Embed Size (px)
Citation preview
13วถชมชน (สค03045)
ตอนท 2
การอนรกษวฒนธรรม
ความหมายของวฒนธรรม “วฒนธรรมคอสงทมนษยเปลยนแปลงหรอปรบปรงหรอผลตสรางขน เพอความเจรญ
งอกงามในวถชวตและสวนรวม วฒนธรรมคอวถแหงชวตของมนษยในสวนรวมทถายทอดกนได
เรยนกนได เอาอยางกนได วฒนธรรมจงเปนผลผลตของสวนรวมทมนษยไดเรยนรมาจากคนสมยกอน
สบตอกนมา วฒนธรรมจงเปนทงความคดเหนหรอการกระทำของมนษยในสวนรวมทเปนลกษณะ
เดยวกน และสำแดงใหปรากฏเปนภาษา ความเชอ ระเบยบประเพณ
พระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาตพทธศกราช 2485 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พทธศกราช
2486 ไดใหความหมายของวฒนธรรมไวดงน
“วฒนธรรม คอ ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย
ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดของประชาชน”
วฒนธรรม เปนสงทแสดงความเปนชาต ใหปรากฏชดเจนขน ประเทศไทยมวฒนธรรม
ทโดดเดนทำใหคนไทย แตกตางจากชาตอน ๆ มเอกลกษณประจำชาตทเหนไดจากภาษาทใช อปนสย
ใจคอ ความรสกนกคดตลอดจนการแสดงออกทนมนวล อนมผลมาจากสงคมไทยทเปนสงคมแบบ
ประเพณนำ และเปนสงคมเกษตรกรรม เนองจากประชากรสวนใหญใชชวตอยในชนบท สภาพของ
สงแวดลอมทด กลอมเกลาจตใจมความโอบออมอาร มนำใจเออเฟอ เกอกลซงกนและกนตลอดมา
ความสำคญของวฒนธรรม วฒนธรรมเปนเรองทสำคญยงในความเปนชาต ชาตใดทไรเสยซงวฒนธรรมอนเปนของ
ตนเองแลว ชาตนนจะคงความเปนชาตอยไมได ชาตทไรวฒนธรรม แมจะเปนผพชตในการสงคราม
แตในทสดกจะเปนผถกพชตในดานวฒนธรรม ซงนบวาเปนการถกพชตอยางราบคาบและสนเชง
ทงนเพราะผทถกพชตในทางวฒนธรรมนนจะไมรตวเลยวาตนไดถกพชต เชน พวกตาดทพชตจนได
และตงราชวงศหงวนขนปกครองจน แตในทสดถกชาวจนซงมวฒนธรรมสงกวากลนจนเปนชาวจน
ไปหมดสน ดงนนจงพอสรปไดวา วฒนธรรมมความสำคญดงน
1.วฒนธรรมเปนสงทชแสดงใหเหนความแตกตางของบคคล กลมคน หรอชมชน
2. เปนสงททำใหเหนวาคนมความแตกตางจากสตว
3. ชวยใหเราเขาใจสงตาง ๆ ทเรามองเหน การแปลความหมายของสงทเรามองเหน
นนขนอยกบวฒนธรรมของกลมชน ซงเกดจากการเรยนรและถายทอดวฒนธรรม เชน ชาวเกาะซามว
มองเหนดวงจนทรวามหญงกำลงทอผา ชาวออสเตรเลยเหนเปนตาแมวใหญกำลงมองหาเหยอ ชาว
ไทยมองเหนเหมอนรปกระตาย
4. วฒนธรรมเปนตวกำหนดปจจย 4 เชน เครองนงหม อาหาร ทอยอาศย ยารกษาโรค
5. วฒนธรรมเปนตวกำหนดการแสดงความรสกทางอารมณ และการควบคมอารมณ
เชน ผชายไทยจะไมปลอยใหนำตาไหลตอหนาสาธารณชนเมอเสยใจ
14 วถชมชน (สค03045)
6. เปนตวกำหนดการกระทำบางอยางในชมชนวาเหมาะสมหรอไม ซงการกระทำบาง
อยางในสงคมหนงเปนทยอมรบวาเหมาะสมแตไมเปนทยอมรบในอกสงคมหนง
จะเหนไดวาผสรางวฒนธรรมคอมนษย และสงคมเกดขนกเพราะมนษย วฒนธรรมกบสงคม
จงเปนสงคกน โดยแตละสงคมยอมมวฒนธรรมและหากสงคมมขนาดใหญหรอมความซบซอนมาก
เพยงใด ความหลากหลายทางวฒนธรรมมกจะมมากขนเพยงนน วฒนธรรมตาง ๆ ของแตละสงคม
อาจเหมอนหรอตางกนสบเนองมาจากความแตกตางทางดานความเชอ เชอชาต ศาสนาและถนทอย เปนตน
ลกษณะของวฒนธรรม เพอทจะใหเขาใจถงความหมายของคำวา “วฒนธรรม” ไดอยางลกซง จงขออธบายถงลกษณะ
ของวฒนธรรม ซงอาจแยกอธบายไดดงตอไปน
1. วฒนธรรมเปนพฤตกรรมทเกดจากการเรยนร มนษยแตกตางจากสตว ตรงทมการรจกคด
มการเรยนร จดระเบยบชวตใหเจรญ อยดกนด มความสขสะดวกสบาย รจกแกไขปญหา ซงแตกตางไป
จากสตวทเกดการเรยนรโดยอาศยความจำเทานน
2. วฒนธรรมเปนมรดกของสงคม เนองจากมการถายทอดการเรยนร จากคนรนหนงไปสคน
รนหนง ทงโดยทางตรงและโดยทางออม โดยไมขาดชวงระยะเวลา และมนษยใชภาษาในการถายทอด
วฒนธรรม ภาษาจงเปนสญลกษณทใชถายทอดวฒนธรรมนนเอง
3. วฒนธรรมเปนวถชวต หรอเปนแบบแผนของการดำเนนชวตของมนษย มนษยเกดใน
สงคมใดกจะเรยนรและซมซบในวฒนธรรมของสงคมทตนเองอาศยอย ดงนน วฒนธรรมในแตละ
สงคมจงแตกตางกน
4. วฒนธรรมเปนสงทไมคงท มนษยมการคดคนประดษฐสงใหม ๆ และปรบปรงของเดมให
เหมาะสมกบสถานการณทเปลยนแปลงไป เพอความเหมาะสมและความอยรอดของสงคม เชน สงคม
ไทยสมยกอนผหญงจะทำงานบาน ผชายทำงานนอกบานเพอหาเลยงครอบครว แตปจจบนสภาพ
สงคมเปลยนแปลงไป ทำใหผหญงตองออกไปทำงานนอกบานเพอหารายได บทบาทของผหญงใน
สงคมไทยจงเปลยนแปลงไป
หนาทของวฒนธรรม 1. วฒนธรรมเปนตวกำหนดรปแบบของสถาบน ซงมลกษณะแตกตางกนไปในแตละสงคม
เชน วฒนธรรมอสลามอนญาตใหชาย (ทมความสามารถเลยงดและใหความยตธรรมแกภรรยา) ม
ภรรยาไดมากกวา 1 คน โดยไมเกน 4 คน แตหามสมสระหวาง เพศเดยวกนอยางเดดขาด ในขณะท
ศาสนาอนอนญาตใหชายมภรรยาไดเพยง 1 คน แตไมมบญญตหามความสมพนธระหวางเพศเดยวกน
ฉะนน รปแบบของสถาบนครอบครวจงอาจแตกตางกนไป
2. วฒนธรรมเปนสงทกำหนดพฤตกรรมของมนษย พฤตกรรมของคน จะเปนเชนไรกขนอย
กบวฒนธรรมของกลมสงคมนน ๆ เชน วฒนธรรมในการพบปะทกทายของไทยใชการสวสด ของชาว
ตะวนตกทวไปใชการสมผสมอ ของชาวทเบตใชการแลบลน และของชาวมสลมใชการกลาวสลาม
เปนตน
15วถชมชน (สค03045)
