วถชวตมอแกน…

ส านกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต

ส านกงานทปรกษาดานวฒนธรรมภาคพนเอเชยและแปซฟก ยเนสโก

โครงการน ารองอนดามน สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สวนท 1 ชาวเลในเมองไทย 1 1.1 “ชาวเล” คอใคร 1 1.2 ชาวเลสามกลมในเมองไทย 2 1.3 วถชวตและฤดกาลของมอแกน 3 1.4 พธกรรม 4 1.5 โครงสรางสงคม 5 1.6 ชวตประจ าวนของชาวมอแกน 6 1.7 โลกทเปลยนไป 7

สวนท 2 ความรพนบานของมอแกน 9 2.1 ความรพนบานดานนเวศทางทะเล 9 2.2 ค าเรยกของลกษณะทางภมศาสตร 10 2.3 เรอมอแกนและขนตอนของการสรางเรอมอแกน 15 2.4 พฤกษศาสตรพนบานของมอแกน 19

สวนท 3 สบค าถามยอดฮตเกยวกบมอแกน 21 สวนท 4 ขอมลชมชนมอแกนและขอเสนอแนะตอแผนชมชน 29 เขยนโดย นฤมล อรโณทย, พลาเดช ณ ปอมเพชร, อรณ แถวจตรส ฟาเทอร, และจระวรรณ บรรเทาทกข ภาพโดย พลาเดช ณ ปอมเพชร, นฤมล อรโณทย ออกแบบโดย อษา โคตรศรเพชร จดพมพโดย โครงการน ารองอนดามน สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปทพมพ 2549 สนบสนนโดย United Nations Development Program (UNDP)

United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) ประสานการจดพมพ ปารชาต ชตนกล

สงวนลขสทธ โครงการน ารองอนดามน สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สารบญ

หนา

ถนนพญาไท ปทมวน กรงเทพฯ 10330 www.andaman.cusri.chula.ac.th และ andamanproject1@yahoo.com

สวนท 1 ชาวเลในเมองไทย 1.1 "ชาวเล" คอใคร? "ชาวเล" เปนค าไทยปกษใตทยนยอมาจาก "ชาวทะเล" ค าวา "ชาวเล" นหากใชในความหมายทวไปกหมายถง ผคนทอยอาศยแถบชายฝงทะเล หรอตามเกาะนอยใหญและวถชวตผกพนกบทะเล เกด โต แก ตาย อยใกลทะเล และมกจะยดอาชพประมงเปนหลก

หากใชในความหมายเฉพาะค าวา "ชาวเล" หมายถงกลมชาตพนธหรอชนเผาทมภาษาและวฒนธรรมเฉพาะของตนเองอนแตกตางไปจากคนไทย ในสมยกอนคนไทยมกเรยกชนเผานวา "ชาวน า" พจนานกรมฉบบราชบณฑตสถานป พ .ศ.2542 ระบวา "ชาวน า" "เปนชอชนชาตเดมพวกหนงอยทางทะเลดานตะวนตกของแหลมมลาย ฉลางหรอชาวเล กเรยก" แตในสมยนไมนยมใชค าวา

"ชาวน า" เนองจากถอวาเปนค าทเจอความดหมนดแคลนและท าใหชาวเลกลายเปนกลมทแปลกแยกออกไปจากกลมชนอน

ชาวเลเคยมวถชวตเรรอนและใชเวลาสวนใหญในเรอทเปนทงบานและยานพาหนะทน าไปสเกาะใหญนอยอนเขยวชอมและอดมสมบรณในแถบทะเลอนดามน วถชวตอนนาทงนท าใหชาวตะวนตกทไดมาพบเหนชาวเล

ขนานนามใหวา sea gypsies หรอยปซทะเล แตในปจจบนนชาวเลสวนใหญ ตงถนฐานถาวร

อยบรเวณชายฝงหรอบนเกาะและยงยดอาชพทเกยวกบทะเล เชน ด าน าหากงมงกรและเปลอกหอยบางชนด ท าลอบหรอลงอวนดกปลา ขบเรอหางยาวเพอบรการนกทองเทยว แตกมบางสวนประกอบอาชพทไมเกยวของกบทะเล เชน เปดรานขายของช า รบจางท างานในสวนยาง รบจางรอนแรและด าแร ฯลฯ

หมเกาะสรนทร จงหวดพงงา

1

1.2 ชาวเลสามกลมในเมองไทย ชาว เลใน เม อ ง ไทยอาจจะแบ งออกเปนสามกลมใหญๆ คอ "อรกลาโวย " "มอแกลน" และ "มอแกน" ชาวเลมอแกลนและอรกลาโวยนนมวถชวตเปลยนแปลงไปมากเนองจากต งหลกแหลงถาวรมากขน ตดตอกบคนไทยทองถนมากขน เดกๆ ไดรบการศกษาภาคบงคบและผคนสวนใหญในชมชนไดรบสญชาตไทย เราจงมกเรยกชาวเลทงสองกลมนวา "ไทยใหม"

เ ราจะพบชาว เลมอแกลนได ในหมบานตามอ าเภอตางๆ ในจงหวดพงงา เชน บานไทยใหม อ าเภอทายเหมอง สวนชาวเล อรกลาโวยมกจะตงถนฐานรวมกนเปนหมบานใหญ ชมชนอรกลาโวยกระจายตวกนตามฝงทะเลและเกาะตางๆ ในทะเลอนดามนทางภาคใตตอนลางของไทย เชน ในจงหวดภเกตมชมชนอรกลาโวยอยทสเหร ราไวย สะป า แหลมหลา และบานเหนอ ในจงหวดกระบมชมชน สงกะอบนเกาะลนตาใหญ และชมชนบนเกาะจ า ในจงหวดสตลมหมบานบนเกาะอาดงและเกาะ หลเปะ

แมวามอแกลนและอรกลาโวยจะหนมาพดภาษาไทยและบางคนกหนมานบถอศาสนาพทธแทนความเชอดงเดม แตยงมการร กษาภาษาพดของตนไว และประ เพณบางอยาง เชน มอแกลนมพธประจ าปเพอฉลองบรรพบรษพอตาสามพน และอรกลาโวยมพธลอยเรอ "เปอลาจก" ซงจดขนปละสองครงเพอลอยเคราะหรายและทกขโศกโรคภยไปกบสายน า

ชาวเลกลมทยงรกษาวถชวตแบบดงเดมไวมากทสดคอกลมมอแกน ในประเทศไทยเราจะพบชาวมอแกนไดทเกาะสรนทร จงหวดพงงา เกาะเหลา เกาะพยาม และเกาะสนไห จงหวดระนอง และทบานราไวย จงหวดภเกต อนทจรงแลวยงมชาวเลมอแกนอาศยอยตามเกาะใหญนอยในหมเกาะมะรดของพมาอกจ านวนมาก บางกลมเรมตงถนฐานอยางถาวร แตกยงมพวกทใชชวตในเรอและเดนทางไปมาระหวางเกาะตางๆ

2

1.3 วถชวตและฤดกาลของมอแกน มอแกนมวถ ชวตท สอดคลองกบ

ฤดกาลจากอทธพลของลมมรสม กลาวคอ ในชวงมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ เมอทะเลเรยบและอากาศด มอแกนจะใชชวตสวนใหญอยในเรอ เดนทางไปไกลๆ เพอจบปลาและงมหอย แตในชวงมรสมตะวนตกเฉยงใตมอแกนจะมารวมกลมกนสรางกระทอมชวคราว เพอเปนทพกพงในระหวางททะเลมคลนลมจด ในปจจบนมอแกนสวนใหญทเกาะสรนทรจะตงหลกปกฐานอยบรเวณชายหาดทมอาวก าบงคลนลม ปลอดภยในการจอดเรอ และมแหลงน าจดส าหรบการบรโภค บานของชาวมอแกน

มลกษณะเปนเรอนไมไผใตถนสง มงหลงคาและฝาบานดวยใบคอทะเลเยบดวยเสนหวาย

ซงมความคงทนนาน 2-3 ป ภายในของตวบานมการกนแบงเปนหองนอนอยางเปนสดสวน แยกจากสวนครว และมกจะมชานหนาบานส าหรบเปนทน งพกผอนและทานขาวของครอบครว

มอแกนงมหอย ตกปลา จบป เมน

ทะเลและสตวทะเลตางๆ เปนอาหาร พวกเขาจะใชเครองมอจบปลาทสรางขนมาแบบงายๆ ดวยวสดทหาไดในทองถน อาทเชน ฉมวกสามงามดามไมไผ แห เปนตน รวมทงเรอแจวเลก ( ฉาปน) ทน ามาใชประโยชนส าหรบการเดนทางหากนบรเวณพนทของอาวและชายฝงรอบเกาะ สวนในฤดฝน ปาอดมสมบรณไปด ว ยห วม น หน อ ไม และพ ช ก น ได อ น ๆ

หมบานมอแกนอาวบอนเลก เกาะสรนทรใต

บานไมใตถนสงของชาวมอแกน

3

มอแกนจงพงพาทรพยากรทงชายฝงทะเลและปาดบชน นอกจากการท ามาหากนเพอยงชพไปวนๆ แลว ในสมยกอนมอแกนยงคนเคยกบการเกบปลงทะเล รงนก หอยมกและเปลอกหอยสวยง าม เ พ อ แลก เ ป ล ยนก บ ข า วสารอาหารและสงจ าเปนอนๆ กบพอคาคนกลาง ในสมยกอนพอคามกจะเอาเปรยบมอแกนโดยการกดราคาสนคาและชกน าใหมอแกนตดสารเสพตดดวย

1.4 พธกรรมของมอแกน มอแกนมพธประจ าปทส าคญ คอการฉลองเสาวญญาณบรรพบรษ (เหนเอนหลอ

โบง) จดขนในเดอนหาทางจนทรคต ซงเปนชวงเปลยนฤดกาล มอแกนจากทตางๆ จะมา

รวมกนเพอเซนสรวงบชาวญญาณใหปกปองคมครองพวกตน ในระหวางพธนมอแกนจะ

หยดพกการท ามาหากนและการออกทะเลไปไกลๆ เพอทกคนจะไดมสวนรวมในงานฉลอง พธจะประกอบไปดวยการเขาทรง เสยงทาย เซนไหววญญาณ การเลนดนตรและรองร าท าเพลง บางครงมการลอยกาบางจ าลอง ซงถอวาเปนการลอยความทกขและโรคภยไขเจบใหพนจากครอบครวและชมชน เหลาขาวเปนสวนประกอบทส าคญของพธ เพราะเปนเครองเซนไหววญญาณ มอแกนสวนใหญจะดมเหลาขาวกนอยางหนกตลอดชวงเวลาการฉลอง สวนในชวงเวลาปกตนนมอแกนนยมดมเหลาขาวเพอทจะด าน าไดลกและอด ผชาย

