ก | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก   

 

คานา

โรคมอ เทา ปาก (Hand, Foot and Mouth Disease) ตามนยามขององคการอนามยโลก ถอเปนโรคตดตออบตใหมทเปนปญหาสาคญทางสาธารณสขโรคหนงของประเทศไทย นบตงแตมการรายงานการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ทมอาการรนแรงจากการตดเชอเอนเทอโรไวรส 71 ในประเทศตางๆ ของภมภาคเอเชย ในชวงป พ.ศ. 2540 - 2541 ซงกอใหเกดการตนตระหนกทงในกลมบคลากรทางการแพทย และประชาชนเปนอนมาก ดงนน ประเทศไทยจงไดดาเนนการเฝาระวงโรคในกลมเอนเทอโรไวรสมาตงแตเดอนมถนายน 2541 ซงในระยะแรกเปนการเฝาระวงเฉพาะพนท และไดขยายเปนการเฝาระวงทวประเทศ ในป พ.ศ. 2544 หลงจากนน ไดมการเพมเตมการเฝาระวงโรคแผลในคอหอย และกลมผปวยอาการรนแรง เขาไปในนยามการเฝาระวงโรคมอ เทา ปาก ในเดอนกนยายน 2554 ทงนเพอใหมความไว ในการตรวจจบการระบาดมากขนและครอบคลมยงขน ซงการปรบนยามดงกลาวอาจทาใหการรายงานขอมลในปตอๆ ไป ของกลมโรคมอ เทา ปาก นาจะมมากขน และทาใหการแปลผลเมอนาไปเปรยบเทยบกบขอมลยอนหลงตองทาดวย ความระมดระวงมากขน

สาหรบสถานการณของโรคมอ เทา ปาก ในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2546 – 2554 พบผปวยจานวนตงแต 769 - 25,242 ราย โดยพบผเสยชวตประปรายตงแต 0 - 7 ราย ซงในการระบาดของโรคแตละครง จะทาใหเดกนกเรยนตองหยดเรยน บดามารดาอาจตองหยดงานเพอดแลบตร ตองเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาล หรอในบางครงตองมการปดโรงเรยน ทาความสะอาด เหลานลวนแตสงผลกระทบตอเศรษฐกจ สงคม หรอการเมองไดทงสน ดงนน หากมการพยากรณการเกดโรคมอ เทา ปาก ไดใกลเคยงกบความเปนจรงมากทสด กจะเปนประโยชน และนามาซงการจดเตรยมความพรอมและตอบสนองตอสถานการณ ในทศทางท ถ กตอ งของทกภาคส วนท เ ก ยวขอ ง และนาไปส ข อ เสนอแนะ แนวทางการปองกนควบคมโรค เพอใหหนวยงานทเกยวของนาไปพจารณาและปรบใชเปนแนวทางในการปฏบตงาน ทเหมาะสมกบบรบทของพนท อนจะมสวนชวยในการปองกนและลดการปวยหรอเสยชวตจากโรคมอ เทา ปาก รวมทง ลดผลกระทบดานเศรษฐกจและสงคมได

ในการน สานกโรคตดตออบตใหม ไดพจารณาถงความสาคญของโรคมอ เทา ปาก และผลกระทบอนเปนประโยชนจากการพยากรณโรคมอ เทา ปาก จงไดดาเนนการจดทารายงานการพยากรณโรคมอ เทา ปาก ฉบบน ขน เพอเปาหมายในการกระตนเตอนพนทตางๆ ในประเทศไทย ใหมการจดเตรยมทรพยากร สาหรบดาเนนการปองกนควบคมโรคมอ เทา ปาก ทเหมาะสมกบบรบทของแตละพนท โดยใชหลกการทางระบาดวทยา และการพยากรณโรคเชงปรมาณโดยการวเคราะหอนกรมเวลา อนจะนาไปสการเตรยมความพรอมในดานตางๆ อยางเหมาะสมตอไป

สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค

ข | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก   

 

สารบญ หนา

คานา ก

บทสรปสาหรบผบรหาร (Executive Summary) 1

ความเปนมา 2

วตถประสงค (Objective) 3

เครองมอและวธการศกษา (Materials and Methods) 3

ผลการศกษา (Results)

• ผลการศกษาเชงพรรณา 4

• การศกษาระบาดวทยาเชงคณภาพของปยจยทมผลตอการเกดโรค 10

• ผลการพยากรณโรคเชงปรมาณ 13

อภปรายผลการศกษา 21

ขอจากด 23

ขอเสนอแนะ

• ขอเสนอแนะตอการพยากรณโรค 23

• ขอเสนอแนะตอการปองกนควบคมโรค 23

สรปผลการศกษา 24

เอกสารอางอง 25

ค | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก   

 

สารบญรป หนา

รปท 1 จานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ป พ.ศ. 2546 – 2554 4

รปท 2 อตราปวยดวยโรคมอ เทา ปาก ตอแสนประชากร ป พ.ศ. 2546 – 2554 5

รปท 3 จานวนผเสยชวตดวยโรคมอ เทา ปาก ปพ.ศ. 2546 – 2554 5

รปท 4 การเปลยนแปลงตามฤดกาลของจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ป พ.ศ. 2546 – 2554 6

รปท 5 การเปลยนแปลงตามวฏจกรของจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ป พ.ศ. 2546 – 2555 6

รปท 6 อตราสวนเพศหญงตอชายของผปวยโรคมอ เทา ปาก ป 2546 – 2554 7

รปท 7 จานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก จาแนกตามกลมอาย ป 2550 – 2554 7

รปท 8 จานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก จาแนกตามอาชพ ป พ.ศ. 2550 – 2555 8

รปท 9 อตราปวยตอแสนประชากรโรคมอ เทา ปาก จาแนกตามภมภาค ป พ.ศ. 2550 – 2555 8

รปท 10 จานวนผปวย โรคมอ เทา ปาก ในกลมอาย 0-5 ป รายจงหวด ป 2550-2554 9 (จาแนกแบบชวงทเทากน)

รปท 11 จานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ในกลมอาย 0-5 ป จาแนกรายจงหวด ป 2550-2554 9 (จาแนกแบบ Natural break)

รปท 12 ผลการตรวจหาเชอสาเหตของโรคมอ เทา ปาก จากตวอยางทสงตรวจทงหมดในป พ.ศ. 2550-2555 11

รปท 13 ผลการพยากรณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก จาแนกรายเดอน ของประเทศไทย ป 2556 13เปรยบเทยบกบป 2555 และคามธยฐาน

รปท 14 แนวโนมจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของประเทศไทย และคาดการณจานวนผปวยป พ.ศ. 2556 14 จาแนกรายเดอน

รปท 15 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของประเทศไทย รายจงหวด ป พ.ศ. 2556 17 (จาแนกแบบชวงทเทากน)

รปท 16 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของประเทศไทย ป พ.ศ. 2556 จาแนกรายจงหวด 18 (จาแนกแบบ Natural break)

รปท 17 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 2556 จาแนกรายเดอน 19 เปรยบเทยบกบคามธยฐานของจงหวด

รปท 18 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก จงหวดลาปาง ป พ.ศ. 2556 จาแนกรายเดอน 19 เปรยบเทยบกบคามธยฐานของจงหวด

ง | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก   

 

รปท 19 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก จงหวดระยอง ป พ.ศ. 2556 จาแนกรายเดอน 20 เปรยบเทยบกบคามธยฐานของจงหวด

รปท 20 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก จงหวดสมทรปราการ ป พ.ศ. 2556 จาแนกรายเดอน 20 เปรยบเทยบกบคามธยฐานของจงหวด

รปท 21 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก จงหวดเชยงราย ป พ.ศ. 2556 จาแนกรายเดอน 20 เปรยบเทยบกบคามธยฐานของจงหวด

สารบญตาราง หนา

ตารางท 1 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของประเทศไทย 15 จาแนกรายจงหวด ป พ.ศ. 2556

1 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

บทสรปสาหรบผบรหาร (Executive Summary)

ความเปนมา โรคมอ เทา ปาก ถอเปนโรคตดตออบตใหมทเปนปญหาสาคญทางสาธารณสขโรคหนงของประเทศไทย ซงพบอบตการณการเกดโรคอยางตอเนองมาเกอบทกป ทาใหตองเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาล หรอการหยดงานของผปกครอง ซงสงผลกระทบตอเศรษฐกจ สงคม หรอการเมอง ดงนน การพยากรณการเกดโรคมอ เทา ปาก กจะนามาซงการจดเตรยมความพรอมและตอบสนองตอสถานการณในทศทางทถกตองของทกภาคสวน อนจะมสวนชวยในการปองกนและลดการปวยหรอเสยชวตจากโรคมอ เทา ปาก ไดตอไป

