ေမေတယရငအားေစာငေမာေနၾကေသာအရငျမတႏစပါး

ဥးေအာငမြန (ျမတဆမြန)၏ ပြငေတာမမည ျမတစြာဗဒၶေမေတယ စာအပမ (၁၉)ပငး, ပငးၿပး ေကာကနတေဖၚျပခေသာ အခနး(၅) “ေမေတယရငအား ေစာငေမာေနၾကေသာ အရငျမတႏစပါး အခနး” ျဖစပါတယ။ ပထမစာမကႏာမာ ဘာက ထားရမလ စဥးစားမရတာန႔ မရငးစာအပ မကႏာဖးကပ သးထားပါတယ။ အခ pdf ဖငဟာ စာတစအပလး အျပညအစ မဟတေသးပ တစခနးစာမသာျဖစပါတယ။

ယခတငျပတ အခနးက ဖတျခငးအားျဖင ေသေလးပါး၊ ရငေလးပါးႏင ပတသကၿပး (အထးသျဖင အရငဥပဂတ၊ အေလာငးေတာကပတ႔ႏင ပတသကၿပး) သသင သထကတ ဗဟသတေတြ စစလငလငရရမာျဖစပါတယ။ ျမနမာျပညေဒသအခ႕မာ ပါးစပရာဇဝငအျဖစ လကဆကကမး သယေဆာငလာခတ ပဝတမားကလညး ေထရဝါဒကမးဂနမားန႔ ညၫြတမႈရ,မရက စာေရးသက ေသျခာေဆြးေႏြးျပထားတာက ေေတြ႔ရပါတယ။

ကၽြနေတာအေနန႔ ဒစာအပ ဘယလေကာငးေၾကာငးက ေတာေတာေလးကပ ၫႊနးဆခငပါတယ။ ဒါေပမယ ေယာမငးႀကးေရးတစာ ျမငးထနးငတာ ခးမြမးသလ ျဖစေနမာစးလ႔ စာအပေကာဖးမာပါတ ရဟနးပညာရ လပညာရမား ဒစာအပအေပၚအျမငသေဘာထားကပ ကးယေဖၚျပလကပါတယ။

ဤကမးစာသည ေမေတယရငေတာႏင ယငးဆငရာ လရာသတမားက ခးယလကတငးပါသည၊

ေတာငးတလကတငး ရရသည၊ ဣစၧာသယ ကပၸ႐ကၡပေဒသာပငမး ျဖစေပသည။ ထ႔ျပငေတြ႔ျမငရခသသည သကႏင ပရဝါဒမား၊ အတြငး(ပဋကတ)ႏင အႏြယအႏေလာမဗဟဒၶသတဆငရာမား၊ ျပညတြငးႏင ျပညမကမးအဆမား- စသည ျပညျပညဝဝ စလငစြာ ပါရသျဖင နတေရစငပကဖနး၍ ေရးထားေသာ ေမေတယစြယစကမးျဖစေလသေလာ…

ဆရာေတာဘဒၵႏ သဒၶယမဟာေထရျမတ ပညနမၼတာ႐ေရႊသဝဏေကာငးတက၊

သဃၤနးကၽြနးၿမ႕နယ၊ ရနကနတငး။

ဤစာအပသည အရေမေတယဘရားဆငရာ အရသာမးစပါဝငေသာ

ဟငးေလးအးႀကးသဖြယျဖစရကာ “ရသစလင အရေမေတယ မဟာဗဒၶဝငကမးႀကး” ဟ၍လညး ေခၚထကပါေပသည။

ဘဒၵႏ နာရဒါဘဝသ(လရတနာ) ပထမအေကာ၊ အဂၢမဟာအေကာ၊ အ႒ကထာျပနအေကာ၊

ဝဋသကာ၊ ငါဠပါရဂ၊ သ-စ-အ ဓမၼာစရယ၊ ပါဠတကသလေညာငတနးေကာငးတက၊

ဗဟနးၿမ႕နယ၊ ရနကနတငး။

ဗဒၶဘာသာသမငးႏင ပတသက၍ စနစတက ေလးေလးနကနက သေတသနျပေရးသားေသာ စာေပမား ရားပါးေနခနတြင ဥးေအာငမြန၏ “ျမတစြားဗဒၶေမေတယ”စာအပက ဖတ႐ႈရသညအတြက ေကနပမပါသည။

ေဒါကတာ မးျမင(သာထြနးျပန႔) ၫႊနၾကားေရးမးခပ၊

သာသနာေတာ ထြနးကားျပန႔ပြားေရး ဥးစးဌာန၊ သာသနာေရးဝနႀကးဌာန။

ဤေမေတယဗဒၶဝငသည အန ဂၣရတနာတပါးအျဖစ ကာလရညၾကာစြာ တညတေနမည

ကမးတစေစာငျဖစေၾကာငး။ ဥးေအာငထြတ(ရနကနတကသလ) ဓမၼာစရယ၊ မဟာဝဇၨာ၊ ကထက(ၿငမး)

ယခကသ႔ ဘေလာဖတပရတသတမားအား ဗဟသတတးပြားေစျခငး အကးငာ

စာရကေဖၚျပေပးရေသာ ေကာငးမႈအကးသည၊ အကၽြနပ၏ ေလာကတရာခမးသာျမတတ႔က မကေမာကျပနငရန ႀကးပမးမႈအတြက အားေကာငးေသာ အေထာကအပျဖစပါေစ။ အကယ၍ သသရာဘဝ ကငလညရဥးမည ဆလငလညး အမားတကာတ႔၏ စတတြင အတငမကျဖစလကရေသာ ကစၥအဝဝအတြက… အေျဖမနရာေဖြနငရန ဗဟသတ၊ ဉာဏပညာႏငလညးေကာငး၊ အဂတတရားမလကစားပ အေျဖမနေဖာထတေပးဝရန သတႏငလညးေကာငး၊ တငးသျပညသေၾကျငာနငရန ၾသဇာအာဏာႏငလညးေကာငး ျပညစသသာလင ဘဝအဆကဆကျဖစပါရေစ။

ဤေကာငးမႈ၏ အဖ႔က စာဖတပရတသတမားအားလညး ကၽြနေတာႏငအတ အညအမ ရေစလပါတယ။ သာဓေခၚၾကပါကန။ (ရြကဝါ)။

အရငဥပဂတ၊ အေလာငးေတာကပ

ေမေတယရငသည ယခအခါ၌ တသတာနတဘတြင အေလာငးေတာနတသားအျဖစ စေနေတာမပႏင ထအေလာငးေတာ နတသားစရာသ႔ လ႔ျပညမအခ႕ေသာ ပဂၢလတ႔ သြားေရာက၍ ဖးေျမာၾကပတ႔က တငျပၿပးသညေနာက၊ ဤလ႔ျပညမာပင ေမေတယရငပြငထြနးလာမညက (တစနညး) ေမေတယအေလာငးေတာနတသား နတသကေစ၍ လ႔ျပညသ႔သကဆငးကာ ဘရားအျဖစေရာကေတာမမည အခနက ငလငေစာငစားေနေသာ ပဂၢလတ႔၏အေၾကာငးကလညး ဤအခနး၌တငျပပါဥးမည။

ေမေတယရငပြငထြနးလာမညက ေမာလငေနၾကေသာ ရဟနးရငလတ႔တြင ထးထးျခားျခား ေစာငေမာေနၾကေသာ အရငျမတႀကးႏစပါး၏ ေထရပၸတသညကား ျမနမာစာေပေလာက၌ အလြနလသမားေသာ အေၾကာငးအရာမားျဖစသည။ ေမေတယရင ပြငထြနးလာခနက ထးထးျခားျခား

ေစာငေမာေနေသာ အရငျမတႏစပါးဆသညမာ အရငဥပဂတ(ဥပဂတ)ႏင အေလာငးေတာကပတ႔ျဖစသည။

ေရးအခါကပင ထမေထရျမတ ႏစပါး၏အေၾကာငးကသလ၍ စာေပပညာရငေထရႀကး ဝါႀကးမားထ ခဥးကပၿပးေမးျမနးခၾကသည အေထာကအထားမားက ကမးဂနစာေပတ႔၌လညး ေတြ႔ရသည။1

ဤအရငႏစပါးတ႔တြင အရငဥပဂတသည ေတာငသမဒၵရာအတြငး ေၾကးနျပာသာဒ၌စေနေတာမလက ေမေတယရငပြငထြနးလာမည အခနက ေစာငေမာေနသည- ဟအဆရသည။

အေလာငးေတာကပသညကား ေဝဘာရေတာငလဏဂတြငး၌ ဥတဇရပကလပအျဖစႏင ေစာငေမာေနသည- ဟဆသည။

ေရးျမနမာစာေပ၌ ထအရငဥပဂတႏင အရငကပတ႔က 'ေသေလးပါး ရငေလးပါး' စာရငး၌ သြငးထားၾကရာတြင ရငဥပဂတက 'ရငေလးပါး' စာရငး၌လညးေကာငး၊ ရငကပက 'ေသေလးပါး' စာရငး၌လညးေကာငး ထညသြငးခၾကသည။

ေသေလးပါး ရငေလးပါး 'ေသေလးပါး ရငေလးပါး' စာရငးတြင အရငဥပဂတ၊ အရငကပတ႔သာမက

အျခားေသာမေထရတ႔လညး ေအာကပါအတငးပါ၀ငၾကကန၏။2 ၁။ ေသေလးပါး- (က) ေဝဘာရေတာင3၌ အရငမဟာကပ ရပကလာပရသည။ (ခ) ဥတမေတာင၌ အရငသဘာရရပကလာပရသည။ (ဂ) မကလေတာင4၌ အရငေခမာ၏ ရပကလာပရသည။5 (ဃ)ေဝဒယကေတာင6၌ အရငဓမၼယသ၏ရပကလာပရသည။7

1 မေရြးေဇတ၀န ဆရာေတာ၏ သမႏစကၡဒပနကမး။ ၁၉၈၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၀)။ ကးသေလးထပ ဆရာေတာ၏ ၀မတေစၦဒနကမး။ ၁၉၂၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၈၄)။ လးေတာဆရာေတာ၏ ပကဏၰကဝဇၨနာကမး၊ ပထမတြ။ (စာမကႏာ-၄၆၆)။ 2 မတငပင ဆရာေတာ၏ သးပအပေထာငကမး။ ၁၉၅၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၇၂) 3 ေဝဘာရေတာငသည ရာဇၿဂဟၿမ႕က ကာရထားသည ေတာငငါးလးတြင တစလးျဖစသည။ ထေတာငေျခ၌ ပထမသဂါယနာတငရာ သတပဏၰ လဏဂရသည။ ဝ၊႒၊၁။၉။ DPPN-II. 927 4 ဗဒၶဂယာေတာငဘက (၂၆)မငအကြာတြင တညရသည။ ျမတစြာဘရားရငသည ဝါေတာဆ႒မက ဤမကလေတာင ခယားေတာ ေကာငးတက၌ ဝါကပဆခသည။ေရးပရာဏကမးမားတြင Kolachala-ဟျပသည။ ယခ Kaluha Pahad-ဟေခၚသည။ Dey’ The Geographical Dictionary of Ancient and Medival India. 1971. Page-121. 5 မကြ- မကဠေတာငထက၌ အရငဥေပကၡာရ၏ ရပကလာပရသည။ သေတသန သရပျပအဘဓာန ၁၉၅၅-ခႏစ။(စာမကႏာ-၅၇၂)။ 6 ဒဃနကာယ၊ မဟာဝဂၢ၊ သကပဥႇသတတြင မဂဓတငး၊ ရာဇၿဂဟျပည အေရ႕ အမၺသ႑ပဏၰားရြာ၏ ေျမာကအရပရ ေဝဒယကေတာင ဣႏၵသာလဂ၌ သၾကားမငးအား ျမတစြာဘရားရင သကပဥႇသတ ေဟာေတာမေၾကာငးျပထားသည။

၂။ ရငေလးပါး- (က) ေတာငသမဒၵရာ၌ အရငဥပဂတရသည။ (ခ) အေနာကသမဒၵရာ၌ အရငေမသရ8ရသည။ (ဂ) ေျမာကသမဒၵရာ၌ အရငေခမာဝတ9ရသည။ (ဃ) အေရ႕သမဒၵရာ၌ အရငဓမၼသာရ10ရသည။ ထပဂၢလရစပါးတြင ေသေလးပါးပဂၢလတ႔သည ပလြနေတာမၿပးျဖစေသာလညး

အဓ႒ာနထားခေသာေၾကာင ရပကလာပေတာ (တစနညး) ရပဓာတတ႔မာ မပပမသးဘ တညရေနၿပး ေနာငေမေတယပြငေတာမေသာအခါမ ေတေဇာဓာတေလာငၾကလမမည။

ရငေလးပါးပဂၢလတ႔မာမ ယခထကတင သကရထငရားရၾကလက သမဒၵရာေလးမကႏာအရပတ႔၌ စေနေတာမၾကကာ ေမေတယဘရားရငပြငထြနးလာပါက တရားနာယၿပး ပရနဗၺာနျပၾကမည။

ေသေလးပါးရငေလးပါး အေၾကာငးႏငစပ၍ ေရးဆရာေတာႀကးတ႔၏ အယအဆမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည။

ကးသေလးထပ ဆရာေတာ၏ အယ ေရႊေတာငၿမ႕၊ ကးသေလးထပ ဆရာေတာႀကး(ေအဒ ၁၈၁၇-၁၈၉၄) က ဝမတေစၦဒနကမး (ေအဒ

၁၈၇၁) တြင- 'ေလးရပရင,ေသ ေပါငးရစေထြက၊ တညေနမပကခတငထကဟ စဥဆကေသခာ၊ ေျပာၾကပါ၏။ ရရာသညလား စကားယတ၊ ဆတငးရက၊ ဘမေနရပ၊ မးဇာတနာမည၊ ေနသညျခငးရာ၊ ၾသဇာေလးနက၊ ဆက,မဆကႏင၊ မပကခတင၊ တညနငရေၾကာငး၊ ဤလးေပါငးက၊ ေကာငးေကာငးမခ၊ သခငလ၏' - ဟေသာအေမးက-

သေသေလးပါး၊ ရငေလးပါးတ႔၏ အေၾကာငး အတပၸတက ကမးႀကးကမးခငတ႔၌ မေတြ႔စဘး။ ပဥႇာကထန11 မညေသာမတစကမး၌သာေတြ႔ဖးသည- ဟ ေျဖဆေတာမခသည။

ကးသေလးထပဆရာေတာႀကးသည ထဝမတေစၦဒနကမး၌ သေသေလးပါးႏင ရငေလးပါး-ရစပါးေသာ ပဂၢလတ႔တြင ရငဥပဂတအေၾကာငးကသာ အကယတ၀ငေျဖၾကားေတာမခၿပး ကနပဂၢလတ႔အေၾကာငး ေျဖဆထားသညကမေတြ႔ရပါ12။

(ဒ၊၂။၂၁၁၊)။ ဒဃနကာယ၊ မဟာဝဂၢအ႒ကထာ၌ မဏေဝဒကေတာငဟ ေဖာျပထားသည။ (ဒ၊႒၊၂။၂၉၀။) ‘ေဝဒယက’က ‘ေဝရယက’ ဟလညးေခၚသည။ 7 မကြ- မကဠေတာငထပေဗြ၌ အရငဓမၼသာရ၏ရပကလာပရသည။ သေတသန သရပျပအဘဓာန ၁၉၅၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၅၇၂)။ 8 အခ႕မ၌ ရငေမဓရ- ဟရသည။ သေတသန သရပျပအဘဓာန ၁၉၅၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၄၆၂)။ 9 အခ႕မ၌ ရငသာရဒတ- ဟရသည ။ သေတသန သရပျပအဘဓာန ၁၉၅၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၄၆၂)။ 10 အခ႕မ၌ ရငသေကာသာရ- ဟရသည ။ သေတသန သရပျပအဘဓာန ၁၉၅၅-ခႏစ။(စာမကႏာ-၄၆၂)။ 11 မေရြးေဇတ၀န ဆရာေတာ၏ သမႏစကၡဒပနကမး။ ၁၉၈၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၀)၌လညး ‘ေသေလးပါး ရငေလးပါးအေၾကာငးက ပဥႇာကထနကမး၌ ပါရသည’ ဟေဖာျပထားသည။ေရႊဘၿမ႕၊ ေရႊေကာငး၌သတငးသးေသာ ကပဆရာေတာအရငၾသဘာရမ႓၏ ပဥႇာကထနကမး (ေအဒ ၁၈၇၃-ခႏစ)ပႏပမတြင ေသေလးပါး,ရငေလးပါး အေၾကာငးေဖာျပထားသညက မေတြ႔ရေပ။

လးေတာဆရာေတာ၏ အယ ဒပယငးၿမ႕ ပလငးရြာ လးေတာဆရာေတာႀကး အရငဂဏဝါ(ေအဒ ၁၈၂၈?-၁၈၉၀?)

သညႀကခငးၿမ႕ေန ဒါယကာ ေမာငစျပည၏ 'ေသသေလးပါး ရငေလးပါးတ႔ ယခကာလတင ရမည, မရမည၊ တရားဓမၼခႏင ေလာမည, မေလာမည' ဟေသာ အေမးက ပကဏၰကဝသဇၨနာ ကမး (ေအဒ ၁၈၇၄) ၌ေျဖဆေတာမခသညမာ-

သေသေလးအင၊ သရငေလးပါး ကေမးေလာကသညမာ ထစကားသည သဂၤါယနာ သးတနတင ကမးဂနပါဠ အ႒ကထာဋကာတ႔တြင မလာ။ ဝစနပရပရ စကားအဆကဆက ေျပာၾကသညမာ- ေဝဘာရေတာင အရငမဟာကပမေထရ၊ သဘာရေတာငတြင ဥတမေထရ၊ ေဝမကေတာငတြင ဓမၼေထရ၊ မကလေတာငမာ ဥေခရေထရ ဟ၍ ဤကား ေသေလးပါးတညး။ ေတာငသမဒၵရာမာ ဥပဂတေထရ၊ အေနာကသမဒၵရာမာ ေမခရေထရ၊ ေျမာကသမဒၵရာမာ ဘဒၵေထရ၊ အေရ႕သမဒၵရာမာ ဓမၼသာရေထရ ဟ၍ ဤကား သရငေလးပါးတညး-13 ဟေျဖဆေတာမခသည။

မနလညဆရာေတာႀကး၏ အယ မနလညဆရာေတာဘရားႀကး ဥဇဝန (ေအဒ ၁၈၄၁-၁၉၁၉) ထသ႔ သလရင မဓေမၼသက

ေသေလးပါး ရငေလးပါး ယေန႔ထထငရားရေနျခငးဆေသာ စကားမန,မမန ေမးေလာကရာ မနလညဆရာေတာဘရားႀကးက 'အမး- ေသေလးပါး ရငေလးပါး ဆတာ ၾကား႐ပၾကားဖးေသးသကြ႔၊ ေသေသျခာျခာ မေလလာဖးေသးဘး။ မေလလာဘးေသးေတာ အတအက မေျပာနငဘး' ဟမန႔ေတာမလကေလသည။

သလရငဆရာေလး မဓေမၼသသည မနလညဆရာေတာထ ေနာကတပတစႀကမ ေသေလးပါးရငေလးပါး အေၾကာငးေလာကထားျပနရာ၊ မနလညဆရာေတာႀကးက 'ဟ-ဓေမၼသ၊ ေသေလးပါးရငေလးပါး အေၾကာငး ခဏခဏေလာကထားရတာက ဘာျဖစလ႔လ။' (သခငလ႔ပါဘရား)။ 'ဒေလာကသခငရတာ ေသေလးပါးရငေလးပါးထ ႏငလငဘယႏစေယာကပါေနလ႔လ' ဟ မန႔ဆေသာအခါမ မဓေမၼသမာ ဆကလကမေလာကဝေတာဘ ဆရာေတာႀကး အနးမ ထြကခြာခရေလသည။- ဟ၍လညး အမတအသားရပါသည။14

အထကေဖၚျပပါ အေထာကအထားမား အရ လြနခေသာ အႏစႏစရာေကာကာလကပင ေသေလးပါး၊ ရငေလးပါးအေၾကာငးက သလၾကေသာေၾကာင မေရြးေဇတဝနဆရာေတာ(ေအဒ ၁၇၆၆-၁၈၃၄)15 မနတငပငဆရာေတာ (ေအဒ ၁၇၈၈-၁၈၅၉)၊ ကးသေလးထပဆရာေတာ (ေအဒ ၁၇၆၆-၁၈၉၄)၊ လးေတာဆရာေတာ (ေအဒ ၁၈၂၈- ၁၈၉၀)၊ မနလညဆရာေတာ (ေအဒ ၁၈၄၁-၁၉၁၉) အစရသည ဗဟသတကင ကမးဂနႏ႔စပေသာ မေထရႀကးတ႔ထ ေမးျမနးေလာကထားခၾကရာ 12 ကးသေလးထပ ဆရာေတာ၏ ဝမတေစၦဒနကမး။ ၁၉၂၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ ၈၄-၉၃)။ပဥႇဗာကရဏအ႒တႎသကမး။ ၁၉၈၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ ၇၀-၇၇)။ 13 လးေတာဆရာေတာႀကး၏ ပကဏၰကဝသဇၨနာ ကမး၊ ပထမတြ။ (စာမကႏာ-၄၆၆)။ 14 ထးခငတညေတာ ဆရာေတာ၏ မနလညစကားပမား ၁၉၇၅-ခႏစ။(စာမကႏာ-၁၁၈)။ 15 ရငဥပဂတအေၾကာငးသလ၍ ေမးေလာကျခငးျဖစသည။ မေရြးဆရာေတာႀကး၏ သမႏစကၡဒပနကမး။ ၁၉၈၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၀)။

ထဗဟသတကင ကမးဂနႏ႔စပလေသာ ဆရာေတာႀကးတ႔ကလညး ေသေလးပါးရငေလးပါး ပဂၢလရစေယာကရၾကရာတြင (က) အရငမဟာကပႏင ရငဥပဂတ ႏစပါးအေၾကာငးကသာ ေျဖၾကားေတာမနငၾကၿပး၊ ကနပဂၢလတ႔၏ အေၾကာငးကမကား မေျဖၾကားနငခၾကေပ။ သ႔ပါ၍ ေမေတယရငလကထကခါ၌ ကၽြတတမးဝငရန ေစာငေမာေနသညဆေသာ ေသေလးပါးရငေလးပါး စာရငးတြငပါဝငေသာ (က) ရငမဟာကပႏင (ခ) ရငဥပဂတ တ႔အေၾကာငးက လကလမးမသမ စစညးတငျပလပါသည။

(က)ေဝဘာရေတာငရ အရငကပ အေၾကာငး ေလလာခက

ေသေလးပါးစာရငးဝင ေဝဘာရေတာငေန ရငကပက- ၁။ အခ႕က ဤဘဒၵကမၻာ၌ တတယေျမာကပြငေတာမခေသာ ကပဘရားရငျဖစသည။ ၂။ အခ႕က ေဂါတမဘရားရင၏ တတယအဂၢသာဝက၊ ပထမသဂါယနာဓပတ၊ ဓတဂၤဧတဒဂရ အရငမဟာကပႀကးျဖစသည။ ၃။ အခ႕က ျမနမာနငင၌ ပဂေခတက ထငရားခေသာ ေတာရဂဏး၏ အႀကးအမး ေပါငေလာငရငကပ(တစနညး) အေလာငးေတာကပ ျဖစသည-

စသျဖင အမးမး ယဆခၾကပါသည။ အခ႕ေသာ စာအပစာတမးမားတြင ေဖာျပပါရငကပသးပါးက ေရာေထြးၿပး ျမနမာနငင၌ ထငရားလကရေသာ အေလာငးေတာကပတစပါးတညးအျဖစ တငျပၾကပါသည။ ေဖာျပပါရငကပသးပါးတ႔၏ အေၾကာငးတ႔က အကဥးမစေဖာျပပါမည။

ကပ(၁) (=ကပဘရားရင)16 ဤဘဒၵကမၻာ၌ ကပျမတစြာဘရားရင ပြငထြနးေတာမခပက ခဒၵကနကာယ၊ ဗဒၶဝသပါဠေတာ၌

ဂါထာေပါငး ၅၁ ဂါထာတ႔ျဖင ေဖာျပထားသည။ (ခ၊ ၄။ ၃၇၅)။ ထကပဗဒၶဝင၊ ဂါထာအမတ ၄၈ ၌ 'ကပဘရားရငသည တပညသာဝကႏငတကြ ပရနဗၺာနျပေတာမၿပ' ဟ၍ ကပဘရားရင ပရနဗၺာနစေတာမပကလညးေကာငး၊ ဂါထာအမတ ၅၁ ၌ 'ထမာရငါးပါး ကေအာငျမငေတာမေသာ မဟာကပျမတစြာဘရားသည ေသတဗာရာမေကာငးတက၌ ပရနဗၺာနစေတာမ၏။ ထေကာငး၌ပင ကပျမတစြာဘရား၏ ကြငးကနရစေသာ ဓာတေတာတ႔က ဌာပနာ၍ တညထားေသာ ပထးသည အေစာက တစယဇနာ ျမငလက တညရေလသည။17 ဟ၍ ကပျမတစြာဘရားရင၏ ဓာတေတာတ႔ ေစတတညထားပကလညးေကာငး ျပဆထားပါသည။ ဗဒၶဝသ။ ၃၇၈။

တရတခရးသြား ရဟနးေတာ ဖာယယယ (Fa-hien. ေအဒ ၃၉၉-၄၁၄)၏ ခရးသြားမတတမး အခနး ၂၁ တြင '(အရငဖာယယယသည) သာဝတၿမ႕မ အေနာကဘကသ႔ ထြကခြာလာရာ လ18 ေပါငး

16 ဗဒၶဝသ။၃၇၅။ ဗဒၶဝသ၊႒။၃၀၇။ အဘ၊႒။၁။၇၁။ DPPN-I.544 17 ‘ကပျမတစြာဘရား၏ ကြငးေသာ ဓာတေတာအစက ဌာပနာ၍ ဇန-မညေသာေစတတညၾကသည’ ဟ ျမနမာစြယစကမး၊ အတြ၁။ စာမကႏာ-၃၄၈ ၌ေဖာျပထားသည။ 18 လ(Li)သည အၾကမးဖဥး တစမင၏ သးပတစပခန႔ ျဖစ၏။

၅၀-အကြာတြင ကပျမတစြာဘရားရငဖြားေတာမရာ ေတာေဝ(Too-wei) ၿမ႕19သ႔ ေရာကရခပါသည။ ထၿမ႕မာပင ကပျမတစြာဘရားရငသည မမ၏ခမညးေတာႀကးက တရားေဟာေတာမၿပး ပရနဗၺာနစေတာမခပါသည။ ကပျမတစြာဘရားရင၏ ဥတဇရပကလာပေတာက ေတေဇာဓာတေလာငကၽြမးၿပး ကြငးကနရစေသာ ဓာတေတာမားက တစစတစေဝးတညး ဌာပနာ၍ ေစတႀကးတစဆ တညထားခသည' ဟ ေဖာျပထားပါသည။20

ဗဒၶဝငပါဠေတာတြင ကပျမတစြာဘရားရငသည ပရနဗၺာနစဝငေတာမခၿပး ကြငးရစေသာ ဓာတေတာတ႔ကလညး ေစတတညထားေၾကာငး ေဖာျပထားၿပးျဖစပါသျဖင၊ ကပျမတစြာဘရားရင သကေတာထငရားရေနသည (သ႔မဟတ) ကပျမတစြာဘရားရင၏ ရပကလာပေတာသည မပကမစးတညရေနသည စေသာအယအဆတ႔သည ေထရဝါဒဗဒၶစာေပကမးဂနတ႔ႏင ညၫြတေသာအယအဆ မျဖစနငေပ။

ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာဆငရာ ကမးဂနအခ႕၌ ကပဘရားရငသည ပရနဗၺာနစဝငေတာမၿပျဖစေသာလညး ကြငးကနရစေသာ ဥတဇရပကလာပေတာမာ ေတေဇာဓာတမေလာငကၽြမးဘ ေမေတယရႈငပြငလာမညက ေစာငဆငးေနသညဟ ေဖာျပထားေၾကာငး ေတြ႔ရသည။ ဤအခကႏငစပ၍ တငျပပါဥးမည။

