บทท 1บทนำ�

1. ปญห�และคว�มสำ�คญปจจบนโรคไขเลอดออกถกจดใหอยในกลม โรคอบตซำ ! ทเปน“ ”

ปญห!สำ!คญของโลก และเปนปญห!ท!งส!ธ!รณสขทสำ!คญของประเทศไทย จ!กขอมลก!รเฝ!ระวงโรคไขเลอดออก ป พ.ศ. 2548 สำ!นกระบ!ดวทย! กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงส!ธ!รณสข ประเทศไทยมผปวยไขเลอดออก 45,893 ร!ยอตร!ปวย 74 ตอประช!กรแสนคน มผเสยชวต 71 ร!ย อตร!ปวยต!ย รอยละ 0.15 รปแบบก!รเกดโรคไขเลอดออกของประเทศไทยยงคงไมเปลยนแปลง คอมผปวยม!กในฤดฝน ระหว!งเดอนพฤษภ!คมถงเดอนสงห!คมของทกป กลมเสยงเปนกลมอ!ย 0-14 ป และในกลมอ!ย 15-24 ปข นไป มแนวโนมอตร!ปวยสงข น พบผปวยไขเลอดออกกระจ!ยทกจงหวดของประเทศไทย (ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภ!พแหงช!ต. 2552)

      ยงเปนแมลงทพบไดทวไปในเกอบทกภมภ!คของโลก ยกเวนเฉพ!ะในพ นททหน!วจดบรเวณข วโลกเท!น น มร!ยง!นว!ในโลกน มยงม!กกว! 4,000 ชนด ท งน เปนททร!บกนทวไปแลวว!ยงนอกจ!กจะสร!งคว!มเดอดรอนรำ!ค!ญแกมนษยโดยก!รกดดดเลอดท งในเวล!กล!งวนและกล!งคนแลว บ!งชนดยงเปนพ!หะนำ!โรคร!ยม!สมนษยดวย เชน ยงล!ยบ!น (Aedes aegypti ) และ ยงล!ยสวน (Ae. albopictus ) นำ!โรคไขเลอดออก ยงกนปลองนำ!โรคม!ล!เรย ยงรำ!ค!ญ (Culex quinquefasciatus ) นำ!โรคเท!ช!ง และยงรำ!ค!ญ (Culex tritaeniorhynchus ) นำ!โรคไขสมองอกเสบ เปนตน ดงน นจะเหนไดว!ยงเปนแมลงทมคว!มสำ!คญท!งก!รแพทยซงเร!ควรตองใหคว!มสนใจในก!รปองกนกำ!จดเปนอย!งยง(อภวฏ ธวชสน, อษ!วด ถ!วระและ เยนจตร เตชะดำ!รงสน. 2545)

1

ก!รรณรงคปองกนไขเลอดออกในแตละป โดยก!รลดแหลงแพรพนธเพอควบคมจำ!นวนยงล!ย ยงคงเปนวธเดยวทใชควบคมและปองกนโรคไขเลอดออกในปจจบน พรอมท งก!รเกดโรคชคนกนย!ทมพ!หะชนดเดยวกน คอ ยงล!ย “ ” เกดก!รระบ!ดในป 2552 น เปนสงทยนยนว! ยงไมส!ม!รถจดก!รกบยงล!ยไดอย!งเดดข!ด และในก!รกำ!จดยงล!ยตองใชงบประม!ณทคอนข!งสง จงจำ!เปนตองห!วธก!รควบคม กำ!จด ลกนำ !ยงล!ยทมประสทธภ!พ เหม!ะสม สะดวกตอก!รใช ไมเปนอนตร!ยตอมนษยและสตวอนๆ ไมมพษตกค!ง และไมทำ!ล!ยสงแวดลอม ก!รใชส!รสกดจ!กธรรมช!ตซงสวนม!กจะไดจ!กพชชนดต!งๆ ม!ใชในก!รกำ!จดยง ปจจบนมง!นวจยทสนใจในก!รนำ!พชสมนไพรม!ใชในก!รควบคมและกำ!จดยง เชน ส!รสกดจ!กผก!กรองและแมงลกค! (Pisan Tanprasit. 2005) ส!รสกดจ!กใบนอยหน! (Susan George and S. Vincent. 2005) ซงพบว!เปนท!งเลอกทดในก!รควบคมและกำ!จดยง เนองจ!กก!รใชส!รเคมสงผลกระทบตอสงแวดลอมและก!รด อย!ในยง ดงน นก!รใชส!รสกดจ!กพชจงเปนวธทดในก!รทดแทนส!รเคม (สวรรณ พรหมศร. 2003)

โดยก!รทำ!โครงง!นคร งน จงสนใจศกษ!ก!รควบคมลกนำ !ยงล!ยดวยชววธ โดยก!รเลอกพชทพบในทองถน ห!ง!ย มจำ!นวนม!ก และไมมคณค!เชงพ!ณชย จงคดเลอกตนผกคร!ดหวแหวน ตนแมงลกค!และตนส!บเสอ เพอศกษ!ฤทธในก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย

2. คว�มมงหม�ยของก�รทำ�โครงง�น1. เพอศกษ!ส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวน ทมผลตอก!ร

กำ!จดลกนำ !ยงล!ย2. เพอศกษ!ส!รสกดจ!กใบส!บเสอ ทมผลตอก!รกำ!จดลกนำ !

ยงล!ย

2

3. เพอศกษ!ส!รสกดจ!กใบแมงลกค! ทมผลตอก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย

3. เพอเปรยบเทยบส!รสกดระหว!งส!รสกดใบผกคร!ดหวแหวน ใบส!บเสอและใบแมงลกค! ทส!ม!รถกำ!จดลกนำ !ยงล!ยไดดกว!

3. สมมตฐ�นของโครงง�นส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวน กำ!จดลกนำ !ยงล!ยไดดกว!ส!ร

สกดจ!กใบส!บเสอและส!รสกดจ!กใบแมงลกค!

4. ประโยชนของก�รทำ�โครงง�น1. เพอศกษ!ฤทธในก!รกำ!จดยงล!ยของส!รสกดจ!กใบผก

คร!ดหวแหวน ส!บเสอและใบแมงลกค!

2. เพอเปนส!รสนเทศเรองส!รสกดจ!กพชกำ!จดยงล!ย3. นำ!คว!มรทไดจ!กก!รทำ!โครงง!นเผยแพรสนกเรยนภ!ยใน

โรงเรยน เรองก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย จ!กส!รสกดพช

5. ขอบเขตของก�รศกษ�คนคว�ตวแปร(Variance)ตวแปรตน คอ ชนดของพช ประกอบดวย ผกคร!ดหว

แหวน ส!บเสอและแมงลกค!1. พชทใช

1. ผกคร!ดหวแหวน ไดจ!ก บ!นสะเด! ต. สะเด! อ.น!งรอง จ.บรรมย

2. ส!บเสอ ไดจ!ก บ!นถนนหก ต. ถนนหก อ.น!งรอง จงบรรมย

3

3. แมงลกค! ไดจ!ก บ!นถนนหก ต. ถนนหก อ.น!งรอง จงบรรมย

ตวแปรต�ม คอ เวล!ทใชในก!รต!ยของลกนำ !ยงล!ย2. ลกนำ,�ยงล�ย

ลกนำ !ยงล!ยจ!ก โรงเรยนถนนหกพทย!คม อ.น!งรอง จ.บรรมย

3. ตวทำ�ละล�ย1. นำ ! 2. แอลกอฮอล 70 %

4. ตวแปรควบคม1. จำ!นวนลกนำ !ยงล!ย2. ปรม!ณนำ !กลน3. ปรม!ณส!รสกด

6. นย�มศพทเฉพ�ะ1. ส!รสกดใบผกคร!ดหวแหวน หม!ยถง ก!รนำ!ผงผกคร!ดหว

แหวนสกดดวยนำ !หรอแอลกอฮอล 70% อตร!สวน 1 กรม ตอ 20 มลลลตร ท งไว 48 ชวโมง จ!กน นกรองเอ!สวนนำ ! ซงเรยกนำ !ทไดจ!กก!รกรองว! "ส!รสกดใบผกคร!ดหวแหวน"

2. ส!รสกดใบส!บเสอ หม!ยถง ก!รนำ!ผงใบส!บเสอสกดดวยนำ !หรอเอท!นอล 70% อตร!สวน 1 กรม ตอ 20 มลลลตร ท งไว 48 ชวโมง จ!กน นกรองเอ!สวนนำ ! ซงเรยกนำ !ทไดจ!กก!รกรองว! "ส!รสกดใบส!บเสอ"

3. ส!รสกดใบแมงลกค! หม!ยถง ก!รนำ!ผงใบแมงลกค!สกดดวยนำ !หรอเอท!นอล 70% อตร!สวน 1 กรม ตอ 20 มลลลตร ท งไว 48 ชวโมง จ!กน นกรองเอ!สวนนำ ! ซงเรยกนำ !ทไดจ!กก!รกรองว! "ส!รสกดใบแมงลกค!"