วธการศกษา 1.) การศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนา โดยบรรยายแนวโนมจานวนผปวย/อตราปวย โรคมอ เทา ปาก 2546 – 2555 บรรยายแนวโนมของการเกดโรคตามกลมอาย รายจงหวด โดยใชสถตเชงพรรณนา ไดแก สดสวน อตราสวน และคาเฉลย 2.) การศกษาระบาดวทยาเชงคณภาพตอปจจยทมผลตอการเกดโรค จากการทบทวนรายงานการสอบสวนโรคทไดรบการตพมพเผยแพรในวารสารรายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาประจาสปดาห (WESR) 3.) การพยากรณการเกดโรคเชงปรมาณ โดยใชตวแปรททาการพยากรณ ไดแก จานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ในแตละเดอน ตงแตเดอนมกราคม ป พ.ศ. 2550 ถงเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2555 แลวทาการวเคราะหขอมลโดยใชอนกรมเวลา (Time series analysis) โดยใชเทคนค winter’s model ในโปรแกรม SPSS version 11.5 จากนนนาผลการพยากรณมาบรรยายตามสถานทโดยใชโปรแกรม Arc-GIS แบงตามการกระจายรายจงหวด

ผลการศกษา แนวโนมการเกดโรค คาดวาจะมผปวยโรคมอ เทา ปาก ในป พ.ศ. 2556 ประมาณอยางนอย 16, 779 ราย โดยประชากรกลมเสยง ไดแก เดกอายนอยกวา 5 ป หรอเดกในโรงเรยนอนบาล ศนยเดกเลก โรงเรยนระดบประถมศกษา โดยเฉพาะอยางยง เพศชาย ทมพฤตกรรมเสยง เชน การไมลางมอ การเลนคลกคลกนอยางใกลชดกบเดกทปวย ชวงเวลาหรอฤดกาล พบผ ปวยไดตลอดป แตชวงเวลาทจะพบผ ปวยเพมสงขน ไดแก เดอนมถนายนถงสงหาคมและ ชวงเดอนมกราคมถงกมภาพนธ พนทเสยง พบผปวยทกจงหวด ทวประเทศ แตพนททจะพบผปวยสง ไดแก จงหวดใหญ เชน กรงเทพมหานคร

สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ พฒนามาตรการปองกนควบคมโรคมอ เทา ปาก ทสาคญในแตละพนท เชน การเตรยมความพรอมทงดานความเชยวชาญของเจาหนาท และอปกรณ (แผนพบ โปสเตอร เจลลางมอ) ในแตละพนท/เขต การสอสารประชาสมพนธไปยงโรงเรยน ศนยเดกเลก และผปกครอง ในพนท/เขต เสยง ตงแตชวงกอนเกดการระบาด และการดาเนนการสอบสวนและควบคมโรค รวมทงการเกบตวอยางสงตรวจอยางรวดเรว และ ควรเนนทการตรวจคดกรองผปวย และการแยกผปวยเปนสาคญ นอกจากน อาจตองพจารณาดาเนนการจดตงศนยเฝาระวงเชงรกเฉพาะพนท (Sentinel surveillance) เพอทจะบอกความรนแรงของโรคมอ เทา ปาก ไดชดเจนยงขน

2 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

การพยากรณการเกดโรคมอ เทา ปาก โดยใชการวเคราะหอนกรมเวลา ประเทศไทย พ.ศ. 2556 (Forecasting the Situation of Hand Foot and Mouth Disease using Time Series Analysis, Thailand, 2013)

1. ความเปนมา โรคมอ เทา ปาก (Hand, Foot and Mouth Disease) เปนโรคตดเชอซงมสาเหตมาจากการตดเชอไวรสท

สามารถเจรญเตบโตในลาไสทเรยกวา เอนเทอโรไวรส (Enterovirus) ซงมหลายชนดทพบบอย เชน ไวรสคอกแซกก เอ 16 (Coxsackievirus A 16) ไวรสคอกแซกก เอ สายพนธอนๆ เอนเทอโรไวรส 71 (Enterovirus 71) และไวรสเอคโค (Echovirus) โดยโรคนกอใหเกดอาการไดหลากหลายรปแบบ ผตดเชอสวนใหญไมแสดงอาการหรอมอาการปวยเพยงเลกนอย กลมอาการทพบบอย ไดแก มไข หรอ ไขรวมกบผน (Exanthematous fever) โรคตดเชอเฉยบพลนทระบบทางเดนหายใจสวนตน ตมพองและแผลในคอ (Herpangina) ตมทมอ เทา หรอปาก (Hand, Foot and Mouth Disease) โรคตาแดงอกเสบ (Viral haemorrhagic conjunctivitis) เปนตน พบบอยในเดกทารกและเดกเลก โดยในเดกเลกบางราย อาจมอาการรนแรงถงขนเสยชวตได แตพบไดนอย โดยอาจพบมอาการเยอหมสมองอกเสบ (Aseptic meningitis) สมองอกเสบ (Encephalitis) อมพาตกลามเนอออนปวกเปยก (Acute flaccid paralysis) กลามเนอหวใจอกเสบ(Myopericarditis) เชอไวรสกลมน ตดตอจากคนสคนโดยการกนเชอไวรสเขาสรางกายทางปากโดยตรง ซงเชออาจตดมาจากมอ ภาชนะทใชรวมกน เชน ชอน แกวนา ของเลน ทปนเปอนนาลาย นามก หรอนาจากตมพอง แผลในปาก หรออจจาระของผปวยทมเชออย เดกอายตากวา 10 ป มความเสยงตอการตดเชอมากกวาคนในกลมอายอน สาหรบผใหญในพนททโรคนเกดขนเปนประจา มกมภมตานทานตอโรค

โรคมอ เทา ปาก (Hand, Foot and Mouth Disease) ถอเปนโรคตดตออบตใหมทเปนปญหาสาคญทางสาธารณสขโรคหนงของประเทศไทย นบตงแตมการรายงานการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ทมอาการรนแรงจากการตดเชอเอนเทอโรไวรส 71 ในประเทศตางๆ ของภมภาคเอเชย เชน การระบาดในประเทศมาเลเซย ป 2540 ประเทศบรไนในป 2540 และประเทศไตหวนในป 2541 ประเทศสงคโปรในป 2543 เปนตน โดยผปวยทมอาการรนแรงและเสยชวตจานวนมาก เกดจากภาวะสมองอกเสบ หวใจลมเหลว นาทวมปอดอยางเฉยบพลน กอใหเกดการตนตระหนกทงในกลมบคลากรทางการแพทย รวมถงผปกครอง และประชาชนเปนอนมาก ดงนน ประเทศไทยจงไดดาเนนการเฝาระวงโรคในกลมเอนเทอโรไวรส ทางหองปฏบตการมาตงแตเดอนมถนายน 2541 โดยสานกระบาดวทยาทาการสอบสวนโรคและเกบตวอยาง สงตรวจทางหองปฏบตการทกรมวทยาศาสตรการแพทย ซงในระยะแรกเปนการเฝาระวงเฉพาะพนทใน 14 โรงพยาบาล และไดขยายเปนการเฝาระวงทวประเทศในป 2544

อนง โรคมอ เทา ปาก และโรคแผลในคอหอย (Herpangina) มสาเหตจากเชอไวรสในกลม Enteroviruses ทพบในมนษยมหลายสายพนธ ผปวยทง 2 โรคจะมอาการรนแรงและเสยชวตจากเชอ Enterovirus 71 ลกษณะอาการของโรคจะคลายกน ดงนน สานกระบาดวทยาจงไดมการเฝาระวงโรคแผลในคอหอย และกลมอาการรนแรงซงอาจทาใหเสยชวต (ซงกลมนอาจมหรอไมมอาการมอ เทา ปากกได) โดยการเพมอาการทางระบบประสาท เชน ชก เกรง เขาเปนสวนหนง ของนยามผปวย จากเดมทมเพยง ไขรวมกบอาการหอบเหนอยเฉยบพลน ทงนเพอใหมความไวในการตรวจจบการระบาด

3 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

มากขนและใหสามารถควบคมโรคไดครอบคลมยงขน โดยการปรบนยามดงกลาวเรมดาเนนการตงแตเดอนกนยายน 2554 ทาใหขอมลในปตอๆ ไป ของกลมโรคมอ เทา ปาก นาจะสงขนกวาเดม จากการทมโรคแผลในคอหอยเขามารวมดวย และทาใหการแปลผลเมอนาไปเปรยบเทยบกบขอมลยอนหลงตองทาดวยความระมดระวงมากขน

สาหรบสถานการณการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ในประเทศไทย พบโรคมอ เทา ปาก ไดบอย โดยมการรายงานโรคนบตงแตป 2546 – 2554 พบจานวนผปวยตงแต 769 - 16,846 ราย โดยพบผเสยชวตประปรายตงแต 0 - 7 ราย ซงในการระบาดของโรคแตละครง จะทาใหเดกนกเรยนตองหยดเรยน บดา มารดาอาจตองหยดงานเพอดแลบตร รวมทงเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาล หรอในบางครงมการปดโรงเรยน ทาความสะอาด เหลานลวนแตสงผลกระทบตอเศรษฐกจ สงคม หรอการเมองไดทงสน

โดยผลจากการพยากรณการเกดโรคมอ เทา ปาก หากทาไดใกลเคยงกบความเปนจรงมากทสด จะเปนประโยชน และนามาซงการจดเตรยมความพรอมและตอบสนองตอสถานการณในทศทางทถกตองของทกภาคสวนทเกยวของ และนาไปสขอเสนอแนะแนวทางการปองกนควบคมโรค เพอใหหนวยงานทเกยวของนาไปพจารณาและปรบใชเปนแนวทางในการปฏบตงานทเหมาะสมกบบรบทของพนท อนจะมสวนชวยในการปองกนและลดการปวยหรอเสยชวตจากโรคมอ เทา ปาก รวมทงลดผลกระทบดานเศรษฐกจและสงคมตอไป