3. วฒนธรรมเปนสงทควบคมสงคม สรางความเปนระเบยบ เรยบรอย ใหแกสงคม เพราะใน
วฒนธรรมจะมทงความศรทธา ความเชอ คานยม บรรทดฐาน ตลอดจนผลตอบแทนในการปฏบตและ
บทลงโทษเมอฝาฝน
ฉะนน จงกลาวไดวา ถาหากเขาใจในเรองวฒนธรรมดแลว จะทำใหสามารถเขาใจพฤตกรรม
ตาง ๆ ของคนในแตละสงคมไดอยางถกตอง
ทมาของวฒนธรรมไทย
วฒนธรรมไทย มทมาจากปจจยตาง ๆ ดงน
1. สงแวดลอมทางภมศาสตร เนองจากสงคมไทยมลกษณะทางดานภมศาสตรเปนทราบลม
และอดมสมบรณดวยแมนำลำคลอง คนไทยไดใชนำในแมนำ ลำคลอง ในการเกษตรกรรมและการอาบ
กน เพราะฉะนนเมอถงเวลาหนานำ คอ เพญเดอน 11 และเพญ เดอน 12 ซงอยในหวงเวลาปลายเดอน
ตลาคมและปลายเดอนพฤศจกายน อนเปนระยะเวลาทนำไหลหลากมาจากทางภาคเหนอของประเทศ
คนไทยจงจดทำกระทงพรอม ดวยธปเทยนไปลอย ในแมนำลำคลอง เพอเปนการขอขมาลาโทษแม
คงคาและขอพรจากแมคงคา เพราะไดอาศยนำกน นำใช ทำใหเกด “ ประเพณลอยกระทง “ นอกจาก
นนยงมประเพณอน ๆ อกในสวนทเกยวกบ แมนำลำคลอง เชน “ ประเพณแขงเรอ “
2. ระบบการเกษตรกรรม สงคมไทยเปนสงคมเกษตรกรรม (agririan society) กลาวคอ
ประชากรรอยละ 80 ประกอบอาชพเกษตรกรรม หรอกลาวอกนยหนงไดวา คนไทยสวนใหญมวถชวต
ผกพนกบระบบการเกษตรกรรม และระบบการเกษตรกรรมนเอง ไดเปนทมาของวฒนธรรมไทยหลาย
ประการ เชน ประเพณขอฝน ประเพณลงแขก และการละเลนเตนกำรำเคยว เปนตน
3. คานยม (Values) กลาวไดวา “คานยม” มความเกยวพนกบวฒนธรรมอยางใกลชด และ
“คานยม” บางอยางไดกลายมาเปน “แกน” ของวฒนธรรมไทย กลาวคอ วถชวตของคนไทยโดยสวนรวม
มเอกลกษณซงแสดงออกถงอสรภาพและเสรภาพ
4. การเผยแพรทางวฒนธรรม (Cultural diffusion) วฒนธรรมทางสงคมหนงยอมแตกตาง
ไปจากวฒนธรรมทางสงคมอน ๆ ทงนเพราะวฒนธรรมมไดเกดขนมาในภาชนะทถกผนก ตราบเทาท
มนษย เชน นกทองเทยว พอคา ทหาร หมอสอนศาสนา และผอพยพ ยงคงยายถนทอยจากแหงหนงไป
ยงแหงอน ๆ เขาเหลานนมกนำวฒนธรรมของพวกเขาตดตวไปดวยเสมอ ซงถอไดวาเปนการเผยแพร
ทางวฒนธรรมเปนไปไดอยางสะดวกรวดเรวและกวางขวาง
�� วถชมชน (สค03045)
ความหมายของประเพณ ประเพณ มความหมายรวมถง แบบความเชอ ความคด การกระทำ คานยม ทศนคต ศลธรรม
จารต ระเบยบ แบบแผน และวธการกระทำสงตาง ๆ ตลอดจนถงการประกอบพธกรรมในโอกาสตาง ๆ
ทกระทำกนมาแตในอดต ลกษณะสำคญของประเพณ คอ เปนสงทปฏบตเชอถอมานานจนกลายเปน
แบบอยางความคด หรอการกระทำทสบตอกนมา และยงมอทธพลอยในปจจบน เปนการแสดงถง
เอกลกษณของชาตอกอยางหนง
ประเพณกบวฒนธรรมเปนสงทกลมชนในสงคมรวมกนสรางขน แตประเพณเปนวฒนธรรม
ทมเงอนไขทคอนขางชดเจน กลาวคอ เปนสงทสงคมสรางขนเปนมรดก คนรนหลงจะตองรบไวและ
ปรบปรงแกไขใหดยง ๆ ขนไป รวมทงมการเผยแพรแกคนในสงคมอน ๆ ดวย
วฒนธรรมประเพณทองถน คอ ประเพณทยดถอปฏบตโดยทวไปทกภาคของประเทศ อาจม
ความแตกตางกนบางในรายละเอยด เชน
วฒนธรรมประเพณทองถนภาคเหนอ การกนขนโตก ขนโตก ถายงไมไดวางถวยอาหาร จะเรยกวา
ขนโตก แตเมอวางถวยอาหารแลวกมกจะเรยกวา
ข น ข า ว ห ร อ ส ำ ร บ อ า ห า ร อ า ห า ร ท น ย ม
รบประทานในขนโตกนนมอยดวยกนมากมาย
หลายชนด ลวนแตเปนอาหารพนเมองทงสน เชน
แกงฮงเล นำพรกออง รบประทานคกบ
ผกเคยงอยางผกตมหรอผกนง ไสอว แหนม นำพรกหนมทมกรบประทานกบแคบหม รวมไปแกงแค แกงออม
ขนโตก นอกจากจะใสสำรบอาหารแลว ยงมประโยชนใชสอยอนๆ บางกนำไปใชใสดอกไมธป
เทยนแทนขนดอก ใสเครองคำนบแทนขนตง หรอใสผลหมากรากไมเพอใชในงานพธตางๆ เชน
การบวงสรวงเทพยดา หรอดำหวผใหญในเทศกาลสงกรานต เปนตน ขนโตก จงนบเปนภาชนะ
ทอยคกบวถชวตของชาวลานนาอยางขาดไมได
การเลยงขนโตก เปนประเพณเลยงอาหารรวมกนหลายๆคน เปนวฒนธรรมและประเพณของ
ชาวเหนอทสบทอดกนมาจนถงปจจบนโดยเฉพาะทเชยงใหม และลำพน
ประเพณเลยงขนโตก เปนประเพณของชาวเหนอทนยมปฏบตสบตอกนมา การเลยงแขก โดย
การกนขาวขนโตก อาจมหลายชอทเรยกขานกน เชน กนขาวแลงขนโตก หรอเรยกสนๆ วา ประเพณ
ขนโตก หรอสะโตก ถาเปนขนโตกสำหรบเจานายฝายเหนอหรอคหบดกดดแปลงใหหรหราขนตาม
ฐานะ บางกใชเงนทำหรอ “ทองกาไหล” หรอไมกลงรก ปดทอง
ในสมยกอน ชาวเหนอนยมรบประทานอาหารกบพน เมอแมบานทำกบขาวเสรจเรยบรอยแลว
กจะยกออกมาตงโตก โดยในขนโตกนนจะมกบขาวพรอม และเมอรบประทานอาหารเรยบรอยแลว
กยกไปเกบทงโตก เปนการประหยดเวลาในการจดและเกบ ถอเปนวฒนธรรมหนงของชาวเหนอท
ปฏบตสบตอกนมากอนทจะรบเอาวฒนธรรมสมยใหม ซงเปลยนมานงโตะแบบชาวตะวนตก แตการ
เลยงขนโตกกยงไดรบความนยมและใชเลยงรบรองผมาเยอนอยเสมอๆ
��วถชมชน (สค03045)
จดมงหมายของการกนขาวขนโตกทเปนอยในปจจบน กไดมการพฒนามาจากสมยกอน โดย
ถอวานอกจากเปนการเลยงดแขกทมาเยอนใหดหรหราสมเกยรต เพอใหเกดความอบอนประทบใจใน
การตอนรบแลวยงมการประยกตเอาวธการเลยงดแขกใหมความหมายลกซงยงขน ดวยการเพมสสน
ของการจดงานใหยงใหญดวจตรพสดาร เพยบพรอมดวยบรรยากาศของเมองเหนอจรงๆ การประดบ
ประดาเวทดวยดอกไม ตนไมใหดผสมกลมกลนกนไป การตระเตรยมขนตอนการดำเนนงานเลยงขาว
