U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

1

คานา

เอกสารหลกสตรอบรมแบบ e-Training หลกสตร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม: การสอนภมศาสตรเปนหลกสตรฝกอบรมภายใตโครงการพฒนาหลกสตรและดาเนน การฝกอบรมคร ขาราชการพลเรอน และบคลากรทางการศกษาดวยหลกสตรฝกอบรมแบบ e-Training สานกงานคณะกรรมการการ ศกษาขนพนฐาน โดยความรวมมอของสานกงานคณะกรรม การการศกษาขนพนฐานและคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เพอพฒนาผบรหาร ครและบคลากรทางการศกษาใหสอดคลองกบความตองการขององคกร โดยพฒนาองคความร ทกษะทใชในการปฏบตงานไดอยางมคณภาพ โดยใชหลกสตรและวทยากรทมคณภาพ เนนการพฒนาโดยการเรยนรดวยตนเองผานเทคโนโลยการสอสารผานระบบเครอขายอนเทอรเนต สามารถเขาถงองคความรในทกททกเวลา

สานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานและคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย หวงเปน

อยางยงวาหลกสตรอบรมแบบ e-Training สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม: การสอนภมศาสตรจะสามารถนาไปใชใหเกดประโยชนตอการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาตามเปาหมายและวตถประสงคทกาหนดไว ทงนเพอยงประโยชนตอระบบการศกษาของประเทศไทยตอไป

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

2

สารบญ

คานา 1 หลกสตร “สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม: การสอนภมศาสตร” 3 เคาโครงเนอหา 4 ตอนท 1 แนวคดเชงภมศาสตรเพอการสอนสงคมศกษา 6 ตอนท 2 จะเรยนรภมศาสตรไดอยางไร หากไมใชเครองมอทางภมศาสตร 17 ตอนท 3 สอนภมศาสตรอยางไรใหสนก 32 ใบงานท 1 39 ใบงานท 2 40 ใบงานท 3 41 แบบทดสอบกอนเรยน/หลงเรยนหลกสตร 42

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

3

หลกสตร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม: การสอนภมศาสตร

รหส UTQ-00208 ชอหลกสตรรายวชา สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม: การสอนภมศาสตร

ปรบปรงเนอหาโดย คณาจารย ภาควชาเทคโนโลยและสอสารการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผทรงคณวฒตรวจสอบเนอหา นางวนเพญ สทธากาศ ดร.เฉลมชย พนธเลศ นางสาวกตยาภรณ ประยรพรหม นางหทยา เขมเพชร ผศ.ดร.วลย อศรางกร ณ อยธยา

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

4

หลกสตร UTQ-208 สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม: การสอนภมศาสตร เคาโครงเนอหา

ตอนท 1 แนวคดเชงภมศาสตรเพอการสอนสงคมศกษา เรองท 1.1 แนวคดพนฐานเกยวกบสงคมศกษา

เรองท 1.2 ปฏสมพนธทางภมศาสตร แนวคด

1. สงคมศกษาและสงคมศาสตรเปนวชาทวาดวยการบรณาการประสบการณและความรทเชอมโยงกบความสมพนธระหวางมนษยกบสรรพสงตางๆ

2. การมปฏสมพนธทางภมศาสตรมความเกยวเนองสมพนธกนกบการดารงชวตของมนษย ดงนนความร ความเขาใจเกยวกบสภาพภมศาสตรทางกายภาพจะทาใหเขาใจถงปญหาทางดานกายภาพและวฒนธรรมในบรเวณทศกษา

วตถประสงค 1. เพอใหผเขารบการฝกอบรมสามารถอธบายแนวคดพนฐานเกยวกบภมศาสตร 2. เพอใหผเขารบการฝกอบรมสามารถอธบายลกษณะทางกายภาพของโลกและความสมพนธของ

สรรพสงซงมผล ตอนท 2 จะเรยนรภมศาสตรไดอยางไร หากไมใชเครองมอทางภมศาสตร เรองท 2.1 เครองมอทางภมศาสตร เรองท 2.2 เทคโนโลยสารสนเทศ

แนวคด 1. เครองมอทางภมศาสตรมความสาคญตอการศกษาโลก ทาใหเขาใจปรากฏการณตางๆทเกดขน

บนโลกเพราะในแตละพนทจะมลกษณะทางกายภาพทแตกตางกน ซงเครองมอทางภมศาสตรจะชวยใหมองเหนภาพของโลกไดชดเจนขน

2. เทคโนโลยสารสนเทศเมอนามาใชกบเครองมอทางภมศาสตรจะชวยทาใหไดขอมลททนสมยเพราะไดนาวทยาศาสตรมาชวยในการเกบรวบรวมขอมล ทาใหการวเคราะห แปลผล ไดถกตอง

วตถประสงค 1. เพอใหผเขารบการอบรมสามารถอธบายลกษณะของเครองมอทางภมศาสตรแตละประเภทได 2. เพอใหผเขารบการฝกอบรมสามารถใชแผนทและเครองมอทางภมศาสตรในการคนหา วเคราะห

สรปและใชขอมลภมสารสนเทศไดอยางมประสทธภาพ ตอนท 3 สอนภมศาสตรอยางไรใหสนก เรองท 3.1 การสอนภมศาสตรทเนนผเรยนเปนสาคญ เรองท 3.2 เทคนคการจดการเรยนรภมศาสตรทสนกสนาน เรองท 3.3 การจดทาสอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตร แนวคด

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

5

1. การสอนภมศาสตรทจะทาใหผเรยนสามารถนาความรทไดไปใชไดจรงนน กระบวนการจดการเรยนการสอนจะตองสนบสนนใหผเรยนเกดเรยนรไดอยางแทจรง ใหผเรยนไดศกษาคนควาดวยตนเองและพฒนาศกยภาพของตนเองไดอยางรอบดาน

2. การจดกจกรรมการเรยนการสอนภมศาสตรทมงเนนใหผเรยนมความร ความเขาใจเนอหาและพฒนาทกษะทางภมศาสตรและเจตคตทาวภมศาสตรใหกบผเรยนนนผสอนจาเปนตองจดกจกรรมทเนนใหผเรยนสามารถศกษาคนควาไดดวยตนเอง

3. การใชสอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตรนนจะชวยใหผเรยนเกดกการเรยนรไดดยงขน วตถประสงค

1. เพอใหผทเขารบการฝกอบรมสามารถจดการเรยนการสอนภมศาสตรทเนนผเรยนเปนสาคญ 2. เพอใหผทเขารบการฝกอบรมสามารถจดการเรยนการสอนไดอยางมประสทธภาพ 3. เพอใหผเขารบการอบรมสามารถจดทาสอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตรได

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

6

ตอนท 1 แนวคดเชงภมศาสตรเพอการสอนสงคมศกษา

เรองท 1.1 แนวคดพนฐานเกยวกบสงคมศกษา ความหมายของสงคมศกษา นกวชาการหลายทานไดใหความหมายของสงคมศกษาไว ดงน Barr, Barth, and Shermis (1977) ใหความหมายวา หมายถง วชาทมการบรณาการประสบการณ

และความรทเชอมโยงความสมพนธระหวางมนษย หรอการศกษาเพอความเปนพลเมองดมจดประสงคเพอใหผเรยนมความเปนพลเมองดท

1. มความร 2. มทกษะทจาเปนตอการประมวลผลขอมล 3. มคานยมและความเชอ 4. มสวนรวมในสงคม Carter V Good, ed., (1978) ใหความหมายวา สงคมศกษาเปนสวนตางๆ ของเนอหาสาระของ

สงคมศาสตร เนนประวตศาสตร เศรษฐศาสตร รฐศาสตร และภมศาสตร โดยเลอกแลววาเหมาะสมกบการศกษาในระดบประถมศกษาและมธยมศกษา มพฒนาการเปนรายวชาตางๆ ไมวาจะเปนการบรณาการหรอไม มเนอหาและจดมงหมายเกยวของกบสงคม ตางจากสงคมศาสตรหรอวชาอนๆ ทมจดมงหมายทางสงคม แตไมเปนไปเพอปฏบตในสงคม

National Council for Social Studied (NCSS) (1992) ใหความหมายวา เปนการศกษาเชงบรณาการสงคมศาสตรและมนษยศาสตรเพอสงเสรมสมรรถนะการเปนพลเมองดในโปรแกรมการเรยนรสงคมศกษา จดใหมการศกษาสาระทนามารวมกนอยางเปนระบบ จากมานษยวทยา โบราณคด เศรษฐศาสตร ภมศาสตร ประวตศาสตร กฎหมาย ปรชญา รฐศาสตร จตวทยา ศาสนา และสงคมวทยา ... ความมงหมายเบองตนของสงคมศกษากคอ ชวยใหเยาวชนพฒนาความสามารถทจะตดสนใจบนพนฐานขอมลความรและการใชเหตผล เพอประโยชนของสวนรวม ในฐานะของพลเมองดของสงคมทมความหลากหลายทางวฒนธรรมและความเปนประชาธปไตยในโลกเสร

Pamela J. Farris (2001) ใหความหมายไววา สงคมศกษาเปนมากกวาเพยงการรวบรวมขอเทจจรงเพอใหนกเรยนทองจา แตเปนความเขาใจถงคน สถานท และเหตการณเปนอยางนนๆ ไดอยางไร และคนสามารถเชอมโยงและสนองตอบตอความจาเปนและความตองการซงกนและกนไดอยางไร เทาๆ กบจะเคารพตอความคดเหนและวฒนธรรมทแตกตางกนออกไปอยางไร ถาพดสนๆ สงคมศกษากคอ การศกษาเกยวกบลกษณะทางวฒนธรรม เศรษฐกจ ภมศาสตรและการเมองของ ทงอดต ปจจบน และอนาคตของสงคมนนเอง

สาระในสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ไดกาหนดสาระตางๆ ไว ดงน สาระท 1 ศาสนา ศลธรรมและจรยธรรม ศกษาแนวคดพนฐานเกยวกบศาสนา ศลธรรม จรยธรรม หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ การนาหลกธรรมคาสอนไปปฏบต ในการ

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

7

พฒนาตนเอง และการอยรวมกนอยางสนตสข เปนผกระทาความด มคานยมทดงาม พฒนาตนเองอยเสมอ รวมทงบาเพญประโยชนตอสงคมและสวนรวม

สาระท 2 หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการดาเนนชวต ศกษาระบบการเมองการปกครองในสงคมปจจบน การปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ลกษณะและความสาคญของการเปนพลเมองด ความแตกตางและความหลากหลายทางวฒนธรรม คานยม ความเชอ ปลกฝงคานยมดานประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข สทธ หนาท เสรภาพการดาเนนชวตอยางสนตสขในสงคมไทยและสงคมโลก

สาระท 3 เศรษฐศาสตร ศกษาการผลต การแจกจาย และการบรโภคสนคาและการบรการการบรหารจดการทรพยากรทมอยอยางจากดอยางมประสทธภาพ การดารงชวตอยางมดลยภาพ และการนาหลกเศรษฐกจพอเพยงไปใชในชวตประจาวน

สาระท 4 ประวตศาสตร ศกษาเวลาและยคสมยทางประวตศาสตร วธการทางประวตศาสตร พฒนาการของมนษยชาตจากอดตถงปจจบน ความสมพนธและเปลยนแปลงของเหตการณตางๆ ผลกระทบทเกดจากเหตการณสาคญในอดต บคคลสาคญทมอทธพลตอการเปลยนแปลงตางๆ ในอดต ความเปนมาของชาตไทย วฒนธรรมและภมปญญาไทย แหลงอารยธรรมทสาคญของโลก

สาระท 5 ภมศาสตร ศกษาลกษณะของโลกทางกายภาพ ลกษณะทางกายภาพ แหลงทรพยากร และภมอากาศของประเทศไทยและภมภาคตางๆ ของโลก การใชแผนทและเครองมอทางภมศาสตร ความสมพนธของสงตางๆ ในระบบธรรมชาต ความสมพนธของมนษยกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสงทมนษยสรางขน การนาเสนอขอมลภมสารสนเทศ การอนรกษสงแวดลอมเพอการพฒนาทยงยน จงเหนไดวาสงคมศกษาจะแสดงใหเหนถงความเชอและปรชญาทยดอย คอ 1. เนนเพอพฒนาความเปนพลเมองดและมประสทธภาพ โดยเชอวาพลเมองดควรมความรพนฐานตางๆ ของสงคม และสามารถใชวธการทางสงคมศาสตรเพอแกไขปญหาตางๆ ได

2. เนนความสามารถในการปรบตวและแกไขปญหาตางๆ ในสงคม โดยเชอวาสงคมศกษาจะพฒนาผเรยนใหรจกคด มความสามารถในการตดสนใจโดยใชกระบวนการสบสอบ (inquiry Process) และนาความรและทกษะใชในการปรบปรงสงคม

3. เนนพฒนาการสงสดของบคคล โดยเชอวาบคคลเขาใจตนเองและสามารถทาตนเองใหเปนพลเมองทมความรบผดชอบ ถอวาสงคมศกษาตองจดใหผเรยนเปนศนยกลางของกระบวนการเรยนร และพฒนาผเรยนครบถวน (รางกาย สตปญญา อารมณและสงคม) สรางสรรคบคลกภาพทด พรอมกบความรในการปฏบตงานและสรางสรรคความสามารถในการตดสนใจและความพงพอใจในการกระทาของตนเองในสงคมยคปจจบน

สวนกลมสงคมศาสตรซงประกอบดวย ภมศาสตร ประวตศาสตร สงคมวทยา มานษยวทยา เศรษฐศาสตร รฐศาสตร จตวทยา เปนศาสตรทมการจดระเบยบและระบบ มลาดบขนตอน แสดงโครงสรางของวชาซงประกอบดวยมโนทศนพนฐานและกระบวนการ วธการศกษามความลกและกวางไดมาจากการศกษาวจยโดยผเชยวชาญของสาขานนๆ มวตถประสงคเพอเปนตาราหรอความรในระดบสงหรออดมศกษาเพอสรางผเชยวชาญของศาสตรนนๆ มไดเนนการนาไปใชในสงคม ซงแตกตางจากสงคมศกษาทมงเนนทสาระทจะใหความรพนฐาน และมคณคาในการสงเสรมความเปนพลเมองด มความยากงายเหมาะสมกบวยในระดบประถมศกษาและมธยมศกษา

สรป สงคมศกษาเปนวชาทวาดวยการศกษาทเกยวของกบมนษย สงคม สภาพแวดลอมทอยรอบตวเรา ทาใหเราสามารถเขาใจความเปนไปของโลกและเปนการเตรยมความพรอมใหกบคนในสงคมใหสามารถดาเนนชวตเพอการอนรกษสงแวดลอมอยางยงยน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