2. วตถประสงค (Objectives) 2.1 เพอบรรยายลกษณะทางระบาดวทยาของการเกดโรคมอ เทา ปาก ในประเทศไทยป พ.ศ. 2546 – 2555 2.2 เพอบรรยายลกษณะทางระบาดวทยาของปจจยทอาจสงผลตอการเกดโรคมอ เทา ปาก ในประเทศไทยป

พ.ศ. 2546 – 2555 2.3 เพอพยากรณการเกดโรคมอ เทา ปาก ในประเทศไทย ป พ.ศ. 2556 2.4 เพอเสนอแนะมาตรการปองกนควบคมโรคมอ เทา ปาก ทเหมาะสม

3. เครองมอและวธการศกษา (Materials and Methods) 3.1 ทาการรวบรวมขอมลจากแหลงตางๆ ทเกยวของ เชน

- ขอมลโรคมอ เทา ปาก จากฐานขอมลการเฝาระวงโรคทางระบาดวทยา (รายงาน 506) พ.ศ. 2546 – 2555

- ขอมลรายงานการเฝาระวงโรคประจาป ของสานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข - ขอมลรายงานการสอบสวนโรคจากรายงานการสอบสวนโรคทางระบาดวทยาประจาสปดาห (WESR) - โปรแกรมทใชวเคราะหขอมลไดแก SPSS version 11.5, Excel, Arc-GIS version 3.3

3.2 ศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนา ดงน - บรรยายแนวโนมจานวนผปวย/อตราปวย โรคมอ เทา ปาก พ.ศ. 2546 – 2555 - บรรยายแนวโนมของการเกดโรคตามกลมอาย รายจงหวด โดยใชสถตเชงพรรณนา ไดแก สดสวน

อตราสวน และคาเฉลย

4 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

3.3 การศกษาระบาดวทยาเชงคณภาพตอปจจยทมผลตอการเกดโรค จากการทบทวนรายงานการสอบสวนโรคทไดรบการตพมพเผยแพรลงในวารสารรายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาประจาสปดาห (WESR) รวมทง ความเหนคณะกรรมการทปรกษาดานวชาการโรคมอ เทา ปาก จากการประชมในปทผานมา

3.4 พยากรณการเกดโรคเชงปรมาณ โดย - ตวแปรททาการพยากรณ ไดแก จานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ในแตละเดอน ตงแตเดอนมกราคม ป พ.ศ.

2550 ถงเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2555 - วเคราะหขอมลโดยใชอนกรมเวลา (time series analysis) โดยใชเทคนค winter’s model ในโปรแกรม

SPSS version 11.5 - นาผลการพยากรณมาบรรยายตามสถานทโดยใชโปรแกรม Arc-GIS version 3.3 แบงตามการกระจาย

รายจงหวด

4. ผลการศกษา (Results) 4.1 ผลการศกษาเชงพรรณนา

4.1.1 แนวโนมระยะยาว (Trend) จานวนผปวย/อตราปวยดวยโรคมอ เทา ปาก พ.ศ. 2546 – 2554 มแนวโนมเพมขนเรอยๆ ตงแตป พ.ศ. 2549 (รปท 1 และ 2) โดยพบจานวนผปวยตงแต 769 - 16,846 ราย อยางไรกตาม เนองจากมหลายปจจยทสงผลตอจานวนผปวย เชน การตนตวของประชาชนในการไปตรวจหาโรค ความตระหนกของแพทยในการตรวจวนจฉยโรคมากขน รวมทงระบบการรายงานโรคทเขมแขงมากขน เหลานทาใหจานวนผปวยมแนวโนมเพมสงขนได โดยทความเปนจรงอาจมจานวนผปวยเทาเดมกได อยางไรกตาม สภาพสงคมในปจจบน มปจจยทสงเสรมใหมการแพรเชอโรคมอ เทา ปาก เพมมากขน เชน สภาพสงคมทแออดมากขน เดกในชวงอายทเสยงมกจกรรมการรวมกลมกนมากขน และพฤตกรรมอนามยทยงไมเหมาะสม เชน การไมลางมอ การใชอปกรณและของเลนรวมกน เปนตน ซงทาใหแนวโนมการเกดโรคทพบน อาจเปนแนวโนมจรง คอ แนวโนมการเกดโรคเพมขนในอนาคต

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

1 2 3 4 5 6 7 8 9

จานวนผ

ปวย (รา

ย)

ป

2546 2547 2548 2549 2550 2551 2552               2553 2554

รปท 1 จานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ป พ.ศ. 2546 – 2554 ประเทศไทย

5 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

1.94

1.23

7.47

6.33

26.77

17.84

13.88

19.55

28.44

0

5

10

15

20

25

30

1 2 3 4 5 6 7 8 92546 2547 2548 2549 2550 2551 2552               2553 2554

ป

อตราปว

ยตอแสน

ประชาก

ร

รปท 2 อตราปวยดวยโรคมอ เทา ปาก ตอแสนประชากร ป พ.ศ. 2546 – 2554 ประเทศไทย

สาหรบแนวโนมความรนแรงของโรคมอ เทา ปาก เมอพจารณาจานวนผเสยชวตจากโรคมอ เทา ปาก ตงแตป พ.ศ. 2546 – 2554 (รปท 3) พบวา มรายงานผเสยชวตประปรายตงแต 0 - 7 ราย ไมมแบบแผน และไมมความสมพนธกบจานวนผปวยทชดเจน ทงน อาจสรปไดวา การระบาดของโรคมอ เทา ปาก ในประเทศไทย ยงไมมแนวโนมทโรคจะเพมรนแรงอยางชดเจน เนองจาก แนวโนมจานวนผเสยชวตยงคงอยในระดบใกลเคยงกบในชวงทผานมา อยางไรกตาม จานวนผเสยชวตจากโรคมอ เทา ปาก ทพบนอาจมปจจยทมผลตอการรายงาน เชน ในบางปมการสรปผลการวนจฉยโดยผเชยวชาญโรคมอ เทา ปาก ในหลายระดบ ทาใหผเสยชวตในการรายงานอาจตากวาปอนๆ ทไมมการผานคณะผเชยวชาญ ทาใหจานวนผเสยชวตในความเปนจรง อาจแตกตางจากจานวนทรายงานนบาง

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9

จานวน

ผเสยช

วต (ร

าย)

ป

2546 2547 2548 2549 2550 2551 2552               2553 2554

รปท 3 จานวนผเสยชวตดวยโรคมอ เทา ปาก ปพ.ศ. 2546 – 2554 ประเทศไทย

โ

ใ

6 | โ ร ค ม อ 

 

จานวนผปวยโโดยจากขอมลความชนเหมสงขนในชวงเจนถงเดอนธน

รปท 4 การเป

ของจานวนผปในชวงป 255พบลกษณะข

รปท 5

อ เ ท า ป า

4.1.2 ฤดกาโรคมอ เทา ปลจะพบผปวยาะสม ตอการเดอนมกราคมนวาคม

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

จานว

นผปว

ย (ราย)

ปลยนแปลงต

4.1.3 วฏจกปวยตงแตป พ50 แลวคอยๆองการเปลยน

5 การเปลยนแ

า ก

าล (Seasonปาก จาแนกรายโรคมอ เทา ปรแพรกระจายมถงกมภาพน

มค. กพ.

ตามฤดกาลขอ

กร (cycle) ส พ.ศ. 2546 -

เพมสงขนเรนแปลงตามวฏ

แปลงตามวฏ

ality) สาายเดอน ของ

ปาก เพมขนตยเชอ รวมทงธดวย หรอบ

มค. เม.ย. พ

องจานวนผป

สาหรบการเปล 2555 พบวา อยๆ ตงแตป

ฏจกรทชดเจน

จกรของจาน

าหรบการเปลประเทศไทย ตงแตเดอนพฤเปนชวงทโรงางปเชนในป

พค. มย. กค.

เด

ปวยโรคมอ เท

ลยนแปลงตา จานวนผปวย 2552-2555

นสาหรบโรคมอ

วนผปวยโรค

ลยนแปลงตาม ตงแตป 2546ฤษภาคม ถง งเรยนเปดเรย 2550 พบจา

. สค. กย.

ดอน

ทา ปาก ป พ

มวฏจกร (รปย 4 ป ตงแต ป ซงจากการเปอ เทา ปาก ใน

คมอ เทา ปาก

มฤดกาลของโ6 - 2554 (รป กนยายน ซงเยน สาหรบในนวนผปวยเพ

ตค. พย.

.ศ. 2546 – 2

ปท 5) เมอพจ ป 2546 – 25ปลยนแปลงดนประเทศไทย

ก ป พ.ศ. 254

โรคมอ เทา ปปท 4) พบวา มเปนชวงฤดฝนนบางป จะพบพมสงขนตงแต

ธค.