ขนโตกใหเปนพธการท หรหรา ประณต งดงามมศลปะตางๆ เหลานลวนเปนการสรางบรรยากาศ
เลยงดแขกเหรอใหประทบใจ และเปนการยกยองแขกทงสน
จะเหนวาการกนขาวขนโตกของชาวเหนอนน นอกจากจะมจดมงหมายเพอแสดงนำใจ
ตอนรบแขกและใหเกยรตแกผมาเยอนแลว ในปจจบนกยงไดมจดมงหมายทแฝงอยหลายประการ
เชน บางทองถนกจดงานเลยงขนโตกเพออนรกษและฟนฟวฒนธรรมประเพณทองถนของตน ฟนฟ
การแตงกายแบบ พนเมอง การทำอาหารพนเมอง เพอสงเสรมการทองเทยวใหชาวบานมรายได
มงานทำดวย บางแหงกจดงาน ขาวขนโตกเพอหารายไดสำหรบสรางสรรคสงทเปนประโยชน
ใหแกทองถน
นอกจากจะใชเลยงแขกตางบานตางเมองแลว ในชวตประจำวนชาวเหนอกมการกนขาว
ขนโตกกนเปนประจำในหมครอบครว หรออาจกนกนในโอกาสทไดทำบญทำทาน เชน งานทำบญบาน
ทำบญงานปอยหลวง งานประเพณหมบาน งานบวชพระหรอสามเณร หรองานมงคลสมรส ฯลฯ
ในขนโตก สวนมากกมอาหารประมาณ 5 อยาง ตวอยางเชน แกงออม แคบหม ชนปง นำพรก
ออง ผกสด แกงฮงเล และทขาดไมได คอ ขาวเหนยว หรอทชาวเหนอเรยกวา ขาวนง ขาวนงของชาว
เหนอตองอาศยทกษะและความรในการทำพอสมควร คอ เรมจากนำขาวไปแช เรยกวาการหมาขาวไว
1 คน ในหมอขาวหมา (หมอทใชสำหรบแชขาวเหนยว) ซงกอนทจะนงตองซาวขาวดวยการใชซาหวด
(คอ ภาชนะทสานดวยไมไผสำหรบใสขาวเหนยวเอาไปลางนำใหสะอาดกอนทจะนำไปนง) การนงจะ
ตองใชไหขาวมฝาปดมดชดใหขาวสกดขน แลวยกลงมานำมาวางในภาชนะทเรยกวา กวะขาว หรอถาด
ตองคอยคนใหไอนำในขาวระเหยออกไปบาง และคอยระวงไมใหขาวแฉะหรอขาวแขงหรอสกไมทว
กน เมอขาวสกดนำระเหยไปบางแลว กนำขาวไปใสกระตบ หรอททางเหนอเรยกวา แอบ หรอกองขาว
ซงนยมสานดวยไมไผ
18 วถชมชน (สค03045)
สงกรานต ชาวลานนาใหความสำคญวนปใหมเมองมาก
เพราะถอวาเปนการแสดงความเลอมใสศรทธาตอพทธศาสนา
แสดงความกตญญตอบรรพบรษ ความสามคคและสนกสนาน
ในหมคณะ และยงเปนเทศกาลทญาตพนองซงแยกยายกนอย
ตามทตาง ๆ ไดมโอกาสกลบมาพบปะสงสรรคกน
จงนบเปนการรวมญาตครงใหญทสดในรอบป
วนแรกของงาน คอ วนท 13 เมษายน ตามประเพณพนเมองเรยกวา วนสงกรานตลอง คอ
หมายความวา วนนสนสดศกราชเกา ในวนนจะไดยนเสยงยงปนจดประทดกนแตเชาตร การยงปนและ
การจดประทดนมความเชอถอกนแตโบราณวา เปนการขบไลเสนยดจญไรตาง ๆ ใหลองไปพรอมกบ
สงขาร นอกจากนนชาวบานกจะกวาดขยะมลฝอยตามลานบานไปกองไวแลวจดไฟเผาเสย และ
ทำความสะอาดปดกวาดบานเรอนใหเรยบรอย เกบเสอผามงหมอนผาปทนอนไปซก อปกรณทซกไม
ไดกนำออกไปผงแดดเสรจแลวกชำระรางกายสระผม (ดำหว) ใหสะอาด และมการแหพระพทธรป
สำคญประจำเมองดวย
ถดจากวนสงขารลอง คอ วนท 14 เมษายน เรยกวา วนเนา หรอ วนเนา ในวนนตามประเพณ
ถอวาเปนวนสำคญและเปนมงคลแกชวต จะไดประสบแตความดงามตลอดป จะไมทำอะไรทไมเปน
มงคล เชนดาทอ หรอทะเลาะววาทกน ตอนเชาตางกจะไปตลาดเพอจะจดซออาหารและขาวของมา
ทำบญเรยกอกอยางหนงวา วนดา (คอวนสขดบทางใต) ตอนบายจะมการขนทรายเขาวด โดยขนจาก
แมนำปงแลวนำไปยงวดทอยใกลบานเพอกอเจดยทรายตามลานวด เจดยทกอขนจะตบแตงดวยธงทวส
ตาง ๆ ธงสนชาวพนเมองเรยกวา ตง ทำดวยกระดาษส ตดเปนรปสามเหลยมชายธงและรปรางตาง ๆ
ตดปลายไม อกชนดหนงตดเปนรปลวดลายตาง ๆ ตดปลายไมเรยกวา ชอ การทานหรอถวายตงหรอชอ
นถอกนวาเมอตาย (สำหรบผทมบาปหนกถงตกนรก) จะสามารถพนจากขมนรกไดดวยชอและตงน
สวนการขนทรายเขาวดนนถอวาเปนการทดแทนทเมอตนเดนผานหรอเขาออกวด ทรายในวดยอมจะ
ตดเทาออกไปนอกวดเปนบาปกรรม ทางวดจะไดใชทรายเพอประโยชนในการสรางหรอถมลานวด
เจดยทรายนจะทำพธถวายทานในวนรงขนและจะมการปลอยนกปลอยปลาอกดวย
ในวนขนทรายน จะมการเลนรดนำกนและเปนการเลนอยางสนกสนานทสดวนหนง ผหญง
จะแตงกายพนเมองจะนงผาซนสวมเสอแขนยาวทดดอกเอองทมวยผม สวนผชายจะแตงกายดวย
เสอผาชดพนเมองคลองคอดวยดอกมะล ถอขนหรอโอคนละใบใสนำเพอรดกนอยางสนกสนาน และ
ขนทรายเขาวดดวยใบหนายมแยม
วนทสาม ตรงกบวนท 15 เมษายน เรยกวา วนพญาวน จะมการดำหว ซงเปนประเพณอยาง
หนงของชาวเมองเหนอ คอ การนำลกหลานญาตพนองไปขอขมาลาโทษ (สมาคาระวะ) ตอผใหญ ใน
ตอนเยนวนนตงแตเชาตรชาวบานจะจดอาหารหวานคาวใสสำรบไปถวายพระทวด เปนการถวายภตตา
หารหรอทเรยกกนวา ทานขนขาว เปนการถวายทานเพออทศสวนกศลถงญาตพนองบดามารดาทลวง
ลบไปแลวอกดวย รวมทงถวายเจดยทราย ถวายจอตง ถอวาเปนอานสงส
��วถชมชน (สค03045)
วฒนธรรมประเพณทองถนภาคใต
หนงตะลง เปนการละเลนอยางหนงของไทย ซงใชหนมลกษณะแบน ทำจากแผนหนงววหรอหนงควาย
ประดษฐเปนรปแบบตางๆทาสสวยงาม ชกใหเคลอนไหวตามบทพากยและเสยงดนตร ใชแสงไฟสอง
ผานตวหนงมาจากดานหลงโรง ใหเงาไปปรากฏ
บนจอ นยมเลนทางภาคใตของประเทศไทย หนง
ตะลงแฝงไวดวยขนบธรรมเนยมประเพณทองถน
บททใชแสดงเปนรอยแกวและรอยกรอง เปนมรดก
ทางศลปวฒนธรรมไทย มลกษณะเฉพาะตว
มอายยนยาวมาหลายรอยป
เรองทนยมเลนในสมยโบราณ คอ เรอง
รามเกยรต เพลงทใชประกอบมทงเพลงชาและ
เพลงเรวรวมกน ใชผแสดงเพยงคนเดยว เรยกวา
“นายหนง” ทำหนาทพากยและชกเชด เครอง