အႏၵယနငငေျမာကပငးေဒသရ ဗဒၶဘာသာဝငတ႔ ထလပကးကြယေနေသာ ေမေတယရငရပတေတာ၏ မကဋသရဖတြင ေစတေတာကေလး တစဆပါရၿပး၊ ထေစတေတာသည ဗဒၶဂယာအနး ၾကကေျခေထာကပသဏၭာနရ၍ ကကဋပါဒ (Kukkutapada) ေတာင၌တညရေသာ ေစတပျဖစသညဟ အဆရပါသည။ ထကကဋပါဒေတာငသည ဂယာၿမ႕၏ အေရ႕ေတာငဘက (အခ႕ က အေရ႕ေျမာကဘက) ခႏစမငအကြာတြင တညရသည။21 ထေတာငတြငး၌ ကပျမတစြာဘရားရင၏ ရပကလာပေတာ တညရေနသည။22 ေမေတယရငသည တသတာနတျပညမ ဘရားျဖစရန လ႔ျပညသ႔ ဆငးလာေသာအခါတြင ကပဘရားရင၏ ရပကလာပေတာကနးဝပတညရရာ ကကဋပါဒေတာငသ႔ တကရကသြားလမမည။ ထအခါ ကကဋပါဒ 19 ေတာေဝ-သည ဗဒၶဂယာမ အေနာကဘက (၉) မငအကြာ ယခ Tadwa-ရြာဟ ေကာကစာဝန ကနနငဟန (Canningham) ,ယဆသည။ James Legge' A Record of Buddhistic Kingdoms. 1965. page-63 20 James Legge' A Record of Buddhistic Kingdoms. 1965. page-63 21 Eitel’ Hand Book of Chinese Buddhism. 1970. Page-78. ေကာကစာဝန ဂရအာဆင(Grierson)ႏင ကနနငဟန(Canninghan) တ႔က ဂယာၿမ႕အေရ႕ ၁၅-မငအကြာ ကရကဟာရ (Kurkihar) အရပမ ေျမာကတစမငအကြာတြင ကကဋပါဒေတာငရသညဟ ယဆ၏။ ပညာရငေဒါကတာ စတနး(Stein)က ထကကဋပါဒေတာငသည ကရကဟာရရြာ၏ အေနာကေတာင ၆-မငအကြာရ ေဆာနယေတာင ျဖစသညဟ ယဆ၏။ Dey’ The Geographical Dictionary of Ancient and Medival India. 1971. Page-106; Cunningham’ Four Reports (1862-65). Vol.I. 2000. Page 15-16. ကကဋပါဒဂရက ဂရပါေတာငဟ ေခၚတြငၿပး မတာ ၃၀၀ ခန႔ျမင၍ ဂဂၤါျမစဝမးေဒသ၌ အျမငဆးေတာငတ႔တြင တစလးအပါအဝငျဖစသည။ ဂယာၿမ႕ အေရ႕ေတာငဘကရ ဂရပရြာမ ေတာငထပသ႔ နာရဝကေကာေကာခန႔ တတရသည။- အရငေကလာသ၏ ျမတဗဒၶပြငေတာမရာ မဇၥမေဒသ။ ၂၀၀၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၇၂)။ 22 (မကြ) ထကကဋပါဒေတာငအတြငးရေသာ ရပကလာပေတာမာ ကပဘရားရင၏ ရပကလာပေတာမဟတဘ၊ ပထမသဂါယနာတင အရငမဟာကပႀကး၏ ရပကလာပျဖစသည- Rockhill' The Life of Buddha. 1907. page-161

ေတာငသည အလအေလာက ထကျခမးကြသြားၿပး ထေတာငအတြငးမ ကပရငထြကေတာမလာမည။23 ေမေတယရငအား သကၤနးေတာႏင ပဋကတေတာတ႔က ေပးအပလမမည။ ဤသ႔ သကၤနးေတာႏင ပဋကတေတာတ႔က လႊအပၿပးေသာအခါ၌ ကပဘရားရင၏ ရပကလာပေတာသည ေတေဇာဓာတေလာငကၽြမးသြားေပလမမညဟ ယဆၾကျခငး ျဖစပါသည။24 ဤအယအဆသည ေထရဝါဒကမးဂနစာေပတ႔ႏင ဆကစပျခငး မရေပ။

ကပ(၂) (=မဟာသာဝကအရငမဟာကပ)25 ေဂါတမျမတစြာဘရားရငလကထကေတာ၌ ထငရားခေသာ တတယမဟာသာဝက၊

ပထမသဂါယနာဓပတ၊ ဓတဂၤဓရဧတဒဂ အရငမဟာကပမေထရႀကးက ေမေတယရငအားေစာငေမာေနေသာ ေဝဘာရေတာငအတြငးရ ရငကပျဖစလမမညဟ ယဆျပနေလရာ၊ ထသာသနာဝနေဆာင အရငမဟာကပႀကး၏ ေထရပၸတက ပါဠေတာ၊ အ႒ကထာႏင ဗဒၶဝငကမးဂနစာေပတ႔မ ထတႏတတငျပလေပသည။26

အရငမဟာပပသည မဂဓရာဇတငး၊ မဟာတတပဏၰားရြာေန ကပအႏြယဝင ကပလပဏၰားႏြယမ ဖြားျမင၍ ငယစဥက ပပၸလဟ အမညတြငခသည အရြယေရာကေသာ မဘတ႔အစအမျဖင ဘဒၵကပလာနသတ႔ သမးႏင လကဆကခရေသာလညး အမေထာငမႈက စကဆပလေသာေၾကာင ဘဒၵကပလာနႏင သေဘာတ တငပငၿပး ေတာထြကခၾကသည။ ထသ႔ ပပၸလလလငႏင ဘဒၵကပလာနတ႔ ေတာထြကလာေသာအခါ မဟာပထဝေျမႀကးသည သညးစြာတနလႈပခေလသည။ ေကာငးကင၌ မးႀကးထစေသာအသတ႔ ျဖစေလ၏။

ျမတစြာဘရားရငသည ရာဇၿဂဟျပည ေဝဠဝနေကာငးတက၌ ကနးေအာငးေမြ႔ေလာ စေပာေနေတာမေသာ ကာလျဖစ၏။ ထသ႔ မဟာပထဝေျမႀကး ၏ တနလႈပသက ျမတစြာဘရားရင ၾကား၍ ဆငျခငေတာမသညရေသာ ပပၸလလလင ေတာထြကလာေသာေၾကာင ပထဝေျမႀကး လႈပေသာအသပါတကားဟ သေတာမေလ၏။ ျမတစြာဘရားရငသည ရာဇၿဂဟျပညႏင နာလႏၵာၿမ႕၏အၾကားရ ဗဟပတကပေညာငပငရငး၌ ေရာငျခညတ႔က လႊတေတာမကာ ထကဝယဖြ႔ေခြ ေနေတာမလက ပပၸလလလငအား ခရးဥးႀကေနေတာမေလသည။

ပပၸလလလငလညး ဗဟပတကေညာငပငရငးသ႔ ေရာက၍ ဘရားရငကဖးရလငပင ဤကား ဘရားျဖစလမမညဟသသျဖင'သတာ ေမ ဘေႏ ဘဂဝါ သာဝေကာ ဟမသၼ' (အရငျမတသည တပညေတာ၏ ဆရာပါ။ တပညေတာသည အရငျမတ၏ တပညပါ။) ဟ သးႀကမႏႈတမႁမြတကာ အေဝး, အနး, မနးမေဝး စသညအရပ သးဌာနတ႔မေန၍ ရေသစြာရစခးေလ၏။ ရငမဟာကပေလာငးလာ

23 (မကြ) ကပဘရားရငကနးဝပေတာမရာ ထကကဋပါဒေတာငသ႔ မဥၨသရဘရားေလာငးေရာကလာ၍ ထေတာငက လကၫႈးထးၿပး ထကျခမးခြ ဖြငလစလမမည။ ထေတာငထကျခမးကြသြားေသာအခါ အတြငး၌ စပယေနေသာ ကပဘရားရင၏ ရပကလာပေတာသည သ႔အလအေလာက ေတေဇာဓာတေလာငကၽြမးသြားမည- W.E. Soothill' A Diactionary of Chinese Bubbhist Terms. 1934. page-257 24 A. Getty’ The Gods of Northern Buddhism. 1914. Page-14,22. သရပခဥးျမ၏ အပယရတနာလဏဂဘရား ၁၉၆၈-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၅)။ 25 DPPN-II.476. 26 ဒ၊၂။၁၃၃။ သ၊၃။၇၁။ ဥဒါန။၁၀၀။ သ၊႒။၂။၁၆၇။ အ၊႒။၁။၁၂၆။ ဥပါန၊႒။၁၇၆။ ဓမၼ၊႒။၁။၁၆၄၊၂၆၈၊၂၉၃၊၃၈၃။ ေထရ၊႒။၂။၄၂၉။ အ၊ပ၊႒။၁။၂၈၂- စသညႏင မငးကြနးဆရာေတာႀကး၏ မဟာဗဒၶဝင။ ဆ႒တြ၊ ပထမပငး။ (စာမကႏာ ၁၁၀-၁၄၈)။ G.P. Malalaseker (ed)’ Encyclopaedia of Buddhism Vol. VI. Fascicle 3. 2002. Page-435.

ပပၸလလလင၏ အရအေသျပျခငးႏငစပ၍ ျမတစြာဘရားရငက 'ခစသားကပ။ သငခစသား၏ ယခကသ႔ အလြနအမငး အရအေသျပျခငးက အကယ၍ ပထဝေျမႀကးအားျပသည ဆပါအ၊ ထပထဝေျမႀကးသည သငခစသား၏ အရအေသျပျခငးက ခနငလမမညမဟတ။ သင၏အရအေသျပျခငးက ငါဘရားသာခယနင၏။' စသညျဖင မန႔ေတာမခၿပးလင 'ခစသား ကပ။ ထငေလာ၊ သငခစသားအား ငါဘရားသည အေမြကေပးေတာအ' ဟမန႔ေတာမကာ ၾသဝါဒသးရပက ႁမြတၾကားၿပး ပပၸလလလငအား ရဟနးျဖစေစခပါ၏။ ဤသာသနာ၌ ၾသဝါဒခးျမႇငကာျဖင ရငရဟနးျပျခငးမညသည ရငမဟာကပ၏ရဟနးျပျခငးပငျဖစသတညး။ ထသ႔ၾသဝါဒခယျခငးျဖင ရဟနးျပျခငးမးက ၾသဝါဒပဋဂၢဟဏဥပသမၸဒါ ဟေခၚ၏။

ျမတစြာဘရားသည ဗဟပတကေညာငပငရငး၌ အရငမဟာကပမေထရအား ၾသဝါဒပဋဂၢဟဏရဟနးအျဖစ ခးေျမႇာကေတာမၿပးေနာက ထအရပမကြေတာမခရာ အရငမဟာကပမေထရသညလညး ေနာကေတာက လကပါေတာမခရ၏။ ျမတစြာဘရားရငသည မဟာပရသလကၡဏာေတာႀကးသးဆယႏစပါး တ႔ျဖင ဆနးၾကယတငတယစြာ ေရ႕မကြခရာတြင အရငမဟာကပ မေထရသညလညး ေနာကေတာပါးမ မဟာပရသလကၡဏာေတာ ခႏစပါးတ႔ျဖင တငတယစြာ ေရႊေလႀကးေနာကမ ေရႊေလငယတြပါသကသ႔ လကပါကြခေတာမခပါ၏။ အ၊ ႒။ ၁။ ၁၄၂။ ေထရ၊ ႒။ ၂။ ၄၄၃။

ျမတစြာဘရားရငသည ခရးအတနငယကြသြားမလင သြားၿမခရးမဖ၍ သစပငရငးတစခ၌ ထငေတာမမညအခငးအရာက ျပေတာမေလ၏။ အရငမဟာကပမေထရျမတလညး ျမတစြာဘရားရငထငေတာမအဟ သသျဖင မမ၏ အေပၚရဒကဋသကၤနးႀကးက ေလးေခါကျပကာ ခငးၿပးလင ျမတစြာဘရားရငအားထငေတာမပါရန ေလာကထားေလ၏။ ျမတစြာဘရားရငသည ထငေတာမၿပးလင ထေလးေခါကသကၤနးက ကငေတာမကာ 'ခစသား ကပ သင၏ဤပဆးေဟာငး ဒကဋသကၤနးႀကးကား ႏးညလစြာတကား' ဟမန႔ေတာမ၏။ အရငမဟာကပလညး 'ေၾသာ... ဘရားရငသည ငါဒကဋကခမြမးဘသည၊ ဤဒကဋေတာက ဝတရေတာမလသည ျဖစလတ' ဟ ႀကၿပး ' အရငဘရား ကၽြနပအား သနားေတာမသျဖင ဤသကၤနးက သးေတာမပါ' ဟ ေလာကထား၏။ ဘရားရငက 'ခစသားကပ။ ငါအား ဤဒကဋကလလင သငခစသားသည အဘယ(ဒကဋ) ကေဆာငပါအနညး' ဟေမးေတာမလင 'အရငဘရား၏ သငးပငက သနားေတာမပါလင သးေဆာငပါအ' ဟေလာကထား၏။ ထအခါ ျမတစြာဘရားရငက မမပခးထက၌ ပါလာေသာပကဆေလာဒကဋကျပလက 'ခစသားကပ...။ ဝတရ၍ႏြမးၿပးေသာ ဤဒကဋက သငေဆာငနငအေလာ၊ ဤပသကဒကဋက ေကာကေသာအခါ မဟာပထဝေျမႀကးသည တနလႈပ၍ နတျဗဟၼာတ႔ လြနစြာေကာငးခးေပးကန၏။ ငါတ႔ဘရားရငမားသညလင သးေဆာငအပ၍ ေသးငယနနယေသာ သလဂဏ၊ သမာဓဂဏ ရသတ႔ႏငကာ မထက' ဟမန႔ေတာမၿပးမ ရငမဟာကပအား ဒကဋက ေပးေတာမ၏။ ဤသ႔ ဘရားရငႏင ရငမဟာကပတ႔ ဒကဋခငးလလယေတာမေသာခဏ၌ အဝညာဏကမျဖစေသာ မဟာပထဝေျမႀကးသည ေကာငးခးျပသညပမာ ဆတဆတခါမတနလႈပေလသတညး။

ထအရငမဟာကပမေထရႀကးသည ျမတစြာဘရားရငသကေတာထငရားရစဥအခါက သာသနာေရ႕ေဆာင မေထရႀကးတစပါးအျဖစ ထငရားခသညသာမက ဘရားရငပရနဗၺာန စၿပးသညေနာက အဇာတသတမငးက အမျပ၍ ရာဇၿဂဟျပည၊ ေဝဘာရေတာင၊ သတပဏၰ(သတပါဏ) လငဂတြင ရဟႏာအရငျမတသဃာေတာ အပါးငါးရာက ဥးစးျပ၍ ပထမသဂါယနာတငေတာမခပါ၏။ ပထမသဂါယနာတငပြအၿပးတြင သဂါယနာတငရာ ေဝဘာရေတာငမာပင သကေတာ ၁၂၀ ရညေတာမေသာ အရငမဟာကပမေထရႀကး ပရနဗၺာနျပေတာမခသညဟ ကပသယတ အ႒ကထာ၌ ေဖာျပထားပါသည။ သ၊ ၁။ ၄၁၈။ သ၊ ႒၊ ၂။ ၁၆၇။

ေထရဝါဒဆငရာ ပါဠအ႒ကထာသဂါယနာတင ကမးဂနတ႔၌ အရငမဟာကပမေထရႀကး ပရနဗၺာနျပေတာမခနးက ျပညျပညစစမေဖာျပထားေသာလညး ကပဗမၺဝႏၵနာအမညရေသာ

သရလကၤာျဖစ ကမးစာတစေစာင၌ ရငမဟာကပမေထရႀကး၏ ပရနဗၺာနစေတာမခနးက ေအာကပါအတငး ေဖၚျပထား၏။

အ အာနႏၵာ...။ ငါသည သာသနာေတာ၌ လပသငသညလပငနးကစၥမားက ဘရားကယစား ျပလပခေလၿပ။ ပဌမသဂါယနာသဘငႀကးက ဥးစးဥးကငျပ၍ တငခေလၿပ။ ယခအခါဆလင ငါသည ပရနဗၺာနစယခနတနၿပျဖစ၍ ငါမရသညေနာကသငသည တရားေတာက ေစာငေရာကရစပါေလာ၊ သာသနာေတာႀကးမၫႈးမႏြမးေအာင ေစာငေရာကရစပါေလာ။ ထ႔ျပင ရာဇၿဂဟၿမ႕၌ ကနသညတစေယာကမ သားတစေယာကေမြးဖြားလမမည။ ထသားသည ပကဆေလာအဝတက ဝတရဆငျမနးသညအတြက သာဏဝါသက27 ဟအမညတြငလမမည။ သသည သမဒၵရာပငလယခရးမ ကးသနးေရာငးဝယ၍ ျပနလာၿပးေနာက သဃာေတာမားက ငါးႏစတင လပေကၽြးလမမည။ ၄ငးေနာက သသည ရဟနးျပလမ႔မည။ သငသည ထရဟနးေတာအား ဘရားျမတစြာ၏ တရားအားလးက လႊအပခပါေလာ' ဟမန႔ၾကားေတာမၿပး။ ေစတေတာႀကး ၁၂ ဆက ရစခးဥးခ၍ ဘရားဘနးကြယ၏ စြယေတာမားကနးဝပရာ နဂါးျပည, တာဝတႎသာနတျပညတ႔သ႔ ကြေတာမ၍ စြယေတာက ဖးေျမာေတာမခေလသည။ ထ႔ေနာက တာဝတႎသာနတျပညတညရရာ ျမငမရေတာငထပတြင ကြယေပာကခၿပးလင မမပရနဗၺာနစမညအေၾကာငးက အဇာတသတမငးအား ေျပာၾကားရန ရာဇၿဂဟၿမ႕ေတာသ႔ ကြေတာမခေလသည။ ဘရငနနးေေတာသ႔ေရာက၍ နနးေတာတခါးအနး ရပေတာမကာ တခါးမးအား အဇာတသတမငးေတြ႔လေၾကာငး မန႔ၾကားရာ နနးေတာတခါးမးက အဇာတသတမငးအပေနေၾကာငး ျပနေလာကထားေလ၏။ ထအခါ ရငမဟာကပက ထပမ၍ မန႔ေတာမရာ တခါးမးက 'အရငဘရား... အဇာတသတမငးသည ေဒါသႀကးလပါသည။ သ႔က အပရာမ နးခလင တပညေတာက ကြပမကပါလမမည။' ဟ ျပနၾကားေလာကထားေသာ အရငမဟာကပက 'အ ဒါယကာ... သညလဆရပါေစေတာ၊ အဇာတသတမငး အပရာမ နးလင အရငမဟာကပ ပရနဗၺာနျပသြားၿပဟ ေျပာၾကားလကပါ' ဟ မာၾကားၿပးလင ကကဋပါဒ ေတာင၏ ေတာငဘက အစြနဆးေတာငထပေပၚသ႔ ကြကာ ေတာငထြဋသးခၾကား ျမကခငးတစခေပၚ၌ စာနသမာပတဝငစားၿပးလင ပရနဗၺာန ျပေတာမေလသည- ဟ ျဖစသည။28

ထ႔ျပင ရငမဟာကပမေထရႀကး ပရနဗၺာနျပရာဌာနသ႔ အဇာတသတမငး လကလာခနးက ေအဒ ၁၂-ရာစခန႔က သရလကၤာ၌ ေရးသားေသာ မဟာသမၸ႑နဒါနကမး (ေပမ) တြငလညး ေအာကပါအတငးေဖၚျပထားသည။

အရငမဟာကပမေထရႀကးသည ေဝဠဝနေကာငးေတာ၌ သတငးသး ေနေတာမၿပး သကေတာ ၁၂၀ သ႔ေရာကလတေသာ မမ၏ ပရနဗၺာနစဝငရနအခါက သျမင၍ အနးဝနးကငရ ပရတသတတ႔အားလညး အသေပး အေၾကာငးၾကားေတာမခသည။ ထအခနမာပင အရငမဟာကပမေထရႀကးက မမပရနဗၺာနျပေသာအခါ၌ (၁) မမ၏ကြငးေသာ ဥတဇရပကလာပသည ကကဋပါဒေတာင၏ အထြတသးခၾကား၌ တညေနရန၊ (၂) အဇာတသတမငးလာ၍ မမဥတဇရပကလာပလားဖးေျမာပါက ကကဋပါဒေတာငထြတသည သ႔အလလ ပြငသြားၿပး ရပကလာပအား ႐ႈျမငရေစၿပးေနာက ရပကလာပႏငတကြ ေတာငထြတေနရာကပါ သတစပါးတ႔မျမငဘ ကြယေပာကသြားေစရန၊ (၃) ေမေတယရငပြငထြနးလာ၍ ဤကကဋပါဒေတာငသ႔ ကြေရာကလာေသာအခါ ထေတာငထြတသည ပြငလာၿပးလင မမဥတဇရပကလာပေတာသညလညး ေမေတယရင၏ လကေတာ၌ အလအေလာက ေတေဇာဓာတေလာငေစရန- ဟေသာ အဓ႒ာနသးခကတ႔က ထားေတာမခပါသည။

27 အရငဥပဂတ၏ ဥပဇၥာယမေထရက ဆလသည။ 28 အရငေကလာသ၏ ဆ႒သဂါယနာသမငးေတာႀကး၊ ပထမတြ ၁၉၉၇ ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၃၈)။ တဘကမတတမး၌လညး အထကပါအတငး ျပဆထားေၾကာငးက Rockhill' The Life of the Buddha. 1907. page-161 တြငေဖာျပထားသည။

အရငမဟာကပ ပရနဗၺာနျပမညသတငးက ၾကားၾကေသာေၾကာင မေထရျမနအား ၾကညညၾကေသာ ရဟနးရငလတ႔သည ေနာကဆးပစၦမဝႏၵနာ ေနာကဆးပေဇာျခငးအျဖစ လာေရာက၍ ဂါရဝျပပေဇာၾက၏။ အရငျမတလညး မမပရနဗၺာနစဝငမညအေၾကာငးက မန႔ၾကားရန အဇာတသတမငးစရာ နနးသ႔ကြေရာကရာ အဇာတသတမငးမာ စကေတာေခၚေနေသာေၾကာင မးမတတ႔အား သတငးစကားကမာၾကားခရေလသည။ အရငမဟာကပမေထရ နနးေတာမ ျပနကြၿပး ေဝဠဝနေကာငးေတာသ႔ အေရာက ကနးစကရာခတငထကမာပင ပရနဗၺာနျပေတာမခသည။ အဓ႒ာနျပေတာမသညအတငး ကြငးကနေသာ ရပကလာပေတာသည ကကဋပါဒေတာငအတြငး၌ တညေနသည။

မးမတတ႔လညး အဇာတသတမငးႀကးမနးမ ေရကနခႏစကန တးၿပး န႔ရညႏင အခးထေဆးတ႔ ျဖညထားၾက၏။ အဇာတသတမငးႀကးကနးစကရာမ နးလာေသာအခါ မးမတတ႕က အရငမဟာကပမေထရႀကး ပရနဗၺာန ျပေတာမသညသတငးက ေလာကထားၾကေသာအခါ မငးႀကးသည သတလြတကငး ေမေလာျခငးသ႔ ေရာကေလသျဖင မငးႀကးအား န႔ရညကနခႏစကနအတြငး တစဆငၿပးတစဆင စမထားၾကသည။ မငးႀကးသတျပနလညလာေသာအခါ အရငမဟာကပ၏ ဥတဇရပကလာပတညရရာ ကကဋပါဒေတာငသ႔ တပခ၍ထြကခၾက၏။ ကကဋပါဒေတာငသ႔ေရာကေသာ အရငမဟာကပ၏ အဓ႒ာနအတငး ကကဋပါဒေတာငထြတသည မငးႀကး၏ ရစခးဥးခကမႈက ခယရန ပြငလာေလ၏။ မငးႀကးလညး ထအရပ၌တပခကာ သာဓကဠနစာပနသဘငပြက ခႏစရကကငးပၿပးမ နနးေတာသ႔ ျပနကြရာ ကကဋပါဒေတာငထြတသည သ႔အလလျပန၍ ကငးၫႊတပတဆ႔သြားေလေတာသည- ဟျဖစသည။29

သယတပါဠေတာ၊ ကပသယတ၊ စဝရသတ (သ၊ ၁။ ၄၁၈။) တြငလာေသာ ေဂါတမျမတစြာဘရားရင၏ ဒကဋသကၤနးႀကးက အရငမဟာကပရရေတာမပအေၾကာငး ႏင ကပဗမၺဝႏၵနာကမးႏင မဟာသမၺ႑နဒါနတ႔၌ လာေသာ အရငမဟာကပမေထရႀကး ပရနဗၺာနစေတာမပအေၾကာငး ဝတဇာတလမးႏစရပက ေပါငးစပလကေသာအခါ 'ဓတဂၤဓရဧတဒဂရ တတယသာဝက ရငမဟာကပႀကးသည ပရနဗၺာန စေတာမၿပးေသာလညး ေဂါတမျမတစြာဘရားရင၏ (ဒကဋ) သကၤနးေတာႀကးက ေမေတယရငပြငထြနးလာေသာအခါ၌ လကဆငကမးရန ကကဋပါဒေတာငအတြငး၌ ဥတဇရပကလာပအျဖစ ေစာငဆငးေနသည' ဟေသာ အယအဆသစတစရပ ေပၚထြနးလာေလသည။

အခ႕ဆရာတ႔ကမ 'ရငမဟာကပမေထရႀကးသည ပရနဗၺာနပငမျပေသး၊ ေဂါတမျမတ စြာဘရားရင၏ ဒကဋ သကၤနးေတာႀကးက ေမေတယရငအားလႊေျပာငးေပးရန အဓ႒ာနျဖင ပကတသကရထငရား ေစာငဆငး ေနသည'- စသညျဖင အခကအလကသစမား ကပါ ျဖညစြကလကၾကျပနပါသည။

ထသ႔ ျဖညစြကၾကသမားတြင ေျမာကပငး ဗဒၶဘာသာစာေပကမးဂန ပညာရငမားႏင ျမနမာနငငမ ေသေလးပါးဘရားရစခးလကၤာေရးသတ႔ ပါဝငၾကသည။

ျမနမာလကျဖစေသေလးပါး ဘရားရစခးလကၤာတြင-

29 Ola leaf MS of the Mahasampindanidana of the Colombo Museum, No. S.8- H. Saddhatissa' The Birth-Stories of the Ten Bodhisattas. 1975. page-44.ဥးေအာငသနး၏ အေလာငးေတာကပသမငး မတတမး။ ၁၉၇၂-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၆)။ ဆရာႀကးဥးေအာငသနးသည အထကပါအခကက မညသညကမးစာမရယေၾကာငး အကအကားေဖာျပမထားခေပ။

ေမေတဇေနာ၊ ျမတကေကာဝယ၊ ပြငေတာမကာ၊ ျမငရညစြာႏင၊ ႏစရညကာလ၊ သာဝကစစ၊ သားေတာျဖစသား၊ ရငႏစပမာ၊ မဟာကပ၊ ျမတေထရမ၊ ေဝဘာရေတာင၊ ျမငေခါငသာဝမး၊ ေရာငျခညထြနးသား၊ ျမစနးကမၺလာ၊ ေကာကေနရာထက၊ ခႏၶာေကြျပတ၊ ေလာငးေတာျမတလင၊ လပတဝငးည၊ သ႔စဥရ၏- စသျဖငေဖၚျပထားသည။30

ေနာငေတာႀကးမငး(ေအဒ ၁၇၆၀-၁၇၆၃) လကထက၌ အရငဝရကတေရးဖြ႔ေသာ ပလလဆငမငးပ႕၌လညး အရငမဟာကပကယေတာႀကးသည ေဝဘာရေတာငတြင ပရနဗၺာနျပရျခငးသည ေဂါတမျမတစြားဘရားရင၏ ဗာဒတစကားမန႔ၾကားထားေတာမခေသာေၾကာငဟ ေဖာျပထားသညက ေတြ႔ရ၏။

ထပလလဆငမငးပ႕၊ (အပဒ-၂၆)၌- မညေခၚတြငထ၊ ေဝဘာရဟ၊ ေတာငမအမည၊ သးလးသည၌၊ မေထရငါတြင၊ အႀကးတငသား၊

ဓတငအရး၊ သးဆယကးက၊ မကးေစရ၊ ၿမလ႔လတည၊ ကပမည၊ ငါတပညလင၊ ဤေတာတြင၌၊ ေနခငနစၥ၊ မေျပာငးကြတည၊ ညလအာနန၊ ငါေဟာဟနက၊ နာခစတစတ၊ ဗာဒတထားသား-31 ဟေဖာျပထားသည။

တရတခရးသြားရဟနးေတာ ဖာယယယ (Fa-hein)၏ ခရးသြားမတတမး (Fu-Kwo-Ki) အခနး ၃၃ တြင-

(အရငဖာယယယ)သည ဗဒၶပြငေတာမရာ ေဗာဓေညာငပငမ ေတာငဘက (သး) လခန႔အကြာသ႔ ထြကခြာလာရာ ဂရပါဒ32(ေခၚ) ကကဋပါဒေတာငသ႔ေရာကရသြား၏။ ထေတာငအတြငး အရငမဟာပပမေထရႀကး၏ ရပကလာပေတာတညရေန၏။ ထေတာငအတြငးသ႔ ရငမဟာကပသည တနခးျဖင ထြနးေဖာကဝငေရာကသြားၿပးေနာက ထေတာငအဝငဝသည အလအေလာကပတဆ႔ခသည အရငမဟာကပသည သကေတာထငရားရစဥက ထေတာငေတာအဝရ ေျမႀကးတ႔ျဖင လကက သန႔စငေတာမခသည။ ယခအခါ ထေတာငေတာအဝရ ေျမႀကးတ႔က ေခါငးကလမးကျခငးျဖင ေခါငးကကေခါငးမးေရာဂါေပာကသညဟ ယဆၿပး ထေဒသေနသမားက လာေရာကလမးကေနၾက၏။ ထေနရာ၌ ရဟနးခၾကသမားကလညး ေတြ႔ရ၏။ ထ႔ျပင အနယနယအရပရပမ အရငမဟာကပမေထရႀကးအား လာေရာကပေဇာေနသအမားအျပားေတြ႔ရရ၏။ ညအခါတြင ဤေတာငသ႔ ရဟႏာအရငျမတမားကြလာၿပး တရားေဆြးေႏြးၾက ေဟာေျပာၾကကာ နနကသ႔ေရာကလင ကြယေပာကသြားၾကသည-33 ဟေဖာျပထားပါသည။

တရတခရးသြားရဟနးေတာ ရႊမကန႔ (Hiuen Tsiang) ၏ ခရးသြားမတတမး (Si-Yu-Ki)၌- ျမတစြာဘရားရင ပရနဗၺာနစေတာမအေသာအခါ အရငမဟာကပအား ဤသ႔မန႔ေတာမခ၏။ '

ပဋကတေတာတ႔က သငအားလႊအပေတာမခ၏။ မေပာကမပက မယတမေလာရေအာင ေစာငေရာကေလေလာ။ မေထြးေတာ (ေဂါတမ) ကပလအပေသာ သကၤနးကလညး ေမေတယရငပြငေတာမေသာအခါ ကပလရေအာင လႊအပခ၏။ ရငမဟာကပသည ထသကၤနးေတာက ကကဋပါဒေတာငထပရ ေတာငထြတသးခတ႔ အတြငး၌ သမးဆညးေတာမၿပးလင မမကယတငလညး

30 ပညာေရာငျခည ဘရားရစခး အမးမး။ ၁၉၉၀-ျပညႏစ။ (စာမကႏာ-၆၁)။ 31 ကထကဥးေကာရင(တညး)၏ ရငဝရကတစရငေသာ ပလလဆငမငးပ႕။ ၁၉၅၆-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၅၇)။ ပလၿမ႕ ဆငျမတရငေမာကြနးစား (စာမကႏာ-၅၅)။ 32 ဂရပါဒ = ဆရာသမား၏ ေျခေတာရာရေသာေတာင (Teacher's foothill)။ ဆရာသမားဆသညမာ အရငမဟာကပကဆလသည။ ခၽြနေမာကေနေသာ ေထာငထြတသးခရရာ၊ ၾကကေျခေထာကသဏၭာနႏငတ၍ ကကဋပါဒ ဟလညးေခၚျပနသည။ 33 Jame Legge' A Record of Buddhistic Kingdoms. 1965. page-92.

