__________________

1จากงานวจยเรองเดยวกนซงไดรบการสนบสนนโดยมหาวทยาลยเชยงใหม

2 รองศาสตราจารยประจำาภาควชาศลปะไทยคณะวจตรศลปมหาวทยาลยเชยงใหม

นกายพทธศาสนาในลานนาระหวางรชสมยพระเจาตโลกราชถงพญาแกว

(พ.ศ.1984-2068):ศกษาจากพระพทธรปสมฤทธทมจารกในจงหวดเชยงใหม1

Buddhist Sects in Lān Nā between the Reigns of Phayā Tilōk to Phayā Kaeo

(1441-1525) : Studies from Dated Bronze Buddha Images in Chiang Mai

ม.ล.สรสวสดศขสวสด2

M.L.SurasawasdiSooksawasdi

บทคดยอ

สงคมและวฒนธรรมของคนในดนแดนเอเชยอาคเนยมความเขมแขงมาแตครงบรรพกาลเพราะสามารถ

เลอกรบปรบเปลยนวฒนธรรมจากภายนอกใหเหมาะสมกบสภาพสงคมประเพณและความเชอของตนเองอย

ตลอดเวลาตรงกบทฤษฎSyncretism (การประสานความแตกตางทางปรชญาหรอศาสนา)ซงสะทอนถงการ

ประนประนอมเพอตอบสนองตอความตองการของคนในสงคมทงในดานจตใจและการดำารงชวตหรอแมแตดาน

การเมองการปกครองกรณของพทธศาสนาในลานนายครงเรองระหวางรชสมยพระเจาตโลกราชถงพญาแกว(พ.ศ.

1984-2068)กเชนกนเพราะแมวาจะเปนทเขาใจกนมาตลอดวามทมาจากคตนกายเถรวาทหนพนเมองและนกาย

ลงกาวงศหนสวนดอกและหนปาแดงแตแทจรงแลวพทธศาสนานกายเถรวาทแบบลงกาวงศบนดนแดนลานนา

กลบมลกษณะทผสมผสานเอาคตความเชอในลทธมหายานและนกายวชรยานเขามาแนบแนนจนเปนอนหนง

อนเดยวกนไปแลวเหนไดจากพทธลกษณะของพระพทธรปตลอดจนประเพณและพธกรรมทเกยวของ

งานวจยชนนไดพยายามใชวธการศกษาแบบสหสาขาวทยาระหวางศาสตรตางๆทงทางประวตศาสตร

พทธศาสนาและการเปรยบเทยบพทธลกษณะตลอดจนเทคนคการสรางพระพทธรประหวางลานนาลงกาและ

เนปาล-ทเบตการศกษากระบวนการปนหลอพระพทธรปในปจจบนระหวางชางทง 3กลมการศกษามหาบรษ

ลกษณะในคมภรมหายานและเถรวาทและการศกษาคตปรชญาศาสนาตลอดจนประเพณและพธกรรมทเกยวของ

อนไดแกพธพทธาภเษกและคตการบรรจพระธาตในองคพระพทธรป

จากการศกษาพบวาพระพทธรปเชยงใหมในชวงยคร งเรองของลานนาไดรบเอาประตมานวทยาของ

พระพทธรปแบบปาละทงจากแควนเบงกอลพหารและแควนโอรสสารวมทงประตมานวทยาของพระพทธรปแบบ

เนปาล-ทเบตบางประการในคตลทธมหายานและนกายวชรยานเขามาเปนของตนเองซงนอกจากบทบาทของศลปะ

