ภาวะผ�นาในปรชญาตะวนออก

ดจสายนำลมดงสาย

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

2

งานวจยชนนเกดจากสมมตฐานวา รากเหงาปญหาของประเทศไทย

ทงเรองการขดผลประโยชนทางการเมอง ความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ

การคอรรปชน ความเสอมดานสงคมวฒนธรรม เปนผลมาจากการอบจนทาง

ปญญาจนตองฝากความหวงไวกบผนำาทางการเมองและผนำาทางเศรษฐกจ

ซงสาเหตสวนหนงของความอบจนเปนเพราะไมไดใหความสำาคญแกภมปญญา

ตะวนออก

คณะวจยจงไดศกษาวเคราะหเกยวกบภาวะผนำาในปรชญาตะวนออก

5 คน 4 สำานก คอ ขงจอ เหลาจอ ผเขยนคมภรเตาเตอจง และจวงจอ

สำานกฝาจยา (นตนยม) โดยนกคดคนสำาคญคอ หานเฟยจอและพระพทธเจา

เพอทำาความเขาใจหลกคดเกยวกบภาวะผนำาในมมมองของปราชญตะวนออก

ซงอาจใหคำาตอบบางอยางแกการแกปญหาของประเทศไทย

บทน�ำ

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

3

คณะวจยจงไดศกษาวเคราะหเกยวกบภาวะผน�าในปรชญาตะวนออกเพอท�าความเขาใจหลกคดเกยวกบภาวะผน�าในมมมองของปราชญตะวนออกซงอาจใหค�าตอบบางอยางแกการแกปญหาของประเทศไทย

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

4

จนในสมย 770 - 221 ปกอนครสตศกราช“สมยชนชวจนกว” แมวาจะมการปกครองโดยกษตรยและราชสำานก

กลาง สภาพสงคมและเศรษฐกจของแตละแควนกลบไมไดขนกบศนยกลางนก

แตขนอยกบปจจยภายในและนโยบายดานการปกครองของผครองแควนท

แตกตางกนไป สมพนธไมตรระหวางแควนและการรกรานระหวางแควนเปน

สถานการณทเกดขนอยตลอดเวลา สงคมจนในสมยนนจงเตมไปดวยผนำา

ทางการเมองจำานวนมาก เชนเดยวกบทมนกปรชญาจำานวนมากทเกดขนจากการ

ไมพงพอใจตอสภาพบานเมองและตองการเหนความเปลยนแปลง โดยมแนวคด

ของการแกปญหาอยบนพนฐานความคดทวา การเปลยนแปลงจะเกดขนมาได

ตองมการจดการผนำาหรอชนชนปกครอง

แตละสำานกคดชเปาการเปลยนแปลงไปทผนำา ซงประมวลสำานกคด

หลกๆ ไดดงน

ส�านกขงจอมหลกคดสำาคญ คอ อำานาจของจารตธรรม (หล) ซงเปนเครองกำาหนด

สทธและหนาทของชนชนตางๆ โดยเชอวาการปกครองจะใหผลด ตองปกครอง

โดยใชคณธรรมเปนตวนำา

สภำพสงคม

ในยคโบรำณ

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

5

แนวคดของการแกปญหาอยบนพนฐานความคดทวาการเปลยนแปลงจะเกดขนมาไดตองมการจดการผน�าหรอชนชนปกครอง