8

เรองท 1.2 ปฏสมพนธทางภมศาสตร ความรเกยวกบภมศาสตร

ในพจนานกรมฉบบ Webster’s คาวา Geography หรอ ภมศาสตร มาจากรากศพทภาษา กรกวา geo ซงแปลวา โลกหรอเรองราวเกยวกบโลก และคาวา graphos แปลวา เขยน บรรยายหรอพรรณนา โดยสรปแลว ภมศาสตรจงหมายถง การศกษาเกยวกบโลกและลกษณะตาง ๆ การกระจายของสงมชวตบนโลก รวมไปถงมนษยและกจกรรมตาง ๆ ของมนษยดวย

คณะกรรมการอภธานศพทภมศาสตรขององกฤษ ใหความหมายของวชาภมศาสตรวา เปนศาสตรทบรรยายเกยวกบเปลอกโลกในแงของความแตกตางหรอความสมพนธของพนทตาง ๆ สมาคมนกภมศาสตรแหงสหรฐอเมรกา (The American of American Geographers) สรปการศกษาภมศาสตรสมยใหมจะเกยวของกบ 5 ประเดน คอ ทาเลทตง สถานท การเคลอนท ภมภาค และความสมพนธระหวางมนษยและโลก การศกษาจงคานงดานการวเคราะหเชงพนทโดยเกยวกบ สรรพสง ทงมนษย พช และสตว รวมทงสงตางๆ ทมนษยสรางสรรคขนมาทมความสมพนธซงกน และกน ลกษณะของแตละพนทยอมมความเหมอนและแตกตางกนมากกวาพนทอน ๆ จงกอใหเกด ความหลากหลายขนเพราะแตละพนทยอมมลกษณะเฉพาะของตนเอง

แกเบลอร และคณะ (1975) และไมเคล รตเตอร (2006) ใหความหมายของวชาภมศาสตรวา เปนศาสตรทศกษาเกยวกบมตสมพนธ (Spatial Science)

ในพจนานกรมศพทภมศาสตรองกฤษ-ไทย ไดใหความหมายของวชาภมศาสตรวา เปนวชาทศกษาถงความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม

ประเสรฐ วทยารฐ กลาววา ภมศาสตรหมายถงศาสตรทเกยวกบพนท หรอ คอการศกษา การจดระบบของพนททงในดานรปแบบและกระบวนการการเปลยนแปลงและพฒนาการของพนทอนมผลตอมนษย ซงอาศยอยบนพนทนน ๆ เชน คนในเขตรอนจาเปนตองสวมเสอผาทเบาบางกนแสงแดดได แตขณะเดยวกนกตองใหความรอนจากรางกายระบายออกไปได สวนผทอาศยในเขตหนาวจาเปนตองสวมเสอผาทหนาและรดกมเพอใหความอบอนแกรางกาย และชวยเกบความรอนจากรางกายมใหสญเสยไปกบอากาศทหนาวเยนได เปนตน

ฉตรชย พงศประยร กลาววา ภมศาสตรเปนศาสตรทางดานพนทและบรเวณตางๆ บนพนผวโลก เปนวชาทศกษาปรากฏการณทางกายภาพ และมนษย ทเกดขน ณ บรเวณทศกษา รวมไปถงสงแวดลอมทอยบรเวณโดยรอบ เพราะนกภมศาสตรจะอธบายถงรปแบบของการเปลยนแปลงของทตาง ๆ บนโลก แผนท และสณฐานโลก วาเกดขนไดอยางไร ภมศาสตรจะทาใหเขาใจปญหาทางดานกายภาพและวฒนธรรมของบรเวณทศกษา และสงแวดลอมโดยรอบทอยบนพนผวโลก เปนรากฐานในการเลอกสถานทเพอสรางสงคมมนษยในดนแดนตางๆ และมความสมพนธกบชวตของพชและสตว ในการเกดดารงชวต และการเปลยนแปลงระบบนเวศวทยา โดยสรปจงกลาวไดวา วชาภมศาสตรทเปนระบบแบบแผนนเรมมานานคอตงแตสมยกรกซงไมนอยกวา 2,000 ปมาแลว พนโลกทอาศยของมนษยนเปนสงทนกภมศาสตรทาการศกษา วเคราะห หาระบบ แบบรป กระบวนการ แนวโนม รวมทงการแกไขปญหาเปนเวลานาน เชน การศกษาการเปลยนแปลงของบรรยากาศ ลกษณะภมประเทศ และการเกดชมชนเมอง เปนตน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

9

ขอบขายวชาภมศาสตร ขอบขายของภมศาสตร แบงไดเปน 2 สาขา คอ 1. ภมศาสตรกายภาพ (Physical Geography) เปนการศกษาเกยวกบสงทเกดขนเองตามธรรมชาต

เชน ลกษณะภมประเทศ ภมอากาศ ทรพยากรธรรมชาต และปรากฏการณในหวงอวกาศอนๆ ซงมการแบงเปนสาขายอยๆ เชน ภมศาสตรดน ภมศาสตรพช ภมอากาศวทยา และภมสณฐานวทยา เปนตน

2. ภมศาสตรมนษย (Human Geography) เปนการศกษาสงทมนษยสรางขนมา เชน การประกอบอาชพ การตงถนฐาน เปนตน ปจจบนสามารถแบงเปนสาขายอยๆ เชน ภมศาสตรเศรษฐกจ ภมศาสตรวฒนธรรม ภมศาสตรเมอง ภมศาสตรชนบท และภมศาสตรประชากร เปนตน แตถาศกษาภมศาสตรในสวนภมภาคใดภมภาคหนง ทงดานกายภาพและวฒนธรรมจะเรยกวา ภมศาสตรภมภาค (Regional Geography) โดยเปนการศกษาปฏสมพนธทางพนทดวย การแบงพนท เปนสวนๆ มขนาดแตกตางกนตามเกณฑและวตถประสงค โดยทวไปจะรวมปจจยทางดานกายภาพและวฒนธรรมไว เชน ภมภาคเขตรอนชน ภมภาคเขตอบอน และภมภาคเขตทะเลทราย กลมละตนอเมรกน กลมอาหรบ เปนตน ทนยมกนมาก คอ การแบงพนทศกษาตามรปแบบการปกครอง คอ ยดเอาเนอทของประเทศตางๆ เปนเกณฑ เพราะสะดวกในเรองขอมลภายในพนทนน

นอกจากดานเนอหาสาระแลว วชาภมศาสตรยงศกษาเกยวกบการสารวจและการบนทก ขอมลลงในแผนทมาชานาน การจดแบบรปขอมลตางๆ ลงในแผนทไดกลายเปนองคประกอบหนงของภมศาสตร เทคนคทางวชาภมศาสตรจงเปนการคานวณสรางโครงขายแผนทในลกษณะตางๆ ใชตามวตถประสงค และมการประดษฐสญลกษณในแบบรปตางๆ เชน กราฟแทงหรอไดอะแกรม เปนตน

หลงจากปพ.ศ. 2493 เปนตนมาวชาภมศาสตรไดเนนเรองวธการและเทคนคเชงวทยาศาสตรมากขน โดยมการตงสมมตฐาน รวบรวมขอมลเพอทดสอบสมมตฐาน นาวธการทางคณตศาสตร สถต คอมพวเตอร การสงขอมลระยะไกลมาใช เทคนคทางภมศาสตรจงกาวหนาตามเทคโนโลยสมยใหม อยเสมอๆ เชนการนาความรทางดานภาพถาย ภาพถายทางอากาศ และการสมผสระยะไกล (Remote Sensing) มาชวยการวเคราะห และตความหมายพนททาไดสะดวกและรวดเรวขนเปนทยอมรบกนทวไป

แนวทางการศกษาวชาภมศาสตร แนวทางในการศกษาภมศาสตร แบงไดเปน 3 แนวทาง คอ

1. การเนนทางดานมตสมพนธ (Spatial Emphasis) ศกษาวชาภมศาสตรโดยพยายามอธบายและนาเสนอเกยวกบสงตางๆ ทปรากฏอยบนพนโลก การกระจายของประชากร ซงตองอาศยแผนท กราฟ สญลกษณหรอตารางในการอธบายลกษณะการกระจายทางมตสมพนธ 2. การเนนทางดานนเวศวทยา (Ecological Emphasis) เนนถงความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมทางธรรมชาต เพอหาความสมพนธตงแตอดตจนปจจบน และอทธพลของธรรมชาตทมตอมนษย รวมทงอทธพลของมนษยทมตอธรรมชาตดวย ซงความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมนนจะเกยวของกบสภาวะทางดานวฒนธรรม ระดบของเทคโนโลย ทศนคตและคณประโยชนของทรพยากรธรรมชาต 3. การเนนทางดานภมภาค (Regional Emphasis) เปนการบรรยายเรองราวของโลกโดยใชกฎแหงความเหมอนกนหรอแตกตางกนในการบรรยายหรอสรป ซงเนนในดานพนทและแยกแยะสงทปรากฏอยางเดนชดในบรเวณนนออกมา ซงลกษณะเฉพาะนสามารถนาไปใชเปนเกณฑในการจาแนกภมภาคอน ๆ ดวย

ภมศาสตรกายภาพ

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

10

ภมศาสตรกายภาพ เปนการศกษาถงระบบ แบบรป และการเปลยนแปลงสงแวดลอมทเกดขนตามธรรมชาตทมผลตอมนษย สงแวดลอมทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน พนโลก อากาศ ดน พช ภมประเทศ ซงสามารถแบงไดเปน 4 สวน คอ บรรยากาศภาค อทกภาค ธรณภาค และชวภาค

1. อากาศภาคหรอบรรยากาศภาค หมายถง สวนของกาซทหอหมโลกซงไดรบความรอน ความชนจากพนผวโลกจะกระจายและสงกลบความรอนบางสวนและความชนมายงพนโลก

2. อทกภาค หมายถง สวนของนาทกรปแบบทพบบนโลก ปรมาณนาสวนใหญทพบบนโลกอยในมหาสมทร ในบรรยากาศพบนาดวยในรปของไอนา หยดนา และผลกนาแขง ในธรณภาคมการพบนาในบรเวณชนบนของแผนดนในรปของนาใตดน ทะเลสาบ และแมนาลาธาร นามความสาคญตอสงมชวตบนโลกอยางมาก

3. ธรณภาค หมายถง สวนทเปนของแขงของโลก เปนพนททาหนาทรองรบสงมชวตบนโลก หนจะเปนตนกาเนดของดน เปนแหลงของธาตอาหารซงมความจาเปนตอสงมชวต ธรณภาคจะถกธรรมชาตสรางสรรคใหเกดลกษณะภมประเทศแบบตาง ๆ เชน ภเขา เนนเขา ทราบ ซงเปนทอยอาศย ของพช สตว และมนษย

4. ชวภาค หมายถง สวนทเปนพชและสตว หรอสงมชวตทเกดขนเองตามธรรมชาต สงมชวตไดใชกาซในบรรยากาศ นาจากอทกภาค และธาตอาหารจากธรณภาค จะเหนไดวาชวภาคจะตองพงพาอาศยอกทงสามภาค

ซงทง 4 สวนนลวนมปฏสมพนธตอกนดวย เชน อณหภมจะมผลตอความอดมสมบรณของดนและชนดของพชพรรณ เพราะในบรเวณเขตรอนซงมอณหภมคอนขางสงจะทาใหอนทรยวตถในดนสลายตวเรวขน รวมทงปรมาณนาทมากจะสงผลใหเกดการชะลางแรธาตในดนคอนขางสง จงมผลทาใหดนในเขตรอนมความอดมสมบรณปานกลาง สวนระดบความสงของพนทกจะมผลตอลกษณะของพชพรรณธรรมชาตเชนกน เชน ในเขตรอนทมระดบความสงของพนทมากจะมอณหภมคอนขางตาคลายกบบรเวณพนทในเขตอบอน ดวยเหตนลกษณะพชพรรณธรรมชาตจงมลกษณะเปนพชในเขตอบอน เชน สน โอค และเอลม เปนตน นอกจากนลกษณะทางกายภาพยงมผลตอการดารงชวตของมนษยอยางมาก เชน ในบรเวณทมอากาศรอนและแหงแลงเชนในประเทศมองโกเลย พชพรรณทขนไดจะเปนลกษณะของทงหญา ดงนนอาชพของมนษยในบรเวณน คอ การเลยงสตวและเปนการเลยงสตวแบบเรรอน เนองจากการขาดแคลนนาและหญาในการเลยงสตว จงทาใหชาวมองโกเลยจาเปนตองเคลอนยายสตวเลยงไปเรอยๆ เพอหาแหลงอาหารและนาใหสตว ขณะเดยวกนมนษยกมความจาเปนทจะตองปรบตวเพอใหสามารถอาศยอยในบรเวณนนๆ ไดอยางด เชน ชาวเนเธอรแลนด ซงมพนททเหมาะสมสาหรบการตงถนฐานนอย จงทาใหชาวเนเธอรแลนดตองสรางเขอนสบนาทะเลออกไปและจดระบบจนพนดนทเคยเปนทะเลสามารถทาการเพาะปลกและเลยงสตวไดอยางด หรอคนไทยในภาคกลางอาศยบนพนทราบทมความ อดมสมบรณและมแหลงนามากมาย ยอมประกอบอาชพ ดานเกษตรกรรม หรอชาวเอสกโมซงอาศยในบรเวณทมอากาศหนาวเยน มพนทเพอการเพาะปลกนอยและสามารถเพาะปลกในชวงระยะเวลาสน ๆ เทานน จงตองยดการประมงเปนอาชพสาคญ เปนตน จากเหตผลดงกลาวจะเหนไดวาลกษณะทางดานกายภาพทง 4 สวนตางมปฏสมพนธซงกนและกน รวมทงมผลตอการดารงอยของมนษยดวย อาจกลาวไดวามนษยและสงแวดลอม หรอลกษณะทางดานกายภาพตางมปฏสมพนธซงกนและกน มนษยมใชเพยงผตองปรบตวใหเขากบสงแวดลอมแตเพยงอยางเดยว แตยงสามารถแกไขสงแวดลอมใหสนองความตองการของตนเองไดอยางด

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

11

ความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม ประเสรฐ วทยารฐ. ภมศาสตรกายภาพประเทศไทย. ม.ป.ป. หนา 3. สภาพแวดลอมทางกายภาพ