7. สถ�นทและระยะเวล�ในก�รดำ�เนนก�รโครงง�น

4

7.1 หองเรยนชววทย! ส!ระก!รเรยนรวทย!ศ!สตร โรงเรยนถนนหกพทย!คม

7.2 ระยะเวล!ทใชในก!รดำ!เนนก!รต งแตเดอน มถน!ยน พ.ศ. 2552 – กรกฎ!คม พ.ศ.

2552

บทท 2เอกส�รและง�นวจยทเกยวของ

1.ลกนำ,�ยงล�ย

ยงล!ยพ!หะนำ!โรคไขเลอดออก เปนแมลงจำ!พวกหนง ในประเทศไทยมยงล!ยม!กกว! 100 ชนด แตทเปนพ!หะ นำ!โรคไขเลอดออกมอย 2 ชนด คอ ยงล!ยบ!น (Aedes aegypti) เปนพ!หะหลก และยงล!ยสวน (Aedes albopictus) เปนพ!หะรอง ในวงจรชวตของยงล!ยประกอบดวยระยะต!งๆ 4 ระยะ ไดแก ระยะไข, ระยะตวออน (ลกนำ !) ระยะดกแดหรอตวกล!งวย (ตวโมง), และ ระยะตวเตมวย (ตวยง) ท ง 4 ระยะมคว!มแตกต!งกนท งรปร!งลกษณะและก!รดำ!รงชวต

5

ระยะตวเตมวย (ตวยง) ร!งก!ยออนนม เปร!ะบ!ง แบงเปน 3 สวนแยกออกจ!กกนเหนไดชดเจนคอ สวนหว สวนอกและสวนทอง ลำ!ตวย!วประม!ณ 4-6 มม. มเกลดสดำ!สลบข!วต!มลำ!ตวรวมท งสวนหวและสวนอกดวย

1. มข! 3 ค (6 ข!) อยทสวนอก ข!มสดำ!สลบข!วเปนปลองๆ ทข!หลงบรเวณปล!ยปลองสดท!ย มสข!วตลอด

2. มปกทเหนไดชดเจน 1 คอยบรเวณสวนอก ลกษณะของปกบ!งใส มเกลดเลก ๆ บนเสนปก ลกษณะของเกลดแคบและย!ว บนขอบหลงของปกมเกลดเลกๆเปนช!ยครย นอกจ!กน ยงมอวยวะ ททำ!หน!ทเกยวกบก!รทรงตว (เรยกว! halters) 1 คอยใกลกบปก

3. มป!กย!วม!ก ลกษณะป!กเปนแบบแทงดด เสนหนวดประกอบดวยปลองส นๆ 14-15 ปลอง ทรอยตอระหว!งปลองมขนข นอยโดยรอบ ในยงตวผเสนขนเหล!น ย!วม!ก (ใชรบคลนเสยงทเกดจ!ก ก!รขยบปกของยงตวเมย) มองดคล!ยพขนนก สวนในยงตวเมยเสนขนทรอยตอระหว!งปลองจะส นกว! และมจำ!นวนนอยกว! เรยกว!หนวดแบบเสนด!ย ลกษณะของหนวดยงจงใชในก!รจำ!แนกเพศของยงไดง!ย ก�รเจรญเตบโตของยง 1. ระยะไข   ไขยงล!ยมลกษณะรคล!ย

กระสวย เมอว!งออกม!ใหมๆ จะมสข!วนวล ตอม!จะเปลยนเปนสนำ !ต!ลและดำ!สนทภ!ยใน 24 ชวโมง

2. ระยะลกนำ,�  

6

เมอเวล!ผ!นไป 1-2 วน ลกนำ !จะออกจ!กไข มลกษณะคอ ไมมข! สวนอกมขน!ดใหญกว!สวนหว สวนทองย!วเรยวประกอบดวยปลอง 10 ปลอง มทอห!ยใจ บนปลองท 8 ใชในก!รห!ยใจ ทอห!ยใจของยงล!ยส นกว!ทอห!ยใจ ของยงรำ!ค!ญ และมกลมขน 1 กลมอยบนทอห!ยใจน น

3. ระยะตวโมง

 

เมอเวล!ผ!นไป 7-8 วน ไมมข! รปร!งคล!ยเครองหม!ยจลภ!ค (,) มอวยวะใชในก!รห!ยใจ 1 ค อยบนสวน cephalothorax (สวนหวรวมกบสวนอก) และจะกล!ยเปนตวยงภ!ยใน 1 วน

ยงล�ยบ�นและยงล�ยสวนมรปร�งลกษณะแตกต�งกน ดงน,

ยงล�ยบ�น (Aedes aegypti)

o ตวเตมวย บรเวณระย!งคป!กปกคลมดวยเกลดสข!ว ทสวนอกบรเวณกงกล!งหลงจะมขนแขง และมเกลดสข!วเรยงตวกนเหนเปนลวดล!ย คล!ยพณฝรง

o ลกนำ ! บรเวณปลองทแปดจะมเกลดอยหนงแถวประม!ณ 8-12 อน บรเวณขอบตรงสวนปล!ยของเกลดจะแยก

7

เปนแฉก และทบรเวณอกจะมหน!มแหลม

ก�รเจรญเตบโตของยง(ตอ)

ยงล�ยสวน (Aedes albopictus)

ตวเตมวย มเกลดสดำ!ทระย!งคป!ก ด!นหลงของสวนอกมแถบสข!ว พ!ดอยตรงกล!ง

ลกนำ ! บรเวณปลองทแปดมเกลดอยหนงแถวประม!ณ สวนปล!ยของเกลดทบรเวณขอบไมแยกเปนแฉก สวนอกไมมหน!มแหลม

 (กลมง!นเฝ!ระวงและเทคโนโลยส!รสนเทศ สำ!นกโรคตดตอนำ!โดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงส!ธ!รณสข)

8

ภ�พท 1 หลกก�รจำ�แนกยงโดยใชลกษณะต�งๆ(ปรบปรงจ�ก

http://entomology.unl.edu/urbanent/mosquito.htm)

9

ยงล�ยตวเมย(female)

ไข(egg)

ลกนำ,�(larva)

ตวโมง(pupa)

ปรบปรงภ!พจ!ก ง!นวจยของPisanTanprasitโดยนกเรยน ร.ร. ถนหกพทย!คม

ยงล�ยตวเมย(female)

ไข(egg)

ลกนำ,�(larva)

ตวโมง(pupa)

ยงล�ยตวเมย(female)

ยงล�ยตวเมย(female)

ไข(egg)ไข(egg)

ลกนำ,�(larva)ลกนำ,�(larva)

ตวโมง(pupa)ตวโมง(pupa)

ปรบปรงภ!พจ!ก ง!นวจยของPisanTanprasitโดยนกเรยน ร.ร. ถนหกพทย!คม

ภ�พท 2 วงจรชวตยง (ปรบปรงภ�พจ�ก Pisan Tanprasit. 2005)

2. โรคไขเลอดออกและโรคชคนกนย�โรคไขเลอดออกทพบในประเทศไทยและประเทศใกลเคยงใน

เอเชยอ!คเนย เกดจ!กไวร ส เดงก จ ง เร ยกช อว ! Dengue Haemorrhagic Fever (DHF)

เช,อส�เหต : ไวรสเดงก เช อไวรสเดงกเปน RNA virus จดอยใน Family Flaviviridae (เดมเรยกว! group B arbovirus) ม 4 serotypes คอ DEN 1-4 ถ!มก!รตดเช อชนดใดชนดหนงแลวจะมภมคมกนตอชนดน นไปตลอดชวต (permanent immunity) แตจะมภมคมกนตอไวรสเดงก ชน ดอ นๆอ ก 3 ชน ด ได ในช วงส นๆ (partial immunity) ประม!ณ 6-12 เดอน หลงจ!กน จะมก!รตดเช อไวรส