46

47

48

49

50

51

52

53

54

2554 ประเท

ารณาลกษณะ549 คอนขางดงกลาวน นาจย

46 – 2555 ป

ปาก เมอพจา มผปวยตลอดน ทมอณหภมบจานวนผปวยตเดอนกนยาย

ทศไทย

ะการเปลยนแตา แลวเพมสจะสรปไดวา ย

ประเทศไทย

ารณาดทงป มและยเพมยนไป

แปลงสงขน ยงไม

ใ

7 | โ ร ค ม อ 

 

หญงตอเพศช1: 1.4 ในเกอ

5-9 ป และมในป 2550

นอกจากน พ

รปท 6 อตรา

รปท 7 จานว

อ เ ท า ป า

4.1.4 แนวโชายของผปวยโอบทกป ไมเปลสวนแนวโนม

มรายงานเพยง แนวโนมตามบไดบางในกล

าสวนเพศหญ

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

จานวนผ

ปวย (รา

ย)

วนผปวยโรคม

า ก

โนมตามเพศ โรคมอ เทา ปลยนแปลงไปจมตามอาย (รปงไมกรายในช

มอาชพ (รปทลมอาชพรบจา

ญงตอชายของ

0‐4 5‐

มอ เทา ปาก

กลมอาย แลปาก ตงแตป พจากนมากมายปท 7) พบวา ผชวงอาย 10-2

ท 8) พบวา สาง เกษตรกรร

งผปวยโรคมอ

‐9 10‐14

จาแนกตามก

ละอาชพ เมอ พ.ศ. 2546 – ยนก ผปวยสวนใหญ24 ป และราย

อดคลองกบชรม งานบาน ห

อ เทา ปาก ป

15‐24 25‐

กลมอาย ประ

อพจารณาแน 2554 พบวา

ญอยในกลมอยงานผปวยจา

ชวงอายทพบหรออาชพอนๆ

ประเทศไทย ป

‐34 35‐44

ชวงอาย (ป)

ะเทศไทย ป 2

นวโนมตามเพอตราสวนเพศ

อายนอยกวา 5านวน 1 รายท

ผปวย คอเปนๆ

ป 2546 - 25

45‐54 55‐

2550 - 2554

ศ (รปท 6) ตศหญงตอเพศช

5 ป มบางสวนทพบในชวงอ

นกลมเดกในป

54

‐64 65+

4

ตามอตราสวนชายอยทประ

นทพบในกลมายมากกวา 6

ปกครอง นกเ

2550

2551

2552

2553

2554

2555

นเพศมาณ

มอาย 65 ป

เรยน

ใ

โ

8 | โ ร ค ม อ 

 

รปท 8 จานว

รายภาค พบตะวนออกเฉยจนใกลเคยงกในป พ.ศ. 25

รายจงหวด ตภาคเหนอ (เมโดยวธ Natuอนๆ มากทสด

รปท 9 อตรา

อ เ ท า ป า

วนผปวยโรคม

4.1.5 สถานวา มรายงานยงเหนอและภกบภาคกลางแ554 และ 255เมอพจารณา

ตงแตป พ.ศ. 2มอจาแนกโดยral break ด พบวาผปวย

าปวยตอแสน

า ก

มอ เทา ปาก

นท สาหรบแนนพบผปวยในภาคใต โดยตงและภาคเหนอ55 าอตราปวยต2550 - 2555 ยวธแบงเปน 5(รปท 11) อน

ยกระจายในท

นประชากรโรค

จาแนกตามอ

นวโนมการเกดทกภาคของปงแตป พ.ศ. 2อในป พ.ศ. 25

อแสนประชา (รปท 10) กพ5 ชวงทเทากนนเปนการจดกกภาคของประ

คมอ เทา ปาก

อาชพ ป พ.ศ

ดโรคมอ เทา ประเทศไทย 2553 เปนตนม555 สวนในภ

ากร เฉพาะผพบลกษณะกาน) และเมอใชกลมขอมลทอะเทศ และพบ

ก จาแนกตาม

ศ. 2550 – 25

ปาก ตามสถ โดยเฉพาะภมา พบวาจานาคตะวนออก

ผปวยในกลมเารเกดโรคเชนชโปรแกรมคออยใกลเคยงกนบนอยในภาคใต

มภมภาค ขอ

555 ประเทศ

ถานท (รปท 9าคกลาง และนวนผปวยในภกฉยงเหนอ กเ

เสยง ไดแก กนเดยวกน คอ อมพวเตอร (Gนใหอยดวยกนตและภาคตะว

งประเทศไทย

ศไทย

9) ของประเทะภาคเหนอ แภาคใตเรมสงขเรมพบผปวยเ

กลมผปวยทอ สวนใหญพบท

GIS) ชวยในกาน และมความวนออกเฉยงเห

ยป พ.ศ. 255

ศไทย เมอจาแตพบนอยในขน และสงมาเพมมากขนเช

อายนอยกวา ทางภาคกลางารคานวณแบงมแตกตางจากหนอเชนเดยว

50 – 2555

าแนกนภาคากขนชนกน

5 ป งและงชวงกกลมกน

9 | โ ร ค ม อ 

 

รปท 10 จานแบบชวงทเท

รปท 11 จาน(จาแนกแบบ

Thailand_province.s3 - 630631 - 12571258 - 18841885 - 25112512 - 3138

อ เ ท า ป า

นวนผปวย  โทากน) 

นวนผปวยโรบ Natural b

shp Thailand_2 - 3382 761 11401519

า ก

โรคมอ เทา ป

รคมอ เทา ปreak)

_province.shp381- 760- 11390 - 15189 - 1897

ปาก ในกลมอ

าก ในกลมอ

Thailand_pr2 - 387388 - 7774 - 11160 -1546 -

อาย 0-5 ป

อาย 0-5 ป

rovince.shp7773115915451931

รายจงหวด

ป จาแนกราย

Thailand_pr2 - 463464 - 9925 - 11386 -1847 -

ของประเทศไ

ยจงหวด ขอ

rovince.shp3924138518462308

ไทย ป 2550

งประเทศไทย

Thailand_pro16 - 504505 - 99994 - 141483 - 11972 - 2

0-2554 (จา

ย ป 2550-2

ovince.shp49348219712460

แนก

2554

N

10 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

4.2 การศกษาระบาดวทยาเชงคณภาพของปจจยทมผลตอการเกดโรค ใชการพจารณาตามหลกการของระบาดวทยา ไดแก ตวเชอกอโรค (Agent) คนทเกดโรค (Host) และ

สงแวดลอม (Environment) จาแนกปจจยทมผลตอการเกดโรคโดยการรวบรวมจากรายงานการสอบสวนโรคทไดรบ การตพมพเผยแพรลงในวารสารรายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาประจาสปดาห (WESR) รวมทง ความเหนคณะกรรมการทปรกษาดานวชาการโรคมอ เทา ปาก จากการประชมในป พ.ศ. 2555 ทผานมา สรปไดดงน

4.2.1 ตวเชอกอโรค (Agent) สายพนธของเชอทมการเปลยนแปลงไป พจารณาจากการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ในประเทศกมพชา ในป พ.ศ. 2555 ซงพบผปวยอาการรนแรงจานวนมาก อนเกดจากเชอสายพนธท คาดวามความรนแรงมากกวาเดม ซงเกดจากการเปลยนแปลงทางพนธกรรม จากการสอบสวนโรคพบผปวยทมอาการรนแรงสวนใหญในประเทศไทยเกดจากเชอ Enterovirus 71 อยางไรกตาม ยงไมพบความสมพนธของ sub-genogroup กบความรนแรงของโรคชดเจน

ขอมลการตรวจหาเชอสาเหตของผปวยสงสยโรคมอ เทา ปาก จากกรมวทยาศาสตรการแพทย ในป พ.ศ. 2550 - 2555 (รปท 12) พบวา ในป พ.ศ. 2550 ไดรบตวอยางผปวยจานวน 3,018 ราย รอยละ 57.69 ตรวจไมพบการตดเชอในกลมเอนเทอโรไวรส ทเหลอรอยละ 16.93 ตรวจพบเชอ Coxsackie A 16, รอยละ 5.96 พบเชอ Enterovirus 71, รอยละ 6.43 พบเชอ Enterovirus 71 รวมกบเชอ Coxsackie A 16, รอยละ 11.80 พบเชอ Enterovirus อน นอกจากนน ตรวจพบเชอ Coxsackie A 10 หรอ Coxsackie A 10 รวมกบเชอ Coxsackie A 16

ในป พ.ศ. 2551 ไดรบตวอยางผปวยจานวน 1,234 ราย รอยละ 64.59 ตรวจไมพบการตดเชอในกลมเอนเทอโรไวรส รอยละ 10.86 ตรวจพบเชอ Coxsackie A 16, รอยละ 8.75 พบเชอ Enterovirus อนๆ นอกจากนน รอยละ 5.75 พบเชอ Enterovirus 71 รวมกบเชอ Coxsackie A 16

ในป พ.ศ. 2552 ไดรบตวอยางผปวยจานวน 498 ราย รอยละ 67.25 ตรวจไมพบการตดเชอในกลม เอนเทอโรไวรส ทเหลอรอยละ 12.45 พบเชอ Enterovirus 71, รอยละ 11.65 พบเชอ Enterovirus อนๆ, รอยละ 9.24 ตรวจพบเชอ Coxsackie A 16, รอยละ 4.42 พบเชอ Enterovirus 71 รวมกบเชอ Coxsackie A 16

ในป พ.ศ. 2553 ไดรบตวอยางผปวยจานวน 338 ราย รอยละ 47.34 ตรวจไมพบการตดเชอในกลม เอนเทอโรไวรส ทเหลอรอยละ 33.43 ตรวจพบเชอ Coxsackie A 16, รอยละ 12.72 พบเชอ Enterovirus อนๆ, รอยละ 3.55 พบเชอ Enterovirus 71 รวมกบเชอ Coxsackie A 16