ปาละทปรากฏในพระพทธรปหมวดพระพทธสหงคททราบกนดอยแลวเรายงพบบทบาทศลปะทเบตในพระพทธรป

ปางมารวชยขดสมาธราบแบบเชยงใหมบางองค มหาบรษลกษณะหลายประการของพระพทธรปลานนา

ยคร งเรองกตรงกบพระพทธรปเนปาล-ทเบตขณะเดยวกนพระพทธรปสมฤทธบางองคในยคนกแสดงใหเหน

รองรอยประเพณการบรรจพระธาตในอษณษะซงสามารถถอดออกจากพระเศยรได ประเพณการบรรจหวใจ

8

วารสารมหาวทยาลยศลปากรฉบบภาษาไทย

ปท32ฉบบท2พ.ศ.2555

พระเจาในพระพทธรปลานนาทยงคงปฏบตกนอยในปจจบนกสามารถเทยบเคยงไดกบประเพณรบเนของทเบต

ซงตองมการบรรจซงหรอธารณและซกชงหรอตนไมแหงชวตในพระพทธรปรวมถงคตการเคารพบชาพระพทธรป

ทงในฐานะอเทสกเจดยและธรรมเจดยควบคกนพระเจาตโลกราชกษตรยองคสำาคญในยคนยงทรงใชคตพทธ

ศาสนปถมภกและจกรวรรดราชาในการแผขยายอำานาจของพระองคจนสรางความเขมแขงแกราชวงศมงราย

มาจนถงรชสมยพญาแกวบนทกการเดนทางของสงฆทเบตทกลาวถงสงคมพทธศาสนาในนครหรภญไชยและ

หลกฐานการเดนทางไปนมสการพระธาตเจดยทพกามของพระเถระเชยงใหมในชวงพทธศตวรรษท21-22ยอม

ยนยนถงบทบาทของคตลทธมหายานและนกายวชรยานทเขามาผสมผสานกบวฒนธรรมลานนาและเสนทางท

พระสงฆในลทธนกายนใชเดนทางเชอมตอกบดนแดนตางๆไดเปนอยางด

คำาสำาคญ: 1.พระพทธรป.2.ยครงเรองของลานนา.3.เถรวาท.4.มหายาน.5.วชรยาน.6.Syncretism.

Abstract The social and cultural strength of the Southeast Asian region has prevailed since the ancient times due to adaptation to the cultures from outside and based on the social condition, customs and beliefs. This corresponds to the syncretism theory (blending philosophical and religious differences), which reflects the tendency for compromising to suit the needs, in both social and spiritual terms, as well as the politics and government. The same is true in the case of Buddhism in Lān Nā in its prosperous period during the reign of Phayā Tilōk to that of Phayā Kaeo (A.D. 1441-1525) although it was thought to have derived from beliefs of the Theravāda Lankan Sect of Suan Dok and Pa Daeng as well as the Theravāda Local Sect from Haripunchai. In reality the Lankan Theravāda Buddhism in Lān Nā is a blend of Mahāyāna and Vajrayāna beliefs to such an extent that it became one. Evidence can be seen from the characteristics of some of the Buddha images and relevant customs. In fact, the Lankan Buddhist art was partly derived from the Mahāyāna beliefs in the earlier times. This research is considered to be multi-disciplinary as it involves Buddhist history, a comparison of Buddha image features, construction techniques for Buddha image making of Lān Nā, Sri Lankan, Nepal-Tibetan, a study of the casting process of Buddha images at the present time among three schools of artisans, a study on auspicious features of a great man in Mahāyāna and Theravāda scriptures as well as beliefs about putting the Buddha relics inside some Buddha images. This research reveals that that there were some reasons to believe that during the time when Buddhism was prosperous, Lān Nā had received the Pala style of Buddha image fromBengal-Bihara, Orissa and Tibet based on Mahāyāna and Vajrayāna beliefs, which makes it difficult to identify the origins. In addition to the well-known characteristics of Phra Phuttha Sihing, the role of Tibetan art was also detected in the Māravijaya Buddhist image of the Chiang Mai style. Several characteristics of a great man found in La Na style Buddha images during its prosperous era were also found in the Nepal-Tibet Buddha images. At the same time, some bronze Buddha images of this period also reflect the custom of putting Buddha

นกายพทธศาสนาในลานนาระหวางรชสมยพระเจาตโลกราชถงพญาแกว

ม.ล.สรสวสดศขสวสด

9

relics inside the images through usnīsa, the head part, which could be opened. Another similar practice was placing the Buddha heart inside the Lān Nā Buddha images, which continues until today, which could be related to the Tibetan custom of Rub Gnas where gzung or Srog shing was put inside the Buddha images. This includes the belief about paying respect to the Buddha images as Udesikachedi and Dharmachedi. Phayā Tilōk who was an important king of that period used the Buddhist tradition of supporting Buddhism and Kingship in expanding his power, resulting in the strength of the Mangrai Dynasty until the reign of Phayā Kaeo. A record of Tibetan monks’ journey about the Buddhist society in the City of Haripunchai and evidence of pilgrimages to pay respect to the chedi housing the Buddha relic at Pagan of some revered monks from Chiang Mai during the 15th and 16th Centuries confirm the role and the route of the Mahāyāna and Vajrayāna sects that blended into Lān Nā culture very well.

Keywords: 1. Buddha Image. 2. Golden Age of Lān Nā. 3. Theravāda. 4. Mahāyāna. 5. Vajrayāna. 6. Syncretism.

. . .