10

เดงกชนดอนๆทต!งจ!กคร งแรกได เปนก!รตดเช อซำ ! (secondary dengue infection) ซ งเปนปจจยส ำ!คญในก!รทำ!ใหเกดโรคไขเลอดออกเดงก จ!กก!รศกษ!ทโรงพย!บ!ลเดกรวมกบแผนกไวรสของสถ!บนวจยแพทยทห!ร (AFRIMS) พบว!รอยละ 85-95 ของผปวยทเปน DHF มก!รตดเช อซำ ! สวนผปวยทเปน DHF เมอมก!รตดเช อคร งแรก (primary dengue infection) น นมกเปนเดกอ!ยตำ!กว! 1 ป และทกร!ยจะม passive dengue antibody ทผ!นจ!กแมอยในขณะทเป นไขเล อดออก เช อท แยกได จ!กผป วยในกรงเทพฯมท ง 4 ชนด โดย DEN-2 พบไดตลอดเวล! สวน DEN-1, DEN-3 และ DEN-4อ!จห!ยไปเปนชวงๆ สดสวนของเช อไวรสเดงกท ง 3 หรอ 4 ชนดจะแตกต!งกนไปในแตละป

โดยทวไปจะแยกเช อ DEN-2 ไดม!กตลอดเวล! ในระยะหลงๆมบ!งชวงทพบ DEN-3 ม!กกว! DEN-2 จ!กก!รศกษ!ท!งด!นไวรสและระบ!ดวทย! สรปไดว!ปจจยสำ!คญททำ!ใหเกดโรคไขเลอดออกเดงก คอ มไวรสเดงกชกชมม!กกว! 1 ชนด (simultaneously endemic of multiple serotype) หรอมก!รระบ!ดของต!งชนดเปนระยะๆ (sequential epidemic) ซงในพ นททมประช!กรหน!แนนทำ!ใหมก!รตดเช อซำ !ไดบอย และก!รตดเช อซำ !ดวย DEN-2 มโอก!สเสยงสงทจะเกดเปน DHF โดยเฉพ!ะอย!งยงก!รตดเช อคร งท 2 ภ!ยหลงก!รตดเช อคร งแรกดวย DEN-1 ในระยะแรกๆของก!รระบ!ดแยกเช อชคนกนย!ไดจ!กผปวยทมอ!ก!รคล!ยไขเลอดออก แตมอ!ก!รไมรนแรง ก!รศกษ!ตอม!พบว!ชคนกนย!ซงจดอยในกลม Alphavirus, Family Togaviridae เปนไขออกผนชนดหนงซงมอ!ก!รปวดขอรวมดวย มอ!ก!รคล!ยไขเดงก (dengue fever, DF) ไมทำ!ใหเกดโรคไขเลอดออก แตอ!จจะเกดรวมกบก!รตดเช อเดงกซงทำ!ใหเกด DHF ได

ก�รตดตอ : มยงล!ยเปนพ!หะนำ!โรค

11

โรคไขเลอดออกตดตอกนไดโดยมยงล!ยบ!น (Aedes aegypti) เปนพ!หะนำ!โรคทสำ!คญ โดยยงตวเมยซงกดเวล!กล!งวนและดดเลอดคนเปนอ!ห!ร จะกดดดเลอดผปวยซงในระยะไขสงจะเปนระยะทมไวรสอยในกระแสเลอด เช อไวรสจะเข!สกระเพ!ะยง เข!ไปอยในเซลลทผนงกระเพ!ะ เพมจำ!นวนม!กข นแลวออกม!จ!กเซลลผนงกระเพ!ะ เดนท!งเข!สตอมนำ !ล!ยพรอมทจะเข!สคนทถกกดในคร งตอไป ซงระยะฟกตวในยงน ประม!ณ 8-12 วน เมอยงตวน ไปกดคนอนอก กจะปลอยเช อไวรสไปยงผทถกกดได เมอเช อเข!สร!งก!ยคนและผ!นระยะฟกตวน!นประม!ณ 5-8 วน (ส นทสด 3 วน - น!นทสด 15 วน) กจะทำ!ใหเกดอ!ก!รของโรคได

อ�ก�รหลงจ!กไดรบเช อจ!กยงประม!ณ 5-8 วน (ระยะฟกตว) ผปวย

จะเรมมอ!ก!รของโรค ซงมคว!มรนแรงแตกต!งกนได ต งแตมอ!ก!รคล!ยไขเดงก (dengue fever หรอ DF) ไปจนถงมอ!ก!รรนแรงม!กจนถงชอกและถงเสยชวตได โรคไขเลอดออกมอ!ก!รสำ!คญทเปนรปแบบคอนข!งเฉพ!ะ 4 ประก!ร เรยงต!มลำ!ดบก!รเกดกอนหลงดงน

1. ไขสง 2-7 วน2. มอ!ก!รเลอดออก สวนใหญจะพบทผวหนง 3. มตบโต กดเจบ 4. มภ!วะก!รไหลเวยนลมเหลว/ภ!วะชอก อ!ก!รไข ผปวยโรคไข

เลอดออกทกร!ยจะมไขสงเกดข นอย!งเฉยบพลน สวนใหญไขจะสงเกน 38.5 องศ!เซลเซยส ไขอ!จสงถง 40-41 องศ!เซลเซยส ซงบ!งร!ยอ!จมชกเกดข นโดยเฉพ!ะในเดกทเคยมประวตชกม!กอน หรอในเดกเลกอ!ยนอยกว! 6 เดอน ผปวยมกจะมหน!แดง (flushed face) และตรวจดคอกอ!จพบมก!รตดเช อทลำ!คอได แตสวนใหญผปวยจะไมมอ!ก!รนำ !มกไหลหรออ!ก!รไอ ซงชวยในก!รวนจฉยแยก

12

โรคจ!กโรคหดในระยะแรกและโรคระบบท!งเดนห!ยใจได เดกโตอ!จบนปวดศรษะ ปวดรอบกระบอกต! ในระยะไขน อ!ก!รท!งระบบท!งเดนอ!ห!รทพบบอย คอ เบออ!ห!ร อ!เจยน บ!งร!ยอ!จมอ!ก!รปวดทองรวมดวย ซงในระยะแรกจะปวดทวๆไปและอ!จปวดทช!ยโครงขว!ในระยะทมตบโต สวนใหญไขจะสงลอยอย 2-7 วน ประม!ณรอยละ 15 อ!จมไขสงน!นเกน 7 วน

อ!ก!รเลอดออก ทพบบอยทสดคอทผวหนง โดยจะตรวจพบว!เสนเลอดเปร!ะ แตกง!ย รวมกบมจดเลอดออกเลกๆกระจ!ยอยต!มแขน ข! ลำ!ตว รกแร อ!จมเลอดกำ!เด!หรอเลอดออกต!มไรฟน ในร!ยทรนแรงอ!จมอ!เจยนและถ!ยอจจ!ระเปนเลอด ซงมกจะเปนสดำ! (melena) อ!ก!รเลอดออกในท!งเดนอ!ห!รสวนใหญจะพบรวมกบภ!วะชอกในร!ยทมภ!วะชอกอยน!น ตบโต สวนใหญจะคลำ!พบตบโตไดประม!ณวนท 3-4 นบแตเรมปวย ตบจะนมและกดเจบ ภ!วะชอก ประม!ณ 1 ใน 3 ของผปวยไขเลอดออกจะมอ!ก!รรนแรง มภ!วะก!รไหลเวยนลมเหลวเกดข น เนองจ!กมก!รร วของพล!สม!ออกไปยงชองปอด/ชองทองม!ก เกดชอกซงสวนใหญจะเกดข นพรอมๆกบทมไขลดลงอย!งรวดเรว เวล!ทเกดชอกจงข นอยกบระยะเวล!ทมไข อ!จเกดไดต งแตวนท 3 ของโรค (ถ!มไข 2 วน) หรอเกดวนท 8 ของโรค (ถ!มไข 7 วน) ผปวยจะมอ!ก!รเลวลง เร มมอ!ก!รกระสบกระส!ย มอเท!เยน ชพจรเบ! เรว คว!มดนโลหตเปลยนแปลงโดยมคว!มดนแคบเท!กบหรอนอยกว! 20 มม.ปรอท (ปกต 30-40 มม.ปรอท) ผปวยทมภ!วะชอกสวนใหญจะมคว!มรสต พดรเร อง อ!จบนกระห!ยนำ ! บ!งร!ยอ!จมอ!ก!รปวดทองเกดข นอย!งกะทนหนกอนเข!สภ!วะชอก ซ งบ!งคร งอ!จทำ!ใหวน จฉยโรคผดเปนภ!วะท!งศลยกรรม ภ!วะชอกทเกดข นน จะมก!รเปลยนแปลงอย!งรวดเรว ถ!ไมไดรบก!รรกษ!ผปวยจะมอ!ก!รเลวลง รอบป!กเขยว ผวสมวงๆ ตวเยนชด จบชพจรและวดคว!มดนไมได (profound shock) คว!มร สตเปลยนไป และจะเสยชวตภ!ยใน 12-24 ชวโมงหลงเรมมภ!วะชอก