ในป พ.ศ. 2554 ไดรบตวอยางผปวยจานวน 781 ราย รอยละ 77.98 ตรวจไมพบการตดเชอในกลม เอนเทอโรไวรส ทเหลอรอยละ 10.24 พบเชอ Enterovirus 71, รอยละ 5.51 พบเชอ Enterovirus 71 รวมกบเชอ Coxsackie A 16, นอกจากนน ตรวจพบเชอ Coxsackie A 10 หรอ Coxsackie A 10 รวมกบเชอ Coxsackie A 16

ในป พ.ศ. 2555 ขอมล ณ วนท 6 กนยายน 2555 ไดรบตวอยางผปวยจานวน 852 ราย รอยละ 61.38 ตรวจไมพบการตดเชอในกลมเอนเทอโรไวรส ทเหลอรอยละ 15.38 พบเชอ Enterovirus 71, รอยละ 12.32 พบเชอ Enterovirus อนๆ, รอยละ 12.21 ตรวจพบเชอ Coxsackie A 16, รอยละ 0.23 พบเชอ Enterovirus 71 รวมกบเชอ Coxsackie A 16, นอกจากนน ตรวจพบเชอ Coxsackie A 10 หรอ Coxsackie A 10 รวมกบเชอ Coxsackie A 16

11 | โ ร ค ม 

 

5 ป ทผานมารอยละ 50 - Coxsackie Aเชอ Enterovประมาณ 0 –

รปท 12 ผลก

อ เ ท า ป

โดยสรป า (2550 - 2 70 ตรวจไมพA 16, รอยละvirus อนๆ, ร– 1 พบสาเหต

การตรวจหาเ

4.2.2 ประชา- เดกอาย

โรงเรยนอ- เพศชาย

ผปวยชาเดกชายพฤตกรรเหลาน เป

- ภาวะโภชเดกทมนp-valueนยสาคญกบภาวะและทาให

ป า ก

จากตวอยางผ2555) มจานวพบเชอสาเหตะประมาณ 3 –รอยละประมาตจากเชอ Cox

เชอสาเหตขอ

ากรกลมเสยง 0 - 5 ป เนองอนบาลเปนสว เนองจากทกย ประมาณ 1มากกวาเดก

รมการเลน แลปนเพยงขอสงชนาการ โดย

นาหนกนอย e < 0.05ญทางสถตได โภมตานทานขหเจบปวยเปน

ผปวยสงสยตดวนตวอยางทสตในกลมเอนเท– 15 พบสาเหาณ 1 - 6 พบxsackie A 16

องโรคมอ เทา

จากการทบทงจากมอบตกวนใหญ และมกการสอบสวน1: 1.3 - 1.4 หญงนน อา

ละการสมผสใงเกตจากรายงจากการสอบมอตราปวยเ

5 อยางไรกตา โดยขอมลดานของรางกายเดนโรคไดมากขน

ดเชอโรคมอ เสงตรวจประมทอโรไวรส นอหตจากเชอ E

บสาเหตจากเช6 รวมกบ Cox

า ปาก จากตว

ทวนรายงานการณการเกดโมรายงานจากนพบเปนผปว จงมบางการจจะเนองมาใกลชดกนในกงานการสอบสสวนหนงในเดปน 1.64 ม การศกษานนภาวะโภชนดกปกต หากภน

เทา ปาก ทสงมาณปละ 300อกจากนน ปnterovirus 7

ชอ Enterovirxsackie A 10

วอยางทสงตร

การสอบสวนโรโรคสงทสด ทเดกนกเรยนชวยชายมากกวรศกษาตงขอสจากปจจยทากลมเดกชายมสวนโรคเทานนดอนกนยายนเทาของเดกทน มจานวนผาการน เขาไดภาวะโภชนาก

งตรวจ ณ กรม0 – 3,000 ตวระมาณรอยล

71, รอยละปrus 71 รวมก0

รวจทงหมดใน

รค พบขอมลปาใหมกพบราชนประถมศกษวาผปวยหญง สงเกตวา การทางพนธกรรม

มากกวาเดกหญน น พ.ศ. 2550 ทมนาหนกมากเขารวมการศดกบองคความการบกพรอง ย

มวทยาศาสตรวอยาง โดยในละ 10 – 30 พระมาณ 5 – กบ Coxsacki

นป พ.ศ. 255

ประชากรกลมยงานโรคจากษาบาง โดยมอตราสทพบผปวยโรม หรอปจจยสญงนนเอง อย

จากเขตดสต ก แตไมพบนยศกษาไมมากนมรเดมวา ภาวยอมจะสงผลต

รการแพทยในนแตละป ประพบสาเหตจาก13 พบสาเหตe A 16, รอ

50-2555

มเสยงไดแก กศนยเดกเลก

สวนผปวยหญคมอ เทา ปาสวนบคคล ไยางไรกตาม ข

กรงเทพมหายสาคญทางสนก จงทาใหไมวะโภชนาการตอภาวะภมค

นชวง มาณกเชอ ตจากอยละ

หรอ

ญงตอก ในไดแก ขอมล

านคร สถตท มเหนรมผลคมกน

12 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

- พฤตกรรมเสยง ไดแก สขอนามยสวนบคคล เชน การไมลางมอ การใชสงของรวมกน (แกวนา ผาเชดมอ) 4.2.3 สงแวดลอม (Environment) ปจจยทางสงแวดลอมทมผลตอการเกดโรคมอ เทา ปาก ทพบจาก

การทบทวนรายงานการสอบสวนโรค มดงน - ความแออดของสถานท/การสมผสใกลชด - ความอบชนของหองเรยน/สถานท - การไมมอางลางมอ การไมซกทนอนเดก - การขาดความรของเจาหนาทศนยเดกเลก โดยพบวา ในบางรายงานการสอบสวน มการกลาวถงปจจย

ดานนอยบาง อยางไรกตาม การขาดความรของเจาหนาทอาจแปรเปลยนไปตามสถานทและมาตรการทดาเนนอยในขณะนนดวย

- การตรวจคดกรอง และแยกผปวยอยางรวดเรว เปนมาตรการหนงทพบวา ชวยใหการระบาดของโรคมอ เทา ปาก สงบลงอยางรวดเรว ในหลายๆ แหง แมจะมการปดโรงเรยนหรอไมกตาม

- มาตรการปองกนควบคมโรคจากหนวยงานตางๆ เชน การสอสารประชาสมพนธ โครงการศนยเดกเลกปลอดโรค ถอเปนปจจยปองกนตอการเกดโรคมอ เทา ปาก โดยจากการรวมสอบสวนโรคในศนยพฒนาเดกเลกบางแหงในพนทกรงเทพมหานครและปรมณฑล พบวา เจาหนาทหลายแหงไดเขารวมโครงการศนยเดกเลกปลอดโรค มการใหความรเกยวกบโรคมอ เทา ปาก รวมทงมการสอสารประชาสมพนธโดยเจาหนาทสาธารณสขไปยงพนท ประกอบกบมการเผยแพรโดยสอตางๆ เชน แผนพบ โปสเตอร ทาใหศนยเดกเลกหลายแหงไมเกดการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ทงทมการระบาดในพนทใกลเคยง เหลานถอเปนมาตรการการปองกนควบคมโรคทอาจยงตองการการประเมนผลตอไป วามความเหมาะสมกบแตละพนทหรอไม หรอตองมการปรบเปลยนอยางไรตอไปในอนาคต เพอการควบคมปองกนโรคมอ เทา ปาก อยางมประสทธภาพ

ใ

13 | โ ร ค ม 

 

4.3 ผลก

มกราคม ป พเทคนค Wintexponentiaผปวยโรคมอ16, 779 รายมถนายน ซงนอกจากน พใหคาดไดวารายเดอน (รปสงกวาคาสงสปาก รายเดอการตนตวจาจานวนผปวยใ

รปท 13 ผลก2555 และคา

อ เ ท า ป

ผลการพยาการพยากรณก

พ.ศ. 2550 ถงter’ s mol smoothing

อ เทา ปาก ในย โดยจะมผปงจะมผปวยปบวา จานวนผ แนวโนมผปปท 14) พบวาสดในปอนๆ ทนเพมสงมากกกการระบาดใในป พ.ศ. 25

การพยากรณามธยฐาน

ป า ก

กรณการเกดโการเกดโรคเชงเดอนกรกฎาodel ในโปรg) อนจะเปนกนป พ.ศ. 25วยตลอดทงป

ประมาณ 2,9ผปวยในแตละปวยโรคมอ เา แมแนวโนมทผานมา เชนใกวาปทผานๆ ในประเทศก

555

ณจานวนผปวย

รคเชงปรมาณชงปรมาณโดาคม พ.ศ. 255รแกรม SPSSการพจารณาค56 ผลการคป แตจานวนผ76 ราย และะเดอน คอนขเทา ปาก จะจานวนผปวยโในป พ.ศ. 25 มาหลายเทา มพชา แตผล

ยโรคมอ เทา

ณ ยใชขอมลจา55 วเคราะหขS version คาแนวโนม (Tาดการณ พบผปวยจะสงขนะพบผปวยเพขางสงกวาคามเพมสงขนกวโรคมอ เทา ป

