalarnn kuzeybats, Tanr dalarnn kuzeyi, Aral glnn evresi ve Hazar Denizinin dousu olarak belirlenmitir. Trk Gleri Glerin Nedenleri -klim koullarnn deimesine bal olarak meydana gelen kuraklk, artan nfusa mevcut topraklarn yetmemesi ve bu gelimelerin sonucunda blgede geim skntsnn ortaya kmas -Trk boylar arasndaki siyasal anlamazlklardan dolay ortaya kan savalar -D basklardan (in, Kitan ve Mool) dolay Trklerin bamszlklarn kaybetmek istememeleri -Salgn hayvan hastalklar ve otlaklarn yetersiz hale gelmesi Glerin Sonular -Orta Asya kltr ve medeniyeti dnyann deiik yerlerine yaylmtr. -Orta Asyada kalan boylar Hunlarn ynetiminde ilk Trk devletini kurmulardr. -Farkl blgelerde Trk devletleri kurulmutur. -Batya giden Trkler, Kavimler Gn balatmlardr. -Trkler deiik kltr evreleriyle etkileim iine girmilerdir. -Kalabalk nfuslarla ve farkl dinlerle karlaan baz Trk boylar milli benliklerini kaybetmilerdir.(Bulgarlar, Macarlar gibi) -Gittikleri blgelerdeki topluluklara, hayvanlar evcilletirmeyi, madencilii, at-tekerlek kltrn retmilerdir. Trklerin at evcilletirmeleri ve tekerlei kullanmalar ok uzak blgelere g etmelerine yardmc olmutur. Trklerin ok eitli blgelere yaylmas, Trk tarihinin bir btn halinde incelenmesin engellemitir. ORTA ASYADA KURULAN LK TRK DEVLETLER 1.Asya Hun (Byk Hun) mparatorluu *Kutlu lke tken merkez olmak zere Orhun ve Selenga nehirleri evresinde kurulmutur. *Hunlar'a ait ilk belge M 318 ylna ait Hun prensleri ile in arasnda yaplan bir antlamadr. *M.. III. Yzyln ikinci yarsnda Hunlar, inlilere kar byk bir g haline gelmilerdir. *inliler, Hun aknlarna engel olabilmek iin kuzey snrlarnda bir duvar rmeye balamlardr.Bugn in Seddi diye bildiimiz bu duvar M.. 214 ylnda tamamlanmtr. *Mete,Tunguzlar,Yeileri ve Vusonlar yendi.

*inlilerle mcadele eden Mete Hann asl dncesi, ini etkisiz hale getirmekti.ini yllk vergiye balayan Mete, gcnn sembol olarak inli bir prensesle evlenmitir. *Kalabalk in nfusu iinde Trklerin asimile olmasndan ekinen Mete, inlilerle antlama yapm ve onlarla dost kalmay tercih etmitir.(Mete ulusu bir politika takip etmi, vatan millet sevgisini ortaya koymutur.) *Mete Handan sonra Hunlar zayflamtr. Paralanma Sebepleri: - mcadeleler ve inin entrikalar -pek Yolunun elden kmas -Prensler arasndaki taht kavgalar *inin egemenliine girmek isteyen Hohanyeh ile ii arasndaki mcadele sonunda Hun devleti dou ve bat olmak zere ikiye ayrld.(M l yy.) *Hohan-yeh ynetimindeki Dou Hunlar inin egemenliine girdi. Bat Hunlar ise in tarafndan ortadan kaldrld. *inin egemenliinden kurtulan Dou Hunlar, MS 48 ylnda Kuzey ve Gney Hunlar olmak zere ikiye ayrldlar. *Gney Hunlar inin egemenliini kabul ederken,Kuzey Hunlar batya doru g ettiler.Batya doru g eden bu Trkler kavimler gn balattlar. Mete Hann Tarihteki nemi -Trk soyundan olan btn topluluklar kendi ynetimi altnda toplamtr. -Tung-hularn srarl toprak istekleri karsnda Toprak milletindir, onu kimse veremez. diyerek ilk defa vatan ve millet sevgisini ortaya koymutur. -ini malup etmesine ramen Trklerin ine yerlemesine kar km; inden yllk vergi almakla yetinmitir. -Gnmzde de pek ok devlet tarafndan rnek alnan bir ordu sistemi kurmutur (Onlu Sistem). *Bu dnemde, inlilerin propagandasyla Hun beyleri birbirine dmtr.Metenin lmnden sonra zayflayan Hunlar, nce Dou ve Bat olarak sonra da Gney ve Kuzey olarak paralanmlardr. Kavimler G Aral Gl evresinde toplanan Hun boylar Orta Asyadaki in basks ve kuraklk nedeniyle IV. Yzyln ortalarndan itibaren batya doru g ederek barbar kavimleri Roma mparatorluu zerine saldrmalar sonucunda Kavimler G olmutur (375). Kavimler Gnn Sonular -Roma mparatorluu ikiye ayrlmtr (395). -Bat Roma mparatorluu yklmtr (476). -Avrupada yeni milletler ortaya km ve yeni devletler kurulmutur.Bylece Avrupann gnmze kadar gelen etnik yaps olumutur. -lk an sonu Orta an balangc kabul edilmitir. -Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya kmtr. -Avrupada Hun Devleti kurulmutur. -Hristiyanlk barbar kavimleri arasnda yaylmtr. Orta ada Avrupa Kilise ve Papalk *Orta ada Katolik Kilisesi siyasal, dinsel ve ekonomik alanlarda glenmitir. Katolik Kilisesinin glenmesinde; -Papann Avrupa krallarna ta giydirerek krallklarn onaylamas -Siyasal yapnn paralanmas

9

-Skolastik dncenin yaygnlamas(Skolastik dnce:Avrupada kilisenin etkisi altnda gelien, gereklere sadece kilisenin gsterdii yolla ulalabileceini savunan, deney ve gzleme kar olan Orta a grdr.Bu dnce deney ve gzleme kar olduu iin bilimin gelimesini engellemitir.) -Kilisenin kiileri dinden karma (aforoz), bir blgede yaayanlar dinsel faaliyetlerden men etme (enterdi) ve para karlnda gnah karma, cennetten yer satma (endljans) yetkilerinin bulunmas etkili olmutur. *Orta ada kurulan devletlerin birounda hkmdarlar egemenliklerini dine dayandrmlardr.Ortaya kan laik olmayan devlet anlaynda din adamlar devlet ynetiminde etkili olmulardr. Feodalite (Derebeylik) *Feodalite, Kavimler Gnden(376) ve Bat Romann yklmasndan(476) sonra merkezi otorite boluu nedeniyle domutur. *Siyasal ve askeri gc elinde bulunduran, topran mlkiyetine veya imtiyazna sahip olan bir senyrler (derebeyler) snf ile bu snfa baml kleler snfnn oluturduu idari dzene feodalite denir. Feodalite Rejiminin zellikleri -Feodalite rejiminin kurulmasndan sonra Avrupada siyasal birlik bozulmu, kk ynetim birimleri ortaya kmtr.Derebeylik ynetimi, IX. Yzylda Fransadan btn Avrupaya yaylm ve btn Orta a boyunca devam etmitir. - Feodalitede himaye sistemi esastr.Himaye eden Szeren, himaye edilen Vasal olarak adlandrlmtr. -Feodalite rejiminde, halk arasnda eitlik yoktu.Avrupada halk; soylular(senyrler), rahipler, burjuvalar ve kyller(hr kyller ve kleler-serfler) diye snflara ayrlmtr.Bu nedenle Orta ada Avrupada sosyal adalet salanamamtr. -Topraklarn mlkiyeti soylularn elinde toplanmtr.Orta ada kapal bir ekonomik politika izlendii iin halk sermaye birikimine sahip olamamtr. Feodalite Rejiminin Zayflamasnda; -Hal Seferleri srasnda derebeylerin lmesi veya ordularn kaybetmesi -Barutun ateli silahlarda kullanlmaya balanmas (top) -Avrupada srekli ordularn kurulmas -Yeni a balarnda Corafi Keiflerin yaplmasndan sonra ticaretin gelimesi ve tarmsal faaliyetlerin gerilemesi -Papa ile krallar arasndaki mcadelenin krallar lehine sonulanmas gibi gelimeler etkili olmutur. Avrupa Hun Devleti (376-469) *Batya doru ynelen Trklerin bir kolu Kafkaslardan Anadoluya, Erzurum ve Malatya civarlarna geldiler. *Balamr komutasnda batya doru ynelenler ise Avrupaya geldiler.Avrupada kurulan ilk Trk devletidir. *Avrupa Hun Devletinin d politikas Uldz dneminde belirlenmitir.Bu politikaya gre Bizans mparatorluu bask altnda tutulacak ve Germen kavimlerine kar Bat Roma mparatorluu ile ibirlii yaplacaktr. *Uldz dneminde Hunlar, Tuna Irman geerek Roma mparatorluu topraklarna aknlar dzenlerken Kafkaslar yoluyla da Anadoluya girmilerdir.Antakya ve Urfay kuatan Hunlar, Anadoluda kalmayp Azerbaycan zerinden Karadenizin kuzeyindeki topraklarna geri ekilmilerdir (398).Bylece Trkler Anadoluya ilk kez ayak basmlardr.