"หลอโบง" เสาวญญาณบรรพบรษ

"ออลางปต" ประกอบพธเขาทรงกอนงานฉลอง

4

มอแกนหลายคนจงตดเหลาและสารเสพตดอนๆ โดยมความเชอผดๆ วาสารเหลานเมอเสพเขาไปและท าใหทนทาน สงานหนกได และชวยบ าบดอาการออนเพลยเมอยลา

มอแกนยงรกษาความเชอดงเดม ซง

เนนวญญาณนยม (animism) คอเชอวาสงศกดสทธซงรวมถงวญญาณบรรพบรษและวญญาณตางๆ ในธรรมชาตมอ านาจในการใหรายใหดปกปองคมครองหรอท าใหเจบปวยได ดงนนการเจบปวยหนกๆ จะแกไขเยยวยาไดโดยการใหโตะหมอ หรอ "ออลางปต" มาเขาทรงและเซนไหวดวยวธตางๆ มอแกนใชความรทางพชสมนไพรในการรกษาโรคดวย แตความรเหลานคอยๆ สญหายไปกบคนรนเกาแก และมการสบทอดความรเหลานนอยลงทกท

1.5 โครงสรางสงคม

สงคมมอแกนมพนฐานอยบนระบบเครอญาต ครอบครวเดยวเปนหนวยส าคญในสงคม มอแกนท ง ผชายและผหญงมบทบาทส าคญพอๆ ก น ภ า ย ใ น ค ร อ บ ค ร วเชนเดยวกบสงคมชนเผาและสงคมดงเดมอนๆ

ชายและหญงมอแกนแตงงานอยกนกนตงแตอายนอยๆ มอแกนมกจะไมเปลยนคครองนอกจากฝายสามหรอภรรยาเสยชวตลง หรอ

เมอมปญหาขดแยงกนอยางรนแรงจงแยกจากกน ลกๆ ถอ เปน สงส าคญในครอบคร ว มอแกนแตละครอบครวมลกกนประมาณ 2-4 คน เนองจากมอแกนมการท ามาหากนทคอนขางเสยงอนตรายรวมทงการละเลยทจะ

มอแกนเดนทางไปซอของกนของใชบนฝง

ครอบครวมอแกนเกาะสรนทร

5

รกษาสขภาพ และความหางไกลจากบรการสาธารณสขพนฐานท าใหจ านวนประชากร มอแกนคอนขางจะคงท (ไมรวมถงการอพยพโยกยายไปมาเกาะอนๆ)

1.6 ชวตประจ าวนของชาวมอแกน

ในแตละวน มอแกนจะอาบน าจากแหลงน าจดและน าแกลลอนเปลามาตกน าในตอนเชาเปนประจ าทกวน น าจดเปนสงทใชหงหาอาหารและดมในแตละครอบครว ขาวเปนแหลงคารโบไฮเดรตทส าคญประจ าวนของชาวมอแกน ในปจจบนนการหงขาวเปนแบบเชดน า สวนมนและกลอยเปนอาหารวางทงของเดกและผใหญ มอแกนมกจะรบประทานขาววนละ 2 มอ แตละมอมเวลาไมแนนอนขนอยกบอาหารทมอย เครองปรงหลกคอพรกแหง เ ก ล อ ก ะป ห ว ห อม ต ะ ไค ร อ า ห า ร ทรบประทานในมอเชาโดยมากจะไมเหลอมาถงมอเยน ซงตกเวลาเยนจะออกไปหาใหมอก กอนพลบค า มอแกนจะอาบน าอกครงหนง

เวลาวา งมอแกนจะมาน ง เ ลนทชายหาดบรเวณหมบาน มการจกสานเสอ

กระปก ภาชนะใสของทท าจากใบเตยหนามไวใช โดยจะเหนหญงตงแตเดกจนถงวยชรานงท างานลกษณะน เดกจะไดท าในสวนทไมซบซอนมากนกในงานจกสาน และงานจกสานนมอแกนสามารถท าไดแทบทกครอบครว

โดยเฉพาะเสอปนง แตกระปกนนเปนงานทซบซอนกวาม ไมกครอบครวทท าได ในระหวางทอทยานเปดใหนกทองเทยวเขาพนทได ชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนพฤษภาคม มอแกนจะมรายไดจากการจ าหนายผลตภณฑจากใบเตยหนามเหลาน โดยราคาจะขนกบขนาดของชน งานขนาดเลก เรยกวา ชอมาก

ขนาดใหญทใชใสผาได เรยกวา ขทม ภาชนะอกแบบคอ หลโทง มขนาดใหญแตไมมฝาปด

หญงมอแกนนงสานเสอบรเวณใตถนบาน

6

สวนเสอราคา 100-200 บาท ขนอยกบความยาวของเสอและความประณต

ชวงเวลาพลบค ามอแกนจะอยบานของแตละคน จะพบแสงสวางตามบานเลดลอดออกมาซงเปนแสงจากตะเกยงใชน ามน โซลาเปนเชอเพลง สวนคนทไมเขาบานเรวกจะมานงทชายหาดจดคบเพลงใหแสงสวางท าจากผามวนเปนมดปดปากกระบอกไมไผทมน ามนบรรจอย เพอจกสานใบเตย ไมบอยนกทจะเหนมอแกนรนพอรนแมมานงรองเพลงประกอบเครองดนตรพนบานใตแสงไฟ เปนการรองเพลงแกกนทมความสนกสนานสงเกตไดจากเสยงหวเราะทมประกอบตลอดเวลา เมอใดทมการรองเพลง เดกๆ จะมานงรวมฟง

ดวยเสมอและมสวนรวมดวยการหวเราะจากบทเพลงทขบรองแกกนนนเอง

1.7 โลกทเปลยนไป ในปจจบนขอก าหนดตางๆ ของอทยานฯ ท าใหการท ามาหากนของมอแกนจ ากดลง แตอทยานฯ กพยายามใหความชวยเหลอมอแกนในดานตางๆ นบตงแตการจางงาน การจดตงกองทน มอแกน การแบงอาหารให การกษาพยาบาลในยามฉกเฉน ฯลฯ สวนหนวยรกษาพนธสตวน าของ กรมประมงซงมสาขายอยอยทเกาะสรนทรเหนอกเคยจดตงโรงเรยนสรสวดขนเพอสอนใหเดกๆ มอแกนอานออกเขยนไดและมความรพนฐานเพยงพอทจะตดตอกบโลกภายนอก ภายหลงส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาตจงหวดพงงากใหการสนบสนนเพมเตม มการรางหลกสตรมอแกนศกษา แตงบประมาณสนบสนนโรงเรยนหมดไปในเดอนกนยายน 2547

ในโลกทก าลงเปลยนแปลงไป เราคง

จะหวงใหสงคมมอแกนหยดนงไมผนแปรหรอ

หตถกรรมมอแกน :เสอลวดลายสวยงาม

7

หวงใหพฒนาอยางกาวกระโดดสสงคมใหมทนทไปไมได สงทควรจะหวงและผลกดนอยาง ยงในขณะนคอใหมอแกนมความภาคภมใจใน

วฒนธรรม โดยเฉพาะอยางยงภาษา ศลปะ ขนบธรรมเนยมประเพณ และวถชวตอนเรยบงาย รวมท ง ใหมอแกนม สวนรวมในการ

เลอกสรรหนทางและรวมสบหาศกยภาพอนจะเปนรากเหงาทมนคงในการพฒนาอยางเหมาะสมตอไป

เดกมอแกนในชดนกเรยนทไดรบบรจาคมาจากบนฝง

อาสาสมครท ากจกรรมรวมกบเดกๆ ชาวมอแกน

8

สวนท 2 โลกของชาวมอแกน

การมวถชวตทผกพนกบธรรมชาตท า

ใหมอแกนไดสงสมความรพนบาน ตลอดจนการเรยนรถงปรากฏการณตางๆ โดยเฉพาะอยางยงทางดานของทะเล จนมความรถงสภาพพนทของเกาะและทะเล รวมทงยงสรางความช านาญในการตอเรอ และมความเชยวชาญในการเดนทางในทะเล ซงมาจากการเรยนรและความเขาใจในธรรมชาตรอบๆ ตว เพอยงคงทจะสามารถด ารงวถชวตภายใตสงแวดลอมของเกาะตางๆ ในทองทะเลแหงน มอแกนพงพาทรพยากรธรรมชาตจากปาดวย จงมความรเกยวกบพชพนธไมหลายชนด

2.1 ความรพนบานดานนเวศทางทะเล

ความรพนบานเปนความรทไดจากการปฏบต ระบบคณคา คานยม วธด าเนนชวต และความคดเกยวกบโลก ทน าสงคมใหมปฏสมพนธกบสงแวดลอมตามธรรมชาต การลาสตว การประมง และการจบสตวน า อาท ชาวประมง หรอชนพนเมองลวนมความรอยางดเยยมเกยวกบธรรมชาตรอบตว ซงเปนผลจากการเรยนรและด ารงชวตตามธรรมชาตมาเปนเวลาหลายชวอายคน พวกเขามไดถายทอดความรกนเฉพาะดวยเพยงวาจาค าสอนเทานน หากแตดวยการกระท าทยดมนถอปฏบตสบตอกนเรอยมา

หมบานมอแกนอาวบอน เกาะสรนทร

หญงมอแกนออกวางอวนจบปลาหนาหาดยามเชา

9

ชาวมอแกนเดนทางเคลอนยายไปตามเกาะตางๆ เพอเกบหาและใชประโยชนจากทรพยากรทางธรรมชาต สะสมเรองราวจากการด ารงชวตผานกาลเวลาหลายชวอายคน และถายทอดความร ระหวางมอแกนดวยกนจากรนสรน ใหรจกเขาใจธรรมชาตทงเรองของทะเล ปลาชนดตางๆ หรอพนธพชจนเกดเปนกระบวนการเรยนรในเรองของการหาอาหาร ซงจดเปนความรทมาจากพนททพวกเขาอาศยอยนนเอง ท าใหชาวมอแกนปรบตวเขากบระบบนเวศทางทะเล สะสมเปนความร สรางระบบคดและระบบคณคาทสอดคลองกบธรรมชาตและสงผลใหสามารถอย รวมกบธรรมชาตอยางดเสมอมา