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

6

ส�านกเตาแมจะมองเหนปญหาเชนเดยวกนกบสำานกขงจอวา การทบานเมองไมสงบสข

เกดจากการขาดจารตธรรม แตในหลกคดสำาคญของสำานกเตา กลบเสนอใหละทง

จารตธรรม หรอระเบยบกฎเกณฑตางๆ ทกำาหนดโดยมนษย ผนำาทดตองเปนตวอยาง

ของการไมใชอำานาจ แตใหเสรภาพแกประชาชน เปนการปกครองทไมปกครอง

ส�านกมวจอมองวาความไมสงบสขในสงคมเกดจากพฤตกรรมการแสวงหาประโยชนของ

ชนชนปกครอง จงเรยกรองใหผนำาหรอผปกครองปฏบตตอทกคนในบานเมองอยาง

เสมอภาค เทาเทยม และใหโอกาสในการเลอนชนทางสงคมแกคนทกระดบเหมอนกน

โดยพจารณาจากผลงาน ความร ความสามารถมากกวาการใชชาตตระกลและฐานนดร

เปนเกณฑตดสน

ฝาจยา (นตนยม)เปนกลมทเนนสมฤทธผลของการปกครอง มองวาจำาเปนจะตองมการกำาหนด

กฎระเบยบทชดเจนขนไวเปนเกณฑสำาหรบการตดสนใจและยดถอปฏบตตาม ไมใช

อารมณหรอนำาใจสวนตวของใครคนใดคนหนงในการใชอำานาจบงคบขบเคลอนสงคม

บานเมอง

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

7

ในฝงของ “ภมปญญาอนเดยโบราณ”เรมจากคำาสอนในศาสนาฮนดซงเปนสภาพแวดลอมในการเกดหลก

คำาสอนของพระพทธเจา (ราว 500 ถง 1,000 ปกอนครสตศกราช) ในสมยนน

ผคนนบถอเทพเจาในธรรมชาตซงมอยมาก ผคนนยมแสวงหาชวตทดโดยการ

บชาเทพเจาและสวดคมภรพระเวท กอนทจะกาวเขาสยคอปนษท ทพราหมณ

เรมเหนวาเพยงการสวดและบชาเทพเจาไมชวยใหหลดพน แตการเขาถง

ความรในคมภรพระเวทเทานนทจะชวยใหชวตถงฝง ผคนจงแสวงหาแนวทาง

ทจะชวยใหบรรลอดมคตทางศาสนาจนเกดลทธความเชอตามมาหลากหลาย

แนวทาง ผคนในสงคมยคนนมการปฏบตในสองลกษณะ คอ หมกมนในกาม

(สขนยม) และทรมานรางกายของตน (พรตนยมแบบสดโตง) ซงทงสองแนวทาง

ตางไมไดนำาไปสความหลดพน

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

8

พระพทธเจาทรงประสตและใชชวตทามกลางความหลายหลากของแนวคด ในขณะท

สภาพสงคมถกกำาหนดดวยความเชอเรองวรรณะ แนวคดแขงตวทกอใหเกดความทกขยาก

แกผคนจำานวนมาก สทธในการเขาถงความรและการหลดพนถกจำากดไวใหวรรณะสงเทานน

สวนคนวรรณะลาง คนรบใช และผหญงไมมสทธ ซงพระพทธเจาไมเหนดวยกบเรองน

พระองคตองการใหคำาสอนของพระองคเปนสงททกคนทกชนชนเขาถงได และมงปรบ

เปลยนแนวคดบางอยาง เชน การแบงวรรณะ ทำาใหเกดการปฏบตทเทาเทยมกนใน

สงคม

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

9

การศกษาไดวเคราะหภาวะผนำาในปรชญาขงจอ (551-479 ปกอน

ครสตศกราช) ใน 3 สวน คอ

1) ขงจอเสนอภาพชมชนในจนตนาการทผคนอยรวมกนอยางมมนษยธรรม

2) ขงจอวาดภาพบคคลในอดมคตทสามารถสรางแรงบนดาลใจ ใหผคนอยากประพฤตตาม

3) ขงจอเสนอภาพผน�าทประสานความสมพนธระหวางครอบครว และรฐไดอยางสมดล

วธการศกษาทผวจยใช คอ การสำารวจวรรณกรรมโดยศกษาวเคราะห

งานวชาการภาษาองกฤษ โดยมวตถประสงคของการวจย คอ การพฒนาความ

เขาใจเกยวกบแนวคดภาวะผนำาในปรชญาขงจอ ซงเนนการศกษาวเคราะหตวบท

ใน “คมภรหลนอว” เปนหลก โดยมแนวคดวญญชน (จวนจอ) คอ ผทผาน

การพฒนาจากการกระตนและขดเกลาศกยภาพทางปญญาและศลธรรมเพอ

เปาหมายทยงใหญกวาผลประโยชนตนเอง ครอบครว และพรรคพวก วญญชน

จงมเปาหมายมากกวาเครองมอสำาหรบการบรหาร แตเพอสรางความกลมเกลยว

ระหวางผคน รฐ และจกรวาล ดงนนงานวจยนจงศกษาวญญชนในฐานะผนำา

ภำวะผน�ำ

ในปรชญำขงจอ

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

10

นกคดจนโบราณใหความสำาคญกบวธการอยรวมกนอยางสอดคลอง

ระหวางมนษยกบจกรวาล แตไมเชอวามพระเจาเปนผสรางสรรพสง โดย

มตำานานกงประวตศาสตร ทกลาวถงกษตรยทมคณธรรมวาเปนผแกปญหาและ

จดความสมพนธระหวางมนษย แกปญหาภยธรรมชาต และสรางความเจรญ

รงเรอง ภาพของผนำาในตำานานจงมลกษณะเปนมนษยทมคณธรรม ไมไดม

อทธฤทธหรออาวธวเศษ

คณธรรมของผน�ากษตรย หรอจกรพรรด เปนปจจยส�าคญสดทท�าใหอ�านาจการปกครองมความชอบธรรม

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

11

นอกจากนในสมยปลายชนซว ซงสงคมเตมไปดวยความวนวายสบสนของการแยงชง

อำานาจ ยงมความเชอวา วญญชนจะเปนใครกได ทยนดรำาเรยน ขดเกลาตนเอง พฒนา

คณธรรม เพอเตรยมพรอมสำาหรบรบผดชอบหนาทอนยงใหญกวาคนทวไป สะทอนผลของ

ความเชอมนทลดลงตอการสบศกดนาทกำาลงเสอมถอย ทำาใหตองคดสรรผมสวนในการ

บรหารบานเมองทมาจากคนทวไปมากขน เปนทมาของ “ระบบจอหงวน” (เปดสอบรบ

ขาราชการ) นบวาเปนการนำาเสนอความเขาใจใหมของขงจอตอการเปนผนำา ทเปลยนจาก

การใชความรนแรงตอกน มาสการใชขนนางบณฑตททำางานกบผปกครองทมมนษยธรรม

(เหรน)

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

12

ขงจอมองเหนความเสอมทเกดขนในสงคมยคนน โดยแบงออกเปน 3 ดาน คอ

ความเสอมในครอบครวเชนการหลงลมคณคาของพอแมทมตอลก ความเสอมในสงคมเชนการแสดงออกซงความหยาบชายโสโงเขลา ของคนในสงคม

