คมอ

การปลกเกกฮวยตามแนวทางเกษตรอนทรย

โดย ผชวยศาสตราจารย ดร.สทธพร ธเนศสกลวฒนา สถาบนพฒนาเศรษฐกจ พลงงานและสงแวดลอม

มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย 2560

ค าน า

คมอ เรอง การปลกเกกฮวยตามแนวทางเกษตรอนทรย จดท าขนเพอเผยแพรองคความรการปลกเกกฮวยตามหลกเกษตรอนทรย เรมตงแตประโยชนและความส าคญของตนเกกฮวย การขยายพนธ การปลก การดแลรกษา การเกบเกยวผลผลตตามหลกเกษตรอนทรย ตลอดจนการอบแหงเปนชาเกกฮวย

ผจดท าหวงเปนอยางยงวา คมอการปลกเกกฮวยตามแนวทางเกษตรอนทรยน จะเปนประโยชนแก เกษตรกร และผทสนใจทจะน าไปใชประโยชนและเปนแนวทางในการปลกเกกฮวยตามแนวทางเกษตรอนทรยใหประสบผลส าเรจ หากมขอบกพรองประการใดผจดท าตองขออภยมา ณ โอกาสน ผชวยศาสตราจารย ดร.สทธพร ธเนศสกลวฒนา ผอ านวยการสถาบนพฒนาเศรษฐกจ พลงงานและสงแวดลอม มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย

สารบญ

หนา

ประโยชนและความส าคญของเกกฮวย 1

แนวทางการปลกเกกฮวยตามหลกเกษตรอนทรย 3

วธการด าเนนงานในแตละขนตอน 4

1. การเตรยมการเบองตนกอนการปลกเกกฮวย (การเตรยมพนทแปลงแมพนธ)

4

2. เตรยมตนกลาพนธเกกฮวย 5

3. การเตรยมพนทปลกเกกฮวย 7

4. การปลกเกกฮวย 8

5. การดแลรกษาตนเกกฮวยในแปลงปลก 11

6. การเกบเกยวผลผลตเกกฮวย 12

7. การนงดอกเกกฮวย 15

8 กระบวนการอบแหง 18

สรป ปฏทนการเพาะปลกเกกฮวยตามแนวทางเกษตรอนทรย 21

เอกสารอางอง 22

ประโยชนและความส าคญของเกกฮวย

เกกฮวย เปนพช ดง เ ดมของประเทศจนและญปน แ ตภายหล ง ไ ดแพรกระจายไปทวในประเทศกมพชา ลาว รวมถงบานประเทศไทยดวย ซงจะเพาะปลกไดดในพนทสงของประเทศไทย

ดอกเกกฮวย มสารพวกฟลาโวนอยด (Flavonoid), สารไครแซนทมน (Chrysanthemin), สารอดนน (Adenine), สตาไคดวน (Stachydrine), โคลน (Choline) กรดอะมโน และ น ามนหอมระเหยทชวยรกษาและปองกนโรคเสนเลอดหวใจตบ ชวยขยายหลอดเลอด ลดการเกดภาวะหวใจลมเหลว !

ประโยชนของเกกฮวย 1. ประโยชนของน าเกกฮวย ชวยดบกระหาย เพมความสดชน 2. ชวยก าจดสารพษออกจากรางกาย 3. เกกฮวย สรรพคณทางยาชวยขบเหงอ 4. จากงานวจยพบวาสารสกดจากดอกเกกฮวยมคณสมบตชวยยบยงเชอไวรส

เอดสได 5. ชวยดดซบสารกอมะเรงและจลนทรยชนดตางๆ 6. ชวยยายหลอดเลอดแดงใหญทไปเลยงหวใจ ชวยปองกนการเกดโรคหลอด