555 ขอมลปจ โดยในบางเดลการคาดการ

ปาก จาแนก

านวนผปวยโรขอมลโดยใชอ11.5 ซงเปน

Trend) และคบวา นาจะมผนในเดอนมถนพมจานวนสงมธยฐานประมวาเดม อยางปาก ในแตละจจบน ณ เดอดอนมจานวนผณผปวยในป

กรายเดอน ข

รคมอ เทา ปอนกรมเวลา (นเทคนคการทคาฤดกาล (Seผปวยโรคมอ นายนถงตลาคขนอกครงในมาณตงแต 50งไรกตาม เมเดอนจะเพมสนกรกฎาคม ผปวยเพมสงม พ.ศ. 2556

ของประเทศไท

าก ในแตละเtime series ทาใหเรยบยกeasonal) เพอ เทา ปาก ปรคม โดยจะพบนชวงเดอนมก00 – 3,000 รอพจารณาแสงขนกวาคาม พบวาจานวนมากกวา 12,0 พบวา ไมนาจ

ทย ป 2556

เดอน ตงแตเ analysis) โดกาลงสาม (Trอคาดการณจาระมาณอยางบผปวยสงสดเกราคมถงมนราย (รปท 13นวโนมระยะมธยฐาน แตกไนผปวยโรคมอ000 ราย เนองจะสงมากเกน

เปรยบเทยบ

เดอนดยใชriple านวนนอย เดอนนาคม 3) ทาะยาว ไมได

อ เทา งจากนกวา

กบป

14 | โ ร ค ม 

 

รปท 14 แนวรายเดอน

สาหภาคกลาง ภาอาจจะมจานสมทรปราการาย) นครราชผปวยโรคมอ กลมจานวนผพบวา ผปวยส

อ เ ท า ป

วโนมจานวน

รบพนททพบาคเหนอ และนวนผปวยสงทร (538 ราย) ชสมา (346 ร เทา ปาก ระผปวยทใกลเคสวนใหญกระจ

ป า ก

ผปวยโรคมอ

บผปวยโรคมอะภาคตะวนออทสด 10 อนด เชยงราย (45ราย) ดงรปท หวางจงหวดกคยงกนใหอยดจายอยในชวง

เทา ปาก ขอ

เทา ปาก คาอกเฉยงเหนอดบ ไดแก กร52 ราย) ลาพ 15 ซงเปนกากนหลายเทา ดวยกน ดงรปง 100 – 300

องประเทศไท

าดการณวา จอ และพบไดในงเทพมหานค

พน (420 ราย)ารแบงพนทโด ดงนนเมอพจปท 15 พบวา ราย ในทกภา

ทย และคาดก

ะพบผปวยในนเกอบทกจงหคร (4,701 ร) นครสวรรค ดยใชชวงทเทจารณาตามกาา จะเหนลกษาคของประเท

การณจานวนผ

นทกภาคของปหวดของประราย) ลาปาง (416 ราย) นทากน และพบารแบงแบบ Nษณะของการกทศ

ผปวยป พ.ศ.

ประเทศ โดยจเทศ (ตารางท(877 ราย) รนาน (364 รายบวามความแตNatural breaกระจายทชด

. 2556 จาแน

จะพบมากในพท 1) โดยจงหระยอง (563 ย) ขอนแกน ตกตางของจาak ซงเปนกาดเจนมากกวา

นก

พนทหวดท ราย) (351 านวนารจบ โดย

15 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

ตารางท 1 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของประเทศไทย จาแนกรายจงหวด ป พ.ศ. 2556

จงหวด คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก

ป พ.ศ. 2556 (ราย) กรงเทพมหานคร 4,701 ลาปาง 877 ระยอง 563 สมทรปราการ 538 เชยงราย 452 ลาพน 420 นครสวรรค 416 นาน 364 ขอนแกน 351 นครราชสมา 346 นนทบร 326 เชยงใหม 300 ราชบร 246 พทลง 238 พะเยา 228 จนทบร 220 มกดาหาร 213 อบลราชธาน 207 พษณโลก 199 กระบ 197 สราษฎรธาน 195 สระบร 191 กาญจนบร 185 ชลบร 179 เพชรบรณ 174 ปทมธาน 174 ปราจนบร 173 ชยภม 173 รอยเอด 170 อตรดตถ 167 เพชรบร 167

16 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

สพรรณบร 141 สระแกว 139 แพร 137 ฉะเชงเทรา 136 ศรสระเกษ 133 อบลราชธาน 131 ลพบร 130 สงขลา 129 กาแพงเพชร 129 นครนายก 126 ตรง 117 พจตร 109 สมทรสาคร 101 เลย 100 บรรมย 100 สรนทร 92 สโขทย 89 อางทอง 88 อานาจเจรญ 88 ภเกต 85 สมทรปราการ 84 มหาสารคาม 83 นครสวรรค 71 กาฬสนธ 71 พระนครศรอยธยา 69 ประจวบครขนธ 68 ชยนาท 67 นครศรธรรมราช 65 อทยธาน 54 พงงา 53 หนองคาย 48 ปตตาน 46 แมฮองสอน 45 ตาก 42 นครปฐม 35

17 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

รปท 15 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของประเทศไทย รายจงหวด ป พ.ศ. 2556 (จาแนกแบบชวงทเทากน)

ชมพร 33 ยโสธร 23 นราธวาส 13 นครพนม 3 ยะลา 0 ตราด 0 สงหบร 0 สตล 0 ระนอง 0 หนองบวลาภ 0

18 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

รปท 16 คาดการณจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของประเทศไทย ป พ.ศ. 2556 จาแนกรายจงหวด (จาแนกแบบ Natural break) โดยเมอพจารณาเฉพาะจงหวดทคาดการณวาจะพบผปวยโรคมอ เทา ปาก สงสด 5 อนดบแรก รายจงหวด เปรยบเทยบกบคามธยฐานยอนหลง 5 ป ของจงหวดนนๆ พบวา แนวโนมจานวนผ ปวยโรคมอ เทา ปาก ของกรงเทพมหานคร ในป พ.ศ. 2556 (รปท 17) พบวา คอนขางคลายคลงกบคามธยฐาน คอ พบการเกดโรคมากในชวงเดอนมถนายน ถงตลาคม และเพมขนอกครงในชวงเดอนมกราคมถงมนาคม แตจานวนผปวยคอนขางสงกวาคามธยฐานหลายเทา สาหรบแนวโนมจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของจงหวดลาปาง ในป พ.ศ. 2556 (รปท 18) พบวา มลกษณะคลายคลงกบคามธยฐานของจงหวดเชนเดยวกนกบกรงเทพมหานคร คอ พบจานวนผปวยเพมขนในชวงเดอนมถนายนถงตลาคม โดยจะพบผปวยมากทสดในเดอนตลาคม สาหรบแนวโนมจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของจงหวดระยอง ในป พ.ศ. 2556 (รปท 19) พบวา จานวนผปวยจะเพมขนเกอบตลอดทงป ตงแตเดอนมถนายนถงพฤศจกายน และเดอนมกราคมถงมนาคม และคอนขางแตกตางจากคามธยฐานเลกนอยในชวงตนป สาหรบแนวโนมจานวนผปวยโรคมอ เทา ปาก ของจงหวดสมทรปราการและเชยงราย ในป พ.ศ. 2556 (รปท 20, 21) พบวา มลกษณะคลายคลงกบคามธยฐานของจงหวด โดยพบผปวยสงสดในเดอนมถนายนเชนกน

19 | โ ร ค ม 

 

รปท 17 คาดกบคามธยฐา

รปท 18 คาดคามธยฐานข

อ เ ท า ป

ดการณจานวานของจงหวด

ดการณจานวของจงหวด

ป า ก

นผปวยโรคมด

นผปวยโรคม

มอ เทา ปาก

มอ เทา ปาก

ของกรงเทพม

จงหวดลาปา

มหานคร ป พ

าง ป พ.ศ. 25

พ.ศ. 2556 จ

556 จาแนกร

าแนกรายเดอ

รายเดอน เปร

อน เปรยบเท

รยบเทยบกบ

ยบ

20 | โ ร ค ม 

 

รปท 19 คาดคามธยฐานข

รปท 20 คาดกบคามธยฐา

อ เ ท า ป

ดการณจานวของจงหวด

ดการณจานวานของจงหวด

ป า ก

นผปวยโรคม

นผปวยโรคมด

มอ เทา ปาก

มอ เทา ปาก

จงหวดระยอ

จงหวดสมทร

ง ป พ.ศ. 25

รปราการ ป พ

556 จาแนกรา

พ.ศ. 2556 จ

ายเดอน เปร

จาแนกรายเดอ

ยบเทยบกบ

อน เปรยบเท

ทยบ

ไ

ไ

21 | โ ร ค ม 

 

รปท 21 คาดคามธยฐานข

5. อภปโรคม

เจาหนาทสาอาการรนแรงป พ.ศ. 2555กมพชา ทาใหเพมจานวนขการตระหนกนยามการเฝาพ.ศ. 2554 ทสงแวดลอมในไดรบการเลยมศนยเดกเลกไมมเวลาดแลเนองจากการแกวนา ของเลการทาความส