ดงนนเมอมความคนเคยกบพนททางทะเลเปนอยางด การใชประโยชนในพนทจากการท ามาหากนของชาวมอแกนนน มการแบงลกษณะของพนทตามลกษณะของลกษณะหน แนวประการง ความลก หรอลกษณะของคลน เปนตน โดยแตละรายละเอยดลวนมชอเรยกในภาษามอแกนทงสน เพอแบงการรบรของกลมในการจ า แนก ลกษณะของพ นท ก า ร ใชประโยชนรอบตวเกาะ

2.2 ค าเรยกของลกษณะทางภมศาสตร

โอเตด เปนค าเรยกลกษณะทางภมศาสตรของบรเวณหวแหลมทยนออกมาในทะเล ตามพนทเกาะตางๆ มอแกนรวาในพนทบรเวณนเปนแหลงทอยของหอยบางชนด

เบล เปนค าเรยกลกษณะบรเวณแนวพนทซงอยถดตอจากแนวฝงออกมา ดวยขนาดของพนทคอนขางแคบ ประกอบดวยดานของโขดหน รมชาย ฝง ตามลกษณะทางภมศาสตรของเกาะตางๆ รวมทงยงมซอก โพรง ตลอดจนแนวหนเยอะ โดยจะเปนพนททมกจะตงอยตดกบ “โอเตด”(หวแหลม) หรอ “หยกน” กได เปนพนทซงมความหลากหลายของชนดพนธของหอยประเภทตางๆ ทมอแกนใชเพอการบรโภคในครวเรอน

ลกษณะเรยกของพนท “เบล” (แนวโขดหนรมฝง)

10

หยกน คอ ลกษณะของพนทบรเวณแนวชายฝงทอยถดตอจากแนวของ “เบล” ออกมา เปนลกษณะพนททเปนแนวหน แตจะมจ านวนของหน ซอก โพรงหนทนอยกวาแนว “เบล” มาก

จากการจ าแนกแยกแยะสภาพภมศาสตรทางธรรมชาตน ชาวมอแกนมการสรางระบบแผนทของการจดจ า โดยการประดษฐค าขนมาเพอสามารถบงบอกถงรายละเอยดของลกษณะเดนของแตละพนท เนน เฉพาะอยางย ง ในบร เวณทมการใชประโยชนในแงการท ามาหากนแบบหาเกบของทะเล อาท แหลงทอยของหอยชนดตางๆ เปนตน เพอสรางเปนความเขาใจและแสดงใหสมาชกในก ลมรบร ถ งความเหมอนหรอแตกตางกนในพนทเหลาน จนเกดเปนความร

ความเขาใจทตรงกนในเรองของความหมาย ลกษณะและการใชประโยชนของพนทนนๆ ดงเชนพนทตวอยาง : หยกน เบล โอเตด เปนพนททมลกษณะแตกตางกน รวมทงชนดพนธของหอย และสตวทะเลชนดตางๆ อกดวย หรอการใชค าเรยกชออนๆ ตามลกษณะของคลนในทะเล สภาพของน าทะเล ปรากฏการณของน าขนน าลง ระดบความลกของพนท หรอเปนชอทตงตามชอคน ซงอาจเปนบคคลทมเรองราวหรอวรกรรมทนาจดจ าไวหรออาจเปนสถานทซงมอแกนหรอบคคลนนถกฝงหลงจากเสยชวต จนในทสดกลายมาเปนชอเรยกของหาดหรออาวตามเกาะต า งๆ อาท ฉต ว (เรองราวของมอแกนชอ ฉตว มาด าหาหอยในบรเวณน บอยครงทางอทยานฯ เรยกวา “อาว สเทพ”) แสดงใหเหนถงการใหความส าคญอยางมากตอระบบการเรยนรและการจ าแนกการใชประโยชนในพนทแตละสวนของชาว มอแกน

ระบบความสมพนธในการสรางแผนทตามการใชชอเรยกดงกลาวน เปนการสรางระบบแผนทขนโดยกลมชาวมอแกนทเขามาใช

ลกษณะของ “หยกน” (แนวหนยนออกมาจากโขดหนรมฝง)

11

ประโยชนในพนททซงพวกเขามความผกพนและเกดจากการใชประโยชนในพนทอยางเปนประจ า ไมใชโดยการเขามาใชประโยชนในพนทเพยงบางชวงบางฤดกาลเทานน หากแตเปนของผใชประโยชนทยงยนและมความเขาใจในระบบของนเวศทางทะเล จนสามารถสรางการเรยกชอตามสถานทการใชทรพยากรรวมกน เพอประโยชนในการด ารงชพอยรวมกบธรรมชาตอยางเขาใจ

วถ ช ว ตท อยภายใต เ ง อนไขทางธรรมชาต โดยมทะเลเปนตวก าหนดรปแบบของการด ารงชพ รวมถงการใชชวตทตองผกพนกบทองทะเล ลมฟาอากาศ ฤดกาล ตองเผชญหนากบสงทาทาย ซงการใชชวตรวมกบธรรมชาตเปนสวนส าคญทสดของการด ารงอยของเผาพนธทตองด ารงสบตอไป เหมอนกบทชาวมอแกนนนด ารงชพอยภายใตเงอนไขของธรรมชาตสงแวดลอมทางทะเล รวมถงระบบนเวศทหลากหลายในพนทตามเสนทางการเดนเรอเคลอนยายทเปนแบบแผนของวถชวตของชาวมอแกนเหมอนแตครงอดตทผานมา และความรทส าคญยงอกประการหนงคอ ความรความเชยวชาญในพฤตกรรมของสตว

ทะเลทพวกเขาน ามาเปนอาหาร ชาวมอแกนไดเรยนรและท าความเขาใจ ถายทอดผานกนมา จนตกผลกเปนความรพนบานในเรองของสตวทะเลชนดนนๆ

หอยม ก โ ข ง ห รอ “หล ช อน ”

(Turbo marmoratus) จดไดวาเปนทรพยากรทมคาทสดของ มอแกนในอดต เพราะเปลอกหอยมราคาแพง สามารถน าไปขายบนฝง เพอแลกเปนขาวสารหรอของใชทจ าเปนในชวตได

เหมอนกบค าพดทวา “การจะหา

สตวอะไรตองรจกสตวตวนน” มอแกนเกดการสงสมการเรยนรในพฤตกรรมของหอยมกโขง จนกลายมาเปนความเขาใจและความเชยวชาญในพฤตกรรมของหอยชนดน อาท การเรยนรถงแหลงก าเนดและทอยของหอยมกโขง มอแกนจะรวา หอยมกโขงนนสวนใหญจะชอบอาศยอยตามแนวโขดหน ในบร เวณหวแหลม(โอเตด) หรอตามแนวหนรมชายฝง(หยกน) ตามแนวกอนหนหรอรอยแยกระหวางหน (เบล) ซงเปนแหลงทมอแกนสามารถจะหาหอยมกโขงเจอได เปนตน หรอการเรยนรถงอาหารของหอยชนดนวา หอยชอบกนตะไคร

12

1

2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

14 15

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25 26

27

28

ทมา : หนงสอ TRIP ฉบบทองเทยวเกาะสรนทร-สมลน

13

ยกตวอยาง เกาะสรนทรใต ค ามอแกน ค าแปล ค ามอแกน ค าแปล

1. แนอะ เนก อาวบอนเลก 15. ปาน หมาลง แนวหนหวมน 2. แนอะ อาดะ อาวบอนใหญ 16. หยกน หมาลง หวแหลมหวมน 3. บายะ อาดะยานด หนใหญอาวสบปะรด 17. เบล มาดะห แนวหนมาดะห 4. ปานาด ยานด อาวสบปะรด 18. บาลาด มาดะห ฝงดานตะวนตกมาดะห 5. เบล ยานด แนวหนอาวสบปะรด 19. หยกน มาดะห หวแหลมมาดะห 6. โปโต ชาบะ อาดะ หวแหลมงเหลอมใหญ 20. ชอก มาดะห มาดะห 7. ปานาด ชาบะอาดะ หาดงเหลอมใหญ 21. เบล ฉตว แนวหนฉตว 8. เบล ตะงาก ชาบะ แนวหนงเหลอมกลาง 22.หยกน/ดาลก ฉตว หวแหลม/น าลกฉตว 9. โอเตด ชาบะ เนก หวแหลมงเหลอมเลก 23. เบล หนอน อาวมะพราว 10. ปานาด ชาบะ เนก หาดงเหลอมเลก 24. โอเตด บาดาก หวแหลมบาดาก 11. เบล หล ชอน ชาบะ แนวหนหอยโขงงเหลอม 25. ชอก หยก ชองหนหยก 12.โอ เตด ชาบะ หวแหลมงเหลอม 26. บฮน แอบาบ แปนาง อาวชองขาด เกาะใต 13. ปาน ชาบะ หนงเหลอม 27. ชอก หลอโบง อาวชองขาด ฝงอทยานฯ 14. เบล หมาลง แนวหนหวมน 28. เวน ฮาลา แองน าจด

14

น าท เ ก าะอย ต ามก อนหน ซากปะการงทตายแลวเทานน ดงนนบรเวณใดทมตะไครน า ยอมจะมหอยอาศยอยอยางแนนอน

นอกจากเรองของการสรางแผนท

ส าหรบการใชประโยชนรวมกนเฉพาะในกลมของชาวมอแกน รวมถ งการมความร ในพฤตกรรมของสตวทะเลตางๆ แลว เรอมอแกน กเปรยบเสมอนเปนสญลกษณทส าคญของวถชวตการเดนทางเคลอนยายไปตามเสนทางของแหลงอาหาร แหลงทรพยากรของพวกเขา

2.3 เรอมอแกนและขนตอนของการสรางเรอมอแกน

เรอมอแกน (กาบางมอแกน)

ในสมยกอนนนชาวมอแกนอาศยเรอเปนทงทอยอาศย พาหนะทใชเดนทางและท างานในทะเลมาเปนเวลาชานานแลว แตในปจจบนเรอมอแกนเหลานคอยๆ สญหายไปจากวถชวตของสงคมชาวมอแกนในท สด เนองจากปจจยหลายสาเหตทชาวมอแกนหนมานยมใชเรอหวโทงกนมากขนเรอยๆ