အဓ႒ာနျဖင ထေတာငတြငးမာပင စေနေတာမခ၏။' ေမေတယဘရားရင ပြငလာၿပးေနာက ေမေတယရင၏ တရားဓမၼတ႔က မနာယပ အတကအခလပသမားေပၚလာပါက ထသတ႔က ဤကကဋပါဒေတာငသ႔ေခၚလာၿပး အရငမဟာကပကျပေပလမမည။ ထအခါ အရငမဟာကပသည မမသမးဆညး ထားေသာသကၤနးက ေမေတယရငအား ေပးအပၿပး ရေသစြာ ရခး၍ ေကာငးကငသ႔ပတတကာ တနခးျပာဋဟာျပလက ပရနဗၺာနျပလမမည-34 ဟေဖာျပထားသည။

ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာ၀ငတ႔သည အရငမဟာကပကယေတာႀကးက အလြနၾကညညၾကသညျဖစ၍ ယငးတ႔၏ -ဗဒၶ၏မဟာသာဝက ၁၀ ပါး (Ten major disciples) စာရငးတြငလညးေကာငး35 -ျမတစြာဘရား၏ သာသနာကဆကလကထနးသမးအပခပမည မေထရႀကး ၂၄ ပါး (Twenty-Four Successors) စာရငးတြငလညးေကာငး36 -မဇၥမေဒသမ ရဟႏာအရငျမတ ၂၈ ပါး (Twenty-Eight Indian Patriarches) စာရငးတြငလညးေကာငး37 အရငမဟာကပက ေရ႕ဆးမာထားခၾက၏။

ဂပနဗဒၶဘာသာဝငတ႔ကမ အရငမဟာကပ မေထရႀကးသည ေနာငအခါ ေကာမ(Komyo) ဟေသာ ဘြ႔အမညျဖင ပြငေတာမမည ဘရားရငတစဆျဖစသညဟ ယမတထားၾကသည။38

ေျမာကပငး ဗဒၶဘာသာကမးဂနျဖစေသာ ဒဗာဝဒါနမာလာ39 ႏင ဒဗာဝဒါန40 တ႔တြင 'ေမေတယရငပြငေတာမေသာအခါ ထကကဋပါဒေတာငေခၚ ဂရပဒေတာငသ႔ ကြလာၿပး တရားေဟာလမမည' ဟေဖာျပထား၏။41

34 S. Beal' Buddhistic Record of The Western World. 1884. page-143. 35 (၁) ရငသာရပတ၊ (၂) ရငမဟာကပ၊ (၃) ရငအာနႏၵာ၊ (၄) ရငသဘတ၊ (၅) ရငပဏၰ၊ (၆) ရငေမာဂၢလာန၊ (၇) ရငကစၥာယာန၊ (၈) ရငအႏ႐ဒၶာ (၉) ရငဥပါလ၊ (၁၀) ရငရာဟလာ- တ႔ျဖစသည။ A Dictionary of Buddhist Terms and Concepts 1983. Page-250. 36 (၁) ရငမဟာကပ၊ (၂) ရငအာနႏၵာ၊ (၃) ရငမဇၥႏက၊ (၄) ရငသာဏဝါသ၊ (၅) ရငဥပၸဂတ၊ (၆) ရငဓရတက၊ (၇) ရငမတက၊ (၈) ရငဗဒၶနႏၵ၊ (၉) ရငဗဒၶမတ၊ (၁၀) ရငဖ၊ (၁၁) ရငပညယသ၊ (၁၂) ရငအေဃာသ၊ (၁၃) ရငကပမလ၊ (၁၄) ရငနာဂါဇန၊ (၁၅) ရငအရယေဒဝ၊ (၁၆) ရငရာဟလတာ၊ (၁၇) ရငသဃနႏၵ၊ (၁၈) ရငသဃယသ၊ (၁၉) ရငကမာရတ၊ (၂၀) ရငဇယတ၊ (၂၁) ရငဝသဗႏၶ၊ (၂၂) ရငမေနာဟတ၊ (၂၃) ရငဟေကနႏင (၂၄) ရငအရယသႎဟ- တ႔ျဖစသည။ A Dictionary of Buddhist Terms and Concepts 1983. Page-489. 37 (၁)ရငမဟာကပ၊ (၂) ရငအာနႏၵာ၊ (၃) ရငသာနဝါသ၊ (၄) ရငဥပဂတ၊ (၅) ရငဓရတက၊ (၆) ရငမကက၊ (၇) ရငဝသမတ၊ (၈) ရငဗဒၶနႏၵ၊ (၉) ရငဗဒၶမတ၊ (၁၀) ရငဖ၊ (၁၁) ရငပညယသ၊ (၁၂) ရငအေဃာသ၊ (၁၃) ရငကပမာလ၊ (၁၄) ရငနာဂါဇန၊ (၁၅) ရငအရယေဒဝ၊ (၁၆) ရငရာဟလတာ၊ (၁၇) ရငသဃနႏၵ၊ (၁၈) ရငသဃယသ၊ (၁၉) ရငကမာရတ၊ (၂၀) ရငဇယတ၊ (၂၁) ရငဝသဗႏၶရ၊ (၂၂) ရငမေနာဟတ၊ (၂၃) ရငဟေကနႏင (၂၄) ရငအရယသႎဟ၊ (၂၅) ရငဝေသသတ၊ (၂၆) ရငပညမတ၊ (၂၇) ရငပညာတာရ၊ (၂၈) ရငေဗာဓဓမၼ- တ႔ျဖစသည။ A Dictionary of Buddhist Terms and Concepts 1983. Page-487. 38 A Dictionary of Buddhist Terms and Concepts. 1983. page-250. 39 Mitra’ Sanskrit Buddhist Literature of Nepal. 1882. Page-308. 40 Cowell and Neil(ed.)’ The Divyavadana. 1886, Page-61. 41 Dey' The Geographical Dictionary of Ancient and Medival India. 1971. Page-73.

ထဂရပဒေတာင၌ အရငမဟာကပ စျမနးရေနေတာမပအေၾကာငးႏင စပ၍ လညးေကာငး အရငမဟာကပမေထရႀကးသည ေမေတယရငပြငေတာမမည အခနက ေစာငေနသညဟေသာ အယအဆႏငစပ၍လညးေကာငး၊ ေျမာကပငး ဗဒၶစာေပမား အပါအဝင စာေပအမးမးတ႔တြင မကြမားစြာျဖစေပၚေနသညကေတြ႔ရ၏။

ပမာျပရေသာ- ၁။ အရငမဟာကပတညရရာေတာငက အခ႕က ကကဋပါဒေတာင၊42 အခ႕က

ေဝဘာရေတာင၊43 အခ႕က ဂရပါဒေတာင44 ဟေဖာျပၾက၏။ ၂။ ထေတာငအတြငး၌ အရငမဟာကပ၏ ဥတဇရပကလာပေတာတညရသည၊45 အခ႕က

ေတေဇာဓာတေလာငၿပးေသာ အရးေတာအျပညအစရသည၊46 အခ႕က ပရနဗၺာနမျပေသးဘ သကရထငရား ရေနသည-47 စသညျဖင ေဖာျပၾက၏။

၃။ ထရငမဟာကပကယေတာက ေမေတယရငအားလႊေျပာငးေပးအပရမည သကၤနးသည ေဂါတမျမတစြာဘရား၏ ဒကဋသကၤနးေတာ၊48 အခ႕က မေထြးေတာေဂါတမလဒါနးေသာ သကၤနး-49ဟေဖာျပၾကသည။

ရငမဟာကပကယေတာႀကးက ျမနမာနငင၌ ရငသဝလ၊ အရငဥပဂတ၊ ရငအဂၤလမာလ၊ ရငပေ႑ာလဘာရဒြါဇ50 စေသာ အရငျမတတ႔ကသ႔ တသးတသန႔ကးကြယေသာအေလမရခပါ။ ပဂေခတ အေလာငးစညသမငးႀကးလကထက (ေအဒ ၁၁၁၃-၁၁၆၂)တြင သဟဠမငး51 ထမ အရငမဟာကပဓတငကငေနပရပပြားေတာက ဆကသလာ၍ ေဖာငေတာဥး၌ထားလကကးကြယေၾကာငး ရာဇဝငမတတမးမား၌ ေဖာျပထား၏။52

အေလာငးစညသမငးကးကြယ ပေဇာခေသာ ရငမဟာကပရပပြားေတာမာ ဉာဏေတာအျမင ႏစမက ေလးသစရၿပး ေအဒ ၁၈၈၉ ခႏစမစ၍ မႏေလးၿမ႕၊ ေရႊကးျမငဘရားအေရ႕အာရခဇရပႀကး ရဂႏၶကဋအတြငး၌ ကနးဝပစပယလက တစႏစတစလငငါးႀကမ ဂႏၶကဋျပငပသ႔ ပငေဆာငကာ ဗဒၶဘာသာဝင သေတာစငမားက ၾကညညပေဇာခြငေပးထားပါသည။53ထေရႊကးျမငဘရားအတြငး 42 Eiteal’ Handbook of Chinese Buddhism. 1970. Page-78. 43 ပညာေရာငျခည ဘရားရခးအမးမး။ ၁၉၉၀-ျပညႏစ။ (စာမကႏာ-၆၁)။ 44 James Legge’ A Record of Buddhistic Kingdoms. 1965. Page-92. 45 Eitel’ Handbook of Chinese Buddhism. 1970. Page-78. 46 S. Hardy’ Manual of Buddhism. Page-97. 47 W.E. Soothill’ A Dictionary of Chinese Buddhist Terms. 1934. Page-257. 48 ကပဗမၺဝႏၵနာႏင မဟာသမၸ႑နဒါန။ 49 S. Beal' Buddhistic Records of The Western World. 1884. Page-143. 50 C. Duroiselle’ Four Burmese Saints. ASI. 1922-23. Page 174-176. 51 ေပါေလာႏၷရဝ၌ နနးစကေသာ ဝၾကမဗာဟမငး-၁ (ေအဒ ၁၁၁၁-၁၁၃၂)ျဖစသည။ သဟဠရာဇဝင၌ ဝကမၺာ(Vikumva) ဟေဖာျပထားသည။ စဠဝသ။ ၆၂၊ ဂါထာ-၈။ Geiger(Tr.)’ Culavamsa. Part-I. 1953. Page-232. 52 ဥးကလား၏ မဟာရာဇ၀ငႀကး၊ ပထမတြ။ ၁၉၅၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၂၂၃)။ မနနနးမဟာရာဇဝငေတာႀကး၊ ပထမတြ။ ၁၉၉၃-ခႏစ။( စာမကႏာ-၂၉၀)။ 53 မႏေလးၿမ႕ ေရႊကးျမငေစတေတာႏင ဗဒၶအေတာသမငး။(စာမကႏာ-၃)။

အပေဇာခထားရေသာ အေလာငးစညသမငးႀကး၏ အရငမဟာကပရပတေတာပမာ ထက၀ယဖြ႔ေခြထငေတာမပျဖစသည။ မကႏာေတာမာ ေရႊခလြနး၍ ပနးေနသည54။

ေထရဝါဒဗဒၶဘာသာဝငတ႔အဖ႔ ပထမသဂါယနာတင အရငမဟာကပမေထရႀကးသည ရဟႏာမေထရႀကးျဖစေတာမရကား ဤဘဝတြငပငခႏၶာဇာတခပသမး၍ ပရနဗၺာနျပခၿပး အရငမဟာကပဟေသာ အမညနာမႏင ဂဏထးဝေသသမသာ ကြငးကနခေလၿပဟ ယဆၾကသည။ သ႔ပါ၍ ပရနဗၺာနျပၿပး ျဖစေသာ ထအရငမဟာကပမေထရႀကး တစဖနျပန၍ေပၚလာလမဥးမညဟေသာ အယအဆမားသည ေထရဝါဒဗဒၶဘာသာဝငတ႔၏ အယအဆမား မဟတနငေၾကာငးက တငျပလပါသည။

ကပ(၃) (= အေလာငးေတာကပ)

'ေဝဘာရေတာင၊ အလယေခါင၊ ထြနးေျပာငကပေထရေနရာ' ဟေသာ ေသေလးပါးလကၤာလာ ေဝဘာရေတာငရ အရငမဟာကပမေထရက ျမနမာနငငအထကပငး၊ စစကငးတငး မ႐ြာခရင၊ မဟေတာင၌ ပလြနေတာမခေသာ အေလာငးေတာကပမေထရျမတ ျဖစလမမညဟေသာ အယအဆတစရပရေနျပနပါသျဖင အေလာငးေတာကပမေထရ၏အေၾကာငးကလညး အနညးငယေဖာျပလပါသည။

ျမနမာစြယစကမး (အတြ-၁၄)၌ မရြာၿမ႕၊ အေနာကေျမာကရ အေလာငးေတာကပ တညရရာအရပေဒသ အေၾကာငးကေဖာျပထားသညမာ-

ျမနမာနငငတြင ထငရားေသာ ေစတပထးဘရား မားစြာရသညဌာနမား အနက မရြာခရငရ အေလာငးေတာကပသည တစဌာနျဖစသည။ အေလာငးေတာပပသည မရြာၿမ႕ အေနာကေျမာကဘက မင ၆၀ ခန႔ အကြာ ေတာငႀကးတ႔၏အၾကား၌ တညရသည။ တညရာအရပမာ လေနႏင အလြနေဝးလ၍ ေတာေတာင အလြနႀကးမားေသာ အရပျဖစသည။ အေလာငးေတာကပသ႔သြားရာတြင မရြာၿမ႕မလညးေကာငး ကႏၷၿမ႕မလညးေကာငး၊ ေတာငေျခစခနးရြာသ႔ ကားျဖငသြားနငသည။ မရြာမ ခငးတြငးျမစတစဖကသ႔ကး၍ ယငးမပငၿမ႕သြားလမးအတငး ကားစးသြားေသာ မင ၄၀ ေဝးေသာ ေတာငေျခစခနးျဖစသည သေလာကရြာသ႔ေရာကသည။ သေလာကရြာမ အေလာငးေတာကပအေရာက ေျခလငခရးျဖင ေတာငတတေတာငဆငး ၁၇ မငသြားရသည။ ကႏၷလမးမသြားမ ေတာငေျခစခနးျဖစေသာ ေညာငပငလယရြာသ႔ မင ၂၀ သြားရသည။ ေညာငပငရြာမလညး သေလာကမ တတသက႔သ႔ပင ေတာငတကေတာငဆငး ၁၇ မငသာသြားရသည။ လသမနးေသာ ေတာႀကးေတာငႀကးလမးျဖစ၍ အသြားအလာခကခေသာေၾကာငပင ပမေကာၾကားသညဟ ယဆရေပသည။

အေလာငးေတာသည ေတာငသးလ ဆရာအၾကား အနမကြကလပတြင တညရသည။ အေနာကေတာငဘကတြင မဟေတာင၊ ေနာကဘကႏင အေနာကေျမာကဘကတ႔တြင ပေတာငပညာေတာင၊ ေျမာကဘကအေလာငးေတာႏင အကပဆးတြင ပေတာငပညာေတာင အဆက ေခါကေလာကေတာငရသည။ အခ႕က စတကးႏင မဇၥမေဒသရ ရာဇၿဂဟျပညက ဝငးေနေသာ ေဝပလ၊ ေဝဘာရ၊ ဂဇၥကဋေတာငဟ ဆၾကသည။

အေလာငးေတာတညရာ ကြကလပထပအျပငသည အလား ေပ ၁၀၀၊ အန ေပ ၆၀ ထကပမကယေခ။ အေလာငးေတာတနေဆာငးသည ႏစေဆာငတြျဖစ၍ အေရ႕ေျမာကဘကအေဆာငတြင

54 ဟနးလတ၏ ဒကၡဏသာခါ။ ၂၀၀၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၇)။

အေလာငးေတာရသည။ အေနာကေတာငဘကအေဆာငသည အာရချဖစသည။ တနေဆာငး ၂ ေဆာငတြသည အလားေပ ၃၀၊ အန ၄၂ ေပခန႔ရသည။ အာရခတနေဆာငးဘက၌ ယခအခါ ေၾကးစညႀကးငယ အလးေပါငး ၈၀ ဆြခတထား၍ တနေဆာငးအနးတြင ေခါငးေလာငးႀကး သးလးႏင ေစတငယတစဆရသည။

တနေဆာငးအတြငးရ ရပပြားေတာမာ ဘရားပေတာမဟတ၊ ရဟႏာပျဖစ၍ ေရာငေတာမပါေခ။ အတရးအဂၤေတပေတာျဖစ၍ ေရႊခထားသည။ ပေတာသည လကယာနေတာငးျဖင ေလာငး၍ လကယာလကက ပကလကျဖန႔ကာ ေခါငးအးလက အေနာကေျမာကသ႔ဥးေခါငးျပထားသည။ ေလာငးစကေနသည ေလာငးေတာမပေတာမဟတပ ပရနဗၺာနစေတာမသည ပေတာမးျဖစသည။ အလား (၁၅) ေပ (ဆယေတာင) မရသည။55 တနေဆာငးအတြငး အေလာငးေတာ၏ ေခါငးရငးဘက ေရ႕နားတြင မတရပေတာတစဆရ၏။ အေလာငးေတာ၏ အေနာကေျမာကယြနး အထကေစာငးတနးကနးျမငေပၚတြင ေမတာေရတြငးရသည။ ေစာကငါးေတာငခန႔၊ ေရေန တစေတာငခန႔ရသည။ ေရမျပတထြကေနသျဖင ေသာကခးမကနျဖစ၏။ အခ႕က ဂဇၥကဋေတာငဟေခၚေသာ မဟေတာငတြင လးပတ အေတာင ၂၀ ခန႔ရေသာ ကၽြနးပငေမာငႏမရသည။ အေလာငးေတာတညရရာ ကနးျပငေအာကသ႔ ေတာငဘကမ ေခာငးမႀကးေခၚေတာငၾကားေခာငးသည စးဝငငတလးသြားၿပးလင ေျမာကဘကမျပနထြက၍ ေနာကဆးခငးတြငးျမစသ႔စးဝငသည။

ထေရေခာငးကနးျပငေအာက ဝငရာအဝ (ေတာငဘကေပါက)က အထကေရစျပစေခၚ၍၊ ထြကရာအဝ (ေျမာကဘကေပါက)က ေအာကေရစျပစေခၚသည။ ထအဝႏစခအၾကား ေခာငးငတေနေသာအကြာကား ေပ ၁၅၀ ေကာ ၂၀၀ နးပါးရသည။ ဘရားဖးမားသည။ ဓ႒ာန၍ ဆြမးေတာပြမားက အထကေရစျပစမ ေမာခလကေသာအခါ ဆြမးေတာပြသညငတသြားေသာ ေခာငးထသ႔ ေရစးအလကပါသြားရာတြင ေအာကေရစျပစမထြကလာေသာအခါ ဆြမးမားပါမလာေတာပ ခြကခညထြကလာသညဟ ေရးအခါက ဆၾကသသည။

စငစစထေခာငးသည ေတာငကေခာငးျဖစ၍ ေရစးျမနၿပးလင အေကြ႔အေကာကႏငထမခကမစရာ အစြနးမားရသည။ ဆြမးေတာပြ၌ ပါသမ တကမခကမ၍ တမးေစာငးကာ ေရထကကနရစၿပး ေရေပၚ၌ေပၚေသာခြကသာ ျပနထြကလာျခငးျဖစသညဟ ထငျမငခကေပးၾကသည။ သ႔ရာတြင ယခအခါထေခာငးသည ဆြမးေတာပြေမာခေလာကေအာင ေရမမားသညအျပင ေကာကလငဂအဝ၌ ကၽြနးသစလးမား ပတဆ႔ေနေလသည။ ေအဒ ၁၉၂၀-ျပညႏငေလာကအထမ ထေခာငးထသ႔ သစေတာဖကမ သစလးငယမားေမာခေၾကာငး ဆၾကသည။ ၁၉၃၈-ခႏစက ဘရားဖးေရာကေသာ ခရးသညတစဥး၏ မတတမး၌ ထေခာငးက ဟဘကသညဘကေပါက သြားလသမားအား ေရႊႀကမားက ေခၚေဆာငပ႔ေပးၾကေၾကာငး ေခာငး၏ အကဥးဆးေနရာသည ဆယေပခန႔ရ၍ အခ႕ေနရာ၌ ေရနကသျဖင ကယေဖာသြားရေၾကာငးျဖငဆသည။

အထကေရစျပစအဝင၏ အထကအေပၚတြင ရငသငယေပါကေခၚ အေပါကငယတစခရသည။ အေတာင ၂၀ ခန႔ဝငမလင ေကာကသားပတ၍ တြငးေခါငးဆးေလသည။ ထပတေနေသာ ေကာကေခါငးထတြင ကပအေလာငးေတာအစစရသညဟ အယရၾကသည-56 ဟျဖစသည။

55 ထပေတာက ဥးဖးကား၏ အေလာငးေတာကပ။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ စာမကႏာ-၆၆ ၌ ေဖာျပထားသည။ ထပေတာႏင ဆငတေသာ ရပတေတာမးက ပဂၿမ႕၊ ဓမၼရႀကးဘရား (ဘရားအမတ-၇၇၁) ၏ အေနာကဘကမခအနး နရ၌လညးေကာငး၊ ဇငးကကၿမ႕၊ ေကလာသ ဆေတာရင၌ (ေသဏႏင ဥတရမေထရတ႔၏ ရပတေတာ) လညးေကာငး ေတြ႔ရသည။ 56 ျမနမာစြယစကမး၊ အတြ-၁၄။ ၁၉၇၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၂၇၅)။ လြနခေသာ ၁၉၃၈-ခႏစ အမးသားပညာဝနဥးဖးကား၏ အေလာငးေတာကပသ႔သြားေသာ ခရးစဥႏင ေတြ႔ျမငခရပမားက ဥးဖးကား အေလာငးေတာကပ။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၄၊ ၅၁)ႏင ၁၉၉၄-ခႏစက ဝငးေမာင(သမငး) အေလာငးေတာကပသ႔သြားခပ တ႔က ဝငးေမာင၏

အေလာငးေတာကပလမးေၾကာငး သမငးေၾကာငး (ေဆာငးပါး)။ ဓမၼရပစစာေစာင။ အမတ-၉။ ၁၉၉၄-ခႏစ။ (စာမကႏာ၄၈-၄၅) စသညတ႔၌ၾကညပါ။

ျမနမာစာေပႏင ေပါငေလာငရငကပ ေပါငေလာငရငကပအေၾကာငးက ေရးေခတျမနမာစာေပမတတမးမား၌ ေရးသားထားၾကပက

ဆကလကေဖာျပပါဥးမည။ ကနးေဘာငေခတ ဘႀကးေတာမငးလကထက (ေအဒ ၁၈၁၉-၁၈၃၇)တြင ထငရားေသာ

ဒတယနဝေဒးဘြ႔ခ ဝကမစြကၿမ႕စားဥးန(ေအဒ ၁၇၅၆-၁၈၄၀)၏ ဣသဂေမာကြနး(အပဒ-၂၃)၌ အေလာငးေတာကပသည ပဂေခတ နရပတမငးလကထက(ေအဒ ၁၁၇၄-၁၂၁၁)တြင ေပၚထြနးခၿပး အကငသလႏင ျပညစေသာေၾကာင မေကာငး၊ ကားစသည နတမားဖနတးေပးေသာယာဥက စးနငး၍ သြားလာနငေၾကာငးက-

ဆယႀကမအရယ၊ ျမတဓမၼဟ၊ သဝရတရား၊ ေလးပါး႐ႈအ၊ စတသျဖင၊ ရငညေတာေနာင၊ ေပါငေလာငကပ၊ ေထရႏၵႏင၊ နရပတ၊ မငးႀကးဘနးေတာႏႈးေဆာဘအား၊ တရားထးေဟာငး၊ ေရးျဖစေၾကာငးက၊ ျမတေပါငးရငပင၊ ဉာဏေတာျမင၍၊ ရာဇဝငျပန႔၊ သညတြငတန႔လက၊ ေရႊနန႔ကကသေရ၊ ၫြန႔ၿဖးေဝစမ႔၊ ေဝးေျမရပ႐ြာ၊ ေဒသစာတ၊ ေရလားၾကညးလား၊ မေကာငးကားျဖင၊ တရားခရး နတယာဥစး၍၊ ရာမးၾကညည၊ ေထရပဂၢလ-57 ဟေဖာျပထားပါသည။

မေ႐ြးေဇတဝနဆရာေတာ(ေအဒ ၁၇၆၆-၁၈၃၄)၏ ေစတယကထာကမး၌- ပေလာငရငမဟာကပမေထရလညး ေကာကရစ၊ ပရမၼ၊ အနမ႔၊ အျမင၊ ေျမတး၊ ေယာၿမ႕၊ ျမငးမ

စသညတ႔၌ ၃၇ ဆေသာဘရားတ႔ကတညေတာမ၏။ ပလြနေတာမရာ အရပကလညး ရငမဟာကပသခၤငးေတာဟ၍ တြငရစ၏။ ဆငယငၿမ႕ ဘနးႀကးက အတက အေလာငးေတာထလပ၍ ထားသညက မျပတပငဖးေျမာမညဟ သြားၾက၏။ ယခအခါ သတခ႕ကား သာဝကအဝင အရငမဟာကပအေလာငးေတာပင ေတာငသးလးၾကားမာရသညဆေသာ ဥဒါနးစကားကမး၍ ရဟႏာ အရငမဟာကပသခၤ ငးေတာပင ျဖစသညဟ ထငမတၾကသည-58 ဟေဖာျပထား၏။