อ เ ท า ป

ดการณจานวของจงหวด

ปรายผลการศมอ เทา ปากธารณสขเปนง และพบผเสย5 ประกอบกบหเกดกระแสคนมากกวาทก

กถงความสาคาระวงโรค โดทาใหขอมลผปนปจจบนทสงยงดโดยญาตพกรบดแลเดกใบตรหลานดวรตดตอของโรคลน ทปนเปอนสะอาดอปกรณ

ป า ก

นผปวยโรคม

ศกษา ก ถอเปนโรคตนอยางมาก โดยชวตเปนจานบในป พ.ศ. 2ความวตกกงวกปทผานมา อญ และการตยการเพมนยาปวยโรคมอ เทงเสรมตอการรพนองทอยในในชวงกอนวยยตนเอง เหลาคเกดจากกนเชนนาลาย นามณตางๆ เหลา

มอ เทา ปาก

ตดตออบตใหดยเฉพาะในปนวนมากในปร2555 น พบกวลเกยวกบโร

อยางไรกตามตนตวตอการรามของโรคแผทา ปาก มโอกรวมตวของเดกบาน ไมไดมกยเรยนมากขนานลวนเปนปจชอไวรสเขาสรมก หรอนาจากนเปนประจาอ

จงหวดเชยงร

หมทสาคญทาป พ.ศ. 2554ระเทศเวยดนาารระบาดของคนอยางมาก จานวนทเพม

รายงานโรคขอผลในคอหอย กาสทจะเพมสกมากขน โดยการมาอยรวมน ทงในพนทกจจยสาคญทสงรางกายทางปกตมพอง แผลอยางสมาเสม

ราย ป พ.ศ. 2

างสาธารณสข4 - 2555 ซงพาม และยงคงพงโรคมอ เทา กในประเทศไทมมากขนน อองเจาหนาทส (Herpanginaสงขนกวาในชวยเมอเปรยบเทมกนเปนจานกรงเทพมหานงเสรมใหเกดกปาก ซงเชออาจลในปาก หรออ หรอไมมกา

2556 จาแนก

ข และไดรบคพบวามการรพบการระบาด ปาก อยางกวทย ซงพบวา าจจะเนองมาสาธารณสข นa) เขาไปในนวงปกอนๆได ทยบกบเดกกอวนมาก แตล

นคร จงหวดใหการแพรระบาดจตดมาจากมออจจาระของผารสงเสรมพฤต

กรายเดอน เป

ความสนใจจาะบาดของโรคดอยางตอเนอวางขวางและ จานวนผปวยาจากปจจยหนอกจากน ยงยามเดมตงแต ประกอบกบลอนวยเรยนในสกษณะสงคมใหญ หรอเมองดของโรคมอ เทอ ภาชนะทใชผปวยทมเชออตกรรมอนาม

ปรยบเทยบกบ

ากประชาชนคมอ เทา ปาองตอเนองมาจรนแรงในประยโรคมอ เทา หลายประการงมการปรบเปตเดอนกนยายลกษณะสงคมสงคมสมยกอนในปจจบน พงใหญ ทผปกคทา ปาก ไดมาชรวมกน เชน อย ซงหากไมไย เชน การลา

บ

นและกทมจนถงะเทศ ปาก เชน

ปลยนยน ป มและน จะพบวา ครอง ากขน ชอน ไดรบางมอ

22 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

ศนยเดกเลกหรอโรงเรยนอนบาล หรอสถานททมการรวมตวของเดกเปนจานวนมาก กจะเกดการแพรกระจายเชอไดอยางรวดเรว อยางไรกด จากผลการพยากรณโรคเชงปรมาณ พบวา แนวโนมการเกดโรคมอ เทา ปาก นาจะเพมขน โดยคาดวานาจะมผ ปวยโรคมอ เทา ปาก ในป พ.ศ . 2556 ประมาณอยางนอย 16,779 ราย ซงแมตวเลขน จะเปนเพยง การคาดการณจากขอมลเดม และไมไดนาปจจยทเกยวของอนๆ เขาไปในสตรการคานวณดวย แตสามารถนาผล การคาดการณดวยตวเลขจานวนน ไปใชในการเตรยมความพรอมดานทรพยากรทงกาลงคน งบประมาณ วสดอปกรณ เชน จานวนแผนพบ โปสเตอร หรองบประมาณทตองเตรยมพรอมเพอการควบคมปองกนโรค ซงนาจะเกดประโยชนสาหรบ การวางแผนทงเชงนโยบายและปฏบตการในพนทแตละแหงตอไป

สาหรบคาดการณการเกดโรคตามบคคล สถานท และเวลา จากการทบทวนขอมลการเกดโรครวมกบรายงาน การสอบสวนโรคในอดต พบวา เดกอายนอยกวา 5 ป หรอเดกในโรงเรยนอนบาล ศนยเดกเลก โรงเรยนระดบประถมศกษา โดยเฉพาะอยางยง เพศชาย ทมพฤตกรรมเสยง เชน การไมลางมอ การเลนคลกคลกนอยางใกลชดกบเดกทปวย ถอวามความเสยงในการเกดโรคสงทสด โดยชวงเวลาหรอฤดกาลทจะเกดการระบาดของโรค ไดแก เดอนมถนายนถงสงหาคม และชวงเดอนมกราคมถงกมภาพนธ อยางไรกตาม สามารถพบผปวยโรคมอ เทา ปาก ไดตลอดทงป และพบผปวยไดทกจงหวด ทวประเทศ โดยพนททจะพบผปวยสง ไดแก จงหวดใหญ เชน กรงเทพมหานคร เปนตน ซงการคาดการณตามบคคล เวลา และสถานทน เปนเพยงการใชฐานขอมลเดมเทานน ในการคาดการณปตอไป ยงไมมการควบคมปจจยกวนอนๆ (Confounding factors) และไมไดใชวธการทางสถตเขาชวยในการพยากรณ ซงถอเปนระบาดวทยาเชงวเคราะห และ อาจพฒนาไดในปตอๆ ไป หากมขอมลเพมเตมในระดบพนท นอกจากน การพยากรณโรคในครงน ยงไมไดดาเนนการดาน การประเมนความเสยงการเกดโรคเชงคณภาพ โดยใช Risk analysis matrix ซงจาเปนตองใชขอมลการเกดโรคในพนทเฉพาะสาหรบตวชวดดานโอกาส และความรนแรง ซงหากไดมการดาเนนการทงระบาดวทยาเชงวเคราะห และการประเมนความเสยงการเกดโรคเชงคณภาพในแตละพนท กนาจะทาใหการพยากรณการเกดโรคมความเทยงตรง และถกตองมากขน ทงปจจยดานบคคล สถานท และเวลา อนจะไดพฒนาในการพยากรณโรคในปตอไป

เมอพจารณาปจจยดานเชอกอโรค พบวา เชอสาเหตของโรคมอ เทา ปาก ไดแก เชอ Coxsackie A 16, เชอ Enterovirus 71, เชอ Enterovirus อนๆ และพบสาเหตจากเชอ Coxsackie A 10 บางจานวนเลกนอย โดยพบวาเชอสาเหตทมความสมพนธกบความรนแรง ไดแก เชอ Enterovirus 71 ซงจากรายงานการสอบสวนโรค พบวา สวนใหญผปวยทมอาการรนแรงมกมสาเหตมาจากเชอ Enterovirus 71 แตยงไมพบความสมพนธระหวาง sub-genogroup ของเชอ Enterovirus 71 กบความรนแรงของโรค สวนเชอตวอนๆ สวนใหญมกไมพบผปวยมอาการรนแรง อยางไรกตาม ขอมลของอาการและอาการแสดงของเชอสาเหตแตละตวในกลมเอนเทอโรไวรสน ยงไมมขอมลทชดเจน และยงไมม การพฒนาระบบการเฝาระวงเชงรก (Active surveillance) ของโรคมอ เทา ปาก ในประเทศไทย เพอจะตดตามด การเปลยนแปลงของเชอสาเหตตลอดทงป ในกลมผปวยตงแตอาการรนแรงนอยไมตองรกษาในโรงพยาบาล จนถงผปวยทมอาการทางระบบประสาทหรอหวใจ ซงตองการการพฒนาระบบและพนททเหมาะสม รวมทงความเปนไปไดในการจดตงตอไป

23 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

6. ขอจากด สาหรบการศกษาน มขอจากดและอปสรรค ในการศกษาหลายประการ ดงน - ขอมลศนยเดกเลก และผลการประเมนศนยเดกเลก ซงเปนขอมลทไดมการพฒนามาในระยะทผานมา ซงหาก

ไดมการนาขอมลเหลานมาใชในการพยากรณโรค นาจะชวยใหการพยากรณโรคมความเทยงตรงและใกลเคยงกบ ความเปนจรงมากขน

- ขอมลปจจยทเกยวของอนๆ ซงในการศกษาน ใชการทบทวนจากรายงานการสอบสวนโรค ซงเปนเชงพรรณนาเทานน แตไมใชขอมลเชงปรมาณ ซงหากมขอมลเชงปรมาณของปจจยตางๆ ทเกยวของเหลาน จะทาใหเหนความสมพนธไดชดเจนยงขน

