A2 A3

SP IS TREŚCI

Powitanie

Elżbieta Bieńkowska, Wicepremier oraz Minister Infrastruktury i Rozwoju A4

Jan Tore Sanner, Norweski Minister Samorządu Terytorialnego i Modernizacji A5

Rafał Dutkiewicz, Prezydent Wrocławia A7

Wystąpienia otwierające

Kształtowanie otoczenia – znaczenie zaangażowania lokalnej społeczności, Margaret Wilkinson A8

Zrównoważona architektura miejska, Tarald Lundevall A9

Podsumowanie warsztatów

Siechnice, Tutor: Roman Rutkowski A11

Nowe Żerniki, Tutor: Magdalena Paryna A16

Nowe przestrzenie publiczne dużych miast w kontekście zmian demograficznych i trendów rozwojowych na przykładzie Nowych Żernik we Wrocławiu, Marta Szkaradkiewicz, Krzysztof Rogatka, Magdalena Paryna A20

Dyskusje panelowe

Wybrane aspekty modelowych miast przyszłości „Microcosmos – city for all”, Michał Stangel A27

Partycypacja a rozwój (idei) „miasta dla wszystkich”, dr Katarzyna Kajdanek A28

Wycieczki tematyczne

Dwa wrocławskie osiedla z okresu międzywojennego: A29

• WuWA – wzorcowe eksperymentalne osiedle Werkbundu • Sępolno – osiedle ogrodowe

Nadodrze – Proces rewitalizacji XIX-wiecznej dzielnicy Wrocławia 2007–2013 A30

Siechnice A31

Architektura modernistyczna i późno-modernistyczna w centrum Wrocławia A32

A4 A5

Polityka miejska dotyczy planowania przestrzennego i środowiska naturalnego, atrakcyjnego śro-dowiska miejskiego oraz ograniczenia ruchu pojazdów, a tym samym emisji substancji szkodliwych. Od wieków miasta są ośrodkami handlu, kultury i innowacji. Walczą także z nierównościami społecz-nymi, wysokim zużyciem energii i emisją gazów cieplarnianych. Mając na uwadze fakt, że miasta stale się rozwijają, w jaki sposób planujemy zielone i wspaniałe miasta XXII wieku?

Świat dysponuje bogactwem ciężko zdobytych doświadczeń, a konferencja DiverCITY służy połą-czeniu polskich i norweskich banków wiedzy. W tym roku kończy się nasz własny projekt „Miasta przyszłości”. Cieszymy się, że na tej konferencji możemy się podzielić wyciągniętą z niego lekcją. Zanim jednak przejdziemy do wyciągania wniosków, chętnie poznamy i uwzględnimy polskie doświadczenia.

Celem funduszy norweskich i EOG jest zmniejszenie nierówności i wzmocnienie wzajemnych po-wiązań. Obecna konferencja w interesujący sposób łączy te dwa cele. Stojące przed nowoczesnymi miastami wyzwania odzwierciedlają szersze ogólnoeuropejskie próby zmniejszenia nierówności, za-rządzania różnorodnością i optymizacji kadr poprzez stworzenie otwartych, zdrowych i tętniących życiem środowisk gwarantujących zrównoważony rozwój.

Chciałbym podziękować naszym polskim gospodarzom, w szczególności wicepremier Elżbiecie Bień-kowskiej i jej silnemu zespołowi w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju, za wspaniałą współpracę w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Fundusze norweskie po raz kolejny są przyczyną naszego spotkania, tym razem w pięknym Wrocławiu. Niech ta szansa zostanie przez nas dobrze wykorzystana.

Konferencja DiverCITY daje nam wyjątkową okazję do podzielenia się naszą fachową wiedzą i zebra-nymi doświadczeniami. Z niecierpliwością czekam na możliwość podzielenia się wiedzą, którą potem będziemy mogli wykorzystać do kształtowania przyszłości naszych miast.

Jan Tore Sanner

Norweski Minister Samorządu Terytorialnego i Modernizacji

PO

WIT

AN

IE

Szanowni Państwo,

wraz z przystąpieniem Polski ponad dziesięć lat temu do Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz do Unii Europejskiej zyskaliśmy nowe perspektywy rozwoju, z efektów których korzysta dzisiaj każdy z nas. Mamy możliwość współpracy w różnych dziedzinach i dzielenia się wiedzą i doświad-czeniem z partnerami europejskimi. Poza przedsięwzięciami realizowanymi z pomocą funduszy strukturalnych bardzo istotną rolę w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski pełnią Norweski Me-chanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG, popularnie nazywane funduszami norweskimi. Dzięki wsparciu finansowemu Norwegii, Islandii i Lichtensteinu z sukcesem wykorzystaliśmy ponad pół miliarda euro z perspektywy 2004–2009 i obecnie wydatkujemy środki w ramach kolejnej edycji funduszy norweskich na lata 2009–2014.

Szczególnie ważnym aspektem wdrażania funduszy norweskich jest możliwość pogłębiania przez Polskę współpracy z partnerami zagranicznymi, w szczególności z partnerami z Państw-Darczyńców. Temu celowi służy między innymi Fundusz Współpracy Dwustronnej, dzięki któremu mogliśmy rów-nież przygotować we Wrocławiu konferencję DiverCITY. Konferencja, dzięki której oddaję niniejszą publikację w Państwa ręce, została zorganizowana w momencie, gdy prowadzona jest debata nad ostatecznym kształtem Krajowej Polityki Miejskiej. Wartość dodana konferencji DiverCITY polega na możliwości spojrzenia na polskie miasto z punktu widzenia międzynarodowych ekspertów, norwe-skich, islandzkich i polskich samorządowców.

Konferencja DiverCITY bardzo dobrze wpisuje się w jeden z głównych celów funduszy norweskich tj. przyczynia się do wzmocnienia współpracy dwustronnej między Polską i Darczyńcami. Jednocze-śnie pozwala nam wymienić się wiedzą i najlepszymi praktykami w kreowaniu miasta różnorodnego oraz przyjaznego wszystkim mieszkańcom.

Konferencja DiverCITY i niniejsza publikacja mają na celu przedstawienie bieżących trendów w roz-woju miast, w szczególności w zakresie kreowania mikrozmian, które jednocześnie w istotny sposób przyczyniają się do poprawy jakości życia wszystkich mieszkańców. Mikrozmiany są również odpo-wiedzią na różnorodne potrzeby obywateli, którzy aktywnie wyrażają je w procesach konsultacji spo-łecznych i tym samym współrządzą swoimi miastami. Jestem przekonana, że udział w konferencji w istotny sposób przyczyni się do lepszego zrozumienia trendów i procesów zachodzących we współczesnych miastach, a jej efekty będą długofalowe poprzez zacieśnienie współpracy przedstawi-cieli samorządów z Polski, Norwegii oraz Islandii.

Elżbieta Bieńkowska

Wicepremier | Minister Infrastruktury i Rozwoju

PO

WITA

NIE

A6 A7

Obydwie realizacje to zadania niełatwe, zwłaszcza że Osiedle Europejskiej Stolicy Kultury 2016 jest jednocześnie w trakcie projektowania nowych obiektów i sprzedaży pierwszych działek. Dlatego cieszy nas fakt, że do warsztatów przystąpiły grupy międzynarodowe, reprezentujące różne dzie-dziny, nie tylko architekturę i urbanistykę. Tak szerokie, wręcz wszechstronne spojrzenie na pewno przyniesie dobre rezultaty.

Życzę Państwu owocnego spotkania i jeszcze raz dziękuję za wybór Wrocławia na gospodarza tego ważnego wydarzenia.

Rafał Dutkiewicz

Prezydent Wrocławia

PO

WIT

AN

IE

Szanowni Państwo!

Z prawdziwą przyjemnością przyjąłem do wiadomości fakt organizacji we Wrocławiu międzynaro-dowego projektu DiverCITY dotyczącego poprawy jakości przestrzeni miejskich. Stolica Dolnego Śląska jest niewątpliwie dobrym miejscem dla tego rodzaju przedsięwzięć – jest miastem dyna-micznym, nie bojącym się wyzwań, inwestującym w swoją przyszłość. To między innymi dlatego w 2016 roku Wrocław stanie się Europejską Stolicą Kultury (ESK), a urbanistyka i architektura stanowić będą ważną składową tego dużego przedsięwzięcia. To właśnie architektura stanowi o obrazie miasta, to dzięki niej możemy cieszyć się świetnymi przestrzeniami i budynkami nie tyl-ko z odległej przeszłości, ale i doskonałymi przykładami modernizmu przedwojennego (na czele z wzorcowym osiedlem WuWA z roku 1929), polskiego modernizmu powojennego, a także obiek-tami współczesnymi.

Stolica Norwegii jest jednym z najdroższych i jednym z najszybciej rozwijających się miast na świe-cie, ale przede wszystkim miastem, w którym od lat dba się o naturę. Dla Wrocławia Oslo jest przy-kładem wprowadzania w życie proekologicznych rozwiązań, w tym gospodarowania wodą i ener-gią. To miasto, w którym chętnie podglądamy procesy rewitalizacji, rekultywacji, adaptacji obiektów przemysłowych i transportowych, gdzie współdziałanie z naturą ma priorytetowe znaczenie – jak na przykład dzielnica Fornebu i tereny starego lotniska, nowe poprzemysłowe dzielnice biuro-we i mieszkaniowe Barcode i Tjuvholmen oraz dzielnica sztuki i kultury Bjørvika.

Przykłady interesujących realizacji w obu miastach będą Państwo mogli zobaczyć na wystawie fotografii na Rynku we Wrocławiu.

W trakcie konferencji DiverCITY zaprezentowane zostaną Państwu między innymi wyniki prac młodych planistów, architektów, socjologów oraz prawników z Norwegii, Islandii i Polski, którzy w ramach warsztatów obrali dwa zupełnie odmienne obszary badań nad miastem. Wrocław przed-stawi dwa projekty: Nowe Żerniki i Siechnice.

Nowe Żerniki – Osiedle Europejskiej Stolicy Kultury 2016 – to niezwykle istotny element „budo-wania miasta” oraz programu ESK 2016: nowe wrocławskie osiedle wzorcowe, dla którego inspi-racją było historyczne osiedle WuWA i które w możliwie najlepszy sposób, zaprojektowane przez najlepszych wrocławskich architektów, ma odpowiedzieć na współczesne potrzeby mieszkań-ców w dużym mieście, ma podnieść maksymalnie jakość ich życia, w tym warunki mieszkaniowe, możliwość codziennego korzystania z kultury i wypoczynku, systemu ochrony zdrowia, opieki w późniejszym wieku oraz kształcenia dzieci w bliskim sąsiedztwie, a także aktywności ekonomicz-nej i proekologicznej.

Siechnice z kolei to zaprzyjaźnione miasteczko przemysłowe leżące nieopodal Wrocławia, dobrze uzupełniające zarówno jego obecne funkcjonowanie, jak i ambicje na przyszłość.