မငးတငပငအမတႀကး မဟာဓမၼသႀကၤ (ေမာငးေထာငသာသနာပင) ေအဒ ၁၈၃၁ တြငျပစေသာ သာသနာလကၤာရစာတမး၌ ေပါငေလာငရငကပအေၾကာငး ေရးသားထားသညမာ-

နရပတစညသမငးႀကးလကထက(ေအဒ ၁၁၇၄-၁၂၁၁)တြင ရငကပသည ေပါငေလာငအရပသ႔ ေဒသစာရလညပတသညကာလ ေပါငေလာငအႀကးတ႔က ေပါငေလာငငယ ႏစေယာက59က အလပအေကၽြးအပလႉ၍ ေပါငေလာငလမးတ႔ ကငးၫႊတေသာေၾကာင ေပါငေလာငရငဟတြငေလသည။ ကပသည သဟဠသ႔သြားလလင နတသၾကားတ႔ ကားေယာငဖနဆငး၍ တငပ႔သည။60 ရခါလညး သေဘၤာစး၍သြားသည။ တရေရာအခါ သေဘၤစး၍ လကေလလင ပငလယေရျပငတြင သေဘၤာမသြားပ ရပတန႔ခ၍ မသေတာပါေခၿပဟ စာေရးတေကာကၾကေသာ ရငကပကသာ သးႀကမတငေအာင စာေရးတကေလရကား သေဘၤာကခၾကေလ၏။ ထသ႔ခသညက မေကာငးေကာကထကတင၍ သဟဠသ႔ေရာကေအာင ပ႔ေလ၏။ ဘလးကၽြနးသ႔ ေဒသစာရလညပတသညတြငလညး

57 ဝကမစြတနဝေဒး၏ ဣသဂေမာကြနး။ ၁၉၆၆-ခႏစ (စာာမကႏာ-၄၅) 58 မေရြးေဇတဝနဆရာေတာ၏ ေစတယကထာ (ရာဇဝငခပ)။ လကႏပစကမ။ (စာမကႏာ-၁၅) 59 ငညသင (ငညတင) ႏင ငတပင(ငသဘင)- တ႔က ဆလသည။ ဤေပါငေလာင ညေနာင ၂ ဥး၏ ရပတက စစကငးတငး၊ ေျမာငၿမ႕နယ၊ ေကာကရစရြာ၊ ေရႊေပါငေလာငဘရားႀကးႏင ေခာငးဥးၿမ႕နယ ေတာေကာငးႀကး႐ြာရ ေရႊဂႀကး ဘရားတ႔၌ ေတြ႔နငသည။ 60 ေပါငေလာငရငပပ ကားစးပ၊ မေကာငးစးပရပတတ႔က ေျမာငၿမ႕နယ၊ ေကာကရစရြာ၊ ေရႊေပါငေလာငဘရားႏင ေခာငးဥးၿမ႕နယ ေတာေကာငးႀကးရ ေရႊဂႀကးဘရားတ႔၌ ေတြ႔နငသည။

ဘလးမကမျမငတ႔အား ေမတာေရခမးေပး၍ မကျမငေစ၏။ ထသ႔ေသာ ေကးဇးေၾကာင ငရမန၊ ငတငကညး ဟေသာ ဘလးညအစက ၂ ေယာကက ဘလးတ႔က အပလႉလကသည။61 သဟဠမဟာေစတပ, ေလာဟပါသာဒပ၊ ဓာတေတာေမြေတာ မဟာေဗာဓေညာငေရႊေတာ အေစမားက ေဆာငခသညဟ ေကာကစာရသည-62 ဟျဖစသည။

ကနးေဘာငေခတ မငးတနးမငးႀကးလကထက (ေအဒ ၁၈၅၃-၁၈၇၈)၌ ထငရားခေသာ စေလဥးပည(ေအဒ ၁၈၁၂-၁၈၆၇)၏ ဆြမးေတာႀကးစာတမး၌-

ပငလယသမဒၵရာ၊ တဘကမာသ႔၊ ေဒသစာမည၊ ကြတလက၊ အကေလာငးေလာငး၊ မေကာငးကားႀကး၊ ေကာကထကစး၍၊ ခရးသြားစမတျပေသာ၊ ဓႏပေလာငတ႔သခင၊ ေပါငးေလာငးရငရဟႏာမဟာကပ၊ စာနရဘနးလ၊ မေထရပ-63 စသညျဖင ျပဆထားပါသည။

ေသကၡေတာငဥးတေလာက(ေအဒ ၁၈၇၁-၁၉၂၀?)၏ တငးႀကးေသာဠသကမၻာေျမပကမးတြင- အညာခငးေတာငမာ အေလာငးေတာကပဆတာ ပေလာငကပျဖစသည။ ဘရား

လကထကေတာကရေသာ အရငမဟာကပမဟတဘး၊ ရဟႏာပေလာငကပ-ပရနဗၺာနစတေနရာမာ ဒကာဥပါသကာမားရပပြားေတာျပလပ၍ ကးကြယတညထားၾကသည-64 ဟေရးသားခပါသည။

အမးသားပညာဝနဥးဖးကား (ေအဒ ၁၈၉၁-၁၉၄၂)၏ အေလာငးေတာကပစာအပ၌ ေဖာျပထားေသာ ေပါငေလာငရငကပ၏ အေၾကာငးက အကဥးခး၍တငျပရလင-

သကရာဇ ၅၃၆-ခႏစ (ေအဒ ၁၁၇၄-ခႏစ) ပဂျပည နရပတစညသမငးလကထက၊ ခငးတြငးျမစႀကး၏ အေနာက ပခနးႀကး(ကးခနးႀကး) ၿမ႕အေရ႕ ကနနဝငးရပ၌ ေပါငေလာငရငကပ၏ မဖမားေနထငၾကသည။ ရငကပေမြးလငေမြးခငး ထအရပသ႔ ေယာနယကေပါငေလာငမားဝငေရာကတကခကၾကၿပး ရငကပ၏ ဖခငက ဖမးသြားကာ မခငက သတခၾက၏။ ရငကပ၏ဖခငသည သပနလကမ ျပနလြတလာၿပး မတဆးရငကႏငအတ ေနရာမ ေပါငေလာငနယသ႔ ခဝငခၾက၏။ ထသ႔ ေပါငေလာငအရပ၌ပင ရငရဟနးျဖစကာ ပဂေနျပညေတာသ႔ ေျပာငးလာခ၏။ ေပါငေလာငအရပမ ကြလာေသာ ရငကပျဖစ၍ ေပါငေလာငရငကပဟ ေခၚၾက၏။ ပဂ၌ေနစဥ သဟဠသ႔ကြသြားဖး၏။ တဖန ပခကအေနာက မင ၂၀ ခန႔ေဝးေသာ ေကာကစရစ(ေကာကရစ)၌ ေကာငးထငေနခဖး၏။ ထေကာကစရစ(ေကာကရစ) ေကာငးအနး ေရႊမေ႒ာဘရား၌ ရငကပ၏ မေကာငးစးေနပ ရပတ၊ ကားစးေနပရပတ မားရ၏။ ပဂၿမ႕တြင မငးနနသအရပ၌ေနကာ ထအရပက ယခတင ကပအစဟ ထငရားေန၏။ ရငကပသည စလငး၊ ပခနး၊ အနမ႔၊ အျမင၊ ျမငးမ၊ ဘားေတာငမ၊ ေျမတး၊ ဒးပယငး၊ ဖဝငေတာင၊ စေသာေနရာမားတြင ဘရားတညခေၾကာငး၊ပဂ၌ေနစဥ ပရမတဗႏၶဋကာႏင မဟာေဗာဓဝငဋကာကမးကေရးသားခေၾကာငး၊ သဟဠသ႔ကြစဥက အျပနတြင ေဗာဓပငမားယလာၿပး စကပးသျဖင ျမနမာနငင ေဗာဓပငမားက ေရးဥးစ၍ စကပးသညဟလညး သမငးတြငခပါသည။ ရငကပသည သာသနာျပခရးကြစဥမာ လမးခရးျဖစေသာ မဟေတာငအဆအရပ၌ ပလြန၍ ကးကြယသဒကာ, ဒကာမမားက ေကာငးစြာသၿဂႋဟၾကၿပး အထမးအမတ

61 ငရမနႏင ငတငကညး ဘလးညေနာင ရပတက စစကငးတငး၊ ေျမာငၿမ႕နယ၊ ေကာကရစရြာ၊ ေရႊေပါငေလာငဘရားႀကးႏင ေခာငးဥးၿမ႕နယ ေတာေကာငးႀကး႐ြာရ ေရႊဂႀကး ဘရားတ႔၌ ေတြ႔နငသည။ 62 မဟာဓမၼသႀကၤ ၏ သာသနာလကၤာရစာတမး ၁၉၅၆-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၁၃)။ 63 စေလဥးပည၏ ဆြမးေတာႀကးစာတမး။ ဥးပညစာပနးကးမား-၂။ ၁၉၉၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၆၀)။ 64 ေသကၡေတာင ဥးတေလာက၏ တငးႀကးေသာဠသကမၻာေျမပကမး(အကဥး)။ ၁၉၂၄-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၀)။

အေလာငးေတာသဏၭာနရပတတစဆ ျပလပထားျခငးျဖစသည။ ေရးမငးအဆကဆက ဤအေလာငးေတာကပေနရာက ေစာငေရာကခၾကပါသည-65 ဟျဖစသည။

ထေပါငေလာငရငကပအေၾကာငးက သမငးပါေမာကၡ ေဒါကတာသနးထြနး၏ မဟာကပဂဏးစာတမး၌ ေဖာျပထားသညမာ-

ေအဒ-၁၃၈၈ တြငေရးထးေသာ ေကာကစာ (စစကငးခရင၊ ေျမာငၿမ႕နယ၊ ေကာကရစရြာ၊ ေရႊေပါငေလာငဘရား (၄) မကႏာေကာကစာ၊ အေရ႕မကႏာ/ ၉၊ သကရစ ၇၅၀)တြင ဇာတာခြငႏင တကြ ငေပါငေလာငသငအမညရေသာ သငမဟာကပသည ေအဒ-၁၁၆၉ တြင ေမြးသညဟ သရ၍ အျခားေကာကစာတစခ (ဓာတပ-၄၇၄/၇၊ သကရစ ၇၀၆)၏ အဆအရ စစကငးခရင၊ ေျမာငၿမ႕နယ၊ ယခ ပရမၼေခၚေသာ ပရမလင ဖြားရာဇာတရသညဟ သရပါသည။ ပညာအရညအခငးအားျဖင 'ငေပါငအေလာကအသင မဟာကပကး ပတကတကဝ အလြနတတ႐ယ' ဟအျခားေကာကစာတခ(အနမ႔ေတာေကာငး ေရႊကေကာက ၂/၃၊ သကရစ ၇၄၈)၌ ဘတရျပနသည။ ဂဏသကၡာအားျဖင 'ဖရာမတစြာေတာတမ၏ တေပအေသာ မဟာကပႏင တလကညေသာဝ မဟာကပ ငေပါငေလာငသင' ဟ (မနမေတာေကာငး ေရႊကေကာက ၅/၂/၁၊ သကရစ ၇၄၀) ဟေတြ႔ရသည။ ဤပဂၢလသညပငလင မမေမြးဖြားၿပးသည သကရစ ၅၃၁ (ေအဒ-၁၁၆၉)မ လြန၍ အႏစႏစရာေကာလင တအတၾသေျပာစရာ ပဂၢလထးျဖစ၍လာပါသည။ xxxအရညဝါသေတာေကာငးဂဏး သ႔မဟတ အရညးဂဏးက တညေထာငသ မဟာကပ အမညရ ငေပါငေလာငသငသည အသက ၁၀၃ သ႔မဟတ ၁၀၉ အထေနၿပးမ ပလြနသညဟ ယဆရပါမည။ ယငးဆရာေတာတညေထာငေသာ ဂဏးလညး ေအဒ-၁၅၀၀ ေကာသညတငေအာင ဆကလက၍ ႀကးပြားထြနးကားသညဟ ရဝန႔စြာမတသနငပါသည-66 ဟ၍ျဖစသည။

65 ဥးဖးကား၏ အေလာငးေတာကပ။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ ၁၁၃-၁၂၇)။ ဥးဣေႏၵာဘာသ(ဥေဆာင)၏ ေရႊေပါငေလာငျမတစြာဘရားႀကး၏ သမငးစာအပပါ ေပါငေလာငရငကပ၏ ျဖစေတာစဥကလညး ၾကညပါ။ 66 ေဒါကတာသနးထြနး၏ ျမနမာရာဇဝငစာတနး၊ အမတ-၁။ ၁၉၆၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၃၄၊ ၁၃၆)။ ေဒါကတာသနးထြနး၏ မဟာကပဂဏး(စာတနး)။ JBRS. Vol. XLII. Part II. 1959. Page-96,98,117.

ေပါငေလာငရငကပေလလာခက

ေပါငေလာငရငကပသည သရလကၤာမ ပငေဆာငလာေသာ ဓာတေတာေမြေတာတ႔ျဖင အထကျမနမာနငင ၿမ႕႐ြာအႏ႔ေစတပထးမားစြာ တညခရာ၊ (၃၇)ဆခန႔ရသညဟ သရ၏။67

ထေစတတ႔တြင- ကမးနမ႔ေတာေကာငးႀကးရြာတြင ေရႊဂႀကးေကာငးတကႀကးႏင ေစတေတာျမတႀကး၊ အျမငေတာေကာငးတြငတစဆ၊ ေကာကရစရြာတြင သမၺတဘရားေခၚ ေရႊေပါငေလာငဘရားႀကး၊ ႏြားမလဂဘရား၊ ေျမာငၿမ႕နယ နဘတရြာေရႊသမေတာဘရား၊ နဘတရြာ ေပၚေတာမဘရား၊ ငေျမႇာငေတာငရြာ ေရႊသမေတာဘရား၊ ပရမၼေတာေကာငးဘရား၊ ရငပငေရႊေပါငေလာငဘရား၊ စစကငးနယ ဆားေတာငမရြာ ေတာေကာငးဘရား၊ ဒပယငးေတာေကာငးဘရား၊ တန႔ဆညၿမ႕တယ(ေရးက ေျမဒၿမ႕နယ) နဘတႀကးရြာေတာေကာငး ေငြခြကသြကဘရား (ရစမကႏာဘရား) ေရစႀကၿမ႕နယ ဂန နဝငးရြာ(ကႀကးေကာနနးအနးရြာ) မယေတာကယစား ေစတတစဆ (ေရႊမေ႒ာေစတအနး)၊ ခမညးေတာကယစား ေစတတစဆ (သမတကေတာေကာငးအတြငး)၊ ပခကၿမ႕ ေပါငေလာငရငရပကြကရ ေပါငေလာငရငဘရား (ေရးက ျမစကငးရြာဥး)၊ ပဂမငးနနသရြာ ေလးမကႏာဘရား၊ မငးနနသေကာငးတကမ အေရ႕ကပဘရားႏင အေနာကကပ၊ ပဂေရႊစညးခဘရားအနးတစဆ၊ ျမငးၿခၿမ႕ ရြာမႈငး(ရကငး) ရြာသမေတာရငဘရား၊ ေခာကဘရားလ၊ ကနစြနးအဘရား၊ သၾကားေတာငဘရား၊ စာႀကရြာဘရား၊ ေကကေျမရြာဘရား၊ ေပါကၿမ႕နယ(ေယာနယ) ေညာငဝနရြာ ေယာေရႊေပါငေလာငဘရား၊ ထနးဘေတာေကာငးဘရား၊ ကနးတေတာေကာငးဘရား၊ ဝငမနားေတာေကာငးဘရား၊ ဖးငေတာေကာငးဘရား၊ ထနေတာေကာငးဘရား၊ ဆားလငးႀကးၿမ႕နယ တရြာေတာေကာငးသမဘရား၊ တရြာေတာေကာငး ရႊဥမငဘရား၊ တရားရြာ ႏစကပရစဆဘရား၊ ယငးမပငၿမ႕နယ မငးစရြာေတာေကာငးဘရား၊ ေကာကျမကရြာ ေရႊျမငတငဘရားႀကး၊ ေရပတရြာ ေရပတဘရားႀကး၊ တတားဥးၿမ႕နယ ေျမငပ႑ားၿခရြာ ရငပငထနလငးဘရား- တ႔ပါဝငသည။

ထဘရားမားတြင ျမငးၿခခရငေျမာကဘက ဆမးဒၿမ႕အပင ကားတငးအပစ သမရြာရ ကလာဏသမေတာႏင ထသမေတာရင ဂႏၶကဋတကအတြငးရ ေပါငေလာငရငကပ ရပတေတာမာလညး ထးျခားလေပသည။ ထးျခားပမာ- ထသမအတြငးရ အရငကပရပတသည ဉာဏေတာအျမင တစေတာငခန႔ရသည။ ကားေပၚတြငထငေတာမ၍ မေကာငးေပၚတြင ေျခေတာႏစဖကတငထားဟနျဖစသည။ ယာဘကလက၌ ယပကကငၿပး ပခးေပၚထမးတငထား၏။ လကဝလက၌ ေတာငေဝးကကင၍ မေကာငးေကာေပၚတြင ေထာကထားသည။

သမရြာအနး ကားထငရြာ၊ မရးကနးရြာ၊ ေကာကကနးရြာ၊ ဆငးရြကရြာ၊ အစရေသာ ရြာတ႔မ ရြာသရြာသားတ႔သည 'ကနခငလင သမဝငမလား၊ စနေခၚလင သမေတာရငသြား' ဟေသာ

67 ဥးဓမၼသာ(ဥးေဆာင)၏ ေပါငေလာငရငမဟာကပ၏ မလမဟာေအာငေျမ ေတာေကာငးတကတာႀကးႏင ေရႊဂႀကးဘရားသမငး။ ၁၉၉၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၂)။

စကားေဆာငပဒျဖငထသမေတာရငဘရား ဂႏၶကဋအတြငးရ မေကာငးစးဟန ေပါငေလာငရငကပ၏ ရပတအေရ႕တြင အမႈစစေဆးကာ ႏစဖကပဂၢလတ႔ ကနဆေျပာၾကားၾကလင၊ မမနထြကသတ႔ လကငငးမၾကာေဘးသငၾကေၾကာငး ေျပာစမတရေလသည။68

ရြာ၌ေရာဂါအႏရာယတစစတရာ ကေရာကလင မးနညးမးေခါငလင အပရနလြနလင ထရငကပရပတက မမတ႔ရြာသ႔ ပငေဆာငၾက၍ ဆြမး၊ ပနး၊ ေရခမး၊ ဆမး၊ စသညကပလပေဇာျခငး၊ ပရတတရားေတာ ရြတဖတၾကျခငး၊ သစၥာျပအဓ႒ာနထား၍ ဆေတာငးၾကပါက ကေရာကေသာ ေဘးမကငးလြတ၍ ေကာငးကးခမးသာရရသညဟ ယၾကညၾကသည။69

ေပါငေလာငရငကပသည ျမနမာနငင၌ ဗဒၶပြငေတာမရာ ေဗာဓပငက ပထမဆးစကခသညပဂၢလ၊ တစနညး ေဗာဓသာသနာက ပထမဆး စတငခသဟလညး ယဆၾက၏။ ထေပါငေလာငရငကပသည မဟာေဗာဓပငက ၾကညညသညအားေလာစြာ သဟရသ မညေသာ မဟာေဗာဓဝငဋကာ (၁၈ အဂၤါ၊ ၃ ခပ၊ ၉ ေၾကာငးေရးေပ) ကလညး ေရးသားေတာမခသည။ ဝနညးက အေလးဂရျပေသာ ေတာရေကာငးေန ပဂၢလျဖစ၍ ဝနညးဆငရာ ခဒၵသကၡာအ႒ကထာနယကလညး ေရးသားခသညဟ အမတအသားရသည။ သ႔ျဖစ၍ ထရငကပသည ပါဠဘာသာႏင ဝနယဓမၼတ႔၌ ကၽြမးကငသညဟ ယဆနင၏။ သာသနာလကၤာရ စာတမး၌ 'ရဟႏာအရယာဟ၍သမတၾက၏’-70 ဟေဖာျပထား၏။

သ႔ပါေသာ ဒတယ နဝေဒးဥးႏ(ေအဒ ၁၇၅၅-၁၈၄၀)၏ ဣသဂေမာကြနး(အပဒ-၂၄)၌ ထအရငေပါငေလာငကပသည သဟဠကၽြနးမ အႏၵယနငငသ႔ကြေတာမၿပး ျမနမာနငငသ႔ျပနလာေသာအခါ ဗဒၶေခတၿပင ေပၚထြနးခေသာ ဂနးဘာသာဂဏးတ႔၏ ၂၄ ဆေျမာကဘရားရင မဟာဝရ(=ေဗရသြာ၊ ၅၉၉-၅၂၇ ဘစ)၏ ေရႊရပတေတာက ပငေဆာငလာေၾကာငး ေအာကပါအတငးဖြ႔ဆထားပါသည။

ေပါငေလာငကပ၊ သဟဠကလင၊ မဇၥမတက၊ ၿမ႕လကရြာျပည၊ ေဘြျပနႏညေသာ၊ မေထရေပါကထး၊ မနေသာကႀကးတ႔၊ ထးတးနညးေသ၊ ရတငးေမြလက၊ ရငေဗရသြာ၊ မဟာဝရ၊ သဒၵါအလ၊ ျမနမာဆမႈ၊ မဂဖယဥမး၊ လ႔လႀကးတည၊ မထးဘရား၊ ေရႊရပပြားက၊ ကးထားကြယေဆာင၊ ျပနခေနာငဝယ-71 ဟေရးထား၏။

အရငကပသည ထမဟာဝရေရႊရပတက ဌာပနာၿပး ဇာတေကကရစရြာ၌ ဘရားတညထားသညဟလညး ဣသေမာကြနး၌ျပထား၏။ ဤသ႔ေထရဝါဒပဋက စာေပအလအားျဖငတတဆရာႀကးေျခာကဥးတြင တစဥးအပါအဝငျဖစေသာ ဂနးဘရား မဟာဝရ၏

68 ဗႏၶရဝငး၏ သစၥာတနခးရင သမေတာရင(ေဆာငးပါး)။ ဓမၼရပစစာေစာင၊ အမတ-၉။ ၁၉၉၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ ၂၀-၂၉)။ 69 ေမာငဖးကား၏ ေပါငေလာငရငကပေထရျမတရပတေတာ(ေဆာငးပါး)။ ျမတမဂၤလာစာေစာင။ အတြ-၁၂၊ အမတ-၄။ ၁၉၉၆-ခႏစ။ 70 မဟာဓမၼသႀကၤ ၏ သာသနာလကၤာရစာတမး။ ၁၉၅၆-ခႏစ။ စာမကႏာ-၁၁၀။ ဓမၼာစရယဥးေဌးလင၏ ရဟႏာႏငပဂၢလထးမား။ ၁၉၈၉-ခႏစ။ စာမကႏာ-၆၀။ အရငဓမၼသာရ၏ ေရႊဂႀကးဘရားသမငး။ ၁၉၉၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၉)။ 71 ဝကမစြတနဝေဒး၏ ဣသဂေမာကြနး။ ၁၉၆၆-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၄၇)။

ရပပြားက ပငေဆာငယလာ၍ ကးကြယျခငးအေၾကာငးက ေထာကေသာ ေပါငေလာငရငကပက ရဟႏာအရယာဟ ဆခၾကျခငးမာ ေတြးဆဖြယမားစြာရေလသည။ ပဋကတပါဠစာေပ၌ ထဂနးဘရားမဟာဝရက နဂဏၭနာထပတအမညရေသာ တတဆရာႀကးအျဖစ ေဖာျပထားေသာ ေၾကာငျဖစသည။72

ေပါငေလာငရငကပအား ပဂေခတနရပတစညသမငးႀကး၏ အမတ မငးအနႏသရဇနးေမာငႏတ႔က ဆရာအမတႏငကးကြယဆညးကပ၍ ဘရားသမေကာငးစသည ႀကးကယစြာလဒါနးခေၾကာငးတ႔က ရာဇဝငသမငးကမး၌ ေဖာျပထား၏။73

မငးအနႏသဇနးေမာငႏေကာငးမႈတညရာဌာနမာ ပဂၿမ႕အေရ႕ေတာငယြနး ႏစမငေကာခန႔ရ မငးနနသရြာ၌ ျဖစ၏။ မငးနနသရြာ၌ ေလးမကႏာဘရား (ဘရားအမတ-၄၄၇) သညထငရားေသာ ဘရားတစဆျဖစသည။ ထေလးမကႏာဘရားအတြငး နရ၌ (၅၄၇) ဇာတ၏ ဇာတကြကကမၸညးမငစာမား၊ ၂၈ ဆေသာဘရားတ႔၏ အေၾကာငးအရာမငစာမားေရးထား၏။

ပဂဘရားမားရ ဗဒၶဝငမငစာတ႔က ေလလာသေတသန ျပၾကသမားက ထေလးမကႏာဘရားပါ ဗဒၶဝငမငစာအေၾကာငးအရာတ႔သည ဗဒၶဝငပါဠေတာ၌ မပါဝငေသာ အခကအလကမားကေတြ႔ရသျဖင 'ဤေလးမကႏာဘရားရ ဗဒၶဝငမငစာကေရးခသလကတြင အလြနျပညစေသာ ဗဒၶဝငကမးတစေစာငရေပလမမည။ ထဗဒၶဝငကမးသည မညသညဗဒၶဝငကမးျဖစသညက မသရ။ သ႔ပါ၍ ထဗဒၶဝငကမးသည မညသညဗဒၶဝငကမးျဖစသညက ဆကလကသေတသနျပကာ ေဖာထတနငၾကပါေစ။'74 ဟ ရနကနတကသလမ ပါဠစာေပပညာရငတ႔က တကတြနးနးေဆာထားခ၏။ရနကနတကသလ၊ အေရ႕တငးပညာဌာနမ ပါဠစာေပပညာရငမားပင မေဖာထတနငေသာ ထဗဒၶဝငကမးသည ေလးမကႏာဘရားက ဥးေဆာင၍တညထားခေသာ ရငမဟာကပ သဟဠကၽြနးက သယယလာေသာကမးတ႔တြင တစကမးအပါအဝငျဖစေပလမမည။ ထေခတက သဟဠမ ပဂသ႔ ေထရဝါဒဆရာေတာႀကးမား၏ လကရာမဟတေသာပါဠကမးမား75 က တငသြငးေနၾကသတြင ေပါငေလာငရငကပလညး တစပါးျဖစေၾကာငး ယဆနငေလသည။

ေပါငေလာငရငမဟာကပသာသနာျပခေသာ ပဂၿမ႕ေဟာငး၊ မငးနနသတဝက ကပအစ76 တြင မဟာယာနဗဒၶဘာသာ၏ အရပအေငြ႔မားစြာက ေတြ႔ရသညဟဆပါသည။ အထးသျဖင မငးနနသရ ဘရားသးဆဘရား (ဘရားအမတ-၄၇၇, ၄၇၈, ၄၇၉)၌ မဟာယာနဗဒၶဘာသာ၏

72 DPPN. II. 61,64. ထမဟာဝရေခၚ နဂဏၭက 'ဝဒၶမာန' ဟလညးေခၚသည။ Dr. Malalasekera(ed) Encyclopaedia of Buddhism. Vol. VI; Fascicle 4. 2002. Page-551. နဂဏၭဆရာႀကးႏင ယငး၏အယဝါဒအေၾကာငးက ဒ၊၁၊၅၄။ ဒ၊႒။၁။၁၅၁။ မ၊႒၊၃။၇၀။ သ၊ဋ။၂၆၇။ မ၊ဋ၊၃။၄၀- တ႔သ႔ၾကညပါ။ 73 မနနနးရာဇဝငေတာႀကး ပထမတြ။ ၁၉၉၃-ခႏစ (စာမကႏာ-၃၂၈)။ 74 ရနကနတကသလ အေရ႕တငး(ပါဠ)ဌာန၏ ဗဒၶဝငပါဠမငစာမား။ ၁၉၈၁-ခႏစ၊ (စာမကႏာ-၃၉၀)။ 75 ထကမးမားသည ေထရဝါဒ ပဋကတစာေပႏင မဆန႔ကငေသာလညး ေထရဝါဒပဋကတ၌ မပါရေသာ အခကအလကမားစြာ ပါရသည ေသာတတက၊ မဟာနဒါန၊ ေလာကပညတ၊ ဆဂတ၊ ပဥၥဂတ၊ စႏၵသရယဂတဒပန၊ အနာဂတဝသ၊ အနာဂတဝသအ႒ကထာ- စေသာကမးတ႔ျဖစသည။ 76 အေနာကကပဘရား(၅၀၆)၊ အေရ႕ကပဘရား(၅၀၅)။ ဥးဗေက၏ ပဂသေတသနလမးၫႊန။ ၁၉၈၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၇၇)။

အရပအေငြ႔ကလညးေကာငး၊ နႏၵာမညာဘရား (ဘရားအမတ-၅၇၇)၌ တႏယာနဗဒၶဘာသာ၏ အရပအေငြ႔ကလညးေကာငး ေတြ႔ရသည။77 သမငးပညာရငတ႔ကမ မဟာယာနႏင တႏယာန သေဘာက မေတြ႔ရဘ ေတာေကာငး(အရညဝါသ) တ႔၏ သေဘာသဏၭာနကသာ ေတြ႔ရသညဟဆ၏။78

သမငးပညာရငတ႔၏ ေလလာခကအရ အေနာရထာမငး(ေအဒ ၁၀၄၄-၁၀၇၇) လကထကက ႏမႏငးခေသာ အရညးဂဏးသားတ႔သည ပငးယေခတသဟသမငး(ေအဒ ၁၃၁၂-၁၃၂၄) လကထကတင ရေနေသးရာ၊ ထအရညးဂဏး၏ ကာလအပငးအျခားက ေအဒ ၁၂၀၀-ခန႔မ ၁၅၀၀-အထဟ ပငးျခား သတမတခ၏။ ထကာလအပငးအျခားအတြငး တညထြနးေနေသာ အရညးဂဏးသည နရပတစညသမငး(ေအဒ ၁၁၇၄-၁၂၁၁) လကထက၌ ေတာေကာငး(တဝေကာငး) ဂဏးအျဖစထငရားခၿပး၊ အရညးႀကးပဂၢလတ႔သည ေတာေနရဟနး(တဝမတႀကး)မား ျဖစလာသည။ ထေတာေနရဟနးမား၏ ေတာေကာငးဂဏးသာသနာပငသည ေပါငေလာငရငမဟာကပ ျဖစပါသည။79 ဤအခကမားေထာကထား၍ ေပါငေလာငရငကပမေထရက ပါဠစာေပ႐ႈေထာင၊ သာသနာသမငး႐ႈေထာင စသည႐ႈေထာငစမ ထပမ၍ အေသအခာေလလာရန မားစြာ လအပလကရေၾကာငး တငျပလပါသည။

77 Aung Thaw' Historical Sites in Burma. 1972. Page-95, 96. 78 Miichael Aung Thwin' Pagan. 1989. Page-37; Paul Strachan' Pagan. 1989. Page-130. 79 ေဒါကတာသနးထြနး၏ မဟာကပဂဏး (စာတနး)။ JBRS. Vol. XLII. Part II. 1959. Page-98.