ดนตรใชประกอบการละเลน ไดแก ปใน กลองโหมง กรบและกลอง ผเลนเรยกวา “ลกค” หนงววและ
หนงควายททำหนงตะลง ตองผานกรรมวธตางๆ จนหนงบางใสและระบายส วธทำหนงตะลงเหมอน
กบหนงใหญแตตวเลกกวา มไมประกบคาบตวหนง เลยลงมามทจบเชด ลำตวหนงตะลงฉลโปรงใส
ประกอบลวดลายไทย ตวหนงบางตวเลยนแบบทาของตวพระ นาง ยกษ ลง จากภาพไทยอนงดงาม
ประวตตวตลก อายเทง เอาเคามาจากชาวบานคนหนง ชอ เทง อยบานคขด อำเภอสะทงพระ
จงหวดสงขลา หนงจวนบานคขดนำมาตดรปตลกเปนครงแรก หนงคณะอนๆนำไปเลยนแบบรปราง
ผอมบางสง ทอนบนยาวกวาทอนลาง ผวดำ ปากกวาง หวเถก ผมงอหยก ใบหนาคลายนกกระฮง
นวมอขวายาวโตคลายอวยวะเพศผชาย นวชกบหวแมมอซายงอหยกเปนวงเขาหากน นงผาโสรงลายตา
หมากรก คาดพงดวยผาขาวมา ไมสวมเสอ ทสะเอวเหนบมดอายครก (มดปลายแหลม ดามงอโคง
มฝก) ชอบพดจาโผงผาง ไมเกรงใจใคร ขสำทบผอน ลอเลยนเกง เปนคหกบอายหนนย อายหนนย
นำเคามาจากคนซอๆ แกมโง ผวดำ รปรางคอนขางเตย พงยานโย คอตก ทรงผมคลายแสมา จมกปาก
ยนออกไป คลายกบปากวว มเครายาวคลายหนวดแพะ ใครพดเรองววเปนไมพอใจ นงผาโสรง
แตไมมลวดลาย ไมสวมเสอ ถอมดตะไกรหนบหมากเปนอาวธ พดเสยงตำสนเครอดนขนนาสก
ชอบคลอยตามคนยยงสงเสรม แสดงความซอออกมาเสมอ นายสแกว เชอกนวามาจากคนทชอสแกว
ประเพณสารทเดอนสบ สารทเดอนสบ หรอทชาวบานอยางเราๆเรยกกนวา ประเพณทำบญเดอนสบ เปนประเพณ
ทำบญกลางเดอนสบ เพอนำเครองอปโภคและเครองบรโภครวมทงขนมสำคญ 5 อยางไปถวายพระ
อทศสวนกศลแดบรรพบรษของตน ชาวปกษใตทเปนพทธศาสนกชนไมวาจะไปอยไกลเพยงใด เมอถง
ชวงทำบญเดอนสบ กกลบภมลำเนามารวมทำบญ ดวยความสำนกกตญญทฝงแนนอยในจตใจมาแตเยาววย
20 วถชมชน (สค03045)
ประเพณสารทเดอนสบ มววฒนาการมาจากประเพณเปตพลของพราหมณ ลกหลานจดขน
เพอทำบญอทศสวนกศลใหแกผทลวงลบไปแลว ตอมาพวกพราหมณจำนวนมากไดหนมานบถอ
พระพทธศาสนา และยงถอปฏบตในประเพณนอย พระพทธองคเหนวาประเพณนมคณคา เปนการ
แสดงออกซงความกตญญกตเวทตอบรรพบรษ นำความสขใจใหผปฏบต จงทรงอนญาตอบาสก
อบาสกาประกอบพธนตอไปได ประเพณสารทเดอนสบมมาตงแตพทธกาล คาดวาเมอพระพทธศาสนา
เผยแผเขามาในนครศรธรรมราช จงรบประเพณนมาดวย
ชาวพทธเชอวา บรรพบรษอนไดแก ปยาตายาย และญาตพนองทลวงลบไปแลว หากทำความดไว
เมอครงทมชวตอยจะไดไปเกดในสรวงสวรรค แตหากทำความชวตกนรกกลายเปนเปรต ตองทนทกข
ทรมานในอเวจ ตองอาศยผลบญทลกหลานอทศสวนกศลใหในแตละปมายงชพ ดงนนในวนแรม 1 คำ
เดอนสบ คนบาปทงหลายทเรยกวาเปรตจงถกปลอยตวกลบมายงโลกมนษย เพอมาขอสวนบญจาก
ลกหลานญาตพนองซงเรยกวนนวา “วนรบตายาย” และจะกลบไปนรกในวนแรม 15 คำ เดอนสบ
ซงเรยกวา “ วนสงตายาย” โอกาสนเองลกหลานและผทยงมชวตอยจงนำอาหารไปทำบญทวด
เพออทศสวนกศลใหแกผทลวงลบไปแลว เปนการแสดงกตญญกตเวท
ชวงเวลาของการประกอบพธประเพณสารทเดอนสบมขนในวนแรม 1 คำ ถงแรม 15 คำ
เดอนสบ แตวนทชาวนครศรธรรมราชนยมทำบญคอวนแรม 13 – 15 คำ
การปฏบตพธกรรมการทำบญสารทเดอนสบม 3 ขนตอน ไดแก
1. การจดหมรบและยกหมรบ การเตรยมสงของทใชจดหมรบ เรมขนในวนแรม 13
คำ วนนเรยกกนวา “วนจาย” ตลาดตางๆ จงคกคกไปดวยฝงชนชาวบานจะซออาหารแหง เครองใชใน
ชวตประจำวน และขนมทเปนสญลกษณของสารทเดอนสบ จดเตรยมไวสำหรบใสหมรบ และสำหรบ
นำไปมอบใหผใหญทตนเคารพนบถอ
2. เมอไดจดหมรบเรยบรอยแลว กมการยกหมรบ โดยในวนแรม 14 คำ ชาวบาน
นำหมรบทจดเตรยมไว ไปทำบญอทศสวนกศลทวด โดยเลอกวดทอยใกลบานหรอวดทบรรพบรษของ
ตนนยม การยกหมรบไปวดจะจดเปนขบวนแหกได โดยนำหมรบและภตตาหารไปถวายพระดวย จาก
นนในวนแรม 15 คำ ซงเปนวนสารทเรยกวา “ วนหลองหมรบ” มการทำบญเลยงพระและบงสกล การ
ทำบญวนนเปนการสงบรรพบรษและญาตพนองใหกลบไปยงเมองนรก นบเปนวนสำคญยงวนหนง
ซงเชอกนวาหากไมไดกระทำพธกรรมในวนน บรรพบรษญาตพนองทลวงลบไปแลวจะไมไดรบสวน
กศล ทำใหเกดทกขเวทนาดวยความอดอยากลกหลานทยงมชวตอยกกลายเปนคนอกตญญไป
3. ชงเปรต เสรจจากการฉลองหมรบและถวายภตตาหารแลวกนยมนำขนมอกสวน
หนงไปวางไวตามบรเวณลานวด โคนไมใหญ หรอ กำแพงวด เรยกวา ตงเปรตเปนการแผสวนกศลให
เปนสาธารณทานแกผลวงลบทไมมญาตหรอญาตไมไดมารวมทำบญให บางวดนยมสรางรานขนเพอ
สะดวกแกตงเปรตเสรจแลว ชวงนเปนชวงทเรยกวา “ ชงเปรต” ทงผใหญและเดกจะวงกนเขาไปแยง
ขนมกนอยางคกคก เพราะความเชอวาของทเหลอจากการเซนไหวบรรพบรษ ถาใครไดไปกนกจะได
กศลแรง เปนสรมงคลแกตนเองและครอบครว
��วถชมชน (สค03045)
ความสำคญของการเกดประเพณสารทเดอนนสบ
1) เปนการแสดงความกตญญกตเวทตอบรรพบรษ โดยรำลกถงคณความดของบรรพบรษท
ลวงลบไปแลว ทไดเลยงดลกหลานและใหการศกษาอบรมเปนอยางด เพอตอบแทนบญคณดงกลาว
ลกหลานจงทำบญอทศสวนกศลไปให
2) เปนโอกาสไดรวมญาตทอยหางไกล ไดมาพบปะพดคย ไดมโอกาสทำบญรวมกน เปนการ
สรางความสนทสนมกลมเกลยวในหมญาต สรางความสบายใจทไดทำบญ
3) เปนการเกบพชผลของตนไปทำบญถวายพระ เนองจากชาวนครศรธรรมราชสวนใหญม
อาชพทางการเกษตร ในชวงปลายเดอนสบเปนระยะทพชพนธตาง ๆ กำลงออกดอกผล จงไดเกบ