ก า ร ส ร า ง เ ร อ ข อ ง ม อ แ ก น น น นอกเหนอไปจากการทตองอาศยทงความร

ความสามารถของชางตอเรอ รวมถงการรวมแรงรวมใจของมอแกนทงหลายตงแตในระดบของครอบครว เครอญาต ตลอดจนถงหมบานในบางกรณนน หากเรามองใหลกลงไป จะพบวา จรงๆ แลวกอนทจะส าเรจออกมาเปนเรอมอแกนไดแตละล านน ในทกๆ รายละเอยด

“กาบางมอแกน” วถชวตในอดตของมอแกน เกาะสรนทร

“เรอหวโทง” ทเขามาแทนทเรอกาบางมอแกน

15

ลวนแตม “ความรพนบาน” ในการตอเรอสอดแทรกอยเสมอ ทเกดจากการสงสมความรและประสบการณของชางตอเรอ และถกถายทอดกนเรอยมาจนกลายเปนความร ตวแบบ และเทคโนโลยประจ าเผาของมอแกน

ยกตวอยางของความรทเกยวของกบ

การสรางเรอมอแกน จากขนตอนแรก ชาว มอแกนจะเรมดวย การเสาะหาไมทไดขนาด

เหมาะสม ส าหรบการท าเรอ ชาวมอแกนมความเชอหลายอยางในการท าเรอ อาท การเลอกไมส าหรบท าเรอนน ประการแรกจะเลอกจากลกษณะของตนไม มอแกนพยายามเลอกไมทมลกษณะของล าตนทสงตรง ปราศจากตมหรอตาไม หรอหากมกขอใหนอยทสด เพราะมอแกนทตอเรอมความเชอกนวา “หากมอแกนผใด เ ลอกไมมาท า เ ร อท ม ลกษณะเปน ตะปมตะปาแลว เมอยายเขามาอยอาศยในเรอล านแลว ตวเจาของเรอนนกจะเจบไข ตามเนอตามตวจะเปนโรคผวหนงท เปนตมๆ ลกษณะกเหมอนกบไมทน ามาท าเปนเรอ มอแกนนนเอง!” ความเชอชดนเปนความรพนบานของชางตอเรอมอแกนทถายทอดสบตอกนเรอยมา เพราะลกษณะของผวไมทเปน

ตะปมตะป า นนกคอตาไม ซงเปนสวนทแขงมากนนเอง ดงนนหากมอแกนผนนเลอกไมตนนนมาสรางเปนเรอ เจาของเรอคงตองประสบกบความยากล าบากในการท า เรออยางแนนอน ซงระบบคดน ลวนเชอมตอระหวางลกษณะของตนไมกบ “ความเชอ” ดงกลาวไวไดอยางแนบเนยน

เรอกาบาง นบวาเปนเอกลกษณเฉพาะของชนกลมน วถชวตทอยอาศยในเรอของชาวมอแกน ลวนแสดงออกใหเหนถงความสมพนธทส าคญทพวกเขามตอเรอ เรอกาบางทเชอมโยงวถชวตของชาว มอแกนกบธรรมชาตรอบตว รวมทงแฝงไวดวยนยยะของความร ความเขาใจในธรรมชาตทพวกเขาไดสงสมและถายทอดจากรนสรนภายในเรอมอแกนแตละล านนเอง

ขนตอนของการสรางเรอกาบางแตละล า จะใชเพยงเครองมอทมอแกนใชในการประกอบสรางเรอทเรยบงาย ไมมเครองจกรกล แตเปนเครองมอทสะทอนใหเหนภมปญญาของการประยกตใช สงทมอย เพอใหบรรลวตถประสงคของงานชางตอเรอ ดงตอไปน

16

ขนตอนของการสรางเรอมอแกน

ความรในการตอเรอมอแกนเหลานลวนไดรบการถายทอดจากมอแกนรนหนงสอกรนหนง เกดจากการสงสมเปนความรความเขาใจทมตอธรรมชาต รวมถงขนตอนและวธการในการ ตอเรอของ มอแกนในรนตอๆ มา แตเนองจากสาเหตในหลายๆ ดาน อาท การตงหลกแหลงท ถาวรมากยงขนของมอแกน กฏของอทยานฯ ทหามไมใหมการตดตนไมใหญ รวมถงชาว

มอแกนหนมานยมใช “เรอหวโทง” เปนตน ดงนนในชวง 5 ปทผานมา มอแกนเกาะสรนทรหลงเหลอเรอกาบางเพยงไมกล าเทานน รวมถงการเดนทางทางทะเลเรมจ ากดพนทลง เพราะสาเหตทมอแกนรนใหมหนมาพงพาอทยานแหงชาต และอาศยการรบจางท างานรายวนในฤดทองเทยวเปนชองทางในการท ามาหากนตลอดระยะเวลา 6 เดอนของฤดกาลทองเทยว

ขดเอาเนอไมออกเพอใหไมเบาทสด การสมไฟเตรยมขยายไมเรอ

มาดเรอเมอเสรจสมบรณ การประกอบเรอมอแกน

17

สงผลตอวถการเดนทางเรรอนไปท ามาหากนตามเกาะตางๆ เรมทจะลดการใชพนทลงอยางเหนไดชดเจน ทงยงอาจสะทอนออกมาใหเหนถงความสมพนธทมตอธรรมชาตทไดแปรเปลยนไป เมอแทบไมมการตอและการใชเรอกาบางแลว ความรความเชอพนบานทเชอมโยงวถมอแกนเขากบเรอและความรทางทะเล ลวนยอมคอยๆ ถกละเลยและปลอยใหเลอนหายไปจากวถชวตของ มอแกนในยคปจจบน เพราะความรความเชอทแทบจะไมไดถกน ามาใชประโยชนหรอเลาถงอกเลย ในทสดแลวจะกลายเปนเพยงค ากลาวทเคยเลาขานในหมชาวมอแกนเทานน

ดงนนความผกพนของมอแกนทมตอเรอกาบาง ทผกโยงถงความรในเรองของแผนทและการเดนเรอ จงเสมอนเปนชองวางของความรความเขาใจทเพมระยะหางกนมากขนทกท ในวถชวตของชาว มอแกนในปจจบน ทนบวนกยงตองปรบเปลยนไปตามยคสมยและสงแวดลอมรอบชมชนของพวกเขา

ในสมยกอนนนชาวมอแกนหารายไดจากการเกบของทะเลจ าพวกหอยมกโขง หอย

นมสาว หรอปลงทะเล เพอน ามาแลกเปลยนเปนสงของเครองใชทพวกเขาตองการ หรอขายใหแกพอคาบนฝง รวมทงกยงมการเกบทรพยากรธรรมชาตชนดอนๆ ยกตวอยางเชน รงนก รวงผง ไมหอม และผลตภณฑในปาอกจ านวนหนง ชาวมอแกนมความเขาใจในธรรมชาตในสงทพวกเขาอาศยอยรวม เปนความรทางทะเลเกยวกบการด ารงชวต และความเขาใจในแหลงทอยอาศย และพฤตกรรมของสตวทะเลชนดตางๆ หรอจะเปนความรเกยวกบพชพนธทหลากหลายชนด มอแกนกมความเชยวชาญในการเสาะแสวงหา รวมทงน ามาใชในชวตประจ าวนของพวกเขาไดเปนอยางด ดงนนมอแกนจงจดวาเปนผเชยวชาญในธรรมชาตรอบตวทงทางทะเล และทางบก

พนทบร เวณหม เกาะสรนทร เปนสถานททชาวมอแกนหลายกลมเขามาใชประโยชนในพนท เพอท ามาหากนพกอาศยและ เปนจ ดพ ก จอด เ ร อหลบลมมา เป นเวลานานแลว และเรมตงหลกแหลงขนในเวลาตอมา จนในทสดกลายเปนหมบานของชาว มอแกนบนเกาะสรนทร

18

ตอมาเมอมการเขามาของเจาหนาทของรฐ โดยการเขามาจดต ง เปนอทยานแหงชาตหมเกาะสรนทร ตงแตป พ.ศ. 2524 ดงนนเมอมการเขามาของอทยานฯแหงชาต โดยท าการประกาศใหพนทอนอดมสมบรณแหงน จดต ง เปนพนทสงวนแหงอทยานฯแหงชาต อนสงผลใหตองมการประกาศใชกฎในการควบคมดแลพนทสงวนนนๆ ดวย รวมถงความทนสมยทเขามาสสงคมวฒนธรรมของชาวมอแกน ดงนนดวยเหตเหลาน ยอมสงผลกระทบเกดเปนภาวะคกคามตอความรพนบานทเกยวเนองกบวถชวตของกลมชาวมอแกนทตองด ารงชพอยดวยการเกบสะสมทรพยากรทางทะเลเปนหลกตามวถชวตดงเดม

ในอดตวถชวตการด ารงอยทตอง

พ ง พ า ใ น เ ร อ ง ก า ร ใ ช ป ร ะ โ ย ช น จ า กทรพยากรธรรมชาตทางทะเล ตลอดจนความรพนบานของมอแกนซงไดจากการเรยนรทพวกเขาใชชวตอยรวมกบธรรมชาต เกดเปนความเชอ วธปฏบต การใชประโยชนและเปนความเขาใจตอสภาพสงแวดลอมของชาวมอแกนเอง โดยเฉพาะความรทางดานทะเลและพนท

ชายฝง จากภาวะคกคามทมตอความรพนบานในเบองตน สงผลกระทบตอเรองของกระบวนความร การใชและการสบทอดความรพนบานของชาวมอแกนถกลดทอนคณคาของความรลง เกดเปนความขาดตอนของความรขนในทสด เมอ ”ความร” ถกหลงลม และละเลยการใช การสบทอดจากคนรนหนงสอกรนหนง 2.4 พฤกษศาสตรพนบานของมอแกน

ก. มอแกนรจกปาดพอๆ กบทะเล รจกทจะเลอกไมยาง (จเชยน) เพอท าเรอขด เลอกใบเตยหนาม (จะแคกะโดง) มาเยบท าหลงคาเรอ หลงคาบาน สานเสอ กระบงและกลองไวใชใสของตางๆ เลอกใบคอ (จาโละ) มาสานเหนบเขากบซ ไมไผเพอมงหลงคากระทอม มอแกนยงเกบใบไมผลไมจากปาเพอกนสดหรอท าอาหาร เชน ยอดผกหวาน (ตาลกปาวาน) ยอดสาน (ซปน) สวนหยกยากหาไดจากปาเดยวกน มอแกนใชเปลอกของตนหยทะเล (บะอาย) มาฝนกบน า ชะโลมทศรษะและตวของเดกออน เพอบรรเทาอาการไขไมสบาย ใชใบของพลบพลง (บาโกง) มาหมกไฟ ขย าใหน าออกและปดทฝ ใชใบของ