เลอดตางๆ 7. ชวยปองกนการเกดโรคหวใจ ภาวะหวใจลมเหลว 8. ชวยปองกนการเกดโรคความดนโลหตสง 9. ชวยปองกนการเกดโรคเสนเลอดตบ 10. ประโยชนของเกกฮวย ชวยบ ารงโลหต 11. ชวยเพมการไหลเวยนของโลหต

1

12. ชวยบ ารงและรกษาสายตา (เกกฮวยดอกเหลอง) 13. ชวยแกอาการตาบวมแดง ปวดตา มองเหนไมชด ตาเบลอ ตามว 14. แกอาการตาอกเสบ ดวยการใชดอกสดต าแลวน ามาประคบภายนอก

ดวงตา 15. ชวยแกอาการปวดศรษะเนองจากการก าเรบของหยางในตบ 16. ชวยบรรเทาอาการวงเวยนศรษะ หนามด ตาลาย (เกกฮวยดอกเหลอง) 17. สรรพคณเกกฮวย ชวยแกไข (เกกฮวยดอกเหลอง) 18. เกกฮวย สรรพคณชวยแกอาการหวด 19. เกกฮวยดอกขาวหากใชรวมกบ สะระแหน ใบไผขม จะชวยแกอาการไอได 20. เกกฮวยแกรอนใน มฤทธเปนยาเยน ชวยดบพษรอน 21. ชวยระบายและยอยอาหาร 22. สรรพคณของเกกฮวย ชวยขบลม 23. เกกฮวยดอกขาวหากใชรวมกบ สะระแหน ใบไผขม จะชวยบ ารงปอด 24. ประโยชนเกกฮวยชวยบ ารงตบ ไต (เกกฮวยดอกเหลอง) 25. ใชรกษาฝเปนหนอง บวมและเปนพษ ดวยการใชดอกสดน ามาบดผสมน า

แลวดม และน ากากทเหลอมาพอกบรเวณทเปน 26. เกกฮวย ประโยชนชวยรกษาผมรวง ท าใหผมไมเปลยนเปนสเทา

2

แนวทางการปลกเกกฮวยตามหลกเกษตรอนทรย

1. การเตรยมการเบองตนกอนการปลกเกกฮวย

2. เตรยมตนกลาพนธเกกฮวย

3. การเตรยมพนทปลกเกกฮวย

4. การปลกเกกฮวย

5. การดแลรกษาตนเกกฮวยในแปลงปลก

6. การเกบเกยวผลผลตเกกฮวย

3

วธการด าเนนงานในแตละขนตอน

1. การเตรยมการเบองตนกอนการปลกเกกฮวย (การเตรยมพนทแปลงแมพนธ) การเตรยมดน และท าแปลงปลกตนแมพนธเกกฮวย

- ไถพลกหนาดนใหลก 6-8 นว และตากดนไว 7-10 วน เพอเปนการก าจดไขแมลงและศตรพชบางชนด จากนนจงไถคราดเพอก าจดวชพช

- ใสปนขาวเพอปรบคาความเปนกรด-ดาง ในดน และชวยในการฆาเชอโรคในดน และควรใสในขณะทดนมความชนเพอใหปนขาวมปฏกรยากบดนไดเรวขน แลวปลอยทงไว 1 สปดาห

- ยกแปลงใหสงประมาณ 15 เซนตเมตร กวาง 1 -1.2 เมตร ความยาวตามความเหมาะสมของพนท หรอประมาณ 24 เมตร. ระยะหางระหวางแปลง 50 เซนตเมตร

- ปรบปรงดนดวยปยหมก แกลบดบ และโดโลไมท ( pH ~ 6.0) ระยะปลก 30 × 30 เซนตเมตร ปลอยทงไว 1 สปดาห