PO

WITA

NIE

A8 A9

W ostatnich dziesięcioleciach wiele państw europejskich opra-cowało własne polityki rządowe dotyczące architektury. Kiedy dwadzieścia lat temu byłem doradcą norweskiego ministra kultury, programy te koncentrowały się głównie na estetyce i jakości architektury. Stopniowo osoby zawodowo związane z tym tematem oraz politycy zaczęli rozumieć, że do swojej pracy i polityki muszą włączyć szersze aspekty środowiskowe i kwestie dotyczące zrównoważonego rozwoju. Zmieniające się wyzwania przyniosły bardziej współczesne i praktyczne wy-tyczne i sprawiły, że obecnie wiele państw ma rozbudowane

i sprecyzowane strategie dotyczące architektury i rozwoju miast.Nasza firma Snøhetta brała udział w tym procesie zarówno teoretycznie, jak i praktycznie w naszych codziennych dzia-łaniach – zarówno w przypadku pojedynczych budynków, jak i bardziej kompleksowej pracy na miejską skalę. Podejmo-waliśmy wyzwania architektoniczne na wszystkich poziomach w wielu państwach: w Europie, Afryce, Azji i obu Amerykach. W czasie naszej pracy nauczyliśmy się, że poniższe trzy typy interwencji mogą przynieść pozytywną i zrównoważoną zmianę:

samochody poruszają się zbyt szybko. Wiedzą też, gdzie ich dzie-ci mogą bezpiecznie spacerować i bawić się. Dobrze orientują się w kwestiach, które są dla nich ważne, a gdy da im się szansę, mogą wymyślić bardzo praktyczne rozwiązania, bazując na po-siadanej wiedzy na temat kwestii lokalnych.W zespole Planning for Real wierzymy, że wypracowanie tego, co najlepsze dla otoczenia, zależy od połączenia kilku rodzajów wiedzy specjalistycznej. Po jednej stronie są „eksperci zewnętrzni” – planiści, architekci, urzędnicy ds. mieszkaniowych, pracownicy zajmujący się rozwojem gospodarczym wywodzący się z miej-scowej rady lub agencji specjalistycznych. Po drugiej stronie są „eksperci wewnętrzni” – mieszkańcy w każdym wieku i z różnych środowisk. Każdy z nich widzi potrzeby w inny sposób, chociaż mają wspólną płaszczyznę – samo miejsce. Dzięki wspólnej pra-cy, dzieleniu się wiedzą i doświadczeniem, słuchaniu i uczeniu się od siebie nawzajem oraz badaniu różnych opcji możliwe jest opracowanie realistycznego, możliwego do osiągnięcia planu, który spełnia lokalne potrzeby.

Czego zatem lokalni mieszkańcy oczekują w związku ze swoim zaangażowaniem?Przez te wiele lat, które przepracowałam w terenie, zauważy-łam, że lokalni mieszkańcy chcą angażować się od najwcze-śniejszych etapów, tak aby mogli mieć rzeczywisty wpływ na opracowanie planów dla ich terenu. Równie ważna, i często wynikająca ze wcześniejszych doświadczeń, jest potrzeba otwartości i uczciwości, pozwalająca na zbudowanie silnych re-lacji roboczych i zaufania. Mieszkańcy chcą przystępnych spo-sobów uczestnictwa – korzystamy z modeli 3D i tematycznych, kolorowych „flag”, które pozwalają ludziom „pokazać” swoje sugestie i obawy zamiast wypowiadania ich przed innymi, co wymaga pewności siebie. Cenią udostępnianie im dodatko-wych informacji, które uzupełniają ich wiedzę i doświadczenie związane z kwestiami lokalnymi oraz pozwalają im na podjęcie przemyślanych decyzji; najważniejsze jednak jest pragnienie bycia wysłuchanym, poszanowania poglądów oraz widoczny skutek wysiłków.

Zrównoważona architektura miejska

TARALD LUNDEVALL

Partner, Dyrektor, Starszy Architekt, Snøhetta Profesor w Szkole Architektury i Projektowania w Oslo

WYS

TĄP

IEN

IA O

TWIE

RA

JĄC

E

Dla wielu osób otoczenie to nie tylko miejsce, w którym żyją, ale także miejsce, w odniesieniu do którego mają poczucie przyna-leżności i bycia częścią społeczności. Zauważyliśmy, że w wie-lu różnych otoczeniach, w których pracowaliśmy, panują takie same nadzieje i wyobrażenia – otoczenie, które jest atrakcyjne, bezpieczne, zdrowe, posiada dobrą infrastrukturę lokalną, do-stęp do terenów zielonych i doskonałe połączenia komunika-cyjne. Jakość otoczenia ma podstawowe znaczenie dla zdrowia i dobrobytu zarówno osób starszych, jak i dzieci. W ostatnich dziesięcioleciach ci z nas, którzy pracowali nad usamodzielnie-niem mieszkańców, zauważyli rosnące zapotrzebowanie na zaangażowanie lokalnej społeczności w planowanie i zarządza-nie otoczeniem. W tym czasie uruchomiono wiele rządowych programów rewitalizacji – od krótkoterminowych programów akcji osiedlowych, przez dziesięcioletni Program nowego ładu dla społeczności, po obecną lokalność, która podąża w kierun-ku bardziej zrównoważonego podejścia do kwestii sąsiedzkich, przenoszącego odpowiedzialność na społeczności lokalne.Pierwsze krótkie projekty rewitalizacji skupiały się niemal wy-łącznie na wprowadzaniu tylko zmian fizycznych (poprawianie warunków mieszkaniowych i ograniczone ulepszenia w zakresie

środowiska naturalnego) i pomijały znaczenie kwestii społecz-nych i gospodarczych, którym te społeczności stawiają czoła. Koncentracja wyłącznie na aspektach fizycznych oznaczała, że z czasem te „udoskonalone” otoczenia znów zaczęły podupa-dać. Mieszkańcy, którzy byli zaangażowani w te projekty, czuli się zawiedzeni. Znaleźli się znowu w punkcie wyjścia z rzeczy-wistym poczuciem, że nic się nie zmieniło, zastanawiając się, czy warto było podejmować wysiłki. W późniejszych dłuższych programach przyjęto podejście holistyczne, zajmując się nie tyl-ko upadkiem fizycznym terenu, ale też kwestiami społecznymi i gospodarczymi, z którymi musi mierzyć się lokalna społeczność.Wszystkie te programy łączy jeden wspólny element – zaanga-żowanie w proces miejscowych mieszkańców. Doświadczenie zebrane w pierwszych latach inicjatyw rewitalizacyjnych po-kazało znaczenie i wartość angażowania lokalnej społeczności w doskonalenie planowania, oraz poprzez jej zaangażowanie, tworzenie bardziej zrównoważonej przyszłości.Powszechnie wiadomo, że lokalni mieszkańcy wnoszą cenne obserwacje na temat funkcjonowania danego terenu – znają obszary, w których nie czują się bezpiecznie, i wiedzą, dlacze-go tak się dzieje. Wiedzą, gdzie panuje największy ruch i gdzie

WYSTĄPIEN IA OTWIERAJĄCE

Kształtowanie otoczenia – znaczenie zaangażowania lokalnej społeczności

MARGARET WILK INSON

Kierownik organizacji Planning for Real w Wielkiej Brytanii Praktyk z ponad 25-letnim doświadczeniem w zakresie konsultacji społecznych

i wspierania społeczności lokalnych

„Jeśli chcesz wiedzieć, czy buty są wygodne, zapytaj osobę, która je nosi, a nie osobę, która je uszyła.”

WYS

TĄP

IENIA

OTW

IERA

JĄC

E

A10 A11

Siechnice to niewątpliwie miejsce, w którym rzeczy się dzieją, i to intensywnie. Położone blisko Wrocławia, od 1997 roku posia-dające prawa miejskie, z ciągle rosnącą populacją sięgającą już kilku tysięcy mieszkańców – miasto to rozwija się, z jednej strony stawiając na swoją niezależność, z drugiej jednak ciągle pamięta-jąc o metropolitarnej bliskości Wrocławia. W ciągu kilkunastu lat Siechnice się zmieniły i ciągle się zmieniają. Z miasteczka, a raczej z większej wioski, opartej o elektrociepłownię, szklarnie, szkołę i domy jednorodzinne w bardzo rozproszonym układzie, miejsce to wzbogaciło się o ratusz, kilka nowych zakładów pracy, wiele budynków wielorodzinnych, przyległą obwodnicę wrocławską i kilka inwestycji publicznych, jak chociażby gimnazjalna sala sportowa. Zapoczątkowano nowy układ urbanistyczny, koncen-trując się na połączeniu nowego centrum miejscowości, rozpo-startego między kościołem i ratuszem, z dworcem kolejowym na zachodzie i terenami przemysłowymi na wschodzie. Uchwa-lono kilka dokumentów wytyczających plany na przyszłość, chcących kontynuować już te zaczęte i mówiące o kolejnych, zupełnie nowych.

PODSUMOWANIE WARSZTATÓW

Podsumowanie wyników prac międzynarodowych i interdyscyplinarnych warsztatów, które odbyły się w maju br. we Wrocławiu z udziałem młodych profesjonalistów

z Polski, Norwegii i Islandii

Siechnice

TUTOR: ROMAN RUTKOWSKI

PO

DS

UM

OW

AN

IE W

AR

SZT

ATÓ

W

© Roman Rutkowski

• Ponowne przemyślenie do wykorzystaniaNasze budynki i miasta wraz z przestrzeniami miejskimi są często zaprojektowane w sposób odpowiadający historycznemu stylo-wi życia, który różni się od dzisiejszego. Ruch drogowy zmienił się nie do poznania, ludzie są lepiej wykształceni i bogatsi oraz korzystają z miasta w zupełnie inny sposób niż ich dziadkowie. Badając, jak przestrzenie miejskie są wykorzystywane obecnie, często odkrywamy modele, które znacząco różnią się od tych z przeszłości. Podczas prac modernizacyjnych na Times Square w Nowym Jorku, ulicy Karl Johan – głównej ulicy w Oslo, czy targu rybnym w Mutrah w Omanie zauważyliśmy, że ogromne znaczenie ma badanie, w jaki sposób przestrzenie rzeczywiście funkcjonują – lub powinny funkcjonować – obecnie. Nowe ro-dzaje użytkowników i mikroprzedsiębiorstw będą mieć lepsze możliwości rozwoju.