19

ตนรกทะเล (บบอง) มาหน ตากแดดจนแหงและต ากบขาวสาร หอผาท าลกประคบ องไฟและน ามานวดบรเวณทขดยอก

ข. การใชพชพนธไมในปาของมอแกนยงมพนฐานอยบนการใชประโยชนอยางยงยน อาทเชน ในสมยกอน เมอไมกระดานส าเรจรปหาไดยาก มอแกนตดเอาพพอนของตนไมมาท า “กอยง” คอกระดานทายเรอ นอกจากจะเปนการทนแรง เพราะไมตองเสยเวลามาขดถากไมใหแบนและบางแบบไมกระดานแลว ยงท าใหไมตองโคนไมทงตนอกดวย

ต น ค อ เ ป น พ ช อ ก ช น ด ห น ง ท มประโยชนตอมอแกนมาก มอแกนเรยกตนคอวา “จาโละ” ตนคอ เปนปาลมทขนไดทวไปในประเทศไทย เปนปาลมทมล าตนเดยว ไมแตกกง ใบเปนรปพด มขนาดใหญ ใบทมขนาดใหญใชประโยชนไดหลายอยาง มอแกนตดใบคอน าไปสานมงหลงคา และท าฝาบาน โดยจะไมตดตนคอทงตน แตจะปนตนคอเพอสอยใบมาเหนบกบไมไผ ท าเปนหลงคา กนแดดกน

ฝนไดด หากหลงคามรอยรวซม กสามารถจะสอยใบคอมาเพมเตมเพอเหนบทบรอยรวนนได เ ป น ก า ร ซ อ ม ห ล ง ค า ท ป ร ะ ห ย ด แ ล ะ มประสทธภาพมาก

การศกษาพฤกษศาสตรพนบานของ

ชาวมอแกนพบวา พชทมการใชประโยชนม 159 ชนด จาก 57 วงศ และทยงไมสามารถจ าแนกได 24 ชนด ไดแบงกลมพชออกเปน 4 ประเภท คอ พชอาหาร 83 ชนด พชสมนไพร 33 ชนด ไมสรางทอยอาศย 53 ชนด และพชทใชประโยชนอนๆ 54 ชนด พชอาหารหลกท มอแกนบรโภคเปนพชใชหว 5 ชนด มอแกนมการใชพชสมนไพรบ าบดอาการเจบปวย โ ด ย เ ฉ พ า ะ ไ ข แ ล ะ บ า ด แ ผ ล แ ต ใ นขณะเดยวกนมการใชยาแผนปจจบนมากขน

การใชไมทนาสนใจคอไม มอลน

(Psydrax sp.) ใชไมสดเผาไฟใหกบสตรอยไฟหลงคลอดบตร ไม ตานาย (Sapotanceae) ใชเปนไมฟนเพอรมควนเรอไลเพรยงและท าใหเรอตดสด า เปนวธการบ ารงรกษาเรอ กระท าสปดาหละ 1 ครงในเวลาน าลง

20

สวนท 3 สบค าถามยอดฮตเกยวกบมอแกน

1. ตนตระกลของมอแกนเปนใครมาจากไหน เปนญาตกบซาไกหรอ “เงาะปา” ทอยแถวยะลา พทลง ตรง และสตลละเปลา ?

จากตระกลภาษาออสโตรนเชยนทมอแกนใช และจากการสบสาวประวตศาสตร และเรองราวเกยวกบชนเผานกเดนทางทางทะเลในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต คาดกนวามอแกนคงจะสบเชอสายมาจากพวกโปรโตมาเลย (Proto Malay) ซงเปนคนพวกแรกๆ ท

อพยพลงมาอยแถบคาบสมทรมลาย ตอมาคนกลมนหนมาใชชวตทางทะเล เดนทางรอนเรท ามาหากนตามหมเกาะและชายฝง ครอบคลมอาณาบรเวณตงแตหมเกาะมะรดในพมา ลงไปทางใตและตะวนออกจนถงหมเกาะในทะเลซล ประเทศฟลปปนส และแถมเอาหลายๆ เกาะและชายฝงในมาเลเซยและอนโดนเซยไวดวย แตปจจบนการเดนทางจ ากดลงมาก และคนกลมเหลานกแยกยายกระจดกระจายกน พฒนาการของสงคมวฒนธรรมและภาษากตางกนออกไปจนแยกเปนกลมยอยๆ หลายกลม

มอแกนกบซา ไก (อนท จ ร งคว รเรยกวา “มนน” ซงเปนชอทเคาเรยกตวเอง) ไมไดเปนญาตกน ลกษณะทางกายภาพก

มอแกน (เสอสฟาออน) กบเพอนชาวมนน (ซาไก) จากจงหวดยะลาและตรง (1)

มอแกน (เสอสฟาออน) กบเพอนชาวมนน (ซาไก) จากจงหวดยะลาและตรง (2)

21

ตางกน (โปรดดภาพ) มนนเปนพวกเนกรโต ในขณะทมอแกนเปนพวกโปรโตมาเลย

ภาษากต า งก น (มนนพดภาษาตระกลออสโตรเอเชยตก ซงเปนภาษากลมมอญ เขมร) มนนเองกมกลมยอยๆ ทมภาษาถนตางกนออกไปอก มนนสวนหนงพดภาษามลายได และมอแกนหลายคนกพดภาษามลายได ดงนน มอแกนกบมนนสอสารกนไดด ว ยภาษากลา ง เ ช น ภาษามลาย ห ร อภาษาไทย แตถาใหเจรจากนดวยภาษาของตวเองแลว กฟงกนไมรเรอง ตองใชภาษาใบประกอบเยอะๆ

ออ! อกอยางนง มอแกนไมไดสบเชอสายมาจากพวกชนพนเมองของหมเกาะนโคบาร-อนดามนในประเทศอนเดย ชนพนเมองทนนกมหลายกลม แตสวนใหญเปนเนกรโต

2. ชาวเลในเมองไทยมกกลม ?

ชาวเลในเมองไทยม 3 กลม คอ 1) มอแกน 2) มอแกลน (ซงมอแกนเรยกวา

“ออลาง ตามบ”) และ 3) อรกลาโวย มอแกนและมอแกลนมภาษาใกลเคยงกนมาก สวนภาษา อรกลาโวยนน แมจะเปนภาษาตระกลออสโตรนเชยนเหมอนกน แตกพดกบมอแกนและมอแกลนไมร เรอง เพราะมศพทและส าเนยงตางกน อรกลาโวยและมอแกลนตงหลกแหลงคอนขางถาวร และมการปรบเปลยนวถชวตไปคอนขางมาก และมกถกเรยกขาน (รวมทงเรยกตนเองดวย) วา “ไทยใหม”

หมบานอรกลาโวย ทสงกะอ เกาะลนตา จงหวดกระบ

หมบานชาวอรกลาโวยทเกาะสเหร จงหวดภเกต

22

3. มอแกนแปลวาอะไร ?

ถาถามมอแกนวา “มอแกนแปลวาอะไร” กมกจะไดรบค าตอบดงน 1) หมายร ( = ไมรและไมเหนนาตองรเลย) 2) หมายร และ 3) หมายร ซงกไมเหนแปลก เพราะวาถามใครมาถามเราวา “สยาม” แปลวาอะไร เรากคงจะตอบคลายๆ กน แถมยงจะบอกวาปลอยใหเ ป น หน า ท ข อ ง น ก ป ร ะ ว ต ศ า สต ร แ ล ะมานษยวทยาเกงๆ แบบคณสจตต วงษเทศ และรศ.ศรศกร วลลโภดมศกษาไปดกวา

นกมานษยวทยา Jacques Ivanoff สนนษฐานวาชอมอแกนเปนค าทยอมาจากค าวา “ละมอ” (ภาษามอแกน แปลวา จม) และ “แกน” ซงเปนชอของนองสาวของราชนในต านานเกาแกของมอแกน คอวาต านานนคอนขางยาว แตสรปไดวานองสาวคนนไปแยงคนรกของพสาว จงถกสาปแชงใหตนเองและพรรคพวกตองมชวตเรรอนอยในทะเล ถาอยากรรายละเอยด ควรอานเพมเตมจากหนงสอประมวลต านานมอแกน ชอ Rings of Coral

4. มอแกนนบถอศาสนาอะไร ?

มอแกนนบถอ ส งศ กด สทธ และวญญาณตางๆ ในธรรมชาต รวมทงวญญาณบรรพบรษทม “หลอโบง” หรอเสาวญญาณบรรพบรษ ทงชาย (แอบาบ) และหญง (เอบม) เปนสญลกษณ มอแกนมพธฉลองทส าคญประจ าปคอพธ “เหนเอนหลอโบง” หรอการฉลองเสาวญญาณบรรพบรษ ซงบางทในพธนกมการลอยเรอสะเดาะเคราะหคลายๆ กบ อรกลาโวยทภเกต ลนตา หรอหลเปะ ในขณะทอรกลาโวยเรยกเรอสะเดาะเคราะหวา “เปอลาจก” ชาวเลมอแกนเรยกเรอนวา “กาบางชวาย” การลอยเรอมวตถประสงคเชนเดยวกน คอเพอน าเอาเคราะหราย โรคภยไขเจบ ความทกขโศกตางๆ ออกไปจากชมชน

“ออลางปต”(คนทรง) ขณะท าพธฉลองเสาหลอโบง

23

สวนพธฉลองเสาวญญาณบรรพบรษของมอแกนนน จดขนในวนขางขน เดอนหาทางจนทรคต มอแกนจะไมออกไปท ามาหากนเปนเวลา 3 วน 3 คน ในชวงนน จะมงานฉลอง ทมการดมกน การเลนดนตรรายร า การเขาทรงท านายโชคชะตาของหมบาน และมญาตพนองจากเกาะตางๆ มาพบปะสงสรรคกน

5. ไหนละ เรอไมระก าของ

มอแกน ?