13

ห!กว!ผปวยไดรบก!รรกษ!ชอกอย!งทนทวงทและถกตองกอนทจะเข!สระยะหลงจ!กก!รชอกสวนใหญกจะฟ นตวไดอย!งรวดเรว ในร!ยทไมรนแรง เมอไขลดลงผปวยอ!จจะมมอเท!เยนเลกนอยรวมกบมก!รเปลยนแปลงของชพจรและคว!มด นเล อด ซ งเป นผลจ!กก!รเปลยนแปลงในระบบก!รไหลเวยนของเลอด เนองจ!กก!รร วของพล!สม!ออกไปแตไมม!กจนทำ!ใหเกดภ!วะชอก ผปวยเหล!น เมอใหก!รรกษ!ในชวงระยะส นๆกจะดข นอย!งรวดเรว (สำ!นกโรคตดตอโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงส!ธ!รณสข)

ภ�พท 3 อ�ก�รของไขเลอดออก(ปรบปรงภ�พจ�ก http://www.thaivbd.org)

ภ!พ A และ B D อ!ก!รหน!แดงและเลอดออกต!ผวหนง ภ!พ C อ!ก!รไขข นสง และชอก

3. พชทใชในก�รทดลอง3.1 ผกคร�ดหวแหวน

A B

C D

14

วงศ Compositaeชอวทย!ศ!สตร Spilanthes

acmella Murr. ชอพ นบ!น ผกคร!ด ผกคร!ดหวแหวน (กล!ง) ผกตมห หญ!ตมห ผกเผด (เหนอ)

ภ�พท 4 ผกคร�ดหวแหวน

ลกษณะท�งพฤกษศ�สตร เปนไมลมลก ดอกสเหลอง ลกษณะคล!ยหวแหวน จงชอว! ได

ชอว!ผกคร!ดหวแหวน ผกคร!ดเปนไมทชอบข นทลมและมคว!มชมช น พบข นในป!ธรรมช!ต ป!ละเม!ะโดยข นประกบกบตนไมอน หรอพบต!มสวน รมคลองหรอรองนำ ! ใตรมไม ผกคร!ดเปนไมลมลก ลำ!ตนต งตรงสง 20-50 ซม. หรอลำ!ตนทอดต!มดนเลกนอยแตปล!ยชข นลำ!ตนแกจะมร!กงอกออกม!ลำ!ตนคอน ข!งกลม อวบนำ ! สเขยว อ!จมสมวงแดงปนเขยว ตนออนมขนปกคลมเลกนอย ใบเดยว ออกตรงข!มกน รปร!งส!มเหลยมขอบใบหยกฟนเลอย ก!นใบย!ว ผวใบส!ก และมขน ใบกว!ง 3-4 ซม. ย!ว 3-6 ซม. ดอกออกเปนชอต!มขอบใบและปล!ยกงดอกยอยจะเรยงกนแนนเปนกระจกสเหลอง เปนลกษณะกลมปล!ยแหลมคล!ยหวแหวน ดอกยอย 2 วง วงนอกเปนดอกตวเมย วงในเปนดอกสมบรณเพศ ผลเปนผลแหงรปไข

ในอดต คนในชนบทมกปวยเปนโรคใกลตวชนดทไมอนตร!ยกนม!ก เชนโรคปวดฟน ปวดเหงอก เปนไขตวรอน หรอ โรครดสดวง เปนตน ซงในยคน น ซงในยคน นแพทยแผนไทย คอทพงของช!วบ!น ไมไดไปห!หมอหรอแพทยทไหน สวนใหญจะเปนพระสงฆต!มวด และ

15

หมอย!พ นบ!นทมคว!มรเกยวกบสมนไพร เปนคนเจยดย!ให เมอทำ!ใช หรอกนแลว ไดผลดเหลอเชอ ซง ผกคร!ด จดอย“ ” ในพชผกกน ไดชนดหนง ทมสรรพคณท!งย! ใชรกษ!โรคทกล!วข!งตนเดดข!ดนก

สมยกอน ถ!เดกคนไหนเปนไขตวรอน ใหเอ! ผกคร!ด ท งตน“ ” ตำ!ละเอยด ผสมขม นสดสวนเท!กนต!มตองก!ร ใสเกลอสะตเอ! สำ!ลชบเฉพ!ะนำ!กว!ดคอเดก อ!ก!รไขตวรอน จะทเล!ลง นอกจ!กน น ท งตนตำ!ผสมเหล!ข!ว 40 ดกร หรอฝน กบนำ !สมส!ยชอมกลนทละนดแกตอมนำ !ล!ยอกเสบ แกฝในคอ ไขคอตน แกปวดเหงอก ปวดฟนได ใบสด รส เผดรอน ปร! เค ยวสดๆแกปวดฟนใช แทนย!ช!ไดเชนกน ช!วจนใชท งตนสกดเปนย!แกรดสดวงทว!ร และแกผอมเหลอง ทำ!ใหร!งก!ยแขงแรง นยมรบประท!นแพรหล!ยท!งภ!คเหนอ ภ!คอส!น โดย ใบกนสด กบปนแจว ซบ ใสแกงหนอไม แกงออม ใชดบกลนค!วดม!ก รสช!ตเผดช! ใบรสหว!นขมปร!ล น

ประโยชนท�งย� ในตำ!ร!ก!รแพทยแผนไทยบนทกว! ผกคร!ดมรสเอยนเฝอน

เลกนอย สรรพคณแกพษต!มทว!ร แกรดสดวง บ!งตำ!ร!กล!วว! ผกคร!ดมรสเผดรอน สรรพคณแกผอมเหลอง แกเดกตวรอน ตนสดของผกคร!ดตำ!ผสมเหล!หรอนำ !สมส!ยช และใชแกฝในลำ!คอ ตอมนำ !ล!ยอกเสบ แกไข แกปวดฟน ในก!รทดลองท!งวทย!ศ!สตรพบว! ชอดอกและก!นดอกมส!ร Spilanthol มฤทธเปนย!ช!เฉพ!ะท และ ส!รสกดดวยแอลกอฮอลเปรยบเทยบกบย!ช! Lidocaine จะออกผลเรวกว!แตระยะก!รออกฤทธส นกว! และพบว!มฤทธช!เฉพ!ะทในสตวทดลอง และคนปกตใชผกคร!ดเปนสมนไพรทมศกยภ!พในก!รพฒน!เปนย!ช!รกษ!อ!ก!รปวดฟน (ชมรมก!รแพทยแผนไทย ร!ชบร, Nayak 2002. และ ศภลกษณ ประช!ญสทธกลและคณะ 2009.)

16

3.2 ส�บเสอวงศ COMPOSITAEชอวทย!ศ!สตร Eupatorium odoratum L. ชอพ นบ!น ช!ผกคร!ด บ!นร!ง ผกคร!ดบ!นร!ว หญ!ค!พ ง หญ!ดงร!ง

ภ�พท 5 ส�บเสอ

ลกษณะท�งพฤกษศ�สตร ส!บเสอ ( Siam - weed , Saap – suea ) เปน

วชพชทมร!กแตกแขนงจำ!นวนม!ก เพอดดแรธ!ตและส!รอ!ห!รจ!กดน(Obatolu and Agboola, 1993) เปนพรรณไมลมลกอ!ยปเดยว แตกกงก!นม!กม!ยจนเปนทรงพม ตนสงประม!ณ 1.5 เมตร ใบเดยวออกตรงข!มเปนค ๆ ใบเปนรปหอกแหลม ดอกออกดอกเปนชอสข!ว มดอกเลก ๆ หล!ยดอกอยเปนกระจก อยต!มสวนยอดของดอก ทโคนกลบดอกจะเชอมตดกนเปนหลอด และตรงสวนปล!ยจะแยกเปน 5 ดอกยอยมรปทรงระฆงและมสข!ว จำ!นวนดอกยอยทม!กกว! 15 ดอก เปนดอกสมบรณเพศ ไมมพษมกลนฉน ดอกจะออกประม!ณเดอนกรกฎ!คม พฤศจก!ยน ดอกหนง ๆ มเมลดอยภ!ยใน– ใชขย!ยพนธ เมลดมส ข!วและนำ !ต!ล เบ! ปลวต!มลมไปไดไกล ๆ จงแพรพนธไดรวดเรว ด!นก!รใชประโยชนในทองถน

ประโยชนท�งย� จ!กผลก!รศกษ!พบว! ส!บเสอมสรรพคณและประโยชนตอ

มนษยและธรรมช!ต จ!กก!รศกษ!ท!งสรรพคณ ใชส!บเสอ เปนย!ห!มเลอดและสม!นแผลไดด และมผลยบย งก!รเจรญเตบโตของ