ရငမဟာကပႀကးႏင ေပါငေလာငရငကပေရာေထြးပ ေပါငေလာငရငကပႀကးသည ေယာနယသ႔ သာသနာျပကြရငး လမးခရး၌

ပလြနေတာမခၿပျဖစ၍ မဟေတာင၌ ျမႇပႏသၿဂၤဟခပါသည။ ထမဟေတာငအတြငးရေသာ ေပါငေလာငရငကပ ရပကလာပေတာသည မးသၿဂၤဟရနအတြက ေမေတယရငကေစာငဆငးေနသညဟ ရပ႐ြာဓေလေရးထးစဥလာ ေျပာၾကျပနသည။ ဤအခကသည ေပါငေလာငရငက၏ ပလြနေတာမခနးက ကပဗမၺဝႏၵနာကမးႏင ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာဆငရာ ကမးဂနတ႔၌လာေသာ ပထမသဂါယနာဓပတ အရငမဟာကပႀကး၏ ပရနဗၺာနစခနးႏင ေရာေထြးလကျခငးပငျဖစသည။

မေရြးေဇတဝနဆရာေတာႀကး(ေအဒ ၁၇၆၆-၁၈၃၄)က ေစတယကထာကမး၌ ဤသ႔ပထမသဂါယနာတင ရငမဟာကပႏင ေပါငေလာငရငကပတ႔ အေၾကာငးႏစရပေရာေထြးခပ၏ အေျခခ အခကအလကက ရငးလငးတငျပထားသညမာ-

ယခအခါ အခ႕ကား သာဝကဝငရငမဟာကပအေလာငးေတာပင ေတာငသးလးၾကားမာရသညဆေသာ ဥဒါနးစကားကမ၍ ရဟႏာအရငမဟာကပ သခၤငးေတာပင ျဖစသညဟ၍ ထငမတၾက၏။ မးညႇငး(=မးညႇငးသတ႔ ေအဒ ၁၄၂၆-၃၉) လကထက အညာမးညႇငးသား တ႔က တြငးသငးတက80က ပငေျမတြငထား၍ ေစာငေရာကေစ၏။ သကရာဇ ၁၁၂၈-ခ(ေအဒ-၁၇၆၆-ခႏစ) အတလဆရာေတာ (ေအဒ ၁၇၁၄-၁၇၈၄) ဘရားရခးသြားေသာႏစ ထကပငသား တ႔က အဇာတသတမငးႀကးလခေသာေကာကစာ81 ေရးသားခေလေသာ မခပင အရငမဟာကအေလာငးမနၿပဟ၍ အထငရၾကသည။ အမရပရၿမ႕တည မငးတရားလကထက ေကာကစာအသစေရးရာတြငလညး အတလဆရာေတာစကားက အခငစြ၍ေနၾကေခၿပ-82 ဟျဖစပါသည။

ဤအေထာကအထားမားအရ အေလာငးေတာကပေတာငအတြငးရ အေလာငးေတာသည ကပဘရားရငလညး မဟတ၊ ပထမသဂါယနာတင ရငမဟာကပလညးမဟတဘ ေပါငေလာငရငကပ၏ အေလာငးသာျဖစေၾကာငးသသာေပသည။

ေမေတယႏင အေလာငးေတာကပ ညေနာငေတာစပပ

ဥးဥတရ၏ ရငမဟာကပေထရဂဏဆေခၚ အေလာငးေတာကပ အမငးအကဥးခပစာအပ၊ (စာမကႏာ-၇)တြင ေဂါတမျမတစြာဘရား၊ ေမေတယရငႏင အေလာငးေတာကပတ႔သည တစခနေသာအခါက ညအစကသးဥး ေတာစပခဖးသညအေၾကာငးက ေအာကပါအတငး ေရးထားပါသည။

လြနေလၿပးကာေရးအခါက ဗာရာဏသျပညဝယ ငါတ႔၏ ေဂါတမဘရားအေလာငး၊ အရေမေတယဘရားအေလာငး၊ အရငမဟာကပအေလာငးတ႔သည ညေနာငသးေယာကျဖစၾကကန၏။ ထညေနာငသးေယာကတ႔သည မဘႏစပါး နတရြာလားၾကေသာအခါ ဃရာဝါသခြာေရာင၍

80 တြငးသငးမငးႀကး ဥးထြနးည(ေအဒ ၁၇၂၆-၁၈၀၆) အပခပရေသာ ၿမ႕နယတစခမက ႀကးမားေသာ ေဒသအစတအပငးက ဆလသည။ ေမာငခစေဖ၏ တြငးသငးစာဆ။ ၁၉၇၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၃)။ 81 ထေကာကစာက ဥးဖးကား၏ အေလာငးေတာကပ။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၃၅)၌ၾကညပါ။ 82 မေရြးဆရာေတာ၏ ေစတယကမး။ (လကႏပစကမ) (စာမကႏာ-၁၅/၁၆)။

ရေသညေနာငသးပါး ျပလပၾကကန၏။ ထရေသညေနာငသးေယာကတ႔သည ေဝဘလ၊ ေဝဘာလ၊ ဣသလဂ(သနႏၵရလညးဟ၏)အမညရေသာ ေတာငသးလးတ႔မာ ေနထငၾကကာ၊ တစဥးႏငတစဥး အလြနၾကညႏးခစခငၾကကနလက တရားအားထတရငး တစေန႔ေသာအခါဝယ ၄ငးညေနာငသးေယာကတ႔တြင အရေမေတယဘရား အေလာငးအလာညေထြးရေသသည ရငမဟာကပအေလာငးအလာ ေနာငလတရေသလား ဤသ႔ေျပာဆမာထားေလာကၾကားေလသည။

အသငသည ငါတ႔၏ ေနာငေတာရေသႀကးေဂါတမဟေသာ အမညျဖင ဘရားျဖစေတာမေသာအခါ သငက အရငမဟာကပဟေသာအမညျဖင ဓတင(၁၃)ပါးေဆာင ဧတဒဂရသည ရဟႏာႀကးျဖစပါလမမည။ ငါသညကား ေနာငႀကးေဂါတမဘရားသာသနာ ကြယေပာကခၿပး မၾကာမ အရေမေတယဟေသာ အမညႏင ဘရားျဖစပါလမမည။ သငသည ေနာငေတာႀကးေဂါတမဘရား သာသနာေတာ၌ ရဟႏာျဖစၿပး ပရနဗၺာနစေသာအခါ၌ ပရနဗၺာနယၿပးေနာက သငရ႕ရပကလာပေတာက ေတေဇာဓာတမေလာငမကၽြမးဘ ငါ အရေမေတယဟေသာအမညျဖင ဘရားျဖစသညတငေအာင မပကမစးတညရရန အဓ႒ာနျပ၍ထားခပါ။ ငါဘရားျဖစသညအခါ သင၏ရပကလာပအေလာငးေတာက ငါ၏လကဝါးေပၚသ႔တငၿပးလင ရဟနး, ရင, လ, နတ, ျဗဟၼာ ပရတသတ အစအညႏင သၿဂၤဟပါမည' ဟ ကတတဝတေျပာဆကာ မာထား ေလာကၾကားခေပသည။

ေနာငလတရေသႀကး(အရငကပ)လညး ညေထြး(ေမေတယအေလာငး) ေျပာဆမာၾကား ေလာကထားသညစကားက ဝမးေျမာကဝမးသာ ေကာငးလပါၿပဟ ဝနခစကားျပနၾကားခေလသည- ဟျဖစပါသည။83

ရငကပ၏ ေတေဇာဓာတေလာငခနး မကြမား

ဤေနရာ၌ ေမေတယရငႏင ဆကစပလကရေသာ ထရငကပေတေဇာဓာတေလာငခနးက တငျပပါဥးမည။ ရငမဟာကပ ေတေဇာဓာတေလာငခနးမာလညး ဇာတလမးႏစမး ကြျပားေနျပနသည။

အေလာငးေတာကပဘရားရစခး၌- ၾသကာသ-ၾသကာသ အေလာငးေတာျမတလ၊ ကပသည၊ ေရးကေသာခါ၊ ေကးသဝါဟ၊

ေသရာအေကာင၊ စမးျမေရာငက၊ ေမာငရငသာဝက၊ မေတးယက၊ စတကမာၾကည၊ သၿဂၤဟမညဟ၊ ႀကစညရကား၊ ျပသာဒမားႏင၊ လပျငားသညတြင၊ ဖခြငေအာငဖ၊ ငကမေသာအား၊ ချငားဝပါက၊ စဥမပကသည၊ ခထကတငေအာင၊ ေဝဘာေတာငမာ၊ လဏေခာငဥမင၊ အထတြင၌၊ ျမတရငကပ၊ ရဘ႔ရ၏-84 ဟေဖာျပထား၏။

ထေသေလးပါးဘရားရခးလကၤာအရ- အရငမဟာကပသည ႏစဥအခါက ေကးတစေကာငေသေနသညက ေတြ႔ရ၍ ျပာသာဒတလားႏင

ေကာငးစြာသၿဂၤဟမညဟ ႀကစညၿပးမ အလပမား၍ ခေလာကၾကားတြငသြငးထားၿပး ေမ႔ေနသည။ ေနာကမ သတရၿပး ျပာသာဒတလားႏင ေကာငးစြားသၿဂၤ ဟခ၏။ ထသ႔ ေကးေသေလးက ခေလာကၾကား၌ ထားမေသာ ဝပါကဝဋေကၽြးေၾကာင အရငကပ၏ ရပကလာပေတာသည ဤ(ေဝဘာရ)ေတာငၾကား၌ ပတမေနသည-ဟ၏။ ေနာကမသတရၿပး ေကးေသေလးက ျပာသာဒတလားႏင သၿဂၤ ဟေသာကသလေၾကာင ေနာငအရေမေတယရင ပြငေတာမေသာအခါ ေနာကပါသာဝကတ႔ျဖင

83 ဥးဥတရ၏ ရငမဟာကပေထရဂဏဆ။ (စာမကႏာ-၇)။ 84 ဥးဖးကား၏ အေလာငးေတာကပ။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၉၇)။

ကြလာၿပးလင ထေကာကေတာငအတြငးပတမေနေသာ အေလာငးေတာကပ၏ ရပကလာပက ထတယၿပး ေကာငးစြာသၿဂၤ ဟေပးလမမည-85 ဟျဖစသည။

အခ႕ကမ 'ေမေတယရငကြလာၿပး အေလာငးေတာကပ၏ ရပကလာပေတာက ေမေတယရင၏ လကဝါးေတာထကတြင ထားၿပး မးသၿဂၤ ဟလမမညဟလညး ေျပာၾကျပနသည။ ထအခကမနပါသလား'- ဟ လးေတာဆရာေတာ ဥးဂဏဝါ(ေအဒ ၁၈၂၈-၁၈၉၀)ထ ႀကခငးၿမ႕ေန ဒါယကာေမာငစျပည ေမးေလာကရာ ဆရာေတာႀကးက 'ထအခကမာ အမနမဟတ'86 ဟေျဖဆခသည။

ေမေတယရင၏လကဝါးေပၚ၌ မးတငသၿဂၤဟလမမညဟေသာ အယအဆႏငစပ၍ ေျပာဆၾကေသာ ဇာတလမးတစပဒမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည။

ေရးအခါက ေမေတယရငသည ဆငထနးျဖစခၿပး၊ အရငမဟာကပအေလာငးသည ဆငျဖစခ၏။ အေလာငးေတာဆငထနးသည ဆငကပနးပဖအနး၌ လႊတထား၏။ ပနးပဖသႀကးက ဆငဆသည တရစၦာနျဖစ၍ ယဥသည, ရငးသညျဖစေစ စတမခရေပ။ လစကားနားလညေသာ ဆငျဖစပါက မးဖတထားေသာ သေတြခက ကငခငးလငကငပါ႔မလား ဟေမး၏။ ဆငထနးက စမးၾကညပါဆ၍ သေတြခက မးဖတၿပး ဆငကအကငခငး၏။ ဆငသည ဆငထနးအမန႔ျဖင သေတြခက ႏာေမာငးျဖင ကငေလရာ ႏာေမာငးေလာင၍ ေသရာေလသည။ အေလာငးေတာဆငထနးသည ထအကသလဝပါကေၾကာင ေမေတယရငျဖစေသာအခါ မမ၏လကဝါးေပၚတြင ထဝဋေကြးကဆပရနအလ႔ငာ ဆငျဖစခဘးေသာ ေပါငေလာင ကပ၏ ရပအေလာငးက တငၿပးမးသၿဂၤ ဟျပရမည။ ထသ႔ျပလင လကဝါးေတာမးသငကာ ပရနဗၺာနစဝငလမမည-87 ဟျဖစသည။

ေထရဝါဒပဋကတစာေပအလအရ ဘရားရငတ႔မညသည မညသညပဂၢလ၏ပေယာဂေၾကာင ပရနဗၺာနျပရးထးစမရ၊ မမအလလသာလင ပရနဗၺာနျပရးရသညျဖစရာ အထကေဖၚျပပါအခကက ေထရဝါဒဗဒၶဘာသာဝငတ႔အဖ႔ လကခနငရနမာ ခယဥးလေပသည။ ဝ၊ ႒။ ၁။ ၁၄၇။ အရငကပ၏ ပရနဗၺာနစခနးေလလာခက

ေသေလးပါး ဘရားရခးလကၤာက စစဥသပညာရငသည အရငကပ၏ ပလြနခနးအခကအလကက မညသညကမးမရခေၾကာငးက ေလလာတငျပလေပသည။ ထေသေလးပါး ဘရားရခးလကၤာ၌-

'ေလးမညသမန၊ ရငအရဟတ႔၊ ေဝဖနေဖာျပ၊ နကနလေသာ၊ ဓမၼဝဘငး၊ ကမးခပငးမ၊ မယြငးမယတ၊ ရအထတ၍' ဟမညသညကမးမ အဆပါအခကကရရေၾကာငး ဝနခေဖာျပထားပါသည။

ထလကၤာအရ ရငအရဟဘြ႔မညရေသာ မေထရစရငသည ဓမၼဝဘငးအစရေသာ ကမးမားမ ရသညဟ ဆနငသည။ ရငအရဟ-ဆသညမာ ပဂေခတကထငရားေသာ ရငအရဟစေသာ ရဟနးတစပါးပါးက ဆလဟနမတ၊ ရဟႏာမေထရတစပါးပါး ကဆလဟနရသည။ (အရဟႏ>အရဟန>အရဟ)။

85 ဥးဖးကား၏ အေလာငးေတာကပ။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၉၈)။ 86 လးေတာဆရာေတာ၏ ပကဏၰကဝဇၨနာကမး၊ ပထမတြ။ (စာမကႏာ-၄၆၇)။ 87 ထးခငၿမ႕တညေတာဆရာေတာ၏ ယေန႔ဗဒၶဝါဒဆငရာ အေမးအေျဖမား(၃)။ ၁၉၉၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၀၂)။

ကမးဝဘငး(ဝဘဂၤ)ဆရာတြငလညး အဘဓမၼပဋကလာ ဝဘဂၤပါဠေတာကမး(အဘ၊ ၂။)ႏင သတနပဋက၊ မဇၥမနကာယ၊ ဥပရပဏၰာသပါဠေတာ၊ ဝဘဂၤဝဂၢပါ မဟာကမၼဝဘဂၤသတ(မ၊၃။၂၄၉။) ဟဝဘဂၤ(ဝဘငး)ကမး ရၾကေသာလညး ထဝဘငးကမးတ႔က ဆလဟနမရေပ။

ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာ စာေပျဖစေသာ ကရမဝဘဂၤ(Karmavibhanga)ေခၚ မဟာကရမဝဘဂၤက ရညၫႊနးလဟနရၿပး၊ ထကမး၌ အရငမဟာကပအေၾကာငးက ေဖာျပထားပါသည။88 ေသေလးပါးဘရားရစခးလာ 'ဓမၼဝဘငး၊ ကမးခပငး၊' သညေျမာကပငးဗဒၶဘာသာဂဏး(တစနညး) မဟာယာနဗဒၶဘာသာဂဏးမ ေရးဖြ႔ထားေသာ ကရမဝဘဂၤကမးက ဆလပါသည။ သ႔ပါ၍ အရငကပႏင စပေသာအယအဆတ႔သည မားေသာအားျဖင ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာဝငတ႔၏ ကမးဂနစာေပလာေသာ အယအဆမားသာျဖစသည။

88 Sylvain Levi(ed)' Karmavibhanga and Kamavivingopadesa. 1932. 45: 1. ဤကရမဝဘဂၤကမးသည သရလကၤာနငငမ တစဆင ျမနမာနငငသ႔ ေရာကခပရသည ထကမးက သရလကၤာႏငင၌ မားစြာသးစြခေၾကာငး အေထာကအထားမားေတြ႔ရသည။ Godakumbura' Sinhalese Literature. 1955. Page-51. 354.

(ခ) အရငဥပဂတမေထရ အေၾကာငးေလလာခက

ငါးမာရေအာငျမင၊ ေမေတရငက၊ ဖးျမငရေအာင၊ ႀကရညေဆာင၍၊ ေဝးေခါငကာလ၊ ငါေမာရသည၊ ဇဝျမငရည၊ သကေတာတညလက၊ ေထရမြနျမတစြာ၊ ရဟႏာတြင၊ အရငဥပဂတ၊ ဘနးေတာအပလက၊ ပတခပလေျပာင၊ ေရႊလေရာငသ႔၊ ေတာငသမဒၵရာ၊ ေရထမာမ၊ စရာတလြတ၊ ေၾကးျပာသာဒႏင၊ ေပာမတၾကညျဖ၊ ေနေတာမ၏၊-89

ဟေသာ ရငေလးပါး ဘရားရစခးအရ ရငဥပဂတရဟႏာမေထရႀကးသည ေတာငသမဒၵရာအတြငး ေၾကးျပာသာဒ၌ ေမေတယရငက ဖးျမငခြငရရန သကတမးရညစြာ ေစာငဆငးေနျခငးျဖစသညဟ သရသည။ ရငဥပဂတႏင ျမနမာနငင

ျမနမာဗဒၶဘာသာဝငတ႔သည သရဓမၼာေသာကမငးႀကးလကထက(၃၀၀-၂၃၂ ဘစ)တြင ရငဥပဂတရဟႏာျမတက မာရနတမငးက တနခးေတာျဖင ႏမႏငးဆးမခသညအေၾကာငး အစဥအဆက လကခယၾကည လာခၾကသည။90 ထ႔ေၾကာင ရဟနးျပရဟနးခ ဘရားပြမစ၍ အလေတာမဂၤလာပြမား ျပလပၾကသညအခါ မးေလဝသအစရေသာ အေၾကာငးတ႔ေၾကာင အလပြမပကစးရန အရငဥပဂတမေထရျမတအား ပငေဆာငပေဇာထားေလရၾကသည။ ရငဥပဂတ၏ ပေတာ သ႔မဟတ ရပတေတာက မ႑ပအတြငး၌ ကနေတာပြႏင ျပငဆငထားရၾကၿပး အကယ၍ ပေတာရပတေတာမားမရလင နးရာျမစေခာငးကမးပါးသ႔သြားကာ ေတာငသမဒၵရာဘကသ႔ ရညမနးလကအပခမးရစခၿပး 'ဘရားတပညေတာမား၏ အလမဂၤလာမ႑ပသ႔ ကြေရာက သတငးသးေတာမပါဘရား မးေလစေသာ အႏရာယမားက အလႉၿပးဆးသညအထ တားဆးကာကြယေပးေတာမပါဘရား' ဟေလာကထား၍ ျဖစေစ ပငေဆာငထားေလရၾကသည။ ပငေဆာငထားသည ရငဥပဂတရပပေတာ သ႔မဟတ ရပတေတာက နနကတြင ဆြမးခဖြယတ႔ကဆကကပ၍ ညဘကတြင ဆမးပနးေရခမးမားျဖင ပေဇာေလရၾကသည။ အခ႕ကမ အရငဥပဂတကယေတာအား ရညရြယ၍ မ႑ပတငတြင အနးသး၊ ငကေပာသးတ႔က ခတဆြထားေလရၾကသည။ ဤသ႔ ရငဥပဂတက ပငေဆာငပေဇာထားလင အလပြက ေလမးမစ၍ အေႏာကအယကတ႔ မဖကဆးနငဟ ယၾကညၾကသည။

ျမနမာတ႔သည အလအတနးျပလပသညအခါမား၌သာမဟတ တစသးတစျခားအားျဖငလညး အရငဥပဂတပေဇာပြက ျပလပေလရေသး၏။ သစႀကးဝါးႀကးတ႔ျဖင ခငခစြာေဖာငဖြ႔ၿပးလင ျပာသာဒေကာငးေဆာငေပၚတြင ရငဥပဂတရဟႏာရပတေတာက ပေဇာထားၾကသည။ ထ႔ေနာက ရဟႏာအရငျမတအား ဆြမးကြမး၊ သစသး၊ ပနး၊ ဆမး စသညတ႔ျဖငပေဇာကာ

89 ဥးကလား၏ မဟာရာဇဝငႀကး၊ ပထမတြ။ ၁၉၅၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၈၂)။ မနနနးရာဇယငေတာႀကး၊ ပထမတြ။ ၁၉၉၃-ခႏစ။ စာမကႏာ-၁၃၇။ L. A. Waddell' Upagupta. Asiatic Society of Bengal Journal. Vol. LXVI. Part 1. No. 1. 1897. Page-84. Shwe Yo' The Burman. 1963. Page-228. 90 ပညာေရာငျခည ဘရားရစခး။ ၁၉၉၀-ျပညႏစ (စာမကႏာ-၆၀)။

ရငဥပဂတေဖာငေတာႀကးက ျမစေရယာဥေၾကာတြင ေမာလကၾကပါသည။ ထေဖာငေတာဆကကပရာ ၿမ႕႐ြာမားကလညး မမတ႔ၿမ႕ရြာတြင တစပတျဖစေစ၊ ႏစပတျဖစေစထားကာ ပေဇာတတၾကသည။ အားရေကနပစြာ ပေဇာၿပးသညအခါ ေရေၾကာငးအတငးဆက၍ ေမာလကၾကျပနသည။ ဤသ႔ေဖာငဆကကပရာ အရပမားက ဗဒၶဘာသာဝငတ႔ ရငဥပဂတေဖာငေတာက ဆးႀကပငယၿပး ပေဇာေလရၾကသည။ ေဖာငေတာႀကး ယယြငးလာသညအခါ ကမးသ႔ဆြယၿပး ေကာငးမြနစြာ ျပျပငေလရၾကပါသည။

ေရလမးခရး အသြားအလာမားၾကသည ထားဝယစေသာ အရပေဒသမား၌လညး ရငဥပဂတပေဇာပြ, သပတေမာပြ, ဆမးေမာပြတ႔ျပလပေလရၾကသည။ ပခးတငး ေညာငေလးပငၿမ႕အနးႏင ေရႊကငၿမ႕တြင ႏစစဥႏစတငး သတငကၽြတလျပညေန႔တြင ရငဥပဂတေဖာငေမာပြ, ဆမးေမာပြတ႔က ႀကးကယစညကားစြာ ကငးပေလရၾကသည။ အထးသျဖင စစေတာငးျမစအေရ႕ဖကကမး အေရ႕ရးမေတာငေျခရ ေကာကႀကးၿမ႕၌ ေတာသလငးလဆနး ၁၂၊ ၁၃၊ ၁၄ ရကေန႔မားတြင ရငဥပဂတမးေမာပေဇာပြက ႏစစဥႏစတငး ႀကးကယစြာ ကငးပျပလပေလရၾကသည။ ထပြေတာသည ေဒသခတငးရငးသားတ႔၏ တစခတညးေသာ ပြေတာျဖစသညဟ ဆပါသည။ ယခေခတတြင ပြေတာျဖစေျမာကေရး ေကာမတဖြ႔ကာ ေကာကႀကးၿမ႕လယရ ေခာငးအတြငး၌ ကငးပျပလပေလရၾကသည။ ပြေတာတြင ေလၿပငပြ, ေရကးၿပငပြ, ေဘာလးၿပငပြ, တတခတအလၿပငပြ, အးစညဒးပတၿပငပြ, ေပာပြရႊငပြမားလညးပါဝငသည။ ၿမ႕နယလးကၽြတ ေတာငသလယသမားမား၏ ထြနတးပတပြေတာႏင လယယာက႑ထးခၽြနဆ ေပးပြမားကပါ ပးတြကငးပေလရရာ အထးႀကးကယစညကားလသညဟ သရရေပသည။91

ျမနမာနငငအရပရပရ ဘရားတနေဆာငး သမေကာငးစသညတ႔တြင ဘရားရပပြားဆငးတေတာမား ပေဇာထားရာ၌ ရငဥပဂတရဟႏာရပတကပါ တညထား၍ ပေဇာထားေလရၾကပါသည။ သ႔တညထားရာ၌ ရငဥပဂတကယေတာက ေဖာငထကတြင ျပာသာဒစသညျဖင အကအနပေဇာထားၾကျခငးျဖစသည။ ဘရားဖးလာၾကသမားကလညး ရငဥပဂတရခးဂါထာ92 စသညကရြတဆကာ ပနးနသာဆမးတ႔ျဖင ပေဇာၿပး ရခးၾကေလသည။

အခ႕ကမ အရငဥပဂတသည ယေန႔ ထကတငသကေတာထငရားရလက ထအရငနေရာဓ သမာသမာပတမ ထေတာမ၍ ဆြမးခေတာမေသာအခါ ႀကေတြ႔လႉဒါနးၾကေသာသတ႔မာ ဒ႒အကးခစားရသညဟ ယဆကာ ဆြမးေလာငးရနေစာငေမာသတ႔လညး ရ၏။ ၁၈၈၆-ခႏစက ရနကနၿမ႕ အထကပဇြနေတာင ကငးၿဗရပ၊ ေမာငးတနးရပ၊ စငကာပရပ၊ ဘလတေျမရပ၊ အးဖရပတ႔တြင သကၤနးေတာ ေရတစစျဖင ရဟနးတစပါး ဆြမးခကြလာသညက အရငဥပဂတမေထရ ဆြမးခကြလာသညဟ အတေအာေသာငးတငး သတငးျဖစပြားဖးေလသည။93 အခ႕ကမကား ထအရင