*Avrupa Hunlar, Uldz, Karaton ve Rua zamannda Bizans ile savaarak Bat Roma ile iyi geindiler. *Attila da Uldzn siyasetini uygulayarak Bizans bask altna ald.Attilann amac, byk bir devlet kurmak, Dou ve Bat Roma mparatorluklarn egemenlii altna almakt. *Avrupa Hunlar en gl dnemlerini Attila dneminde yaadlar. *Attila, 434 ylnda Bizansla Margos Antlamasn yapmtr.Antlamaya gre; -Bizans, Hunlara demekte olduu vergiyi iki katna karacak, -Bizans, Hunlara bal kavimlerle antlama yapmayacak, -Ticari ilikiler snr kasabalarnda devam edecek, -Bizans, elindeki Hun esirleri iade edecek. I.Balkan Seferi (441-442):Bizansn Margos Antlamasnn hkmlerine uymamas zerine gerekleti.Bizansla yaplan antlama ile Attila Bizansn dedii vergiyi artrd gibi baz snr kalelerini de ele geirdi.Bu seferden sonra Avrupa Hunlarna Balkanlarn yolu alm oldu. II.Balkan Seferi (447):I.Balkan Seferinden sonra Bizansn antlamada ngrlen vergiyi demedii iin gerekleti.Sefer sonunda yaplan Anatolios Antlamasna gre; -Bizans, dedii yllk vergiyi katna karacak, -Bizans, ykl bir sava tazminat deyecek -Tunann gneyindeki yerler askerlerden arndrlacakt. *Bundan sonra Bat Roma zerine sefere kt.Bir yl nce kendisine evlenme teklifinde bulunan Romal Prensesi, Roma topraklarnn yarsnn eyiz olarak verilmesi kouluyla zevcelie kabul ettiini bildirdi. *Bu istei reddedilen Attila l.Galya (Fransa) seferine kt.Mehur Romal komutan Aetiusla 451 ylnda Paris yaknlarnda yaplan savata her iki taraf da byk kayplar verdi. *452 Roma (talya) seferine kan Attila, Papann istei ve eski bir uygarlk merkezi olan Romaya zarar vermemek iin geri dnd. *Attilann lmnden sonra Avrupa Hunlar ykld. Dalma Sebepleri: -Attiladan sonra baa geenlerin Yetersizlii. - karklklar ve Germen kavimlerinin isyan. -Hun nfusunun azl. *Avrupa Hunlar, Karedeniz in bat kylarna yerletiler ve Hristiyanlaarak yerli kavimler ierisinde eriyerek yok oldular. *Avrupa Hunlarnn yerine Orta ve Gney Avrupada Macarlar ve Bulgarlar devlet kurdular. 2. I.Gktrk Devleti (552-630) *Gktrkler Trk adyla kurulan ilk devlettir.Bakentleri tken, ilk hkmdarlar Bumin Kaandr. Avar Devletinde demircilikle uraan Gktrkler, Tleslerin isyann bastrdktan sonra Avarlara kar isyan ederek bamszlklarn elde ettiler. *Devlet geleneklere gre ikiye ayrld:Douyu yneten Bumin Kaan lkenin bat blgesini kardei stemi Yabuya brakt. *stemi Yabgu, pek Yolunu elinde tutabilmek iin Akhunlara kar Sasanilerle anlat. Akhun topraklar Gktrklerle Sasaniler arasnda paylald. *Sasanilerin pek Yolunu ele geirebilmek iin Akhun topraklarnn tmn ele geirmeye almas zerine stemi Yabgu, Bizans ile anlaarak Sasanilerle savat. Not:Gktrk-Bizans ittifak sonucu zayflayan Sasani Devletine Hz. mer zamannda Mslmanlar son vermitir. Gktrklerin kiye Ayrlmas:

10

inlilerin Gktrk Devletinin iilerine karmas sonucunda 582 tarihinde lke ikiye ayrlmtr., *Mukan Kaandan sonra baa Tapo geti. *in seferinden dnerken beraberinde getirdii rahiplerin etkisinde kalarak Budizme ilgi duydu. lkede Budist tapnaklar ile Buda heykellerinin yaplmas halkn tepkisine neden oldu. *stemi Yabgunun yerine geen Tardu, in entrikalarnn da etkisiyle kendisini Kaan ilen etti. *Taponun yanl siyaseti, Tardunun ihtiras ve inin entrikalar sonucu Gktrkler ikiye ayrld. *Dou Gktrk Devletinin bana Tapodan sonra bara geti. bara dan sonra Dou Gktrkleri 630 ylnda inin egemenlii altna girdi. *Bat Gktrk Hkmdar Tardu, Dou ve Bat Gktrkleri birletirmek iin urat. in zerine seferler dzenledi. Su kaynaklarnn in tarafndan zehirlenmesi zerine byk kayplar verdi. *Tardu, ran ile mcadele ederek topraklarn geniletti. *Glerini kaybeden Bat Gktrkleri de 659 ylnda in egemenliine girerek yklmlardr. 3.II.Gktrk (Kutluk) Devleti (682-745) *Gktrkleri in esaretinden kurtaran Kutluk (lteri) Kaan, II.Gktrk Devletini kurmutur. Kutluk Kaann ine yapt seferlerin nedenleri: -Trklerin Orta Asyadaki en byk rakipleri olan ini bask altnda tutmak istemeleri -Yeni kurulmu olan devletin yiyecek, giyecek ve at gibi gereksinimlerini karlama dncesi. 682-687 yllar arasnda 46 akn yapld.Bu aknlarda pek ok in ehri tahrip edildi.Byk miktarlarda ganimet ele geirildi. *Kutluk Kaandan sonra ocuklar Bilge ve Kltigin kk olduklar iin kardei Kapgan Kaan geti. Kapgan Kaan devletin d politikasn ana temel zerine kurdu: -ini bask altnda tutmak -inde dank halde yaayan Trkleri bir devletin bnyesinde toplamak -Asyadaki btn Trk boylarn Gktrk bayra altna toplamakt. *Kapgan Kaan dneminde in, lkesinde bulunan Trkleri serbest brakarak, byk miktarlarda tohumluk dar, tarm aletleri ve kuma vermek zorunda kalmtr.Kapgan Kaan, Mool Kitanlar, Krgzlar yendi. *Kutluk Devletinin en gl olduu dnemler Kutluk Kaann oullar Bilge Kaan ve kardei Kl Tigin dnemleri olmutur. Bilge Kaan zamannda isyan eden Trk boylar itaat altna alnd.in yenilgiye uratld. *Vezir Tonyukuk ise danman olarak Kutluk Devletinin siyasetinde nemli rol oynamtr. *Bilge Kaan ldkten sonra Kutluk Devletinde i karklklar balamtr.Basmil, Karluk ve Uygur Trkleri Kutluk Devletine son vermilerdir. Gktrklerin Trk Tarihindeki Yeri ve nemi -Tarihte Trk adn tayan ilk devlettir. -slamiyetten nce kurulan Trk devletleri iinde en geni snrlara sahip ve en gl olandr. -Gktrkler Bat Trkistann Trklemesini salamlardr. -Gelimi bir yaz ve takvim kullanmlardr. -Orta Asyada yaayan Trklerin Bizansla ilikileri Gktrkler zamannda balamtr. -Gktrklere ait Orhun Kitabeleri, Trk tarihinin ve Trk edebiyatnn ilk yazl eserlerindendir.