การไถดน การยกแปลง ส าหรบการปลกตนเกกฮวย

4

2. เตรยมตนกลาพนธเกกฮวย หลงจากปลกตนแมพนธ ทมอาย 30 วน ท าการเดดยอดใหเหลอใบตดตน

ไวประมาณ 6 ใบ และแตงหนอทแตกออกมาใหมใหมจ านวน 3 หนอตอตน หลงจากเดดยอดได 20 วน กสามารถเดดกงพนธไปปกช าได โดยเดดใหแตละกงเหลอใบไว 4 ใบ เพอใหแตกหนอใหมอกยอดละ 2 หนอ ส าหรบการเดดครงตอไป ซงมระยะหางของการเดดแตละครงประมาณ 20 วน ตนแมพนธ 1 ตนสามารถเดดยอดช าไดประมาณ 5 ครง

5

ช ายอดเกกฮวยในถาดหลมทเตยมไว

หลงจากช ายอดได 20 วน ตนกลาเกกฮวยจะเกดรากพรอมน าไปปลกในแปลง

6

3. การเตรยมพนทปลกเกกฮวย - การเตรยมพนทปลกเกกฮวยตามหลกเกษตรอนทรยโดย ปลกตนกลวย หรอหญาแฝก

เพอท าแนวกนรอบพนททจะปลกเกกฮวย จากนนจงไถตากดนเพอฆาเชอโรค ปลกพชคลมดน และและไถกลบเพอใหเปนปยพชสด ทงนตองไมมการเผาหญาในพนทปลกเกกฮวย

- ยอยดนใหเลกลงตามตองการ และใสปยคอกทสามารถหาไดในพนท ไดแกมลวว หรอมลไก และเศษใบไมแหง แกลบ คกเคลากบดนใหมความอดมสมบรณ ดนรวนซย และสามารถระบายน าไดด แลวตากดนไวอยางนอย 7-10 วน เพอใหแสงแดดฆาวชพช รวมทงท าลายเชอโรค และแมลงศตรพชทอยใตดน และชวยใหดนยอยงายขน

- ท าการยกรองแปลงปลกเกกฮวย หรอเกษตรกรบางรายอาจจะปลกแบบขนบนได หรอปลกบนเชงเขาจงไมมการยกรอง

- รดน าแปลงปลกเกกฮวยกอนการปลก 1 วน เพอใหดนชมน ากอนน ากลาพนธเกกฮวยลงปลก แตเนองจากชวงของการปลกเกกฮวยอยในชวงฤดฝนเกษตรกรจงเลอกชวงเวลาการปลกหลงจากฝนตก 1 วน

- ปลกตนกลาเกกฮวยในแปลง โดยเกษตรกรจะเรมปลกในชวงเดอนกรกฎาคม ถง เดอนสงหาคม ของทกปเทานน ระยะหางการปลกระหวางตนประมาณ 30 x 30 เซนตเมตร เพอใหตนเกกฮวยเจรญเตบโตไดทรงพม ตนสมบรณ แขงแรง และสามารถใหผลผลตครงท 1 ได ในเดอนพฤศจกายน

การเตรยมพนทปลกเกกฮวย

7

4. การปลกเกกฮวย - การปลกเกกฮวยในชวงสปดาหแรก ตนเกกฮวยจะยงไมแขงแรง และยงตงตวไมได

เกษตรกรตองรดน าอยางนอยวนละ 2 ครงทงชวงเชา และชวงเยนในสปดาหแรกของการปลกน และหลงจากนนจงรดน าวนละ 1 ครง ในชวงเชา

- ในชวงการปลกตนเกกฮวย 3-5 วน เกษตรกรตองใสปยน าหมกชวภาพทรวมกลมกนผลตขน ในอตราสวนปยน าหมกชวภาพ 1 ลตร ตอน า 20 ลตร (โดยวธการกรองเอาน าปยหมกมาผสมกบน าตามอตราสวนทก าหนดเพอฉดพน หรอใชกากเศษพชทน ามาใชท าน าหมกชวภาพผสมกบน าตามอตราสวนทก าหนดเพอเทราดโคนตนเกกฮวย) และหลงจากนนใสปยน าหมกชวภาพทก 15 วน จนถงระยะเกบเกยว