10

วารสารมหาวทยาลยศลปากรฉบบภาษาไทย

ปท32ฉบบท2พ.ศ.2555

ฮนสเพนธ(2526:26-27)ไดใหนยามยครงเรอง

ของล านนาหรอยคทองล านนาระหว างรชสมย

พญากอนาจนถงพระเมองแกวไวว า นบเปนยคท

เชยงใหมและหวเมองบรวารมกองทพท เข มแขง

พระภกษมความรแตกฉานในพระธรรมวนยมกฎหมาย

ทเปนธรรม ชางฝมอลวนมความสามารถ และม

ววฒนาการดานเกษตรกรรมและการชลประทาน

จนทำาใหเมองเชยงใหมและดนแดนลานนาทงปวง

กลายเปนจดศนยรวมแหงอำานาจและวฒนธรรมอน

ร งเรอง ภาพของเศรษฐกจลานนาในยคนยงเหน

ไดจากกจกรรมตางๆ เกยวกบพทธศาสนาทงในแง

ของกษตรย และประชาชนผ อปถมภ รวมไปถง

ชางหลอชางป นและชางกอสรางอาคารโบสถวหาร

ต างๆ ในยคนมการสร างวดกนเป นจำานวนมาก

มใชแตเฉพาะเชยงใหมแตทวทงดนแดนลานนาและ

มการหลอพระพทธรปจำานวนมาก ดงมรายละเอยด

ปรากฏในจารกต างๆ ในการสร างวดวาอาราม

เหล านน ทสำาคญผ อปถมภ การสร างวดท เป น

กษตรย เชอพระวงศหรอขนนางยงไดถวายทดนเพอ

ผลประโยชนของวด พรอมทงถวายผคนเพอปฏบต

รกษาพระพทธรปและดแลพระภกษสงฆอยางไรกตาม

อาจกลาวไดวาความรงเรองของพทธศาสนาในลานนา

ขณะนนยงขนอยกบความสามารถทางการเมองการ

ปกครองของพระเจาตโลกราชเปนอนมาก

นกายอารและหลกฐานลทธมหายานและนกาย

วชรยานในลานนา

ในชวงยครงเรองของลานนานนภกษสงฆลานนา

มการตดตอกบดนแดนรอบขางและลงกาดวยทเหนได

ชดเจนทสดกคอหนสวนดอกซงมทมาจากเมองพนหรอ

เมาะตะมะและหนปาแดงซงไปสบทอดพระพทธศาสนา

จากลงกาโดยตรง ในชนกาลมาลน (หรอชนกาลมาล

ปกรณ) ของหนปาแดงบนทกไววาในป พ.ศ. 1998

หรอ 1999 พระเจาตโลกราชโปรดใหสรางอาราม

รมนำาแมขา (โรหณนท) ทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ

ของเมองเชยงใหมถวายแดพระมหาอตตมปญญาเถร

พระสงฆลงกา1 ใน2รปทกลบมาพรอมกบพระสงฆ

เชยงใหมทไปบวชเรยนจากลงกาเมอครงรชกาล

พญาสามฝงแกน(รตนปญญาเถระ2554:199)พทธ

ศาสนกชนลานนายงถอวาพกามเปนศนยกลางสำาคญ

ของพระพทธศาสนานกายเถรวาทดวย มหลกฐานวา

ภกษสงฆเชยงใหมนยมเดนทางไปกระทำาบญกรยาท

พกามตงแตครงรชกาลพญาแสนเมองมาแลวดงจารก

พกามหลกท764สรางขนในปพ.ศ.1936ซงกลาวถง

เหตการณทพระมหาสามมหาเถระพระราชครของ

กษตรย เชยงใหม (นาจะไดแกพญาแสนเมองมา

ครองราชย พ.ศ. 1928-1944) อญเชญแผนทองคำา

รปกลบบวไปบชาพระบรมสารรกธาตทพระเจดย

ชเวซกองพรอมทงถวายทรพยเพอการปฏสงขรณถง

3ครง(LuceandBaShin1961:332)

การตดตอระหวางเชยงใหมและพกามดงกลาว

ชาวลานนานยมใชเสนทางเชยงใหม-แมสะเรยง-นำา

แมคงหรอสาละวน -ผาปน -หงสาวด ดงกลาวไวใน

จามเทววงศ และในนราศลานนาคอโคลงมงทรารบ

เชยงใหมราวพทธศตวรรษท22 เสนทางนคงจะเปนท

รจกกนดตงแตครงทชาวมอญหรภญไชยใชอพยพหน

โรคระบาดไปยงหงสาวดพญามงรายกคงจะใชเสนทาง

นยกทพไปหงสาวดและพกามเสนทางทรจกกนดนอาจ

เปนเสนทางททานพทธคปตภกษชาวอนเดยใชเดน

ทางเขามายงหรภญไชยตามบนทกของทานตารนาถ

ภกษชาวทเบตซงเขยนขนเมอพทธศตวรรษท 22

บนทกของทานตารนาถ (Chattopadhyaya 1990)

นบเปนหลกฐานสำาคญทแสดงใหเหนวาพทธศาสนา

นกายมหายานได เผยแผ มาส บ านเมองในแถบ

สวรรณภมเปนเวลานานแลวกอนหนาทตารนาถจะ

เขยนงานของทาน โดยเฉพาะอยางยงในบรเวณ

ทเรยกวาดนแดนโกกซงกนอาณาเขตตงแตพกาม

ไปจนถงจามปาและกมพชา ซงแมว าในเวลานน

พทธศาสนาลทธมหายานจะเสอมคลายจากพกาม

ไปแล ว แต ไม ใช ทหรภญจะและบลค ซ งท าน

พทธคปต “มโอกาสไดยนไดฟงตำาราจากชนเรยน

พระสตรและพระธรรมของมนตรทลกลบ” (Ray

1936:87)