-Kendisinden sonra gelen Trk devletlerine her trl imkanszlk iinde dahi bamszlklar elde etme ve koruma bilincini vermitir. 4.Uygur Devleti (744-840) *Bu devletin kurucusu Kutlug Bilge Kl Kaandr.Bakenti Orhun kysndaki Ordubalk (Karabalgasun) tr. *Dou Trkistana yerleen Uygurlar, dier Trk boylarn egemenlikleri altna aldlar.Uygurlarn en nemli zellii yerleik hayat benimseyen ilk Trk toplumu olmalardr.Bu nedenle tarm, sanat ve ticarette ilerlemilerdir.Mani dinine ait tapnaklar yaparak mimaride gelime gstermilerdir. *Bg Kaan zamannda kabul edilen Mani dininin Uygurlar zerindeki etkileri: Olumsuz Etkisi:Hayvani gdalar yemeyi yasaklad iin Uygurlarn savalk zelliklerini kaybetmelerine neden olmutur. Olumlu Etkisi:Uygurlar bu dinin etkisiyle yerleik hayata gemiler; bilim ve sanatta nemli eserler meydana getirmilerdir. *Matbaay ve kad kullanan ilk Trk devletidir. *Uygurlar, XIII. Yzylda Cengiz Hann egemenliini kabul etmilerdir.Bundan sonra Moollar Uygur Trklerini nemli grevlere getirmilerdir.Uygur yazs, Moollarn da yazs olmutur.Uygurlar, dier Trk topluluklar ile birlikte Moollarn Trklemesinde nemli rol oynamlardr.aatay ve zbek Trkleri bu ekilde ortaya kmtr. Dier Trk Devletleri ve Topluluklar Avarlar *Gktrklere yenildikten sonra Romanyaya g ederek devlet kurdular.ki yzyldan fazla Avrupann nemli bir ksmna egemen oldular. *Avarlar birok Slav topluluuna bask yaparak, onlarn Dou Avrupa ve Tuna havzasna inmelerine neden oldular.Bylece bugnk Slav topluluklarnn olumasnda nemli rol oynadlar.Ayrca Slav topluluklarnn devlet ve askeri tekilatlarnda etkili oldular. *zengiyi ilk defa Avrupaya getirenler Avarlar oldular. *Tarihte stanbulu ilk defa kuatan Trk devletidir.Avarlar Sasanilerle ibirlii yaparak stanbulu iki defa kuattlar. *Franklar tarafndan ykldlar (805). Bulgarlar *Hazarlarn basklar sonucunda Tuna ve Kama(til,Volga) Bulgarlar diye ikiye ayrldlar. *Tuna Bulgarlar Avrupaya giderek devlet kurdular ve Boris Han zamannda(864) Hristiyanl kabul ederek Trklk zelliklerini kaybettiler.Tuna Bulgar Devletine 1018de Bizansllar son verdiler.Bulgarlar, XIV. Yzyln sonlarna doru Osmanl hakimiyetine girdiler.Bugnk Bulgaristanda yaayan Trkler, Osmanllarn Anadoludan Rumeliye yerletirdii Trkmenlerin soyundandr. *Kama (til, Volga) Bulgarlar Mslman tccarlarn etkisiyle Alm Han zamannda (X. Yzyl balar) slamiyeti kabul ettiler.Batu Han zamannda Moollar (Altn Orda Devleti Hkmdar Batu Han), Kama Bulgarlarna son verdiler.Kazan Trkleri adyla da bilinirler. Hazarlar *Hazarlar, til ve Don rmaklar evresine hakim oldular. *Yahudilii benimseyen tek Trk devletidir.Din konusunda hogrl olmulardr. *Mslman Araplarla savaan ilk Trk devletidir.Hz. Osman zamannda Mslman Arap ordularn durdurdular. *Hazarlar, Ruslar etkileyerek, devlet ve ordu tekilat ynyle Rus knezliklerine rnek oldular.

11

*Hazar Denizine adlarn verdiler. *Peeneklerin saldrlaryla zayflayan Hazarlar, Rus saldrlaryla daldlar (958). Macarlar *Peeneklerin basksyla Ural ve til blgesinden bugnk Macaristana g ettiler. *Almanlarn douya yaylmalarn nleyerek Slavlarn birlik oluturmasn engellediler. Balkan kavimlerinin Germenlemesine engel olmulardr. *Hristiyanl kabul ederek Trklk zelliklerini kaybettiler. Peenekler *Seyhun Nehri ile Aral Gl kylarnda yaarken Ouz basklar ile Karadenizin kuzeyine geldiler. *Kumanlarla birlikte Ruslarn Karadenize inmelerine engel oldular. *Oymaklar halinde yaam ve devlet kuramamlardr. *Bizansn entrikalaryla zayflamlar, Malazgirt Savanda Bizans ordusundan Byk Seluklu tarafna geerek Seluklulara yardmc olmulardr. Kpaklar (Kumanlar) *Balka Gl ile rti Irma arasndaki blgede yaarken Mool kabilelerinin basksyla batya g ettiler. *Peeneklerle birlikte hareket ederek Ruslarn Karadenize inmesini engellediler. *Macaristana g eden Kpak topluluklar Hristiyanl kabul ederek Trklklerini kaybettiler.Ouzlarla yaptklar mcadeleler Dede Korkut Hikayelerine , Ruslarla olan mcadelesi gor destanlarna konu olmutur. *Uzun boylu, mavi gzl, sarn olmalaryla Trk soyunun en gzel grnml boyudur. Ouzlar (Uzlar) *Trk milletinin en kalabalk ve tarihte hem siyaset hem de uygarlk alannda en byk rol oynayan koludur. *Topluca slamiyeti kabul ettiler.Byk Seluklu Devleti,Trkiye Seluklu Devleti, Osmanl Devleti, Anadoluda kurulmu olan Trk beylikleri, Akkoyunlu Devleti, Karakoyunlu Devleti ve Safevi Devleti Ouzlar tarafndan kurulmutur. *Romanyann Dobruca blgesine yerleen bir ksm Ouzlar, bugnk Gagavuzlarn atalarn oluturdular. *Gnmzde Trkmenistan, ran, Irak, Suriye, Azerbaycan, Trkiye, Kbrs ve Balkanlarda yaayan Trklerin atalar Ouzlardr. Sabirler (Sibirler-Sabarlar) *V. Yzylda Avarlarn basks sonucunda Kafkasyann kuzeyine yerletiler.Sibirya ismini bu kavimden almtr. *Bizansa kar Sasanilerle birleerek Anadoluya girdiler ve Kayseri, Ankara ve Konyaya kadar ilerlediler. Trgiler *Gktrklerin yklmasndan sonra Gktrklerin miras zerinde devlet kurarak bu blgedeki dank Trk kabilelerini tek ynetim altnda topladlar. *Emevilerle mcadele ederek, Maverannehir blgesindeki Trkleri ve yerli halk Emevi saldrlarna kar korudular.Bylece Orta Asyann Araplamasn nlediler. *Sod alfabesinden faydalanarak bir Trk alfabesi yaptlar.in parasnda benzer ilk (Trk parasn ) Trgi parasn Baga Tarkan kendi adna bastrmtr. *Karluklar 766 ylnda Trgi Devletine son verdi. Krgzlar

