บทท 2

ความหมาย แนวคด ทฤษฎและววฒนาการของกฎหมายทเกยวของกบการคมครองสทธและเสรภาพในดานการศกษาของพระภกษและสามเณร

หากวาพระภกษ และสามเณรสามารถด ารงอยไดโดยล าพงดวยตนเอง หลกการคมครองสทธและเสรภาพคงไมมความจ าเปนตองยกขนมาพจารณา แต ความเปนจรงแลว ความเปนอย ในชวตประจ าวนของพระภกษและสามเณรไมอาจแยกออกจากสงคมหรอรฐได ดงนนการ ไดรบความคมครองสทธ และเสรภาพจงมความส าคญอยางมากตอความเปนอยรวมกนกบบคคลกลมอนในฐานะมนษยคนหนงของสงคมและภายใตความจ าเปนทตองรวม กนเปนกลมน แตละสงคม ของมนษย ทรวมถงกลมของบคคลทเปน พระภกษและสามเณร ดวย จง ไดมการสรางสม วฒนธรรมมากมายหลากหลายอยางรวมถงการเลอกสรรวธการด าเนนชวตใหดทสด ท าใหมนษยในแตละกลมในสงคมมความแตกตางกนทงทางดานแนวคด ววฒนาการ ทศนคต คานยม และพฤตกรรม ซงเปนลกษณะทมความสอดคลองเหมาะสมกบภาวะปจจบนและเปนเอกลกษณเฉพาะตว

ความหมายของค าวา “พระภกษและสามเณร” ตามกฎหมายของประเทศไทย

นบแตพระพทธปรนพพาน พระพทธศาสนา ไดแตกออกเปน 2 นกายใหญดวยกน คอ นกาย มหายาน และนกายห นยาน ทไดเผยแผมายงหลายประเทศในแถบเอเชย เชน ประเทศ ไทย ประเทศพมา ประเทศศรลงกา ประเทศเวยดนาม ประเทศลาว ประเทศกมพชา ประเทศมาเลเซย ประเทศจน ประเทศญปน ประเทศเกาหล เปนตน ดงนน บคลากรของพระพทธศาสนา ไดแก พระภกษและสามเณรในพระพทธศาสนาของประเทศนน ๆ จงมชอเรยกแตกตางกนออกไปตามชอของประเทศ เชน พระภกษและ สามเณรพมา พระภกษและสามเณรศรลงกา พระภกษและสามเณรลาว เปนตน ส าหรบประเทศไทย พระราชบญญตคณะสงฆ แกไขเพมเตม (ฉบบท2) พ.ศ.2535 มาตรา 5 ทว (ราชกจจานเบกษา, 2535, หนา 5) ไดใหความหมายของค าวา “พระภกษและสามเณร” ไวดงน “คณะสงฆ” หมายความวา บรรดาพระภกษทไดรบบรรพชาอปสมบทจากพระอปชฌายตามพระราชบญญตน หรอตามกฎหมายทใชบงคบกอนพระราชบญญตนไมวาจะปฏบตศาสนกจในหรอนอกราชอาณาจกร

17

คณะสงฆอน หมายความวา บรรดาบรรพชตจนนกายหรออนมนกาย” กฎมหาเถรสมาคม ฉบบท 17 (พ.ศ.2536 ) วาดวยการแตงตงถอดถอนพระอปชฌาย (กรมการศาสนา, 2536, หนา 11) ขอ 37 พระอปชฌายรปใดถกระงบหนาทพระอปชฌายตามขอ 25 กด ถกระงบหนาทพระอปชฌายตามขอ 33 (2) กด ถกพกหนาทพระอปชฌายตามขอ 34 วรรค 3 กด หากฝาฝนใหบรรพชาอปสมบทแกกลบตรอก หรอถกลงโทษตามความในขอ 33 (2) แลวไมเขดหลาบ ละเมดซ าอก ใหถอวาเปนการละเมดจรยาพระสงฆาธการอยางรายแรง ฐานขดค าสงผบงคบบญชาตามความในขอ 54 (3) แหงกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท 16 (พ.ศ.2535) วาดวยการแตงตงถอดถอนพระสงฆาธการ ขอ 38 พระภกษรปใดไมไดรบแตงตงเปนพระอปชฌาย หรอถกถอดถอนจากความเปนพระอปชฌายตามกฎมหาเถรสมาคมน บงอาจใหบรรพชาอปสมบทแกกลบตรตองระวางโทษตามมาตรา 42 แหงพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2505 (และทแกไขเพมเตม) ขอ 39 บคคลผไดรบบรรพชาอปสมบทตามความในขอ 37 และขอ 38 ใหถอวาบรรพชาอปสมบทโดยมชอบ ไมมสทธไดรบประโยชนอนพระภกษสามเณรจะพงได ดงนน ความหมายของค าวา “พระภกษและสามเณร” ตามกฎหมายของประเทศไทย นอกจากตองเปนบคคลทไดรบการบรรพชาหรออปสมบทอยางถกตองตามพระธรรมวนยในพระพทธศาสนา คอ พรอมดวยวตถสมบต ปรสสมบต สมาสมบต และกรรมวาจาสมบต แลว และยงตองเปนบคคลทไดรบการบรรพชาหรออปสมบท จากพระภกษผไดรบการแตงตงใหเปนพระอปชฌายตามกฎ มหาเถรสมาคม ฉบบท 17 (พ.ศ.2536) วาดวยการแตงตงถอดถอนพระอปชฌาย และส าเรจเปนพระภกษในพระพทธศาสนาฝายเถรวาท (Theravada) หรอหนยาน (Hinayana) นกายใดนกาย หนงในสองนกาย คอ มหานกาย (Maha Nikai) หรอธรรมยตกนกาย (Dhammyuttika Nikai) เทานน ไมวาจะปฏบตศาสนกจอยในหรอนอกราชอาณาจกรไทยกตาม กฎหมายถอวาเปน พระภกษและสามเณรไทยในพระพทธศาสนาทงสน สวนพระภกษและสามเณรไทยแมไดรบการบรรพชาหรออปสมบท อยางถกตองตามพระธรรมวนย แตไมถกตองตามกฎหมายไทยกไมถอวาเปนพระภกษและสามเณรไทย ดงค าพพากษาฎกาท 3699-3739/2541วา “เมอจ าเลยท 80 ไมไดรบแตงตงใหเปนพระอปชฌาย ตามกฎมหาเถรสมาคมฉบบดงกลาว การบวชของจ าเลยท 1 ถงท 3 ท 6 ถงท 9 ท 11 ท 13 ถงท 18 ท 20 ท 24 ถงท 27 ท 29 ท 31 ท 45 ท 47 ถงท 52 ท 54 ท 55 ท 64 ถงท 66 ท 68 ท 70 ถงท 74 ท 77 ท 79 จงเปนการบวชทไมชอบตามกฎมหาเถรสมาคมและพระราชบญญตคณะสงฆ พ .ศ.2505 จ าเลยดงกลาวจงไมมสทธแตงกายหรอใชเครองหมายทแสดงวาเปนภกษสามเณรในพระพทธศาสนา ตองมความผดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 208”