แมวานหรร-รานจน เรยจะไมแนใจวา “บลค”

อาจจะตรงกบเมอง “พะโค”หรอไมกตามแตเขากเหน

ดวยกบจอสเซปเปตกซ (Tucci1931 :683-702)ซง

นกายพทธศาสนาในลานนาระหวางรชสมยพระเจาตโลกราชถงพญาแกว

ม.ล.สรสวสดศขสวสด

11

มนใจวาเมอง“หรภญจะ”ในดนแดนโกกททานตารนาถ

บนทกไวคงจะกลายคำามาจาก “หรภญไชย” วถชวต

นกบวชลทธมหายานหรอนกายวชรยานทหรภญไชยและ

บลคยงสะทอนใหเหนไดจากบนทกตอนหนงซงกลาวถง

นกบวช2รปคอทานธมมากษโฆษในนครหรภญจะและ

ฆราวาสบณฑตปรเหตนนทโฆษในดนแดนบลคทงสอง

เปนศษยสำานกมหาสทธะศานตปาทะในทนสนนษฐาน

ไดวาทานคงจะเปนนกบวชนกายวชรยานทผานพนโยคะ

ตนตระขนสดทายคออนตตระโยคะตนตระไปแลว ดง

พจารณาไดจากตำาแหนง“มหาสทธะ”ของทานประเดน

ตอมาลกศษยของทานทบลคคอปรเหตนนทโฆษซงใน

บนทกของทานตารนาถกลาวถงดวยคำาวา “ฆราวาส

บณฑต”หรอ“laypandita”กเทยบเคยงไดกบนกบวช

ในเนปาลทเรยกวาวชรจารย(รปท1)ตามศาสนสถาน

สถานตางๆทเรยกวาบาฮา(หรอบาฮล)และบาฮ(หรอ

บาฮล)ปจจบนวชรจารยเหลานมชวตเชนฆราวาสทวไป

คอมครอบครวแตยงมสถานภาพเปนนกบวชและยงคง

ระหวางพทธศาสนาแบบเถรวาทกบลทธมหายานและ

นกายวชรยานชารลดรวแซลเหนวานกายอารเปนนกาย

หนงในพทธศาสนาสกลสายเหนอซงเตมไปดวยแนวคด

และจรยาวตรแบบตนตระ (Duroiselle 1911 : 126)

ขณะทหมองทนอองเหนวานกายนมสวนผสมปนเปของ

หลกในพทธศาสนามหายานกบความเกรงกลวอำานาจ

ธรรมชาตแบบพนเมอง นกวชาการหลายคนใหความ

เหนไววาภาพจตรกรรมฝาผนงในวหารปยะตองสใน

ยคพกามตอนปลายคอราวกลางพทธศตวรรษท18ถง

กลางพทธศตวรรษท19อาจมเนอหาทเกยวของกบคต

ตนตระหรอนกายอารโดยเฉพาะอยางยงภาพหญงชาย

สวมกอดกน(Aung-Twin1985:36-37)

แมวายงไมพบเอกสารทกลาวถงนกายอาร

โดยตรง แตบทบาทของพทธศาสนาลทธมหายาน

และนกายวชรยานทปรากฏในลานนามาแลวตงแตยค

หรภญไชยอาจเหนไดจากลกษณะมงกฎของเศยร

ดนเผาในพพธภณฑสถานแหงชาตหรภญไชยจงหวด

ลำาพน (Stratton2004 : 121, figs. 5.61aandb)

(รปท 2) ซงมลกษณะใกลชดเปนอยางยงกบมงกฎ

ของรปเคารพในศลปะปาละราวกลางพทธศตวรรษ

ท 16ถงกลางพทธศตวรรษท 17ซงสรางขนในลทธ

ดงกลาว หลกฐานอกชนหนงไดแกเศยรดนเผาจาก

วดประตล อำาเภอเมองลำาพนซงมนยนตาทเบกกวาง

รปท 2. เศยรปนป นซงอาจจะหมายถงพระพทธเจ าทรงปราบพระยาชมพบดหรอตวพระยาชมพบดเอง หรอกษตรยผอทศการสราง ครงแรกของพทธศตวรรษท 17-18 (Stratton 2004)

ดำารงชวตดวยการรบทำาพธกรรม

ยอนหลงไปกอนหนานนหลายศตวรรษบน

ดนแดนโกกกมนกบวชกลมหนงในนกายอารแพรหลาย

อยทวไปไมตางจากนกบวชนกายศาวกยานนบแตราว

กลางพทธศตวรรษท18ในกมพชาโบราณไปจนถงกลาง

พทธศตวรรษท22ในดนแดนมอญ-พมานกายอารซง

กลายเสยงมาจากคำาวาอารยะมลกษณะผสมผสานกน

รปท 1. นกบวชเนวารทเรยกกนวาวชรจารย กำาลงทำาพธกรรมให พทธศาสนกชนท เดนทางมานมสการเจดย สวยมภนาถ เนปาล (ภาพโดยผวจย)