สภาพแวดลอมทางกายภาพ หมายถง ลกษณะภมประเทศ ลกษณะภมอากาศ และทรพยากรธรรมชาต ลกษณะทง 3 เปนปจจยสาคญตอทาเลทตง ปรากฏการณ การตงถนฐาน การประกอบอาชพ ตลอดจนการแสดงออกทางวฒนธรรมทแตกตางกนในสวนตาง ๆ ของโลกทเกดขนจากการสรางสรรคของมนษย ปจจยทางดานกายภาพทมอทธพลตอการดาเนนชวต สขภาพอนามยและคณภาพของคน ประกอบดวย

1. ภมประเทศ 2. ภมอากาศ 3. ทรพยากรธรรมชาต 1. ภมประเทศ หมายถงลกษณะสงๆ ตาๆ ของเปลอกโลกซงเปนแผนดนหรอบรเวณทอยชนนอก

สดของโลกซงเปนสวนทบางทสด มความหนาประมาณ 16-40 กโลเมตร เปลอกโลกมลกษณะสงๆ ตาๆ ประกอบดวยสวนทเปนทวปตางๆ มเนอทรอยละ 29 และสวนทเปนทะเล มหาสมทร มเนอทรอยละ 71 ของเปลอกโลกทงหมด

ความสงตาของพนทเกดจากการกระทา 2 ลกษณะ คอ 1. ตวกระทาธรรมชาตทเกดจากพลงหรอแรงภายในโลก เชน การเคลอนทของเปลอกโลก

การเกดภเขาไฟ ซงการกระทาดงกลาวนกอใหเกดเปนภเขา ทราบสง 2. ตวกระทาทเกดจากพลงหรอแรงภายนอก เชน แมนา ลม ฝน กระแสนา ธารนาแขง

ซงการกระทานกอใหเกดเปนรองและหบเขา ดนดอนสามเหลยมปากแมนา หรอเนนตะกอนรปพด ลกษณะ ภมประเทศประเภทตางๆ มดงน

1. ภเขา หมายถง เปลอกโลกสวนทถกดนใหโกงตวสงขน เปนพนททมระดบความสงจากบรเวณโดยรอบ มความสงจากระดบนาทะเลระหวาง 150-600 เมตร ลกษณะของภเขามหลายลกษณะ เชน ภเขาทเกดจากการคดโคงของเปลอกโลก ภเขาทเกดจากการทรดตวของเปลอกโลกและภเขาไฟ เปนตน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

12

2. เนนเขา หมายถง พนททมระดบสงจากบรเวณรอบๆ แตไมสงมากเทากบภเขา มความ สงจากระดบนาทะเลระหวาง 150-600 เมตร เนนเขาทเกดจากการเปลยนแปลงทางธรณวทยาจะทาใหพนทมความสงขนจากบรเวณรอบๆ สวนเนนเขาทเกดจากการกดกรอนพงทลายของพนทจะทาใหพนททเคยสงลดระดบลง

3. ทราบสง หมายถง พนทหรอบรเวณทมระดบความสงกวาบรเวณโดยรอบ เปนบรเวณทมเนอทกวางขวางและมผวโลกคอนขางราบเรยบสมาเสมอ มความสงจากระดบนาทะเลมากกวา 150 เมตร แตจะตากวาความสงของภเขา ทราบสงเปนภมประเทศทมประชากรอาศยอยนอย เพราะมความหนาวเยน ความชนจะนอยกวาทราบ ทาใหการเกษตรไดผลผลตตา นอกจากนยงมปญหาดานการคมนาคมและการขนสงดวย

4. ทราบ หมายถง พนททมระดบคอนขางตาหรอตากวาทราบสง พนทอาจราบเรยบหรอขรขระกได ปกตจะอยสงจากระดบนาทะเลไมเกน 100 เมตร บางบรเวณอาจมเนนเขาแทรกบาง ซงทราบเกดได 3 ลกษณะ คอ

ก. ทราบทเกดจากการเปลยนแปลงโครงสราง เปนทราบทเกดขนเพราะ โครงสรางของเปลอกโลกในบรเวณนนลดระดบลงโดยธรรมชาต ไดแก ทราบในรสเซย ทราบเกรทเพลนในสหรฐอเมรกา และทราบในออสเตรเลย

ข. ทราบทเกดจากการทบถมของตะกอนหรอสงตางๆ ทเกดจากตวการธรรมชาต เชน แมนา ธารนาแขง คลน ลมพดพามา ทราบลกษณะนจะมความราบเรยบและสมาเสมอ ยกเวนดานทอยตดกบทสง ตะกอนทถกนามาทบถมทาใหทราบมความอดมสมบรณ เหมาะสมสาหรบการเกษตรมประชากรตงถนฐานหนาแนน เชน ทราบลมแมนาไนล ทราบลมแมนาคงคา ทราบลมแมนาฮวงโห (หวงเฮอ) และทราบลมแมนาเจาพระยา เปนตน

ค. ทราบทเกดจากการสกกรอนจากตวการธรรมชาต เชน ลม ฝน แมนา ธารนาแขง ทาใหพนผวราบเรยบลง มลกษณะเปนทราบลกฟก บางแหงอาจยบตวลงเปนทะเลสาบเชนในฟนแลนดทราบเปนลกษณะภมประเทศทเหมาะสมสาหรบการตงถนฐานของประชากรมากทสด เพราะมดนทอดมสมบรณ การคมนาคมสะดวก ทราบหลายแหงในโลกเปนแหลงอารยธรรมสาคญ เชน ทราบลมแมนาไทกรส-ยเฟรตส แมนาคงคา และแมนาแยงซเกยง (ฉางเจยง) เปนตน

2. ภมอากาศ หมายถง สภาวะอากาศของทองถน เมอง ประเทศ หรอภมภาคแหงใดแหงหนงในระยะเวลาหนง อาจเปนเดอน ฤด หรอปกได สวนลมฟาอากาศ หมายถง สภาวะอากาศทเกดขนในระยะเวลาใดเวลาหนง ลมฟาอากาศนจะเปลยนแปลงตลอดเวลา องคประกอบสาคญของภมอากาศ ประกอบดวย อณหภม ความชน ฝน การวางตวของเทอกเขา ลม และกระแสนา โดยมรายละเอยดดงน

1. อณหภม หมายถง ระดบความรอนความเยนของอากาศ โดยปกตจะใชเทอรโมมเตอร วดอณหภม และหนวยในการวดอณหภมอาจเปนเซลเซยสหรอฟาเรนไฮต อณหภมเกยวของกบความเขมของแสงแดด ซงแปรผนตามละตจด แสงอาทตยตกกระทบพนผวบรเวณศนยสตรเปนมมชนกวาบรเวณขวโลก ความเขมของแสงจงมากกวา ประกอบกบแสงอาทตยเดนทางผานชนบรรยากาศบรเวณศนยสตร เปนระยะทางสนกวาผานชนบรรยากาศบรเวณขวโลก เพราะฉะนนยงละตจดสงขนความเขมของแสงแดดยงนอย อณหภมยงตา

2. ความชน หมายถง ปรมาณไอนาในอากาศซงไอนานจะระเหยจากแหลงนาบนผวโลก เมอไดรบความรอน ความชนในอากาศมากหรอนอยจงขนอยกบอณหภม อากาศทมอณหภมตาจะรบไอนาไดนอยกวาอากาศทมอณหภมสง

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

13

3. ฝน หมายถง หยาดนาฟาทเกดจากการรวมตวของละอองนาและตกลงมาเปนฝน และยงมหยาดนาฟาประเภทอนๆ อก เชน หมะ ฝนนาแขง และลกเหบ

4. การวางตวของเทอกเขา หมายถง ทศทางทเทอกเขานนวางตว ถาเทอกเขาขวางกนทศทางลม เมอลมปะทะกบเทอกเขาจะเกดการยกตวของกลมอากาศ และเกดการควบแนนเปนเมฆและหยาดนาฟา ทาใหดานหนาของเทอกเขามความชมชน อากาศแหงจมลงดานหลงเขา เกดเปนเขตเงาฝนทแหงแลง

5. ลม หมายถง อากาศทมการเคลอนท อากาศทมอณหภมสงจะลอยตวเรยกความกด อากาศตาสวนอากาศทมอณหภมตาจะเรยกความกดอากาศสง ลมเกดขนเมอมความกดอากาศแตกตางกน โดยจะเคลอนทจากบรเวณทมความกดอากาศสงมายงบรเวณทมความกดอากาศตา 6. กระแสนา หมายถง อณหภมของนาทะเลและความชนของนาทะเล เพราะพนดนและพนนามความสามารถดดกลนและคายความรอนไมเทากน จงมผลตอความกดอากาศ ทศทางและความเรวลม กระแสนาอนและกระแสนาเยนจงมอทธพลตออณหภมของอากาศผวพนโดยตรง กลาวคอบรเวณทมกระแสนาอนไหลผานอากาศจะชมชน สวนบรเวณทมกระแสนาเยนไหลผานอากาศจะแหงแลง ในปค.ศ.1918 ดร.วลาดเมยร เคปเปน (Vladimir Kóppen) นกพฤกษศาสตรและนกภมศาสตรชาวเยอรมน ไดจาแนกเขตภมอากาศของโลกออกเปน 6 เขต โดยใชเกณฑอณหภมเฉลยรายเดอนและปรมาณหยาดนาฟาประจาเ ดอนและประจาปของทองถน เ ปนเกณฑ โดยใช อกษรภาษาอ งกฤษแสดง A ภมอากาศรอนชนแถบศนยสตร ทกเดอนมอณหภมเฉลยสงกวา 18° C ไมมฤดหนาว B ภมอากาศแหงอตราการระเหยของนามากกวาหยาดนาฟาทตกลงมา

C ภมอากาศอบอนชนแถบละตจดกลาง ฤดรอนอากาศอบอน ฤดหนาวไมหนาวมาก อณหภมเฉลยของเดอนทหนาวทสดตากวา 18° C และสงกวา -3° C

D ภมอากาศชนภาคพนทวป ฤดรอนอากาศเยน ฤดหนาวหนาวเยน อณหภมเฉลยของเดอนทอบอนทสดไมตากวา 10° C อณหภมเฉลยของเดอนทหนาวทสดตากวา -3° C

E ภมอากาศขวโลก อณหภมเฉลยของเดอนทอบอนทสดตากวา 10° C H ภมอากาศแถบภเขาสง เปนลกษณะภมอากาศหลายแบบรวมกน ตามระดบสงของภเขา โดยลกษณะภมอากาศทกลาวมานนมรายละเอยดดงตอไปน 1. ภมอากาศแถบรอนชนแถบศนยสตร (Tropical Moist Climates) : A เปนบรเวณทมอากาศรอนชน ทกๆ เดอนมอณหภมเฉลยไมตากวา 18° C และมฝนตกมากกวา

150 เซนตเมตร กลางวนและกลางคนมอณหภมไมแตกตางกนมาก มปรมาณนาฝนเฉลย 2,500 มลลเมตรตอป

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

14

บรเวณทมอากาศรอนชนแถบศนยสตร และลกษณะปาดงดบ พนทสวนใหญอยระหวางละตจดท 25 องศาเหนอ - 25 องศาใต ไดแก ลมนาแอมะซอนในประเทศบราซล ลมนาคองโกในตอนกลางของทวปแอฟรกา หมเกาะในประเทศอนโดนเซย เอเชยตะวนออกเฉยงใต รวมทงประเทศไทย พนทบางสวนปกคลมดวยปาฝนเขตรอน และมความหลากหลายทางชวภาพ

2. ภมอากาศแหง (Dry Climates) : B เปนบรเวณทอากาศแหง ปรมาณการระเหยของนามากกวาปรมาณหยาดนาฟาทตกลงมา ทาให

ทองฟาโปรง แสงอาทตยตกกระทบพนผวมความเขมแสงมากกวารอยละ 90 กลางวนมอณหภมสงกวา 38° C กลางคนอาจจะมอณหภมตากวาจดเยอกแขง กลางวนและกลางคนมอณหภมตางกนมาก ปรมาณนาฝนในรอบปเพยงประมาณ 5 เซนตเมตร บางปอาจไมมฝนตกเลย

บรเวณทมอากาศแหงแลง และลกษณะของทงหญากงทะเลทราย พนทในเขตนครอบคลมบรเวณถงรอยละ 30 ของพนทวปทงหมดของโลก อยระหวางละตจดท 20 องศา - 30 องศาเหนอและใต โดยมากจะเปนทะเลทรายบนทราบซงหอมลอมดวยเทอกเขา ไดแก ทะเลทรายซาฮาราในทวปแอฟรกาตอนเหนอ ทะเลทรายโกบในประเทศจน มความแหงแลงเนองจากอยในบรเวณแถบความกดอากาศสงกงศนยสตร ซงเกดจากมวลอากาศแหงปะทะกนแลวจมตวลง

3. ภมอากาศอบอนชนแถบละตจดกลาง (Moist subtropical mid-latitude climate) : C เปนบรเวณทฤดรอนและฤดหนาวมอณหภมไมแตกตางกนมาก เพราะวามอากาศชนตลอดทงป เนองจากพนทสวนใหญอยใกลทะเลและมหาสมทร อณหภมเฉลยของเดอนทหนาวทสดตากวา 18° C และสงกวา -3° C แบงยอยออกเปน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

15

บรเวณทมอากาศแถบละตจดกลาง และลกษณะของปาไมพมเตย ภมอากาศอบอนชนแถบละตจดกลาง แบงเปน 2 ลกษณะ คอ

ก. ภมอากาศแถบเมดเตอรเรเนยน (Mediterranean climates) พนทสวนใหญอยรอบชายฝงทะเลเมดเตอรเรเนยน ทางตอนใตของทวปยโรป และตอนเหนอของทวปแอฟรกา เปนเขตทมฝนตกนอยพชพรรณเปนพมเตย มกเกดไฟปาในชวงฤดรอน และมฝนตกในชวงฤดหนาว ข. ภมอากาศแถบอบอน (Temperate climates) พนทสวนใหญอยระหวางละตจดท 25 องศาเหนอ - 40 องศาเหนอ ไดแก ทวปยโรปตอนกลาง ดานตะวนออกของประเทศสหรฐอเมรกา และประเทศจน เปนบรเวณทฤดกาลทงสมความแตกตางอยางเดนชด ปรมาณนาฝนในรอบปประมาณ 500 - 1,500 มลลเมตร

4. ภมอากาศชนภาคพนทวป (Humid continental climates) : D ลมประจาตะวนตก (Westeries) ซงพดมาจากมหาสมทรทางดานตะวนตกจะนาความชนเขามาส