*Uygurlar ykan Krgzlar tkene yerleip devlet kurdular.1207de Moollarn egemenliine girdiler.Krgzlar, Mool hakimiyetine giren ilk Trk kavmi oldu. *Bugn ayn isimle varlklarn devam ettirmekte olan bu medeniyetin 400.000 beyitlik Manas Destan mehurdur. *Sovyetler Birliinin 1991de dalmas zerine bakenti Bikek olan Krgzistan Cumhuriyetini kurdular. Karluklar *Talas Savanda Mslman Araplarn(Abbasilerin) yannda yer alarak Orta Asyann inlilemesini engellediler. *slamiyeti topluca kabul eden ilk Trk boyudur. *lk Trk-slam devleti olan Karahanllarn kurulmasnda etkili oldular. *1221 ylnda Mool hakimiyetine girerek bamszlklarn kaybettiler. lk Trk Devletlerinde Kltr ve Uygarlk Toplum Yaps *lk Trk Devletlerinde aile sosyal hayatn en kk birimiydi. Ou (aile)-urug(aileler birlii,slale)-boy- budun (millet) il(devlet) *l daldnda, onu oluturan alt birlikler (aile, slale, boy, budun) aynen zelliklerini korurlard.Bu nedenle, yklan bir Trk devletinin yerine yenisinin kurulmas kolaylard.Eski Trk devletlerindeki bu sosyal tekilat, Trklerin tarih sahnesinden silinmemesinde nemli rol oynamtr. Devlet Ynetimi *Hkmdarln kayna ilahi idi ve kutlu hanedan soyundan olanlar hkmdar olabiliyorlard.Hkmdarlk yetkisinin Gk Tanr tarafndan verilmesi yetkisine KUT denirdi. Eski Trklerde, devlet ynetme grevinin Hkmdarlara Tanr tarafndan verildiine olan inan halkn Hakana mutlak balln salamtr. *lk Trk devletlerinde hkmdarlk sembolleri: Ota (hakan adr), rgin (taht), kotuz (sorgu), tu (sancak), yay ve davuldur. *Trklerde hkmdarlar lkeyi trelere, gelenek ve greneklere gre ynetirlerdi.Hkmdarlarn grevi dank boylar toplamak, halkn ihtiyalarn gidermek, toplumda adalet ve eitlii salamak, halkn huzur ve gvenini salamakt. *Trklerde iktidar ve hkmdar kontrol eden, sava ve bar gibi konularda devleti ilgilendiren nemli konular gren ve kurultay ad verilen bir meclis bulunuyordu. *Baz Trk hkmdarlar kurultayn ald kararlarn bir ksmn uygulamamtr.Bu durum kurultayn danma meclisine benzediini gstermektedir. *Osmanllara kadar Trk devletlerinde lke topraklar hkmdar ailesinin ortak maldr. Anlay devam etmitir. Bu uygulamann sonular unlardr: -Aile yeleri arasnda sk sk taht kavgalar yaanmtr. -Trk devletleri ksa srede paralanm ve yklmtr.Ayrca irili ufakl birok devletin kurulmasna neden olmutur. - mcadeleler Trk devletlerinin zayflamasna ve d mdahalelere ortam hazrlamtr. Ordu *Trk devletlerinde hemen her Trk savaa hazr olduundan, askerlik zel bir meslek saylmazd.Trk ordusunun temeli, atl askerlerden meydana gelmitir. *Dzenli ve disiplinli ilk Trk ordusunun kurucusu Mete Handr.Mete Han, Trk ordusunu onlu sisteme gre tekilatlandrmtr (Onba, Yzba, Binba ve Tmenba gibi).

12

Hukuk *Eski Trklerde yazl hukuk yoktu.Trklerin det, gelenek ve greneklerinden oluan yazsz hukuka tre (tre) denilirdi.Hkmdar bata olmak zere herkes treye uymak zorundadr.Bu durum slamiyetten nceki Trklerde kanun stnl ilkesinin benimsendiini gsterir. *Bununla beraber, trenin anayasa niteliinde, adalet, eitlik ve iyilik gibi deimez ilkeleri vard. *Treye gre devlete bakaldrma, asker kaaklar, adam ldrme ve namusa tecavz etme gibi byk sularn cezas lmdr.Hrszlara ald maln on kat detilirdi.Daha hafif su ileyenler de on gne kadar hapisle cezalandrlrd.Gebe olarak yaadklar iin uzun sreli hapis cezas uygulanmamtr. *Trklerde sosyal snf farkllklar ve klelik yoktur. (gebe yaam olduu iin) *Uygurlarla birlikte hukuk daha salam ve ekilci bir nitelik kazanmtr.Ticaret hayatnn gelimesi, kiiler arasndaki ilikilerin kantlanabilir nitelikte olmasn gerektirdiinden yazl ve tankl szlemeler nem kazanmtr.Trk hukuku ilk defa Uygurlar tarafndan yazl hale getirilmitir. *Trklerde ceza ilerinin kesin hkme balanmas ve devlet tarafndan takip edilmesi toplumda kan gtme geleneini engellemitir. Din ve nan *Trklerde en eski din Gk Tanr dinidir.Gkten baka baz da, rmak, vadi gibi varlklarda birtakm gizli glerin bulunduuna inanlrd. *Yu denilen l gmme trenleri vardr.(Trklerde len kiinin ardndan yas tutulur). *Kurgan denilen mezarlarn balarna Balbal denilen basit heykelcikler dikmilerdir. *Bu arada Gne ve Ay kutsal saylmtr.Eski Trklerde tanr, sonsuzdur ve herhangi bir ekle sokulamaz.Bundan dolay Trklerde putuluk olmad gibi putlar korumak iin yaplan tapnaklar da yoktur. *ldkten sonra dirilmeye inanan Hunlar, llerini gnlk eyalaryla birlikte gmerlerdi.Trklerdeki tek Allah inanc ve yeniden dirilme dncesi Trklerin slam dinini kolaylkla benimsemelerinde etkili olmutur.Trkler Maniheizm, Budizm, Nasturizm (tabiatlk), Musevilik, Hristiyanlk ve Mslmanlk gibi inanlar kabul etmilerdir. *Macarlar, Bulgarlar, Peenekler ve Kumanlar Hristiyanl kabul ettiler.Uygurlar, Budizm ve Mani dinlerini benimsediler.Hazarlar arasnda Musevilik, Hristiyanlk ve slamiyet yayld.Uygurlar ve Hazarlar din konusunda hogrldrler. *slamiyet dndaki dinleri benimseyen Trk boylar, bulunduklar corafyada aznlkta kalmann da etkisiyle bir sre sonra Trklk zelliini kaybetmilerdir. Sosyal ve Ekonomik Hayat *Hunlar ve Gktrkler dnemlerinde gebe bir hayat sren halk adrlarda yayordu.Trklerin yaadklar corafi artlar hayvanclk faaliyetlerini ne karmtr. *Trkler Uygurlar dneminde yerleik hayata gemilerdir.Bu gelimeler sonucunda Trklerde mimari gelimi, ehircilik ve ehir kltr ortaya kmtr. *Trk devletlerinde sosyal hayat snfszd.Baarl olan bir kii en st grevlere kadar kabilirdi.Ayrca Trklerde klecilik anlay yaylmamtr. *Elverili blgelerde tarm faaliyetleriyle uralmtr.Trkler arpa, buday ve dar gibi tahllar yetitirmilerdir.

*Yenilgiye uratlan ve egemenlik altna alnan lkelerden alnan yllk vergiler ve halktan toplanan vergiler Trk ekonomisine destek olmutur. *Trkler yakn komularyla youn ticari ilikilerde bulunmular, ticaret yaptklar lkelere canl hayvan, konserve et, deri, ksele, krk ve hayvani gdalar satmlardr. *Trklerin yaadklar topraklardan geen pek ve Krk Yollar Trk devletlerine nemli lde gelir salamtr. Dil ve Edebiyat *Szl edebiyat gelimitir.Bunlar:Sagular, Trklerin cenaze trenlerinde syledikleri iirlerdir.Kouk, lenlerde kopuz eliinde sylenip alnan, ak ve doa konularn ileyen eserlerdir.Savlar ise ataszleridir.Destanlar da bamszlk, vatann kutsall, birlik ve beraberlik, kahramanlk konularn ileyen eserlerdir. *En Eski Trk destanlar: Sakalar--- Alp Er Tunga ve u, Asya Hunlar--- Ouz Kaan, Gktrkler---Bozkurt ve Ergenekon, Uygurlar--- Treyi ve G Krgzlar--- Manas destan. *Trklerin en eski yaztlar, 6. yzyla ait Yenisey Yaztlar ile 8. yzyla ait Orhun Yaztlardr.Yenisey Yaztlar, Yenisey Irma dolaylarnda bulunmu olup Krgz Trklerinin mezar talarna yazdklar yazlardr. *Orhun Yaztlar, II.Gktrk Devleti (Kutluk Devleti)nin hkmdarlarndan Bilge Kaan (735), kardei Kl Tigin (732) ve vezir Tonyukuk (727) adna dikilmitir.Bilge Kaan ve Kl Tigin adna dikilen yaztlar Yolu Tigin tarafndan yazlmtr.Orhun Yaztlarndaki yazlar, 1893 ylnda Danimarkal Thomsen (Tomsen) tarafndan okunmutur. *Orhun Yaztlar, Trk tarihinin ve Trk edebiyatnn ilk yazl belgeleri olmas ynnden byk nem tar. *Orhun Yaztlarnda hkmdarn halkna hesap vermesi, halkn mutluluu iin altn belirtmesi Trklerde demokrasi anlaynn bir kantdr.Yine yaztlarda geen alarn doyurulmas, plaklarn giydirilmesi gibi ifadeler sosyal devlet anlaynn en ak rnekleridir. *Trkler tarih boyunca Gktrk(milli alfabe), Uygur (milli alfabe), Sod, Sryani, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmlardr. Bilim ve Sanat *Gebe yaantdan dolay mimari gelimemitir.Ancak mimari, Uygurlarn yerleik hayata gemeleriyle balar.Uygurlarla birlikte evler, tapnaklar, saraylar ve ehirler kurulmutur. *Trklerin her tr eyada eitli hayvanlarn (at, koyun, kei gibi) figrlerini gsteren motifler kullanarak yaptklar sslemeye Hayvan slubu denilmektedir.Bu durum Trklerin gebe yaam tarz ile doa kuvvetlerine olan inanlarndan kaynaklanmaktadr. *Gebe yaam srdren Trklerde sanat eserleri genellikle kk ve kolay tanabilir eyalardr. *Maden ilemecilii zellikle demircilikte ilerlemilerdir. *On ki Hayvanl Takvimi bulmalar astronomide ilerlediklerini gstermektedir. SLAM TARH slamiyetten nce Arap Yarmadas Siyasi Durum Gney Arabistanda Main , Seba ve Himyeri devletleri, Kuzey Arabistanda Nebatllar, Tedmrller, Gassaniler, Amelikallar ve