12

วารสารมหาวทยาลยศลปากรฉบบภาษาไทย

ปท32ฉบบท2พ.ศ.2555

มงกฎใบไมหาใบของเศยรดนเผาดงกลาวนกตรงกบ

ทพบทวไปในศลปะพกามระหวางกลางพทธศตวรรษท

17ถงกลางพทธศตวรรษท18(กรมศลปากร2552:รป

ท70)มหลกฐานพระพมพจากการขดคนทางโบราณคด

ทวดประตลในเมองลำาพนซงสนบสนนความสมพนธ

ดงกลาวอยางชดเจน เพราะพระพมพแบบซมพทธยา

ทขดไดนนมรปแบบเหมอนพระพมพทแพรหลายอย

ในพมาทเมองพกามและเมองพะโคชวงพทธศตวรรษ

ท16(ผาสขอนทราวธ2536:71และรปท13)

พระพทธรปในลานนาหมวดพระสงหหรอพระ

พทธสหงคนบเปนหลกฐานสำาคญอกประการหนงซง

แสดงถงความสมพนธกบอนเดยผานทางพกาม กรส

โวลดเชอวาพระพทธสหงคทงแบบออนโยนและแบบ

กระดางมทมาจากศลปะปาละซงไดรบแรงบนดาลใจ

จากปรชญาพทธศาสนาลทธมหายานและนกายวชรยาน

ทผานมาทางพกาม (Griswold 1957 : 32-33)ขณะ

เดยวกนขอสงเกตของสแตรทตนเรองพระเนตรทเบก

กวางของพระพทธสหงคแบบกระดางบางองค(รปท3)

อาจเกยวของกบคตพทธศาสนานกายวชรยานกเปนได

รปท 3. พระสหงคพทธรป พ.ศ. 2012 สง 133 ซม. สมฤทธ วดพระเจาเมงราย อ.เมอง จ.เชยงใหม (ภาพโดยผวจย)

รปท 4. รปพระสาวกดนเผา พทธศตวรรษท 17 -18 พพธภณฑสถานแหงชาต หรภญไชย จ.ลำาพน (ชลอ กะเรยนทอง และสรชย จงจตงาม ภาพ)

เพราะลกษณะนยนตาเบกกวางของพระพทธสหงค

ดงกล าวเทยบเคยงได กบประตมากรรมดนเผา

หรภญไชยรปพระสาวกเบกตากวาง (รปท 4) ซง

หมายถง “การตน” (awakening) หรอการบรรลโดย

ฉบพลน (พรยะไกรฤกษ 2528 :118)ภายหลงมา

วดวารดจเนยร(WoodwardJr.1997:118)ไดเสนอ

ความเหนเพมเตมวา ลกษณะของนยนตาเบกกวาง

เชนนคอลกษณะเดนทางประตมานวทยาของศลปกรรม

เนองในนกายอาร (อารยะ)ซงมธรรมเนยมปฏบตแบบ

วชรยานหรอเรยกอกอยางไดวาเปนพทธศาสนาแบบ

ตนตระเปาหมายสงสดของตนตระคอการบรรลธรรมโดย

ไมจำาเปนตองเดนตามแนวทางเปนขนเปนตอนเหมอน

นกายเถรวาทซงพระพทธรปในนกายนมกมพระเนตร

หรลงครงหนงในอาการของการเขาสมาธวปสสนา

พระเจาตโลกราชกบพระพทธรปทรงเครองและคต

จกรวาทน

ในชวงยครงเรองของลานนาคอราวกลางพทธ

ศตวรรษท20ถงกลางพทธศตวรรษท21สภาพการณ

13

6คณลกษณะภาวะผนำาทมผลตอการพฒนาตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

นคเรศณพทลงและยวฒนวฒเมธ

ทางสงคมและการเมองในภมภาคนมการแขงขนกนสง

บนพนฐานปรชญาจกรวาทนหรอจกรพรรดราชาการท

พระเจาตโลกราชทรงผนวชชวระยะเวลาสนๆณ วด

ปาแดงมหาวหารเช นเดยวกบการออกผนวชของ

พญาล ไทแห งกร งส โขท ยและสมเด จพระบรม

ไตรโลกนาถแหงกรงศรอยธยานนยอมสะทอนถงการ

แขงขนดงกลาวไดเปนอยางดนอกจากการออกผนวช

ดงกลาวแลวการนยมสรางพระพทธรปทรงเครองใน

ยคนยงมนยยะสำาคญในเชงการเมองการปกครอง

อยางชดเจน เหนไดจากคตของพระพทธรปทรงเครอง

ซงหมายถงการปราบพญาชมพบดกษตรยผ ยงใหญ

แตมมจฉาทฐโดยพระพทธองคในคมภรมหายานของ

ชาวทเบตเชนThe Sutra of the Wise and the Foolish

(mdo bdzans blun)ซงถกถายทอดมาสชมพบดสตร

ในวฒนธรรมพทธศาสนาแบบเถรวาทนน (นยะดา

เหลาสนทร2442:201-202)แสดงถงการใหความหมาย

ใหมจากจดม งหมายในทางธรรมมาส เปาหมายใน

รปท 5. พระพทธรปทรงเครองปางมารวชย ขดสมาธเพชร ตนพทธศตวรรษท 21 สง 82 ซม. จากวดเจดยหลวง จ.เชยงใหม วดเบญจมบพตร กรงเทพฯ (สรศกด 2551)