การปลกตนเกกฮวย

8

- การตดแตงตนเกกฮวย ครงท 1 จะท าหลงจากปลกตนเกกฮวยใน 20 วนแรก

เพอใหไดลกษณะตนทเปนทรงพม ท าการเดดยอดใหเหลอใบตดตนไวประมาณ 6 ใบ แลวรอใหหนอใหมจ านวน 3 หนอตอตน

การตดแตงตนเกกฮวย ครงท 1 - การตดแตงตนเกกฮวย ครงท 2 จะท าหลงจากตดแตงยอดครงท 1 ครบ 20 วน

โดยตดยอดทแตกออกมาจากครงท 1 จ านวน 3 ยอด โดยวธการเดยวกนกบการตดแตงครงท 1 และรอใหแตกยอดใหม จ านวน 9 ยอดตอตน

การตดแตงตนเกกฮวย ครงท 2

9

- การตดแตงตนเกกฮวย ครงท 3-5 จะท าหลงจากตดแตงยอดครงท 2 ครบ 20 วน

โดยตดยอดทแตกออกมาจากครงท 2 จ านวน 9 ยอด โดยวธการเดยวกนกบการตดแตงครงท 1 และรอใหแตกยอดใหม จ านวน 27 ยอดตอตน และหลงจากการตดยอดในครงท 3 น เกษตรกรจะปลอยใหตนเกกฮวยเจรญเตบโตจนแตกชอออกดอก และบานในเดอนพฤศจกายน

การตดแตงตนเกกฮวย ครงท 3-5

ดอกเกกฮวยทบานในเดอนพฤศจกายนของทกป

10

5. การดแลรกษาตนเกกฮวยในแปลงปลก - การดแลรกษาโรคตางๆ ทอาจเกดขนจากการสงเกต เชน โรคใบจด ทเกดจากเชอรา

โดยอาการเรมแรกจะมจดสน าตาลเขม และมสเหลองลอมรอบมกเกดกบใบแกมากกวาใบออน ระบาดมากในชวงฤดฝน และชวงทมน าคางมาก สามารถปองกนการระบาดโดยตดท าลายตนทเปนโรคทง และไมปลกตนเกกฮวยชดกนเกนไปเพอใหแสงแดดสามารถสองไดทวถง เปนการชวยฆาเชอโรคไดอกทางหนง และไมควรรดน าในตอนเยนเพราะเชอราสามารถเจรญเตบโตไดงาย และอาจแพรกระจายสเกกฮวยตนอนๆ ได

- การดแลรกษาแมลงศตรพช เนองจากเกกฮวยเปนพชทมกลนเฉพาะตว จงไมคอยมแมลงศตรพชมากนก โดยแมลงศตรพชส าคญทสงเกต และพบไดในแปลงปลกเกกอวย ไดแก เพลย และหนอนชอนใบ การปองกนและก าจดทดทสดคอ การดแลรกษาตนเกกฮวยใหเจรญเตบโต สมบรณ และแขงแรง โดยการหมนสงเกตตนทเปนโรคและก าจดออกจากแปลง ก าจดวชพชในแปลงเพอใหมอากาศถายเท และแสงแดดสองถง รวมกบการฉดพนน าหมกสารไลแมลงทกสปดาห ในอตราสวน น าหมกสารไลแมลง 1 ลตร ตอน า 10 หรอ 20 ลตร หรอเพมความถในการฉดพนอยางนอยสปดาหละ 2 ครง ในชวงเชา และชวงเยนเพอปองกนการระบาดของโรคและแมลง