13

Lahmiler bulunuyordu.(Arabistanda siyasal birliin olmadnn gstergesidir) Siyasal Birliin Olmamasnn Nedenleri: -Araplarn kabile yaantlar -Kabileler aras kan davalar -Arap Yarmadasnda deiik dini inanlarn bulunmas -Bizans ve Sasanilerin basklar Din ve nan *Puta tapclk yaygn olmakla beraber Musevilik, Hristiyanlk ve Hanif dinine inananlar da vard. *Mekkede bulunan Kbe kutsal bir mekand.Putlar burada bulunuyordu.(Mekkenin dini merkez olduunun gstergesidir.) Sosyal ve Ekonomik Yaam *Araplar kabileler halinde gebe bir yaam sryorlard. Kan davalar yaygnd.(Bu durum siyasal birliin salanmasn engellemitir.) *Mekkedeki putlar ziyaret edilip kurban kesilir, burada panayrlar kurulurdu.(Bu durum Mekkenin ticaret merkezi olduunun gstergesidir.) *Klelik anlay vard. Kadnlarn hibir hakk yoktu.(Bu durum sosyal hayatta eitliin olmadnn ve kiilerin hak ve zgrlklerinin engellendiinin gstergesidir) slamiyetin Douu ve Hz. Muhammed Dnemi Hz. Muhammed, 610 ylnda 40 yandayken peygamberlikle grevlendirilmi ve slam dinini yaymaya balamtr. slamiyeti kabul eden ilk drt kii:Hz. Hatice, Hz. Ali, Hz. Zeyd ve Hz. Ebubekir. Mekkelilerin slam Dinine Kar kmalarnn Nedenleri -slamiyetin insanlar eit olarak kabul etmesi(kle ve soylu ayrm olmakszn) -slamiyetin puta tapmay kaldrmas -slamiyetin ahiret inancn getirmesi -slamiyetin kabile stnln ve kt alkanlklar kabul etmemesi -Mekkenin ileri gelenlerinin ekonomik durumlarnn zedeleneceinden endie duymalar -Mekkelilerin geleneklerinden vazgemek istememeleri Mekkelilerin bask ve ikencelerinin artmas nedeniyle ilk hicret Habeistana 615 ylnda yaplmtr. 621 ve 622 yllarnda gerekleen Akabe Biatlar ile Medineli Mslmanlar Hz.Muhammedi Medineye davet etmilerdir. Mekkeden Medineye Hicret (622) Hicretin Nedenleri -Mekkelilerin Mslmanlara kar basklarn artrmalar ve slamiyetin Mekkede yaanamaz hale gelmesi -Hz. Peygamberin slamiyeti yaymak istemesi Hicretin Sonular -Medinede slam ehir devleti kurulmutur. -Muhacirlerle Ensar karde ilan edilmitir.Bylece Mslmanlar arasnda sosyal dayanma artmtr. -Mslmanlarn Medineye yerlemeleri Mekkelilerin kulland am ticaret yolunu tehlikeye sokmutur. -Mslmanlarla Yahudiler ve Mslman olmayan Araplar arasnda savunma ittifak kurulmutur.Bu vatandalk antlamas slam tarihinin ilk anayasas kabul edilmitir. Yaplan Vatandalk Antlamasna gre;

a)Medineliler dardan gelecek saldrlara kar birlikte kar koyacaklar. (Hz.Muhammed, Medinede birlik ve dzeni salamak istemitir.) b)Yahudiler, Mslmanlarla ayn haklara sahip olacaklar ve ibadetlerini serbeste yapabilecekler. (Bu durum slamiyetin hogrl bir din olduunun gstergesidir.) c)Yahudiler ve Medinedeki Araplar arasnda bir sorun karsa Hz. Muhammede bavurulacak. (Yahudiler de Hz. Muhammedi devlet bakan, bakomutan ve yarg olarak kabul etmilerdir.) -Mslmanlar Mekkelilerin ikence ve basklarndan kurtulmutur. -slamiyet Medinede daha hzl bir yaylma gstermi, ksa zamanda Mslmanlar byk bir siyasal g haline gelmilerdir. Medineli yerli Mslmanlara Ensar, Mekkeden Medineye g edenlere ise Muhacir denilmektedir. Hz. Muhammed Devri Siyasi Olaylar Gazve:Hz. Peygamberin bizzat katld savalardr. Seriyye: Hz. Peygamberin grevlendirdii komutann yapt savalardr. Bedir Sava (624) Nedenleri: -Medineye hicret eden Mslmanlarn Mekkedeki mallarnn yamalanp amda satlmas zerine Hz. Muhammedin buna bir misilleme olarak amdan dnen kervann mallarna el koymak istemesi -Mekkelilerin Mslmanlar ortadan kaldrmak istemeleri Bu gelime zerine Mekkelilerle Mslmanlar arasnda Bedir Sava yaplmtr. Sonular: -Mslmanlar siyasi ve dini ynden daha gl hale gelmitir. -Hz. Muhammede olan gven artmtr. -Elde edilen ganimetler paylatrlmtr.Ganimetlerin 1/5i hazineye aktarlrken, 4/5i savaa tevik amacyla savaanlara datlmtr. (slam sava hukukunun temelleri atlmtr.) -am ticaret yolu Mslmanlarn kontrolne gemitir. -Esirlerden on Mslmana okuma-yazma retenler serbest braklmtr.(slamiyetin eitim retime verdii nem ve teviki gsterir) -Uhud Savana neden olmutur. Uhud Sava (625) Nedenleri: -Bedir Savanda malup olan Mekkelilerin, bu yenilginin acsn karmak istemeleri -Mekkelilerin daha fazla kuvvetlenmeden Mslmanlar yok etmek istemeleri -Medinedeki Yahudilerin Mekkelileri Mslmanlara kar kkrtmas Sonular: -Uhud Da eteklerinde yaplan sava Mslmanlar kaybettiler. -Hz. Muhammed Uhud Sava srasnda nceden yaplan antlamaya uymayan Yahudileri ehir dna srgn etmitir. Hendek Sava (627) Nedenleri: -Yahudilerin maddi destek vererek Mekkelileri kkrtmas -Mekkelilerin Mslmanlarn son bir darbe ile gelimesini engellemek istemeleri Sonular: -Mslmanlarn kuvvetlerinin artt ve malup edilemeyecei Kureyliler tarafndan anlalmtr. -Kureyin malup olmasyla etraftaki kabileler arasnda slamiyetin yaylmas hzlanmtr.