91 ဓမၼာစရယ ဥးေအးနင၏ ဓမၼေရးရာပေဒသာ။ ၁၉၉၀-ျပညႏစ။ (စာမကႏာ-၁၁၇)။ 92 ရငဥပဂတ အပငဂါထာ၊ ဆြမးကပဂါထာ၊ ရခးရနဂါထာႏင အပငမႏနေတာႀကး စသညတ႔က ပဌမေကာဥးကဝ၏ ရငဥပဂတအတပၸတ။ ၁၉၇၁-ခႏစ။ စာမကႏာ ၆၇-၇၁ တြငၾကညပါ။ 93 ဥးေအာငပနး၏ ပကဏၰကသာသနာဝငကမး၊ ဒတယတြ။ ၁၉၆၂-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၄၀၄)။

နေရာဓသမာပတမ ထေသာအခနကာလက အတအကသနငရန ခယဥးသညျဖစ၍ ထအရငသတငးသးရာ ေတာငသမဒၵရာသ႔သာ ရညမနးအဓ႒ာနၿပး ဆြမးပနးစသညတ႔က သပတမာ ျပငဆငလက မမတ႔အရပေဒသအနးရ ျမစေခာငးကမးနားမပင ေမာလကၾကရသည- ဟ၏။ ျမနမာစြယစကမးလာ အရငဥပဂတေထရပၸတ

အရငဥပဂတမေထရ၏ ေထ႐ပၸတက ျမနမာဘာသာျဖင စာအပစာတမး အမားအျပားေရးသားခၾကပါသည။ ဤေနရာတြင ျမနမာစြယစကမး(အတြ-၁၄)၌ ပထမေကာဥးႀကးေဖ ေရးသားေဖာျပထားေသာ ရငဥပဂတမေထရအေၾကာငးက တငျပလပါသည။

ျမတစြာဘရား သကေတာထငရားရေတာမစဥက ရာဇၿဂလျပညသ႔ ဆြမးခဝငေတာမေသာအခါ ေျမမႈန႔မားက ကစားေနေသာ သငယတ႔အနက ခနစႏစအရြယသေဌးသားသည ဘရားက ၾကညညလသျဖင လက၌ရေသာ ေျမမႈန႔က လႉအဟႀက၍ အေႁခြအရသငယခငးတ႔က ေခၚၿပးလင လက၌ရေသာ ေျမမႈန႔ကလႉ၏။ ျမတစြာဘရားသည ထလႉေသာေျမမႈန႔က သပတျဖင ခယေတာမၿပးလင ၿပးေတာမသျဖင အာနႏၵာေထရက အေၾကာငးက ေလာကရာ 'ထသငယသည သာသနာေတာ ၂၁၈-ႏစသ႔ေရာကေသာအခါ ပါဋလပတျပည၌ အေသာကမညေသာ မငးျဖစၿပးလင သာသနာေတာက ၾကညညလသျဖင ခႏစလ၊ ခႏစရကတငတင အလႉႀကးေပးလမမည။ ထအခါ မာရနတဖကဆးအသညက ဥပဂတတနာဂမညေသာ မေထရသည တနခးအားျဖင တားေပလတ႔' ဟဗာဒတစကား ၾကားေတာမေၾကာငးႏင ေလာကပညတပါဌ၌လာသည။

ေလာကပညတပါဌ၌ပင ဥပဂတေထရ(အရငဥပဂတ)၏အေၾကာငးက ဤသ႔ေဖာျပပါရ၏။ ဗာရာဏသျပည၌ ျဗဟၼဒတမငးႀကး စးစေတာမရာ ထးဆကနနးရအေမြခ သားသမးတစေယာကမ မရ၍ ပညာရမားႏငတငပငေဆြးေႏြးေသာ မဟာဒါနျပလပလင အေမြခသားသမး ေပၚလာမညအေၾကာငး ေဟာေျပာေလာကတငသျဖင မငးႀကးသည မဟာဒါနက ျပေတာမသည။ မၾကာမအတြငး၌ တငါတ႔က ငါး၏ဝမးထမရေသာ လမနးမတစေယာကက မငးႀကးအား ဆကသၾကသည။ မငးႀကးသည ထသတ႔သမးငယက နတတ႔က ဆကလာသညဟ ထငမတ၍ အထနးသညမားႏငေကာငးစြာထားသည အမညကလညး မစၧေဒဝဟေပးကာ ရငေသြး အရငးကသ႔ ေကာငးစြာေစာငေရာကထားေလသည။ အရြယႀကးျမငလာေသာအခါ ကယမမေကာငးေသာ အပပန႔ထြကသျဖင ထအပပန႔မထြကေအာင ႀကစညေသာလညး မရေသာေၾကာင ထမစၧေဒဝက စားနပရကၡာအစႏင ေဖာငေပၚ၌တငၿပးလင ျမစလယေၾကာသ႔ ေမာလကရေလသည။ ၿမ႕ႏငေဝးကြာေသာ ေတာငႀကးကမးႀကးရရာသ႔ေရာကရာ တစခေသာျမစေကြ႔ကမးအငက ရငဥပရေသသည ျမစ၏တစဖကကမးသ႔ ကးလ၍ အလကထျပထားသညက မစၧေဒဝျမငသျဖင ေဖာငကကမးသ႔ကပၿပးလင အေၾကာငးကေမးရာ ရငရေသက တစဖကကမးသ႔ ကးလသျဖင ပ႔ေပးရနေတာငးပနေလသည။ ထအခါ မငးသမးက အကၽြန၏မကႏာက မၾကညလင ပ႔ေပးပါမညဟေျပာရာ ရေသက ရရဝနခသျဖင တစဖကကမးသ႔ပ႔ေပးရေလသည။ ကမးသ႔ေရာကေသာအခါ ရငဥပရေသသည အမးသမးအား မညသညအမးႏြယျဖစသညက သခငေသာေၾကာင အမတမၾကညလကရာ မကႏာခငးဆငမၾက၍ မစၧေဒဝ၌ ပဋသေႏၶတညရေၾကာငးကေျပာၿပးလင ကယဝနက အေစာငအေရာကခငးရာ ရေသက ေကနပစြာ သေဘာတၿပးလင ေစာငေရာကထားေလသည။ ေန႔လေစေသာအခါ သားကဖြားျမငရာ ရငဥပရေသက ေန႔ညဥမျပတ ၾကည႐ႈေစာငေရာက ေကၽြးေမြးသညက အစြျပ၍ ဥပဂတဟအမညေပးေလသည။ အရြယေရာကေသာအခါ ရဟႏာျဖစၿပးလင ေတာငသမဒၵရာ၌ ေၾကးျပာသာဒႏင ေနေတာမသည။ ထအရငသည စာနသမာပတတ႔ျဖငသာ ေန႔ရကမားစြာက ကနလြနေစ၍ အစာမစားဘလညး ေနေတာမေလရသည။

သရဓမၼာေသာကမငးသည ရာဇၿဂဟျပည၌ အဇာတသတမငး၊ ခယဥးစြာျမႇပထား၍ ကးကြယေတာမေသာ သရရဓာတေတာ ခႏစစရြတကယေဆာင၍ သရရဓာတေတာက ဇမၺဒပကၽြနးအလး၌ အႏ႔ကးကြယေစျခငးငာ ရစေသာငးေလးေထာငေသာ ၿမ႕နငငတ႔၌ တစၿမ႕လင ေစတေတာတစဆတညေစ၏ တစဖ႔ေသာဓာတေတာက ပါဋလပတျပညျမစနားဝယ တေကာသခြအရပက လကဝါးျပငကသ႔ ညၫြတေစ၍ အထးထးေသာ ရတနာတ႔ျဖင တနဆာဆငလက မဟာေစတ တညေလ၏။ တညၿပးေသာ ခႏစရကတငတင ႀကးစြားေသာပေဇာပြက ျပေလ၏။

ေစတပေဇာပြတြင မာရနတသည အႏရာယျပလာသညက ရငဥပဂတသည တနခးေတာျဖင တားျမစ၏။ ဥးစြာ၌ မဟာေစတ၏ ထကဝနးကင ယဇနာခြအရပက ဆမးထြနးညႇေစရာ မးေသစမေသာငါ မာရနတသားသည ျပငးထနေသာေလက လာေစ၏။ ရငဥပဂတလညး တနခးေတာျဖငယ၍ အေဝးသ႔ လႊငေလ၏။ တဖနမာရနတသားလညး သမး၊ ေကာကစရစမး၊ ေကာကဖာမး၊ မးကးမး၊ ေခးမးတ႔က အစဥတငး ရြာေစရာ ရငဥပဂတလညး အဓ႒ာနတနခးျဖငခ၍ စၾကာဝဠာတတငး အပ၌ စြန႔၏။ ထ႔ေနာကတဖန ႀကးစြားေသာ ႏြားလားဥသဘအဟန ဖနဆငး၍လညးေကာငး၊ ဥးေခါငး ခနစလးရေသာ နဂါးအဟနဖနဆငး၍လညးေကာငး၊ ထနးပငေလာကရေသာ ေျပာငေျပာငေတာကေသာ သလနကနက ကငစြထားေသာ ဘလးႀကး အဟနဖနဆငး၍လညးေကာငး အႏရာယျပရန အဆငဆငအားထတျပနလင ရငဥပဂတလညး ကားအဟနဖနဆငး၍လညးေကာငး၊ ဂဠနအဟနဖနဆငး၍လညးေကာငး မာရနတဖနဆငးေသာ ဘလးထက ၂ ဆႀကး၍ ဝငးဝငးၿငေသာ သလနကနေခာငးကငစြသည ဘလးႀကးအဟန ဖနဆငး၍လညးေကာငး မာရနတက ႏမႏငးေလသည။ ေနာကဆးတြငမာရနတသည ရငဥပဂတ၏ တနခးေတာက ၿပငနငစြမးမရသညက သသျဖင လ႔အသြငဖနဆငးၿပးလင ရငဥပဂတ၏ေရ႕တြငရပေလသည။ ရငဥပဂတသည ပးေလာကအတျပညေသာ စကဆပရြ႕ရာဖြယရေသာ ေခြးေသေကာငပပက မာရနတ၏လည၌ ဆြၿပးလင မမမတပါး အျခားမညသတစဥးတစေယာကကမ ထေခြးေသေကာငပပက မခၽြတနငေစသတညးဟ အဓ႒ာနၿပးလင လႊတလကေလသည။ မာရနတသည တနခးႀကးေသာ နတမားႏင ျဗဟၼာမားထသ႔ ခဥးကပၿပးလင ေခြးေသေကာငပပက ခၽြတေပးရန ေတာငးပနသည။ သ႔ေသာမညသကမ ခၽြတ၍ မေပးနငၾကသျဖင ျဗဟၼာမငးတ႔၏ ၾသဝါဒအရ ရငဥပဂတထသ႔ပင ျပနသြားၿပးလင ေခြးေသေကာငပပကခၽြတေပးရန ေတာငးပနေလသည။

ရငဥပဂတသည မာရနတအားေတာငႀကးတစလး၏ အနးသ႔ ေခၚေဆာငသြားၿပးလင မာရနတလညမ ေခြေးသေကာငပပက ခၽြတေပးသည။ ထ႔ေနာက ခါးပနးေတာက ရညေအာငဖနဆငး၍ မာရနတ၏ ခါးက ခညၿပးေသာ အျခားတစဖကက ေတာငတြငခညေႏာငကာ 'မာရနတ၊ သငသည အျခားတစပါးသ႔ မသြားလင၊ ဓမၼေသာကမငးႀကး၏ ပေဇာပြ မၿပးမခငး ဤအရပ၌ ေနရစ' ဟ မန႔ေတာမရာ မာရနတလညး မညသ႔မ မေျပာၾကားနငဘ ဆတဆတသာ ေနရေလသည။ ရငဥပဂတလညး အလရရာ၌ ခမးသာစြာေနေလသည။ ခနစလ၊ ခနစရကလြန၍ ေစတပေဇာပြၿပးေသာအခါ ရငဥပဂတသည မာရနတရရာသ႔သြား၍ အသကနားေထာငေသာအခါ 'ငါသည ျမတစြာဘရားအား အမးမး အေႏာကအယကေပးခေသာလညး သာဝကကသ႔ ငါအား မညႇငးဆေခ။ ထ႔ေၾကာင ေရးေရးေသာ ဘဝမားက ဘရားရဟႏာျဖစေစနငေလာကေသာ ေကာငးမႈမားက ျပလပခဖးၿပ။ ထကသလ၏ အာနသငေၾကာင ေနာငေသာအခါ ဘရားဆကသာရလပါ၏။ သနားျခငးကငးမေသာ သာဝက၏ အျဖစက မရလပါ' ဟ မာရနတ၏ ညညးညျမညတမးသက ၾကားရသည။ ရငဥပဂတလညး မာရနတထသ႔ အေဆာတလင သြားၿပးလင ခါးပနးေတာက ေျဖၿပးေနာက 'မာရနတ၊ ငါအားသညးခေလာ၊ ငါသညသင၏ အကးကလညး ၿပးေစၿပ၊ မငးႀကး၏ေကာငးမႈကလညး အႏရာယကငးေစၿပ၊ သငသည ဘရားဆ94က ယေပေသာေၾကာင

94 မာရနတသည ဘရားဆပနသညဟ ဆေသာလညး ယခဘဝမ ပနပရ၏။ ဗာဒတရၿပးဟတဟနမတ။ ဗာဒတရ ဘရားေလာငးတ႔သည မညသညအခါမ ကာမာဝစရဘ၌ မာရနတအျဖစသ႔မေရာကၾကေပ။ ကာမာဝစရ န မာေရာ- ဗဒၶဝသ၊ ႒။ ၁၆။ သတန၊ ႒။ ၁။ ၄၅။ အ႒သာလန၊ ၇၁။

သငကပေဇာထကေပသည' ဟဆေလသည။ ထ႔ေနာက 'သငသည ဘရားက ျမငဘးသည။ ငါကာ ဘရားက မျမငဘးေပ။ ထ႔ေၾကာင သာဝကမားႏငတကြ ဘရားအျဖစက ဖနဆငး၍ ျပပါ' ဟ ရငဥပဂတကေျပာရာ မာရနတက 'ငါအား အရငရမခးလင ဖနဆငး၍ျပအ' ဟဆသည။ ထအခါ ရငဥပဂတက 'ေကာငးၿပ' ဟဝနခၿပးလင သဃာမားအား ဘရားဖးကြရနဖတၾကား၍ လမားကလညး ပနးန႔သာမား ကငစြေစကာ သဃာမားႏငလာေစသည။ မာရနတသည ေတာအပတစခသ႔ ဝငၿပးမ လကၡဏာေတာႀကးငယတ႔ျဖင တငတယစြာ တနဆာဆငအပေသာ တစလမေလာကေသာ ေရာငခညေတာ အဝနးျဖင ေတာကထြနးေသာ ဘရားအသြငေတာဖနဆငးလက လကဝရလကယာရ အဂၢသာဝကအစ ရစကပေသာ မဟာသာဝကတ႔ ခယမးပႏငတကြ အလးစေတာကပေသာ ဘရားအသေရ အဆငးက ဖနဆငး၍ ျပေပ၏။

ရငဥပဂတသည ျမတစြာဘရား၏ အသေရေတာက ၾကညညလသျဖင မာရနတအား ကတေပးထားခသညက မေအာကေမနငဘ ျမတစြာဘရား အစစအား ဖးျမငေနရဘသကသ႔ ေအာကေမၿပးလင အႏးအၫြတရခးေလသည။ ပါလာသမေသာ ရဟနး၊ မငး၊ မႉးမတ၊ ပရတသတ၊တ႔သညလညး အလြနဝမးေျမာကဝမးသာ ၾကညညစြာျဖင ပေဇာကနေတာၾကေလသည။ ထအခါ မာရနတသည ဘရား၏ အသြငက ကြယေစၿပးလင ရငဥပဂတအား 'အဘယေၾကာငးရခးရသနညး' ဟ ေမးရာ ရငဥပဂတကလညး 'ငါသည သငအား ရမခး၊ သာဝကႏငတကြေသာ ျမတစြာဘရားကသာ ငါရခးျခငးျဖစသည' ဟဆ၏။ ထအခါမစ၍ မာရနတသညလညး သာသနာ၌ သဒၶါႏးညေသာစတ ရသညျဖစ၍ မမေနရာသ႔ ျပနသြားေလသည-95 ဟျဖစသည။

95 ပထမေကာဥးႀကးေဖ၏ ရငဥပဂတ။ ျမနမာစြယစကမး၊ အတြ-၁၄။ ၁၉၇၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၄၇၃)။

ျမနမာစာေပကမးဂနမား၌ ပါရေသာ ရငဥပဂတ ျမနမာနငင၌ ရငဥပဂတမေထရအေၾကာငးက အေစာဆးေဖာျပေသာကမးမာ ပဂေခတ

အရငအဂၢဝသ၏ သဒၵနတပါဠသဒၵါကမးျဖစေပလမမည။ သဒၵနတကမး၌ ရငဥပဂတအေၾကာငးပါသည ဆရာတြင သဒၵနတကမးျပဆရာေတာက ကစၥညးသဒၵါႀကး၊ ကာရကပငးလာ 'ေယာ ကေရာတ သကတာ' သတ၏အရာတြင 'ဥပဂေတန မာေရာ ဗေႏၶာ' (ဥပဂတသည မာရနတက တပေႏာငဖြ႔ထားအပ၏) ဟေသာျပယဂက မမ၏ကမး (သတမာလာ)၌ ယ၍ ျပဆထားျခငးမျဖစ၏။ သဒၵနတကမး ေပၚထြနးေသာ ေခတကာလက အၾကမးဖဥးအားျဖင ပဂေခတဟ ဆလငကစား ခရစ ၁၂-ရာစႏင ၁၃ ရာစ အစပငး အတြငးျဖစသညဟ ခန႔မနးသည။96

အရငဥပဂတအေၾကာငးက ျပညစစြာေဖာျပေသာကမးမာ ေလာကပညတကမးျဖစ၏။97 ထကမးက ပဂပကၿပး အႏစတစရာငါးဆယအၾကာ ေတာငတြငးႀကးၿမ႕စား မဟာသရေဇယသ(၂၄-၃-၁၄၄၂-ခႏစ)တြင တညေဆာကၿပးေသာ တကႏြယအငးေကာငး၏ ပဋကတတကအတြကလႉေသာ ေလာကကမး(၂၉၅)ကမး စာရငးတြငေတြ႔ရသည။98 ထကမးက သထၿမ႕ သဒၶမၼေဃာသမဟာေထရ ေေရးသညဟ လညးေကာငး99 သရလကၤာအႏရာဓၿမ႕ ေတာငဘကရအမညမသေထရေရးသည100- ဟလညးေကာငး စာေပသမငးကမးတ႔၌ ေဖာျပထားသည။ ထကမးက ပါဠဘာသာျဖငေရးသားထားၿပး ေအဒ ၁၄၄၂ ခႏစကပင အထငအရားရခသညဟ ယဆၾကသည။ စငစစထကမး၏ မရငးကမးမာ သကတဘာသာျဖင ေရးသားခၿပး ကမး၏အမညက မဟာဝသႏင ဒဗာဝဒါန စသညတ႔၌ 'ေလာကျပဥၥပတ' ဟျပဆထားသည။ ထသကတမ ေလာကပညတမာ ယခအခါကြယေပာကေနၿပး၊ ေအဒ ၅၅၈-ခႏစ၌ ဘာသာျပနထားေသာ တရတမသာရေၾကာငး သရသည။ ထငးနငင၌ ေအဒ ၁၃၄၅-ခႏစ ဘရငလထင(Li Thai) လကထကတြငေရးေသာ ႀတဘမကထာ(Tribhumikatha)တြင ထကမးက ကးကားထားေၾကာငး ေတြ႔ရသည။101 ထ႔ျပင ေအဒ ၁၅၂၀-ျပညႏစ ဇငးမယၿမ႕ေန

96 အရငသလာနႏၵာဘဝသ၏ သဒၵနတဓာတမာလာႏင ပါဏနယဓါတပါဌ တကဆငေလလာျခငး။ ၁၉၇၇-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၂၁)။ 97 ျမနမာနငင၌ ပႏပမအျဖစအေရာကေသးဘ ေပမျဖစ၏။ ထကမး၏ ပမာဏက ေပအဂၤါအေရအတြကအားျဖင ဥးဆနးထြနး၏ ကဝလကၡဏ ဝေသာဓန (စာမကႏာ-၅၉၄)၌ 'ကမဇ၊ ၇-အဂၤါ၊ ၅-ခပ၊ ၁၀-ေၾကာငးေပ၊ ဗနး' ဟေဖာျပထားၿပး။ အမးသားစာၾကညတက၊ ေပစာဌာနစတရ ေလာကပညတကမးေပမမာ '၈ အဂၤါ၊ ၁ ခပ' ဟမတတမးတငေဖာျပထားသည။ ဤကမးပါဠမက သေတသ E. Denis ကတညးျဖတ၍ ျပငသစဘာသာသ႔ ျပနဆပႏပခၿပးျဖစသည။ E. Denis' La Lokapannatti et les idees Cosmologiques du Bouddhisme ancien, 2 Vol., Lille 1977. 98 G.H. Luce and Tin Htway' A 15th Century Inscription and Library at Pagan, Burma. 1976. Page-231. ေဒါကတာသနးထြနး၏ ပဂစာၾကညတက(စာတနး)။ သနးထြနးရစဆယျပည။ ၂၀၀၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၇၂။) 99 ဥးယမ၏ ပဋကတေတာသမငးစာတမး၊ အပဒ-၃၆၀ စာမကႏာ-၅၃)၊ သရလကၤာ၊ အနရာဓၿမ႕ေတာငဘကရ အမညမသေထရေရးသညဟလညးေကာငး (Gandhavamsa. Vrs. 62, 72; DPPN.II. 787; M. Bode' The Pali Literature of Burma. 1965. Page-104. 100 Gandhavamsa Vrs. 62,72; DPPN.II. 787; M. Bode’ The Pali Literature of Burma. 1965. Page-104. 101 Hinubar' A Handbook of Pali Literature. 1997. Page-183.

သရမဂၤလမေထရေရးေသာ စကဝါဠဒပန(Cakkavaladipni)ကမးသည ေလာကပညတကမးက အေျခခ၍ ေရးသားျပစခသညဟလညး ပညာရငတ႔ ယဆၾကသည။102

ထေလာကပညတကမး၌ 'မဟာသမဒၵရာအတြငး ႀကးစြာေသာ ေရထကခြ၍ ရတနာအမးမးျဖငၿပးေသာ ျပာသာဒကဖနဆငး၍ သတငးသးေနေသာ ကသနာဂေခၚ ဥပဂတမေထရ'... စသညျဖင ရငဥပဂတအေၾကာငးက တခမးတနား ေဖၚျပထား၏။

သ႔ပါေသာ ျမနမာနငင၌ အသမားၾကၿပးျဖစေသာ ရငဥပဂတေကးျပာသာဒ၌ ေနျခငးႏငစပ၍ ဓမၼာစရယ ဥးခငေမာငလငး ရငဥပဂတရဟႏာပေဇာနညး စာအပ၌-

ရငဥပဂတမေထရႀကးသည ေဂါဓာဝတျမစတြငး ကၽြနးေပါေလာေပၚ၌ တေမလလမးတ႔ လႉဒါနးေဆာကလပေသာ ေၾကးျပာသာဒေကာငး၌ သတငးသးလက၊ (ထမ) ေတာငသမဒၵရာ အတြငး လညလညလကရသည-103 ဟ ေဖာျပထားသည။

ဤအခကက ေထာက၍ အရငဥပဂတမေထရသည ထေဂါဓာဝရ ျမစဝကၽြနးေပၚရ ေၾကးျပာသာဒေကာငးႏင ထျမစႏင တစဆကတညးတညရေသာ ေတာငသမဒၵရာတြငး လညလညသတငးသးဟနရသညဟ ယဆနငသည။ ထေၾကးျပာသာဒမာလညး တနခးျဖင ျဖစေပၚလာျခငးမဟတဘ တေမလတ႔၏ ကသလသာ ျဖစေၾကာငးသရသည။

အငးဝေခတ (ေအဒ ၁၃၆၄-၁၇၅၀)၌ ထငရားေသာ ဥးကလား (ေအဒ ၁၆၇၈?-၁၇၃၈?)၏ မဟာရာဇဝငေတာႀကး (ေအဒ ၁၇၂၀)၌ အရငဥပဂတမေထရ၏ အေၾကာငးေရးသားထားသညကေတြ႔ရသည။ ထကမး၌ မဇၥမေဒသမငးဆကမား အခနးတြင အေသာကမငးႀကး အလႉပြေတာက ရငဥပဂတေစာငေရာကပႏင မာရနတအား ရငဥပဂတခးႏမပအေၾကာငးတ႔က အကယတဝင ထညသြငးေရးသားခ၏။104

မေရြးေဇတဝနဆရာေတာႀကး (ေအဒ ၁၇၆၆-၁၈၃၄)က သမႏစကၡဒပနကမး (ေအဒ-၁၈၁၁)၌ 'အရငဥပဂတသည ေတာငသမဒၵရာ၌ ေၾကးျပာသာဒႏငေနေၾကာငးက ဆေသာ အတပၸတကသလပါသည' ဟေသာ ေမးခြနးက ေျဖဆရာ၌ 'ရာဇဝသကမး၌ သရဓမၼာေသာကမငးႀကးသည ေစတ (၈၄၀၀၀)က အနေမာဒနာ ျပေသာကာလ မာရနတက ဆးမေၾကာငး သဒၵါကစၥညးကမး၊ သဒၵနတသဒၵါတ႔တြင ပါရၿပး၊ မလႏၵပဥႇာ၌ 'ယထာ ေမာဂၢလပတတေတရ ဥပဂတေတရာဒေယာ နဒၵသတ၊ ဧဝ ဧေတပ နဒၵသတ မယ ပရနဗၺေတ ပဥၥဝသေတကာေလ ဧေတ ဥပၸဇၨႏ'-105 စသျဖင ရငမဟာ ေမာဂၢလပတမေထရ၊ အရငဥပဂတေထရစသညတ႔သည တရားၫႊနျပသကသ႔ ထ႔အတ မလႏၵမငး, အရငနာဂသနတ႔သည

102 K.R. Norman' Pali Literature. 1983. Page-174. 103 ဓမၼာစရယ ဥးခငေမာငလငး၏ ရငဥပဂတရဟႏာပေဇာနညး ၁၉၈၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၂၀၉)။ 104 ဥးကလား၏ မဟာရာဇဝငေတာႀကး ပထမတြ။ ၁၉၅၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၈၉)။ 105 ဆ႒မမလႏၵပဥႇာပါဠေတာ၌ ထပါဠဝါက မပါရေပ။ ဓမၼာစရယဥးေဌးလႈင၏ သဟဠေခတ စေတာဝင အရယာမား။ ၁၉၆၁-ခႏစ။(စာမကႏာ-၃၅၇)၌ ဤအေၾကာငးက ေဝဖနသးသပျပထားသည။ ထပါဠသည မေရြးဆရာေတာႀကးတ႔လကထကက သးေသာေရးမ (ပဥၥမ၊ ဆ႒ စေသာ သဂါယနာတ႔ မတငမမ) မလႏၵပဥႇာပါဠေတာႏင ထငးမ မလႏၵပဥႇာပါဠကမးတ႔၌ ပါရသညဟ ပညာရငတ႔က ၫႊနျပၾကျပနသည။ ဓမၼာစရယ ဥးေအးနင၏ ဓမၼေရးရာပေဒသာ ၁၉၉၀-ျပညႏစ။ (စာမကႏာ-၁၁၂)။

ငါဘရား ပရနဗၺာနစၿပးေနာက အႏစငါးရာတငေသာ ျဖစကနလတ႔၊ တရားၫႊနျပကတလတ႔' ဟဗာဒတထားေတာမေၾကာငး ေတြ႔ဘးေခသည။ ထမတပါး အရငဥပဂတ၏ အတပၸတဝတ ထးစမားက ခငခငခခ ဒဠႇကမၼဉာပကျပ၍ မတသားေလာကေအာင ကမးဂနမေတြ႔ဘးေခ'-106 ဟေျဖဆေတာမခပါသည။

မေရြးဆရာေတာသည သမႏစကၡဒပနကမးကေရးၿပးေနာက ဘႀကးေတာမငးလကထက (ေအဒ ၁၈၁၉-၁၈၃၇)တြင အဖြ႔ဝင ၁၂ ဥးပါဝငေသာ ပညာရငအဖြ႔၌ ဥးေဆာင၍ မနနနးရာဇဝငေတာႀကး (ေအဒ ၁၈၂၉)107 က ေရးသားေတာမခပါသည။ ထမနနနးရာဇဝငေတာႀကး၌ မဇၥမေဒသမငးဆကအေၾကာငးတြင အေသာကမငးအေၾကာငးက ျပရာ၌ ဥးကလား၏ မဟာရာဇဝငမာ ေဖာျပထားသညအတငး အရငဥပဂတအေၾကာငးကပါ ထညသြငးေဖာျပထားၿပးလင ရငဥပဂတအေၾကာငးသည ကမးဂနတ႔ႏင မေလာမသင မညမၫြတေသာ စကားရပမားျဖစ၍ ပညာရတ႔ အယအၾကညမမတယအပဟ ထငျမငခကတစရပကပါ ေပးထားခ၏။108မေရြးဆရာေတာႀကးဥးေဆာငေသာ မနနနးရာဇဝငဆရာတ႔၏ မတခကက ကဝလကၡဏဝေသာဓန ကမးျပ ဆရာဥးဆနးထြနးက 'မလလငမလသလ၊ လလငလသလ ဆးျဖတေသာ မေခါေလာကနသာ ျဖစသည' ဟ ေဝဖနခ၏။109