• Dodanie nowych funkcjiCzasami nowy budynek prowadzi do wielkich zmian. Nasza Bi-blioteka w Aleksandrii jest tego dobrym przykładem – zupełnie nowa funkcja w tkance miejskiej przyczyniła się w rzeczywistości do poprawy komfortu życia wielu osób: dzieci, studentów, poli-tyków, intelektualistów, turystów itp. Także specjalne wydarzenia mogą prowadzić do nadania nowych funkcji, tak jak nasz budy-nek w miejscu bliźniaczych wież w Nowym Jorku, który symbo-lizuje nowy sens i nowe wspólne wartości. Innym przykładem z naszej praktyki jest gmach opery w Oslo: zamiast po prostu

dawać odpowiednią oprawę artystom i ich publiczności, gmach stworzył nowy rodzaj przestrzeni miejskiej: otwarty, niekomer-cyjny, publiczny plac na dachu „zwykłego” budynku.

• Przebudowa starych struktur w celu podniesienia jakości środowiskowej

Około 70% istniejących obecnie budynków będzie nadal użyt-kowanych w 2050 roku. Jednocześnie faktem jest, że większość z nich jest zupełnie przestarzała, została wybudowana dla inne-go rodzaju społeczeństwa, ma inne przeznaczenie, a zastosowa-na tam technologia jest często zbyt prosta i bardziej prymitywna, niż oczekujemy tego w dzisiejszych czasach. W rzeczywistości wiele z nich wymaga ogromnych zasobów energii, aby funk-cjonować poprawnie. Takie budynki stawiają być może najważ-niejsze wyzwanie przed architektami: w jaki sposób należy je przebudować i przywrócić ich funkcjonalność, jak doprowadzić do tego, aby zużywały minimalną ilość energii i stały się napraw-dę ekologiczne? Próbą zmierzenia się z tymi wyzwaniami jest projekt pracowni Snøhetta pt. Powerhouse, który stanowi pierw-szy etap całościowej modernizacji kompleksu budynków biuro-wych z lat 70. XX w. Architekci mogą (i chcą) uczestniczyć w ogólnym dążeniu do bardziej zrównoważonych miast i bardziej funkcjonalnego społeczeństwa. Rządowe i lokalne polityki dotyczące architek-tury mogą stanowić istotne i niezbędne narzędzia w tej ważnej pracy.

WYS

TĄP

IENIA

OTW

IERA

JĄC

E

A12 A13

Lokalizacja i strategia

Postulaty:• Współpracuj na różnych poziomach z innymi obszarami, włączając

w to Wrocław i Województwo Dolnośląskie.• Zachęcaj NGO i inne organizacje do angażowania się w Siechnice.• Zachęcaj inwestorów komercyjnych do inwestowania w Siechnicach.• Angażuj inwestorów komercyjnych również w inwestycje publiczne

Siechnic.

Urbanistyka

Postulaty:• Stwórz wygodne połączenie między stacją kolejową, centrum miasta

i strefą komercyjno-przemysłową.• Stwórz wygodne połączenie Siechnic z terenami rekreacyjnymi

na północy.• Zmień lokalizację przystanku autobusów z/do Wrocławia

na centrum miasteczka.• Zakończ oś urbanistyczną przed kościołem.• Buduj najpierw ulice i przestrzenie publiczne, potem dopiero budynki.• Używaj istniejących obiektów, na przykład hałdy jako górki

saneczkowej.• Nie wpuszczaj handlu wielkopowierzchniowego do centrum.• Stwórz wyraźne granice między miastem a niemiastem.• Stwórz lokalne połączenie autobusowe między stacją kolejową,

centrum i strefą komercyjno-przemysłową.• Stwórz dodatkowe zazielenione ścieżki między różnymi częściami

miasta.• Stwórz dużo ścieżek rowerowych.• Stwórz prawdziwe centrum miasta, z wieloma usługami między

ratuszem, kościołem i szkołą.• Sadź więcej drzew, używaj zieleni do tworzenia przestrzeni

publicznych.• Nie zapomnij o oświetleniu przestrzeni publicznych.• Estetyzuj przestrzeń publiczną.• Miej więcej zabawy z tworzeniem przestrzeni publicznej.• Ustawiaj drogowskazy urbanistyczne.

© Roman Rutkowski

© Roman Rutkowski

PO

DS

UM

OW

AN

IE W

AR

SZT

ATÓ

W

10 osób, każda reprezentująca właściwie inną dziedzinę wiedzy, legitymująca się nie tylko tytułami magistra, ale i w wielu przy-padkach doktora, pochodzące z Islandii, Norwegii i oczywiście Polski – stanowiły grupę, która miała przeanalizować Siechnice. Warsztaty z założenia miały być skondensowane. Piętnastomi-nutowy wykład o niedawnej historii miasteczka, dwie zaledwie kilkugodzinne wizyty w Siechnicach oraz trzygodzinna rozmo-wa z burmistrzem musiały wystarczyć jako wiedza wyjściowa do pracy dotyczącej dużego terenu i wielu ludzi. Organizacja pracy była prosta: podział na lidera grupy i jej członków – uczestników warsztatów – sprowadził się tylko do zarządzania orkiestrą soli-stów, z których każdy miał dać z siebie wszystko co najlepsze. Nie próbowaliśmy znaleźć jednej uniwersalnej recepty na popra-wę Siechnic, nie staraliśmy się wypracować jednego wspólne-go manifestu. To raczej było wyrzucanie z siebie różnych myśli, które wprowadzone w życie niezależnie od siebie naszym zda-niem mogłyby się przyczynić do polepszenia życia w Siechni-cach. Być może niektóre z tych myśli pokrywają się z zamiarami władz miasteczka, ale tego nie mogliśmy – i wciąż nie możemy – wiedzieć z powodu tego, że byliśmy tam tylko przelotnymi gośćmi. Być może też niektóre z nich brzmią jak oczywistości. Być może inne są nieprawdopodobne, wręcz niedorzeczne.

Nasza praca zaowocowała kilkudziesięcioma postulatami, których wprowadzenie przyczyniłoby się do poprawienia warun-ków życiowych w Siechnicach. Postulaty te zostały podzielone na następujące grupy: • Lokalizacja i strategia; • Urbanistyka; • Architektura; • Wyposażenie miasta; • Marketing; • Społeczność.

Każda grupa zawiera od kilku do kilkunastu propozycji róż-nych działań, których skala waha się od makrourbanistycznej, wręcz regionalnej, aż do mebli miejskich i do sposobów anga-żowania lokalnej społeczności w proces podejmowania decyzji

i ich późniejszej realizacji. Z tego wszystkiego powstało kilka generalnych rad:• Miej długofalowy plan działania; • Zrób z Siechnic miasto dla pieszych i rowerzystów,

nie dla samochodów; • Zrób z Siechnic miasto zieleni; • Zaangażuj mieszkańców; • Dbaj o spójność urbanistyczną; • Dbaj o spójność architektoniczną; • Dbaj o spójność marketingową.

Lista uczestników: Roman Rutkowski, Anna Bocian, Adam Zając, Ewa Boryczka, Jakub Kostecki, Monika Domanowska, Dominika Stryjewska, Simon Peder Heimly Jenssen, Ana Llopis Alvarez, Hildur Gunnlaugsdottir.

PO

DS

UM

OW

AN

IE WA

RS

ZTATÓW

© Roman Rutkowski

A14 A15

Marketing

Postulaty:• Stwórz lokalną tożsamość – choć Siechnice mają wiele zalet,

reklamuj jedną lub kilka mocnych stron.• Stwórz jednorodny język marketingowy: logo, znaki, typografię.• Stwórz mocną i jednoznaczną nazwę miasteczka i gminy.• Stwórz profesjonalną i interaktywną stronę www.• Stwórz profesjonalne konto Siechnic na Facebooku

Społeczność

Postulaty:• Organizuj lokalne festiwale urbanistyczne i inne wydarzenia.• Organizuj lokalne konkursy na tymczasowe i tanie wyposażenie

przestrzeni publicznej.• Angażuj mieszkańców – do brania udziału w konkursach, do ich

sędziowania.• Komunikuj się z mieszkańcami za pomocą internetu.• Dbaj o przyjazne załatwianie spraw urzędowych – to urząd jest

dla siechniczanina, a nie siechniczanin dla urzędu.• W urzędzie umożliw zgłaszanie oddolnych wniosków i pomysłów.

© Roman Rutkowski

© Roman Rutkowski

PO

DS

UM

OW

AN

IE W

AR

SZT

ATÓ

W

Architektura

Postulaty:• Więcej mądrych i bardziej konkretnych masterplanów określających

gabaryty zabudowy, mniej planów miejscowych.• Dbaj o architekturę lokalną. (Czy bycie miasteczkiem musi oznaczać

architekturę z płaskimi dachami? Czy Siechnice w ten sposób czegoś nie gubią?)

• Zmuś projektantów do dbania o kominy na dachach.• Wykorzystuj starą istniejącą architekturę – ona ma unikalną wartość.• Organizuj konkursy, sprzedawaj działki deweloperom pracującym

z dobrymi architektami.

Wyposażenie miasta

Postulaty:• Wstawiaj ławki i inne meble miejskie do stworzenia przestrzeni

publicznej – do zatrzymania ludzi.• Wstawiaj stojaki na rowery.• Wstawiaj pochylnie dla niepełnosprawnych i rodziców z wózkami.• Wszystkie ścieżki zrób gładkie, pozbawione jakichkolwiek przeszkód.• Za pomoca mebli miejskich stwórz przestrzenie wyjątkowe,

na przykład place zabaw.

© Roman Rutkowski

© Roman Rutkowski

PO

DS

UM

OW

AN

IE WA

RS

ZTATÓW

A16 A17

PO

DS

UM

OW

AN

IE W

AR

SZT

ATÓ

W

i główny pas zieleni rekreacyjnej na osi południe–północ, z cen-trum aktywności lokalnej, z boiskami sportowymi oraz pasem parku przy szkole.Główne osie osiedla zaprojektowane zostały jako zielone aleje, w które wkomponowane zostaną kameralne punkty handlowe i usługowe. Na terenie przecinającego osiedle z północy na po-łudnie skweru ulokowane zostaną obiekty rekreacyjne – boiska, korty i place zabaw. W południowej części osiedla, w pobliżu parku, do którego przylegać będzie osiedle, planowane jest też wzniesienie kościoła.Projekt osiedla Nowe Żerniki odwołuje się do założeń i wartości urbanistycznych, socjalnych, ekologicznych, społecznych osiedla

Sępolno i pozostałych osiedli mieszkaniowych, powstających w latach 20. i 30. XX wieku we Wrocławiu. Projekt Nowych Żernik wpisuje się we współczesne tendencje projektowania przestrzeni miejskich, gdy urbanistyka postuluje tworzenie miasta zwartego, miasta zrównoważonego, miasta proekologicznego, miasta krótkich dróg; budowanie komplet-nych zespołów typu miasto w mieście, miejska wioska, osiedle zorientowane na transport publiczny. (M.Stangel 2013)Celem warsztatów było stworzenie wspólnego języka roboczego dla młodych specjalistów z różnych dziedzin i krajów. Wymiana poglądów kulturowych i wiedzy specyficznej dla danej profesji, otwarcie się na inne pola wiedzy.