ภาคพนทวปซงอยตอนใน เนองจากอยในเขตละตจดสง อากาศจงหนาวเยนในชวงฤดรอนและมสภาพอากาศรนแรงในชวงฤดหนาว อากาศหนาวเยนปกคลมนานถง 9 เดอน ซงทาใหนาแขงจบตวภายในดน มผลใหตนไมเจรญเตบโตไดชา

บรเวณทมอากาศชนภาคพนทวป และลกษณะของทงหญา พนทสวนใหญอยระหวางละตจดท 40 องศาเหนอ - 60 องศาเหนอ ของทวปอเมรกาเหนอ ยโรป และเอเชย ในแถบความกดอากาศตากงขวโลก แนวปะทะอากาศขวโลกทาใหเกดการยกตว เกดการควบแนนของหยาดนาฟาชวยใหพนดนมความชน

5. ภมอากาศขวโลก (Polar Climates) : E มอากาศแหง ลมแรง และหนาวเยนตลอดทงป ฤดรอนมอณหภมสงกวาจดนาแขงเพยงแค 2-4

เดอน มฤดหนาวทยาวนาน และมอณหภมตากวาจดเยอกแขง พนทสวนใหญอยเหนออารคตกเซอรเคลหรอละตจดท 66.5 องศาเหนอขนไป และใตแอนตารคตกเซอรเคลหรอละตจดท 66.5 องศาใตลงมา บรเวณใกลกบขวโลก เชน เกาะกรนแลนดและทวปแอนตารกตก มแผนนาแขงถาวรหนาหลายรอยเมตรปกคลม พนมหาสมทรเตมไปดวยภเขานาแขง พนทวปในสวนทหางไกลจากขวโลก นาในดนแขงตวอยางถาวร พชสวนใหญไมสามารถเจรญเตบโตได มแตหญาและปาสนเทานน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

16

บรเวณทมอากาศขวโลก และลกษณะของทงนาแขง

6. ภมอากาศแถบภเขาสง (Highland Climates) : H เปนลกษณะภมอากาศหลายแบบรวมกนขนอยกบระดบสงของพนท บนยอดเขาสงมความหนาวเยน

คลายคลงกบภมอากาศขวโลก หากแตมความชนสงซงเกดจากอากาศยกตวและควบแนน สภาพลมฟาอากาศเปลยนแปลงอยางรวดเรว ภมอากาศแบบนปกคลมพนทเลกๆ ตามเทอกเขาสงของโลก เชน เทอกเขาหมาลยในทวปเอเชย เทอกเขาเซยรราเนวาดา ในทวปอเมรกาเหนอ เปนตน ในทวปอเมรกาเหนอ และเทอกเขาแอนดสในทวปอเมรกาใต ชนดของพชพรรณตามไหลเขาจะเปลยนไปตามสภาพภมอากาศซงแตกตางกนทกๆ ระยะสงทเพมขน 300 เมตร เชน บรเวณเชงเขาอาจเปนไมผลดใบ สงขนมาเปนปาสน และไมแคระ ยอดเขาปกคลมดวยธารนาแขง

บรเวณทมอากาศขวโลก และลกษณะธารนาแขง ทมา : http://www.lesa.in.th/atmosphere/atm_circulation/climate/climate.htm

3. ทรพยากรธรรมชาต หมายถงส ง ตาง ๆ บนพนผวโลกท เ กดขนเองตามธรรมชาต ทรพยากรธรรมชาตมประโยชนตอการดารงชวตของมนษยอยางมาก ทสาคญ ไดแก อากาศ นา ดน แรธาต ปาไม และสตวปา เปนตน

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.2 แลว โปรดปฏบตใบงานท 1

สรป สภาพแวดลอมทางกายภาพไดแก ภมประเทศ ภมอากาศ และทรพยากรธรรมชาตเปนปจจยสาคญตอทาเลทตง ปรากฏการณ การตงถนฐาน การประกอบอาชพ ตลอดจนการแสดงออกทางวฒนธรรมทแตกตางกนในสวนตาง ๆ ของโลกทเกดขนจากการสรางสรรคของมนษย ปจจยทางดานกายภาพมอทธพลตอการดาเนนชวต สขภาพอนามยและคณภาพของคน การมปฏสมพนธทางภมศาสตรมความเกยวเนองสมพนธกนกบการดารงชวตของมนษย ดงนนความร ความเขาใจเกยวกบสภาพภมศาสตรทางกายภาพจะทาใหเขาใจถงปญหาทางดานกายภาพและวฒนธรรมในบรเวณทศกษา

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

17

ตอนท 2 จะเรยนรภมศาสตรไดอยางไร หากไมใชเครองมอทางภมศาสตร

เรองท 2.1 เครองมอทางภมศาสตร

ความหมายเครองมอทางภมศาสตร หมายถง สงทใชในการศกษาขอมลทางภมศาสตร เกยวกบ ตาแหนง ทาเลทตง การกระจาย ขอบเขต ความหนาแนนของขอมล และปรากฏการณตาง ๆ เครองมอทางภมศาสตรมความสาคญตอการศกษาโลกและปรากฏการณบนโลกอยางยงเพราะชวยใหมองเหนภาพของโลกไดอยางชดเจน เนองจากโลกมพนทกวางขวาง ทาใหมความหลากหลายทางสภาพภมศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในแตละบรเวณ การทาความเขาใจจงตองใชเครองมอชวย เชน แผนท ภาพถายทางอากาศ ภาพจากดาวเทยม เครองวดความเรวลม และเครองวดความกดอากาศ เปนตน

ประเภทเครองมอทางภมศาสตร แบงไดเปน 2 ประเภท คอ

1. เครองมอประเภททใหขอมล เชน แผนท ภาพถายทางอากาศ ภาพจากดาวเทยม รวมทงอนเทอรเนตเครองมอประเภททใชเปนอปกรณ เชน เทอรโมมเตอร เครองวดความเรวลม เครองวดปรมาณนาฝน เขมทศ และกลองสามมต เปนตน เครองมอประเภททใหขอมล ทสาคญ เชน 1. แผนท (map)

แผนท คอ เครองมอทางภมศาสตรทถายทอดขอมลของโลกลงบนพนแบนราบโดยการยอใหเลกลงดวยมาตราสวน ใชเครองหมายและสญลกษณทกาหนดขนแทนขอมลทางกายภาพและขอมลทางวฒนธรรม แผนทเปนเครองมอสาคญทมนษยสรางขนเพอชวยในการดาเนนงานหรอประกอบกจกรรมตางๆ ทเกยวของกบการดาเนนชวตของมนษยมานาน โดยมนษยใชแผนทแสดงเสนทางการเดนทาง ถนทอยอาศย แหลงอาหาร และกรรมสทธในพนทครอบครอง เปนตน ปจจบนแผนทมการใชอยางแพรหลาย รวมทงมการนาความรดานเทคโนโลยภมสารสนเทศมาใชรวมดวย ทาใหแผนทมความถกตองมากขนทงตาแหนง ระยะทาง และทศทาง แผนทมความสาคญและมประโยชนตอมนษยตงแตอดตจนปจจบน เชน ดานการเมองการปกครอง การทหาร เศรษฐกจและสงคม สาธารณประโยชน วศวกรรม การพฒนาและการวางแผน การศกษาสภาพแวดลอมทางภมศาสตร การสงเสรมการทองเทยว รวมทงการสงเสรมคณภาพชวตของประชาชนในภมภาคตางๆ ของประเทศ แผนท แบงออกเปน 3 ประเภท คอ

1. แผนทตามลกษณะของรายละเอยดทปรากฏ คอ ก. แผนทลายเสน โดยรายละเอยดทปรากฏบนแผนทลายเสนอาจเปนเสนตรง เสนโคงหรอทอนเสนใดๆ กได ข. แผนทรปถาย เปนแผนทททาจากรปถายทางอากาศของสภาพภมประเทศทงหมดหรอบางสวน เพอนามาใชแทนแผนทหรอเพมเตมแผนทใหสมบรณ ในแผนทรปถายมขอมลเกยวกบเสนกรด รายละเอยดขอมลชายขอบระวางแผนท เสนชนความสง ชอภมศาสตร แนวแบงเขต และขอมลอนๆ ทอาจพมพเพมเตมได นอกจากนลกษณะของภมประเทศทางราบอาจพมพสตางๆ ทบลงไปอกได ค. แผนทแบบผสม โดยรายละเอยดทปรากฏจะผสมระหวางรายละเอยดทไดจากการถายภาพภมประเทศกบรายละเอยดทวาดหรอเขยนขน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

18

2. แผนทตามขนาดมาตราสวน ก. แผนทมาตราสวนเลก มขนาดมาตราสวนเลกกวา ๑:๑,๐๐๐,๐๐๐ ข. แผนทมาตราสวนปานกลาง มขนาดมาตราสวนตงแต ๑: ๒๕๐,๐๐๐ ถง ๑: ๑,๐๐๐,๐๐๐ ค. แผนทมาตราสวนใหญ มขนาดมาตราสวนใหญกวา ๑: ๒๕๐,๐๐๐

3. แผนทตามลกษณะการใชงานและชนดของรายละเอยดทแสดงไว คอ ก. แผนทภมประเทศ ไดแกแผนทซงแสดงรายละเอยดทวไปของพนผวพภพในทางราบและทางดง คอแสดงความสงตาของภมประเทศ ข. แผนทพเศษหรอแผนทเฉพาะเรอง สวนมากสรางขนโดยใชแผนททวไปเปนพนฐาน เชน แผนทอณหภมเทา แผนทโฉนดทดน แผนทเดนเรอ แผนทตวเมอง แผนทการใชทดน และแผนทเศรษฐกจ เปนตน

ประโยชนของแผนท คอ 1. ดานการเมอง แผนททใชแสดงอาณาเขตหรอพรมแดนธรรมธรรมชาต ทาใหเราทราบ วาประเทศของเราตงอยบรเวณใดของโลก ใกลเคยงกบประเทศใดบาง มความจาเปนตองอาศยแผนทในการวางแผนดาเนนการ เตรยมรบหรอแกไขสถานการณทอาจเกดขนอยางถกตอง แผนทในกจกรรมทางการเมองยงตองเกยวของกบแผนทตางๆ มากมาย นอกจากนยงใชแผนทเพอแสดงกลมชาตพนธความหนาแนนของประชากร หรอใชแผนทแสดงเสนทางคมนาคมในแตละบรเวณ 2. ดานกจการทางทหาร โดยการใชแผนทแสดงยทธศาสตรทงระยะทางและตาแหนงทสาคญตางๆ รวมทงแสดงลกษณะภมประเทศ เพอใชประโยชนในการวางแผนการรบหรอการปองกนดนแดน ถาขาดแผนทหรอแผนทลาสมย ขอมลไมถกตอง การวางแผนอาจผดพลาดได

3. ดานเศรษฐกจและสงคม แผนททแสดงแหลงทรพยากร กจกรรมทางเศรษฐกจ เชน การประมง การเพาะปลก การทาปาไม การทาเหมองแร ชวยใหเราเขาใจการประกอบอาชพของประชากรไดอยางด นอกจากนยงสามารถใชแผนทแสดงการกระจายของแหลงสาธารณสข สถานศกษาในแตละบรเวณ แผนทจงมประโยชนในดานสงคมเพมขน ในการวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตตองอาศยแผนทเปนขอมลพนฐาน แผนทยงชวยใหเขาใจเกยวกบภาพรวมและความสมพนธระหวางพนทไดมากขน ชวยใหวางแผนและพฒนาเปนไปไดอยางสะดวกและมประสทธภาพ

4. ดานการดาเนนชวตประจาวน โดยเฉพาะในการเดนทางจากบรเวณใดบรเวณหนง ถา เราดแผนทเปนจะทาใหเราทราบวาเราอยบรเวณใด จะเดนทางไปทใดจงจะสะดวกและรวดเรวยงขน โดยเฉพาะนกทองเทยวซงใชแผนทในการเดนทางเปนประจา ทาใหสามารถพจารณาเสนทางทเหมาะสมเปนการชวยประหยดเวลาและคาใชจายในการเดนทางได 5. ดานการเรยนการสอน แผนทเปนตวสงเสรมกระตนความสนใจ และกอใหเกดความเขาใจในบทเรยนดขน

องคประกอบของแผนท หมายถง สงทปรากฏอยบนแผนท เพอใหผใชแผนททราบรายละเอยดเกยวกบแผนทนน โดยทวไปแผนททจดทาขนกเพอแสดงพนทใดพนทหนงซงเรยกวา ระวาง (sheet) แผนทประกอบดวย 4 สวนหลก คอ 1. ขอบระวาง เปนรปสเหลยมจตรสหรอสเหลยมผนผา เปนขอบทงสดานของแผนทเรยกวา เสนขอบระวางแผนท ซงบางแบบมขอบสองชนหรอสามชน เพอความสวยงาม สวนแผนทภม

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

19

ประเทศโดยทวไปจะมเสนขอบระวางเพยงดานละเสนเดยว ทเสนขอบระวางแตละดานจะมตวเลขบอกคาพกดภมศาสตร ไดแก คาละตจด และคาลองจจด หรอคาพกดกรดอยางใดอยางหนง

2. มาตราสวน แผนททกระวางจะตองแสดงมาตราสวนของแผนทกากบไวเสมอ เพอใหผใชแผนทเปรยบเทยบระยะจรงบนพนโลกวายอลงมากสวน มาตราสวนทแสดงในแผนท แบงเปน 3 แบบ คอ ก. มาตราสวนแบบเศษสวน เปนมาตราสวนโดยใชตวเลขเศษสวน เชน แผนทประเทศไทย มาตราสวน 1:1,7000,000 แสดงวา ระยะทางบนแผนท 1 เซนตเมตรเทากบระยะทางบนภมประเทศ 1,7000,000 เซนตเมตร หรอ 17 กโลเมตร ข. มาตราสวนแบบเสน เปนมาตราสวนทแสดงเปนเสนตรง กากบดวยหนวยวดความยาว แผนทบางระวางแสดงหนวยวดความยาวไวหลายระบบ เชน กโลเมตร ไมล ไมลทะเล กได แตละระบบจะแสดงมาตราสวนหลกและมาตราสวนขยาย สวนทางขวาของเลข 0 เรยก มาตราสวนหลก และสวนทางซายของเลข 0 เรยก มาตราสวนขยาย ค. มาตราสวนคาพด เปนมาตราสวนทกาหนดระยะบนแผนทกบระยะบนพนทจรงดวยคาพด เชน มาตราสวน 1 นว เทากบ 1 ไมล หมายถง ระยะทางในแผนทวดได 1 นวเทากบระยะทางในพนทจรง 1ไมล 3. สญลกษณ เปนเครองหมายทใชในแผนท แบงไดเปนหลายประเภท ไดแก ก. จด เปนเครองหมายใชจดแทนจานวนทแนนอนจานวนหนง เชน 1 จด ตอจานวนประชากร 10,000 คน ข. วงกลม เปนการใชวงกลมแสดงปรมาณของขอมล เชน จานวนประชากรของจงหวดตางๆ จานวนสตวเลยงในแตละชมชน เปนตน