ความเสอมในรฐเชนการละเมดจารตบรรทดฐานกตกาของสงคม มการฉกชงอ�านาจโดยไมชอบธรรม

ความเสอมในครอบครว

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

13

ความเสอมในสงคม

ความเสอมในรฐ

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

14

เพอสรางการเปลยนแปลงสงคม ขงจอไดเสนอใหมการรำาเรยนแบบอยางจากอดต

วเคราะหปญหารวมสมย และเสนอจนตนาการเพอออกจากปญหารวมกน ดวยการ

ยดหลก “เหรน” (การมมนษยธรรม) โดยขงจอไดทำาใหความหมายของเหรนไมถกผกขาดไว

กบชนชนปกครอง เชอมโยงกบคณลกษณะอนในความสมพนธของมนษย เชน มตรภาพ

ความกตญญ ทำาใหเหรนกลายเปนคณสมบตของมนษยโดยรวม และยงไดเชอมโยงเหรนกบ

“หล” (ขนบจารต หรอธรรมเนยมปฏบต) ในมตตางๆ ของชวตประจำาวน ตงแตระดบ

ครอบครว ชมชน ไปจนถงรฐ ซงการเชอมโยงนทำาใหขนบจารตทเคยถกยดถอปฏบตไดถก

นำามาพจารณา ทบทวน ปรบปรง ปรบใช เพอแกไขปญหาความวนวาย และความเสอมท

เกดขนในสงคม ดงนน เหรนจงเปนหลกสำาคญของปรชญาขงจอ ทเปนทงวธคดและ

แนวทางปฏบตในชวตประจำาวน

ผนำา (หรอวญญชน) ในปรชญาขงจอตองเปนผทมคณธรรมหลก 3 ประการ คอ

1) มมนษยธรรม (เหรน) รกมนษย อาทรตอชวตทงในระดบครอบครวและระดบรฐ

2) ผกพนกบความถกตอง ไมใชผลประโยชน อำานาจ เกยรตยศ หรอความมงคง

3) รกหล (อำานาจของจารตธรรม) โดยเชอวาการปกครองจะใหผลดตองปกครอง

โดยใชคณธรรมเปนตวนำา

ผน�า (วญญชน)จะตองมมนษยธรรมผกพนกบความถกตองใชคณธรรมเปนตวน�า

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

15

ซงจากคณสมบตดงกลาว ผวจยไดวเคราะหเปรยบเทยบกบลกษณะ

ของผนำาในโลกวชาการตะวนตกวาเปนบคลกภาพของ “ผนำาการแปร

เปลยน (Transforming Leadership)” กลาวคอ เปนผนำาทสรางแรงบนดาล

ใจใหผตามไดใฝหาเปาหมายทยงใหญกวาเดมรวมกนได

อยางไรกตาม แนวคดเกยวกบผนำาหรอวญญชนของขงจอ ไมไดรบ

การยอมรบจากผมอำานาจซงปกครองในสมยนน แตอกกวา 200 ป หลงจาก

ทขงจอเสยชวตไปแลว แนวคดดงกลาวจงถกตอบรบจากภาครฐ นำาไปเปน

สวนหนงของอดมการณรฐในสมยราชวงศฮน

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

16

ผวจยไดศกษาภาวะผนำาในปรชญาสำานกเตา จากการวเคราะหอปลกษณ*

ทสำาคญในคมภรเตาเตอจงและปรชญานพนธจวงจอ โดยเสนอวาภาวะผนำาในทศนะ

ของปรชญาเตา คอ การสรางพลงของตนเองในปจเจกชน ซงสามารถมไดทกคน

ลกษณะสำาคญคอ ความสามารถสะทอนและตอบสนองตอโลกโดยคงความเปน

ธรรมชาตเดมไวได

สำานกเตามองวาผปกครองควร

ออนนอมและใชพลงเชงออน (อเหวย)ในการปกครอง การหลกหางจากการเมองการปกครองเปนวถทางในการบ�ารงรกษาชวต ภาวะผน�ามอยในทก ๆ คนแตละคนสามารถสรางพลงแหงตนเพอสรางความเปลยนแปลง(Self-empowerment)ได

ภำวะผน�ำ

ในปรชญำส�ำนกเตำ

* “อปลกษณ” คอ การเปรยบเทยบดวยการกลาววาสงหนงเปนอกสงหนง เปนการเปรยบเทยบทไมกลาวตรงๆ ใช

การกลาวเปนนยใหเขาใจเอง โดยนำาเอาลกษณะสำาคญของสงทตองการเปรยบเทยบมาเปรยบเทยบทนท โดยไมตองม

คำาเชอมโยง ไมตองใชคำาแสดงการเปรยบเทยบ ไมมคำาแสดงความหมายวาเหมอนปรากฏอย

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

17

ภาวะผนำาของผปกครองในเตาเตอจง คอ ผนำาควรมลกษณะของการ

โอบอม สงเสรม บำารงเลยงผใตปกครอง โดยระมดระวงในคำาพดและ

การกระทำา หรอการแทรกแซงวถชวตของผใตปกครอง ตามสถานการณท

เหมาะสม เพอทปจเจกชนจะไดพฒนาตนเองตามวถชวตในสงแวดลอมท

ตนเองอยและรนรมยกบพนทชวตของตนเองได โดยความคดดงกลาว

สะทอนอยในเนอหา เชน

ผน�าควรมลกษณะของการโอบอม สงเสรม บ�ารงเลยงผ ใตปกครอง โดยระมดระวงในค�าพดและการกระท�าหรอการแทรกแซงวถชวตของผ ใตปกครองตามสถานการณทเหมาะสม

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

18

ผปกครองทดทสดนน ราษฎรรเพยงวาเขามอย ทดรองลงมาราษฎร

รกและยกยอง ทดรองลงมา ราษฎรกลวเกรง รองลงมาเปนอนดบสดทายราษฎร

ชงชง เมอผปกครองขาดศรทธาในเตา กมกตองการใหประชาชนมาศรทธาในตน

แตสำาหรบผปกครองทยอดเยยมนนจะระมดระวงในคำาพด เมอภารกจไดสำาเรจ

ลง การงานไดลลวงแลว ราษฎรตางพากนภาคภมใจและกกองวา การงานนนลวน

สำาเรจลงดวยความสามารถของเรา เปนการจดลำาดบ

ผนำาจากมมมองของผใตปกครอง ซงไมไดตดสนจาก

ผลงาน ความร ความสำาเรจ ความสามารถ แตใช

อารมณความรสกในการตดสน จากบทดงกลาว สะทอนใหเหนลกษณะของ

ผนำาทดในทศนะของเตา คอ ผนำาทใชหลก “อเหวย” (พลงเชงออน) หรอการ “ไมกระทำาในการปกครอง จนการดำารงอยของตนนนวางหรอไรสภาวะ” จนผใตปกครองไมรสกวาถกปกครองหรอรสกวาถกควบคม

สำาหรบภาวะผนำาทปรากฏในปรชญานพนธ

จวงจอ (มชวตอยในรชสมยของกษตรยฮยอองแหง

รฐเหลยง หรอเวย 370 - 319 ปกอนครสตศกราช และเชวยนอองแหงรฐฉ 319

- 301 ปกอนครสตศกราช) มมมมองวา ผปกครองเองกอยในกระแสความ

เปลยนแปลงของโลก มโชคชะตาทตองเผชญ และตองสรางพลงแหงตนเองเพอ

เผชญโชคชะตาเชนกน จวงจอจงยอมรบโลกทศนเกยวกบความจรง 2 ขอ คอ

ผปกครองทดทสดนน ราษฎรรเพยงวาเขามอย...ไมกระท�าในการปกครอง จนการด�ารงอยของตนนนวางหรอไรสภาวะ

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

19

สรรพสงอยในวถธรรมชาตทเปลยนแปลงตอเนอง และเปนกระบวนวถท องอาศยกนและกน แมวาแตละชวตตางดำาเนนตามวถธรรมชาตของตนเอง แตกยง

ตององอาศยสงอน และวถตามธรรมชาตของตนเองกสงผลตอชวตอนดวยเชนกน

โลกจงเปนเครอขายกระแสสมพนธของชวต

ทกชวตตางมวถชวตของตนเองท�าใหมกรอบคดและเกณฑตดสนบางอยางทสอดคลองกบวถชวตตามธรรมชาตนน ดงเชน จกจนยอมไมเขาใจวถชวตของพญานก