การดแลรกษาตนเกกฮวยตามหลกเกษตรอนทรย โดยการถอนหญา การใชปยหมกและน าหมกชวภาพ

11

- แมลงทส าคญอกชนดส าหรบเกกฮวยคอ จงโกรง ซงเปนแมลงทมกจะเขามาอาศยขดรอยใตตนเกกฮวย และมกจกรรมตางๆ ในตอนกลางคน โดยจะขนมาจากรเพอกดกนล าตนเกกฮวย ใบเกกฮวย หรอกดกนรากของตนเกกฮวยท าใหตนเกกฮวยเหยวเฉา และตายลงในทสด ซงถาสงเกตพบรของจงโกรง เกษตรกรมกจะขดน าไปเปนอาหารซงเปนวธการก าจดแมลงศตรพชอกวธหนง

6. การเกบเกยวผลผลตเกกฮวย ชวงการเกบเกยวผลผลตดอกเกกฮวยสามารถเกบเกยวได 2 ชวง โดยชวงแรก

จะเรมเกบเกยวในเดอนพฤศจกายน ตลอดทงเดอน และชวงท 2 จะเกบเกยวไดในเดอน กมภาพนธตลอดทงเดอนเชนกน ในชวงนเกษตรกรจะเกบดอกเกกฮวยเพอน าไปขายหรอน าไปอบแหงได วธการเกบดอกเกกฮวยทถกตอง

- เกษตรกรจะตองไมเกบดอกเกกฮวยในวนทฝนตก และเกบในชวงเวลาสายทมแดดออก เพอใหน าคางระเหยออกไปกอน และสามารถเกบไดตลอดทงวน (ถาฝนไมตก) จนถงชวงเยน เนองจากน าคาง และน าฝนจะท าใหดอกเกกฮวยทเกบเกดรอยช า และเมอน าไปแปรรปจะท าใหผลผลตทไดมสทแตกตางกนออกไป และผลผลตจากการแปรรปไมไดคณภาพตามทตองการ

การเกบเกยวผลผลตดอกเกกฮวย

12

- ชวงการเกบเกยวดอกเกกฮวยครงท 1 ในเดอนพฤศจกายน หลงจากเกบดอกเกกฮวยในแตละวน เกษตรกรตองรดน าในชวงเยนทกวน และใสปยน าหมกชวภาพ หรอปยหมกชวภาพสปดาหละ 2 ครง เพอใหผลผลตดอกเกกฮวยมขนาดดอก และคณภาพเทยบเทากนตอลอดทงเดอน

- ชวงหลงการเกบเกยวครงท 1 ในเดอนมกราคม เกษตรกรจะตดแตงตนเกกฮวยเพอใหแตกกง และเกดทรงพมใหม ซงหลงจากการตดแตงกงในครงน ตนเกกฮวยจะใหผลผลตครงท 2 ในเดอนกมภาพนธ ถงมนาคม ซงการดแลตนเกกฮวยในชวงนเกษตรกรจะ ตองใสปยหมกชวภาพ หรอปยน าหมกชวภาพทก 15 วน ในอตราสวนปยน าหมกชวภาพ 1 ลตร ตอน า 10 หรอ 20 ลตร รวมกบการฉดพนน าหมกสารไลแมลง สปดาหละ 2 ครง ในอตราสวนน าหมกสารไลแมลง 1 ลตร ตอน า 10 หรอ 20 ลตร โดยวธฉดพน จนถงระยะเกบเกยวครงท 2

13

การเกบดอกเกกฮวยใหเลอกเกบดอกทบานแลว 1-2 วน ไมควรทงใหบานเกน 3 วนเพราะดอกจะช า และเปนเชอรา