ค. พนท เปนเครองหมายทใชแทนขอมลทมการกระจายอยในบรเวณใดบรเวณหนง เชน พนทปาไม แหลงตงถนฐาน เขตเพาะปลก และเขตภมอากาศ เปนตน ง. เสน เปนเครองหมายทใชแทนสงตางๆ ทเปนเสนหรอเปนแนว สงทมลกษณะตอเนองกนเปนทางยาว เชน ถนน แมนา เขตการปกครอง และทางรถไฟ เปนตน จ. ปรมาตร เปนเครองหมายทใชแทนขอมลทสามารถชง ตวง วด ได เชน นา นามน สนคาเขา สนคาออก ฉ. ส ใชเปนสญลกษณของสงตางๆ เชน สนาเงนแทนแหลงนา สเขยวแทนพรรณไม สแดงและสดาแทนสงทมนษยสรางขน และสนาตาลแทนเสนชนความสง เปนตน ช. รปภาพ โดยใชรปภาพแทนสงทตองการแสดง เชน ใชรปคนแทนประชากร รปโคแทนจานวนโคในหมบาน รปตนไมแทนจานวนไมยนตนในแตละภาค เปนตน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

20

ตวอยางสญลกษณ

4. ทศ นกภมศาสตรใชทศเหนอเปนหลกในการบอกทศ โดยทศเหนอหลกม 3 ชนด คอ ก. ทศเหนอจรงหรอทศเหนอภมศาสตร คอ ทศเหนอทใชดาวเหนอเปนหลก โดยแนวทลากจากทกตาแหนงบนพนโลกตรงไปสดาวเหนอ เสนเมรเดยนทกเสนชไปทางทศเหนอจรง ในแผนทใชรปดาวเปนสญลกษณ ข. ทศเหนอแมเหลก คอ แนวทศเหนอทกาหนดขน โดยใชขวแมเหลกโลกเปนหลก การหาทศเหนอแมเหลกสามารถหาไดจากการอานเขมทศ เพราะเขมทหนาปดเขมทศจะชไปทางทศเหนอแมเหลกเสมอ ในแผนทนยมใชเครองหมายลกศรครงซกเปนสญลกษณ ค. ทศเหนอกรด คอ แนวทศเหนอทขนานกบเสนกรดในทางตงในแผนทภมประเทศทใชเปนแผนทพนฐาน ปจจบนใชอกษร GN (grid north) เปนเครองหมายกากบแนวทศเหนอกรด

2. ภาพถายทางอากาศ (aerial photograph) ภาพถายทางอากาศ คอ เครองมอทางภมศาสตรประเภทหนงทใชในการสบคนขอมลเชงพนท เปน

ภาพทไดจากการถายภาพจากอากาศยาน เชน บอลลน เครองบนเฮลคอปเตอร หรอยานอวกาศ ภาพถายทางอากาศแสดงพนทเกษตรกรรมเมองออรเรจ รฐแคโรไลนาเหนอ สหรฐอเมรกา ทมา: http://www.co.orange.nc.us/soilwater/AerialPhotos.asp ภาพถายทางอากาศแบงออกไดเปน 3 ชนด คอ

1. ภาพถายในแนวดงหรอแนวตงฉาก คอ ภาพทถายจากแกนของกลองถายรปทอยในแนวดงหรอใกลเคยงกบแนวดง ลกษณะของภาพทครอบคลมพนทนอย ภาพทไดเปนรปสเหลยมจตรสหรอสเหลยมมมฉากอาจจะดไมชดเจน ระยะทางและทศทางของภาพอาจจะคลาดเคลอนถาพนภมประเทศไมราบเรยบ 2. ภาพถายในแนวเฉยง คอ ภาพทถายจากแกนของกลองถายรปทเบนไปจากแนวดงหรอเอยง เปนภาพทมองเหนเหมอนธรรมชาต เหมาะทจะใชเปนเครองมอในการศกษาลกษณะภมประเทศ แบงไดเปน 2 ชนด คอ ภาพถายเฉยงตา คอ ภาพถายทไมปรากฏแนวขอบฟาบนภาพถาย และภาพถายเฉยงสงคอภาพถายทางอากาศทจะปรากฏเสนแนวขอบฟาบนภาพถาย

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

21

3. ภาพถายผสม คอ ภาพถายทางอากาศทมลกษณะตดตอกนหลายภาพ โดยนาภาพถายในบรเวณเดยวกนทถายในแนวดงหนงภาพและภาพถายเฉยงสงโดยรอบ 8 ภาพ ซงจะถายทามม 60 องศา จากภาพถายในแนวดง โดยถายเปนภาพเชงซอนดานขางกบภาพถายในแนวตง ภาพจะถกนาไปใชโดยดดแปลงแกไขใหมมาตราสวนเทากบภาพถายในแนวดง แลวนาไปตดตอกนเปนภาพเดยว กดเปนภาพถายผสมทมภาพถายในแนวดงอยตรงกลางและเหนขอบฟาอยโดยรอบ

ภาพถายทางอากาศของเมองแจคสนวลล รฐฟลอรดา ประเทศสหรฐอเมรกา

แผนทลกษณะภมประเทศทแปลจากภาพถายทางอากาศของเมองแจคสนวลล รฐฟลอรดา ประเทศสหรฐอเมรกา ทมา : http://www.terraserver.microsoft.com ในการแปลภาพถายทางอากาศตองใชกลองสามมต โดยการใชภาพถายทางอากาศทถายอยางตอเนองกนและอยในแนวบนเดยวกนจากการซอนภาพ ภาพทไดจะเหมอนจรงทงลกษณะภเขา แมนา ทราบ หรอสงทมนษยสรางขน เชน อาคารบานเรอน ทาเรอ เขอน และเสนทางคมนาคมทางบก เปนตน ในการวเคราะหภาพถายทางอากาศ ผแปลความตองรจกเลอกรายละเอยดทจะใชวเคราะหอยางเปนระบบ มการวเคราะหภาพถายทางอากาศในสวนซอนกน ไมใชวเคราะหเปนจดหรอเปนบรเวณเทานน การกาหนดสญลกษณใหชดเจนตามวตถประสงคของการใชงาน จะชวยใหไดรบประโยชนสงสดจากการใชภาพถายทางอากาศ 3. ภาพจากดาวเทยม (Satellite Image)

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

22

ภาพจากดาวเทยม หมายถง ภาพทไดจากขอมลของอปกรณบนทกขอมล (sensors) ของดาวเทยมและสงมายงสถานภาคพนดนเพอใชคอมพวเตอรในการประมวลผลเพอจดทาเปนภาพจากดาวเทยม การถายภาพจากดาวเทยมเรมขนเมอมการสงดาวเทยมขนสอวกาศ การบนทกขอมลมการพฒนามาโดยตลอด ขอมลทไดรบจากดาวเทยมสารวจทรพยากร เชน ดาวเทยมแลนดแซท (LANDSAT) ของสหรฐอเมรกา ดาวเทยมสปอต (SPOT) ของฝรงเศส และดาวเทยมเจออารเอส (JERS) ของญปน เปนตน ดาวเทยมทงหมดนมการศกษาลกษณะภมประเทศดวย สาหรบดาวเทยมโนอา (NOAA) ของสหรฐอเมรกาจะใชประโยชนในดานอตนยมวทยาและสมทรศาสตร ภาพจากดาวเทยมทไดรบจะตองแปลภาพโดยผมความรและประสบการณ จงจะกอใหเกดประโยชนตอการศกษาและสารวจดานทรพยากรและสงแวดลอม

ดาวเทยมแลนดแซท 7 (LANDSAT) และดาวเทยมโนอา (NOAA) ทมา : http://www.en.wikipedia.org

ในอดตประเทศไทยตองซอภาพจากดาวเทยมจากประเทศสหรฐอเมรกา ตอมาในพ.ศ. 2524 ประเทศไทยตงสถานรบสญญาณดาวเทยมทเขตลาดกระบง กรงเทพมหานครเพอรบสญญาณดาวเทยมสารวจทรพยากรแลนดแซท สปอต และเจออารเอส ทาใหคาใชจายของผตองการใชดาวเทยมลดลงแตการใชภาพจากดาวเทยมตองมการแปลภาพซงมความยงยากกวาการใชแผนทและภาพถายทางอากาศ ดวยเหตนผทจะใชภาพจากดาวเทยมจงตองมความรในการแปลภาพอยางด

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

23

ภาพจากดาวเทยมแสดงบรเวณแมนาเจาพระยา กรงเทพมหานคร ทมา : http://www.phototour.com

การวเคราะหขอมลจากภาพจากดาวเทยม แบงได 2 วธ คอ การแปลความดวยสายตา และ การวเคราะหขอมลดวยคอมพวเตอร โดยใชองคประกอบหลกของภาพประกอบการวเคราะห คอ สและความเขมของส เชน ปาไมทบมคลอโรฟลลหรอความเขยวมากปรากฏสเขม ปาโปรงมสจาง นาลกสดาหรอสนาเงนเขมและนาตนสจาง เปนตน ขนาด รปราง เนอภาพ หรอความหยาบความละเอยดของผววตถ รปแบบ หรอลกษณะการจดเรยงตวของวตถทปรากฏ เชน ความแตกตางของสงทเกดขนตามธรรมชาตและสงทมนษยสรางขน ความสงและเงา เชน เงาของบรเวณเขาหรอหนาผา เงาของเมฆ ทตงหรอตาแหนงของวตถทพบตามธรรมชาตและความเกยวพน เชน วตถบางอยางมความเกยวพนกบสงแวดลอมอนๆ เชน บรเวณไรเลอนลอยมกจะอยในพนทปาไมบนเขา เปนตน

ในพ.ศ. 2550 ประเทศไทยมโครงการความรวมมอกบรฐบาลฝรงเศส คอ โครงการพฒนาดาวเทยมสารวจทรพยากรธรรมชาตดวงแรกของประเทศไทย (Thailand Earth Observation System [THEOS]) โดยมสทอภ. ทาหนาทเปนหนวยงานกลางในการดาเนนการสรางดาวเทยม และลงนามกบบรษทอเอดเอส แอสเทรยม เมอวนท 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2549 และสงขนสวงโคจรในวนท 1 ตลาคม 2551 ดาวเทยมธออส มอายการใชงานประมาณ 5 ป และมประโยชนตอประเทศไทยหลายดาน เพราะขอมลทไดสามารถนามาประยกตในการจดการทรพยากรธรรมชาต การสารวจและการทาแผนทการวางผงเมอง ความมนคงแหงชาต การใชทดน การเกษตร อทกภยและภยพบต เปนตน

ดาวเทยมธออส ทมา : http://www.dhammadelivery.com/images/newsdd/news-223-big.jpg

เครองมอประเภททใชเปนอปกรณ ทสาคญ ประกอบดวย 1. เขมทศ เปนอปกรณพนฐานสาคญทนกภมศาสตรจาเปนตองใชงาน เขมทศเปนอปกรณบอกทศทางอยางงาย ๆ การใชเขมทศ คอ วางเขมทศในแนวระนาบ ตงแกนทใชเลงวตถขน ปรบมมหนาปดใหเขมบอกคาบนหนาปดอยในตาแหนงทหนไปทางทศเหนอแมเหลกโลก จากนนยนหนหนาไปยงทศทางของตาแหนงทตองการวดมม เชน ตนไม อาคาร

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

24

2. กลองสามมตแบบพกพา เปนเครองมอหรออปกรณทใชศกษาและมองความสงตาของลกษณะภมประเทศจากภาพถายทางอากาศ หลกสาคญในการใช คอ วางรปถายทางอากาศซอนตอเนองกนใตกลองใหอยบนพนราบ โดยจดใหรปซายอยใตเลนสซาย รปขวาอยใตเลนสขวา ถาหากมองไมชดใหขยบรปถายทางอากาศไปทางซายหรอทางขวา 3. เครองวดอณหภม เชน เทอรโมมเตอรและไซโครมเตอร เทอรโมมเตอรเปนเครองมอทใชวดอณหภม ทนยมใชมากทสด คอ แบบหลอดแกวทบรรจปรอทหรอแอลกอฮอลไวภายใน เทอรโมมเตอรมคาอณหภม 2 ระบบ คอ เซลเซยส และระบบฟาเรนไฮต 4. ลกโลก เนองจากในสมยโบราณมนษยเชอวาโลกมสณฐานแบน จนกระทงมการสงเกตลกษณะตางๆ เชน เรอทแลนออกจากฝงในระยะไกลๆ ออกไป เรอจะคอยๆ จมลงตากวาระดบนาทะเล และหายไปจากเสนขอบฟา กลาวไววานกเดนเรอชาวเยอรมน ชอ มารตน เบไฮม (Martin Behaim) เปนผสรางลกโลกขนเปนคนแรกในพ.ศ. 2035 การสรางลกโลก ทาใหมนษยมความรและความเขาใจเกยวกบสณฐานของโลกมากขน นอกจากนกยงมอปกรณทสาคญอกหลายประเภท เชน เครองวดปรมาณนาฝน เครองวดความเรวลม และเครองวดการระเหยของนา เปนตน

เครองวดฝนแบบจดบนทก เครองมอวดอณหภมของอากาศ (Rainfall Recorders) (Dry-Wet Bulbs psychrometer)

เครองวดนาระเหยแบบถาด เครองวดความเรวลม (American Class A Pan) (Anemometer) ทมา : http://www.lesa.in.th

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

25

สรป เครองมอทางภมศาสตรเปนเครองมอหนงทจะชวยใหเขาใจปรากฏการณตางๆทเกดขนบนโลกน เครองมอแตละประเภทจะชวยใหเราสามารถมองเหนภาพของโลกไดชดเจนยงขน ทาใหสามารถวเคราะหปรากฏการณทเกดขนไดอยางถกตอง

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

26

เรองท 2.2 เทคโนโลยสารสนเทศ ความหมายเทคโนโลยภมสารสนเทศ

สานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน) ไดใหความหมาย ของเทคโนโลยภมสารสนเทศ (geo-informatics technology) หมายถง วทยาศาสตรและเทคโนโลยในการรวบรวมขอมล กรรมวธจดทาขอมล การวเคราะห การแปล การตความหมาย การประมวลผล การเผยแพร และการใชขาวสารภมศาสตร เพอใหสามารถสรางภาพและเขาใจขอมลเชงพนทของโลกเปนอยางด ทาใหไดขอมลขาวสารทถกตองและทนสมย ซงสามารถนามาเปนขอมลในการตดสนใจเพอการบรหารจดการดานสาธารณะและดานการบรหารเชงธรกจอยางมประสทธภาพ องคประกอบหลกของเทคโนโลยภมสารสนเทศ องคประกอบหลกของเทคโนโลยภมสารสนเทศ ม 3 ประการคอ