คนกนเนอสตวนานาชนด กวางกนหญา เปนตน การใชกรอบคดของตนเองไปตดสน

ผอนจงเปนทาททไมเคารพตอความเปนจรง ดงนนการทผปกครองดำารงชวตของตนเอง

และผใตปกครองใหสามารถดำาเนนชวตและอยกบโชคชะตาทแตละคนตองเผชญ

จงเปนทาททเหมาะสม

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

20

จวงจอไดตอกยำาแนวคดทวา ผนำาควรใชอเหวย (พลงเชงออน) และ

ไมแทรกแซงการดำาเนนชวตของผใตปกครอง เชน เดยวกบเตาเตอจง แตจวงจอ

ไดขยายความคณลกษณะของภาวะผนำาทสามารถสะทอนหรอฉายใหผคนเหน

ความจรงในตวตนของตนเอง และความจรงของสงแวดลอมรอบตว ซงจะทำาให

เกดความเขาใจตอกบดกและเครองพนธนาการชวต โดยจงใจยกตวอยางบคคลท

ออนดอย ไรประโยชน หรอไรความสามารถ และบคคลทมทกษะความสามารถพเศษ

ในเชงชางฝมอ เพอสะทอนภาวะผนำาในตวปจเจกชน ตวอยางเชน การเปรยบเปรย

การปกครองกบการประกอบอาหารของพอครว ทอธบายกรอบคดเกยวกบภาวะ

ผนำา ดงน

การยกตวอยางคนทำางานในครว

กบผปกครอง โดยสรางเรองใหผปกครอง

ไดรบฟงคำาแนะนำาจากคนทำางานในครว

เปนการทำาลายเสนแบงระหวางผนำาและ

ผตามทไมเทาเทยม ดวยการสะทอนให

เหนวา ในพนทชวตของบคคล บางครงผนำา

สามารถเปนผตาม และผตามสามารถเปน

ผนำาได ซงการมภาวะผนำาในพนทชวตของ

ตนเองกสงผลตอผอนดวยเชนกน

การทพอครวสามารถทำาการ

แลเนอเพอใชในพธกรรมสำาคญ ไมใชการ

ขโมยสญลกษณทางพธกรรมทสงวนไวเฉพาะผนำา หากแตเปนการปฏเสธแนวคด

ดงกลาว ซงมนยของการวพากยแนวคดของขงจอทมงเนนการจดระเบยบหรอสราง

ความเทยงทบงชอำานาจของผนำา

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

21

การเมองการปกครองเปนเรองของการระมดระวงในการใชอำานาจ

ในฐานะทเปนเครองมอของผปกครอง ไมใหทำารายตนเองและราษฎร ดวยการ

ดแลใหสวสดการ แตเปนการใหโอกาสผใตปกครองไดดำาเนนชวตเอง

การจงใจใชทกษะ การตด หน แล เนอของพอครวเสนอแนวคด

ทางการเมองการปกครองของจวงจอ เพราะตามหลกฐานทางประวตศาสตร

ในยคจนกวของจน มองความสามารถในการตด หน แล ในสดสวนทเทยงตรง

โดยไมตองชงวดนน สะทอนถงความสามารถในการประเมนและความเปนกลาง

ซงโยงกบความสามารถในการบรหารและรบราชการดวย

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

22

สำานกเตาชแงมมเกยวกบภาวะผนำาทแตกตางจากภาวะผนำาทคนทวไปคนชนในหลายแงมม เชน

ถอดถอนความหมายของผนำาและผตามทมชวงชนและไมเทาเทยม มาเปน

“ผนำาและผตามทไมมชวงชน” โดยการเปนผนำาไมจำาเปนตองแสวงหาอำานาจ

ไมจำาเปนตองไตเตาหรอแตงตงจากองคกร ทกคนสามารถมภาวะผนำาได การไมม

หรอการไมแสดงอำานาจ เปนตวบงบอกการมภาวะผนำา

การทคนเราปรารถนาการมชวตทดยอมนำาไปสการเรยกรองผมภาวะผนำาท

มความรความสามารถในการจดการหรอเปลยนแปลงโลกตามทเราปรารถนา ซงเปน

กบดกของโลกสมมตทมนษยสรางขนเอง สำานกเตาทำาใหเกดการฉกคดวา ในทสดแลว

เราตองการผนำาทสามารถสะทอนและตอบสนองตอโลกโดยคงความเปนธรรมชาต

เดมแทไวใหไดมากทสด เพอใหเหนภาพของชวตและสงคมอนนาปรารถนาทเราอาจ

จะหลงลมหรอมองขามไป

การนำาไปสเปาหมายหรอผลสำาเรจ อาจไมใชสงสำาคญเทากระบวนการ

ขบเคลอนอยางตอเนองและการนำาใหทกคนมสวนรวมในกระบวนการนน

อยางไรกตามมผมองวา การนำาภาวะผนำาในทศนะของปรชญาเตาไปใชใน

การปกครองระดบรฐอาจจะนำาไปปฏบตไดยาก แตในแงของการนำาไปใชในองคกร

หนวยงาน หรอการขบเคลอนโครงการระดบยอยอาจจะเลอกบางแนวคด หรอ

บางลกษณะของภาวะผนำาไปปรบใชได เชน ลกษณะผนำาทเนนการรองรบและ

สนบสนนผใตปกครองใหดำาเนนชวตไดเอง ซงเทยบไดกบลกษณะของผนำาแบบ

ผรบใช (Servant Leadership) ทเนนพฒนาผตามและสงเสรมใหผตามบรรลเปาหมาย

ของตนมากกวาบรรลเปาหมายของผนำา หรอการเคารพความเปนธรรมชาตของผอน

เปนตน

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

23

การน�าไปใชในองคกร หนวยงาน หรอการขบเคลอนโครงการระดบยอยอาจจะเลอกบางแนวคดหรอบางลกษณะของภาวะผน�าไปปรบใช ได

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

24

ภำวะผน�ำรฐ

ในปรชญำหำนเฟยจอ

แนวทางทหานเฟยจอเชอมนยงคงตงอยบนโลกทศนของชนชนปกครองซงเอนเอยงไปในทาง ‘บงคบ’ และ ‘บญชา’มากกวาการ ‘นอมรบ’ หรอ‘ใหเลอก’

หานเฟยจอ (280 - 233 ปกอนครสตศกราช) มชวตอยในชวงทาย

ของสมยชนชว-จนกว ซงเปนสมยทแขงขนกนดวยพละกำาลง เพราะความ

ออนแอของราชสำานกกลาง ทำาใหแควนตางๆ พฒนาบานเมองของตนเอง

อยางอสระ และเมอมโอกาสกจะชวงชงทรพยากรจากแควนอนโดย

ไมตองเกรงใจใคร เปนยคสมยกอนทจนจะเปลยนระบอบการปกครองเปน

แบบรวมอำานาจปกครองไวทศนยกลางอยางเบดเสรจโดยพระเจาจนซฮองเต

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

25

การทเปนคนรนหลง หานเฟยจอจงมโอกาสศกษาแนวคดของ

นกคดรนกอนๆ ประมวลขอมลประกอบเขากบความรของตนเอง และการรบ

รสถานการณทเปนอยเฉพาะหนา เรยบเรยงเปนบทนพนธแสดงถงแนวคดของ

ตนเอง แตดวยอยในชนชนปกครองมาตงแตกำาเนด การหาหนทางในการดแล

บานเมองไปสเปาหมายทตองการ จงยงคงมาจากสายตาของเบองบนลงสเบอง

ลาง อนเปนมมมองเดยวกนกบขงจอ แมวาจะไดรบรขอเสนอมมมองของผท

อยเบองลางดงเชนนกคดฝายปรชญาเตามาไมนอย แตกนำามาใชประโยชน

ในฐานะเปนตวประกอบสนบสนนใหหลกการใหญมความสมบรณมากขน

เทานน เพราะสดทายแลวแนวทางทหานเฟยจอเชอมนยงคงตงอยบนโลกทศน

ของชนชนปกครองซงเอนเอยงไปในทาง ‘บงคบ’ และ ‘บญชา’ มากกวาการ

‘นอมรบ’ หรอ ‘ใหเลอก’