พชผลไปทำบญอนเปนสรมงคลแกตนเองและครอบครว
4) เปนการเกบเสบยงอาหาร มทงพชผก อาหารแหง อาหารสำเรจรป จดนำไปถวายใน
รปหมรบหรอรปสำรบ เพอททางวดจะไดเกบรกษาไวเปนเสบยงสำหรบพระภกษสงฆในฤดฝน ทงน
เพราะในภาคใตฤดฝนจะเรมขนในปลายเดอนสบ ซงพระภกษสงฆจะบณฑบาตดวยความยากลำบาก
5) เปนการจดงานรนเรงสนกสนานประจำปงานรนเรงจดขนเพราะความภาคภมใจ ความ
สขใจ ความอมใจ ทไดทำบญอทศสวนกศลใหบรรพบรษ ญาตมตรทลวงลบไป และเปนการทำบญใน
โอกาสทไดรบผลผลตทางการเกษตรและชนชมในผลผลตทไดรบ จงไดรวมกนจดงานรนเรงเพอ
เฉลมฉลองรวมกน งานเพอเฉลมฉลองประเพณสารทเดอนสบของชาวนครศรธรรมราช จงนบเปน
งานมหกรรมอนยงใหญงานหนงของภาคใตและประเทศไทย
วฒนธรรมประเพณทองถนภาคตะวนออก
วงควาย เปนประเพณเกาแกตงแตดง เดมของจงหวดชลบร เมอประมาณ 100 ป เศษมาแลว
ในวนขน 14 คำ เดอน 11 ณ วดใหญอนทาราม
ไ ด จ ด ใ ห ม เ ท ศ น ม ห า ช า ต เ ป น ง า น ป ร ะ เ พ ณ
โดยเจาของกณฑเทศน ซงสวนมากเปนชาวนา
และชาวสวนจะใชควายเทยมเกวยนนำเครองกณฑ
เชน ขาวเปลอก ขาวสาร หมาก มะพราว กลวย
ออย เปนตน บรรทกสงเหลานมาวดมการตกแตง
เกวยนใหแลดสวยงาม เปนตนวา หนาประทนรอย
ดอกไมเปนมานหอยและใชหนอกลวยกบตนออย
ผกขนาบสองขาง เมอเกวยนเหลานมาพรอมรวมกน
ทวดโดยมเกวยน 13เลม (13กณฑ) มควายทใชเทยมเกวยน 26 ตว จงมคนและสตวเขาไปแออดในวด
เปนจำนวนมาก พอเวลาบายคนขบเกวยนกชวนกนขควายไปยงสระบว ซงอยหางวดเพอใหควายกน
และอาบนำ ขณะนนจงเกดมคนนกสนกทาผอนใหขควายแขงประลองฝเทาดวาควายของใครมฝเทา
เรวกวากน ทงนผขจะตองระวงไมใหตวตกลงมาจากหลงควายมฉะนนจะถอวาแพ เมอไดแขงกนเปนท
พอใจแลวขากลบกเกดคะนองชวนกนขควายออมตลาดและวงแขงขนใหคนทอยในตลาดชม ดงนน
�� วถชมชน (สค03045)
เมอถงวนขน 14 คำ เดอน 11 ของปตอๆมาควายทเทยมเกวยนเครองกณฑมาวดกนำถกออกวงในตลาด
ใหคนชม ตอมาเจาของควายทอยในตำบลใกลเคยงนกสนก นำควายของตนมารวมวงแขงบางทำใหผ
คนพากนมาดความสนกสนานของงานวงควายมากขนจนกลายเปนประเพณทสบมาจนถงทกวนน
ปจจบน ประเพณวงควายในเขตเทศบาลเมองชลบร จะจดในวนขน 14 คำ เดอน 11 อำเภอ
บานบง จดในวนขน 15 คำ เดอน 11 ตลาดหนองเขน อำเภอบานบง จดในวนแรม 1 คำ เดอน 11 วด
ดอนกลาง ตำบลแสนสข อำเภอเมอง จดวงควายในวนทอดกฐนประจำปของวด
ในวนนนอกจากจะจดใหมการแขงขนวงควาย ประกวดความงามของควาย และประกวด
สขภาพของควายแลวยงมการ “สขวญควาย” หรอทำขวญควายไปในตวอกดวยแมปจจบนเกษตรกร
สวนใหญในประเทศจะหนมาใชเครองจกรกลหรอทเรยกวาควายเหลกชวยผอนแรงในการทำนาแลว
กตาม แตชาวชลบรกยงคงอนรกษประเพณทองถนอนแปลกนอย เพราะนอกจากจะเปนเอกลกษณของ
จงหวดแลว ยงเปนเครองแสดงถงความสามคคของชาวชลบรอกดวย
งานเทศกาลวนไหล วนไหล คอ วนทำบญขนปใหมของชาวทะเล โดยกำหนดหลงวนมหาสงกรานตประมาณ 5-6 วน
เดมเรยกวา ประเพณกอพระทรายนำไหล วดใดอยใกลแมนำ หวย หนอง คลอง บง ในบรเวณนน
กจะจดประเพณขนโดยชาวบานจะชวยกนขนทราย
ตามชายหาดใกล ๆ เขาวด ทำใหวดนน ๆ ไดรบประโยชน
ในการใชทรายกอสรางเสนาสนะและปชนยสถาน
ในวดหรอถมบรเวณวด วนกอพระทรายนำไหล
เปนวนทชาวบานขนทรายมาเขาวด เพอกอเปนรปกรวย
เลก ๆ เพอใหครบ 84,000 กอง เทากบจำนวน
พระธรรมขนธ เจดยทรายตกแตงอยางวจตร
บรรจงประดบดวยดอกไม และธงตาง ๆ เพอเปนพทธบชา มการละเลนพนเมองเพอความสามคคและ
สนกสนานรนเรง มการทอดผาปา ทำบญเลยงพระเนองในเทศกาลตรษไทย และจดเลยงผคนทมารวมงานดวย
ปจจบน สภาพบานเมองไดเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว การขนทรายเขาวด ดงเชนในอดตทเคยใชการ
หาบเขามากเปลยนเปนบรรทกใสรถยนตแทน เพอใหเกดความสะดวกและรวดเรว วดหลายวดจงไม
เหนความจำเปนทจะใชทรายทถกซดมารวมท ค หนอง คลอง บง ประกอบกบสถานทดงกลาวเกด
สภาพตนเขน งานกอพระทรายจงเปลยนไป และเรยกกนงาย ๆ วา วนไหล หรอ ประเพณวนไหล
จงหวดชลบรไดจดงานวนไหลและสงเสรมการทองเทยวบรเวณชายหาด บางแสน และ
ชายหาดพทยา ขนประมาณวนท 17-18 เมษายน ของทกป ในเทศกาลวนไหลจะมการจดกจกรรมหลาย
อยาง อาท การทำบญใสบาตร การสรงนำพระพทธรป การเลนสาดนำสงกรานต การกอพระเจดยทราย
การแขงขนกฬาพนเมอง การแขงขนดานอาชพ ฯลฯ นอกจากนสภาพสตรคนใดทมารวมงานดวยการ
แตงกายแบบไทยกจะมแมวมองสงเขาประกวดขวญใจงานวนไหล โดยใหประชาชนเปนผตดสน
ซงสามารถสรางความสนใจในหมชาวไทย และชาวตางประเทศไดอยางดยง ในป พ.ศ. 2540 การจด
งานประเพณวนไหลชายหาดบางแสนไดเปลยนชองานเปน งานกอพระทรายวนไหลบางแสน นบเปน
ประเพณทองถนททรงคณคาและควรแกการอนรกษไว
23วถชมชน (สค03045)
วฒนธรรมประเพณทองถนภาคกลาง ภาคกลางเปนภาคทมประชากรสงสด โดยรวมพนทอนเปนทตง ของจงหวดมากกวาภมภาค
อน ๆ ใชภาษากลางในการสอความหมายซงกนและกน วฒนธรรมไทยทองถนภาคกลาง ประชาชน
ประกอบอาชพทำนา การตงถนฐานจะหนาแนนบรเวณทราบลมแมนำ มวถชวตเปนแบบชาวนาไทย
คอ การรกพวกพอง พงพาอาศยกน มความเชอ และเคารพบคคลสำคญผลวงลบไปแลว มการใช