รปท 6. พระพทธรปทรงเครองปางมารวชย ขดสมาธเพชร (พระอกโษภยะ) พทธศตวรรษท 17-18 ขดพบทวด ปโทตามยา ภายในบรเวณกำาแพงเมองพกาม (Strachan 1989)

ทางโลกคอเปนการเสรมสรางบารมแกกษตรยตวอยาง

ในลานนาเหนไดจากเหตการณทพระเจาตโลกราช

โปรดใหสรางพระพทธรปฉลองพระองค (รปท 5)

ในปพ.ศ.2009 เพอเฉลมพระเกยรตยศในพธอภเษก

เปน “พระญาอโสกธมมกราชะ” หรอ “สรธรรม

จกรพรรดตลกราชาธราช”และเฉลมพระราชมณเฑยร

ณ บานศรภมโดยพระเถระพกามมงหลงหลวางชาว

เมองพกาม พระพทธรปทรงเครองดงกลาวซงไดมา

จากวด เจดย หลวงมพทธลกษณะเช น เดยวกบ

พระอกโภษยะขดพบทวดปโทตามยาในเมองพกาม

(รปท 6) พทธลกษณะทคลายคลงกนเหนไดชดเจน

จากแนวเส นขอบจวรทพาดจากพระพาหาซ าย

ผานกลางพระอระและพระนาภลงไปยงขอพระกรซาย

แลววกไปทางดานหลงพระเพลา (สรศกด ศรสำาอาง

2551:71-73)ลกษณะชายจวรเชนนยงสะทอนถงพทธ

ลกษณะของพระพทธรปลทธมหายานและนกายวชรยาน

ฝมอชางเนปาล-ทเบตอกดวย

14

วารสารมหาวทยาลยศลปากรฉบบภาษาไทย

ปท32ฉบบท2พ.ศ.2555

ประเพณการสรางพระพทธรปทรงเครองเพอ

เฉลมพระเกยรตการขนครองราชยดงกลาวนยงพบเหน

ไดทวไปในดนแดนประเทศพมาในระยะเวลาเดยวกน

หลกฐานสำาคญชนหนงไดแกคมภร ใบลานยะไขท

ชอวาพทธาภเษกมงคละซงคดลอกในปพ.ศ.2086

คมภรฉบบนกลาวถงขนตอนตางๆ ในพธราชาภเษก

ของกษตรยยะไขซงจะตองมการสรางพระพทธรปทรง

เครองเฉลมพระเกยรตการอภเษกทเรยกวาพระพทธ

รปราชาธษฐาน (รปท 7) ซงกษตรยจะตองอญเชญ

เวยนประทกษณรอบพระสถปสำาคญทงนเนองมาจาก

ธรรมเนยมของชาวยะไขทถอวากษตรยจะตองเปน

พทธมามกะโดยการประกาศพระองคในพธราชาภเษกวา

ทรงนบถอพทธศาสนาและจะปกปองพทธศาสนาและ

ประชาชนจากขาศกศตร(SanThaAung1997:53-

56)พาเมลากตแมน(Gutman2011:146-153)เหนวา

พระพทธรปทรงเครองยะไขนมทมาจากศลปะจน-ทเบต

ในสมยราชวงศหยวนและหมง (พ.ศ.1822-2187)ซง

ไดรบการพฒนาขนมาโดยเหลาพระสงฆทเดนทาง

ตดตอกนระหวางวดตางๆ ในแถบยะไข ทเบต และ

เบงกอลในอนเดย เปนไปไดวาคตลทธมหายานและ

นกายวชรยานตลอดจนพทธลกษณะของพระพทธรป

ทรงเครองในนกายนซงหลอมรวมอยในหมสงฆนกาย

อารทพกามได กลายเป นทต องการของพระเจ า

ตโลกราช เพราะสามารถตอบสนองความเปนพระ

จกรพรรดราชไดโดยตรงอยางทคณะสงฆลงกาวงศ

ในเชยงใหมไมสามารถทำาได พระพทธรปฉลอง

พระองคพระเจาตโลกราชองคนอาจเปนแรงบนดาล

ใจตอการสรางพระพทธรปทรงเครองขนาดเลกท

เรยกวาพระสกข ตอมา

พระพทธรปเชยงใหมและพระพทธรปเนปาล-ทเบต

จากการศกษาพบวาพระพทธรปเชยงใหมยค

รงเรองมลกษณะทางประตมานวทยาบางประการจาก

พระพทธรปในคตลทธมหายานและนกายวชรยาน

แบบทเบต ประการแรกทเหนไดชดเจนคออษณษะ

ทรงกรวยสงในพระพทธรปทเบต ซงพบในพระพทธ

สหงคแบบกระดางกล มหนงเชนพระพทธสหงคใน

วดเบญจมบพตรทหลอขนระหวางปพ.ศ. 2027และ

รปท 7. พระพทธรปทรงเครองแบบศลปะยะไข อายราวพทธศตวรรษท 20-21 พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร (ภาพโดยผวจย)