วถแหงการดำารงตนเปนผนำารฐทหานเฟยจอประมวลไว ประกอบดวย

ความรความเขาใจเกยวกบ มโนทศน 3 ประการคอ

สทธอ�านาจ กฎบญญต ศลปะการใชกศโลบาย

ซงกฎบญญตและศลปะการใชกศโลบาย เปนความรเชงปฏบตซงจำาเปน

ตอการบรหารและพทกษรกษาสทธอำานาจโดยมรายละเอยดของแนวคดเกยว

กบสทธอำานาจ กฎบญญต และศลปะการใชกศโลบาย ดงน

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

26

สทธอ�านาจ

สทธอำานาจ เปนพนฐานจดเรมของภาวะผนำา การไดมาซงสทธอำานาจม 2 ทางคอ

ชาตกำาเนดและการใชกำาลงหกหาญชวงชง

สทธอำานาจม 2 แบบ คอ ธรรมชาตบนดาล (ผนำาโดยธรรมชาต) และเสกสรรขน

โดยมนษย ซงตองรกษาอยางระมดระวง

สทธอำานาจคอ หวใจของภาวะผนำา เบกทางไปสสภาวการณอนๆ เปนทงเครอง

ควบคมและเครองคำาจนปกปองสถานภาพผนำา

สทธอำานาจตองบรหารโดยบคคลเดยวใหเดดขาด ไมปลอยใหมผรวมถอสทธ เพราะ

ทำาใหผตามสบสน จนทำาลายความนายำาเกรงของอำานาจ

การมอบสทธอำานาจแกผมคณสมบตเหมาะสมตามโอกาสอนสมควรโดยเลงท

ผลสมฤทธมากกวายดตดกบอำานาจของตวเอง เทากบการไมยดตดกบการครอง

สทธอำานาจ ซงเปนคณธรรมขอหนงของผนำาผปกครอง

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

27

กฎบญญต

จากแนวคดของขงจอทนำาเสนอวา การใชบทลงโทษเปนวธการทใชบงคบไดแต

พฤตกรรม ไมเกดผลในเชงคณธรรมตอจตใจ ในขณะทการใชหล (จารตธรรม) กำากบจะได

ผลทลกซงมากกวา ดงนนจงยนดทจะปรบปรงหลทเสอมลงใหดขนมากกวาทจะหนไปปรบ

เอาฝา (กฎบญญต) มาใช ซงการใชกฎบญญตมาใชแทนจารตธรรมเกดภาพลบ 2 อยาง คอ

1) ลดคณคาเชงจรยธรรมการปกครองของผนำา (ชนชนสง) 2) เกดภาพลกษณของการใช

ความรนแรงเปนหลกในการปกครอง

โดยหานเฟยจอไดขยายมมมองการใชกฎบญญตในดานทมคณคาและความสอดคลอง

กบสถานการณของสงคมทเปลยนไป และการใชกฎบญญตเปนกลไกในการขบเคลอน

บานเมอง ดงน

• การใชกฎบญญตปกครองเปนหลกจะใหผลทแนนอนกวาและสงผลครอบคลมขอบเขต

ไดมากกวา สวนการปกครองโดยใชคณธรรมเปนเครองมอหลกไมสอดคลองสมสมย

• ผลดของการใชกฎบญญตในการปกครอง คอ

- เขาใจเจตนารมณพนฐานทสำาคญของการกำาหนดกฎบญญต คอ สรางประโยชน

สวนรวมและลดพฤตกรรมทเหนแกประโยชนสวนตวลง

- กฎบญญตยงชหลกการของการใหบำาเหนจรางวลแกผทำาประโยชนตอสวนรวม

(เปนเครองกระตนใหคนในบานเมองหนมามองและคำานงถงประโยชนของสวนรวม

เพมขนได) ซงยอมสงผลตอความเจรญของบานเมองในทสด “เมอการบงคบใช

กฎหมายเขมแขง บานเมองกแขงแรง เมอการบงคบใชกฎหมายออนแอ

บานเมองกออนแอ”

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

28

กฎบญญตเขมแขง บานเมองแขงแรง

กฎบญญตออนแอ บานเมองออนแอ

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

29

กฎบญญตตองประกอบดวยลกษณะ

เหมาะสมกบสมย

กำาหนดรายละเอยดไวใหชดเจน ไมใหเกดการถกเถยงตความตอ

ไมแกไขเปลยนแปลงจนหาความแนนอนไมได

เขาใจงายและสามารถปฏบตตามไดโดยไมลำาบากและไมตองใช

ความสามารถสง

ตองประกาศอยางเปดเผยใหเปนทรทวไป

เพราะฉะนนจงสรปไดวา กฎบญญตกคอ ขอกำาหนดทเกยวกบหนาทและ

การวางตวปฏบตตวตางๆ ของสมาชกในประชาคม ผปฏบตตามจะไดรบรางวล

ความดความชอบ ผฝาฝนจะไดรบโทษ ซงการลงโทษหรอใหรางวลตามกฎบญญต

จะตองทำาใหเปนทประจกษกนทววา เปนการตดสนทตงอยบนความเทาเทยมกน

ไมมการเลอกทรกมกทชงหรอตดสนใจดวยอคต

ดงนน ‘ฝา’ หรอกฎบญญต คอ ความพยายามของปญญาชนจนทจะ

เปลยนกระบวนทศนของชนชนสงใหหนมาเผชญกบสถานการณความ

เปนจรงใหมากขน กฎบญญตและสทธอำานาจจงมลกษณะเกอกลอาศยกน

ซงการบรหารกฎบญญต ผนำาไมอาจทำาดวยตนเองทงหมด ตองกระจายอำานาจ

สผดำาเนนการแทน จงตองมวธการหรอกระบวนการสอดสอง ตรวจสอบผล

การปฏบตของเหลาบรพาธอกชน ซงกคอ ‘กศโลบาย’

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

30

กศโลบาย

‘ซ’ หรอ ‘ศลปะ’ คอ ทกษะในการประยกตใชความรใหเกดผลเหมาะสมกบสภาพการณ

ในมตปรชญาการปกครองของนกคดจนสายนตนยม (มงเนนเอาประสทธผลเปนทตง ไมสนวา

วธการทใชจะขดแยงกบคณคาเชงจรยธรรมหรอไม) ซหมายถงศลปะทใชในการบรหารบานเมอง

(ในภาษาไทยอาจจะใชคำาวาอบาย) ดงนนจงมโอกาสเกยวของกบการเลหเพทบายหรอ

ความยอกยอนไมตรงไปตรงมา

ปญหาของบานเมองเกดจากระบบความสมพนธระหวางมนษย ซงนกคดจนมวธมอง

และจดการปญหาตางกน เชนฝายขงจอ ใหคณคาแกคสมพนธของคนในครอบครวเปนสำาคญ

เพราะผกตรงกบตวชวชวต ตวเชอมโยงคสมพนธทงหลายคอ ‘หลกคณธรรม’ และเชอวา

วกฤตการเมองทเกดขนมสาเหตจากการทขาบรพาธบกพรอง ไมยดหลกจรยธรรมกำากบ

สายสมพนธ ดงนน วธการแกปญหาจงเปนการเรยกรองการปรบพฤตกรรมจากฝายขาบรพาธ

มากกวาเรยกรองจากผปกครอง

ดานฝายหานเฟยจอ เนนความสำาคญของคสมพนธระหวางเจา (ผนำา) กบขา (ผตาม)