เครองปนดนเผาตามชมชนและหมบานในชนบท การละเลนพนบานทเปนลกษณะเดน ไดแก มงคละ
รำเตน เตนกำรำเคยว เพลงปรบไก และเพลงลำตด เปนตน
นอกจากนในทองทจงหวดเพชรบร มเอกลกษณทโดดเดน คอมความสามารถในการปลก
สรางเรอนไทย ความเปนชางฝมอทประณตในการตกแตงวด และชางประดษฐตาง ๆ เชน ชางทอง
ชางแกะสลกลายไทย ลวดลายปนปนประดบพระสถปเจดย
ชนกลมนอยในทองถนภาคกลางมหลายเผาพนธ อาท ลาวโขง กะเหรยง ในพนทจงหวด
เพชรบร ลาวพวน ในอำเภอบานหม จงหวดลพบร คนลาว ในเขตจงหวดเพชรบร ปราจนบร และ
ฉะเชงเทรา มอญ ในอำเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ
ประเพณงานแขงเรอยาว ประเพณการแขงเรอพายมมาตงแตอดตกาล ของไทยนสบไดตงแตสมยกรงศรอยธยา ซงมก
จดกนในเดอน 11 และถอเปนพระราชพธประจำเดอน มลเหตทถอเอาเดอน 11 เปนเดอนทตองแขงเรอ
เพราะในเดอน 11 นนนำเหนอไหลบาลงมา
จนกระทงคนสมยกอนเอยขานเปนคำกลอน
จ น ต ด ป า ก ว า “ เ ด อ น ส บ เ อ ด น ำ น อ ง
เดอนสบสองนำทรง “ ทงน เพราะเดอน 11
นำทวมเตม พอถง เดอน 12 น ำจะทรงตว
และคอยๆ ลดลงตามลำดบ แตในสมยปจจบน
ยอมขนอยกบธรรมชาต ปใดทนำไมยอมลดลง
ในเดอน 12 ยอมกระทบกระเทอนถงการเกบเกยวขาว
ในนาของประชาราษฎร ฉะนนเรองเกยวกบนำน
พระมหากษตรยไทยในสมยโบราณจงถอเปนพระราชพธ
ตองกระทำ เรยกวา “พธไลนำ” (พธไลนำเปนพธของพราหมณกระทำในเดอน 11) ในฤดนำทวมน
ประชาชนกมการแขงเรอ ซงถอเปนกฬาของไทยสมยโบราณอยางหนงแตจะเรมยคใดสมยใดยงไม
ปรากฏหลกฐาน
ในประวตศาสตรสมยกรงศรอยธยา มกลาวไวตอนหนงวา ในแผนดนของพระเอกาทศรถได
โปรดใหมการแขงเรอของพวกทหารขน การแขงเรอครงนนมจดประสงคในการซอมฝพาย และมการ
ใหรางวลแกเรอทชนะดวย กองทพเรอทเขมแขงทสดของไทยเรากคงจะไดแก สมยสมเดจพระนเรศวร
มหาราช ซงเรอเรวทใชในสมยนนไดแก เรอยาวทเราเหนอยในปจจบน คอ เมอครงพระยาจนจนตคด
หนออกจากกรงศรอยธยา สมเดจพระนเรศวรและสมเดจพระเอกาทศรถกใชเรอเรวออกตดตามจนทน
และไดรบกนเปนสามารถ
24 วถชมชน (สค03045)
การแขงเรอในบางกรณดเหมอนเปนการเสยงทายเรอมากกวาสนกสนาน ดงในพระราช
นพนธของสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในพระราชพธสบสองเดอนวา พระราชพธเดอนสบเอด
ในกฎมณเฑยรบาลวามพธแขงเรอ ความพสดารในกฎมณเฑยรบาล กลาวไดดงน
“เดอนสบเอด การอาษยธพธ มโหมงครมซายขวาระบำมโหรทกอนทเภรดนตร เชาทรงพระ
มหามงกฎราชาปโภค กลางวนทรงพระสพรรณมาลา เยนทรงพระมาลาสกหรำสะพกชมพ สมเดจพระ
อครมเหสพระภรรยาทรงพระสวรรณมาลา นงแพรลายทองทรงเสอ พระอครชายาทรงพระมาลาราบ
นงแพรดารากรทรงเสอ พระสนมใสสนองเกลาสะพกสองบา สมรรถไชยเรอตน ไกรสรมขเรอสมเดจ
พระอครมเหสสมรรถไชยไกรสรมขเปนเรอเสยงทาย ถาสมรรถไชยแพไซร ขาวเหลอเกลออม สขเกษม
เปรมประชา ถาสมรรถไชยชนะไซร จะมยค”
จะเหนวาเรอสมรรถไชยและเรอไกรสรมขเปนเรอเสยงทายตามกลาว แตความจรงหาไดเปน
เชนนนไม เรอสมรรถไชยเปนเรอตน ซงเปนเรอของพระเจาแผนดน เรอไกรสรมขเปนเรอ
ของพระอครมเหส ฉะนนการเสยงทายเรอไกรสรมขตองชนะเสมอไป เพราะเปนการปลอบขวญ
ประชาชน แสดงถงความเอาอกเอาใจตอพระมเหส
เหนไดวา ประเพณการแขงเรอ ตามประเพณหลวงสมยโบราณทไดกระทำกนมาตงแตสมย
กรงศรอยธยา พอมาถงกรงรตนโกสนทร ประเพณนไมมการปฏบตกน แตกไมถงกบหายสาบสญไป
มการแขงขนกนบาง สำหรบการแขงเรอสมยรตนโกสนทรทตองมการจารกไวในประวตศาสตร
คอ การแขงเรอวงหลวง กบวงหนา แตการแขงขนครงนนไมบรสทธ ถอวามเลหเหลยม เกอบทำใหเกด
เรองยงยาก
เรองมอยวา ในแผนดนสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ไดมการแขงเรอระหวางวงหลวงกบ
วงหนาขน ครงหนงเรอวงหลวงชอทองปลว เรอวงหนาชอ มงกร เมอจบคเทยบฝพายกนแลวเหนวา
ทดเทยมกนจะแขงขนกนไดกตกลง แตกอนทจะมการลงมอแขงขน ไดมขาราชการหลวงผหนงสบ
ทราบวา ทางวงหนาเลนไมซอ จงไดนำความขนกราบบงคมทลวากรมพระราชวงบวรฯ จดฝพายทแขงแรง
ซอนไว เวลาแขงจะเอาพวกนออกพายแขง เมอไดทรงทราบจงมพระดำรสวา เลนอยางนจะเลนดวย
อยางไร จงใหเลกการแขงเรอคราวนนเสย
จดประสงคของการแขงเรอนนสรปวา ในสมยโบราณจดเปนประเพณหลวงและเปนการ
เสยงทาย และในขณะเดยวกนเปนการฝกฝพาย ตอมาประชาชนธรรมดาจงไดแขงเรอขนบาง จนบางแหง
ถอเปนประเพณทตองมการแขงขนกนเปนประจำ ตอมามการขดเรอยาวขนประจำวด และมการ
ฝกซอมอยางจรงจง เพราะวาการแขงขนนน ตองมผแพและชนะ การแขงเรอถอเปนประเพณทนยมกน
แทบทกภาค เชน
ภาคเหนอ ไดแก จงหวดพจตร พษณโลก นาน
ภาคกลาง ไดแก จงหวดอางทอง ราชบร ชยนาท พระนครศรอยธยา สงหบร
ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก จงหวดรอยเอด สกลนคร นครราชสมา บรรมย หนองคาย เลย
ภาคใต ไดแก จงหวดชมพร สราษฎรธาน นราธวาส ปตตาน
25วถชมชน (สค03045)
และเมอ พ.ศ. 2529 ไดมการจดการแขงขนเรอยาวชงชนะเลศแหงประเทศไทยเปนครงแรก
(ท.ท.ท. รวมกบการกฬาแหงประเทศไทย) ณ แมนำเจาพระยา บรเวณหนาศนยศลปาชพบางไทร