မနနနးရာဇဝငေတာႀကး ေပၚထြနးၿပးေနာက ႏစ ၁၀၀ ခန႔(ေအဒ-၁၉၀၀?) ၾကာေသာအခါ ျမနမာလမး ဗဒၶဘာသာဝငတ႔၏ ႏလးသား၌ ရငဥပဂတက စြနစသြားေအာငေရးသားနငေသာ ေရႊေတာငၿမ႕ ကးသေလးထပ ဆရာေတာႀကး (ေအဒ ၁၈၁၇-၁၈၉၄) ေပၚထြနးလာေလသည။ ေရႊေတာငၿမ႕ ကးသေလးထပဆရာေတာႀကးသည ေအဒ ၁၈၁၇-ခႏစ၌ ဝမတေစၧဒနကမး၊ ၁၈၇၈-ခႏစ၌ မဟာဝငဝတကမးႏင ဇနတပကာသနဗဒၶဝငကမးႀကး တ႔ကေရးသားေတာမခရာတြင ထကမးတ႔တြင ရငဥပဂတအေၾကာငးက တခမးတနား ထညသြငးေရးသားခပါသည။ ကးသေလးထပဆရာေတာႀကး၏ ဇနတပကာသန၊ မဟာဗဒၶဝငဝတစေသာ ကမးတ႔က ဖတ႐ႈၾကရာမ ျမနမာဗဒၶဘာသာဝငမား ရငဥပဂတအေပၚ ပမယၾကညကးကြယလာၾကသညဟ ဆနငေလသည။

ကးသေလးထပဆရာေတာႀကးသည ရငဥပဂတမေထရျမတက တနခးဣဒၶပါဒျပညစေသာ ရဟႏာမေထရႀကး ျဖစသညဟယၾကညေတာမ၏။ ယၾကညေတာမသညအတငး မေရြးေဇတဝနဆရာေတာ စေသာ ပညာရငတ႔က ရငဥပဂတအေၾကာငးသည သဂၤါယနာဝင ပါဠေတာ၌ မပါဟေသာ အခကဟ ေဖၚျပခသညက ကးသေလးထပဆရာေတာႀကးက သဂၤါယနာဝငကမးႀကးတ႔၌ မပါသညမာလညး တတယသဂၤါယနာတငၿပး ေနာကမေပၚထြကေသာ ရဟႏာမားျဖစ၍ မပါသညဟ ယရမည'110 ဟေျဖရငးေတာမခသည။ အ႒ကထာ စသညတ႔၌ ရငဥပဂတအေၾကာငးမပါျခငးႏင

106 မေရြးဆရာေတာ၏ သမႏစကၡဒပနကမး။ ၁၉၈၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၀)။ 107 Than Tun’ Historiography of Burma. 1976. Page-6; U Tet Htoot’ The Nature of The Burmese Chronicles. 1961. Page-54. 108 မနနနးရာဇဝငေတာႀကး ပထမတြ ၁၉၉၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၄၂)။ 109 ဥးဆနးထြနး၏ ကဝလကၡဏာဝေသာဓနကမး။ ၁၉၆၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၆၀၀)။ 110 ကးသေလးထပဆရာေတာႀကး၏ ဝမတေစၧဒနကမး။ ၁၉၂၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၉၃)။

စပ၍လညး 'အ႒ကထာ၌ မလာသညဟ၍ မဟတမယသင၊ အကဥးသာစရငေသာေၾကာင စကားကြငးေလသညက ဋကာဆရာတ႔သြငးရသညလညး အမားပငျဖစသည’111 စသညျဖငလညး ရငဥပဂတဘကမ လကပါေရးသားေတာမခသည။ကးသေလးထပဆရာေတာႀကးသည ရငဥပဂတမေထရအေၾကာငးက ေရးရာတြင ေလာကပညတကမး၊ ဝဇရဗဒၶဋကာႏင (ဆ႒မမဟတေသာ) မလႏၵပဥႇာ စသညတ႔က အမျပ၍ ေရးသားေတာမခပါသည။ ပဓာန ကးကားေသာကမးမာ ေလာကပညတကမးျဖစသည။ ရငဥပဂတႏင သရလကၤာနငင

စငစစဗဒၶဘာသာ ျမနမာလမးမားသည ရငဥပဂတမေထရအေၾကာငးက သဟဠကၽြနးေနပညာရငမားေရးေသာ ကမးစာတ႔မ တစဆင သခြငရချခငးျဖစသည။ သဟဠေရး ကမးစာဆသညမာ ပဓာနအားျဖင ကစၥညးသဒၵါႀကးကမးႏင ဝဇရဗဒၶဋကာကမးတ႔ျဖစသည။

ရငဥပဂတအေၾကာငးက ေရးဥးစြာေဖာျပေသာ ကစၥညးသဒၵါႀကးသည ပါဠသဒၵါကမးမားတြင ေရးအကဆးႏင အေစာဆးေပၚထြနးလာေသာ သဒၵါကမးျဖစသည။ ကစၥညးသဒၵါႀကးကျပစေသာ အရငကစၥာယန မဟာေထရက ဘရားရငလကထကက ဧတဒဂရ အရငမဟာကစၥညး112ဟလညးေကာငး အခ႕ကဘရားပရနဗၺာနစအၿပး အႏစ ၃၀၀ ၌ ေပၚလာေသာ ဉာဏပရမတေခၚ ဉာဏပ႒ာနးႀကးက ျပစသ သဗၺသဝါဒဂဏးဝင အရငကစၥာယန(ကာတာယနပၾတ) ဟလညးေကာငး၊ အႏၵယေတာငပငးသာ ေအဒ ၅-ရာစ သ႔မဟတ ၆-ရာစ၌ ေပၚထြနးလာေသာ မေထရတစပါးဟလညးေကာငး ယဆၾကပါသည။113

အဂၢမဟာပ႑တ အဘယာရာမ ေရႊဂဆရာေတာဘရားႀကး(ေအဒ ၁၈၇၈-၁၉၄၃)ကမ ေအဒ ၁ ရာစမ ၄ ရာစအတြငး အႏၵယႏငင ဥေဇၨနျပည၌ နနးစေသာ သကမငးတ႔၏ ဆရာအရင ကစၥယနျပသညဟ ယဆေတာမသည။114 အဘယာရာမဆရာေတာႀကး၏ ယဆခကသည အလြနသျမငနငခေသာ အခကတရပက လမးစေဖာေပးျခငးျဖစ၍ အဖးတနလသည။

ကစၥညးသဒၵါကမးႀကး၌ ပါရေသာ အခကအလကတ႔က ေထာကထား၍ ဘရားရငပြငေတာမၿပးေနာက ကာလၾကာျမငမ ထငရားခေသာ အရငကစၥညးဘြ႔အမညရ မေထရတစပါး ေရးသားခသညဟလညး ပညာရငမားယဆထားၾက၏။115ထကစၥညးသဒၵါကမး၊ ကာရကပငး(သတစဥ-၂၈၁)၌ 'ေယာ ကေရာတ သကတာ' သတ၏အရာတြင ဥပဂေတန မာေရာ ဗေႏၶာ' (ဥပဂတသည မာရနတက တပေႏာငဖြ႔ထားအပ၏) ဟေသာ ျပယဂက ေဖာျပထားျခငးမျဖစ၏။116 ရငဥပဂတအေၾကာငးကသာမက ရငဥပဂတ၏ ဒါယကာျဖစသ အေသာကမငးႀကး အေၾကာငးကလညး

111 ကးသေလးထပဆရာေတာႀကး၏ ဇနတပကာသနကမး။ ၁၉၉၇-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၅၆၃)။ 112 သခေတန ဘာသတ ဝတာေရန အတ ဝဘဇႏာန ယဒဒ မဟာကစၥာေနာတ- အ၊ ၁။ ၂၄။ 113 အရငေကလာသ၏ မဟာဝသတာရာမ နကာယသာသနာဝင။ ၁၉၇၀-ခႏစ။ စာမကႏာ-၆၃။ 114 အဘယာရာမဆရာေတာႀကး၏ ေမာဂၢလနနယ၊ ပထမတြ။ ၁၉၇၀-ျပညႏစ။ (စာမကႏာ ၃၃၇-၃၃၈)။ 115 ကစၥညးသဒၵါႀကးပါဌ။ ၁၉၈၆-ခႏစ။ စာမကႏာ-က။ DPNN-I 477, 479. 116 ကစၥညးသဒၵါႀကးပါဌ။ ၁၉၈၆-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၅၁)။

ကစၥညးကမး၊ နာမပငး (သတစဥ-၂၅၁)တြင 'ကႎ သၼာေဝါ' သတ၏ အရာ၌ 'ကြ ဂေတာသ တြႎ ေဒဝါနပယတ' (အေဒဝါန ပယတ အရငမငးႀကးသည အဘယအရပသ႔ ကြေတာမသနညး?) ဟ၍ ျပယဂထတျပခ၏။117

ဤသ႔လင အရငဥပဂတအေၾကာငးႏင အေသာကမငးတ႔၏အေၾကာငးက ျပယဂထတျပနငသညမာ ထအရငကစၥညးသည အႏၵယေျမာကပငးႏင အဆကအသြယရ၍ ေရးနငသညဟ ယဆမပါသည။ မညသ႔ပငဆေစ ကစၥညးသဒၵါႀကးက ရငငယမစ၍ ပါဠဘာသာစတင သငယသတငး သငၾကားရသညျဖစ၍ ကစၥညးသဒၵါႀကး၏ ကာရက ပငးသ႔ေရာကလင မာရနတက ခးႏမေသာ ရငဥပဂတအေၾကာငးက မတဆက အသေပးၿပးျဖစေလေတာသည။

အရငဥပဂတမေထရႀကးအေၾကာငးက အကဥးမ ေဖာျပထားေသာ သဟဠကမးႀကးတစေစာငမာ ဝဇရဗဒၶဋကာျဖစ၏။ ထကမးက ပရကမဗာဟမငးႀကး လကထက(ေအဒ ၁၁၅၃-၁၁၈၆)မတငမ အႏၵယႏငငေတာငပငး ေဒသဖြား အရငဝဇရဗဒၶမေထရ ေရးသားျပစခပါသည။118 ဝနညး ၅ ကမးအဖြင ဝနညး အ႒ကထာလာ ပဒတ႔တြင တမျမပ၊ ကြယ၀က၊ ခကခ၊ ဖထစ၊ ေနေသာ ပဒတ႔၏ သေဘာသကနက ဖြငဆရငးျပေသာ ဝနညးဋကာကမးႀကးျဖစ၏။ ထကမး၌ သကတဘာသာ၊ ေရးသဟဠ ေပါရာဏ စကားတ႔က မားစြာသးစြေရးသားထားသျဖင သာရတဋကာဆရာ အရငသာရပၾတာမေထရႏင ကခၤါဋကာေဟာငးဆရာတ႔က ဝဇရဗဒၶဋကာ ဆရာေတာ၏ ဘာသႏရကၽြမးကငနငနငးပက ခးကးခၾက၏။

အရငဝဇရဗဒၶဆရာေတာသည ဘာသႏရ ကၽြမးကငေသာ ပညာရငပပ ဟႏၵအယအဆမားက ေဖာျပထားေသာ ဥပနသ၊ ကာသကာ၊ ႏာယဒနစေသာ သကတကမးတ႔လာ အဆတ႔ကလညး ဝဇရဗဒၶဋကာ၌ ထတေဖာေရးသားခ၏။ သကတဘာသႏရ ကကၽြမးကငေသာ အရငဝဇရဗဒၶမေထရသည ဝနညးမဟာဝါလာ ေဝရဥၹက႑(ဝ၊ ၁၊၁။ ဝ၊ ႒၊ ၁။၉၅။)က ဖြငဆေတာမရာတြင 'ျမတစြာဘရားရငသည ေဝရဥၨာျပည၌ ဝါဆေတာမစဥ ဘရားအမႉးရေသာ သဃာေတာတ႔က မာရနတကလညျဖားထားသညအတြက ဆြမးလႉသမရပ ျဖစခ၏။ ျမတစြာဘရားရင၏ တနခးေတာျဖင ပယဖကနငလငကစား ေလာကဓတရားျဖစသညႏင သးခေတာမခပါ၏။ ထအခနက ျမတစြာဘရားရင သညးခေတာမေနရျခငး အေၾကာငးအရငးမာ ျမတစြာဘရားရင ပရနဗၺာနျပၿပးေသာအခါ အရငဥပဂတမေထရသည ထမာရနတမငးက ပယလနခးႏမမညက သေတာမေသာေၾကာင ျဖစသည။ ထ႔ျပင မာရနတက ခးႏမရာ၌ အရငဥပဂတသည အဓ႒ာနတနခးျဖင ခးႏမမညျဖစသည။' - စသျဖင ထအရာတ႔က ဖြငဆေတာမခသညမာ-

ဧတာဟ-ကႎ ဘဂဝေတာ မာရာဝ႗နပဋဃာတာယ သတ နတတ။ အတ၊ တထာပပစၧာ ဥပဂတကာေလ ပသာဒေဟတတာ အဓဝါေသသ၊ ဧတ ဥပဂတာဓ႒ာန ဝတဗၺ-119 ဟျဖစ၏။

117 ကစၥညးသဒၵါႀကးပါဌ။ ၁၉၈၆-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၃၀)။ 118 DPPN-II. 544, 809. အရငဝဇရဗဒၶသည ျမနမာနငငမ ရာမညတငးဘရင ဓမၼေစတႏင အၿပငေပၚထြနးခၿပး ဓမၼေစတမငးထ ဝဇရဗဒၶဋကာတစမက ပ႔ခဘးသညဟ အဆရသည။ 119 ဝဇရဗဒၶဋကာပါဌ။ ျပညႀကးမ႑ငမ။ (စာမကႏာ-၅၈)။ (ဆ႒မ) ဝဇရ။ ၆၃။ ပါရာဇ႑အ႒ာကထာ၌မ 'ဥပဂတ' ဟေသာဘြ႔က မေတြ႔ရဘ 'ဣႏၵဂတ' ဟေတြ႔ရသည။ ဝ၊႒၊၁။၃၇။

ဧတ= ဤအရာ၌ ဘဂဝေတာ= ဘနးေတာႀကးမားလေသာ ဘရားသခငအား(၏) မာရာဝ႗နပဋဃာတာယ= မာရနတလညပတသညက တားျမစေတာမျခငးငာ သတ= အစြမးသည (တနခးေတာသည) နတကႎ= ရပမရေလေတာသေလာ။ ဣတ= ဤသ႔ ေစာဒေကာ= ေစာဒကပဂၢလသည အာဟ= ေမးဆ၏။ အတ= ရေတာမပါ၏။ တထာပ= သ႔ေသာလညး ပစၧာ= ေနာငတစခနျဖစေသာ ဥပဂတကာေလ= သားေတာဥပဂတ လကထက၌ ပသာဒေဟတတာ= ၾကညညရစလတ႔သည၏ အေၾကာငးျဖစေသာေၾကာင အဓဝါေသသ= မတားျမစဘ သညခခေတာမေလ၏။ ဧက= ဤအရာ၌ ဥပဂတာဓ႒ာန= ရငဥပဂတ၏ ဓ႒ာနေတာမခနး(မာရနတခၽြတခနး)က ဝတဗၺ= ဆသငလ၏။120

ဤသ႔ 'ဝတဗၺ= ဆသငလ၏။' ဟအမာစကားရၿပးမ ဝဇရဗဒၶဋကာဆရာသည ဆက၍ မဆပေနသညက ဆရာဥးဆနးထြနးက 'ထဝဇရဗဒၶဋကာ ကမးေလးမည၊ ႀကးမားကယျပန႔သြားမညေဘးက ေမာေတြးေထာကထားလက မဆခေပ' ဟထငျမငခကေပးခပါသည။121 ဝဖရဗဒၶဋကာကမးႀကး၌ ရငဥပဂတမေထရအေၾကာငး ေဖာျပထားသညက အခ႕က 'ဋကာဆရာ၏ မလေရးရငး ဟတမ ဟတပါေလစ ဟသသယျဖစဖြယ ရေပသည' ဟလညးေကာငး၊ 'အလြတ(ပါဠမတက) သေဘာမးဖြငျပျခငးျဖစသည' ဟလညးေကာငး ေဖာျပခၾက၏။122 () အေသာကမငးႏင ပါဠစာေပ

အေသာကမငးႀကး၏ အလႉေတာပြက မာရနတ၏ ေဘးရနမ ကာကြယေစာငေရာကနငေသာေၾကာင ရငဥပဂတဟေသာ အမညနာမ ထငရားလာခသညျဖစ၍ အေသာကမငးႀကး၏ အေၾကာငးႏင ဆကစပ၍ ေလလာလင အရငဥပဂတအေၾကာငးပ၍ အသတးပြားဖြယ ရေလသည။ အေသာကမငးႀကး၏ အေၾကာငးကေဖာျပေသာ ပါဠဘာသာကမးသးကမးရသညဟ ပါဠပညာရငတ႔ေဖာျပခၾက၏။ ထကမးတ႔မာ-

၁။ ေအဒ ၄-ရာစေရး ဒပဝသ(ဒပဝင)ကမး ၂။ ေအဒ ၅-ရာစေရး အရငမဟာဗဒၶေဃာသ၏ ပါရာဇကက႑ဝနညး အ႒ကထာကမး(သမႏပါသာဒကာ) ႏင ၃။ ေအဒ ၆-ရာစေရး မဟာဝသ(မဟာဝင)-တ႔ျဖစသည။123 အထကေဖာျပပါ သးကမးတ႔တြင ဒပဝသကမး၌ အေသာကမငးႀကး၏ ေကာငးမႈျဖစေသာ

ေစတပထးေကာငးကနတ႔က မေထရတစပါးက ေလာကဝဝရဏ အစြမးျဖင ၿပးစးခေစသညဟ ေဖာျပထား၏။124မဟာဝသကမး၌ အရငဣႏၵရဂတအမညရေသာ မေထရ၏ တနခးအစြမးျဖင အေသာကမငး၏ ကသလမားက ျမငေတြ႔ခသညဟ ေဖာျပထား၏။125 သမႏပါသာဒကာမညေသာ

120 ဥးဆနးထြနး၏ ကဝလကၡဏာေသာဓန။ ၁၉၆၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၅၉၅)။ 121 ဥးဆနးထြန၏ ကဝလကၡဏာေသာဓန။ ၁၉၆၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၅၉၅)။ 122 ဓမၼာစရယဥးေဌးလႈင၏ သဟဠေခတ စေတာဝင အရယာမား။ ၁၉၆၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၅၇)။ 123 T.W. Rhys Davids' Buddhist India. 1971. Page-276. 124 B.C. Law(Tr)' Dipavamsa. 1959. Page-180. 125 Geiger(Tr)' Mahavamsa. 1950. Page-41.

ဝနညးအ႒ကထာႀကး၏ နဒါနကထာ တတယသဂါယနာအဖြင၌ 'ဣႏၵဂတေတရနာမ မဟဒၶက မဟာႏဘာဝ' ဟ အရငဣႏၵဂတမေထရ၏ တနခးအာႏေဘာေၾကာင အေသာကမငးႀကး၏ ကသလမႈမားျဖစေသာ ေစတပထးမားၿပးစးရေၾကာငး ေဖာျပထား၏။ ဝ၊႒၊၁။၃၇။

အထကပါ ပါဠဘာသာျဖငေရးေသာ ကမးတ႔၌ အေသာကမငးႀကး၏ အလႉပြအေၾကာငးက ျပဆထားရာတြင ရငဥပဂတအေၾကာငးက မေဖာျပဘ အရငဣႏၵဂတ အေၾကာငးကသာ ေဖာျပထားခသည။ သ႔ပါ၍ ဒပဝင၊ မဟာဝင၊ ပါရာဇက႑အ႒ကထာတ႔၌ လာေသာ အရငဣႏၵဂတႏင ကစၥညးသဒၵါႀကး၊ ဝဇရဗဒၶဋကာတ႔၌ လာေသာ အရငဥပဂတသည တစပါးတညးေလာ။? တစပါးစေလာ။? -ဟေသာ ေမးခြနးတစရပ ျဖစလာပါသည။

အေသာကမငးႏင ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာ စာေပ အေသာကမငးႀကး၏ အေၾကာငးက အဝဒါန(Avadana)126 အမညရေသာ ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာ

စာေပကမးဂနမးတြငလညး ေတြ႔ရပါသည။ ထအဝဒါနစာေပသည နေပါႏငင၌ ေပၚေပါကခသည။127 နေပါနငင၌ ထငရားခေသာ အဝဒါန စာေပမားမာ မဟာဝသအဝဒါန၊ ဒဗာဝဒါန၊ ဒဗာဝဒါနမာလာ၊ အဝဒါနကာလၸတာေခၚ ေဗာဓသတာဝဒါနကာလၸတာ၊ ဘျဒကာလပအဝဒါန စေသာကမးမားပါဝငသည။128

လမၺနသည ျမတစြာဘရား၏ ဇာတျဖစေသာလညး ျမတစြာဘရား၏ ပရနဗၺာနစေတာမၿပးေနာကကာလ၌ သာသနာတမျမပသြားခရာ အေသာကမငးႀကး၏ လကထကသ႔ေရာကမ သာသနာ ျပနလညထြနးကားခေလသည။129 အေသာကမငးႀကးသည ဗဒၶဖြားေတာမရာ လမၺနေဒသသ႔ မမ၏နနးတတၿပး ၁၈-ႏစအရတြင ေရာကရေတာမခၿပး၊ ထေနရာ၌ အထမးအမတေကာကတင (Rummimdei Pillar Edict)က စကထခ၏။130 အေသာကမငးႀကးသည မမသမးေတာစာရမတက ထနေပါႏငငရ အမတႀကးတစဥးႏင လကဆကေပးခ၏ နေပါႏငင၌ ေကာငးကနဘရား ပထးမားစြာကလညး ေဆာကလပလႉဒါနးခ၏။131 ဗဒၶဘာသာစြယစကမးတြင အေသာကမငးႀကးသည နေပါႏငငသ႔ ကယတငမသြားဘ မမ၏ သမကျဖစသ နေပါဘရငက နေပါၿမ႕ႏင ၂ မငခန႔ကြာေသာ ပါတနအရပ၌ ေစတတစဆ တညေစသည။ ထေစတတညရာတြင ရငဥပဂတအမညရေသာ ရဟနးတပါးက ႀကးၾကပေဆာငရြကခသညဟ ေဖာျပထားသည။132

126 S.M. Cutler' The Pali Apadana Collection. JPTS. Vol. XX. 1994. Page-3. 127 T.W. Rhys Davids' Buddhist India. 1971. Page-276. 128 ၿငမးေကာ၏ ေငြေတာင။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၇)။ 129 Gokhale' Nepal. In 2500 years of Buddhism. 1954.Page-83. သာသနာေရးဝနႀကးဌာန၏ ဗဒၶဘာသာတရားေတာ (အဆငျမင) ၁၉၉၅-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၄၀၃)။ 130 Edicts of Asoka. 1950. Page-127. ထေကာကစာက ေကာကစာဝန Dr. Fuhrer ေတြ႔၍ Dr. Buhler က အဓပၸာယေဖာ ဘာသာျပနခသည။ L.A. Waddel' Upagupta. Asiatic Society of Bengat Journal. Vol. LXVI. Part I, No.1. 1897. Page-81. 131 Gokhale' Nepal. 1954. Page-83. 132 Zeyet Asoka. Encyclopedia of Buddhism (Specimem). 1957. Page-26.

ဒဗာဝဒါနကမး၌ အႏၵယေျမာကပငးရ ဘရားဖြားေတာမရာ လမၺန၊ ဘရားပြငေတာမရာ ဗဒၶဂယာအပါအဝင ဗဒၶဘာသာႏငသကဆငေသာ ဌာနမားသ႔ အေသာကမငးႀကးသည ရငဥပဂတႏငအတ ကြခလာသညဟ ေဖာျပထား၏။133 ထဒဗာဝဒါနကမးမာပင အရငဥပဂတသည ရဟႏာအရင ၁၈, ၀၀၀ ႏငအတ ေလသေဘၤာတ႔ျဖင မဂဓတငး အေသာက မငးထသ႔ ကြခေတာမခသညဟ ေဖာျပထား၏။134

ေဗာဓသတာဝဒါနကလၸလတာကမး၌ အေသာကမငးႀကး ေစတေပါငး ၈၄, ၀၀၀ တညပက ေဖာျပထား၏။ အေသာကမငးႀကး၏ ထကသလမားတြင ရငဥပဂတဝငေရာက ေဆာငရြကေပးျခငးျဖင အေသာကမငးႀကးအား ဗဒၶသာသနာ၌ ႏစႏစကာကာ ယၾကညသကဝငေစခသည ဟေဖာျပထား၏။135

ဂပနဗဒၶဘာသာ အဘဓာနကမး၌ 'အေသာကမငးႀကးသည ရငဥပဂတသတငးသးရာ ဥ႐မႏၵေတာငသ႔ ကြခလာ၍ တရားနာယခၿပး၊ ဗဒၶဘာသာသ႔သကဝငခေၾကာငး၊ ထသ႔ အေသာကမငး ဗဒၶဘာသာဝငျဖစၿပး ရငဥပဂတက ပငေဆာငေသာေၾကာင ရဟႏာ ၁၈, ၀၀၀ တ႔ျဖင ပါဋလပတျပညသ႔ ကြေတာမေၾကာငး၊ အေသာကမငးႀကး၏ ေစတေပါငး ၈၄, ၀၀၀ က တညေပးေတာမေၾကာငး' စသျဖင ေဖာျပထားပါသည။136

ထ႔ျပင သၾတာလကာရ၌ အေသာကမငးႏင ရငဥပဂတအေၾကာငး ဝတသးပဒပါရသည။137 ဘျဒကလၸလတာအဝဒါန၌ အေသာကႏင ရငဥပဂတေတြ႔ဆၾကပအေၾကာငးပါရသည။138 အဝဒါနဂတက၌ အေသာကမငးႏင ရငဥပဂတတ႔ ဆေတာငးၾကပအေၾကာငးမားပါရသည။139 အေသာကမငးႀကး အေၾကာငးက အမားဆးေဖာျပေသာ အေသာကာဝဒါနကမး၌ ရငဥပဂတအေၾကာငးမားစြာက ေရးသားေဖာျပထားပါသည။140

အထကတြငေဖာျပခေသာ အခကအလကတ႔အရ အေသာကမငးႀကးအေၾကာငးက ေဖာျပေသာ ေထရဝါဒ ပါဠစာေပကမးဂနတ႔၌ ရငဥပဂတအေၾကာငးက ေဖာျပထားျခငးမရဘ၊ ေျမာကပငး ဗဒၶဘာသာဝငတ႔၏ ဗဒၶမက သကတကမးဂနစာေပတ႔၌သာ ရငဥပဂတအေၾကာငး ေဖာျပထားသညက ေတြ႔ရပါသည။141

133 Barua' Buddha Gaya Temple Its History. 1981. Page-10. 134 ဒဗာဝဒါနကမးလာ ပသျပဒါနဝဒါန(အခနး-၂၆)၊ ကနာလ(အခနး-၂၇)၊ ဝတေဂါက(အခနး-၂၈)၊ အေဂါက(အခနး-၂၉)တ႔တြင အေသာကႏင ရငဥပဂတအေၾကာငး ေဖာျပထားသည။ E.B. Cowell and R.A. Neil' Divyavadana. 1886. Page-348, 428, 544. 135 Mitra' Nepalese Buddhist Literature. Page-95. 136 A Dictionary of Buddhist Terms and Concepts. Page-495. 137 E. Huber(Tr.)' Asvaghosa's Sutralnkara. 1908. Page-110. 138 Nariman' Sanskrit Buddhism. 1971. Page-60, 61, 196. 139 Avadana Sataka. Vol. II. 1906. Page-203. 140 J.S. Strong(Tr.)' Asokavadana. 1989. Page-174-185. 141 A.W.P. Guruge' Asoka, The Righteous. A Definitive Biography. 1993. Page-33-, 400.