มากกวา คสมพนธในระดบครอบครว โดยสถานภาพของเจาและขา ผเปนเจายอมมหนาท

โดยตรงในการจดการขา ไมตองรอหรอหวงการปรบพฤตกรรมใดๆ จากผมสทธอำานาจ

นอยกวา เพราะเชอวาสงทโยงใยใหเกดสมพนธภาพระหวางมนษยดวยกนคอ ความเหนแก

ผลประโยชนของตนทงสน หาใชคณธรรมแตอยางใด เมอเหนวาการกระทำาใดๆ ของมนษย

สวนใหญเปนไปเพอผลประโยชนสวนตน ไมวาจะในรปของทรพยสน ชอเสยง เกยรตยศ

หรออำานาจ ผนำาซงถอครอง สทธอำานาจ ยอมตองปองกนไมใหสทธอำานาจหลดลอยไปตกใน

มอของผอน และผทจะชวงชงสทธอำานาจนนนอกจากศตรตางแควนแลวทมงแยงชงอยาง

เปดเผยแลว บคคลทเปนอนตรายและปองกนไดยากยงกวาคอ ขาบรพาธทงหลาย โดยเฉพาะ

ผทวางใจใกลชดนนเอง เมอมความเชอเชนน การมกศโลบายจงเปนเรองชเปนชตายสถานะ

ของผนำา

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

31

ศลปะการใชกศโลบายในการบรหารบคคลของหานเฟยจอไดรบอทธพลจาก

ปรชญาการปกครองของสำานกเตาโดยตรง เปนการนำาหลกการเรองอเหวย หรอ

หลกการแหงความไรการกระทำา มาประยกตใชสำาหรบชนำาและควบคมการปฏบต

ของผเปนขาบรพาธโดยเฉพาะ ซงนโยบายหลกคอ การปลอยใหขาบรพาธปฏบต

หนาททไดรบมอบหมายอยางเสร โดยไมเขาไปกาวกาย แตคอยดผลงานท

สำาเรจวาเปนไปตามเปาหรอไม เพอประเมนใหคณหรอโทษตามกฎบญญต

ซงการทผเปนเจาจะทำาเชนนไดตองมความรความเขาใจตอคณสมบตของขาบรพาธ

วาใครมสตปญญามความสามารถเหมาะสมกบหนาทการงานประเภทใด

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

32

ขอปฏบตสำาหรบกศโลบายแบงเปน 2 สวนคอ

1) ‘สวนทเปนแนวทางของผเปนเจา’ ทจะตองวางตวใหเกดภาพลกษณนายำาเกรง

และเกบงำาความคด วาจา กรยา ไมใหเปนทสงเกตไดวาคด หรอตองการอะไร เพอไมใหถก

จบจดไดจากขาบรพาธทสอพลอ อกทงตองระวงไมใหความประพฤตหรอกเลสสวนตวมสวน

ในการสรางความเสยหายแกบานเมอง ซงหานเฟยจอไดยกตวอยางมาเลาเตอนใจถง 10 กรณ

เชน การสนใจประโยชนอนนอยจนบนทอนผลประโยชนใหญ การละโมบในทรพยสน

ผลประโยชนจนเปนจดพาใหตวตายบานเมองลมสลาย เปนตน

2) ‘สวนแนวทางสำาหรบการปฏสมพนธกบเหลาบรพาธทงหลาย’ ผเปนเจาตอง

คอยสอดสองชองทางตางๆ ทจะเปดโอกาสหรอสรางปจจยใหขาบรพาธทำาการทจรตได เชน

ผานทางชายา นางสนม หรอญาต การหาเครองเลนมาบำาเรอ เปนตน รวมทงไดแนะนำาวธการ

ทดสอบนำาใจความภกดของขาบรพาธไวถง 26 แบบ และใหความสำาคญกบการสดบรบฟงขอมล

และขอคดเหนตางๆ ทขาบรพาธนำาเสนอ

ทงนการใชศลปะกศโลบายของผเปนเจาในทศนะของหานเฟยจอไมวาจะเปนการ

วางตว การเกบงำาความคด การเลอกใชคน การรบฟงอยางเทาทน ฯลฯ ลวนเปนไปใน

ฐานการตงรบเพอรกษาสทธอำานาจของผปกครองมากกวาจะคดรกหรอเบยดเบยนผอย

ใตบงคบบญชา

แมวาในสายตาของคนทวไปจะมองวา ปรชญาหานเฟยจอเปนแนวคดแนวปฏบต

ของพวกทมองโลกในแงราย ตงอยบนพนฐานความไมไวใจมนษยรวมสงคม สงเสรมการใช

ความรนแรง และมความเดดขาดในการแกปญหาจนไมเหนความสำาคญของศลธรรม

แตวงการปกครองจนไมเคยทอดทงหลกคดหลกปฏบตของหานเฟยจอเลยนบตงแตสมย

อาณาจกรฮนกระทงถงยคหลงราชวงศจนในศตวรรษท 20

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

33

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

34

พทธจรยำและภำวะผน�ำกำร

เปลยนแปลงของพระพทธเจำ

งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาพทธจรยาและภาวะผนำาการเปลยนแปลงของพระพทธเจา ตามกรอบทฤษฎ “ภาวะผนำาการเปลยนแปลง (Transformational Leadership)” ทเนนศกษาคณลกษณะทกอใหเกดความเปลยนแปลงของผนำา โดยจะพจารณาภาวะผนำาการเปลยนแปลงของพระพทธเจาใน 3 ประเดน คอ

การสรางความเปลยนแปลงภายในตนของพระพทธเจา การสรางความเปลยนแปลงแกชวตผอนภายใตสถานการณตางๆ การทาทายจารตและความเชอเพอสรางความเปลยนแปลง