17

แบคทเรยบ!งชนดได และใชเปนย!สมนไพรขบไลแมลงบ!งชนด เชน เพล ย หนอนเปนตน

3.3 แมงลกค�วงศ LAMIACEAE ชอวทย!ศ!สตร Hyptis

suaveolens (L.) Poit.ชอพ นบ!น ก!ร! กอมกอหวย ส!บแรง

ภ�พท 6 แมงลกค�

ลกษณะท�งพฤกษศ�สตร ลกษณะทวไป พชลมลก อ!ยหล!ยป ตนเปนพมโปรงสง 1.5-2

เมตร แตกกงก!นส!ข!ม!ก กงก!นสนำ !ต!ลแดง ใบรปไขปล!ยแหลม มขนส น ๆ ทวไป ใบมกลนฉน ย!ว 3-5 เซนตเมตร ดอกชอออกต!มซอกใบและปล!ยกง ประกอบดวยดอกยอย 3-5 ดอกกลบดอกสมวงออน เกสรปล!ยสมวงเขม กลบเล ยงเปนรปถวย มสวนปล!ยแหลมเปนแฉก 5 แฉก ผลและเมลดอยในถวยทเปนกลบเล ยง ชอดอกพบต!มขอของลำ!ตนเปนช น ๆลกษณะลำ!ตนต งตรงแตกกงก!นส!ข!ม!ก ใบเปนใบเดยวรปไขขอบใบหยกยนเลกนอย มกลนหอม ตนสงประม!ณ 50-150 เซนตเมตร ออกดอกเปนชอต!มซอกใบ มสฟ!ปนมวงส!ม!รถขย!ยพนธไดดวยเมลด

18

ประโยชนท�งย� ก!นและใบ รสสขม ฉนเลกนอย ใชฆ!แมลง ห!มเลอดแกแผลท

แมลงบ!งชนดกดแลวเลอดไหลไมหยด ใชใบสดตำ!พอกป!กแผล หรอ อ!จใชใบสดตำ!กบปนกนหม!กพอกแผลห!มเลอดไดหรอใชใบสดขย ปดป!กแผลเลอดออกเลกนอยไดดผลท!งเภสชวทย! นำ !ตมสกดจ!กใบและตน มฤทธกระตนก!รบบตวของลำ!ไสเลกทแยกออกจ!กตวของหนตะเภ! แตลดก!รบบตวของลำ!ไสเลกทแยกออกจ!กตวของกระต!ย นำ !ตมสกดและผลกส!รทสกดไดจ!กตนน ไมมผลอย!งเดนชดตอมดลกทแยกออกจ!กตวของกระต!ย ห!กนำ!ไปฉดเข!ชองทองของหนเลก พบมคว!มเปนพษเพยงเลกนอยส!รเคมทพบ ท งตน มนำ !มนระเหย (http://www.lks.ac.th/plant/group.html)

4.ง�นวจยทเกยวของนทธม! นนทจตและชมภนช จนทรย ม ศกษ!ส!รสกดส!รทม

อยในใบส!บเสอ เพอใชในก!รวตถประสงคใหเปนส!รควบคมก!รเจรญเตบโตของเช อจลนทรย โดยใชส!รละล!ยคอเมทลแอลกอฮอลเปรยบเทยบกบไดคลอไรมเทนและนำ ! พบว!เมทลแอลกอฮอลส!ม!รถสกดส!รควบคมจลนทรยไดด โดยส!รสกดทไดส!ม!รถยบย งเช อจลนทรยทเล ยงในนำ !นมสดท 38 องศ!เซลเซยส ไดน!น 33.5 ชวโมง ในขณะทนำ !ไมส!ม!รถสกดส!รดงกล!วออกม!ไดคอ นมจะเสยในเวล! 7 ชวโมง ซงใกลเคยงกบนมปกตทเสยเมอบมไว 10.5 ชวโมง สวนไดคลอโรมเทนแมจะสกดส!รควบคมไดดกว! แตส!รสกดทไดไมละล!ยนำ ! จงควบคมจลนทรยไดเพยง 9 ชวโมง ระดบส!รสกดจ!กใบส!บเสอทเหม!ะสมในก!รควบคมจลนทรยคอ 2–4 ซซ

19

(1.5–3 กรม) ตอนำ !เล ยงเช อ 100 ซซ ซงดเท!กบย!ปฏชวนะสเตปโตรไมซน 40 มลลกรม โดยนำ !นมทมเช อจลนทรยไดสงสด 86 ชวโมง ในขณะทสเตปโตรไมซนระดบได 24 ชวโมง ส!รสกดจ!กใบส!บเสอ ส!ม!รถใชควบคมเช อจลนทรยทำ!ใหเกดโรคในคนไดหล!ยชนดคอเช อ Klebsiella pneumoniae , Staphyllococcus aureus , Pseudomonas aeruginosa และ Esherichia coli ก!รใชเดกซตรนเคลอบส!รสกดใบส!บเสอส!ม!รถใชแกไขปญห!ไมละล!ยนำ !และหลกเลยงก!รใชเมทลแอลกอฮอลทำ!ละล!ย ทำ!ใหส!ม!รถผลตออกม!ในรปของแขงละล!ยนำ !ไดง!ย และสะดวกกบก!รนำ!ไปใชประโยชน โดยเฉพ!ะนำ!ไปใชท!แผล และรกษ!แผนภ!ยนอกร!งก!ย ก!กใบส!บเสอหลงสกดมโปรตนสงเท!กบ ใบกระถน และมคณค!ท!งอ!ห!รทดตลอดจนไมมกลนฉนเหลอกอนสกด ดงน นจงน!จะนำ!ไปใชเปนวตถดบในก!รผสมอ!ห!รสตว ใบส!บเสอจงเปนพชสมนไพรอกชนดหนง ทมแนวโนมในก!รนำ!ม!สกดส!รควบคมจลนทรยททำ!ใหเกดโรคชนดต!ง ๆ ไดโดยเฉพ!ะภ!ยนอกร!งก!ย และก!กหลงสกดยงมคณค!ท!งโภชน!ก!ร ซงอ!จใชทำ!เปนอ!ห!รสตวได

พงษนรทนร ชนวงศและกรกช อนทร!พเชฐ ศกษ!คณสมบตท!งชววทย!และคว!มส!ม!รถในก!รกำ!จดแมลงวนผลไมของแมงลกค! พบว!ส!รสกดจ!กเมลดมส!รประกอบฟโนลกปรม!ณม!ก และมคว!มส!มรถต!นอนมลอสระสงกว!และเปนพษตอเซลลสงกว!ส!รสกดจ!กใบและส!รสกดดวยเอท!นอลใหประสทธภ!พสงกว!นำ !อย!งมนยสำ!คญ ในทำ!นองเดยวกนส!รสกดแมงลกค!จ!กเมลดสกดดวยเอท!นอลส!ม!รถกำ!จดแมลงวนผลไมไดดกว!ส!รสกดจ!กใบและส!รสกดดวยนำ ! พบว!คณสมบตด!นก!รต!นอนมลอสระของส!รสกดแมงลกค!ไมมคว!มสมพนธกบคว!มเปนพษของแมลงวนผลไม

20

สวรรณ พรหมศร ศกษ!ก!รคดเลอกสมนไพรเพอเปนย!ฆ!ลกนำ !และศกษ!ผลกระทบตอวงจรชวต รปร!งลกษณะท!งสณฐ!นวทย! พบว! ดอกส!รภ ผกชล!ว และเมลดทเรยนมคณสมบตสงในก!รฆ!ลกนำ !ในระยะท ส!มและสไดรอยละ 50 (LC 50) ภ!ยใน 48 ชวโมง

Supaluk Prachyasittikul et. al. ศกษ!ปฏกรย!ท!งชววทย!ของเมต!บอลซม ตนผกคร!ดหวแหวน ส!รสกดผกคร!ดหวแหวน ยบย งก!รหดตวของหลอดเลอดและมส!รต!นอนมลอสระ ต!นส!รปฏชวนะ โดยก!รสกดดวย คลอโรฟอรมและเมท!นอล พบว!ยบย งจลชวะไดและพบส!รประกอบชนด ฟนอล ส!ม!รถพฒน!เปนย!สมนไพรเพอใชดแลสขภ!พได

Vibha Pandey et al. (2007) ระบบก!รควบคมโดยชววธของโรคม!ล!เรยและพ!หะ พฒน!โดยใชส!รสกดจ!กพชของสกล Spilantes เชน S. acmell L. ส!ยพนธ oleraceae S. calva L. และ S. paniculata โดยใชเอกเซนตวทำ!ละล!ย สกดจ!กดอก พบว! ส!ม!รถฆ!ลกนำ ! (A. stephensi)ได 50% และ 90% โดยใชปรม!ตร 4.57 และ 7.83 ฆ!ลกนำ !(A.culicifacies ) ใชปรม!ตร 0.87 และ 1.92 และ ฆ!ลกนำ !(A.quinquefasciatuss ) ใชปรม!ตร 3.11 และ 8.89 โดยส!รสกดจ!ก S. calva และ S. paniculata ต!มลำ!ดบ