1. การรบรจากระยะไกล (remote sensing [RS]) เปนการบนทกคณลกษณะของวตถตางๆ จากการสะทอนและหรอการแผรงสพลงงานแมเหลกไฟฟา โดยไมมการสมผสโดยตรงกบวตถเปาหมาย ปจจบนการรบรจากระยะไกล เปนวทยาการดานหนงทสามารถนามาใชในการสารวจขอมลทใหรายละเอยดเกยวกบสภาพปจจบนและการเปลยนแปลงอยางประหยดและรวดเรว อนเปนประโยชนในการวเคราะหและวางแผนแกปญหาการจดการทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม การรบรจากระยะไกล เปนการบนทกหรอการไดมาซงขอมลขาวสารเกยวกบวตถ พนทเปาหมายจากเครองรบร (sensor) โดยปราศจากการสมผสกบวตถนนๆ โดยอาศยคณสมบตของคลนแมเหลกไฟฟาเปนสอในการไดมาของขอมล 3 ลกษณะ คอ ชวงคลน รปทรงสณฐาน และการเปลยนแปลงตามชวงเวลาของ สงตางๆ บนพนผวโลก การรบรจากระยะไกล แบงตามแหลงกาเนดพลงงานทกอใหเกดคลนแมเหลกไฟฟาเปน 2 กลมใหญ คอ

1. กลมทใชแหลงพลงงานจากธรรมชาต คอ ดวงอาทตย สวนใหญระบบนจะรบและบนทกขอมลไดในเวลากลางวน และมขอจากดดานภาวะอากาศ ไมสามารถรบขอมลไดในฤดฝน เปนระบบทมการพฒนามากอน และยงคงใชอยในปจจบน 2. กลมทใชแหลงพลงงานทสรางขนจากเครองมอสารวจ เชน ชวงคลนไมโครเวฟทสรางในระบบเรดารแลวสงพลงงานไปยงพนทเปาหมาย ระบบนสามารถรบและบนทกขอมลไดโดยไมมขอจากดดานเวลาหรอดานสภาวะภมอากาศ สามารถรบสงสญญาณไดทงกลางวนและกลางคน ทงยงสามารถสงสญญาณทะลผานกลมเมฆ หมอก ฝน ไดทกฤดกาล กระบวนการการรบรจากระยะไกลประกอบดวย 2 กระบวนการ คอ 1. การรบและบนทกสญญาณขอมล เปนกระบวนการบนทกพลงงานทสะทอนหรอสงผานของ วตถโดยเครองมอบนทกขอมลบนยานสารวจ แลวสงขอมลเหลานนไปยงสถานรบสญญาณภาคพนดน เพอผานกรรมวธในการผลตขอมลทงในแบบภาพถายและขอมลเชงตวเลข 2. การวเคราะหขอมล ประกอบดวยการวเคราะหขอมลดวยสายตาและดวยเครองคอมพวเตอรคอ ก. การวเคราะหขอมลดวยสายตา เปนการแปลความจากลกษณะองคประกอบของภาพโดยอาศยการพจารณาปจจยดานตางๆ ไดแก ส เงา รปทรง ขนาดของวตถ แบบรป ลวดลายหรอลกษณะเฉพาะ และองคประกอบทางพนท

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

27

ข. การวเคราะหขอมลดวยคอมพวเตอร เปนการตความคนหาขอมลสวนทตองการ โดยอาศยหลกการทางคณตศาสตรและสถต เพราะขอมลจานวนมากจะไมสะดวกในการคานวณดวยมอจงมการนาคอมพวเตอรชวยเพอใหการประมวลผลรวดเรวและถกตอง กระบวนการและองคประกอบการรบรจากระยะไกล ทมา : สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. จากหวงอวกาศสพนแผนดนไทย ฉบบยอ. หนา1. 2. ระบบกาหนดตาแหนงบนโลก (global positioning system [GPS]) ระบบกาหนดตาแหนงบนพนโลก เปนการอาศยคลนวทยและรหสทสงมาจากดาวเทยม นาฟสตาร (NAVSTAR) ทโคจรอย รอบโลกวนละ 2 รอบ ใชหาตาแหนงบนพนโลกไดตลอด 24 ชวโมงททกๆ จดบนผวโลก รวมทงนารองจากทหนงไปทอนๆ ไดตามตองการ สามารถตดตามการเคลอนทของคนและสงของตางๆ ใชในการทาแผนท ตลอดจนใชอางองการวดเวลาทมความเทยงตรงมาก ระบบกาหนดตาแหนงบนโลก ประกอบดวย 3 สวนหลก คอ สวนอวกาศ สวนสถานควบคม และสวนผใช โดยในแตละสวนมความสมพนธกนดงน สวนควบคมจะมสถานตดตามภาคพนดนทกระจายอยบนพนโลกเพอคอยตดตามการเคลอนทของดาวเทยม ทาใหสามารถคานวณวงโคจรและตาแหนงของดาวเทยมทขณะเวลาตางๆ ได จากนนสวนควบคมกจะทานายวงโคจรและตาแหนงของดาวเทยมทกดวงในระบบลวงหนา แลวสงขอมลเหลานไปยงสวนอวกาศซงกคอดาวเทยมนนเอง ดาวเทยมจะทาการสงขอมลเหลานออกมาพรอมกบคลนวทยมายงโลก ในสวนผใชเมอตองการทราบตาแหนงของจดใดๆ กเพยงนาเครองรบสญญาณดาวเทยมระบบกาหนดตาแหนงบนโลก ไปตงใหตรงตาแหนงจดทตองการหาตาแหนง แลวนาขอมลทไดไปประมวลผล กจะทาใหทราบคาพกด ณ ตาแหนงทตองการ ในการใชเครองรบสญญาณระบบกาหนดตาแหนงบนโลกผใชควรใชในทกลางแจงหรอ หางจากตวอาคารเพอปองกนการสะทอนกลบ เพราะจะทาใหไมมสญญาณจากดาวเทยมปรากฏครบบนเครองรบสญญาณระบบกาหนดตาแหนงบนโลกได ระบบกาหนดตาแหนงบนโลกสามารถจดเกบคาพกดไดดวยอยางรวดเรว มความถกตองสง และทางานไดตลอด 24 ชวโมง จงทาใหมการนาระบบกาหนดตาแหนงบนโลกไปใชในงานดานตางๆ อยางกวางขวางโดยเฉพาะอยางยงสาหรบงานทางดานแผนทและงานทางดานการสารวจ ดงนนระบบกาหนดตาแหนงบนโลกจงเปนระบบเดยวในปจจบนทสามารถแสดงตาแหนงทอยทแนนอนวา อย ณ ตาแหนงใด บนพนโลกไดทกเวลาทกสภาพอากาศ

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

28

เครองรบสญญาณระบบกาหนดตาแหนงบนโลก (เครองจพเอส) ทมา : http://th.wikipedia.org/wiki/

ประโยชนของระบบกาหนดตาแหนงบนโลก ปจจบนไดมการนาระบบกาหนดตาแหนงบนโลกใชในงานตางๆ เชน การนารองจากทหนงไปยงทอนๆ การตดตามการเคลอนทของคน ยานพาหนะและสงของ การสารวจรงวดและทาแผนทการควบคมเครองจกรกลในดานการคมนาคมและการขนสง และการตรวจสอบและตดตามสถานการณและความปลอดภยดานสงแวดลอม เปนตน

3. ระบบสารสนเทศภมศาสตร (geographic information system [GIS]) ระบบสารสนเทศภมศาสตร เปนระบบขอมลขาวสารทเชอมโยงกบคาพกดภมศาสตรและรายละเอยด

ของวตถบนโลก โดยขอมลลกษณะตางๆ ในพนทททาการศกษา จะถกนามาจดใหอยในรปแบบทมความสมพนธเชอมโยงซงกนและกน ซงจะขนอยกบชนดและรายละเอยดของขอมลนนๆ เพอใหไดผลลพธทดทสดตามตองการ

ระบบสารสนเทศภมศาสตรเปนระบบทมประสทธภาพสงทใชในการรวบรวมขอมล การบนทก การวเคราะหขอมล และการนาเสนอขอมลเชงพนทของโลกตามวตถประสงค กลาวไดวา แผนทเปนทมาของระบบสารสนเทศภมศาสตร ภาพสามมต สถต ตารางขอมล โดยมการนาเทคโนโลยคอมพวเตอร เทคโนโลยฐานขอมล เทคโนโลยการออกแบบ และเทคโนโลยภาพถายดาวเทยมมาใช เพอชวยในการวางแผนและตดสนใจของผใชใหมความถกตองแมนยา ระบบสารสนเทศภมศาสตรจงตอบสนองตอความเจรญเตบโตอยางรวดเรวในระบบเศรษฐกจ นอกจากนระบบสารสนเทศภมศาสตร ยงมความสาคญตอประชาชนทวไป เพราะมขอมลทสามารถตอบสนอง ตอความตองการของประชาชนหลายดาน เชน

- ขอมลการกระจายประชากร ครวเรอน วด โรงเรยน โบสถ มสยด และสถานตารวจ เปนตน - ขอมลดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมของพนท เชน การตงถนฐาน ชมชน คณภาพชวต

ปาไม ปาสงวน สถานทราชการ และวนอทยานแหงชาต เปนตน - ขอมลดานสภาพแวดลอมทางกายภาพ เชน ภมประเทศ สภาพทางธรณวทยา คณภาพดน

คณภาพนา อตนยมวทยา สภาพภมอากาศ อณหภม ปรมาณนาฝน และระดบนา เปนตน - ขอมลดานคณภาพชวต เชน การคมนาคม เศรษฐกจ สงคม คณภาพชวต รายได

สาธารณปโภค สาธารณสข และสนทรยภาพ เปนตน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

29

หวใจสาคญของระบบสารสนเทศภมศาสตร คอ ขอมลเชงพนทซงจะมการนาเขาระบบดวย การแปลงใหอยในรปของปรมาณและทศทางโดยใชเครองมอนาเขาขอมล การจดเกบขอมลในลกษณะปรมาณและทศทางมขอดในดานการประหยดเนอทการจดเกบ และการขยายภาพใหใหญบนจอภาพสามารถแสดงความคมชดเหมอนเดม ขอมลในเชงพนทสามารถออกแบบการจดเกบตามประโยชนการใชสอย โดยแบงเปนชนตางๆ เชน ถนน แมนา ลกษณะชนดน และลกษณะชนบรรยากาศ เปนตน เมอตองการวเคราะหขอมล ผใชสามารถทจะเลอกขอมลเชงพนทชนตางๆ ทตองการมาซอนทบกน โดยกาหนดเงอนไขทตองการเขาไปในระบบ ระบบสารสนเทศภมศาสตรจะแสดงพนทหรอจดทตง ของสถานททผใชตองการบนหนาจอคอมพวเตอร โดยแสดงความเขมของสทแตกตางกน ทาใหผใชสามารถเขาใจไดงาย นอกจากระบบสารสนเทศภมศาสตรจะจดเกบขอมลเชงพนท เชน แผนทแสดงการใชทดน ระบบยงสามารถจดเกบขอมลทไมใชเชงพนท เชน ขอมลดานประชากร และขอมลรายละเอยดตางๆ เปนตน

ขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตร ประกอบดวย 2 สวน คอ 1. ขอมลเชงภาพ (graphic data) แบงไดเปน 3 ประเภท คอ

ก. จด (point) ใชอางองถงตาแหนงทตงของสงตางๆ ในแผนท เชน ทตงของบอนา ทตงของเสาไฟ เปนตน ข. เสน (line) ใชแทนลกษณะสงทเปนเสน เชน แมนา ถนน ทางรถไฟ เปนตน ค. เสนรอบรปปด (polygon) เปนเสนรอบรปปด เชน พนทปาไม ขอบเขตการปกครอง ประเทศ จงหวด อาเภอ และตาบล เปนตน

2. ขอมลลกษณะประจา (attribute data) เปนขอมลบอกลกษณะตางๆ ของพนท เชน ชอถนน ความกวางของถนน กษณะพนผว และจานวนชองทางวงของถนนแตละสาย

ลกษณะขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตร ทมา : สานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน). 2552. หนา 195. องคประกอบของระบบสารสนเทศภมศาสตร แบงออกเปน 5 สวนใหญ ๆ คอ 1. ฮารดแวร คอ เครองคอมพวเตอรรวมไปถงอปกรณตอพวงตางๆ เพอใชในการนาเขาขอมล ประมวลผล แสดงผล และผลตผลลพธของการทางาน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

30

2. ซอฟตแวร คอ ชดของคาสงสาเรจรป เชน โปรแกรม Arc/Info และ MapInfo เปนตน ซงประกอบดวยฟงกชนการทางานและเครองมอทจาเปนตางๆ สาหรบนาเขาและปรบแตงขอมล จดการระบบฐานขอมล เรยกคน เพอแสดงผลขอมล วเคราะห และนาเสนอขอมลในรปของแผนท ตาราง รปภาพ และแผนภม โปรแกรมคอมพวเตอรควรมคณสมบตในการดงขอมลมาใชไดงาย สะดวก รวดเรว มความสามารถในการวเคราะหขอมลและแสดงผลขอมลในรปทเขาใจไดงาย 3. ขอมล คอ ขอมลตางๆ ทงทเปนขอมลภาพหรอขอมลเชงพนท และขอมลทไมใชรปภาพซงจดเกบในรปแบบของฐานขอมล ขอมลจะเปนองคประกอบทสาคญรองลงมาจากบคลากรทจะตองเลอกขอมลใหเหมาะสม 4. บคลากร คอ ผปฏบตงานซงเกยวของกบระบบสารสนเทศภมศาสตร เชน ผนาเขาขอมล ชางเทคนค ผดแลระบบฐานขอมล ผเชยวชาญสาหรบวเคราะหขอมล และผบรหารซงตองใชขอมลในการตดสนใจ เปนตน บคลากรเปนองคประกอบสาคญทสดในระบบสารสนเทศภมศาสตร เพราะถาขาดบคลากร ขอมลทมอยมากมายกจะเปนเพยงขยะไมมคณคาใดเลย เพราะไมไดถกนาไปใชงาน 5. วธการหรอขนตอนการทางาน คอ วธการทองคกรนนๆ นาเอาระบบสารสนเทศภมศาสตรไปใชงานโดยแตละระบบ แตละองคกรยอมมความแตกตางกนออกไป ดงนนผปฏบตงานตองเลอกวธการในการจดการกบปญหาทเหมาะสมทสดสาหรบของแตละหนวยงานนนๆ ตวอยางชนขอมลทการจดเกบขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตร ทมา : http://www.gisthai.org