ทางสงคมในระดบฐานรากโดยวเคราะหจากเรองเลาทปรากฏใน พระไตรปฎกและอรรถกถา

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

35

สงคมอนเดยโบราณ มแนวความคดทแตกตางหลากหลาย กลมลทธ

ความเชอทดำารงอยกอนการเกดของพระพทธเจาแบงเปน 2 กลมใหญ คอ

พวกพราหมณ ทผกพนตวเองกบโลกย โดยทำาหนาทสงสอนวทยากรและประกอบ

พธกรรม และพวกศรมณะ (สมณะ) ซงถอวาตนเองอยเหนอขอผกพนทางโลก

พทธศาสนามแนวปฏบตทแปลกแยกจากจารตดงเดมของอนเดยทสะทอนอยใน

วรรณกรรมมหาภารตะทนยมการทำาลายลางและการแกแคน พระพทธเจา (483 ป

กอนครสตศกราช) แมจะเกดในวรรณะกษตรยทมเสยงเรยกรองใหปฏบตหนาท

ในฐานะนกรบ แตเรยกรองอหงสา ความไมเบยดเบยน และการตรวจสอบตนเอง

พระองคใหความสำาคญแกบคคลในฐานะปจเจกมากกวาการเปนสมาชกของ

วรรณะใดวรรณะหนง

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

36

การสรางความเปลยนแปลงภายในตนของพระพทธเจา

พระพทธเจาเปลยนแปลงตนเองผานการเรยนรจากสำานกคดตางๆ จนกระทง

แสวงหาทางหลดพนไดโดยการฝกฝนใครครวญอยางมสตดวยตนเอง การไตรตรอง

ถงการดำารงอยในฐานะมนษยเกดแกเจบตายอยางถงราก ทำาใหพระองคตระหนก

ถงการดำารงตนในฐานะปจเจกบคคล และตระหนกถงภาวะของมนษยและสตวโลก

ทเผชญกบความทกขแบบเดยวกน

การกาวเขาสวถสมณะ เปนผสละบานเรอนและพนธะทางสงคมการเมอง

เปนการเปลยนแปลงในระดบจตวญญาณ โดยสลายภาวะทมตวเองเปนศนยกลาง

ไปมธรรมเปนศนยกลาง

การเปลยนแปลงพระองคในลกษณะนไมไดเกยวของกบภาวะผนำาการ

เปลยนแปลงโดยตรง แตการดำารงพรหมจรรยโดยอาศยปญญาอนเหนแจงโดยชอบ

ดวยจรยาวตรของสมณะผสนโดษ ดำาเนนชวตในทางสายกลางและเนนวถชวตท

ปราศจากการเบยดเบยน ทำาใหคนจำานวนมากเสอมใสศรทธา เพราะวธการท

พระองคจดการกบสถานการณตางๆ ลวนอยบนหลกการทถกตอง และการปฏบต

ตอกนดวยอหงสา

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

37

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

38

การสรางความเปลยนแปลงแกชวตผอนภายใตสถานการณตาง ๆ

ปณธานของสทธตถะเมอออกบวชคอ การแสวงหาทางหลดพนจากทกข

เมอบรรลธรรมเปนพระพทธเจาแลว สงททรงมงหวงคอ การชวยใหผอนหลดพนจาก

ความทกข เหตการณทพระพทธเจาทรงเกยวของกบบคคล สถานการณทเปนปญหา

ในลกษณะตางๆ โดยแบงเปน 2 กรณ ไดแก

“พระองคทรงเปลยนแปลงปจเจกบคคลผตกอยในหวงทกข”ในภาวะของทกขทเกดขนในชวตเมอสมพนธกบผทเปนทรกในครอบครว เชน

กรณของปฏาจาราทสญเสยคนในครอบครว และกสาโคตรมทสญเสยลก พระพทธเจา

แสดงออกถงภาวะผนำา ประการแรก ดวยการไมแบงแยกปฏบตตอผคนและใหความ

สำาคญแกคนเลกคนนอยหรอคนทสงคมรงเกยจ อนเปนการทาทายตอจารตของสงคม

ในยคนน ทสตร โสเภณ ชาวนา ศทร ซงระบบของศาสนาพราหมณจดใหมสถานะตำา

และถกกดกนออกจากการศกษาพระเวท ประการทสอง พระองคแสดงความสามารถ

ในการนำาทางความคดของปจเจกบคคลไปสการเขาใจความจรงเพอปรบเปลยนชวต

ของตนเอง พระองคชวยใหกสาโคตรมมองเหนความตายเปนสจจะของชวต ในขณะ

ททรงรงสตและปลอบโยนใหปฏาจารามนใจวานางไดพบทพงทดทสดแลว วธการ

ของพระองคในสองกรณน คอ การพาคนทงสองออกไปจากสถานการณแหง

ความทกขทเปนอยชวขณะ ไปยนอย ณ จดอนทสามารถหนมามองชวตและตวตน

ของตนเองชดขน ทำาใหตระหนกถงคณคาของตน แลวนำาไปสการเขาใจความจรง

เพอปรบเปลยนชวตของตนเองใหดขน

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

39

การพาคนออกไปจากสถานการณแหงความทกขทเปนอยชวขณะ...ไปยนอย ณ จดทสามารถหนมามองชวตและตวตนของตนเองชดขน ท�าใหตระหนกถงคณคาของตน น�าไปสการเขาใจความจรงเพอปรบเปลยนชวตของตนใหดขน

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

40

“พระองคทรงเปลยนแปลงความขดแยงระหวางบคคล กลมบคคล และชมชน”เชน กรณสงครามระหวางพระญาต สงครามแกแคนของพระเจาวฑฑภะ ความขดแยง

ภายในชมชนสงฆ และการทำาลายสงฆของพระเทวทต สะทอนการแยกแยะปญหาเพอแกไข

ดวยวธการทแตกตางกนไป เชน

กรณสงครามระหวางพระญาตทขดแยงกนเพราะแยงชงนำาเพอการเกษตร ทรงอย

ในฐานะเปนทเคารพจงเตอนสตใหตระหนกถงชวตทดงามคอชวตทไมเบยดเบยน ไมสราง

ความเดอดรอน ไมแสวงหาผลประโยชนเพอตอบสนองกเลสตณหาของตนเอง ซงสะทอน

จดยนเรองอหงสาธรรม

กรณสงครามแกแคนของพระเจาวฑฑภะและการลมสลายของศากยวงศซงเปนตระกล

ของพระพทธเจา เนองจากเจาศากยะไดเลนไมซอโดยสงธดาทเกดจากทาสไปใหอภเษกกบ

พระเจาปสเสนท เมอพระเจาวฑฑภะทราบวาตนมชาตกำาเนดจากมารดาทตำาตอยไมเปนท

ยอมรบของชาวศากยะ ทงยงถกดหมนเหยยดหยามอยางรนแรงจงผกใจเจบ เมอเตบใหญ

และมอำานาจจงไดยกทพเพอโจมตกรงกบลพสด พระพทธเจาทรงทราบเหตการณและทราบ

วาพวกศากยะจะไมอาจตานทานได พระพทธองคจงไดเสดจไปเพอเตอนสตจนพระเจาวฑฑภะ

ยกทพกลบถง 3 ครง 3 ครา แตครงท 4 พระพทธเจาพจารณาเหนวาถงเวลาทชาวศากยะ

ตองชดใชกรรมเกาทเคยกอไวในชาตกอนจงมไดเสดจมาหาม

กรณนสะทอนภาวะผน�าทมทกษะในการวเคราะหศกยภาพและขอจ�ากดของบคคล ตลอดจนการมองเหนขดความสามารถของตนเองในการจดการปญหาหรอสถานการณนนๆ