21

บทท 3วธก�รดำ�เนนก�รทดลอง

ก!รทำ!โครงง!นคร งน ผจดทำ!ไดดำ!เนนต!มข นตอนดงน 3.1 พชทใชในก�รทดลอง

3.1.1 ผกคร!ดหวแหวน3.1.2 แมงลกค!3.1.3 ส!บเสอ

3.2 วสดอปกรณ3.2.1 บกเกอร 3.2.2 ถงมอ3.2.3 หน!ก!ก 3.2.4 ขวดรปชมพ3.2.5 กระบอกตวง3.2.6 กระด!ษกรอง3.2.7 กระด!ษฟรอยด3.2.8 เครองชงแบบค!นเลอน

3.3 ส�รเคม3.3.1 นำ !สะอ!ด

22

3.3.2 เอท!นอล 70 %

3.4 วธก�รดำ�เนนก�รทดลองตอนท 1 กลมควบคม1. เตรยมนำ !กลน 20 มลลตร ใสลกนำ !ยงล!ย 20 ตว

ทดลองซำ ! 3 คร ง2. เตรยมเอท!นอล 70 % 20 มลลตร ใสลกนำ !ยงล!ย 20

ตว ทดลองซำ ! 3 คร ง

ตอนท 2 กลมทดลองข นตอนท 1 ใบผกคร!ดหวแหวน ( Plant material ) 1. เกบใบผกคร!ดหวแหวน จ!ก ต. สะเด! อ.น!งรอง จ.บรรมย

นำ!ม!ล!งใหสะอ!ด โดยเปดนำ !ผ!น(running tap water)เปนเวล! 15 น!ท นำ!ไปผงใหแหงในทรม

2. เมอแหงนำ!ม!บดใหเปนผงละเอยด(fine power) โดยใชเครองป น

3. นำ!ผงละเอยดของใบผกคร!ดหวแหวน สกดดวยนำ ! (ผกคร!ดหวแหวน 1 กรม ตอ นำ ! 20 มลลลตร) ท งไว 1 คน (เปรยบเทยบกบเตมนำ !สะอ!ดโดยไมมส!รสกด)

4. นำ!ผงละเอยดของใบผกคร!ดหวแหวนสกดดวยเอท!นอล 70 % (ผกคร!ดหวแหวน 1 กรม ตอ แอลกอฮอร 20 มลลลตร) ท งไว 1 คน (เปรยบเทยบกบเอท!นอล 70 % ไมมส!รสกด)

ข นตอนท 2 ส!บเสอ ( Plant material ) ใชวธก!รในข นตอนท 1 ทกข นตอน ต!มลำ!ดบ

23

ข นตอนท 3 ใบแมงลกค! ( Plant material ) ใชวธก!รในข นตอนท 1 ทกข นตอน ต!มลำ!ดบ

ข นตอนท 4 ลกนำ ! ( Larvicidal asssay ) 1. นำ!ลกนำ !ทตองก!รใชในก!รทดลอง ม!เล ยง เพอตรวจสอบว!

เปนลกนำ !ลงล!ย2. นำ!ลกนำ ! 20 ตว ตอ 1 ก!รทดสอบส!รสกด ท งกลมควบคมและ

กลมทดลอง3. ทกก!รทดลองทำ!ก!รทดลองซำ ! 3 คร ง

ภ�พท 7 แผนผงก�รทำ�ก�รทดลอง กลมควบคม

1. นำ !สะอ!ด

2. เอท!นอล 20

มลลลตรลกนำ ! 20ตว

ลกนำ ! 20 ตว

ทดลองซำ ! 3 คร ง

ทดลองซำ ! 3 คร ง

กลมควบคม

24

25

ภ�พท 8 แผนผงก�รทำ�ก�รทดลอง กลมทดลอง

เดดใบ/สบเปนช นเลกๆ

เกบผกคร!ดหวแหวน/ส!บเสอ/แมงลกค!

ผงใหแหง

ป นดวยเครองป นใหเปนผงละเอยด

สกดดวยนำ !สะอ!ด20 มลลลตร

สกดดวยเอท!นอล 70%20 มลลลตร

ทดลองซำ ! 3 คร ง

ทดลองซำ ! 3 คร ง

ลกนำ ! 20 ตว ลกนำ ! 20 ตว

กลมทดลอง

26

ก�รทดสอบคว�มเปนพษส�รสกดใบผกคร�ดหวแหวน

1. นำ!ตนไมใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวนดวยนำ ! 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!ง กบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด

2. นำ!ตนไมใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวนดวยเอท!นอล 70 % 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!ง กบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด

3. นำ!ปล!ห!งนกยง 3 ตวใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวนดวยนำ ! 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!ง กบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด ทดลอง 3 ซำ !

4. นำ!ปล!ห!งนกยง 3 ตวใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวนดวยแอลกอฮอล 70 % 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ปล!ห!งนกยงต!ยท ง 3 ตว

ส�รสกดใบส�บเสอ1. นำ!ตนไมใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบส!บเสอดวยนำ !

20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!ง กบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด

2. นำ!ตนไมใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบส!บเสอดวยเอท!นอล 70 % 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!งกบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด

3. นำ!ปล!ห!งนกยง 3 ตวใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวนดวยนำ ! 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!

27

ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!งกบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด ทดลอง 3 ซำ !

4. นำ!ปล!ห!งนกยง 3 ตวใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวนดวยเอท!นอล 70 % 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ปล!ห!งนกยต!ยท ง 3 ตว

ส�รสกดใบแมงลกค�1. นำ!ตนไมใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบแมงลกค!ดวย

นำ ! 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!ง กบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด

2. นำ!ตนไมใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบแมงลกค!ดวยเอท!นอล 70 % 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!ง กบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด

3. นำ!ปล!ห!งนกยง 3 ตวใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบแมงลกค!ดวยนำ ! 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ไมแตกต!ง กบตนไมทอยในนำ !สะอ!ด ทดลอง 3 ซำ !

4. นำ!ปล!ห!งนกยง 3 ตวใสในนำ !ในบกเกอรทมส!รสกดจ!กใบแมงลกค!ดวยแอลกอฮอล 70 % 20 มลลลตร สงเกต เมอเวล!ผ!นไป 24 ชวโมงพบว! ปล!ห!งนกยงต!ยท ง 3 ตว

28

ภ�พท 9 ก�รทดสอบคว�มเปนพ�ของส�รสกดดวยแอลกอฮอลแมงลกค� ผกคร�ดหวแหวน และส�บเสอ ต�มลำ�ดบ

บทท 4ผลก�รวจย

ผลก�รทดลอง ส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวน(Spilanthes acmella)

ดวยนำ !สะอ!ดปรม!ตร 20 มลลตร ใสในบกเกอรทมลกนำ !ยงล!ย 20 ตวพบว! ไมส!ม!รถกำ!จดลกนำ !ไดสงเกตภ!ยในเวล! 48 ชวโมง

ส!รสกดผกคร!ดหวแหวนดวยแอลกอฮอลในอตร!สวน ผกคร!ดหวแหวน 1 กรม ตอ แอลกอฮอล20 มลลลตร ท งไว 48 ชวโมง ปรม!ตร 20 มลลลตร ใสในบกเกอรทมลกนำ ! 20 ตว เมอผ!นไป 20 น!ท บกเกอรท1 พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว บกเกอรท 2 เมอเวล!ผ!นไป 25 น!ท พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว บกเกอรท 3 เมอเวล!ผ!นไป 30 น!ท พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว ค!เฉลยของเวล!ทส!รสกดผกคร!ดหวแหวนดวย

29

แอลกอฮอล คอ 25 น!ท กำ!จดลกนำ !ยงล!ยได 100% เปรยบเทยบกบก!รใสแอลกอฮอล(บรสทธ) 70 % ในบกเกอรทมลกนำ ! 20 ตว ทดลอง 3 ซำ ! พบว! เวล!ผ!นไป 24 ชวโมง ลกนำ !ยงล!ย ต!ย 1 ตว และเมอเวล!ผ!นไป 48 ชวโมง ลกนำ !ยงล!ย ต!ย 5 ตว

ส!รสกดจ!กใบส!บเสอดวยนำ !สะอ!ด ปรม!ตร 20 มลลตร ใสในบกเกอรทมลกนำ !ยงล!ย 20 ตวพบว! ไมส!ม!รถกำ!จดลกนำ !ไดสงเกตภ!ยในเวล! 48 ชวโมง