ปจจบนระบบสารสนเทศภมศาสตรไดรบความนยมมากขน เพราะการจดเกบขอมลในเชง พนทมความทนสมยอยเสมอ สามารถรวบรวมขอมลในเชงพนททงหมดใหอยฐานขอมลเดยวกนได วเคราะหขอมลในรปแบบตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ ทงในเรองเวลาและตนทนการจดทา เชน ในการวางแผนดานพนท การคนหาตาแหนงของพนทวางเปลาในเขตเมองทมขนาดพนทตงแต 50 ไรขนไปในแบบรปของการขยายตวของเมองในรอบ 50 ป การกระจายของโรคพชในพนทใดพนทหนง การเกดภาวะนาทวมในพนทตางๆ ระบบสารสนเทศภมศาสตรสามารถวเคราะหพนทไดหลายแบบรป ทานายหรอคาดการณไดอยางด

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

31

ทาใหไดแผนงานทแตกตางกนหลายแบบ เพอตอบคาถามทแตกตางกน รวมทงสามารถผลตเอกสารอางองพรอมกบการวเคราะหขอมลแบบรปตางๆ ในขณะทการผลตเอกสารอางอง พรอมกบการวเคราะหแบบเดมใชเวลานานและเสยคาใชจายสงและเปนเครองมอทชวยผบรหารในการตดสนใจดานการบรหารสภาพแวดลอมและทรพยากรทมอยใหเปนไปอยางมประสทธภาพ ขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตรมมาก การนาขอมลมาใชจงตองพจารณาความถกตองและเหมาะสม เชน ตองการขอมลดานการชลประทาน จาเปนตองใชขอมลพนทลมนา ลกษณะภมประเทศ และลกษณะดนประกอบเพอไดขอมลใหมทสมบรณและใชประโยชนไดตรงกบวตถประสงค การใชขอมลจากระบบสารสนเทศภมศาสตรในประเทศไทยมการประยกตในดานตางๆ เพอศกษาหาสาเหตและตดตามการเปลยนแปลง เนองจากเปนการประหยดงบประมาณและเวลาอยางมาก เชน การศกษาบรเวณแผนดนถลมจากการเกดนาทวมพดพาเอาทอนซงจานวนมากไหลมาถลมบานเรอนราษฎรทตาบลกระทน อาเภอพปน จงหวดนครศรธรรมราช ในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2531 การตดตามการกอตวและการเคลอนตวของพายไตฝนเกย ทพดผานอาเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ และอาเภอทาแซะ จงหวดชมพร ในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2532 และการศกษาผลกระทบทเกดจากสนาม ทจงหวดพงงา ภเกต ระนอง ตรง กระบ และระนอง ในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2547 รวมทงการศกษาภาวะนาทวมทจงหวดเพชรบรณ ในพ.ศ. 2549 เปนตน การใชเครองมอทางภมศาสตรเพอรวบรวมขอมลขาวสารเกยวกบลกษณะภมประเทศในแตละพนท สภาพภมอากาศ สามารถใชแผนทและแผนภมนาเสนอไดอยางด เชน การศกษาเปรยบเทยบลกษณะภมประเทศในแตละภมภาคของทวปเอเชย หรอการศกษาสภาพทรพยากรธรรมชาตของบรเวณใดกตาม แผนทยงคงเปนเครองมอทางภมศาสตรทใชไดงายและประหยดเวลา แตถาตองการขอมลททนสมยมากกวากอาจใชภาพจากดาวเทยมโดยใชผานเวบไซตเกยวกบดาวเทยมซงมการจดทาอยางมากในปจจบน เชน การศกษาสภาพดนฟาอากาศในแตละวน การศกษาการเปลยนแปลงของพนทในแตละชวงเวลา การศกษาปรากฏการณทางธรรมชาต เชน การเกดนาทวมจากพายไซโคลนนารกสในพมา และการเกดแผนดนไหวทมณฑลซอชวน สาธารณรฐประชาชนจน เปนตน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

32

การเกดนาทวมจากพายไซโคลนนารกส ในพมา พ.ศ.2551 ทมา : http://pics.manager.co.th/Images/551000005893401.JPEG

การศกษาขอมลทมนษยสรางสรรคขนในแตละสงคม เชน การจดการระบบชลประทาน การพฒนาดานเศรษฐกจแตละประเภท หรอแบบรปของวถชวตของผคนทมความแตกตางในดานของวฒนธรรมและประเพณ ซงนอกจากจะศกษาไดจากขอความและรปภาพแลว การรจกใชเครองมอทางภมศาสตรประเภทแผนทและภาพจากดาวเทยม สามารถใหประโยชนไดอยางถกตองและเหมาะสมเชนกน รวมทงในปจจบนทการสอสารเปนไปอยางรวดเรวดวยเทคโนโลยททนสมย ทาใหมนษยสามารถรบขาวสารเกยวกบเหตการณสาคญ ปรากฏการณตางๆ ในแตละบรเวณของโลกไดอยางรวดเรวพรอมกนทงโลก โดยเฉพาะขอมลจากเวบไซตซงกอใหเกดการถายทอดความร ความคด มการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนอยางเหมาะสมและตลอดเวลา

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 2.2 แลว โปรดปฏบตใบงานท 2

สรป เทคโนโลยสารสนเทศทนามาใชในการวเคราะหขอมลทางภมศาสตรจะชวยใหไดขอมลทถกตองแมนยายงขนจะชวยใหสามารถคาดคะเนความเปนไปไดของลกษณะทางภมประเทศ ภมอากาศและทรพยากรธรรมชาตตางๆ ซงขอมลในระบบสารสนเทศทมอยมากมายนน การจะนาขอมลมาใชจะตองพจารณาถงความถกตองและเหมาะสมดวย

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

33

ตอนท 3 สอนภมศาสตรอยางไรใหสนก

เรองท 3.1 การสอนภมศาสตรทเนนผเรยนเปนสาคญ

การสอนภมศาสตรทเนนผเรยนเปนสาคญ การสอนภมศาสตร เปนการสอนใหผเรยนไดเรยนรจากสภาพจรง ไดศกษาคนควาดวยตนเอง

ภมศาสตรชวยใหผเรยนไดเรยนรอยางมความสข เปนสภาพการจดการเรยนรในบรรยากาศทผอนคลาย เปนอสระ ยอมรบความแตกตางของบคคล ความหลากหลายในการเรยนของผเรยน และเปดโอกาสใหผเรยนพฒนาตนเองใหเตมตามศกยภาพ ซงทาใหผเรยนเกดการพฒนาอยางรอบดาน รกการเรยนรอนจะสงผลใหผเรยนเหนความสาคญของการเรยนร และตองการเรยนรสงตาง ๆ อยางตอเนองตลอดชวต การจดการเรยนรภมศาสตรใหผเรยนสนกและมความสขในการเรยนร มแนวทางทสาคญดงน คอ 1. สงทเรยนตองเปนเรองใกลตว มความหมายสอดคลองกบการดารงชวตของผเรยน บทเรยนควรเรมจากงายไปหายากและมความตอเนองในเนอหาวชา 2. กจกรรมการเรยนตองมความหลากหลาย นาสนใจ เราใจทจะปฏบต เปดโอกาสใหผเรยนทกคนมสวนรวมในกจกรรม ไดลงมอปฏบต สมผสจบตองดวยตนเอง และเปนกจกรรมทมงพฒนากระบวนการคด ตลอดจนพฒนาทกษะชวตและสงคม 3. สอการเรยนการสอนนาสนใจ มความหลากหลาย ผเรยนมสวนรวมในการทา การใช เปนสอทสามารถสรางความเขาใจไดจดเจน สอดคลองกบกจกรรม และจดประสงคทกาหนดจนผเรยนเกดความคดรวบยอดหรอสรางองคความรไดตวยตนเอง 4. การประเมนผล ควรมงเนนการประเมนเพอพฒนาศกยภาพของผเรยนเปนรายบคคล ไมกดดนหรอสรางความเครยด และควรเปดโอกาสใหผเรยนไดประเมนตนเอง ประเมนซงกนและกน เพอสรางความภาคภมใจ และเตมพลงการเรยนรใหแกผเรยน 5. ปฏสมพนธระหวางครกบผเรยน ควรแสดงออกดวยความรก ความเมตตา มความอาทรซงกนและกน ยอมรบในความแตกตางของกนและกน เชอมนในศกยภาพของกนและกน เปดโอกาสใหผเรยนไดแสดงความสามารถและพฒนาเตมทตามแบบของตนเอง ครควรใหการเสรมแรงและสนบสนนใหผเรยนประสบความสาเรจในการเรยน ซงจะทาใหผเรยนมความสข สงผลใหผเรยนยอมรบและเหนคณคาของตนเอง มความกลาทจะเผชญกบปญหา กลาทจะเรยนรสงใหม มทศนคตทดตอตนเอง บคคลตาง ๆ รอบตว ครไมควรใชอานาจกบผเรยน ไมเขมงวดจนผเรยนเกดความเครยด ซงจะเปนการสกดกนความคดรเรมสรางสรรคและการกลาแสดงออกทหลากหลายของผเรยน ครผสอนควรจดกจกรรมทชวยใหผเรยนเกดการเรยนรอยางมความสขตลอดเวลา ทงในระหวางการเรยนรและหลงการเรยนร อยางไรกตามการทครจะจดการเรยนรใหผเรยนมความสขไดนน สงทมความสาคญอยางหนงสาหรบคร คอ ครตองมความสข ในการจดการเรยนร ยอมรบในความสาคญของผเรยน พรอมทจะเปดโอกาสทเหมาะสมใหกบผเรยนทกคน และพรอมทจะเรยนรสงตาง ๆ รวมกนกบผเรยน ในการจดกจกรรมการเรยนรสงคมศกษาทเนนผเรยนเปนสาคญ และเรยนรอยางมความสขนน ครมบทบาท ดงน 1. ศกษาวเคราะหหลกสตร

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

34

2. กาหนดเปาหมาย จดประสงคการเรยนรรวมกบผเรยน 3. วางแผนออกแบบกจกรรมการเรยนรทเนนผเรยนเปนสาคญและเรยนรอยางมความสขรวมกบผเรยน โดยใชวธการทเหมาะสมกบธรรมชาตของวชา 4. เตรยมวสด อปกรณ สอการเรยนร 5. ควบคมดแลกระบวนการทางานของผเรยน 6. สงเกตกระบวนการเรยนร กระตนใหคาแนะนา 7. นาอภปราย ชวยผเรยนสรปสงทตนเองเรยนร 8. เสรมความร 9. สงเสรมการนาความรไปใช 10. วดและประเมนผล

สรป การเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสาคญ เปนกระบวนการจดการเรยนการสอนทจะชวยสงเสรม สนบสนนผเรยนใหเกดการเรยนรตามศกยภาพของตน โดยทผสอนจะตองเตรยมกจกรรมตางๆทสามารถสงเสรมการเรยนร ใหผเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนรตางๆและเปนกจกรรมทมงเนนใหผเรยนไดพฒนากระบวนการคด และไดพฒนาทกษะชวตและการดารงชวต

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

35

เรองท 3.2 เทคนคการจดการเรยนรภมศาสตรทสนกสนาน

การเรยนการสอนภมศาสตร มงพฒนาผเรยนใหมความร ความเขาใจในเนอหาวชาภมศาสตร พฒนาใหมทกษะทางภมศาสตรและพฒนาใหมเจตคตทางภมศาสตร ดงนน การจดกจกรรมการเรยนการสอน จงตองมงพฒนาผเรยนทงสามดานดวยกน โดยจดกจกรรมทเนนนกเรยนเปนสาคญ ครสงคมศกษาอาจนาวธการทางภมศาสตรเขาไปประยกตใชในการจดกจกรรมการเรยนการสอนไดดวย ในทนขอเสนอแนะแนวทางการจดกจกรรมการเรยนการสอน ดงน 1. กจกรรมการเรยนการสอนโดยการสบสวนสอบสวน เปนกจกรรมแบบหนงทเนนใหผเรยนคนควาหาความรดวยตนเอง โดยการคนควาคาตอบจากแหลงขอมลตาง ๆ แลวสรปเพอตอบคาถามหรอขอสงสย กจกรรมทปฏบตจะฝกใหผเรยนคนควาหาความร โดยใชกระบวนการคดหาเหตผล จะคนพบความรทถกตองดวยตนเอง การจดกจกรรมการเรยนการสอนโดยวธสบสวนสอบสวน มขนตอนยอย ๆ ดงน - เกดความสงสย - กาหนดปญหา - กาหนดสมมตฐาน - กาหนดความหมายของศพทเฉพาะคา - รวบรวมขอมล - วเคราะหขอมล - ทดสอบสมมตฐาน - เรมตนใหม ถาสมมตฐานไมไดรบการยอมรบ ในการสอนภมศาสตร ครสงคมศกษาสามารถจดกจกรรมสบสวนสอบสวน ใหผเรยนไดฝกปฏบต ซงจะชวยพฒนาผเรยนใหมความร ความเขาใจในเนอหาวชาภมศาสตร ฝกใหผเรยนมทกษะในการตงขอสงเกต ทาใหเกดความสงสย แลวจงกาหนดเปนปญหาขนมา จากนนกรวบรวมขอมลจากแหลงความรตาง ๆ และนาขอมลเหลานนมาประกอบการคดแกปญหาอยางเปนระบบ 2. การจดกจกรรมการเรยนการสอนโดยใชโครงงาน เปนกจกรรมทมงใหผเรยนปฏบตกจกรรมการเรยนการสอนดวยตนเอง เปนการเรยนรอยางมคณคาและมประสทธภาพ ผเรยนมโอกาสลงมอทางานรวมกนหรอทางานเปนรายบคคล โดยผเรยนเปนผเลอกและกาหนดงานหรอโครงงานทจะปฏบตดวยตนเอง โครงการนนจะชวยเพมพนความรและประสบการณในการเรยนรมากยงขน สาหรบขนตอนการจดกจกรรมการเรยนการสอนแบบโครงงาน ประกอบดวยกจกรรมตามลาดบ ดงน -การเลอกหวขอเรองเพอกาหนดเปนโครงการ - การวางแผนขนตอนการดาเนนงาน - การลงมอปฏบตตามขนตอนทไดวางแผนไว - การประเมนผลโครงการ การจดกจกรรมการเรยนการสอนภมศาสตร โดยใชโครงการนน ครสงคมศกษาอาจจะใหนกเรยนไดฝกคดเรองทเกยวกบประเดนทางภมศาสตร วานกเรยนสนใจเรองอะไร แลวกาหนดโครงการทจะศกษา เขน ถานกเรยนตองการศกษาเกยวกบเรอง ทองถนของตน นกเรยนอาจจะตองจดทาเปน “โครงการทองเทยวทองถนของเรา” เมอกาหนดเปนหวขอทจะทาโครงการแลว ครควรใหนกเรยนวางแผนการดาเนนการ เชน