Nowe Żerniki zlokalizowane są przy Stadionie Miejskim, obok Autostradowej Obwodnicy Wrocławia Źródło: http://nowezerniki.pl/ (dostęp: 23.05.2014)

Miasto Wrocław ma swoje korzenie urbanistyczne w niemiec-kim Breslau. Polityka miejska zasadniczo uległa zmianie w la-tach dwudziestych minionego wieku, kiedy to wprowadzono nowelizację ustawy budowlanej, obowiązującej we wszystkich niemieckich miastach. Nowelizacja zmieniała kierunek rozwo-ju z dotychczasowych zbitych, ciasnych i czynszowych miast (z niedoświetlonymi, niezdrowymi mieszkaniami) na rzecz nowych, z lepszym standardem powierzchniowym mieszkań, oświetleniem, szerszymi ulicami i terenami zielonymi.Kierunek rozwoju mieszkalnictwa osiedlowego we Wrocławiu nadał Max Berg: uformowane wyspowo i tonące w zieleni na obrzeżach miasta osiedla mieszkaniowe miały stanowić Wohn-stadt – jedną z trzech stref, na które Berg podzielił miasto w swo-jej urbanistycznej wizji. Pozostałe strefy to City – dzielnica intere-su i pracy oraz Monumentalstadt – dzielnica kultury z muzeami, kościołami, uniwersytetem itp. (W. Kononowicz)„Osiedla ogrodowe”, wznoszone we Wrocławiu w latach 1919–1926, nawiązywały do tradycji angielskich przedmieść ogrodo-wych. Cechy kompozycji tych osiedli to:• kompleksowo skomponowana struktura całości – z wyróżnio-

nym centrum kompozycji, osi oraz ważnych budowli,

• zaznaczenie zabudową brzegową granic osiedla i bram wio-dących do jego wnętrza,

• kreowanie malowniczych, kameralnych przestrzeni, np. dzie-dzińców ogrodowych w strukturach lokalnych kompozycji urbanistycznych,

• ekstensywna zabudowa mieszkaniowa wśród ogrodów.

Sępolno zostało wzniesione w latach 1919–1935 według pro-jektów Hermanna Wahlicha i Paula Heima. W zajmującym 100 ha powierzchni osiedlu przewidziano około 2,2 tys. miesz-kań dla 10–12 tys. mieszkańców. Skromne, kryte wysokim da-chem, jedno-, dwu-, cztero- i wielorodzinne domy stojące wolno i w szeregu, zawierały mieszkania wielkości 50–125 m2. Do każ-dego mieszkania należał ogródek o powierzchni 80–500 m2. Centrum planu osiedla stanowił wydłużony skwer o powierzchni 5 ha, którego główną oś zamykała od zachodu szkoła, od wscho-du zaś kościół ewangelicki. W osiedlu wybudowano też kościół katolicki, dom opieki (Wohlfartshaus) i sklepy. W projektowa-niu domów osiedla, oprócz Hermanna Wahlicha i Paula Heima, wzięli udział liczni architekci. (W.Kononowicz)

Projekt osiedla mieszkaniowego Nowe Żerniki powstaje przy mającym być nowym centrum zachodniej części miasta Wro-cław Stadionu Miejskiego, tuż za linią obwodnicy autostrado-wej Wrocławia (AOW). Nowy kompleks urbanistyczny składać się będzie głównie z zabudowy mieszkaniowej, uzupełnionej

o obiekty użyteczności publicznej, usług, handlu. Osiedle ma zostać wyposażone w pełną infrastrukturę społeczną – w cen-trum lokalnej aktywności (dom kultury), szkołę, przedszkole i żłobek, dom seniora. Główną osią urbanistyczną osiedla są prze-strzenie publiczne zielone, plac targowy na osi wschód–zachód

TEMAT WARSZTATÓW: NOWE ŻERNIKI – MIASTO DLA WSZYSTKICH

Nowe Żerniki

TUTOR: MAGDALENA PARYNA

Miejsce warsztatów: Wrocław i jego tradycje budowania osiedli wzorcowych

PO

DS

UM

OW

AN

IE WA

RS

ZTATÓW

A18 A19

PO

DS

UM

OW

AN

IE W

AR

SZT

ATÓ

W

• zapewnienie parametrów projektowych mieszkań pod kątem potrzeb osób starszych (starzejące się społeczeństwo);

• projektowanie funkcji towarzyszących mieszkaniom tak, by zapewniały dostępność ludziom starszym;

• utrzymanie różnorodności zabudowy mieszkaniowej;• projektowanie mieszkań dostępnych dla wszystkich warstw

społecznych przeciwstawiając się zapisowi ze Strategii Wro-cławia (każdy powinien mieszkać w miejscu, na które go stać).

Zapisy Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzen-nego, które powinny być głęboko i szczegółowo przeanali-zowane przez projektantów osiedla Nowe Żerniki:• brak ograniczeń gęstości zabudowy;• brak definicji odnoszących się do kolorów elewacji budynków

oraz rodzaju dachów budynków;• brak definicji odnoszących się do materiałów, standardów,

wysokości, możliwości użycia ogrodzeń na terenie osiedla.

Wrocław – Kierunki rozwoju urbanistycznego w okresie międzywojennym, 1997, W. Kononowicz

Ołtaszyn i Sępolno – dwa osiedla wrocławskie okresu międzywojennego, 1991, W. Kononowicz

Kształtowanie współczesnych obszarów miejskich w kontekście zrównowa-żonego rozwoju, Michał Stangel, 2013, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej

ŹRÓDŁA

Celem warsztatów była eksploracja współczesnych form urba-nizacji, które są otwarte na potrzeby wszystkich użytkowników, oraz tych, które rozwijają się jako alternatywne do powszech-nych struktur urbanistycznych, mając projekt Nowych Żernik jako pole do badań.Celem warsztatów było studiowanie polskiej sytuacji przestrzen-nej we Wrocławiu, koncentrując się na części zachodniej miasta, przede wszystkim w Nowych Żernikach. Zainteresowaniem uczestników warsztatów było zdefiniowanie potrzeb potencjalnych użytkowników tej części miasta w trzech wybranych obszarach tematycznych: infrastruktura/transport

miejski, mieszkania, przestrzenie publiczne/półpubliczne.Zadaniem warsztatów było zebranie wniosków, które mogą usprawnić będącą wciąż w trakcie projektowania przestrzeń mieszkalną miejską, mając na uwadze przede wszystkim do-stępność użytkowników o specjalnych potrzebach (ludzie starsi, dzieci, niepełnosprawni).

Lista uczestników: Magdalena Paryna, Jon Kjartan Agustsson, Mari Johansen Aune, Dawid Krysiński, Krzysztof Rogatka, Przemy-sław Rogiński, Line Marie Stein Myklebust, Marta Szkaradkiewicz, Przemysław Wróbel.

Po przeanalizowaniu projektu uczestnicy warsztatów zareko-mendowali:

W temacie Infrastruktura/transport miejski:• zapewnienie współdziałania komunikacji osiedla z systemem

komunikacji miejskiej w zakresie linii tramwajowej, którą na-leży wprowadzić we wnętrze osiedla, w celu potwierdzenia idei miasta zorientowanego na transport publiczny, a nie in-dywidualny;

• zintegrowanie systemu komunikacji z sąsiednimi jednostka-mi mieszkalnymi (Stare Żerniki) oraz z tworzonym centrum miejskim przy Stadionie, w celu zapewnienia integracji lokal-nych społeczności;

• wprowadzenie, realizacja rozwiązań „zielonego transportu”/ „zielonych korytarzy” w tym: kładka w stronę Glinianek.

W temacie Przestrzeń publiczna:• zachowanie zielonego i półpublicznego charakteru uliczek

pomiędzy budynkami;• modernizację zielonej przestrzeni, obecnie niezdefiniowanej,

leżącej w sąsiedztwie;

• modernizację terenów wodnych tak, by stały się otwarte dla użytkowników osiedla;

• stworzenie przestrzeni rekreacyjnych, sportowych w sąsiedz-twie przyszłej szkoły;

• stworzenie zielonych dachów;• zwiększenie ilości terenów sportowych, wypoczynkowych

z powodu rosnącej populacji osiedla;• zwiększenie sieci bezpiecznej i zielonej przestrzeni i półpry-

watnych uliczek;• stworzenie terenów zielonych z naturalną roślinnością (zboża,

zioła, warzywa) w celu zaoferowania mieszkańcom możliwo-ści do proekologicznych aktywności.

W temacie Mieszkania:• zapobieganie suburbanizacji i rozlewaniu się miasta zamiast

jego skoncentrowaniu poprzez ścisłe powiązanie z punktami centrotwórczymi (tu stadion i funkcje sąsiedzkie – centrum handlowe, sportowe);

• zagwarantowanie środków wspomagających rozwój Nowych Żernik;

• zapewnienie elastycznego projektowania struktur mieszkań;

WARSZTATY

KONKLUZJE

PO

DS

UM

OW

AN

IE WA

RS

ZTATÓW

A20 A21

PO

DS

UM

OW

AN

IE W

AR

SZT

ATÓ

W

wpływ także inne czynniki, takie jak migracje zagraniczne oraz niska płodność. Ponadto ujemny przyrost naturalny, który spo-wodowany jest starzeniem się społeczeństwa oraz niską stopą urodzeń, będzie się pogłębiał. Według statystyk europejskich w 2013 roku udział osób powyżej 65 roku życia w społeczeń-stwie polskim wynosił 14,2% (Eurostat, 2013), a zjawisko starze-nia się społeczeństwa charakteryzuje się trendem rosnącym. Dlatego ważne jest, aby w projektowaniu przestrzeni publicz-nych brać pod uwagę osoby starsze jako jednych z głównych interesariuszy. Zmiany demograficzne prognozuje się również w kwestii różnorodności etnicznej i kulturowej. Polska jest sto-sunkowo homogenicznym społecznie krajem. Lecz wraz ze wstą-pieniem do Unii Europejskiej i rozwojem gospodarczym kraju, staje się on coraz bardziej atrakcyjnym miejscem do odwiedzenia i zamieszkania. Wraz z rozwojem gospodarczym Polski zwiększa się również antropogeniczna presja na środowisko naturalne. Nowy mo-del osadniczy skutkuje zwiększoną konsumpcją zasobów prze-strzennych znacznie zubażając dostępne zasoby naturalne (Kazak i in. 2013). Niekontrolowana suburbanizacja jest jednym z procesów napędzających niezrównoważoną gospodarkę te-renami cennymi przyrodniczo (Mandziuk i in. 2014). W granicach administracyjnych miasta Wrocławia znajdują się obszary Natu-ra 2000, na które bardzo duży wpływ ma okoliczna zabudowa. Osiedle Nowe Żerniki położone jest zaledwie cztery kilometry od najbliższego obszaru Natura 2000. Dlatego tak ważne jest, aby minimalizować wpływ na środowisko naturalne poprzez odpowiednią gospodarkę mieszkaniową, odpadami oraz te-renami czynnymi biologicznie. Ponadto bliskość i dostęp do terenów zielonych stanowi ważny element podnoszący jakość życia mieszkańców. Jest to istotny czynnik rozwoju suburbani-zacji, gdyż znaczny odsetek mieszkańców wyprowadzających się na tereny podmiejskie deklaruje potrzebę czystego środowiska i większego kontaktu z naturą (Kajdanek 2012).