เรอมอแกนทเหนกนอยไมใชเรอไมระก า (ไมระก ามลกษณะเปนทอนเลกเรยวแบบตนออย) สมยนมอแกนใชไมกระดานท า

เรอกนหมดแลว เรอไมระก าเหลอเพยงไมกล าในพมา มอแกนสวนใหญเลกใชไมระก าเสรมกราบเรอแลว เพราะไมระก ามอายใชงานเพยง

หลอโบงและศาลดงเดมในแบบของมอแกน

เรอกาบางไมกระดานทเกาะสรนทร

มอแกนเดนทางและอยอาศยภายในเรอกาบาง

24

3-6 เดอนเทานน มอแกนหนมาใชไมกระดานเนองจากมความคงทน ใชไดนานหลายป สวนมาดเรอนนใชไดนานหลายสบป และบางทยงสบทอดมาถงรนลกหลานดวย หลงจากทมอแกนหนมา ใช ไม ก ระดาน ใบ เ ร อก หมดประโยชนใชสอยไปดวย เนองจากเรอไมกระดานมน าหนกมาก ตองขบเคลอนดวยเครองยนต

6. อาหารหลกของมอแกนคอ

อะไร ?

ในสมยกอน อาหารหลกของมอแกนคอหวมน หวกลอย พชผก ยอดไม ผลไมปา ปลา ป หอยชนดตางๆ ขาวถอวาเปนอาหารพเศษทหาไดยาก ตอมาเมอมอแกนถกดงเขามา ในระบบค าขายแลก เป ลยน ข า วจ งกลายเปนอาหารหลก และยงเปนเครองประกนความอมทองเพราะเกบรกษาไดนานไมเหมอนอาหารสดอนๆ ทเนาเสยไดงาย มอแกนขายเปลอกหอยและสตวทะเลเพอซอขาวสารตนเอาไวเปนกระสอบๆ โดยเฉพาะในชวงมรสมตะวนตกเฉยงใต ทการออกทะเลคอนขางยากล าบาก

กบขาวของมอแกนมกจะตม ยาง ทอด หรอผด ถามเครองปรงเชน พรก หอม กระเทยม ตะไคร น าปลา น าตาล กจะใสลงไปใหรสชาตเขมขน “ชอบาย” หรอกบขาวของ มอแกนมกจะมรสเผดเปนหลก

สมยนมอแกนหนมาตดใจอาหารขยะ เชน บะหมส าเรจรป ขนมถง และน าอดลมกระปอง (เหมอนคนเมองอยางเรายงไงไมร) อาหารทคณคาโภชนาการต าอยางนท าใหสขภาพมอแกนย าแยลง มอแกนอยไกลหมอ

ถาเจบไขไมสบายจะท ายงไง? (ดค าถาม-ค าตอบอนตอไปไดจา) และถาเดกๆ มอแกนฟนผเคาจะไปหาหมอฟนยงไง (และทส าคญไปกวานนจะเอาสตางคทไหนไปหาหมอฟน)

บะหมส าเรจรป โรยเครองปรง กนกรอบๆ เปนของโปรดของเดกๆ มอแกน

25

7. มมอแกนทไหนอก ?

หมเกาะมะรดในพมายงมประชากรมอแกนอกนบพน พมาเรยกมอแกนวา ซลง เซลง หรอ ซาโลว (Selon) สนนษฐานวาค านคงจะมาจากค าวาฉลางหรอถลาง ซงเปนชอโบราณของภเกต (Junk Selon) ซงเปนบรเวณทมชาวเลมาชมนมกนอยมากในสมยกอน

8. ถาเจบไขไมสบายมอแกนท ายงไง ?

มอแกนมหมอพนบานทรกษาโดยการเขาทรง เพอเจรจากบวญญาณศกดสทธขอใหปดเปาความเจบปวยออกไป มอแกนใชสมนไพรหลายอยางดวย สวนการคลอด มอแกนยงใชหมอต าแย ซงเปนปาๆ มอแกนทมความรและประสบการณในการท าคลอดเปนอยางด สมยนมอแกนหนมาใชยาและการรกษาสมยใหมมากขน แตสวนใหญยงใชวธคลอดโดยหมอต าแยอย และยงรกษาประเพณการอยไฟเพอใหมดลกเขาอเรว

มอแกนกบเรอกาบางของพวกเขา

ญาตจากเกาะยานเชอกเดนทางมาเยยมทเกาะสรนทร

โตะหมอมอแกนท าพธเสกน าเพอรกษาคนไข

26

9. ท าไมในหมบานมอแกนมผหญงเยอะ ?

เมอเขาไปหมบานมอแกนท เกาะสรนทร จะสงเกตเหนวามผหญงมากกวาผชาย เนองจาก

ผชายมกจะออกทะเลแทบทกวน บางทเดนทางไกลไปยงเกาะตางๆ ในพมาเพอจบปลา งมหอยและปลงทะเล เราจงไมคอยเหนผชายมอแกนในหมบาน ยกเวนวนทเคาหยดพกจากการออกทะเล

ผชายตองด าน าลก และเสยงตอภยอนตรายตางๆ จงตายเรวกวา หากนบจ านวนประชากรแลว ผหญงมอแกนมจ านวนมากกวาผชาย

ผชายบางคนตดสารเสพตด ทงยงตองท างานตรากตร ายงขน เพอใหไดเงนมาซอขาวสารและขาวของเครองใชตางๆ ชวงชวตเลยยงสนเขาไปใหญ ถาทานยงมความเหนอกเหนใจอยบาง กคงจะไมเอาเหลา บหร หรอสารเสพตดไปเปนของฝากใหมอแกน เพราะจะเปนการเรงใหเคาอยในโลกนสนลงไปอกนะจะ

สมนไพรออกฤทธเปนยาบรรเทาอาการไขส าหรบเดก

หมบานมอแกนทอาวใหญเตมไปดวยผหญงและเดก

หญงมอแกนรบจางปอกกระเทยมทอทยานฯ

27

10. มอแกนถอสญชาตอะไร ?

ทเกาะสรนทรมมอแกน 30 กวาคน ทมสญชาตและบตรประชาชนไทย สวนใหญยงไรสญชาตและยงไมไดรบความคมครองในฐานะพลเมองไทย หนวยงานรฐคงจะเหนวามอแกนเปนกลมเรรอนทเดนทางไปมาขามพรมแดนไทย-พมาอยบอยครง แตจรงๆ แลว มอแกนกลมนตงหลกแหลงอยทเกาะสรนทรมากอนจะประกาศเปนอทยานแหงชาต เดกๆ หลายคนเกดทน และถอวาเกาะสรนทรเปนบานของเขา

28

สวนท 4 ขอมลชมชนมอแกนและขอเสนอแนะตอแผนชมชน

หลงจากทประสบธรณพบตภยในวนท 26 ธนวาคม 2547 มอแกนหมเกาะสรนทร ได รบความชวยเหลอฉกเฉน จากหนวยงาน องคกร และมลนธในรปแบบตางๆ เชน การใหเครองอปโภคบรโภค การชวยสรางทอยอาศย การใหเรอหวโทง การซอผลตภณฑหตถกรรมเพอใหมอแกนมรายได ฯลฯ

เพอใหการชวยเหลอเปนไปในทศทางทสอดคลองกบวถชวตมอแกน และเพอใหการชวยเหลอฟนฟไดค านงถงการเสรมสรางศกยภาพชมชนในระยะยาว โครงการน ารองอนดามนไดรวบรวมขอมลชมชนมอแกนและขอเสนอแนะตอแผนชมชนโดยพจารณาถงประเดนส าคญๆ คอ

1) ทอยอาศยและความมนคงในดานทอยอาศย

2) สทธพ นฐานในการไดรบการรบรองสถานะบคคลโดยหนวยงานรฐ

3) การรกษาพยาบาล บรการดานสาธารณสข และการสรางเสรมสขภาพ

4) การศกษาเรยนร

ภาพหมบานมอแกนอาวบอนกอนประสบธรณพบตภย

ซากปรกหกพงของหมบานหลงประสบภย

29

5) การสงเสรมอาชพ 6) การเสรมสรางศกยภาพชมชนและ

การสรางเสรมความเขมแขงทางวฒนธรรม

1. ทอยอาศยและความมนคงในดานทอยอาศย

1.1 การตงหมบานใหม มอแกนไดรบการสนบสนนวสดกอสรางและเครองใชจ าเปนภายในบาน รวมทงขาวสารอาหารแหง และมอาสาสมครเขามาชวยสรางบานใหทอาวบอนใหญ (แนอะ อาดะ ) หมบ านใหมมลกษณะตางจากเดม บานทสรางเรยงกนเปนแถวขนานกนท าใหบานทอยดานหลงคอนขางจะอบลมและคนในบานไมสามารถจะมองออกมาเหนทะเล หรอสงเกตเรอทเขามาได นอกจากนนบานกมลกษณะเหมอนกนและมขนาดเดยวกน

บรเวณชายฝงท ใกลกบหมบาน เมอประชากรกระจกตวอยบรเวณเดยว การใชทรพยากรกจะเขมขนเนนหนกอยในบรเวณเดยว และกอใหเกดความเสอมโทรมของทรพยากรและสงแวดลอมไดในอนาคต ดานสงคม ในอดต การกระจายตวของประชากรและความยดหยนของการโยกยายชมชนเปนกลไกทางสงคมทท าใหมอแกนสามารถจดการกบความขดแยงในชมชนได แตปจจบนเมอมการรวมตวกนเปนชมชนใหญ ความขดแยงกมแนวโนมทจะเกดไดงายขน ในขณะเดยวกน การอพยพโยกยายออกนอกชมชนทเคยเปนกลไกทจะชวยบรรเทาความขดแยงและความบาดหมางในชมชนกถกจ ากดลง

ภาพการปลกบานรมชายหาดของมอแกนในอดต

บานใหมทสรางเรยงกนเปนแถวขนานกนดานในชายหาด

30

ปจจบนมการตอน าประปาจากแหลงน าและจายน าเปนจดใหญๆ เพอมอแกนไดใชน ารวมกน นอกจากนนยงมการสรางหองน า 9 หองและหองสวม 9 หองเพอใหมอแกนไดใช แตเดมมอแกนถายบรเวณชายหาด

โดยมน าขนน าลงท าความสะอาดชายหาดวนละสองครง เมอมหองสวม มอแกนรนใหมๆ หนมาใช หองสวมกนบาง

ปญหาทควรพจารณาคอเรองน าทงจากบานและจากจดจายน า เนองจากมอแกนอยรวมกนเปนจ านวนมาก ปจจบนจดจายน าและบรเวณหองน าหองสวมเรมมปญหาน าทวมขงในบางจดและมตะไครขนอยโดยรอบ