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

36

จะสบคนขอมลอยางไร และประเภทของขอมล เชน ขอมลเกยวกบเอกสาร อาจจะขอเอกสารของทางราชการ สวนขอมลบางอยางอาจจะตองออกไปสารวจสภาพภมศาสตรทางดานกายภาพและสภาพทางสงคม เมอวางแผนการดาเนนงานแลว จงลงมอปฏบตงานตามขนตอน นาขอมลทสบคนมาได รวมทงขอมลเชงเอกสารและขอมลทไดจากการสารวจเหลานนมาวเคราะห สงเคราะห และประเมน แลวนามาเรยบเรยง โดยใหรายละเอยดเกยวกบ ทองถน ตามหวขอทนกเรยนระบ หวขอทนกเรยนควรนามาเรยบเรยง เชน - ลกษณะทางภมศาสตรของทองถน โดยแสดงทตง ดวยการเขยนเปนแผนทสงเขปของทองถน แสดงลกษณะภมประเทศ ใหขอมลเกยวกบภมอากาศ เปนตน - แสดงผงเมอง แสดงแผนผงทตงของถนน ทตงของสถานทราชการ สถานทสาคญในทองถน โดยมทศกากบ - อาชพของคนในทองถน สภาพเศรษฐกจของทองถน แสดงขอมลเกยวกบรายไดของประชากร แสดงสนคาทนาสนใจในทองถน เปนตน - แนะนาสถานททางธรรมชาตทนาสนใจของทองถน โดยแสดงรปภาพของสถานท นน ๆ ตลอดจนเสนทางการเดนทาง เปนตน ฯลฯ เมอจดทาโครงการเรยบรอยแลว ครอาจใหนกเรยนนาโครงการไปเผยแพร เชน จดทาเปนเอกสารแผนพบแจกจายไปยงนกเรยนหรอกลมผสนใจในชมชนของตนหรอชมชนอน ๆ เพอใหกลมคนตาง ๆ มาทองเทยวในทองถนของเรา ในการเผยแพรผลงานน ควรมการประเมนความสาเรจของโครงการดวย กจกรรมการเรยนการสอนโดยใชโครงการนน เหมาะสมทครสงคมศกษาจะนามาใหนกเรยนไดฝกปฏบต เมอมการจดการเรยนการสอนสาระภมศาสตร เพราะเปนกจกรรมทสงเสรมใหนกเรยนไดศกษาคนควาในเรองทตนสนใจแหละหาวธการศกษาอยางเปนระบบ ทาใหเกดการเรยนรอยางแทจรง โครงการทนาในใจทเกยวของกบภมศาสตร เชน การศกษาปญหาสภาพแวดลอม โครงการการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนตน 3. กจกรรมการเรยนการสอนโดยใหผเรยนไปศกษานอกสถานท การศกษานอกสถานทหรอ ทศนศกษา เปนการศกษาทมงใหผเรยนไดมโอกาสไปสมผสสภาพทแทจรงของสงทไดศกษาไปแลวหรอทกาลงศกษาอย กระบวนการตาง ๆ ทผเรยนจะใชในการศกษานอกสถานทนน มลาดบขนตอนการจดกจกรรม ดงน - กาหนดปญหาหรอประเดนทจะไปศกษา - การวางแผนและการเตรยมการ - การไปศกษานอกสถานท -การประเมนผล ในการจดการเรยนการสอนสาระภมศาสตร ครอาจนากจกรรมการศกษานอกสถานทไปประยกตใช เพอใหผเรยนไดความรจากการไปสมผสสงทเปนรปธรรมโดยตรง เชน ไดเหนภมประเทศทครเคยอธบายในชนเรยนวาแทจรงเปนอยางไร หรอไดเหนสภาพของเมองวามจดเดน จดดอย ของการวางผงเมองอยางไร เปนตน ในการใหนกเรยนออกไปศกษานอกสถานทนน ครอาจฝกทกษะการจดบนทก การสารวจ การทาแผนท แผนผง การวเคราะหขอมล ซงถอเปนทกษะการเรยนรทางภมศาสตรไปพรอม ๆ กน ๔. กจกรรมการเรยนการสอนโดยใชวธการสารวจ กจกรรมการสารวจเปนกจกรรมทครจดใหนอกหองเรยน ครอาจมอบหมายใหนกเรยนไปสารวจลกษณะภมประเทศของชมชนทนกเรยนอาศยอย สารวจสภาพแวดลอมทางธรรมชาต สารวจสภาพแวดลอมทางสงคม เชน จานวนประชากร อาชพ ลกษณะของทอยอาศย เปนตน ขณะทนกเรยนกาลงปฏบตกจกรรมการสารวจอยนน ครควรเนนใหนกเรยนฝกทกษะการจด

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

37

บนทก การจดบนทกนอกจากจะบรรยายเปนลายลกษณอกษรแลว อาจรวม หมายถง จดบนทกโดยใชวธทางกราฟก เชน การเขยนเปนแผนผง การจดทาตาราง กราฟหรอการถายภาพ เปนตน 5. กจกรรมการทาแผนท แผนทเปนเครองมอสาคญในการศกษาสาระภมศาสตร ครควรฝกใหนกเรยนทาแผนทอยางงาย ๆ เชน ใหนกเรยนจดทาแผนทสถานทตงบานของตน แผนททตงของโรงเรยน แผนทชมชน แลวจงขยายไปเปนแผนทภาคและแผนทประเทศ ตามลาดบ โดยแสดงรายละเอยดของ ภมประเทศ ทศทาง รวมทงเรยนรเกยวกบการกาหนดอตราสวน เปนตน กจกรรมฝกทาแผนทนจะพฒนาผเรยนใหมมโนคตเกยวกบทตงและมโนคตเกยวกบพนท ซงเปนมโนคตหลกทสาคญของการเรยนการสอนสาระภมศาสตร กจกรรมการเรยนการสอนทเสนอแนะดงกลาวขางตน เปนแนวทางทครสามารถนาไปประยกตใชไดทงกจกรรมในหองเรยนและกจกรรมนอกหองเรยน โดยกจกรรมเหลานจะสงเสรมใหผเรยนมความร ความเขาใจเกยวกบสาระภมศาสตร ฝกและพฒนาทกษะทางภมศาสตรใหแกผเรยน ตลอดจนไดพฒนาเจตคตทางภมศาสตรใหแกนกเรยนดวย เชน ความเขาใจในปรากฏการณทางภมศาสตร ความภมใจในทองถน ความรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาต เปนตน จากสาระทนาเสนอมา เกยวกบความเปนมาของการเรยนการสอนสาระภมศาสตรในโรงเรยน ความหมาย ขอบขาย และวธการทางภมศาสตร วตถประสงคของการเรยนการสอนสาระภมศาสตร การจดเนอหาสาระเพอการเรยนการสอนสาระภมศาสตร และแนวทางการจดกจกรรมการเรยนการสอน โดยจดเปนแผนการจดการเรยนร อาจจะชวยใหครผสอนสงคมศกษาเหนแนวทางการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนได วาควรจดการเรยนการสอนอยางไรใหมประสทธภาพ เพอใหนกเรยนเหนคณคาของสาระการเรยนรภมศาสตรอยางแทจรง

สรป เทคนกการจดการเรยนรภมศาสตรทสนกสนาน เปนวธการสอนทเนนใหผเรยนไดทากจกรรมการเรยนรทชวยสงเสรม พฒนาความรไดตามความตองการซงจะทาใหผเรยนเกดการคนพบความรทถกตองตนเอง

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

38

เรองท 3.3 การจดทาสอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตร

การจดทาสอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตร สอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตร เปนสอทมอยหลากหลาย สอบางชนดเปนสอทผเรยนสามารถสราง

ขนมาใชเองได เชน การสะสมคาหรอขอความทเกยวของกบภมประเทศแบบตาง ๆ หรอ การสะสมชอประเทศทเกดขนใหม แลวจดทาแผนทเฉพาะของตนเอง หรอทาแผนทแผนหรอแผนทเลม ทแสดงใหทราบถงลกษณะภมประเทศ ลกษณะภมภาค การกระจายของประชากร เสนทางคมนาคมขนสง เพอทาเปนแผนทเฉพาะสาหรบตนเอง ซงจะชวยใหนกเรยนไดเรยนรภมศาสตร จากสภาพแวดลอมทอยรอบตวเชน สอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตร ทรจกกนโดยทวไปและเปนสงทผเรยนจาเปนตองใช เชน พจนานกรมศพทภมศาสตร ฉบบราชบณฑตยสถาน แผนทแผนและแผนทเลม หรอทาเปนหนงสอนาเทยวเปนฉบบของตนเอง เพอแลกเปลยนกนอานกบเพอน เปนตน นอกจากการทาสอสงเสรมการเรยนรภมศาสตรเปนแผนทแผนภมแลว นกเรยนอาจจะทาสอประเภทอเลกทรอนกส เชน เวบไซต ทเชอมโยงเครอขายหลายเครอขายเขาดวยกนเปนระบบ กจะทาใหสามารถตดตอหรอเชอมขอมลขาวสารระหวางกน ทาใหสามารถศกษาคนควาแหลงขอมลจากเวบไซตตาง ๆ ไดอยางรวดเรวและทนสมย อยางไรกตาม การศกษาทางภมศาสตร ควรศกษาจากแหลงการเรยนรทหลากหลาย เพอนาขอมลมาศกษาเปรยบเทยบ ถงความนาเชอถอของแหลงขอมลทนกภมศาสตรใหความเชอถอหรอมขอมลอางองชดเจนตอไป สอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตรทนกเรยนควรจดทา นอกจากการทาเวบไซต แผนท แผนพบ แลวนกเรยนสามารถศกษาแหลงการเรยนรทางภมศาสตร ไดจาก การทศนศกษาจากแหลงทองเทยวทงในประเทศและตางประเทศ หรอศกษาความคลายคลงกนหรอแตกตางกนของดาวเทยมแตละดวง หรอการคนหาทตงของบานเรอน หรอสถานทสาคญหรอโรงเรยนจากแผนทหรอเทคโนโลยทางภมศาสตร เชน ภาพถายจากดาวเทยม เวบไซต มาจดทาเปนแผนพบเพอใหความรแกเพอน ๆ หรอจดอภปรายหรอโตวาทเกยวกบความจาเปนของการใชสอเทคโนโลยในชวตประจาวนของนกเรยนและเพอน ๆ เปนตน

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 3.3 แลว โปรดปฏบตใบงานท 3

สรป สอทสงเสรมการเรยนรภมศาสตรนนมหลากหลายประเภท สอบางชนดผเรยนสามารถสรางขนเองได เชนการสะสมคาหรอขอความทเกยวของกบภมประเทศแบบตางๆ หรอการใชสออเลกทรอนกส เชน เวบไซต กจะทาใหสามารถตดตอหรอแลกเปลยนขอมลขาวสารระหวางกน การศกษาทางภมศาสตร ความศกษาจากแหลงเรยนรทหลากหลายแหลงเพอนาขอมลมาเปรยบเทยบถงความนาเชอถอ

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

39

รายการอางอง กนกพร กระบวนศร. 2549. สาระการเรยนรภมศาสตร ส 42101 สาหรบนกเรยนระดบชน มธยมศกษาปท 5 โรงเรยนบดนทรเดชา (สงห สงหเสน). (อดสาเนา) กนกพร กระบวนศร. 2553. เครองมอทางภมศาสตร. ใน หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ภมศาสตร ชนมธยมศกษาปท 4-6 (พมพครงท 1). กรงเทพฯ : โรงพมพ สกสค.ลาดพราว. ลาวณย วทยาวฑฒกล และคณะ. 2553. ชดฝกอบรมสงคมศกษา ระดบมธยมศกษาตอนตน. กรงเทพฯ :

โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. สรวรรณ ศรพหล (๒๕๕๒). การจดการเรยนการสอนกลมสาระการเรยนร สงคมศกษาศาสนาและวฒนธรรม. โครงการสงเสรมการแตงตารามหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

40

ใบงานท 1 ชอหลกสตร UTQ-208: สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม : การสอนภมศาสตร ตอนท 1แนวคดเชงภมศาสตรเพอการสอนสงคมศกษา คาสง จากการศกษาเรองแนวคดเชงภมศาสตรเพอการสอนสงคมศกษา ใหผอบรมตอบคาถามดงตอไปน

1. แนวคดเชงภมศาสตรเพอการสอนสงคมศกษา จะชวยใหเกดการอนรกษทยงยนไดอยางไร _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________

2. การมปฏสมพนธทางภมศาสตรมความเกยวเนองสมพนธกนกบการดารงชวตของมนษยอยางไร _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

41

ใบงานท 2 ชอหลกสตร UTQ-208: สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม : การสอนภมศาสตร ตอนท 2 จะเรยนภมศาสตรอยางไร หากไมใชเครองมอทางภมศาสตร คาสง จากการศกษาเรองเครองมอทางภมศาสตรและเทคโนโลยสารสนเทศ ใหผอบรมตอบคาถาม

ดงตอไปน เครองมอทางภมศาสตรและเทคโนโลยสารสนเทศ จะทาใหเขาใจปรากฏการณตางๆทเกดขนบนโลก

ไดอยางไร จงอธบาย _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________

U T Q - 0 0 2 0 8 ส า ร ะ ก า ร เ ร ย น ร ส ง ค ม ศ ก ษ า ศ า ส น า แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม : ก า ร ส อ น ภ ม ศ า ส ต ร  

42

ใบงานท 3 ชอหลกสตร UTQ-208: สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม : การสอนภมศาสตร ตอนท 3 สอนภมศาสตรอยางไรใหสนก คาสง จากการศกษาเรองสอนภมศาสตรอยางไรใหสนก ใหผอบรมตอบคาถามดงตอไปน ทานจะจดการเรยนการสอนภมศาสตรอยางไรทจะทาใหผเรยนสามารถนาความรทางภมศาสตรไปใชในชวตประจาวนได _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________