14

-Yahudiler Medineden karlarak ieriden gelebilecek tehlikeler nlenmi, bylece Medine tamamen Mslmanlarn denetimine gemitir. -Hendek Sava Mslmanlarn son savunma sava oldu.Bu savatan sonra Mekkeliler savunmaya ekilmitir. Hudeybiye Antlamas (628) Medineye hicret eden Mslmanlar Mekkeye gidip Kabeyi ve akrabalarn ziyaret etmek istediler.Mekkeliler Hz. Muhammedin nderlik yapt bu grubu Mekkeye sokmadlar.ki taraf arasndaki grmeler sonucunda antlama imzalanmtr. Maddeleri: -Her iki taraf on yl sreyle birbiriyle savamayacak. -Mslmanlar, o yl Mekkeye girmeyecekler, ancak ertesi yl gn sreyle Kbeyi ziyaret edebilecekler. -Mekkelilerden Medineye snanlar iade edilecek, Mslmanlardan Mekkeye snanlar ise iade edilmeyecek. -Her iki taraf istedii kabilelerle ittifak yapabilecek ancak asker ve silah yardm yaplmayacak. Hudeybiye Antlamasyla; -Mslmanlarn siyasi bir varlk olarak imzaladklar ilk antlamadr.Bylece Mekkeliler Mslmanlar hukuken tanmtr. -Mslmanlarla Mekkeliler arasnda kaynama olmu, slamiyet Mekkeliler ve etrafndaki kabileler arasnda yaylmtr. -Taraflar arasnda sert davranlar yumuam, buna paralel olarak ticaret faaliyetleri artmtr. Hayberin Fethi (629) Nedenleri: -Hayber Yahudilerinin Hendek Savanda Mekkelileri kkrtmalar -Yahudilerin Mslmanlarn ticaret faaliyetlerini engellemeleri Sonular: -Yahudilerin vergi demeleri artyla burada yaamalarna izin verildi. -am ticaret yolunun gvenlii kesin olarak salanmtr. Ekonomik yn en ar basan savatr.Mekkenin fethini kolaylatrmtr. Mute Sava (629) Nedeni:Bizans egemenliindeki Gassanilerin, bir Mslman keif kolunu pusuya drmeleri Arap olmayan uluslarla Mslmanlarn ilk mcadelesi Mute Savayla balamtr. Sonular: -Mslmanlar bu savata Bizans ordusuna kar kesin bir baar salayamamtr. -Bizans ile Mslmanlar arasnda yaplan ilk sava olmas ynyle nem tar. Mekkenin Fethi (630) Nedeni:Mekkeli mriklerin Hudeybiye Antlamasna uymamas. Hz. Muhammed, Mekkeliler zerine 10.000 kadar askerle sefere kt.Glenen ordu ehri kuatm, ciddi bir direnme grmeden Mekkeyi fethetmitir. Sonular: -Kbe Mslmanlarn eline gemi ve putlardan temizlenmitir. -Arabitanda Mslmanlarn karsndaki en byk engel ortadan kaldrlmtr.Mslmanlar Arap Yarmadasndaki en byk siyasi g haline gelmitir. Huneyn Sava(630)

Nedeni:slamiyeti kabul etmeyen Araplarn(mriklerin) ve Yahudilerin Mslmanlar Mekkeden atmak iin Huneynde toplanmalar. Sonucu:Huneyn Sava, Mslmanlarn zaferiyle sonulanmtr. Taif Seferi(630) Nedeni:Mslmanlarn, Hicazda mriklerin son kalesi olan Taifi fethetmek istemeleri. Sonucu:Mslmanlar, Taif ehrini kuatmlar ancak alamamlardr.Taif halk bir yl sonra kendi istekleriyle slamiyeti kabul Tebk Seferi(631) Nedeni:Bizans mparatoru Herakliusun Arabistan zerine bir sefer dzenleyeceinin haber alnmas. Sonucu: Bizans ordusuna kar yaplan Tebk Seferi srasnda Gassani Araplar Mslmanl kabul ettiler.Tebk Seferi Arap Yarmadasnda siyasal birliin nemli lde kurulduunu gstermektedir.Tebk Seferi, Hz. Muhammedin son seferi olmutur. Hz. Muhammed, Tebk Seferinden Medineye dndkten bir yl sonra hac yapmak amacyla Mekkeye gitmitir.Veda Haccndan sonra Hz. Muhammed rahatszlanarak 8 Haziran 632de 63 yandayken vefat etmitir. Drt Halife Devri (632-661) Hz. Muhammed, vefat srasnda fertlerin seme haklarna saygl davranmak amacyla yerine kimseyi tayin etmemitir.Mslmanlar Kureyin ileri gelenlerinden Hz. Ebubekiri halife setiler.Drt Halife Devrinde Halifeler seimle belirlendii iin, bu dneme Cumhuriyet denilmitir. 1.Hz. Ebubekir Dnemi (632-634) Olaylar *Hz. Muhammedin vefatndan sonra zekat vermeyen ve dinden dnenlerle mcadele edilerek dzen salanmtr. *Yalanc peygamberler ortadan kaldrlmtr. *lk kez halifeye, valilere ve ordu komutanlarna maa balanmtr. *Kuran- Kerim ayetleri toplanarak bir kitap haline getirilmitir. Kuran- Kerimin kitap haline getirilmesinde; -Hz. Muhammedin vefat etmesi -Yalanc peygamberlerin ortaya kmas -Hafzlarn savalarda ehit olmalar -Ayetlerle hadislerin birbirine karmasnn nlenmek istenmesi -Kuran ayetleri arasna rivayetlerin girmesinin nlenmek istenmesi -Kurann yazl olduu malzemenin (deri, ta, aa gibi) korunmasndaki zorluklar etkili olmutur. D Olaylar *Hz. Muhammedin hazrlad ordu Hz. Ebubekir tarafndan Suriyeye gnderilmitir.Bu seferle Arap Yarmadas dna ilk sefer yapld. *slam ordularnn Suriye topraklarna girmesi ve Filistine kadar ilerlemesi zerine Bizans ordusu yola kt ve yaplan Yermk Sava (634) ile Bizansllar yenilgiye uratlarak Suriyenin kaplar Mslmanlara alm oldu.Yermk Zaferi Bizansa kar kazanlan ilk zaferdir. *lke ii karklklarn giderilmesi, Hz. mer dneminde fetihlere arlk verilmesine zemin hazrlamtr. 2.Hz. mer Dnemi (634-644)

15

Hz.Ebubekirin vasiyeti zerine halife seilmitir. Siyasal Gelimeler *Bizansla yaplan Ecnadin Sava (636) ile Suriyenin tamam fethedildi.Bylece slam snrlar ilk kez Anadoluyla komu oldu. *637de Kuds ve Filistin alnd. *randaki Sasani mparatorluu ile ilk savalar bu dnemde yaplmtr.634teki Kpr Sava kaybedilmesine ramen 636 Kadisiye, 637 Celula ve nihayet 642 Nihavent Sava sonucunda Sasani mparatorluu ortadan kaldrlarak ran ve Irak topraklar Mslmanlarn eline gemitir. *Azerbaycan fethedilmitir. *639da Msr ve Libya alnarak Mslmanlar ilk kez Afrika ktasnda fetihlere balamlardr. Drt Halife dneminde en ok fetihlerin yapld dnem Hz. mer dnemidir. *slam kltr ilk kez bu dnemde farkl kltrlerle karlamtr.Bizans ve Sasani kltrleri slam kltrn olumlu ynde etkilemitir. Tekilatlanma Alanndaki Gelimeler Hz. mer dneminde topraklarn genilemesiyle yeni dzenlemelere gidilmitir. -Hicretin 20. ylnda daha ok mali problemleri zmlemek iin ilk divan rgt kurulmutur. -Vilayetlere gnderilen valilerin yanna adalet ilerinden sorumlu kadlar gnderilmitir.Bylece yarg ile ynetim ilk kez birbirinden ayrlmtr. -Fethedilen yerler ilk defa ynetim birimlerine ayrld.Bylece lke byk illere blnmtr. -lk defa Hz. mer dneminde stratejik nemi olan yerlere daimi ordugahlar (cndler) kurulmutur.Bu ordugahlarn kurulmasyla; *fetihlerin hzlanmas, *zaman kazanlmas, *blgenin Mslmanlamas *snrlarn gvenliini salamak amalanmtr. -kta sistemi ilk defa bu dnemde uygulanmtr. -Vergilerde yeni dzenlemeler yaplm, gayri Mslimlerden hara vergisi alnmaya balanm, beytl mal (devlet hazinesi) kurulmutur. -lk kez cizye alnmaya balanmtr. -Hicri takvim kullanlmaya baland (639). -slam Devleti bir imparatorluk halini almtr. 3.Hz.Osman Dnemi (644-656) *Hz. merin vefat ile alt kiilik bir ura tarafndan seilmitir.En uzun hilafet dnemidir. *rann fethi tamamlanm, Trablusgarp ve Tunus fethedilmitir.Kafkaslara giren slam ordular Hazarlara yenilerek Kafkaslarn gneyine ekilmitir. *amda ilk kez donanma kurulmu, Kbrs bu donanmann seferleri sonucunda vergiye balanm, Rodos fethedilmitir. Kuran- Kerimin oaltlmas Drt Halife Dneminde snrlarn genilemesine paralel olarak deiik uluslar slamiyeti benimsemiti.Farkl dil ve iveleri kullanan toplumlarda Kuran- Kerimin deiik okuma ekilleri ortaya kt.Bu durumu nlemek amacyla Hz. Osman dneminde bir heyet kurularak Kuran oaltlarak deiik yerlere gnderilmitir. (651). lk i karklklar bu dnemde ortaya kmtr. Karklklarn Balamas Hz. Osman dneminde; -nemli grevlere Emevi ailesinden kiilerin getirilmesi