จงหวดพระนครศรอยธยา และกำหนดใหจดขนทกปตลอดมา
ประเพณโยนบวบางพล “ดอกบว”นบวาเปนพนธไมชนดหนง
ทประชาชนคนไทยสวนใหญใหความนบถอ
โดยทวไปในการนำมาใชสกการะบชาสงศกด
สทธทงหลายตามความเชอถอทางพทธศาสนา
ในอดตทผานมานนพนทบรเวณของอำเภอ
บางพล จงหวดสมทรปราการ จะเปนแหลงท
มดอกบวพนธ ดอกบวหลวงเปนจำนวนมาก
โดยเฉพาะในชวงของฤดฝน ดงนนจงมการ
จดหาดอกบวหลวงทมมากมายมาใชในการ
บำเพญกศลตามพทธศาสนาของคนไทย ในวนขน 13 คำ เดอน 11 ของทกป ประชาชนในพนทอำเภอ
เมองสมทรปราการ อำเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการและในพนทจงหวดใกลเคยงอนๆ กมก
จะมการชกชวนกนพายเรอทงขนาดใหญและขนาดเลก พรอมเครองดนตรพนบานชนดตางๆ พายเรอ
รองเพลงเดนทางมาตามลำคลองสำโรง มายงอำเภอบางพลเพอรบบว
สำหรบองคประกอบของการจดงานประเพณโยนบวของอำเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ
ทมความสำคญคอ การจดใหมการแหพระพทธรปของหลวงพอโตทประชาชนอำเภอบางพลและ
ประชาชนทวไปรจกและใหความเคารพนบถอกนอยางมาก โดยแหพระพทธรปหลวงพอโตทางเรอไป
ตามคลองสำโรง อำเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ ไปจนถงตำบลจรเขใหญ ในวนขน 13 คำ เดอน
11 ซงกจะมประชาชนทมบานเรอนอยตามสองฝงคลองสำโรงทขนานเรอแหรปของหลวงพอโตจำลอง
แลนผานไป กจะมการประดบธงทวตกแตงบานเรอน และตงโตะหมบชาสกการะไปตลอดทงสองฝง
คลอง ดสวยงามเปนระเบยบเรยบรอย
วฒนธรรมประเพณทองถนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคอสานเปนศนยรวมวฒนธรรมอนเกาแก ซงปจจบนสามารถแบงคนอสานตามเชอสาย
บรรพบรษ ได 3 กลมคอ
1) ลาว มถนฐานตงแตเขตจงหวดมหาสารคาม จงหวดรอยเอด
2) ไทย มถนฐานตำลงมาในเขตจงหวดนครราชสมา กลมนมวฒนธรรม ภาษา และ
ประเพณแตกตางไปจากพวกลาวอสาน
3) เขมร มถนฐานทางดานตะวนออกในเขตจงหวดบรรมย จงหวดศรสะเกษ กลมคนในภาคอสาน เปนผรกษาขนบธรรมเนยมประเพณอยางเครงครด ยดมนในพทธศาสนา และ
วฒนธรรมประจำทองถน นบถอสงศกดสทธคบานคเมอง ซงเปนศนยรวมชาวอสานตงแตอดตจนถง
ปจจบน ไดแก
�� วถชมชน (สค03045)
1) การเคารพในพระบรมสารกธาต ซงแสดงถงความสมพนธทางศาสนาทมความ
ผกพนกบชาวลาวมาอดต พระบรมธาตของจงหวดตาง ๆ ในภาคอสาน ทงในเขตอสานเหนอและ
อสานใต จงเปนศนยรวมทางจตใจของชาวอสาน
2) การเคารพสกการะพระปรางคและปราสาทตาง ๆ กน เปนศลปะของขอมท
ปรากฏในบรเวณอสานใต แสดงถงความผกพนกบดนแดนของกมพชาในประวตศาสตร ดงเชน
ปราสาทหนพมาย ปราสาทเขาพนมรง เปนตน
3) การเคารพสกการะอนสาวรยทาวสรนาร หรอยาโม ทหนาประต เมองนครราชสมา
จงหวดนครราชสมา ภาคอสานเปนทรจกแพรหลายทางดานศลปะแบบเขมร โบราณวตถ และโบราณ
สถานทสำคญคอศลาจำหลกทบหลงนารายณบรรทมสนธ ปราสาทเขาพนมรง ปราสาทหนเมองตำ ซง
ไดรบการยกยองใหมคณคาทางศลปกรรมและสถาปตยกรรมแบบเขมรและไดรบการจดทะเบยนเปน
มรดกโลกทสำคญ
นอกจากนนชาวอสานเปนผมความสามารถในการทอผาไทยมาเปนเวลาชานาน ภายหลงจาก
ไดรบพระมหากรณาธคณจากสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ในการสนบสนนการทอผาไหม
ของชาวอสาน สงผลใหมการทอผาไทยทมคณภาพสง อาท ผาไหมมดหม ผาทอพนเมองลายขด ผา
ไหมของชาวภไท จงหวดนครพนม และผาไหมอำเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา เปนตน
พธบายศรสขวญ ความหมายของขวญ คำวา “ ขวญ “ ตามทเขาใจกนมความหมายเปนนามธรรมอนหนงเปนสง
ทไมมตวตน คลายกำลงของจตนยมกนวามอยในตว หรอประจำชวตของมนษยตงแตเกดขนมา และ
เชอกนวาถาขวญอยกบเนอกบตวกเปนสรมงคล เปนสขสบาย ทำใหจตใจมนคงตลอดปลอดภย ถาหาก
ตกใจหรอขวญเสย ขวญกมกออกจากราง
อาจทำใหคนไดรบผลรายหรออนตราย การสขวญ
เปนพธเรยกขวญตามความหมายน นอกจากน
คำวา “ ขวญ “ ยงใชเปนคำเรยกสงอนเปนทรก
หรอทดอกดวย เชน ขวญใจ ขวญตา เมยขวญ
จอมขวญ ขวญเมอง ฯลฯ เปนตน
ความหมายบางคำเกยวกบพธบายศรสขวญ
คำวา “ บายศร “ ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานแปลวา ภาชนะใสเครองสงเวยในพธ
ทำขวญ หรอ สขวญ จดตกแตงใหสวยงาม เปนพเศษดวยใบตอง และดอกไมสด มขาว ขนม ขาวตม
เปนเครองประกอบอนสำคญ การทำพธเรยกขวญ จงเรยกวา “ บายศรสขวญ “
คำวา “ พาขวญ “ เปนภาษาอสาน มความหมายเชนเดยวกบ “ พานบายศร “ มการแตงพาขวญ
พรอมเครองสงเวยตางๆ เหมอนกน
การสขวญ หรอสตขวญ การสขวญหรอสตขวญของชาวอสาน คงววฒนาการมาจากพธ
พราหมณ เพราะบรรพบรษเคยนบถอทงพทธศาสนาและศาสนาพราหมณ การสขวญเปนเรองเกยวกบ
ขวญและจตใจ เพอหาทางกอใหเกดขวญหรอกำลงใจดขน ชาวอสานเหนความสำคญทางจตใจมาก
��วถชมชน (สค03045)
ดงนน วถการดำเนนชวตแทบทกอยางจงมกจะมการเรยกรองพลงทางจต จะไดชวยใหมพลงใจเขมแขง
สามารถฟนฝาอปสรรคหรอภยพบตไดนนเอง จงเปนประเพณถอปฏบตยงยนมาจนสมยน
การสขวญเปนประเพณโบราณทบรรพบรษไดเคยประพฤตปฏบตสบตอๆ กนมาชานาน โดย
เชอวา เปนสรมงคลแกการเปนอยหรอชวยใหเกดมงคลและอยดวยความสวสดมชย มโชคลาภยงขน