Kolejnym trendem mającym wpływ na podnoszenie jakości życia ludzi jest rozwój nowych technologii oraz podnoszenie poziomu nauki. Poprzez wzrost dostępu do internetowych źródeł wiedzy, społeczeństwo staje się bardziej świadome. Z drugiej strony kontakty internetowe w coraz większym stop-niu zastępują fizyczne spotkania i potrzebę nawiązania relacji międzyludzkich.Biorąc wszystkie wymienione czynniki pod uwagę należy tak planować nowe przestrzenie publiczne, aby były one na tyle elastyczne, aby przyczyniały się do podnoszenia jakości życia mieszkańców oraz kapitału społecznego lokalnych społeczności. Projektowanie urbanistyczne, które odpowiada na wymienione trendy, powinno uwzględniać zasady projektowania uniwersal-nego (ang. universal design). Zakłada ono tworzenie miejsc do-stosowanych dla wszystkich użytkowników, a nie dla określonej grupy. Oznacza to, że przestrzeń nie powinna być projektowana specjalnie dla np. osób poruszających się na wózkach inwalidz-kich, tylko powinna być tak ukształtowana, aby być dostępną i funkcjonalną dla takich osób i jednocześnie dla każdego innego użytkownika. Ponadto przestrzeń, która jest przyjazna dla osób starszych, tzn. np. jest w niej usytuowana duża liczba wygod-nych siedzisk, jest również odpowiednia dla matek z dziećmi, młodzieży czy osób dorosłych (w tym z dysfunkcjami). Przestrzeń publiczna, która nie jest dedykowana tylko dla jednego typu od-biorców przyczynia się do realizowania priorytetów rozwojo-wych strategii „Europa 2020” (2012), które zakładają:• wzrost inteligentny (ang. smart growth), czyli tworzenie prze-

strzeni publicznych wykorzystując innowacje i wiedzę,• wzrost zrównoważony (ang. sustainable growth), czyli zwięk-

szanie procentu powierzchni zielonych przy racjonalnym korzystaniu z zasobów naturalnych,

• wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (ang. inclusive growth), czyli tworzenie terenów zapewniających spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną.

Biorąc pod uwagę zmiany demograficzne i trendy rozwojowe miast zarówno w skali europejskiej, jak i krajowej można wy-znaczyć proporcje grup docelowych odbiorców przestrzeni pu-blicznych oraz ich prawdopodobne oczekiwania. Ponadto analiza trendów pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy i w jaki sposób proponowanie dziś rozwiązania architektoniczno-urbanistyczne odpowiadają na przyszłe potrzeby mieszkańców.Nowe przestrzenie publiczne są bardzo ważnym zagadnieniem, ponieważ w polskich miastach powstaje ich stosunkowo mało. Grunty wykupowane pod inwestycje prywatne powinny, w ro-zumieniu racjonalnego inwestora, przynosić jak największy zysk, dlatego powierzchnie otwarte stanowią jak najmniejszy możliwy

procent działki. W tym kontekście przykład Nowych Żernik poka-zuje, jak można zaplanować wielkoobszarową inwestycje miesz-kaniową w taki sposób, aby dostarczyć przestrzeni publicznych wysokich jakości oraz budynków użyteczności publicznej, przy jednoczesnym zachowaniu dużych obszarów pod inwestycje prywatne. Celem artykułu jest analiza założeń projektowych, dotyczących przestrzeni publicznych w projekcie Nowe Żerniki, w kontekście zmian demograficznych i trendów rozwojowych. Aby to osią-gnąć przedstawiono przewidywane zmiany demograficzne i go-spodarcze oraz scharakteryzowano najważniejsze cechy nowych przestrzeni publicznych.

Na sukces przestrzeni publicznych znacząco wpływa stopień jej dopasowania do potrzeb użytkowników, które warunkowane są zachodzącymi zmianami demograficznymi oraz rozwojem gospodarczym. Innymi słowy, należy zastanowić się, czy projek-towane obecnie nowe przestrzenie publiczne odpowiadają na tendencje zmian w społeczeństwie.Najważniejszym trendem demograficznym w Polsce jest zmniej-szająca się liczba ludności. Zgodnie z wynikami prognozy ludności Polski (GUS, 2008) liczba Polaków w 2035 obniży się z 38 mln do około 36 mln. Zmiany te będą inaczej przebi- egały na obszarach miejskich, niż na wiejskich. Prognozuje się,

że liczba mieszkańców miast będzie się zmniejszała, na ko-rzyść obszarów wiejskich. Od około 2000 roku notuje się stały trend spadku udziału ludności miejskiej w ludności kraju ogó-łem (GUS, 2009). Duży wpływ na opisaną sytuację ma zjawisko suburbanizacji, czyli wyprowadzania się mieszkańców miast na tereny gmin ościennych. W Polsce jest to zjawisko szczególnie nasilone, ze względu na różnicę cen nieruchomości w obrę-bie administracyjnym miasta, a poza jego granicami. Ozna-cza to zmianę miejsca zamieszkania bogatszych mieszańców, a przez to przekształcenie struktury społecznej w szczególności centrów miast. Na zmniejszanie się liczby ludności Polski mają

WSTĘP

STRESZCZENIE

Nowe przestrzenie publiczne dużych miast w kontekście zmian demograficznych i trendów rozwojowych

na przykładzie Nowych Żernik we Wrocławiu

MARTA SZKARADKIEWICZ, KRZYSZTOF ROGATKA, MAGDALENA PARYNA

PO

DS

UM

OW

AN

IE WA

RS

ZTATÓW

A22 A23

PO

DS

UM

OW

AN

IE W

AR

SZT

ATÓ

W

typu green field, czyli rozwój zabudowy na terenach wolnych i niezagospodarowanych, a w studium uwarunkowań i kierun-ków zagospodarowania przestrzennego przeznaczonych pod tereny wystawiennicze. Taka sytuacja daje bardzo duże możliwo-ści projektantom, lecz ogromnym wyzwaniem jest budowanie wyjątkowej dla tego obszaru tożsamości miejsca, która może wy-nikać z bliskości Stadionu Miejskiego, ciągów komunikacyjnych (Autostradowa Obwodnica Wrocławia) czy bliskości terenów rekreacyjnych (Kąpielisko Glinianki).W opisywanej koncepcji przestrzenie publiczne Nowych Żer-nik zostały zaprojektowane w taki sposób, aby służyły integracji i rekreacji mieszkańców. W założeniach funkcjonalnych projektu ustalono, że powinny występować wszystkie rodzaje przestrze-ni od prywatnych, przez półprywatne, półpubliczne i całkowi-cie publiczne. Rycina 2 przedstawia propozycję rozmieszczenia tychże przestrzeni.

Przyjęte założenia tworzenia przestrzeni publicznych stanowią bardzo dobrą bazę rozwoju terenu Nowych Żernik. Jednakże, należy odpowiedzieć na pytanie, czy te założenia odpowiadają na wyzwania rozwojowe i zmiany demograficzne, przed któ-rymi stoi i będzie stać społeczeństwo polskie. Projektowanie udanych przestrzeni publicznych powinno uwzględniać obec-ne jak i przyszłe potrzeby mieszkańców obszaru Nowych Żernik i miasta Wrocławia. Jeżeli dążyć do celu, jakim jest rozwój zrówno-ważony, to najbardziej rozpowszechniona definicja z raportu Brud-tland wskazuje na konieczność takiego gospodarowania, aby nie ograniczać szans przyszłych pokoleń do realizowania ich potrzeb. Polskie społeczeństwo staje się powoli społeczeństwem starze-jącym się, w którym odsetek osób w wieku poprodukcyjnym będzie się zwiększał. Takie osoby potrzebują specyficznej opieki i dostosowania infrastruktury technicznej do ograniczeń psy-choruchowych pojawiających się wraz z wiekiem. Starsi ludzie

Rycina 1. Materiały prasowe, projekt Nowe Żerniki – Osiedle Europejskiej Stolicy Kultury 2016

Projektanci nowo tworzonych przestrzeni publicznych stoją przed wieloma wyzwaniami. Po pierwsze, nowe miejsca w po-równywaniu do starych i zabytkowych przestrzeni śródmiejskich nie zawierają w sobie historii miejsca, rozumianej jako istnieją-cego w świadomości mieszkańców zapisu wydarzeń, które dzia-ły się i emocji jakie ludzie odczuwali w danym miejscu. Nowe miejsca stanowią otwartą kartę do zapisania. Z jednej strony jest to ogromna szansa dla projektanta, aby stworzyć miejsce nieobciążone historią i nacechowane konkretnymi emocjami. Z drugiej strony jeszcze większym wyzwaniem jest nadanie miej-scom pewnego charakteru, stworzenie zalążków budowania tożsamości miejsca, czyli tworzenie miejsc (ang. placemaking). Wg stowarzyszenia Project for Public Spaces (Łuszczek i Ptasiń-ska 2009, Project for Public Spaces 2014) można zidentyfikować cztery czynniki, które wpływają na to, że dane miejsca są uda-ne: dostępność, funkcjonalność, komfort i wartość społeczna. Dostępna przestrzeń publiczna to taka, która jest skomuniko-wana z pozostałymi częściami miasta największą liczbą środków transportu oraz jednocześnie, w obrębie której natężenie ruchu kołowego pozwala na swobodne, bezpieczne i przyjemne spa-cerowanie. Udana przestrzeń publiczna to przestrzeń wielofunk-cyjna, czyli taka, która pozwala na wykonywanie wielu działań, na przykład plac miejski, który w określonych godzinach spełnia funkcję handlową, w innych funkcję reprezentacyjną a jeszcze w innym czasie jest miejscem rekreacji. Takie miejsce ma dużo większą szansę stania się obszarem spotkań mieszkańców i gości.