7. ขอเสนอแนะ 7.1 ขอเสนอแนะตอการพยากรณโรค

ในการวเคราะหแบบอนกรมเวลา กรณทขอมลไมครบถวน หรอตากวาความเปนจรงมากๆ ควรพจารณาการใชขอมลยอนหลงเพยง 5 ป (60 ขอมล) จะทาใหไดขอมลทใกลเคยงกบความเปนจรงมากกวาการใชขอมลยอนหลง 10 ป (120 ขอมล) อยางไรกตาม คาดการณจานวนผปวยทไดจากการพยากรณ นาจะเปนเพยงจานวนอยางนอยทสด โดยประมาณเทานน เพอการเตรยมการดานทรพยากร และพนทเสยง ตอไป

อาจพจารณาเปรยบเทยบการเกดโรคไขสมองอกเสบทหาสาเหตไมได (Encephalitis, unspecified) วามความสมพนธกบการเกดโรคมอ เทา ปาก ดวยหรอไม เนองจากในป พ.ศ. 2555 ทผานมา พบวามการระบาดของโรคมอ เทา ปาก เพมจานวนสงขน ในขณะเดยวกน จานวนผปวยโรคไขสมองอกเสบกเพมจานวนสงขนดวยเชนกน และเนองจากอาการแสดงของโรคมอ เทา ปาก บางสวน อาจมลกษณะของสมองอกเสบได การหาความสมพนธระหวางทง 2 โรคน โดยใชโปรแกรมทางสถตทเหมาะสม อาจจะทาใหมองเหนถงความสมพนธได ซงจะไดนามาใชในการพยากรณโรคมอ เทา ปาก ในปตอไป 7.2 ขอเสนอแนะตอการปองกนควบคมโรค ไดแก

พจารณาดาเนนการจดตงศนยเฝาระวงเชงรกเฉพาะพนท (Sentinel surveillance) เพอทจะบอกความรนแรงของโรคไดชดเจนยงขน โดยอาจแบงการเฝาระวงเปนดงน

- ผปวยโรคมอ เทา ปาก ทวไป - ผปวยโรคมอ เทา ปาก ทตองนอนรกษาในโรงพยาบาล - ผปวยโรคมอ เทา ปาก ทตองเขารบการรกษาในแผนกผปวยวกฤต - ผปวยโรคไขสมองอกเสบ ทมหรอไมม acute pulmonary edema

24 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

พฒนามาตรการปองกนควบคมโรคทสาคญในแตละพนท เชน - การเตรยมความพรอมทงดานความเชยวชาญของเจาหนาท และอปกรณ (แผนพบ โปสเตอร เจลลางมอ)

ในแตละพนท/เขต - การสอสารประชาสมพนธไปยงโรงเรยน ศนยเดกเลก และผปกครอง ในพนท/เขต เสยง ตงแตชวงกอน

เกดการระบาด - ดาเนนการสอบสวนและควบคมโรค รวมทงเกบตวอยางสงตรวจอยางรวดเรว โดยเนนทการตรวจคดกรอง

และการแยกผปวยเปนสาคญ

8. สรปผลการศกษา 8.1 แนวโนม แนวโนมการเกดโรคเพมขนจากในระยะหลายปทผานมา เนองจาก การตระหนกถงความสาคญ

และการตนตวตอการรายงานโรค มการเพมนยามของโรค Herpangina และลกษณะสงคมและสงแวดลอมทสงเสรมตอ การรวมตวของเดกมากขน โดยคาดวานาจะมผปวยโรคมอ เทา ปาก ในป พ.ศ. 2556 ประมาณอยางนอย 16,779 ราย 8.2 ประชากรเสยง ไดแก เดกอายนอยกวา 5 ป หรอเดกในโรงเรยนอนบาล ศนยเดกเลก โรงเรยนระดบประถมศกษา โดยเฉพาะอยางยง เพศชาย ทมพฤตกรรมเสยง เชน การไมลางมอ การเลนคลกคลกนอยางใกลชดกบเดกทปวย 8.3 ชวงเวลาหรอฤดกาล พบผปวยไดตลอดป แตชวงเวลาทจะพบผปวยเพมสงขน ไดแก เดอนมถนายนถงสงหาคม และชวงเดอนมกราคมถงกมภาพนธ

8.4 พนทเสยง พบผปวยทกจงหวด ทวประเทศ แตพนททจะพบผปวยสง ไดแก จงหวดใหญ เชน กรงเทพมหานคร 8.5 ปจจยทมผลตอการเกดโรค ไดแก

- ตวเชอกอโรค (Agent) พบวา เชอ Enterovirus 71 มความสมพนธกบความรนแรงของโรค อยางไรกตาม ยงขาดขอมลดานการตดเชอชนดตางๆ และอาการแสดงของเชอสาเหตตางๆ

- สงแวดลอม (Environment) ไดแก ความแออดของสถานท อปกรณลางมอ ทาความสะอาด การมความรของคร ผปกครอง

- ประชากร (Host) ไดกลาวถงไวแลวในขอ 8.2 (ประชากรเสยง) 8.6 มาตรการควบคมโรคทสาคญ ไดแก การเตรยมความพรอมทงดานความเชยวชาญของเจาหนาท และ

อปกรณ (แผนพบ โปสเตอร เจลลางมอ) ในแตละพนท/เขต การสอสารประชาสมพนธไปยงโรงเรยน ศนยเดกเลก และผปกครอง ในพนท/เขต เสยง ตงแตชวงกอนเกดการระบาด และการดาเนนการสอบสวนและควบคมโรค รวมทงเกบตวอยางสงตรวจอยางรวดเรว โดยเนนทการตรวจคดกรอง และการแยกผปวยเปนสาคญ

25 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

9. เอกสารอางอง 1. สานกโรคตดตอทวไป; กรมควบคมโรค, กระทรวงสาธารณสข. แนวทางการปฏบตงาน โรคมอ เทา

ปาก และโรคตดเชอเอนเทอโรไวรส 71 สาหรบบคลากรณทางการแพทยและสาธารณสข . กรงเทพมหานคร:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย; 2550.

2. สานกระบาดวทยา. กรมควบคมโรค. รายงานการเฝาระวงโรค 506 ป 2546-2555 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://www.boe.moph.go.th/boedb/surdata/disease.php?ds=71

3. สานกระบาดวทยา. กรมควบคมโรค. รายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาประจาสปดาห 2550-2555 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://boe-wesr.net/

4. สานกระบาดวทยา. กรมควบคมโรค. สรปรายงานการเฝาระวงโรคประจาป 2546-2555 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://www.boe.moph.go.th/Annual/Total_Annual.html

5. อนวตร แกวเชยงหวาง. โรงพยาบาลคาชะอ. สานกงานสาธารณสขจงหวดมกดาหาร. รายงานการสอบสวนการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ศนยเดกกอนวยเรยน บานโนนสมบรณ ต.บานคอ อ.คาชะอ จ.มกดาหาร วนท 21 กนยายน 2550 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://203.157.15.4/wesr/file/y51/Fs5125.pdf

6. วรรธนา จนตฤทธ. ศนยบรการสาธารณสขท 53 ทงสองหอง สานกอนามย กรงเทพมหานคร. การระบาดของโรคมอ เทา ปาก และการปวยจากการตดเชอเอนเทอโรไวรส 71 ในโรงเรยนอนบาลแหงหนง เขตดสต กรงเทพมหานคร เดอนกนยายน 2550 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://203.157.15.4/wesr/file/y51/Fs5136.pdf

7. นราพงศ ธรอครวภาส, ฐานพรรณ ธญญเจรญ, ธญญา รอดสข. โรงพยาบาลลาลกกา ปทมธาน. การสอบสวนโรคมอ เทา ปาก ในโรงเรยนอนบาลแหงหนง อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน เดอนธนวาคม 2550 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://203.157.15.4/wesr/file/y51/Fs5132.pdf

8. มณรตน อบมา, นภรณ แนมสวรรณ. สานกงานสาธารณสขจงหวดอบลราชธาน. การสอบสวนโรคมอ เทา ปาก ศนยพฒนาเดกเลกบานดอนสาราญ ตาบลกดชมพ อ.พบลมงสาหาร จ.อบลราชธาน เดอนธนวาคม 2550 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://203.157.15.4/wesr/file/y51/Fs5154.pdf

9. สธ สฤษฎศร, รงเรอง กจผาต. ศนยบรการสาธารณสข 40 บางแค. รายงานการสอบสวนโรคมอ เทา ปาก ในสถานรบเลยงเดกแหงหนงจงหวด กรงเทพมหานคร วนท 6-7 ธนวาคม พ.ศ. 2550 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://203.157.15.4/wesr/file/y51/Fs5122.pdf

10. ธรวร วรวรรณ, และคณะ. การสอบสวนการระบาดของโรคมอ เทา ปาก ในโรงเรยนอนบาลแหง หนง เขตบงกม กรงเทพมหานคร เดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2552 [Internet]. (สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2555).สบคนจาก: http://203.157.15.4/wesr/file/y53/F53132.pdf

26 | โ ร ค ม อ เ ท า ป า ก  

 

11. กรมวทยาศาสตรการแพทย. ผลการตรวจวเคราะห HFMD (Onset) ป 2550-2555 ณ วนท 16 กนยายน 2555.

12. World Health Organization. A Guide to Clinical Management and Public Health Response for Hand, Foot and Mouth Disease (HFMD). C2011 [cited 2012 sep 10]. Available from: http://apps.who.int/bookorders/anglais/detart1.jsp?codlan=1&codcol=52&codcch=150#