ส!รสกดใบส!บเสอดวยแอลกอฮอลในอตร!สวน ผกคร!ดหวแหวน 1 กรม ตอ แอลกอฮอล20 มลลลตร ท งไว 48 ชวโมง ปรม!ตร 20 มลลลตร ใสในบกเกอรทมลกนำ ! 20 ตว เมอผ!นไป 10 น!ท บกเกอรท1 พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว บกเกอรท 2 เมอเวล!ผ!นไป 30 น!ท พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว บกเกอรท 3 เมอเวล!ผ!นไป 30 น!ท พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว ค!เฉลยของเวล!ทส!รสกดใบผกคร!ดหวแหวนดวยแอลกอฮอล คอ 35 น!ท กำ!จดลกนำ !ยงล!ยได 100% เปรยบเทยบกบก!รใสแอลกอฮอล(บรสทธ) 70 % ในบกเกอรทมลกนำ ! 20 ตว ทดลอง 3 ซำ ! พบว! เวล!ผ!นไป 24 ชวโมง ลกนำ !ยงล!ย ต!ย 1 ตว และเมอเวล!ผ!นไป 48 ชวโมง ลกนำ !ยงล!ย ต!ย 5 ตว

ส!รสกดจ!กใบแมงลกค!ดวยนำ !สะอ!ด ปรม!ตร 20 มลลตร ใสในบกเกอรทมลกนำ !ยงล!ย 20 ตวพบว! ไมส!ม!รถกำ!จดลกนำ !ไดสงเกตภ!ยในเวล! 48 ชวโมง

ส!รสกดใบแมงลกค!ดวยแอลกอฮอลในอตร!สวน ผกคร!ดหวแหวน 1 กรม ตอ แอลกอฮอล20 มลลลตร ท งไว 48 ชวโมง ปรม!ตร 20 มลลลตร ใสในบกเกอรทมลกนำ ! 20 ตว เมอผ!นไป 35 น!ท บกเกอรท1 พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว บกเกอรท 2 เมอเวล!ผ!นไป 25 น!ท พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว บกเกอรท 3 เมอเวล!ผ!นไป 30 น!ท พบว!ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว ค!เฉลยของเวล!ทส!รสกดใบแมงลกค!ดวยแอลกอฮอล

30

คอ 25 น!ท กำ!จดลกนำ !ยงล!ยได 100% เปรยบเทยบกบก!รใสแอลกอฮอล(บรสทธ) 70 % ในบกเกอรทมลกนำ ! 20 ตว ทดลอง 3 ซำ ! พบว! เวล!ผ!นไป 24 ชวโมง ลกนำ !ยงล!ย ต!ย 1 ตว และเมอเวล!ผ!นไป 48 ชวโมง ลกนำ !ยงล!ย ต!ย 5 ตว ดงต!ร!งท 1

ต�ร�งท 1 ผลก�รทดลองส�รทสกดดวยนำ,�เปล�ผลก�รทดลอง

พช ก�รทดลองคร,งท 1

ก�รทดลองคร,งท 2 ก�รทดลองคร,งท 3

ผกคร!ด

หวแหวน

นำ !สะอ!ด(ไมมส!ร

สกด)

ส!รสกดดวยนำ !

นำ !สะอ!ด

(ไมมส!รสกด)

ส!รสกดดวยนำ !

นำ !สะอ!ด(ไมมส!ร

สกด)

ส!รสกดดวยนำ !

24 ชวโมง

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ยของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ยของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

แมงลกค!24

ชวโมงไมพบ

ก!รต!ยของ

ลกนำ !ยงล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ยของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ยของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

31

ส!บเสอ24

ชวโมงไมพบ

ก!รต!ยของ

ลกนำ !ยงล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ยของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ยของลกนำ !ยง

ล!ย

ไมพบก!รต!ย

ของลกนำ !ยง

ล!ย

ต�ร�งท 2 ผลก�รทดลองส�รทสกดดวยเอท�นอล 70%ผลก�รทดลอง

พช ก�รทดลองคร,งท 1

ก�รทดลองคร,งท 2 ก�รทดลองคร,งท 3

แอลกอฮอล(ไมมส!ร

สกด)

ส!รสกดดวย

แอลกอฮอล

แอลกอฮอล

(ไมมส!รสกด)

ส!รสกดดวย

แอลกอฮอล

แอลกอฮอล

(ไมมส!รสกด)

ส!รสกดดวย

แอลกอฮอล

ผกคร!ด

หวแหวน

48ชวโมงต!ย 3 ตว

20 น!ท พบว!

ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว

48ชวโมงต!ย 4 ตว

ผ!นไป 25 น!ท พบว!

ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด

48ชวโมงต!ย

3 ตว

ผ!นไป 30

น!ท พบว!ลกนำ !ยงล!ย

ต!ย

32

20 ตว ท งหมด 20

แมงลกค!

48ชวโมงต!ย 3 ตว

ผ!นไป 30 น!ท พบว!

ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว

48ชวโมงต!ย 4 ตว

ผ!นไป 30 น!ท พบว!

ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว

48ชวโมงต!ย

3 ตว

ตว ผ!นไป -35 น!ท พบว!ลกนำ !ยงล!ย

ต!ยท งหมด 20 ตว

ส!บเสอ

48ชวโมงต!ย 3 ตว

ผ!นไป 35 น!ท พบว!

ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว 20 ตว

48ชวโมงต!ย 4 ตว

ผ!นไป 25 น!ท พบว!

ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด20 ตว

48ชวโมงต!ย

4 ตว

ผ!นไป 30 น!ท พบว!

ลกนำ !ยงล!ยต!ยท งหมด 20 ตว

33

กร�ฟท 1 กร�ฟแสดงเวล�ของส�รสกดแตละชนดในก�รฆ�ลกนำ,�ยงล�ย

บทท 5

34

สรปผล อภปร�ยผล และขอเสนอแนะ1.สรปผล

ส!รสกดใบผกคร!ดหวแหวน ส!บเสอ และแมงลกค! ดวยนำ !ปรม!ตร 20 มลลตร ไมมฤทธในก!รฆ!ลกนำ !ยงล!ย

ส!รสกดใบผกคร!ดหวแหวนดวยแอลกอฮอล ปรม!ตร 20 มลลตร ลกมฤทธในก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย 20 ตว ต!ยภ!ยในเวล! 25 น!ท โดยส!รสกดไมมผลตอพชจ!กก!รสงเกตภ!ยใน 48 ชวโมง แตพบว!มคว!มเปนพษตอสงมชวตคอปล!ห!งนกยง

ส!รสกดใบส!บเสอดวยแอลกอฮอล ปรม!ตร 20 มลลตร ลกมฤทธในก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย 20 ตว ต!ยภ!ยในเวล! 32 น!ท โดยส!รสกดไมมผลตอพชจ!กก!รสงเกตภ!ยใน 48 ชวโมง แตพบว!มคว!มเปนพษตอสงมชวตคอปล!ห!งนกยง

ส!รสกดใบแมงลกค!ดวยแอลกอฮอล ปรม!ตร 20 มลลตร ลกมฤทธในก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย 20 ตว ต!ยภ!ยในเวล! 35 น!ท โดยส!รสกดไมมผลตอพชจ!กก!รสงเกตภ!ยใน 48 ชวโมง แตพบว!มคว!มเปนพษตอสงมชวตคอปล!ห!งนกยง

จ!ก!รทดลองน สรปไดว! ส!รสกดใบผกคร!ดหวแหวนดวยเอท!นอล 70% ใชเวล!ในก!รฆ!ลกนำ !ยงล!ย นอยกว!ส!รสกดใบส!บเสอ และใบแมงลกค!