พ.ศ. 2028 (รปท 8) เปนตน อษณษะทรงกรวยสง

เชนนยอมสะทอนถงการใหความหมายกบมหาบรษ

ลกษณะสำาคญอนดบแรกในคมภรลลตวสตระของฝาย

มหายานซงจะเรมตนจากพระอษณษะ (อษณศรษะ)

ประการท 2 พระพทธสหงคหมวดนบางองคในชวง

รชสมยพระเจาตโลกราชถงพระยอดเชยงราย เชน

พระพทธสหงคพ.ศ.2016ในวดผาขาวจงหวดเชยงใหม

มนวพระหตถเปนธรรมชาตคอมลกษณะสน-ยาวเหมอน

จรง (ตรงขามกบมหาบรษลกษณะในปฐมสมโพธของ

ฝายเถรวาทซงระบวานวพระหตถและพระบาทยาว

เสมอกน) โดยเฉพาะอยางยงนวพระหตถขวาทแสดง

ปางมารวชยมกมลกษณะโกงเหมอนกำาลงกระดกนว

จากการตความของมารลนไรและโรเบรต เทอรแมน

(RhieandThurman1991:74-75)ตรงกบความเหน

แตแรกของผวจยวาการกระดกนวของพระพทธรปเชนน

ยอมมทมาจากการเรยกแมพระธรณในลกษณะของ

บคคลาธษฐานมาเปนพยานดวยการแตะนวพระหตถ

นกายพทธศาสนาในลานนาระหวางรชสมยพระเจาตโลกราชถงพญาแกว

ม.ล.สรสวสดศขสวสด

15

กลางทฐาน อนพบเหนไดตามปรกตในพระพทธรป

ทเบตประการท3พทธลกษณะลายตาขายรปสเหลยม

ขนมเปยกปนอยบนฝาพระบาท(ชาลางคลหสตปาทะ)

ซงกลาวถงทงในลลตวสตระและปฐมสมโพธกเปน

พทธลกษณะทพบเสมอในพระพทธรปทเบตและ

พระพทธรปเนปาล

แมว าประวตศาสตรพทธศาสนาในลานนา

ลวนใหความสำาคญกบพทธศาสนาแบบ ‘ลงกาวงศ’

แตเราแทบจะไมพบพระพทธรปสมฤทธในยครงเรอง

ทมจารกองคใดมสดสวนตรงตามระบบนวตละหรอ

เรยกอกอยางหนงวาระบบจตรมาณะของชางลงกาเลย

ในงานวจยชนนพบวามพระพทธรปเพยง 2 องคท

สามารถวดขนาดไดตามระบบจตรมาณะคอพระพทธ

สหงคจำาลอง พ.ศ. 2024 และพระพทธสหงคแบบ

กระดางพ.ศ. 2034 แตพระพทธรปทง 2 องคนซง

ปจจบนประดษฐานอยในวดเบญจมบพตรกมไดแสดง

ปางสมาธเชนพระพทธรปลงกาทวไป หากแสดงปาง

มารวชยดงทนยมกนในภมภาคนดวยเหตนนอาจกลาว

ไดวาระบบสดสวนของพระพทธรปลงกามไดถกนำาเขา

มาพรอมกบการเดนทางไปศกษายงลงกาของพระสงฆ

สโขทยและลานนา ในทางตรงกนขามดเหมอนวา

ชางลงกาจะมความชำานาญในการสลกพระพทธรปศลา

มากกวาการสรางพระพทธรปดวยเทคนคการหลอ

ยงไปกวานนพระพทธรปสมฤทธเชยงใหม

หลายองคกแสดงรองรอยวธการหลอแบบโบราณซง

นยมกนในเนปาลและทเบตเช นเดยวกบล านนา

โดยเฉพาะอยางยงวธการหลอแยกเปนสวนๆแลวนำา

มาเชอมตอกนดวยสลกททางลานนาเรยกวาพระเจา

แสนแซวซงพระเศยรมกจะหลอกลวงหากพจารณาลก

ลงไปในรายละเอยดจะเหนวาหลายครงทพระพทธรป

เหลานมสวนอษณษะหรอพระเมาลและพระรศมหลอ

แยกตางหากอกชนหนงโดยสามารถถอดออกจาก

พระเศยรได (รปท 9) วธการหลอเชนนยอมสมพนธ

กบประเพณการบรรจพระธาตในพระเศยรพระพทธรป

ดงกรณของพระลวประหรอพระเจาแขงคมซงปจจบน

อยในวหารวดศรเกดจงหวดเชยงใหมตำานานกลาววา

พระเจาตโลกราชผสรางไดบรรจพระธาตจำานวน500องค

จากหอพระสวนพระองคไวในพระเศยรดวย(รตนปญญา

รปท 8. พระพทธสหงค พ.ศ. 2027 สง 78 ซม. สมฤทธ วดเบญจมบพตร มอษณษะทรงกรวยสง (พรยะ ภาพ)