ရငဥပဂတႏင မဟာယာန မဟာယာန ဗဒၶဘာသာဝငမားသည ရငဥပဂတမေထရအား ျမတစြာဘရား၏ သာသနာက

ေစာငေရာကေသာ စတတေျမာက သာသနာပငပဂၢလဟ ယဆခၾက၏။142 ဂပနဗဒၶဘာသာဝငမားကမ (Fuhozo Innen Den) အရ သာသနာေစာငမေထရမားတြင ၁)ရငမဟာကပ ၂)ရငအာနႏၵာ ၃)ရငမဇၥႏက၊ ၄)ရငသာဏဝါသ၊ ၅)ရငဥပဂတဟ၍ ရငဥပဂတက ပဥၥမေနရာ၌ ထားခၾက၏။143ရငဥပဂတက မဟာယာန ဗဒၶဘာသာနငငမားျဖစေသာ- တ႐တနငငက Kin-hui ဂပနနငငက Uvakikta144 တဘကႏငငက Oye sbas145 ဟေခၚေဝၚခၾက၏။

ရငဥပဂတအေၾကာငးက မဟာယာနဗဒၶစာေပျဖစေသာ မလသဗၺသဝါဒဝနယပဋက146၊ မဟာဗပၸတ147၊ အာရယမဥၨၿဂမလကလၸ148 မဟာကရမဝဘဂၤ149 ႏင အေသာကမငးႀကးအေၾကာငးက ေဖာျပထားေသာ ကလၸျဒမာဝဒါနမာလာ၊ သၾတာလကာရ၊ ဘျဒကလၸလတာဝဒါန၊ အဝတသက၊ အေသာကာဝဒါနကမးမား၌ ေဖာျပထားပါသည။ အရငဥပဂတ၏ အတပၸတက တဗကရာဇဝငဆရာတာရနာထ(Taranatha)၏ အႏၵယဗဒၶဘာသာသမငး150၌ ေအာကပါအတငး ေဖာျပထားပါသည။151

ရငဥပဂတသည အႏၵယႏငင မထရာၿမ႕မ ဂတမညေသာ န႔သာသေ႒းႀကး၏ တတယေျမာက သားျဖစသည။ သာသနာေတာႏစ ၁၀၀-ျပညတြင ဖြားျမငေတာမခ၏။ အရငအာနႏၵာမေထရ၏ တပည အရငသာဏဝါသမေထရသည မထရာၿမ႕သ႔ သာသနာျပေရာကလာရာ၊ ထမေထရထ၌ ရငဥပဂတ ေလာငးလာသငယသည အသက ၁၇ ႏစအရြယတြင ရငသာမေဏျပခသည။ အသက ၂၀ ရဟနးခခန၌ ရဟႏာျဖစေတာမခသည။ အရငသာဏဝါသသည သာသနာျပလပငနးအား အရငဥပဂတထလႊအပၿပးေနာက စမၸာယျပညသ႔ကြ၍ ပရနဗၺာနျပခပါသည။ အရငဥပဂတသည ဂဂၤါျမစက ျဖတ၍ ေျမာကဘကဆသ႔ ကြေတာမပါသည။ တရဟတျပညနယ၏ အေနာကဘက ေဒသရ ဝေဒဟၿမ႕ သ႔ေရာက ေတာမပါသည။ ထၿမ႕၌ သဃာေတာမားက ဆညးကပလပေကၽြးေလ ရေသာ သကြယဝသသာရ ေဆာကလပလႉဒါနးသညေကာငး၌ သတငးသးေတာမသည။ ဤေကာငး၌ ဝါဆေတာမ၍ တရားေဟာရာ တစေထာငမ ေလာကေသာလအေပါငးက အရဟတဖလသ႔ ေရာကေစေတာမခပါသည။ ထ႔ေနာက ဂႏၶာရေတာငသ႔ ကြေတာမ၍ တရားေဟာရာ လအမားအျပားက အကၽြတတရားရၾကပါသည။

ထမ မထရာၿမ႕သ႔ကြေတာမပါသည။ ထၿမ႕၌ နဋႏငဘဏၬအမညရေသာ မလအႀကးအကတ႔သည အရငဥပဂတ၏ ဂဏေကးဇးကေျပာဆ၍ အရငသာဏဝါသမေထရလကထကက သရေတာငေပၚ၌

142 Eitel' Handbook of Chinese Buddhism. 1970. Pgae-187; Rockhill' The Life the Buddha. 1907. Page-170. 143 A Dictionary of Buddhist Terms and Concepts. Page-488. 144 Beal' Buddhist Records of Western World. 1884. Page-182. 145 Eitel' Handbook of Chinese Buddhism. 1970. Pgae-187. 146 Mulasavasthivada Vinaya. In Gilgit Manuscripts. Vol. I. 4.2(f) 147 Mahavyutpatti. 1916. 3653. 148 Arya manjusrimulakalpa. 1920. 606. 14. 149 Maha-Karmavibhanga. 1932. 154.14. 150 Taranatha' History of Indian Buddhism. Page 32-39 151 John s. Strong' The Legend and Cult of Upagupta.1992. စာအပတြင ဗဒၶမကသကတ(HSB) စာေပ၌ လာေသာ ရငဥပဂတအေၾကာငးက ျပညစစြာေဖာျပထား၏။

ေဆာကလပလႉဒါနးအပေသာ ေကာငး၌ အရငဥပဂတဝါဆပါမကား ေကာငးေလစြ ဟေျပာဆေနၾကပါသည။ ထအခနမာပင အရငဥပဂတကြလာသျဖင ေကာငးတငလႉဒါနးခသည။ ပစၥညးေလးပါးျဖငလညး ေထာကပသည။ အရငဥပဂတသည နဋဘဋကေကာငး၌ တရားေဟာေတာမေသာအခါ အမားအျပားသာသနာ ေဘာငဝငၾကပါသည။ သကြယတ႔လညး သစၥာေလးပါးက သျမငၾကပါသည။

အခါတပါး၌ အရငဥပဂတ တရားေဟာေတာမစဥ မာရနတသည ၿမ႕ေပၚသ႔ ဆနစပါးမး ရြာခပါသည။ ဤမးေၾကာင တရားပြပကခပါသည။ လအနညးငယသာ တရားဆကလက၍ နာၾကပါသည။ ဒတယေန႔၌ အဝတမးရြာပါသည။ တတယေန႔၌ ေငြမး၊ စတတေန႔၌ ေရႊမး၊ ပဥၥမေန႔၌ ရတနာခႏစပါး မးရြာပါသည။ တရားနာပရသတမဆသေလာကသာ ကနပါေတာသည။ ဆ႒မေန႔၌ မာရနတကယတင ဂႏၶဗၺကေခသညနတအသြင ဖနဆငးပါသည။ မာရနတ၏ မယား၊ သားႏင သမးမားက နတအဆေတာ ကေခသညအသြငဖနဆငး၍ ေယာကားမနးမ သးဆယေျခာကဥးသည နတသဘငသညမားအျဖစျဖင ၿမ႕တြငးဝငၾကပါသည။ မာရနတ၏ နတသခငးဂတသတ႔၏ ျမဆြယမႈေၾကာင ရငဥပဂတထ၌ တရားနာသတစဥးမပင မကနေတာ။ အရငဥပဂတကယေတာသည ၿမ႕တြငးသ႔ကြ၍ မာရနတႏငတကြ အေပါငးအေဖာမားက ပနးကးစြပ၍ ခးကးဂဏျပပါသည။ အရငျမတ၏ တနခးေတာေၾကာငမာရနတတ႔သည အမငးရြတတြ အကညးတနသမား၊ အဝတစတဝတဆငသမား၊ ဥးေခါငးထက၌ သေကာငပပမား၊ လညပငးထက၌ ေခြးေသေကာငပပဆြသမား ျဖစသြားၾကေလသည။ ပတဝနးကငတစခလး ပပေဟာင၍ ရြ႔စရာ ျမငကြငးျဖစသြားပါသည။

ထ႔ေနာက ရငဥပဂတက 'ဟယ-မာရနတယတ၊ အဘယေၾကာင ငါသာဝကမားက ဒကၡေပးရသနညး' ဟေမးေတာမသည။ 'ခြငလႊတေတာမပါ အရငျမတဘရား၊ အကၽြႏပတ႔က အေႏာငအဖြ႔မ လႊတေတာမပါ' ဟ မာရနတက ေတာငးပန၏။ 'ငါတပည သာဝကမားက ဒကၡမေပးမ ငါလႊတမည' ဟရငဥပဂတက မန႔ေတာမ၏။ မာရနတက 'ကၽြႏပဘဝဆးသညတင မေႏာကယကေတာပါဘရား' ဟဝနခ၏။ ခကခငးပင မာရနတသည ပငကယအသြငသ႔ေျပာငးသြား၏။ ေဗာဓမ႑င၌ ေဂါတမျမတစြာဘရား စေနစဥ ကၽြႏပအစြမးကန ေႏာကယကဖကဆးခပါ၏ ျမတစြာဘရားသည မဟာဂ႐ဏာေတာျဖင သမာဓက ဖကေတာမမခ။ သ႔ေသာ ေဂါတမျမတစြာဘရား၏ တပညသားျဖစေသာ ဤအရငသည ၾကမးတမးလစြာ၏။ ရနလလစြာ၏ ကၽြႏပတ႔ ကလၾကညစယကာ မႏငပင ကၽြႏပတ႔က ေႏာငဖြ႔ဘ၏' -ဟမာရနတဆ၏။ ထ႔ေနာက ရငဥပဂတသည မာရနတက တရားေဟာေတာမၿပး 'ငါသည ျမတစြာဘရား၏ ဓမၼကာယ(တရားေတာအစ)ကသာ သျမငရ၏။ ျမတစြာဘရား၏ ႐ပကာယ(ကယေတာ)ကကား မဖးအျမငခရစဖး။ သငသည ဘရားသခငက ျမငေတြ႔ခရ၏။ ထ႔ေၾကာငျမတစြာဘရား၏ ႐ပကာယေတာက ငါအားဖနဆငး၍ ျပပါ' ဟေတာငးပန၏။ မာရနတသည ျမတစြာဘရား၏ အသြငေတာက ဖနဆငး၍ ျပ၏။ အရငဥပဂတသည ဖးျမငရငး ဖးျမငရငး ၾကညညသဒၶါတရား တဖြားဖြား ေပၚလာ၏။ ၾကကသေမြးညငးထလာ၏။ 'ျမတစြာဘရားက ရခးပါ၏' ဟ ဥးထပလကတင၍ ရခးလက၏။ အရငျမတရခးေသာဒဏက မခနငေသာ မာရနတချမာ မးေဝလကသြား၏။ မာရနတ ဆနစပါးမးရြာခသညေန႔မစ၍ ေျခာကရကတငတင တရားေဟာရာ ခနစရကေျမာကေန႔မာ လေပါငးရစသနးခန႔ သစၥာေလးပါးက သျမငခၾက၏။

အရငဥပဂတသည မမ၏ဘဝေနာကပငးက နဋဘဋကေကာငးေတာ၌ပင ကနဆးေစေတာမခ၏။ ထေကာငးတကတြငး၌ အလား ၁၈ ေတာင၊ အန ၁၂ ေတာင၊ အျမင ၆ ေတာငရေသာ ဂတစခရ၏။ ထအခနက ရဟနးျပသမား အရငဥပဂတေဟာၾကားသျဖင အရဟတဖလသ႔ ေရာကသမားသည လကေလးသစခန႔ရ သစတသစစေလးမားက ဂတြငးသ႔ပစသြငးေလရၾက၏။ အရငဥပဂတပရနဗၺာနစေသာအခန၌ ထသစတ သစစေလးမားသည ဂတစခလး ျပညလ၍ ေနရာလပပင မကနေတာေခ။ ထသစတသစစမားျဖငပင ရငဥပဂတက မးသၿဂဟၾကပါသည။ ဓာတေတာမားက နတမားေဆာငယသြားသညဟ ဆပါသည။

ျမတစြာဘရားကယေတာတငက 'အရငဥပဂတသည ဗဒၶ၏လကၡဏာေတာႀကးငယ မပါရေသာ ဘရား၊ ဗဒၶႏငထပတ မဟာဂ႐ဏာရင ျဖစလမမည' ဟဗာဒတထားျခငးခခရသ ျဖစသည။ ျမတစြာဘရား ပရနဗၺာနစလြနၿပးေနာက သတဝါတ႔အေပၚ မဟာဂ႐ဏာထားရာ၌ အရငဥပဂတထကသာလြနသမရဟ ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာစာေပတ႔၌ ျပဆထားပါသည။152

ရငဥပဂတမေထရ၏ ပရနဗၺာနျပေတာမျခငးႏငပတသက၍ သကတစာေပမတတမးမားက မထရာၿမ႕၌ပင ပရနဗၺာနျပေတာမ၍ သရရဓာတေတာမားက ေစတပထးတညထား ကးကြယၾကသညဆပါသည။ ဂပနဗဒၶဘာသာ မတတမးတ႔တြင 'အရငဥပဂတသည ေျမငလင တနလႈပေနဆအခကတြင ဘဝက လြနေျမာကသြားသည' ဟ ဆပါသည။ 'အရငဥပဂတသည သးလတင မထရာျပညတြင လညလညတရားေဟာျခငး၊ တနခးျပာဋဟာျပျခငး ျပၿပးလင ေျမငလငလႈပဆ လပစစမားလကဆအခကတြင ခေခ(Kha-chhe)ေခၚ အငတစခအတြငးရ နဂါးမငး၏ နနးေတာတြငးသ႔ ဝငေရာကသြားၿပးေနာက ေကာငးကငယတြင ေပာကကြယသြားခသည' ဟ တဘကမတတမး(Kalacakra= Dus-Khor)၌ ေဖာျပထားပါသည။153 မတတမးတစေစာင၌ ရငဥပဂတပလြနေတာမေသာႏစမာ ၇၄၁-ဘစ သ႔မဟတ ၃၃၅-ဘစ ျဖစသညဟ ေဖာျပထားသည။154 ရငဥပဂတအေၾကာငး စစစခက ၁။ ျမနမာစာေပမတတမးတစေစာင၌ ရငဥပဂတသည မဟာယာနဗဒၶဘာသာဂဏးဝငျဖစသည။ 'ဥပဂတ' ဟေသာအမညကပင မဟာယာနဆနေနသညဟ ေဖာျပပါသည။155 အခ႕ေသာမတတမးမားအရ ဥပဂတသည ပါဠေဝါဟာရျဖစၿပး၊ ဥပ-အမညရေသာရေသႀကးက ေစာကေရာက(=ဂတ)ထားခဘးေသာေၾကာင ဥပဂတ(= ဥပ+ဂတ)အမညရေၾကာငး ေဖာျပထား၏။156 ေမာပဆရာသနး၏ ေပါရာဏဒပနကမး ဒတယတြတြင 'သမြနရေသ၊ လကေပြ႕ယယ၊ သင'ဥပ' လင၊ ေန႔ညေစာငမတ၊ ကမၼသတေၾကာင၊ ပညတေဖာထတ၊ ဥပဂတဟ' ေခၚတြငေၾကာငး ေဖာျပထား၏။157 ဆရာဥးဆနးထြနးကမ ဥပဂတဟေသာအမညတြင ဥပ-ဟေသာပဒသည ဥပသာရပဒ(ေရ႕ဆက) မဟတေၾကာငးႏင၊ ထဥပ-သဒၵါသညပင ဗနးဘရား၏ ဥေပႏၵဒတ- ဟေသာအမည၏ အတေကာကျဖစေၾကာငး ေဖာျပထား၏။158 ၂။ မာရနတက ရငဥပဂတမေထရဆးမပမာ ရဟႏာအရငျမတတပါးအေနျဖင ဤသ႔မဆးမသငေၾကာငး ဆးမပရကစကသျဖင ေထရဝါဒ ရဟနးေတာတပါးအေနျဖင ဤသ႔ျပလပလမမည မဟတ- ဟ ျမနမာစာတမးတစေစာင၌ ေဝဖနထားသည။159

152 Taranatha' History of Buddhism in India. Page-38. 153 ေမာငလြငရည၏ သဗၺသဒၶပရတငယမား။ ၁၉၉၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၆၅)။ 154 Eitel' Handbook of Chinese Buddhism. 1970. Page-187. 155 ရေဝထြနး၏ ရတနာစာေပ၊ ပထမတြ။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၇၇)။ 156 ျမနမာစြယစကမး၊ အတြ ၁၄။ (စာမကႏာ-၄၇၃)။ 157 ေမာပဆရာသနး၏ ေပါရာဏဒပနကမး၊ ဒတယတြ။ ၁၉၁၃-ခႏစ။ စာမကႏာ-၃၃၀။ 158 ဥးဆနးထြနး၏ ကဝလကၡဏဝေသာဓနကမး။ ၁၉၆၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၆၀၀)။ 159 ရေဝထြနး၏ ရတနာစာေပ၊ ပထမတြ။ ၁၉၇၃-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၇၈)။

၃။ ရငဥပဂတမေထရက မာရနတက ခါးပနးႀကးျဖင ေတာငကမးပါးယတြင ခညထားေသာအခါ မာရနတႀကးက 'ငါသညေရးအခါက ဘရားရငအား ဒကၡေပးခဘး၏။ ျမတစြာဘရားသည ငါအားအျပစမေပးခ။ ယခသာဝကျဖစသ အရငဥပဂတသည သနားျခငးမရဘ ငါအားႏပစကဘသည။ သ႔ျဖစ၍ ေနာငအခါ ဘရားဆကသာပနလသည သနားျခငးကငးေသာ သာဝကဆက မပနလေၾကာငး ျမညတမးသည' ဟ မဟာဝငဝတ160 စသည၌ ေဖာျပထားရာ ထသ႔ 'ဘရားဆကသာ ပနလသည။ သာဝကဆက မပနလ' ဟေသာစကားရပသည မဟာယာန၏ အယအဆျဖစေၾကာငး ကမးစာတစေစာင၌ ေရးသားထား၏။161 ၄။ မာရနတ၏ လည၌ ေခြးေသေကာငပပဆြေပးျခငးႏင အလားတေသာ အျဖစအပကက ေထရအပဒါနလာ သာဋမတယေထရဝတ၌လညး ေတြ႔ရ၏။ သာဋမတယမေထရသည မာရနတက ေခြးေသေကာငပပဆြေပးဖးေၾကာငး ေဖာျပထားေလသည။ (ေထရ၊႒။၁။၄၆၉။)။ အခ႕က ထသာဋမတယေထရဝတက မ၍ ရငဥပဂတအေၾကာငးေရးသညဟ ယဆ၏။ ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာစာေပတ႔၌ ရငဥပဂတမေထရသည သတဝါတ႔အေပၚ သနားဂရဏာအလြနႀကးမားေၾကာငး ေဖၚျပထားျပနပါသျဖင ရငဥပဂတ၏ မာရနတသားအား ဆးမပမာ ဆငျခငဖြယရာ အေၾကာငးအရာမားျဖစေလသည။ ထ႔ျပငအခ႕က ရငဥပဂတသည တတယသဃာယနာ၌ ထငရားခေသာ ရငေမာဂၢလပတတမေထရႀကးက တမ၍ေရးထားျခငးျဖစသညဟလညး။ ယဆ၏။ အခ႕ကမ အရငပေ႑ာလဘာရဒြါဇက တမ၍ ေရးသညဟလညး ယဆၾကသည။ ၅။ ျမနမာစာေပမတတမးတစေစာငတြင 'ရငဥပဂတ သကတမးရညစြာေနရျခငးအေၾကာငးႏငစပ၍၊ အဝေလာကေတသြရဘရားအေလာငးႏင တေနသည' ဟေရးသားထားပါသည။162 ေထရဝါဒဗဒၶဘာသာဝငတ႔ အယအရ အသကရညမႈသည အလြနရခေသာ ဒလဘတရား(ဒဃယေကာပန အတဒလဘ) ျဖစ၏။163 ပဋကတေတာတြင သကတမးကာလကေကာ၍ အသကရညေသာ ပဂၢလတ႔က ျပရာ၌ လ႔သကတမးျဖင ႏစေပါငး ၇၀၀ အသကရညခေသာ သာဓနမငး(ဇာ၊၁၊၃၀၀။ ဇာ၊႒၊၄၊၃၅၅။) အသက ၁၆၀ ရညေသာအရငဗာကလ၊ အသက ၁၅၀ ရညေသာ အရငအႏ႐ဒၶါ၊ အသက ၁၂၀ ရညေသာ ဝသာခါ, ေပါကၡရသာတပဏၰား၊ ျဗဟၼာယပဏၰား၊ ေသလပဏၰား၊ ဗာဝရယပဏၰား၊ အာနႏၵမေထရ၊ ႏင ရငမဟာကပေထရတ႔ျဖစသည။ (ဒ၊႒။၂။၆။) ထပဂၢလတ႔ထက လြန၍ အသကရညၾကသဟ ပဋကတပါဠေတာ၌ မေတြ႔ရေပ။

သတမဟာဝါအ႒ကထာ၊ မဟာပဒါနသတ၊ အာယပရေစၧဒအဖြငက မ၍ မတငပငဆရာေတာႀကးက သးပတခကမး၌ 'အသကတမးဆေသာစကားက ၾကားရလင အသက ၁၀၀ ေနရလမအထငႀကးႏင ေယာငတေယာငတမေနၾကလင။ အသကတစရာ ေနရသကား ရား၏။ မေနရသသာ မားေခ၏ဟ

160 ကးသေလးထပ ဆရာေတာေရးေသာ မဟာဝငဝတ၌ ေဖာျပထားျခငးျဖစပါသည။ မလမဟာဝငပါဌ၌ ဤအခကက မေတြ႔ရဘ အေသာကဝဒါန ၌သာေတြ႔ရသည။ 161 ဓမၼာစရယ ဥးေဌးလႈင၏ သဟဠေခတ စေတာဝင အရယာမား။ ၁၉၆၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၆၃)။ 162 ထးခငၿမ႕တညေတာဆရာေတာ၏ ယေန႔ဗဒၶဝါဒဆငရာ အေမးအေျဖမား(၅)။ ၁၉၉၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၉၀)။ 163 ဥးေသာဇင၏ သတဥၨလ။ ၁၉၈၄-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၅၄)။

ေသျခငးတရားက ႏလးထားမၾကေစ။'-164 ဟ ေရးသားထားပါသည။ သၿဂၤကမးဝထမတပငး၌ 'ေတသစတႏၷ အာပါယာန, မႏာန, ဝနပါတကာ သရာနဥၰ အာယပၸမာဏ ဂဏနာယ နယေမာ နတ165' ဟလာအပါယဘသားႏငလ၊ ဝနပါတကအသရာနတတ႔၌ အသကတမး အၿမမရ' ဟေသာစကားတရပရ၏။ ထအခကက ဋကာေကာဆရာေတာကလညး 'တထာ မႏသာနမၸ ကဒါစ ေတသမၸ အသေခၤယာ ယကတာ ကဒါစဒသဝာယကတာ' [ထလတ႔၏ တရတခါ အသေခ ၤယအသကရညသည၏ အျဖစ၊ တခါတရ၌ အသကဘယႏစရညသည၏ အျဖစေၾကာင အသကအပငးအျခားမရ]- ဟ ဖြငဆခသည။166 ဋကာေကာဆရာေတာက ထပဂၢလေလးမးသည ကမၼ(က)ရသမ အသကတညၾကရေသာေၾကာင နတစသညတ႔ကသ႔ အသကတမးကပငးျခားထား၍ မရေသာေၾကာင အသကတမးမၿမဟ ဆပါသည။ ဤအခကက မ၍ပင ကးသဆရာေတာႀကးက 'အပါယလ႔ရြာ၊ အသရာ၌၊ အာယမၿမ' ဟလညးေကာငး167 လယတဆရာေတာႀကးက 'လ,ဘမၼဇးဝ၊ ပါယေလးမး၊ သကဇဝးၿမမရ' ဟလညးေကာငး168 စပဆခၾကပါသည။

လ႔သကတမးက အႏစတစရာတမးဟ ဆလငကစား ကမရက အသကတမည၊ ကရက အသကရညမည၊ လမနက သကတမးျပညေနရၿမျဖစသညဟ မဆႏင။ ဤသ႔လင လ႔သကတမး၏ မတညၿငမမႈက 'ဝသေတ အတကေႏ ဧကဝ ဟာယတ' ဟေသာ သတေဆးကမးအဆအမန႔ကမ၍ ပညာရငတ႔က လ႔သကတမးသည ဆတကပသ႔ ေရာကသညရေသာ အႏစတစရာတမး၌ တစႏစယတေလာ၏ ဟ ဆၾက၏။ မဟာဝသဒၶါ႐ဆရာေတာႀကးကမ 'ရခါ အႏစတစရာတြင တစႏစမက ဆတယတတတ၏။ ရခါလညး တန႔ရပသကသ႔ရတတ၏' ဟမန႔ေတာမခပါသည။169 ဆလသညမာ လ႔သကတမးကတြကရာ၌ ဇမၺဒပါကၽြနး၌ ေဂါတမျမတစြာဘရား၏ သာသနာေတာတြငးျဖစေသာ လတ႔၏ သကတမးကသာ ရညၫႊနး၍ တြကရသညျဖစရာ ေဂါတမျမတစြာဘရားလကထကေတာအခါ၌ လ႔သကတမးသည အႏစ-၁၀၀ တမးျဖစေလသည။170 သတေဆးကမးအလ အႏစ ၁၀၀ လင ၁ ႏစဆတ၏။ ျမတစြာဘရားပြငသညမ ေရတြကေသာ အႏစ ၂၅၀၀ ႏင ၂၆၀၀ အတြငး ရေလရာ၊ ထအႏစ ၂၅၀၀, ၂၆၀၀ လင ၂၅-ႏစ, ၂၆-ႏစ ရေလသည။ ထ ၂၅-ႏစ ၂၆-ႏစက လကရလ႔သကတမး အႏစ ၁၀၀ မႏတပယလင ယခပမနလ႔သကတမးမာ ၇၅-ႏစ၊ ၇၄-ႏစ စသညျဖစ၏။

ေထရဝါဒဗဒၶဘာသာဝငတ႔အလအရ ရငဥပဂတသည အမနတကယရခလငလညး ဤမသကတမးမရညရာ။ မဟာယာန ေျမာကပငးဗဒၶဘာသာစာေပမားတြင အရငဥပဂတသည ပလြနခၿပဟ ေဖာျပထားေလသည။ သ႔ျဖစ၍ ေတာငသမဒၵရာ၌ စေနေသာ အရငဥပဂတသည 164 မတငပငဆရာေတာ၏ သးပတခကမး။ ၁၉၅၉-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၇)။ 165 အဘဓမၼတသဂၤဟပါဌ။၁၉၉၄-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၇၇)။ 166 ဋကာေကာပါဌ။ ၁၉၉၄-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၀၂)။ 167 ကးသေလးထပဆရာေတာႀကး၏ မေနာရထပရဏကမး။ ၁၉၈၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၁၄၄)။ 168 လယတဆရာေတာႀကး၏ ပရမတသခပကမး။ ၁၉၆၇-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၂၄)။ 169 မဟာသဝဆရာေတာႀကး၏ မဂၢေဗာဓကကမး၊ ပထမတြ။ (စာမကႏာ-၉)။ 170 ေဂါတမျမတစြာဘရား သာသနာ၌ အာယကပ= သကတမးဟေသာ အသးအႏႈနးႏငစပ၍ မငးကြနးတပဋကဓရဆရာေတာ၏ မဟာဗဒၶဝင၊ ပဥၥမတြ။ ၁၉၈၁-ခႏစ။ (စာမကႏာ-၃၁၈) သ႔ၾကညပါ။

အဘယစာေပက လာေသာ အရငဥပဂတပါနညး။? မညသညပဂၢလတ႔ ဖနတးထားေသာ ရငဥပဂတပါနညး။?- တ႔က ထပဆငေလလာရနလအပပါသည။

ဆရာေတာ အရငသဓမၼေဇာတပါလ၏ ဋကာေကာအဖြင ပရမတသ႐ပအနဝဏၰနာကမးသစ၊ အာယပရေစၧဒအခနး၌ 'ယခကာလ၌ ရဟနးရငလတ႔သည ရငဥပဂတေၾကးျပာသာဒႏငပငလယျပင၌ ယခပငရေၾကာငး အဟတႀကးထငမတ၍ ေျပာၾကားျခငးသည မသငကန-171 ဟေရးသားခသညက ေထာက၍ ရငဥပဂတက ေထရဝါဒ သာသနာမ အလြတထား၍ သဃာဟေသာ အမတသညာျဖင ဆညးကပလပါက ဆညးကပနငခြငရေသာလညး၊ သာသနာေတာသားဟ သာသနာတြငး သြတသြငးၿပး ဆညးကပျခငးမးကာ မျပအပေပ။ ရငဥပဂတႏင ေထရဝါဒသာသနာတ႔သည မညသ႔မ သကဆငျခငးမရေၾကာငး ေလလာေတြ႔ရရေသာေၾကာင ျဖစပါသည။

171 အရငသဒၶမၼေဇာတပါလ၏ ပရမတသ႐ပ အႏဝဏၰနာကမးသစ၊ ဒတယတြ။ (စာမကႏာ-၂၁၀)။