-Yahudi asll Abdullah b. Sebenin ve slamiyeti kabul etmi gibi grnp, gerekte benimsemeyen (mnafk) kiilerin almalar -Ganimet gelirlerinin azalmas ve orduda memnuniyetsizlikler isyanlar balatmtr. Hz. Osman dneminde yaanan bu olaylar sonucunda; -slam dnyasnda ilk defa anari faaliyetleri balamtr. -slam dnyasnda balayan gr ayrlklar; karklklara ve fetihlerin durmasna neden olmutur. 4.Hz. Ali Dnemi (656-661) *Hz. Alinin halife seilmesinden ksa bir sre sonra, Hz. Osmann katillerinin bulunmasnda yava davranldn ileri sren Hz. Muaviye ve Hz. Aie, Hz. Alinin halifeliini tanmadlar. Bu nedenle Hz. Aienin nderliindeki Mekke grubu ile Hz. Ali grubu arasnda Cemel Sava yaplmtr (656).Mslmanlar arasnda yaplan bu ilk sava Hz. Ali kazanm ve slam dnyasnda herhangi bir ayrlk olmamtr.Merkez Kfeye tanmtr. *Hz. Muaviyenin ban ektii am grubu ile Hz. Ali arasnda Sffin Sava yaplmtr (657).Hz. Ali galip gelmek zereyken Hz. Muaviye taraftarlarnn mzraklarn ucuna Kuran yapraklar takmas savan durmasna ve Hakem Olayna neden olmutur. -Hz. Muaviye-Amr bin As -Hz. Ali-Ebu Musa el-Eariyi hakem semitir. Hakem Olay slam dnyasndaki ilk siyasi ayrlklara neden olmutur.Mslmanlar 3 gruba blnmtr: -Hz. Ali taraftarlar -Hz. Muaviye taraftarlar -Hariciler Hariciler Hz. Ali, Hz. Muaviye ve Amr bin As ldrmeye karar vermiler .Hariciler; sadece 661de Hz. Aliyi ehit etmilerdir.Hz. Alinin ehit edilmesinden sonra Hz. Hasan halife seilmi, ancak Muaviyenin halifelikteki srar zerine Hz. Hasan baz artlarla (yaad srece Muaviye halife olarak kalacak, ondan sonra Hz. Alinin kk olu Hz. Hseyin halife olacakt) halifelii Hz. Muaviyeye brakmtr. Emeviler Devleti (661-750) Muaviye Dnemi (661-680) *Muaviye dneminde, i dzen yeniden salamlatrldktan sonra, fetihler yeniden balatlmtr.Douda Maverannehire girilmi, stanbul iki kez Mslmanlar tarafndan kuatlm, fakat baar salanamamtr. *Bakent Kfeden ama tanmtr.(Muaviye bununla Hz. Ali taraftarlarna kar gvenliini salamay amalamtr.) *lk posta tekilat kurulmutur.(syanlarn zamannda renilmesi ve bastrlmasn salad iin lkede btnln korunmasn salamtr) *Muaviye dneminin en nemli olaylarndan birisi de kendisi lmeden olu Yezidi veliaht ilan etmesidir.Bylece halifelik babadan oula geen saltanata dnmtr. Yezid Dnemi (680-685) Yezid dneminin en nemli gelimesi Kerbela Olaydr.Hz. Peygamberin torunu Hz. Hseyin, halifeliin babadan oula geemeyeceini ve seim yaplmas gerektiini syleyerek Kfeye doru yola kt.Fakat Yezidin komutan Ubeydullah, Hz. Hseyini ve yanndakileri Kerbelada durdurdu.Bir mddet sonra Hz. Hseyini ve yanndakileri kltan geirdi (10 Muharrem 680). Bu olay Mslmanlarn; iiler ve Snniler eklinde kesin olarak gruplara ayrlmasna neden olmutur.Kerbelada Hz. Peygamberin torununun ehit edilmesi, slam dnyasnda Emevilere kar isyanlarn kmasna ve dmanln artmasna neden olmutur.

16

Abdlmelik Dnemi (685-705) Arapannn resmi dil olarak kabul edilmesi ilk slam parasnn bastrlmas (ekonomik bamszlk) Abdlmelik dneminde gerekletirilmitir. Velid Dnemi (705-715) *Tark b. Ziyad komutasndaki slam ordular 711de Kadiks Savayla spanya fethedilmitir.Daha sonra buraya Endls ismi verilmitir. slam tarihindeki ikinci byk fetih hareketleri Halife Velid Dneminde grlr. *Mslmanlar 732de Puvatya Savanda Franklara yenilinceye kadar ilerlediler.Puvatya Sava sonucunda Avrupadaki son snr Pirene Dalar olarak kalmtr. Emevilerin yklmasnda, -Arap milliyetilii yapmalar ve dier milletlere deer vermemeleri(en nemlisi) -Fetih hareketlerinin durmas -Emevilerin Hz. Muhammedin soyundan gelenlere iyi davranmamalar -Arap kabileleri arasndaki rekabetin savalara dnmesi -Emeviler Devleti, Horasan valisi Ebu Mslim Horasaninin isyan ve Emevi halifesi Mervann ldrlmesiyle sona ermesi gibi nedenler etkili olmutur. *lk slam parasnn baslmas, Arapann resmi dil ilan edilmesi ve Arap olmayan Mslmanlara Mevali demeleri Emevilerin Arap milliyetilii yaptnn birer gstergesidir. *Emevilerin Araplar stn grme politikas (Arap milliyetilii) Trkler arasnda (Trgiler) slamiyetin yaylmasn engellemitir. *lk kez slam mimarisi Hristiyan mimarisiyle yarabilecek seviyeye gelmitir.(amda Emeviye Camii, Kudste Kubbets Sahra) Endls Emevi Devleti (756-1031) *Emevi ailesinden Halife Hiamn torunu Abdurrahman tarafndan spanyada kuruldu.(Avrupada kurulmu ilk slam devletidir.) *Bakenti Kurtubadr. *Daha ok bilim ve kltr alannda ilerlemiler ve Avrupann kltrel ynden gelimesini salamlardr.Avrupada Rnesans hareketlerine etki etmilerdir. *Ktphane, medrese ve mimarisiyle nldr. (Kurtuba, Grnatada) *Devlet Hristiyanlarn saldrlar sonucu 1031 ylnda paraland.Bu paralanmayla ortaya kan devletlerden Beni Ahmer Devleti(1232-1492)nin bakenti Grnata olup kltr ve uygarlk alannda ilerledi.Kastilya Kraliesi zabel ile Aragonya Kral Ferdinandn evlenmesiyle spanya birlii kurulmu.Bu da Beni Ahmer Devletini zor durumda brakt. *1492 ylnda spanyada slam egemenlii sona erdi.spanyadaki Mslmanlar ve Yahudileri Oru Reis ve kardei Hzr Reis(Barbaros) gemilerle Kuzey Afrikaya tadlar.Osmanllar da spanyadan karlan Mslmanlar ve Yahudileri lkeye kabul ettiler. Abbasiler Devleti (750-1258) *Ebul Abbas Abdullah, Kufede Ebu Mslim tarafndan halife ilan edilerek Abbasi Devleti kurulmutur.Devlet merkezi Kufeden Haimiyeye tand.751de yaplan Talas Savanda Trkler Karluk, Yama ve iil boylar Abbasilere yardm etmi, savatan sonra da stamiyeti kabul etmilerdir.