2.อภปร�ยผลก�รทดลองแอลกอฮอลเปนตวทำ!ละล!ยส!รสกดทมผลตอก!รฆ!ลกนำ !ยง

ล!ยดกว!นำ ! สอดคลอองกบง!นวจยของ พงษนรนทร ชนวงศและกรกช อนทร!พเชษฐ(2548) ททดลองสกดส!รจ!กเมลด, ใบของแมงลกค! พบว!ส!รสกดดวยเอท!นอลใหประสทธภ!พสงกว!ใชนำ !ในก!รสกดอย!งมนยสำ!คญ

35

ส!รสก ดใบผ กคร!ดหวแหวนด วยเอท!นอล 70% ม ประสทธภ!พในก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ยดกว!ส!รสกดใบส!บเสอ และใบแมงลกค! ส!รสกดใบผกคร!ดหวแหวนดวยเอท!นอล 70% มประสทธภ!พในก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ยดกว!ส!รสก ดใบส!บเสอ และใบแมงล กค! จ!กก!รวจยของ vibha Pandey, Veena Agrwal และ K. Raghvendra (2007) ส!รสกดดอกผกคร!ดหวแหวนดวยเอกเซน ส!ม!รถกำ!จดลกนำ !ได และดอกมส!รประกอบพวก amides ซงมฤทธฆ!ลกนำ !ยงล!ยได (หนงสอ 20 ปสวนสมนไพรสมเดจพระเทพรตนร!ชสด!ฯสย!มบรมร!ชกม!ร) จ!กก!รทดลองในคร งน พบว! ส!รสกดของใบผกคร!ดหวแหวนกส!ม!รถนำ!ม!ใชในก!รฆ!ลกนำ !ยงล!ยได ซ งมปรม!ณม!กกว!ดอก จะชวยเพมท!งเลอกหรอใชทดแทนเมอไมส!ม!รถห!ดอกของผกคร!ดหวแหวนได

ในเบ องตนส!รสกดจ!กใบผกคร!ดหวแหวน ส!ม!รถใชประโยชนในก!รใสนำ !ในแจกนหรอนำ !ทขงต!มบรเวณต!งๆ แตยงไมส!ม!รถใชไดกบนำ !อปโภค บรโภคเนองจ!กยงพบคว!มเปนพษของส!รสกดดงกล!วอยซงจะไดพฒน!ตอยอดคว!มรจ!กก!รทดลองน เพอใหส!ม!รถนำ!ส!รสกดน ไปใชประโยชนใหหล!กหล!ยและง!ยตอก!รใชตอไป

3. ขอเสนอแนะ1. 1 ศกษ!ก!รทดลองก!รผสมส!รสกดดวยแอลกอฮอล

ท ง 3 ชนด เปรยบเทยบอตร!สวนทฆ!ลกนำ !ยงล!ยไดด2. ควรศกษ!ก!รกำ!จดตวทำ!ละล!ยออกจ!กส!รสกดเพอด

คว!มเปนพษ และจะเปนประโยชนในก!รนำ!ไปใชไดจรง3. ควรศกษ!วชพชชนดอน เพอใชเปนส!รสนเทศ ด!นส!ร

สกดจ!กพชกำ!จดลกนำ !ยงล!ย

36

4. อ!จนำ!ส!รสกดท ง 3 ชนด ม!ผสมกนในปรม!ณต!งๆและเปรยบเทยบผลก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย

บรรณ�นกรม

นทธม! นนทจต, องคณ! พรหมม! และชมภนช จนทรย ม.ก!รใชส!รสกดจ!กใบส!บเสอควบคมเช อจลนทรย. โครงง!นวทย!ศ!สตร.(http://tc.mengrai.ac.th/labschool/k_26.htm )

บรบท ปตท.จำ!กด(มห!ชน). 20 ป สวนสมนไพรสมเดจพระเทพรตน ร!ชสด!ฯสย!มบรมร!ชกม!ร .

ระบบบรห!รจดก!รคลงขอมลง!นศกษ!และใชประโยชนพรรณไม ง!นสวนพฤกษศ!สตรโรงเรยน พฒน!โดยศนยบรก!รคว!มรท!งวทย!ศ!สตรและเทคโนโลย (STKS) สำ!นกง!นพฒน!วทย!ศ!สตรและเทคโนโลยแหงช!ต. ผกคร!ดหวแหวน.

37

สวรรณ พรหมศร. ก!รคดเลอกสมนไพรเพอเปนย!ฆ!ลกนำ !และศกษ!ผลกระทบตอวงจรชวต รปร!งลกษณะท!งสณฐ!นวทย!และตำ!แหนง ททำ!ใหยงล!ยชนด Aedes aegypti ต!ย . ปร.ด.(ชววทย!). วทย!นพนธมห!วทย!ลยมหดล. 2547.เวบไซตเวบไซตชมรมก!รแพทยแผนไทย จงหวดร!ชบร. ผกคร!ดหว แหวน.เวบไซตศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภ!พแหงช!ต. 2552เวบไซต www.lks.ac.th/plant/group.html)สำ!นกโรคตดตอโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงส!ธ!รณสข (http://www.thaivbd.org)อภวฏ ธวชสน, อษ!วด ถ!วระ และเยนจตร เตชะดำ!รงสน. ขม นชน :

ประสทธภ!พในก!รปองกนกำ!จดย ง (http://tdr.chombung.com)

Nayak S, Chand R. Dynamics of spilanthol in Spilanthes acmella Murr. In plant growth and development. Indian Drugs 39(8):419-421. 2002.

Supaluk Prachayasittikul, Saowapa Suphapong, Apilak Worachartcheewan, Ratana Lawung, Somsak Ruchirawat and Virapong Prachayasittikul. Bioactive Metabolites from Spilanthes acmella Murr . Molecules. 2009. (www.mdpi.com/journal/molecule)

Obatolu , C.R. and Agboola, A.A. Siam weed as a source of organic matter. In:Soil Organic Matter Dynamic and Sustainability of Tropical Agriculture. Ulongoy, K. and erckx, (eds. ). Wiley-Sayce Co.,New York,pp 89-99. 1993.

Vibha Pandey, Veena Agrawal, K. Raghavendra and A.P.Dash. Strong larvicidal activity of three species of Spilanthes (Akarkara) against malaria ( Anopheles stephensi Liston, Anopheles culicifacies , species C) and filarial vector (Culex

38

quinquefasciatus Say). Parasitol Res.102: 171-174. 2007.

ปฎทนก�รทำ�โครงง�นวน/

เดอน/ปกจกรรม

19 ม.ย. 2552

ครและนกเรยนททำ!โครงง!นปรกษ! พดคยแลกเปลยนคว!มร คว!มคดเหน ครมอบหม!ยใหนกเรยนห!หวขอโครงง!น โดยใหนกเรยนนำ!เสนอเรองทสนใจ ตองก!รศกษ! ข!วเหตก!รณทเปนปญห!ในปจจบน

22 ม.ย. 52

นกเรยนแตละคนนำ!เสนอหวขอทตองก!รศกษ! ครและนกเรยนรวมกนตดสนใจหวขอโครงง!นทตองก!รศกษ! ไดหวขอคอ ก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย ครมอบหม!ยง!นใหนกเรยนไปคนห!วธกำ!จดลกนำ !ยงล!ย โดยครแนะนำ!แหลงคนคว!ในก!รคนห!ขอมล

25 ม.ย. 52

นกเรยนและครศกษ!เอกส!ร และสรปวธก!รดำ!เนนก!รเกบรวบรวมขอมลในก!รทำ!โครงง!น โดยสรปว! จะใชดอกผกคร!ดหวแหวนหรอกระดมทองม!สกดดวยนำ !และแอลกอฮอร เพอศกษ!ผลก!รกำ!จดลกนำ !ยงล!ย เนองจ!กพบตนไมชนดน ไดทวไปต!มหมบ!นทอ!ศยของนกเรยน และไมไดนำ!ม!ใชประโยชน

29 ม.ย. 52

นกเรยนเกบดอกผกคร!ดหวแหวนต!กแหง และศกษ!ลกนำ !ในโองนำ ! เพอใหแนใจว!เปนลกนำ !ยงล!ย นกเรยนพบปญห!คอ ดอกผกค!ดหวแหวนมปรม!ณไมม!กพอ จงไดทำ!ก!รปรกษ!กบอ!จ!รยทปรกษ!โครงง!น โดยอ!จ!รยแนะนำ!ว!ควรเปลยนม!ใชใบในก!รศกษ!คร งน นกเรยนเกบใบผกคร!ดหวแหวนต!กแหง และป นใหเปนผงละเอยดเพอนำ!ม!สกดดวยนำ !และแอลกอฮอล

39

6 ก.ค. 52

สกดส!รวชพชดวยนำ ! และแอลกอฮอร ท งไวเปนเวล! 1 คน นำ!ลกนำ !ม!สงเกตใหแนชด ว!เปนลกนำ !ยงล!ย

7 ก .ค. 52

ทดสอบส!รสกดดวยนำ ! แอลกอฮอร สงเกตผลก!รทดลอง

8 ก .ค. 52

สรปผลก!รทดลอง และอภปร!ยผลก!รทดลอง

14 ก.ค. 52

จ!กก!รทดลองพบว! ในข นตอนก!รทำ!ใบผกคร!ดหวแหวนใหเปนผง ไดกลนฉน จงมคว!มสนใจว!แลวพชชนดอนทมกลนฉน จะส!ม!รถนำ!ม!ใชกำ!จดลกนำ !ไดหรอไม จงทำ!ก!รศกษ!ในตนส!บเสอและแมงลกค!

30 ก.ค. 52

สรปผลก!รทดลอง และอภปร!ยผลก!รทดลอง

1-8 ก.ค. 52

จดทำ!รปเลมร!ยง!นและบอรดนำ!เสนอโครงง!น

40