Przestrzeń monofunkcyjna jest mniej atrakcyjna ze względu na to, że proponuje mniej bogatą ofertę aktywności na danych obszarze (Gehl 2009). Jeżeli dane miejsce charakteryzuje się wysokim komfortem, rozumianym przez poczucie bezpie-czeństwa, wysokie aspekty estetyczne oraz wysoką jakość infrastruktury technicznej, to jest to dodatkowy aspekt pod-wyższający atrakcyjność danej przestrzeni. Dobre przestrzenie pu-bliczne charakteryzują się również odpowiednią skalą otaczających je budynków (Krier 2011). Wartość społeczną miejsca tworzy przede wszystkim dobre sąsiedztwo, aktywności i zwyczaje lokalne oraz obecność innych osób.Warto zastanowić się, co sprawia, że przestrzeń publiczna jest dobra. Sukces przestrzeni publicznej można mierzyć poprzez długość i cel pobytu osób korzystających z danego miejsca. Najprościej można powtórzyć za Ossowiczem (2009), że prze-strzeń powinna być taka, aby użytkownicy i przedsiębiorcy chcieli z niej korzystać. Projektowanie dobrych przestrzeni publicznych wymaga zespo-łu specjalistów, architektów, ale również psychologów i socjolo-gów miasta. Jednak najważniejszą grupę interesariuszy powin-ni stanowić mieszkańcy oraz potencjalni użytkownicy miejsc. Bez dogłębnej analizy interesariuszy placemaking może okazać się kolejnym projektem przestrzeni niefunkcjonalnych, choć, powtarzając za Williamem H. Whyte’m, trudno jest zaprojek-tować przestrzeń, która nie przyciągnie ludzi. Zadziwiające, jak często się to udaje.

Nowe Żerniki są przykładem holistycznego podejścia do plano-wania osiedli mieszkaniowych i przestrzeni publicznych w ich obrębie. Projekt jest odpowiedzią na problem chaotycznej za-budowy podmiejskiej, procesu inwestycyjnego, w rezultacie któ-rego z powodów finansowych powstaje bardzo mało dobrych przestrzeni publicznych, oraz odpowiedzią na problem zrówno-ważonego budownictwa.

Projekt Nowe Żerniki jest obecnie w fazie koncepcji założeń nowe-go osiedla mieszkaniowego zlokalizowanego w zachodniej części miasta, w niedalekiej odległości od Stadionu Miejskiego (Ryc. 1). Na podstawie wypracowanej koncepcji w grupie eksperckiej i w ramach konsultacji społecznych, rada miasta uchwaliła miej-scowy plan zagospodarowania przestrzennego dla tego obsza-ru. Należy zaznaczyć, iż inwestycja Nowe Żerniki jest inwestycją

NOWE PRZESTRZENIE PUBLICZNE

NOWE ŻERNIKI

PO

DS

UM

OW

AN

IE WA

RS

ZTATÓW

A24 A25

PO

DS

UM

OW

AN

IE W

AR

SZT

ATÓ

W

i funkcjonowania obszarów w zmniejszonym stopniu prze-kształcenia przez człowieka. Dlatego też proponuje się, aby w projekcie terenów zielonych uwzględnić miejskie ogrody, których funkcja polegałaby głównie na zwiększaniu świa-domości ekologicznej mieszkańców oraz na budowaniu wspólnoty sąsiedzkiej skupionej wokół wspólnego dobra. Miejskie ogrody sprawnie działają przy szkołach, dlatego dla planowanej placówki oświatowej na terenie osiedla jest to pożądane rozwiązanie. Miejskie ogrody w najbliższym cza-sie nie stanowiłyby alternatywy dla lokalnego rynku arty-kułów spożywczych, lecz w przyszłości dopuszczalna jest taka możliwość. Ogrody powinny być częścią sieci zielo-nych przestrzeni publicznych i półpublicznych (Rycina 2). Ważne jest zachowanie ciągów komunikacyjnych i korytarzy terenów zielonych łączących większe przestrzenie publiczne.Kolejnym elementem jest regulacja stosunków wodnych na tym terenie. Obecnie na terenie osiedla występuje ciek wodny

Ługowina, którego bieg zostanie zmieniony. W części centralnej obszaru powstanie sztuczny zbiornik wodny pełniący głównie funkcje rekreacyjne. Jednakże naturalny zbiornik wodny świad-czy więcej usług ekosystemów, w tym reguluje proces małej retencji. Z punktu widzenia atrakcyjności wprowadzenia ele-mentów wodnych w przestrzeniach publicznych, sam zbiornik wodny jest formą bardzo tradycyjną. Udogodnienia technicz-ne pozwalają na aktywizację uczestnika w przestrzeni poprzez np. multimedialne fontanny lub interaktywne tryski wodne. Pro-blem małej retencji można po części rozwiązać poprzez pozosta-wienie na obszarze osiedla dużej powierzchni nieuszczelnionej. Do wykonania takich powierzchni wykorzystuje się materiały półprzepuszczalne.Aby przestrzenie publiczne były bezpieczne potrzebne jest uspokojenie ruchu samochodowego poprzez odpowiednią infrastrukturę wymuszającą ograniczenie prędkości, np. progi, wyspy parkingowe lub załamanie kierunku jazdy.

PODSUMOWANIE

Zrównoważone planowanie przestrzeni publicznych powinno uwzględniać zmiany demograficzne i trendy rozwojowe mają-ce wpływ na sposób zagospodarowania i charakterystykę użyt-kowników danych miejsc. Przy projektowaniu przestrzeni pu-blicznych ważne jest uwzględnienie możliwie dużej ilości grup interesariuszy. Zaangażowanie różnych interesariuszy warunkuje powodzenie projektu, gdyż brane są pod uwagę odmienne in-teresy i potrzeby osób korzystających, jak i tych zapewniających bezpieczeństwo, sprawne funkcjonowanie i jakość przestrzeni. Szczególnie od nowych przestrzeni publicznych wymaga się

obecnie ciekawego projektu i wysokiego standardu wykona-nia. Zaproponowane rozwiązania w koncepcji zagospodarowa-nia osiedla Nowe Żerniki stanowią przykład wypracowanych w gronie ekspertów i mieszkańców założeń tworzenia prze-strzeni publicznych. Wnioski z przeprowadzonej analizy mogą stanowić wskazówki dla projektu Nowe Żerniki, jak i tworzenia nowych przestrzeni publicznych w miastach. Dopiero po ukoń-czeniu wszystkich etapów budowania osiedla Nowe Żerniki będzie możliwa dokładna ocena zaprojektowanych przestrzeni publicznych.

Eurostat, 2014, Proportion of population aged 65 and over as a % of a popu-a popu-lation, ścieżka dostępu: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tps00028 (data dostępu 19.06.2014)

Gehl J., 2009, Życie między budynkami. Użytkowanie przestrzeni publicz-nych, Wydawnictwo RAM, Kraków

GUS, 2008, Prognoza ludności Polski na lata 2008–2035. Główny Urząd Sta-tystyczny. Demartament Badań Demograficznych

ŹRÓDŁA

Rycina 2. Materiały prasowe, projekt Nowe Żerniki – Osiedle Europejskiej Stolicy Kultury 2016; infrastruktura społeczna: plac targowy i Centrum Kultury i Aktywności Lokalnej.

są najbardziej aktywni na polu lokalnym, dlatego przestrzenie publiczne powinny być zlokalizowane w jak najbliższej odległo-ści od zabudowy mieszkaniowej. Projekt Nowe Żerniki zakłada występowanie wszystkich rodzajów przestrzeni publicznych i prywatnych w obrębie całego osiedla. Szczególnie niezamknię-te przestrzenie półprywatne wewnątrz zabudowy wielorodzin-nej wydają się być bardzo atrakcyjne dla osób starszych i rodzin z dziećmi. Te dwie grupy bardzo dobrze ze sobą współgrają, dla-tego wskazane jest, by łączyć przestrzenie placów zabaw z wy-godnymi siedziskami dla osób starszych. W tym przypadku waż-ne jest, aby projektant przestrzeni publicznej zwrócił szczególną uwagę na zapewnienie bezpieczeństwa, poprzez odseparowa-nie ruchu samochodowego, odpowiednie oświetlenie czy zacie-nienie obszaru dedykowanego dzieciom i osobom starszym. Przestrzenie całkowicie publiczne powinny promować zdrowie psychiczne i fizyczne. W projekcie osiedla Nowe Żerniki jest to

zapewnione poprzez duży udział powierzchni biologicznie czynnych oraz wkomponowanie w tereny zielone obszarów re-kreacyjnych. W projekcie osiedla wygospodarowano przestrzeń przeznaczoną pod boiska sportowe. Uważa się, że równie ważne są przestrzenie przystosowane do mniej fizycznie wymagających sportów takich jak gra w boule czy szachy. Zieleń urządzona po-winna mieć na określonych obszarach charakter semi-naturalny pełniący przy okazji szereg usług ekosystemów. Należeć do nich mogą oprócz usług podnoszenia walorów estetycznych obszaru także funkcja retencyjna czy zmniejszanie stresu cieplnego, który jest ważnym problemem w dużych miastach, gdzie mamy do czynienia z miejską wyspą ciepła. Ponadto, flora o charakterze semi-naturalnym może pozytywnie wpłynąć na zwiększenie różnorodności biologicznej, co stanowi ważny aspekt obronno-ści ekosystemu przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i aspekt podnoszenia świadomości mieszkańców dotyczący wyglądu

PO

DS

UM

OW

AN

IE WA

RS

ZTATÓW

A26 A27

DYS

KU

SJE

PA

NEL

OW

E

Urbanistyka polska jest w kryzysie. Tezę tę potwierdzają zarówno dyskusje branżowe, jak i spacery po mieście lub przedmieściach. Rozwijają się tereny zabudowane, ale rzadko powstaje kompletna, pełnowartościowa przestrzeń miejska. Wrażliwość na przestrzeń przebija się powoli do powszechnej świadomości, m.in. dzięki książkom takim jak „Wanna z kolumnadą” Filipa Springera, artyku-łom prasowym czy popularyzatorskim wystawom. Tymczasem w uchwalonych planach miejscowych mamy przeszło milion hek-tarów nowych terenów zabudowy, gdzie zamieszkać mogłoby 70 mln ludzi, co powoduje absurdalne zobowiązania gmin. Gene-ralnie, parafrazując Nicolása Dávilę, zaczynamy odczuwać ból, któ-ry jest konsekwencją wieloletniego „walenia się młotkiem w palec”. Jak więc kształtują się perspektywy naszych miast przyszłości?Współczesna urbanistyka postuluje tworzenie miasta zwartego, w różnych skalach: policentrycznej struktury metropolii – tkanki miejskiej dzielnic i osiedli – kwartału, budynków i przestrzeni pu-blicznej. Idee urbanistyczne wracają do idylli tworzenia zwartych „sąsiedztw”, „miejskich wiosek”, w których zamieszkuje lokalna wspólnota – żyje, pracuje, wypoczywa i spłaca kredyty... Czyżby więc fukuyamowski „koniec urbanistyki?” Jeff Speck pisał niedawno, że problemem nie jest brak świadomości tego, co trze-ba robić, lecz kompletne ignorowanie tych zasad w działaniach tych, którzy są odpowiedzialni za fizyczny kształt naszej przestrzeni. Czy więc model „dobrego miasta” jest znany i trzeba tylko pracować nad wprowadzaniem go w życie? Czy też warto dyskutować o ogól-nych zasadach, w kontekście wyzwań i mechanizmów współcze-snego świata, by nie przygotować się do poprzedniej bitwy?Mikrokosmos – miejsce, w którym żyjemy; miejsce, w którym re-alizujemy swoje aspiracje, dążymy do szczęścia. Co oznacza to dziś, gdy modeli stylów życia jest wiele, a różni ludzie na swój