เถระ 2510 :133-134และ2554 :212-213)จาก

การสำารวจเรากพบรองรอยของอษณษะซงหลอแยกชน

และสามารถเปดออกไดหลกฐานสำาคญอกชนหนงไดแก

พระพทธสหงคพ.ศ.2025 ในพพธภณฑวดพระธาต

หรภญชย อษณษะทถอดออกไดของพระพทธสหงค

องคน(รปท10)ทำาเปนชองเกบพระธาตไวภายในอยาง

ประณตแตกตางจากทพบโดยทวไป สงนยอมยนยน

ถงคตการบรรจพระสารรกธาตในพระเศยรพระพทธรป

ของคนลานนาไดชดเจนทสด

เทคนคการหลอพระพทธรปและพธพทธาภเษก

พระพทธรปลงกาทเบตและลานนา

กำาเนดพระพทธรปในลงกานนควรจะเกดขน

ในสำานกอภยครมากกวาสำานกมหาวหาร โดยอาจรบ

รปแบบมาจากพทธศลปะแบบอมราวดทางภาคใตของ

อนเดยซงคตนกายมานธยมกของทานนาคารชนกำาลง

เฟ องฟ ดงเหนไดจากพระพทธรปเกาทสดในลงกา

ซงฟอนชโรเดอรกลาววาคนพบทอาสนคระในสำานก

16

วารสารมหาวทยาลยศลปากรฉบบภาษาไทย

ปท32ฉบบท2พ.ศ.2555

รปท 9. พระพทธรปปางมารวชย ขดสมาธราบ สมฤทธ ในอโบสถวดศรสพรรณ อ.เมองเชยงใหม ซงอาจจะสรางขนกอนป พ.ศ. 2044 จะเหนวาอษณษะหรอพระเมาลทหลอแยกชนสามารถเปดออกได (ภาพโดยผวจย)

อภยคร อนมลกษณะตรงกบพระพทธรปคนพบจาก

ถปารามซงเชษฐตงสญชล(2552:44-47)ชใหเหนวา

มเสนขอบจวรทพระเพลาและพระชงฆเทยบเคยงไดกบ

พระพทธรปจากนาคารชนโกณฑะหลกฐานสนบสนนอก

ประการหนงคอคมภรจตรกรรมศาสตรของพระมญชศร

อนเปนตำาราการสรางพระพทธรปทรจกกนดในลงกากม

ทมาจากประตมานวทยาของลทธมหายาน(Marasinghe

1991:xix)อยางไรกตามนาสงเกตวาเมอชางลงกาหน

มาสรางพระพทธรปดวยสมฤทธไดเกดมขอหามบาง

ประการมใหหลอกลวงดงทคมภรสารบตรซงมชอเตม

วาพมพมานะของโคตรมยศาสตรซงไดรบฟงมาโดย

ศารบตรของฝายเถรวาทซงอาจเขยนขนในราวกลาง

พทธศตวรรษท14ถงกลางพทธศตวรรษท15ไดกลาว

ถงขอหามมใหชางทำาการหลอกลวงมเชนนนจะเกดภย

อนตรายตางๆตอตนเองและบานเมอง(VonSchroeder

1992;Marasinghe1994:5-7)

ตามความเหนของผวจย มเหตผลทเชอไดวา

ข อห ามดงกล าวอาจมาจากการแข งขนระหว าง

นกายสงฆในลงกาในยคเมองอนราธประ โดยสำานก

มหาวหารของนกายเถรวาทคงตองการมใหมการทำา

พธพทธาภเษกพระพทธรปตามแบบลทธมหายานได

อยางไรกตามแมวาสำานกอภยครจะสญสนอำานาจและ

บทบาทลงในสมยพระเจาปรากรมภาหท 1 หรอราว

พทธศตวรรษท 18หรอในสมยเมองโปลนนารวะเปน

เมองหลวงแตคตการบชาพระพทธรปทเรมตนในฝาย

มหายานกไดเขามาเปนสวนหนงของวฒนธรรมลงกาไป

แลว เหนไดจากคตพทธานสสตของชาวลงกาซงตองม

การบชาพระพทธรปดวย(VonSchroeder1992:18)

ทำานองเดยวกบการสวดมนตหรอการประกอบพธกรรม

ของพทธศาสนกชนไทยซงต องมพระพทธรปเปน