เนองจากหมบานมขนาดใหญ จงเรมมขยะสะสมมากขน มอแกนก าจดขยะโดยการเผาและฝงกลบ แตในอนาคตควรจะมการวางแผนการจดการทเปนแกว เศษพลาสตก และขยะทอาจจะมสารพษเชน แบตเตอรไฟฉายและวทย แผนการจดการขยะและของเสยในอทยานแห งชาตหม เ กาะ ส รนทรควรจะครอบคลมไปถงหมบานมอแกนดวย ไมใชจ ากดแตเพยงบรเวณทบรการนกทองเทยวเทานน

1.2 ความมนคงในการรกษาวถชวตแบบเดมและการอยอาศยบรเวณชายฝง

เมอหมบานมขนาดใหญขน ปรมาณขยะกเพมขนตามไปดวย

บรเวณจดจายน าทมอแกนจะมาใชน ารวมกน

31

ทะเล ในอดต กลมเรอและกลมบานมอแกนมขนาดเลก กระจายอยในบรเวณตางๆ และมการโยกยายเปน ครงคราว ในหมเกาะสรนทรมชายหาดทมอแกนเคยตงถนฐานในอดตกวา 10 แหง รวมทงในบรเวณทเปนทท าการอทยานแหงชาตในปจจบนดวย ดงนน ควรจะใหสทธมอแกนในการเลอกสถานทอยอาศยและการตงหมบานได เพราะการมหมบานขนาดใหญและแออดนนไมเปนผลดกบทงมอแกนและทรพยากรธรรมชาตดงทกลาวแลวขางตน

นอกจากนน ควรจะรบรองความมนคงในทอยอาศยของมอแกนในฐานะชนพนเมองทเขามาท ามาหากนและตงเพงพกบรเวณนกอนทจะมการประกาศเปนพนทคมครอง มฉะนนมอแกนจะเปนเชนชมชน

ชาวเลสวนใหญในประเทศไทยซงไมมเอกสารสทธในทดนและถกไลรอในอนาคตซงจะเปนการท าลายสงคมและวฒนธรรมของกลมชาตพนธเหลานโดยสนเชง เพราะวถของชาวเลผกพนกบทะเลอยางยง ทางหนวยราชการควรมการประสานงานเพอรบรองสทธในทอาศยและทท ามาหากนของมอแกน

ส าหรบทหมเกาะสรนทร หนวยงานตางๆ และบคคลภายนอกควรจะเคารพในสถานทศกดสทธของมอแกน เชน หลมศพ โดยการไมไปรบกวนและไมพฒนาพนทดงกลาว นอกจากนนควรจะมการอนรกษไวเปนพนทส าคญทางวฒนธรรมดวย

นอกจากอาวบอน มอแกนยงตงบานเรอนอยทอาวไทรเอน

วถชวตของมอแกนทผกพนและหากนกบทะเล

32

2. สทธพนฐานในการไดรบการรบรองสถานะบคคลโดยหนวยงานรฐ

มอแกนเปนชนพนเมองทเดนทางไปมา ท ามาหากน และอยอาศยบร เวณเกาะตางๆ ใน หมเกาะมะรด (รวมถงหมเกาะสรนทร) มานบรอยปมาแลว เสนพรมแดนทขดขนจงเปนเสนสมมตทมาก าหนดความเปนรฐในภายหลง ในปจจบนมมอแกนหม เกาะสรนทรมกวา 30 คนทมบตรประชาชน ทเหลอเปน “คนไรรฐ” และไมไดรบการรบรองสถานะบคคล ดงนนควรจะมการพจารณากลมทเหลอ และควรมการผลกดนใหมการยอมรบวถชวตเรรอน โดยรบรองสทธในการอพยพโยกยายและเยยมญาตบรเวณเกาะตางๆ

ในการเกบขอมลเกยวกบสถานะบคคลมอแกนนน ตองด าเนนงานโดยพจารณาถงพนฐานทาง วฒนธรรมของมอแกน ตองกระท าโดยละเอยดรอบคอบ มเวลาทเพยงพอในการเกบขอมล และใหเกยรตกบผทใหขอมลดวย การเกบขอมลเกยวกบสถานะบคคลทด าเนนงานโดยหนวยงานรฐทผานมาบางสวน

ไดขอมลทคลาดเคลอนเชนเรองชอของมอแกนและเรองความสมพนธในครอบครว

สงทควรจะตองท ายอนหลงคอการรบรองการเกดของเดกๆ ในชมชนมอแกน และสงทควรจะตองท าภายหนาคอใหมอแกนบนทกการเกดของเดกทกคนและแจงใหผทเกยวของทราบเพอเปนการรบรองการเกดและเพอใหไดรบเอกสารรบรองบคคลในรปของใบสตบตร

เดกหญงมอแกนเขารบการรกษาทรพ.ตะกวปา

หญงมอแกน รบการรกษาทรพ.คระบร พงงา

33

3. การรกษาพยาบาล บรการดานสาธารณสข และการสรางเสรมสขภาพ

3.1 การรกษาพยาบาลและกองทนฉกเฉนส าหรบมอแกน เมอมอแกนเ จ บ ไ ข ไ ม ส บ า ย แ ล ะ ต อ ง ข น ฝ ง เ พ อรกษาพยาบาล สวนใหญจะเดนทางมาทโรงพยาบาลคระบร ในจงหวดพงงา หรอทโรงพยาบาลระนอง ในกรณทมอาการเจบหนกและทางโรงพยาบาลคระบรไมสามารถจะรกษาพยาบาลหรอดแลได กจะถกสงตอไปทโ ร ง พ ย า บ า ลต ะ ก ว ป า ซ ง ม ก จ ะ ค ด ค ารกษาพยาบาลดวย นอกจากนน การขนฝงมาโรงพยาบาลตองมคาใชจายในการเดนทางและคาอาหารของญาต ปจจบนมกองทนเพอชวยเหลอใหผปวยมอแกนและญาตสามารถจะขนมารกษาพยาบาลบนฝงได โดยเจาหนาทและพยาบาลโรงพยาบาลคระบรเปนผดแลก อ ง ท น เ พ ร า ะ ม อ แ ก น ม ก จ ะ เ ข า ม ารกษาพยาบาลทน

3.2 บรการดานสาธารณสขและการตรวจสขภาพ ควรจะมการจดระบบขอมลและบนทกเกยวกบผปวยและมอแกนท

ไดรบการตรวจสขภาพ เนองจากมหนวยแพทยอาสา หนวยมาลาเรย หนวยแพทยทหารเรอมาตรวจเลอด ตรวจสขภาพ หรอแจกยาใหมอแกน แตยงไมการประสานขอมลกน โรคทพบบอยในขณะนคอมาลาเรยและวณโรค

3.3 การสรางเสรมสขภาพ ผชาย มอแกนอาจจะมปญหาสขภาพในอนาคตเนองจากดมเหลา การใชยาผดขนาด ฯลฯ ดงนน ควรจะหามจ าหนายเหลา เบยร และของมนเมาแกมอแกนทงในชมชนและนอกชมชนและงดใหสงตอบแทนเปนเหลา เบยร ฯลฯ นอกจากนนควรจะมการใหความรและสงเสรมเรองอนามยแมและเดก การสงเสรมโภชนาการมารดา ฯลฯ

4. การศกษาเรยนร

เดกๆ มอแกนไดรบการศกษาในระดบประถมศกษาทโรงเรยนสรสวด (ภายในหนวยอนรกษพนธสตวน าหมเกาะสรนทร) แตหลงจากทงบประมาณการจางครโรงเรยนสรสวดหมดไปในเดอนตลาคม 2547 และโรงเรยนเสยหายจากคลนในเดอนธนวาคม

34

2547 กมการสรางโรงเรยนใหมขนทอาวบอนใหญ และมงบประมาณจางครประจ าโรงเรยน 2 คน

เดกมอแกนควรจะไดรบโอกาสในการศกษา โดยมครทเขาใจในวถชวตชนเผา สามารถจะเสรมสราง และท าใหมอแกนเกดความมนใจ ความภมใจในอตลกษณและวฒนธรรมทมอย โครงสรางถาวรเชนโรงเรยนและศนยเดกเลกไมจ าเปนเทาการมครหรออาสาสมครทท างานระยะยาว มใจเพอการนอยางแทจรงและไมหวงผลประโยชนใดๆ จากมอแกน นอกจากนนควรจะมการพฒนาหลกสตรทองถนเพอใหมอแกนเรยนรประวตความเปนมา ภมปญญาและวถชวตดงเดม โรงเรยนนาจะเปนแหลงเรยนรและใหขอมลกบมอแกน เชน การ สบทอดความรพนบานเกยวกบสมนไพร วรรณกรรมมขปาฐะ การใหขอมลเกยวกบการปองกนและรกษาสขภาพ ผลกระทบจากสารเสพตด ฯลฯ

โรงเรยนหลงใหมของเดกๆ ทหมบานใหมอาวบอนใหญ

ผลงานภาพวาดระบาดสของเดกๆ ชาวมอแกน

35

ในอกดานหนง ตองมการสงเสรมการเร ยนร เ ก ยวกบวฒนธรรมมอแกนใหกบเจาหนาทท เกยวของ ท งในหนวยงานรฐ องคกร มลนธตางๆ รวมทงชาวบานในทองถนดวย เนองจากปจจบนม ผรจกและสนใจเรองราวของมอแกนมากขน ม ผใหความชวยเหลอและตองการเขามา “พฒนา” มอแกนมากขน แตกจกรรมทด าเนนงานโดยไมเขาใจถงรากฐานวฒนธรรมอนเปราะบางของมอแกนจะท า ให อต ลกษณและความภม ใจในวฒนธรรมมอแกนสกกรอนลงในทสด เชน การเปดเพลงคาราโอเกะหรอฉายภาพยนตรเพอการบนเทงใหมอแกนด กลบท าใหมอแกนหนมาสนใจในสอใหมๆ ทมเสยงดงกวา ดงดดกวา และยงเมอจดฉายในชวงพธกรรมของมอแกนกท าใหมอแกนละเลยพธกรรมดงเดม หนหลงใหกบการรายร า การเลนดนตร และการรองเพลงทเปนเอกลกษณ

5. การสงเสรมอาชพ

5.1 การสนบสนนเรอและเครองเรอ เรอและเครองเรอทเสยหายจากคลนคอ เรอหวโทง 7 ล า มาดเรอกาบาง 6 ล า เครอง