sposób „wpinają się” w przestrzeń miejską? Czy w działaniach urbanistycznych trzeba działać dla wszystkich, czy skupić się na tych, którzy są najważniejsi dla wspólnoty? Albo na tych najsłab-szych? Miasto dla wszystkich – ale czy dla wszystkich po równo, czy sprawiedliwie? Problemy miast wymagają często rozwiąza-nia gdzie indziej niż powstały. Czy o mikrokosmosie i mieście dla wszystkich możemy dziś mówić w granicach administracyjnych miasta? W dzielnicy? Czy w subiektywnych, indywidualnych przestrzeniach przepływu?Należy mieć świadomość, że wszelkie dywagacje na temat urbani-styki okazują się bezskuteczne w obliczu realiów ekonomicznych czy politycznych. W polskich miastach widzimy konsekwencje zbyt dużej wolności do dysponowania swoją własnością. Pełny libe-ralizm w gospodarowaniu przestrzenią nie prowadzi do powstania wartości wspólnych, jak przestrzeń publiczna, infrastruktura spo-łeczna czy sprawny transport publiczny. Z drugiej jednak strony, jesteśmy nieufni do odgórnego, nieefektywnego gospodarowa-nia – friedmanowskiego zużywania cudzych zasobów na cudze po-trzeby. Jakie więc mechanizmy mogłyby poprawić nasze miasta? Czy architektura może przynieść zmiany społeczne i polityczne?W kształtowaniu przestrzeni miejskiej najważniejsze okazują się narzędzia – prawne, ekonomiczne, organizacyjne i inne – które umożliwiają uruchomienie odpowiednich procesów i wprowa-dzenie w życie słusznych pomysłów. Dlatego warto rozmawiać o narzędziach. Czy można wykorzystać lepiej te dostępne? Czy można je poprawić, czy potrzebne są nowe? Jak wykorzystywać narzędzia planistyczne? Na ile skuteczna może być urbanistyka operacyjna lub miejska akupunktura? Jak inspirować i wspierać oddolne inicjatywy mieszkańców? Jak zachęcić ich do efektyw-nej partycypacji? Panel będzie okazją do konfrontacji poglądów

DYSKUSJE PANELOWE

Wybrane aspekty modelowych miast przyszłości „Microcosmos – city for all”

MICHAŁ STANGEL

GUS, 2009, Roczniki statystyczne z lat 1990–2009, GUS, Warszawa

Kajdanek K., 2012, Pomiędzy miastem a wsią. Suburbanizacja na przykła-dzie osiedli podmiejskich Wrocławia, Nomos Zakład Wydawniczy, Wrocław

Kazak J., Szewrański Sz., Sasik J., 2013, Gospodarowanie zasobami prze-strzennymi w strefie podmiejskiej Wrocławia, Studia Komitetu Przestrzen-nego Zagospodarowania Kraju. Gospodarka regionalna i lokalna a rozwój zrównoważony, Warszawa

Krier L., 2011, Architektura wspólnoty, Wydawnictwo słowo/obraz teryto-ria, Gdańsk

Łuszczek M. (red.), Ptasińska U. (red.), 2009, Jak przetworzyć Miejsce. Pod-ręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych, wydanie polskie – Fun-dacja Partnerstwo dla Środowiska, BROS, Kraków

Mandziuk M., Kazak J., Szewrański Sz., 2014, Ochrona zasobów przyrodni-czych a rozwój przestrzenny strefy podmiejskiej – przykład gminy Długołęka,

Inżynieria Ekologiczna nr 37, Warszawa

Ossowicz T., 2009, Przestrzenie publiczne w sferze dyskusji, materiały kon-ferencyjne, Poznań

Project for Public Spaces 2014, Placemaking, ścieżka dostępu: http://www.pps.org/reference/reference-categories/placemaking-tools/ (data dosępu 19.06.2014)

Strategia „Europa 2020”, 2012, ścieżka dostępu: http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Strategia+Europa+2020 (data dosępu 19.06.2014)

Whyte W. H., 2001, The Social Life of Small Urban Spaces, Project for Public Spaces Incorporated

http://nowezerniki.pl/

PO

DS

UM

OW

AN

IE WA

RS

ZTATÓW

A28 A29

WYC

IEC

ZKI

TEM

ATYC

ZNE

WuWA to jedno z sześciu wzorcowych osiedli Werkbundu zrealizowanych w Europie na przełomie lat 20. i 30. minionego stulecia. Nowatorskie spojrzenie na procesy urbanizacji, prze-ludnienie miast, oczekiwania społeczeństwa w sferze jakości życia, możliwość stosowania w budownictwie nowych tech-nologii – wszystkie te aspekty stanowiły wyzwanie dla urbani-stów i architektów okresu międzywojennego. Osiedla wzorco-we miały być początkiem zupełnie nowego, nieobciążonego tradycją budownictwa, zmieniającego na trwałe człowieka i jego życie.Osiedle WuWA powstało w ramach wystawy „Mieszkanie i Miejsce Pracy” otwartej 15 czerwca 1929 roku. Autorami kon-

cepcji urbanistycznej byli Adolf Rading i Heinrich Lauterbach. Poszczególne domy usytuowano swobodnie wśród zieleni, aby zapewnić wystarczający dostęp powietrza, światła i słońca. Celem było stworzenie nadających się do powielenia rozwią-zań mieszkań małych i średnich – funkcjonalnych, wygodnych, wyposażonych w wodę, ogrzewanie i prąd, a jednocześnie dostępnych dla przeciętnego klienta. Propozycje mieszkań i domów skierowano do różnych grup społecznych – zarówno do odbiorców zamożnych, jak i do rodzin o niskich dochodach. Były wśród nich również rozwiązania nowatorskie – np. „dom–wspólnota” projektu Adolfa Radinga czy dom dla osób samot-nych i małżeństw bezdzietnych projektu Hansa Scharouna.

WUWA – WZORCOWE EKSPERYMENTALNE OSIEDLE WERKBUNDU

Osiedle Sępolno to największe osiedle ogrodowe (tzw. Garten-stadt) we Wrocławiu, zbudowane w latach 1919–1935 według projektu urbanistycznego Hermanna Wahlicha i Paula Heima, którzy nawiązali do rozwiązań zastosowanych przez Raymonda Unwina w londyńskim przedmieściu ogrodowym Hampstead.Sępolno to jedna z najciekawszych realizacji urbanistycz-nych okresu międzywojennego we Wrocławiu. Na terenie o powierzchni ok. 100 ha wybudowano 2200 mieszkań dla 10 000 osób. Zabudowa osiedla jest dwukondygnacyjna – jed-no i wielorodzinna, z mieszkaniami o powierzchni 50–125 m2. Zaproponowano domy o tradycyjnej formie, kryte wysokimi ceramicznymi dachami. Do każdego mieszkania należał ogród

o powierzchni 80–500 m2. Symetryczny układ urbanistyczny osiedla podkreśla oś centralnego zieleńca (5 ha), zamknię-ta budynkami szkoły i kościoła ewangelickiego. Naczelnym motywem założenia była zieleń, przenikająca od podłużnego zieleńca ku zespołom przydomowych ogrodów. W parterach domów mieszkalnych wzdłuż dwóch głównych ulic wewnątrz-osiedlowych oraz przy placykach wjazdowych na teren osiedla rozmieszczono usługi: pocztę, sklepy, bibliotekę. Ta koncepcja funkcjonalno-przestrzenna okazała się ponadczasowa – Sępol-no do dzisiaj należy do najbardziej atrakcyjnych osiedli miesz-kaniowych we Wrocławiu.

SĘPOLNO – OSIEDLE OGRODOWE

WYCIECZK I TEMATYCZNE

WYCIECZKA 1

Dwa wrocławskie osiedla z okresu międzywojennego

i próby odpowiedzi na niektóre pytania. Będzie też okazją do zastanowienia się, czego możemy nauczyć się z doświadczeń

polskich i zagranicznych, co mogłoby pomóc w kształtowaniu przyszłości naszych miast.

Idea „miasta dla wszystkich” bez spójnego i trwałego wdrożenia idei partycypacji użytkowników miasta jest pusta. Jest także trud-na do zrozumienia, o ile nie określi się, czyje miasto jest dziś, kogo brakuje wśród użytkowników, obywateli miasta jutra? Popularna dziś idea partycypacji jest jedną z widomych oznak budzącego się sprzeciwu wobec zasad polityki miasta neoliberalnego. Inną ozna-ką może być aktywność ruchów miejskich, zwłaszcza w ich bar-dziej sformalizowanej odsłonie: Porozumienia Ruchów Miejskich planujących w Polsce start w wyborach samorządowych. Jak pokazują pierwsze obszerne analizy tego zjawiska, nie ma ani jednej, ani łatwej i satysfakcjonującej odpowiedzi na pytania: Czy za nagłym wzrostem popularności budżetów partycypa-cyjnych w miastach stoi szczera chęć uczynienia mieszkańców współodpowiedzialnymi za rozwój ich miast? Czy jest to zwia-stun zwrotu w stronę demokracji uczestniczącej, w której jest czas na namysł i spokojną dyskusję? Czy oddanie 1% budżetu obywatelom to próba upodmiotowienia ich, czy może pozbycia się niewygodnych pytań o pozostałe 99%? Współczesne myślenie o rozwoju miasta musi zaczynać się od człowieka, jego potrzeb, oczekiwań, aspiracji, ale i możliwości i ograniczeń. W obszarze tzw. studiów miejskich, czyli interdyscy-plinarnych badań nad rozwojem obszarów zurbanizowanych, wiele mówi się o tym, że zarządzanie i planowanie rozwoju miast nie może się domykać do ich granic administracyjnych, lecz uwzględniać przede wszystkim obszary funkcjonalne – pola wza-jemnego oddziaływania potrzeb, oczekiwań, interesów różnych grup społecznych i tereny, w których obecnie zderzają się ze sobą (pozostają w sprzeczności) interesy poszczególnych poziomów podziału administracyjnego. Planowanie rozwoju i definiowa-nie obszarów kumulacji problemów zgodne z logiką obszarów