*Halife Mansur dneminde ilk kez eski Yunan ve Helenistik medeniyete ait eserler tercme edilmeye balanmtr(Bat kltrnn etkisi).Ayrca Badat kenti kurularak bakent yaplmtr. *Abbasilerin en parlak dnemi Harun Reidin halifelii srasnda yaanmtr.Bu dnemde halkn yaam standart ykselmi, kltr ve mimari alanda almalar yaplmtr. Harun Reid dneminde Bizans snrnda Avasm eyaleti kuruldu.Anadoluda Tarsustan dou ynne uzanan bir hat boyunca kurulan bu ehirlere Trkler yerletirilmitir. (Abbasilerin snr gvenlii salanmtr.) *Mutasm dneminde Trklere nem verilmi, orduda, ordu komutanlklarnda ve valiliklerde grev verilmi, Trklerin dier uluslarla karmasn ve sava zelliklerinin kaybolmasn nlemek amacyla Badat yaknlarnda Samarra ehri kurularak onlar buraya yerletirmitir. Abbasilerin Dalmas ve Yeni Devletlerin Kurulmas IX. yzyln ikinci yarsndan itibaren Abbasi halifelerinin otoritesinin zayflamas nedeniyle eyaletlerdeki askeri valiler (Emirl mera) bamszlklarn ilan etmeye balamlardr.Bylece Abbasi snrlar giderek daralmtr.Tavaif-l Mlk denilen devletler ortaya kmtr.Abbasi toprakalarnda kurulan bu devletler unlardr: -Samanoullar (ran-Horasan/Snni) -Tolunoullar, hitler (Msr/Trk-slam) -Fatimiler (Msr/Arap-ii) -Bveyhoullar, Tahiriler (ran/ii) -drisiler, Alebiler (Kuzey Afrika) -Safariler (Sistan) *Abbasiler ii tehlikesine kar(Bveyhoullarnn Abbasi halifesine basks) 1055te Byk Seluklularn koruyuculuu altna girmitir. Abbasilerin Ykl Nedenleri: -Emir-l meralarn keyfi tutumlar -Hassa ordularn yabanclardan kurmalar -Mutezile mezhebini resmi mezhep kabul ederek, ehl-i snnet alimlerine cezalar vermeleri -Fetih hareketlerinin durmas -Moollarn Badat igal etmeleri *1258de lhanl hkmdar Hlagu, Badat igal ederek Abbasileri ykm ve son Abbasi Halifesinin amcas Msra kaarak Memlklere snmtr. Bylece Halifelik Memlklerin koruyuculuu altna girmitir.Halifelik 1517deki Yavuzun Msr Seferiyle Osmanl Devletine geecektir. Abbasilerin Genel zellikleri -Abbasiler dneminde Emevilere gre daha az fetih yaplmtr. -Abbasiler Arap olmayan uluslara hogryle yaklam ve slamiyetin daha fazla yaylmasn salamlardr. -Bu dnemde Emevilere gre bilim ve kltr alannda daha ok gelime gzlenmitir. -Trkler ilk kez bu dnemde slamiyeti kitleler halinde benimsemilerdir. -Abbasilerin denizcilie nem vermemeleri ticari ve askeri alanda gelimelerini engellemitir. -lk kez Abbasi Halifelii srasnda dnyada halifelie bal yeni devletler kurulmutur. *X. yzylda Abbasi, Fatimi ve Endls Emevi halifeliklerinin ortaya kmas slam dnyasnda siyasal ve mezhep ayrlklarnn olduunun gstergesidir.

17

spanyada Hristiyan, Abbasilerde Mool istilas oluturulan medeniyetleri yok etmitir. *slam devletlerinde zekat, hara, cizye vergileri, ganimetlerin 1/5i, r, maden,orman, otlak, tuzla gelirleri, bal devletlerin vergileri, hediyeler, tccarlardan alnan vergiler devletin gelir kaynaklarn oluturuyordu.Toplanan gelirler orduya, kale yapmlarna, bayndrlk ilerine, dul, yetim ve hastalara harcanrd. *slam devletlerinde resim, heykelcilik yasaklanm, ancak minyatr, hat, tezhip, kakmaclk, oymaclk sanatlar gelime gstermitir.

-slamiyetin ahlaki kurallarn Trk ahlak anlayna uygun olmas. *Trkler slamiyeti siyasi hakimiyet yolu ile deil, kendi istekleriyle ve Mslman tccarlar araclyla tanyarak benimsemilerdir. *Eski ve kkl bir kltre sahip olan Trkler slamiyeti kabul etmekle milli benliklerini kaybetmemiler ve milli kltrlerini korumulardr. Trklerin slam Devletindeki Hizmetleri -slam dnyasn d saldrlara kar (Bizans ve Hal saldrlarna) korudular. -slam dnyasnda siyasi birlii saladlar. -Halifelii koruyup(Bveyhoularnn basksndan) halifeliin devam etmesini saladlar. -slam dinini yaydlar. (Pakistan, Afganistan, Banglade ve Hindistann bir ksm ile Balkanlar). -slam kltr ve medeniyetini gelitirip yaydlar. Trk-slam Devletleri 1.Tolunoullar (868-905) *Msrda kurulan ilk Mslman Trk devleti olup Msrdaki bin yllk Trk egemenliinin ncs olmutur. *Abbasi Devletinin Msr valisi olan Tolunolu Ahmet tarafndan Msrda kurulmutur. *Tavaif-i Mlk devletlerindendir. *Bakenti Fustat(Eski Kahire)tr. *Tolunolu Ahmet dneminde Suriye , Filistin, Lbnan ve Bingazi ele geirildi.Suriyeye hakim olan ilk Trk devletidir. *Tolunoullar, Msrn bayndr hale getirilmesinde, sulama bentleri ve kanallarn almasnda byk aba harcadlar ve halkn refah dzeyini ykselttiler.Bu nedenle Tolunoullar dnemine Msrn altn a denilmitir. *Tolunoullar dneminde Msrda mimari alanda Ulu Camii, Tolunolu Ahmet Camii gibi nemli eserler yaplmtr. *Tolunolu Ahmetin lmnden sonra oullar arasnda karklklar kt. *Harun dneminde Suriyede isyan eden Karmatilere kar baarl olunamad.Badattan gnderilen Halifenin ordusu isyan bastrd. Ykl: Tolunolu Ahmetin lmnden sonra oullar zamannda i karklklar kt. Bu durumdan yararlanan Abbasiler, Tolunoullarna son verdiler (905). 2.hidiler (Akitler) (935-969) *Msrda kurulan ikinci Mslman Trk devletidir. *Abbasi Devletinin Msr valisi Muhammed Toa tarafndan Msrda kuruldu. *Tavaif-i Mlk devletlerindendir. *Bakenti Fustattr. *Halife tarafndan Muhammed Toaa hid nvan verildi. (hid, sultanlarn sultan demektir.) *Muhammed Toa Suriye, Filistin ve Hicaz ele geirdi.Hicaz blgesine hakim olan ilk Trk devletidir. Ykl: Fatimiler tarafndan ortadan kaldrld. Tolunoullar ve hidilerin hkmdarlar, yneticileri ve ordular Trk, halk Araplardan olutuu iin bu iki devlet ksa srede yklmtr. 3.Karahanllar (840-1212) *Karahanllar Devleti, Uygurlarn dalmasndan sonra Karluk, Yama ve iil Trkleri tarafndan Dou ve Bat Trkistanda kurulmutur.

slam Uygarlnn Temelleri slam uygarl, Araplarn, Trklerin ve slamiyeti kabul eden dier uluslarn ortak eseridir.Seluklular ve Osmanllar dneminde byk gelime gsterdi. slam Uygarlnn Oluumunda Dier Uygarlklarn Etkisi slam uygarl tp alannda Yunan ve ran, matematik alannda Hint, sanat alannda Bizans, ran ve Trk sanatndan etkilendi. slam Uygarlnn Dier Uygarlklara Etkisi -A