เรอ 14 เครอง เรอฉาพน (เรอแจวขนาดเลก) 36 ล า ปจจบนมมลนธและองคกรตางๆ จดหาเรอหวโทงขนาด 15-25 กง ใหมอแกนรวมเปนจ านวนทงสน 12 ล า และเรอ หวโทงขนาดเลก 13 กง จ านวน 18 ล า ประเดนส าคญในขณะนคอการจดกลมการใช-ดแล-ซอมแซมเรอ เพราะมอแกนยงไมมการรวมกลมบรหารจดการในระดบชมชน นอกจากนน อาจจะตองมการสนบสนนเรองเครองมอในการซอมแซมเรอ กองทนน ามนเรอและซออะไหลเรอในอนาคต

เรอหวโทงขนาดเลกขนาด 13 กง จ านวน 18 ล า

เรอหวโทงขนาด 15 – 25 กง จ านวน 12 ล า

36

5.2 การเสรมสรางศกยภาพมอแกนใหมส วน รวมในการบรการการทองเทยว เมอมอแกนมเรอหวโทงใชเองกสามารถจะรบนกทองเทยวด าน าดปะการงไดในฤดทองเทยว โดยการจดเปนกลมเรอรบนกทองเทยว ทงนทางอทยานฯ นาจะเปนผชวยประชาสมพนธและประสานงานกบนกทองเทยวทจะจองเรอไปด าน าดปะการงและชมหมบ าน ควรจะมการสราง เสรมศกยภาพใหมอแกนสามารถเปนมคคเทศกน าชมหมบาน กระทอมนทรรศการในหมบาน เสนทางเดนปาบรเวณหมบาน และเสนทางเดนวฒนธรรม

กอนทจะสนบสนนใหมอแกนเขามารวมในการจดการการทองเทยว ควรจะมแผนรองรบนกทองเทยวทจะเขามาในหมบาน เพราะแนนอนทการทองเทยวจะมผลกระทบตอชมชนและวฒนธรรมมอแกน ณ ปจจบนน วฒนธรรมมอแกนยงเปราะบางและไมพรอมส าหรบการทองเท ยวท เขมขนและการทนกทอง เท ยว เข ามาพกอย ในชมชนแบบ homestay ดงนน ควรจะมการหามพกแรมในชมชน มอแกน และควรจะมการจ ากดนกทองเทยวและสอตางๆ ทเขาไปในหมบาน โดยการจดใหนกทองเทยวเยยมหมบานเปนกลมโดยมมอแกนเปนมคคเทศก

ฤดกาลทองเทยวจะมนกทองเทยวเขาเยยมชมหมบานทกวน

นทรรศการจะชวยใหนกทองเทยวเขาใจวถชวตมอแกน

37

5.3 การสนบสนนหตถกรรม มอแกน ปจจบนมอแกนมหตถกรรมหลกๆ คอการสานเสอและกระปกดวยใบเตยหนาม และการท า เรอไมจ าลองขนาดเ ลก การสนบสนนหตถกรรมมอแกนอาจจะมสามสวนใหญๆ คอ 1) วตถดบ เครองมอ และอปกรณ เชน สวาน กระดาษทราย สว สยอม 2) การสงเสรมความละเอยดของงานและการสงเสรมหตถกรรมใหมๆ 3) การหาตลาดทสม าเสมอ เพราะปญหาคอหตถกรรมเหลานขายไดเฉพาะหนาทองเทยวทอทยานเปด (พฤศจกายน – พฤษภาคม) และในชวงฤดฝนการท ามาหากนจ ากดลงมาก

5.4 การสงเสรมการจางงาน การจางงานโดยอทยานฯ หรอโดยบคคลภายนอก ควรจะมการพจารณาถ ง ลกษณะงานทเหมาะสม เชน จ ากดงานทเสยง งานแบกหาม หรองานทอาจจะมผลกระทบตอสขภาพส าหรบเดกและผหญง จ ากดงานลวงเวลา นอกจากนน ควรจะดแลสวสดภาพและสวสดการ เชน ใหเวลาพกรบประทานอาหาร-พกผอน ใหคาลวงเวลา ใหไฟฉายและการอ านวยความสะดวกหากจะตองกลบหมบานในเวลาค าหรอดก ฯลฯ

ปจจบนงานแรงงานมอแกนสวนใหญเปนงานแรงงานไรฝมอ ไมไดค านงถงการตอ

หญงมอแกนเดนทางกลบจากการตดใบเตยหนามในปา

เสอลวดลายสวยงามและมเอกลกษณของชาวมอแกน

38

ยอดจากศกยภาพทมอแกนมอยแลว เชน ความเชยวชาญเกยวกบการด าน า ความรพนบานเกยวกบปาและทะเล จดแขงของมอแกนคอร จ ก สง เกตธรรมชาต ร ถ งความเปลยนแปลงตางๆ บรเวณหมเกาะสรนทร เพราะมอแกนเปนผทอยประจ าบนหมเกาะสรนทรโดยตลอด ไมเหมอนเจาหนาทอทยานฯ และหนวยอนรกษพนธสตวน าทมการโยกยายเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ดงนน นาจะมการใหมอแกนเขามาม สวนรวมในการจดการอทยานฯ เชน เปนผชวยในการส ารวจ ตดตาม เฝาระวงทรพยากรทางทะเล เปนเจาหนาทพทกษปาและทะเล ฯลฯ การใหมอแกนเขามามสวนรวมในการจดการและการสงเสรมเรองอาชพจะท าใหลดปญหาเกยวกบการพนนการตดเหลาและการเลนไพไดดวย

ปญหาของการจางงานคอมอแกนหลายคนไมมบตรประชาชนท าใหไมสามารถใชงบประมาณแผนดนในการจางงาน ดงนน นาจะมการผลกดนในระดบนโยบายใหมการตอยอดศกยภาพของมอแกนในจดน

5.5 การสนบสนนการพงพาตวเอง เชน ใหมอแกนปลกผก พชลมลกและไมผลเพอการบรโภค โดยเฉพาะในฤดมรสม

มอแกนบางคนเรมหนมาปลกพชผกส าหรบ

บรโภคในครวเรอน

วถชวต “พรานทะเล” แหงทองทะเลอนดามน

39

5.6 การสงเสรมสทธในการท ามาหากนทเกยวกบทะเล ควรจะเปดโอกาสใหมอแกนไดด ารงรกษาวถชวตดงเดมตามทมอแกนตองการ โดยเฉพาะชวตของพรานทะเล การใชทรพยากรอยางยงยนเพอการยงชพและการสรางบานเรอน เรอ เครองมอเครองใช

6. การเสรมสรางศกยภาพชมชนและการสรางเสรมความเขมแขงทางวฒนธรรม

หนวยงานตางๆ ทเกยวของควรจะกระตนใหมอแกนเขามามสวนรวมในการจดการ โดยเฉพาะอยางยงแผนแมบทการจดการอทยานฯ ควรจะค านงถงชมชนมอแกนในฐานะทเปนสวนหนงของระบบนเวศของหมเกาะสรนทรมาเปนเวลายาวนาน ภายในแผนนน ควรจะมการเสรมสรางศกยภาพชมชนและการสรางเสรมความเขมแขงทางวฒนธรรม ควรจะมการพฒนาการจดการในรปแบบของกลม เชน กลมออมทรพย สหกรณมอแกน ฯลฯ เพอใหมอแกนพงพาตนเองใหไดมากทสด

40

หนงสออานเพมเตมเรอง “ชวตพวกเราชาวทะเล” น รางขนเพอใหเดกนกเรยนระดบประถมศกษาทงเดกมอแกนและอรกลาโวย (หรอไทยใหม) ไดฝกฝนการเขยนอานภาษาทองถนและมความภาคภมใจในขนบประเพณและวถชวตดงเดม เดกไทยจะมโอกาสใชหนงสอเลมนเพอฝกฝนภาษาไทย ภาษาองกฤษ และในขณะเดยวกนกไดเรยนรและเหนคณคาของความหลากหลายของวฒนธรรมจากเนอหาเกยวกบวถชวตและวฒนธรรมประเพณของ “ชาวทะเล”

คมอศกษาธรรมชาต – วฒนธรรม “ชอกมาดะห” น จะแนะน าใหคณได รจ กพนธ ไมและสภาพธรรมชาต รวมท ง เ รยนร เก ยวกบพฤกษศาสตรพนบานของมอแกน เสนทางนเดมเสนทางนเดมเปนเสนทางในการหาพชผกและของปาของ มอแกน แตไดเปดใหเปน

เสนทางเพอศกษาพฤกษศาสตรพนบาน และเรยนรเกยวกบวถวฒนธรรมของ มอแกนซงเปนชนเผาพนเมองทด ารงคงอยคกบปาและทะเลแถบนมานบรอยป ตามเสนทางมปายสอความหมายธรรมชาต -วฒนธรรมทงหมด 20 จด

ก. ไก ข. ไข... เปนบนไดขนแรกทท าใหเราเรยนรภาษาไทย และในฐานะคนในสงคมใหญ สงทเปนตวแทนพยญชนะ (ไก...ไข...) นนเปนสงธรรมดาสามญทเรารจกกนด (ยกเวน เฌอ และปฏก) แตส าหรบกลมชาตพนธทมวถวฒนธรรมและภาษาทแตกตางออกไปแลว มหลายอยางทไมคนเคย ไมวาจะเปนระฆง ฉง โซ ชฎา ฐาน ฯลฯ หนงสอเลมนรางขน เพอใหเดกๆ มอแกนไดเรยนรพยญชนะและ

ภาษาไทยควบคไปกบการรจกไก ไข...และตวแทนพยญชนะอนๆ ในบรบทของวฒนธรรมตนเอง แบบฝกหดจะชวยกระตนใหเดกๆ มอแกนสนใจทจะเรยนร คนควาเพมเตมจากผใหญในชมชน และสามารถจะน าไปเชอมโยงกบวชาอนๆ ไดดวย

เอกสารทพมพในโครงการเดยวกน

“วถชวตมอแกน” เปนหนงสอทใหขอมลเบองตนเกยวกบมอแกน ชนเผาทเคยด ารงชวตแบบเรรอนทางทะเลมานานนบรอยๆ ป วถนท าใหมอแกนสงสมความรพนบานเกยวกบทะเลจนกระทงกลายเปน นกด าน า นกเดนเรอ และชางสรางเรอทช านาญ สวนทายเลมจะเปนการตอบ “ค าถามยอดฮต” เกยวกบมอแกน และเสนอแนะถงแนวทางการพฒนาทเหมาะสมส าหรบชนเผาทมวฒนธรรมอนเปนเอกลกษณน