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

41

กรณการทะเลาะววาทของภกษชาวเมองโกสมพ อนเกดจากความเขาใจผด

ในวนยบญญตบางเรองของภกษรปหนง ซงทำาผดแลวไมยอมรบผด เมอมการ

ลงโทษโดยภกษรปอนจงเกดความไมพอใจและนำาไปสการแบงฝาย พระพทธเจา

ไมอาจไกลเกลยได พระองคจงไดเตอนสตกอนจะเสดจออกจากเมองโกสมพไป

สงผลกระทบตอบรรดาภกษผกอการทะเลาะววาท เพราะชาวเมองโกสมพมความ

ศรทธาตอพระพทธเจา เมอพระองคหายไปโดยไมบอกลาจงสบเสาะหาสาเหต

เมอทราบวาพระพทธเจาเสดจหนไปเพราะความบาดหมางของภกษ 2 กลม จงได

ระงบความอปถมภ ไมใสบาตร ไมเขาวด ไมถวายปจจยใดๆ ทำาใหภกษเหลานน

ตระหนกถงความผดของตน ยอมขอโทษกนและกน กลบมารวมสงฆกรรมกนใหม

กรณดงกลาวสะทอนใหเหนความหลกแหลมของพระพทธเจาทไดดำาเนนการเพอ

ใหภกษไดตระหนกวา แทจรงแลวภกษเหลานนไมไดมอำานาจอะไรเลย หากไมได

รบการดแลอปถมภดวยปจจยสและไดรบความเคารพจากฆราวาสซงศรทธาใน

พทธศาสนาซงมศนยรวมอยทพระพทธเจา ภกษยอมไมสามารถดำารงชวตไดปกตสข

กรณพระเทวทต ออกบวชพรอมกบเจาศากยะ

หลายพระองค แตยงไมไดบรรลพระอรหนต จงไมได

รบการยอมรบจากชมชนสงฆและฆราวาสเหมอนกบ

เจาศากยะองคอน จงเกดความไมพอใจและอยาก

เอาชนะพระพทธเจา แสวงหาศรทธาและอำานาจ

คำาจนจากพระเจาอชาตศตร พยายามหาทางปกครอง

สงฆแทนพระพทธเจา ในกรณดงกลาวน พระพทธเจา

ทรงแยกประเดนทเกยวของกบชมชนสงฆออกจาก

ประเดนสวนตว ทรงแยกหลกการออกจากความ

ปรารถนาสวนบคคล เลงถงผลกระทบทจะเกดขนกบ

ความสามารถในการแยกแยะผลกระทบของปญหาและวางแนวทางจ�ากดขอบเขตของผลกระทบทจะเกดขน

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

42

ปจเจกบคคล ชมชน สงคมสวนรวม แลวจงทรงดำาเนนการเพอจำากดขอบเขต

ความขดแยงไมใหสงผลกระทบตอการดำาเนนชวตของคนปรกตทวไปและ

ความปรกตสขของพระสงฆโดยรวม อาจเรยกวานคอความสามารถในการ

แยกแยะผลกระทบของปญหาและวางแนวทางจำากดขอบเขตของผลกระทบ

ทจะเกดขน

โครงการผนาแหงอนาคต Leadership for the Future

43

การทาทายจารตและความเชอเพอสรางความเปลยนแปลงทางสงคมในระดบฐานราก

พระพทธเจาทรงเปนนกปฏรปทพยายามวพากษวจารณแนวคดทครอบงำาสงคม

อนเดยในสมยนนโดยเฉพาะระบบวรรณะของพราหมณ พระองคไมใชนกปฏวตสงคม

ไมไดมงลมลางโครงสรางเดมของสงคมพราหมณ-ฮนด แตทรงวพากษวจารณเพอ

เปดทางเลอกแกคนในสงคมอนเดยโบราณ

โดยพระพทธเจามกชใหเหนความหมายทแทจรงของสงใดสงหนง ดวยทาทท

เคารพตอจารต ยดโยงกบบรรทดฐานทางศลธรรมของปจเจกบคคลและสงคม

ดงเชนการทพระองคทรงวพากษความหมายของพราหมณ โดยชใหตระหนกถงความหมาย

ทแทจรงของความเปนพราหมณ ทรงชใหเหนวามนษยทกคนมความเสมอภาคกน

ทงโดยการเกดและการกระทำาทางศลธรรม ไมใชดเลวโดยชาตกำาเนดหรอสถานะทาง

สงคมทผคนกำาหนดขน

เมอวเคราะหจากจรยาวตรและเรองเลาตางๆ พบวาพระพทธเจาแตกตางจาก

ครคนอนๆ ในยคสมยเดยวกน พระองคไมทรงสอนธรรมโดยอาศยการคาดคะเน

ดวยเหตผลเชงปรชญาและความเชอสบตอกนมา แตสงสอนในสงทพระองคม

ประสบการณตรงและมความรในเรองนนๆ อยางแทจรง โดยอาศยการบำาเพญเพยร

เปนเวลานาน พระพทธเจาทรงเปนผทเรยนรตลอดเวลาเพอใหเทาทนสถานการณและ

ความเปลยนแปลงทเกดขน จนสามารถตอบโตปญหาหรอสถานการณทยากลำาบากได

อยางตรงไปตรงมา ดวยหลกการของความเสมอภาค ความยตธรรม และความชอบธรรม

“ดจสายน�า ดงสายลม”ภาวะผนาในปรชญาตะวนออก

44

พระองคทรงเปนผนำาทมบคลกภาพทผคนศรทธาไววางใจ ทรงมความเปน

กลยาณมตร และสรางแรงบนดาลใจในการเปลยนแปลงตนเองของผคน ทำาให

อยากเปนคนดงาม นอกจากนพระพทธเจายงทรงมความสามารถในการหยงรถง

ขอบเขตอำานาจและสทธทตนเองจะเขาไปจดการกบปญหาในสถานการณตางๆ

ทงสามารถสรางเครอขายจากพลงชมชนใหเขามามสวนรวมในการแกปญหาอยาง

สรางสรรคและไดผลจรง

การทพระพทธเจาทรงใหความสำาคญตอความตองการและวถชวตของ

ปจเจกชน เปดพนททางศาสนาแกคนทกชนชน โดยเฉพาะชนชนลางของสงคม

เปนการทาทายจารตทางสงคม เปนความพยายามเปลยนแปลงระบบความคด

ความเชอทฝงรากลกในสงคมอนเดยโบราณ

ท�าลายก�าแพงทางความคดบางอยางทไมเออตอวถชวตมนษย เพอใหสงคมเคลอนไปในวถทกาวหนากวาเดม