ทำใหชวตดำรงอยไดดวยความราบรนและอาจดลบนดาลใหผทเคราะหรายหายจากสรรพเคราะหทง
ปวงดวย แตการสขวญตองอาศยคนเฒาคนแกผเปนนกปราชญ ผฉลาดหรอผรวธทำ ซงเรยกวา “ หมอ
ขวญ “ หรอ “ พราหมณ “ สขวญให จงจะเปนสรมงคลไดผลดสมความปรารถนา ถาหากทำไปสกแต
วาทำไมมพธการอนแนบเนยนกจะมผลนอย เพราะการทำพธนเกยวกบจตวทยาอยางหนงดวย ถาผทำ
เปนผฉลาดในพธการ ตงอกตงใจทำจรงๆ มงหวงใหเปนสรมงคลแกผรบขวญของผรบการสขวญจรงๆ
อยางนจงจะไดรบประโยชนจากการสขวญนน
สาเหตทมการสขวญ เหตทจะมการสขวญปกตมอย 2 ประการดวยกน คอ เพราะปรารภใน
เหตทดอยางหนง และปรารภในเหตไมดอยางหนง การสขวญเนองในเหตทด กไดแก การทำเนองใน
การไดรบโชคลาภ หรอสงทพงพอใจ เชน ไปคาขายไดเงนทองมามาก ไดเลอนยศถาบรรดาศกด ไดงาน
ใหม ขนบานใหม เจานายหรอผใหญทเคารพไปมาหาสจากบานไปนานแลวมาเยยมบาน ไดลาภพเศษ
อยางใดอยางหนง เปนตน สวนเหตในทางไมด จดการสขวญเพอเปนการสะเดาะเคราะหใหหายเสนยด
จญไรตางๆ เชน เจบไขไดปวย หรอหายจากปวย ไดรบความตกใจหรออกสนขวญหายจากเหตการณ
อยางใดอยางหนง เคราะหรายเสยทรพยสนเงนทองเกดถอยรอยความ สตวหรอสงของหายแลวไดคน
มา เปนตน กทำการสขวญเพอเรยกขวญ หรอเชญขวญมา เพอใหขวญผนนมาอยกบเนอกบตว จะไดทำ
จตใจของผนนมความสขสบายหรอหายจากเคราะห
การแหผตาโขน งานประเพณแหผตาโขน ผกพนแนบแนนกบองคพระธาตศกดสทธประจำเมองคอ องคพระ
ธาตศรสองรกทเชอกนวา สรางขนโดยพระมหาจกรพรรดฝายกรงศรอยธยาและพระเจาไชยเชษฐาธราช
ฝายกรงศรสตนาคนหด เพอเปนประจกษพยานถงมตรภาพระหวางกน
วงจรของประเพณผตาโขน เรมตนขนโดย
บคคล ศกดสทธประจำเมองสองคนคอ เจาพอ
กวนและเจาแมนางเทยม ทมฐานะเปนดงผวเศษ
หมอผ และครใหญของเมองทมหนาทหลกในการ
ดแลองคพระธาตศรสองรก พระธาตคเมอง
ดานซาย โดยเจาพอกวนและเจาแมนางเทยม จะ
เปนจดเรมตนวงจรของประเพณน เรมตนจากพธ
บายศรทบานของเจาพอกวนและเจาแมนางเทยม
ในภาคเชา และระหวางทพธกรรมอนศกดสทธ
กำลงดำเนนอยนนเอง เดก ๆ ในทกบานเรอนของเมองดานซายกจะชวยกนจดหาเศษผามาเยบเปน
เสอผาของผตาโขน หาอปกรณคอ หวดนงขาวเหนยวและแกนกานมะพราวมาทำหนากากผตาโขนดวย
28 วถชมชน (สค03045)
การวาดลวดลายเพมสสนเปนผตาโขนทหนาตาโหดรายนากลว หา “หมากกะแหลง” หรอกระดงผกคอ
ววควายมาทำเปนเครองประดบ ในภาคบายจะเปนพธการในฝายราชการ เปนการแหผตาโขน โดยจด
รปขบวนแหอนประกอบดวยผตาโขนใหญ ททำเปนหนใหญคลายหวโตของภาคกลาง และผตาโขน
เลก เปนเดกผชายในเมองเกอบทงหมด ภาคคำเปนการชมนมกนฟงเทศนมหาชาตของผเฒาผแก
และผใหญในเมอง สวนในวนทสอง ตงแตเชาเปนการออกอาละวาดไปทวเมองของชาวผตาโขน
และตกชวงบายจะเปนพธจดบงไฟขอฝน เปนอนหมดสนประเพณแหผตาโขนรวม 2 วนกบหนงคน
จดเดนของพธกรรม
จดเดนทสดของงานนจะมอยดวยกนสองชวงคอ วนแรกชวงบายเปนขบวนแหผตาโขนอน
สนกสนานและสวยงาม และวนทสองชวงเชาทผตาโขนจะออกอาละวาดไปทวเมอง
แนวทางการอนรกษวฒนธรรมประเพณในภาคตางๆ การอนรกษวฒนธรรมไทยนน ตองอาศยความรวมมอกนของคนไทยทกคนมวธการ ดงน
1. ศกษา คนควาและการวจยวฒนธรรมไทยและวฒนธรรมทองถน ทงทมการรวบรวม
ไวแลวและยงไมไดศกษา เพอทราบความหมายและความสำคญของวฒนธรรมในฐานะทเปนมรดก
ของไทยอยางถองแท ซงความรดงกลาวถอเปนรากฐานของการดำเนนชวต เพอใหเหนคณคา ทำใหเกด
การยอมรบและนำไปใชประโยชนอยางเหมาะสมตอไป
2. สงเสรมใหทกคนเหนคณคา รวมกนรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมของชาตและของ
ทองถน เพอสรางความเขาใจและมนใจแกประชาชนในการปรบเปลยน และตอบสนองกระแสวฒน
ธรรมอนๆ อยางเหมาะสม
3. รณรงคใหประชาชนและภาคเอกชน ตระหนกในความสำคญของวฒนธรรม วาเปนเรอง
ททกคนตองใหการรบผดชอบรวมกนในการสงเสรมสนบสนน ประสานงานการบรการความร วชาการ
และทนทรพยสำหรบจดกจกรรมทางวฒนธรรม
4. สงเสรมและแลกเปลยนวฒนธรรมภายในประเทศและระหวางประเทศ โดยการใช
ศลปวฒนธรรมทเปนสอสรางความสมพนธระหวางกน
5. สรางทศนคต ความรและความเขาใจวาทกคนมหนาทเสรมสราง ฟนฟและการดแล
รกษา สภาพแวดลอมทางธรรมชาตและทางวฒนธรรมทเปนสมบตของชาต และมผลโดยตรงของ
ความเปนอยของทกคน
6. จดทำระบบเครอขายสารสนเทศทางดานวฒนธรรมเพอเปนศนยกลางเผยแพร
ประชาสมพนธผลงาน เพอใหประชาชนเขาใจ สามารถเลอกสรร ตดสนใจและปรบเปลยนใหเหมาะ
สมกบการดำเนนชวตทงนสอมวลชนควรมบทบาทในการสงเสรม และสนบสนนงานดานวฒนธรรม
มากยงขนดวย
��วถชมชน (สค03045)
กจกรรมทายบทเรยน
ตอนท 2 การอนรกษวฒนธรรม ✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧✧
คำชแจง จงตอบคำถามตอไปนลงในชองวาง
1. จงอธบายความหมายของวฒนธรรมประเพณ
ตอบ…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
2. จงบอกแนวทางในการอนรกษวฒนธรรมประเพณตางๆ
ตอบ…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
3. จงบอกความสำคญของวฒนธรรมมาอยางนอย 3 ขอ
ตอบ…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