funkcjonalnych pozwala na lepsze wykorzystanie zasobów i do-pasowanie rozwiązań do problemów. Tę samą zasadę – dopaso-wania skali oddziaływania do skali problemów – można odnieść do zarządzania rozwojem wewnętrznym miasta w tym obszarze, który jest nakierowany na włączenie w społeczny obieg grup zmarginalizowanych i wykluczonych, ożywienie poszczególnych kwartałów i pobudzenie aktywności i kreatywności społecznej mieszkańców. Niezależnie od poziomu wdrażania idei partycypacji warto myśleć o niej jako o części dogłębnej, długofalowej reformy sposobu upra-wiania polityki w miastach i reformy administrowania miastem. Na ile jednak (biorąc pod uwagę ograniczenia tak po stronie miast, jak i mieszkańców) jest możliwe upodmiotowienie mieszkań-ców i uczynienie ich równymi z urzędnikami/samorządowcami? Czy zrozumienie znajdzie aspekt idei partycypacji mówiący o tym, że sprawowanie władzy nie jest grą o sumie zerowej – to znaczy samorządowcy nie stracą władzy dzieląc się nią z mieszkańcami, lecz dzięki temu rozszerza się krąg osób objętych Harveyowskim‚ prawem do miasta’? Czy obie strony są gotowe do dialogu w ra-mach przedefiniowanej relacji władza – obywatele? Czy wystar-czająca jest świadomość, że choć korzyści społeczne z wdraża-nia rozwiązań partycypacyjnych są trudne do ‚owskaźnikowania’ i zmierzenia, to korzyści z nich wynikające są trudne do podwa-żenia (lepiej dopasowana do potrzeb mieszkańców dystrybucja zasobów, upodmiotowienie grup wyłączonych, poprawa jakości życia we wszystkich wymiarach, pobudzanie zasobów i kapitału społecznego, itd.) i należy podjąć wysiłek, by się pojawiły? Gdy nie ma dialogu (dialog, według słownika PWN: szereg roz-mów, negocjacji i innych działań mających doprowadzić do po-rozumienia) – nie ma partycypacji, nie ma „miasta dla wszystkich”.

Partycypacja a rozwój (idei) „miasta dla wszystkich”

DR KATARZYNA KAJDANEK

DYS

KU

SJE PA

NELO

WE

A30 A31

WYC

IEC

ZKI

TEM

ATYC

ZNE

Choć jako architekt pracuję we Wrocławiu, mogę powiedzieć, że właściwie całe swoje życie spędziłem w Siechnicach. Zdo-minowane wcześniej przez elektrociepłownię, szklarniowe uprawy ogrodnicze i hutę stali, Siechnice w ostatnim dwudzie-stoleciu przeszły ogromną przemianę. W 1997 roku przeżyliśmy powódź i otrzymaliśmy prawa miejskie, w roku 2010 staliśmy się siedzibą gminy. W międzyczasie tuż obok dynamicznie rozwijał się Wrocław, a i na naszym terenie zaszło wiele zmian: pojawili się nowi pracodawcy, zbudowane zostały nowe przestrzenie publiczne, powstało dość dużo zabudowy jedno- i wielorodzin-nej, przebudowywany jest lokalny stadion, wzniesiono nową salę sportową i ratusz, ścisłe centrum objęto nowym projektem urbanistycznym. Pojawiła się w pobliżu wrocławska obwod-nica, a dzięki przebudowanej autostradzie dojazd do lotniska zajmuje zaskakująco mało czasu.Z międzynarodową grupą uczestników warsztatów Diver- CITY udało się odwiedzić Siechnice dwa razy. Widzieliśmy, jak duże zaszły zmiany i jednocześnie jak dużo jeszcze zostało do zrobienia – pewnie jak w każdym miejscu w naszym kraju. W czasie naszych wizyt zobaczyliśmy zarówno dawne Siechni-ce, częściowo jeszcze zaniedbane, ale i też zupełnie nowe bu-dynki i przestrzenie, część z nich akurat w trakcie wznoszenia. Wiadomo, że budowanie miasta jest procesem długotrwałym i mozolnym, i że musi być realizowane według planu. Właśnie w budowaniu tego planu mają pomóc rezultaty warsztatów.

Ich idea jest niewątpliwie szczytna i jednocześnie potencjalnie bardzo praktyczna, możliwa do przynajmniej częściowej reali-zacji w niedalekiej przyszłości. Mam nadzieje, że tak właśnie się stanie: że władze Siechnic wnioski z pracy uczestników spotka-nia będą potrafiły zamienić w rzeczywistość. I że w konsekwen-cji rzeczywistość ta stanie się lepsza dla siechniczan.

WYCIECZKA 3

Siechnice

Oprowadzenie autorskie: Zbigniew Maćków Architekt, którego projekty nagradzane są w konkursach krajowych i międzynarodowych

Prezes Dolnośląskiej Okręgowej Izby Architektów

© Pracownia Projektowa Maćków

Na Nadodrzu dużo się dzieje i niejedno się zmienia. Osiedle, jeszcze nie tak dawno temu omijane przez Wrocławian, dzisiaj staje się modne i chętnie odwiedzane. Pod wieloma względa-mi jest to miejsce szczególne. Zwarta XIX-wieczna zabudowa, pięknie zdobione elewacje, przestronne podwórza, zieleńce i parki. Położone w bezpośrednim sąsiedztwie ścisłego cen-trum Wrocławia, od Starego Miasta oddzielone jedynie biegiem Odry, Nadodrze jest atrakcyjną śródmiejską dzielnicą miesz-kaniową o bogatej ofercie usługowej, dobrze wyposażoną w obiekty użyteczności publicznej. Dzisiaj mieszka tu ponad 35 tys. mieszkańców. W XIX wieku była to dzielnica rzemieślnicza. Wtedy to drew-niana zabudowa w podwórzach zastąpiona została oficynową, warsztatową czy fabryczną, zaczął się tworzyć znany nam dzi-siaj architektoniczny charakter dzielnicy. W 1924 r. Nadodrze zamieszkiwane było przez 74 063 mieszkańców i przeobraziło się ze strefy peryferyjnej w śródmiejską. O ile I wojna światowa oszczędziła Nadodrze, o tyle podczas bombardowania Wrocła-wia pod koniec II wojny jego zabudowa ucierpiała znacznie. Zrujnowane osiedle długo pozostawione było bez wsparcia, a znaczna liczba mieszkańców żyła w fatalnych warunkach. Moment przemiany ustrojowej i lata 90. XX w. przyniosły nowe spojrzenie. W osiedlach śródmieścia zaczęto dostrzegać poten-cjał inwestycyjny, wartość dziedzictwa historycznego i element ważny w budowaniu wizerunku miejsca. Był to czas początków rewitalizacji Nadodrza – procesu, który trwa do dzisiaj, który zatacza coraz większe kręgi i którego efekty stają się powoli widoczne. Nie byłoby to możliwe bez udziału mieszkańców, którzy mimo często bardzo trudnych warunków potrafili zbu-

dować tak intensywne więzy ze swoim osiedlem, są z niego dumni i tak mocno się z nim identyfikują. Ten swoisty patrio-tyzm lokalny pokazał się właśnie w procesie rewitalizacji, któ-rego wymogiem jest pozytywne współdziałanie i aktywność lokalna. Efekty tych przemian to nie tylko odnowione fasady kamienic, zagospodarowane podwórka czy odremontowane szkoły, ale też Nadodrzańskie Centrum Wsparcia czy Centrum Rozwoju Zawodowego „Krzywy Komin”. Ponadto coraz więcej młodych przedsiębiorców zakłada tutaj własną działalność gospodarczą.

WYCIECZKA 2

Nadodrze – Proces rewitalizacji XIX-wiecznej dzielnicy Wrocławia 2007–2013

© Natalia i Ernest Dec

WYC

IECZK

I TEMATYC

ZNE

A32

W ścisłym centrum Wrocławia znaleźć można przykłady archi-tektury zarówno przedwojennej moderny, jak również budynki późno-modernistyczne, powstałe po 1945 r. Pierwsza moderna wykorzystywała miejską scenerię dwojako: poprzez wpisywanie pojedynczych budynków i małych zespo-łów w zastaną tkankę urbanistyczną jako wypełnienie luk w za-budowie, lub poprzez realizację nowych kompletnych założeń urbanistycznych poza centrum miasta. Natomiast obiekty późno-modernistyczne wznoszono w zruj-nowanym działaniami wojennymi centrum Wrocławia zupełnie inaczej – jako luźne osiedla, wypełniające dawne kwartały gęstej zabudowy. Rezultatem wprowadzenia form modernistycznych do Śródmieścia było znaczne zmniejszenie zagęszczenia zabu-dowy i powstanie kontrastujących kompozycji urbanistycznych. Nie dbano o spójny wyraz dzielnic historycznych: zmieniano przebiegi dawnych ulic, ich szerokości, wprowadzano budynki o odmiennej kubaturze. Zetknięcie klasycznej urbanistyki z wzorcem przestrzeni osie-dlowej spowodowało powstanie zarówno nowych wartości przestrzennych, jak i chaosu. Obiekty późno-modernistyczne, w czasach swego powstania uważane za postępowe, obecnie stygmatyzuje się jako barbarzyńskie, nieharmonijne i arbitralne zaburzenia przestrzeni miejskiej. Pomimo współczesnej krytyki ze strony użytkowników, władz i architektów – reprezentują one jednak znaczne wartości: spójne, klarowne formalnie układy za-budowy, duże nasycenie zielenią i światłem, otwarte przestrze-nie wspólne. Natomiast dzisiejsze próby uzupełniania miejskiej tkanki urbanistycznej nie zawsze okazują się harmonijne.

Pomimo że dostrzega się problem braku kontynuacji w centrum miasta, wiele budynków modernistycznych uznano za dobra kultury współczesnej lub zabytki. Niektóre zastane przestrzenie późnej moderny w ścisłym centrum Wrocławia udało się zago-spodarować na nowo, a ich wartości kompozycyjne wydobyte poprzez współczesne rozwiązania okazały się interesujące i ada-ptowalne. W wielu miejscach interwencje w przestrzeni ulic i pla-ców – mała architektura i zieleń – lepiej scalają nakładające się na siebie elementy architektoniczne z różnych epok, niż próby plombowania i uzupełniania zabudowy kwartałowej.

WYCIECZKA 4

Architektura modernistyczna i późno-modernistyczna w centrum Wrocławia

© Marek Lamber

WYC

IECZK

I TEMATYC

ZNE

Publikacja towarzyszy wystawie i konferencji DiverCITY: Miasto dla wszystkich

Wrocław, Hala Stulecia, 10–12 września 2014

Projekt finansowany z funduszy norweskich i EOG, pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii

Zdjęcia na okładce: Armand Urbaniak

Projekt graficzny i skład: Aneta Kowalczyk / BB Graphic

Postprodukcja zdjęć: Aneta Kowalczyk / BB Graphic

Tłumaczenia: LIDEX Łódź

Producent wydawniczy: Grażyna Adamczyk-Arns

Koordynacja projektu: Wrocławska Rewitalizacja

Druk i oprawa: Argraf Warszawa

© Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju w Polsce

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE

Wrocław 2014

ISBN: 978-83-938968-4-4