ลกษณะของดอกเกกฮวยทบานเกน 3 วนจะมลกษณะเกสรสด าและเปนเชอรา ใหคด

ทง ไมควรน าไปแปรรปตอ

14

7. การนงดอกเกกฮวย

ท าการนงดอกเกกฮวยเพอรกษาสของดอกและลดปฏกรยาการเกดสน าตาลจาก

เอนไซมพอลฟนอลออกซเดส ทอณหภม 95 องศาเซลเซยส โดยน าดอกเกกฮวยทผาน

การลางท าความสะอาดวางในชนส าหรบนง ทชนความหนา 3-4 เซนตเมตร และเวน

พนทตรงกลางไวเพอใหไอน ารอนสามารถสมผสกบดอกเกกฮวยไดทวถง ดงภาพ นงให

ดอกเกกฮวยสกเทากนทงหมด ใชระยะเวลาประมาณ 2 นาท เพอรกษาดอกเกกฮวยให

มสสวยงาม

การเตรยมดอกเกกฮวยส าหรบนง

15

เมอนงดอกเกกฮวยครบ 2 นาทแลวใหน าดอกเกกฮวยมาผงในตะแกรงเพอไลความชนออกกอนน าไปอบ

16

การผงดอกเกกฮวยกอนน าเขาตอบ

17

8 กระบวนการอบแหง

น าดอกเกกฮวยทผานการนงวางบนตะแกรงส าหรบใสตวอยาง ก าหนดชน

ความหนาของเกกฮวยประมาณ 1.0 เซนตเมตร จากนนน าไปอบแหงดวยเครอง

อบแหงโดยใชระบบปมความรอน แบบถาดหมน ก าหนดอณหภมในการอบแหงอย

ในชวง 60 - 65 องศาเซลเซยส ใชเวลาการอบประมาณ 8 ชวโมง วเคราะหลกษณะ

ทางกายภาพของดอก โดยสของดอกทอบแหงจะตองไมเขมจนเกนไป เนองจากสงผล

ตอผลตภณฑชาเกกฮวยท าใหมรสชาดฝาดและน าไปทดสอบความชน โดยความชนตอง

ไมเกนรอยละ 7 โดยน าหนก

การอบดอกเกกฮวย

18

เมออบหรอตากแหงแลว ใหบรรจดอกเกกฮวยลงในถงพลาสตกทสะอาดและน าไปจ าหนาย

19

บรรจถงหรอกลองทมความสวยงามพรอมจ าหนายได

20

สรป ปฏทนการเพาะปลกเกกฮวย

กจกรรม เดอน (รอบการเพาะปลกเกกฮวย)

ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.

1. เตรยมตนกลา 2. เตรยมแปลงปลก 3. น าตนกลาลงแปลงปลก

4. ใหปยอนทรยหลงจากลงแปลง15 วน

5. ตดแตงกงหลงจากลงแปลง 20 วน

6. เกบผลผลต รอบท 1

7. ตดแตงกงหลงการเกบเกยวรอบท 1

8. ใหปยอนทรย 9. เกบผลผลต รอบท 2

21

เอกสารอางอง

สทธพร ธเนศสกลวฒนา และคณะ 2557. รายงานการวจยและการพฒนาการวจยการเกษตร ฉบบสมบรณ. การคดเลอกพนธ และการขยายพนธพชเกกฮวยสะโงะ ดวยวธการเพาะเลยงเนอเยอพช เพอเพมผลผลตทางการเกษตรตามหลกเกษตรอนทรย และสรางความเขมแขงของชมชนเกษตรพนทสงสะโงะ

สทธพร ธเนศสกลวฒนา และคณะ 2559. คมอ การปลกเกกฮวยตามแนวทางเกษตรอนทรย ส าหรบชมชนเกษตรพนทสง อ าเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย

สทธพร ธเนศสกลวฒนา และคณะ 2560. รายงานการวจย. การขบเคลอนการพฒนาเกษตรยงยน เพอทดแทนการปลกขาวโพด ในพนทจงหวดเชยงราย

สทธพร ธเนศสกลวฒนา และคณะ 2560. รายงานกจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจย. การถายทอดองคความร เรอง การปลกพชทมศกยภาพทางเศรษฐกจ ทดแทนการปลกขาวโพด เพอสรางงานและสรางอาชพใหเกษตรกร ในพนทจงหวดเชยงราย

22