18

จงสรปไดวา “พระภกษและสามเณรไทยในพระพทธศาสนา” ตามกฎหมายของประเทศไทย คอ พระภกษและสามเณร ฝายหนยาน (Hinayana) ลทธมหานกาย (Maha Nikai) และธรรมยตกนกาย (Dhammyuttika Nikai) สวนคณะสงฆอนตามความหมายของกฎหมายประเทศไทย หมายถง พระภกษและสามเณรจนนกาย พระภกษและสามเณรอนมนกาย เพยงสองนกายเทานน และอยภายใตการ ปกครองของมหาเถรสมาคม เชนเดยวกบพระภกษ และสามเณรไทย แตไมถอเปนพระภกษ และสามเณรไทย สวนพระภกษ และสามเณรหรอนกบวชนอกจากน กฎหมายของประเทศไทยไมถอวาเปนพระภกษและสามเณรไทยในพระพทธศาสนา และไมอยภายใตการปกครองของมหาเถรสมาคม

ความหมายของ “การคมครองสทธและเสรภาพในการศกษาของพระภกษ และสามเณร” ตามกฎหมายไทย

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542 (พจนานกรม ราชบณฑตยสถาน, ออนไลน, 2553) ไดใหความหมายของค าวา“คมครอง” “สทธ” “เสรภาพ” “กฎหมาย” ไวดงน “คมครอง” หมายถง ปองกนรกษา หรอปกปองรกษา “สทธ” (Right) หมายถง อ านาจอนชอบธรรม และอ านาจทจะกระท าการใด ๆ ไดอยางอสระ โดยไดรบการรบรองจากกฎหมาย “เสรภาพ” (Freedom) หมายถง ความสามารถทจะกระท าการใด ๆ ไดตามทตนปรารถนา โดยไมมอปสรรคขดขวาง “กฎหมาย” (Law) หมายถง กฎทสถาบนหรอผมอ านาจสงสดในรฐตราขน หรอทเกดขนจากจารตประเพณอนเปนทยอมรบ เพอใชในการบรหารประเทศ เพอใชบงคบบคคลใหปฏบตตาม หรอเพอก าหนดระเบยบ แหงความสมพนธระหวางบคคลหรอระหวางบคคลกบรฐ ดงนน ความหมายของค าวา “การคมครองสทธและเสรภาพในดานการศกษาของพระภกษและสามเณร” ตามกฎหมายไทยจงหมายถง การทรฐเขามาดแล ปองกน รกษาประโยชนของพระภกษและสามเณรใหไดรบประโยชนและอ านาจในการศกษาตามกฎทส ถาบนหรอผมอ านาจสงสดในรฐตรากฎหมายไว รวมถงปกปองรกษาใหพระภกษและสามเณรสามารถเลอกเขารบการศกษาในระบบการศกษา สถานศกษาหรอหลกสตรของการศกษาไดตามความปรารถนาอยางมอสระ

19

แนวคดเรองการคมครองสทธและเสรภาพในดานการศกษาตามหลกสากล

ความพยายามของมนษยในการแกไขปญหาตาง ๆ ในชวต เปนความคดและ ววฒนาการ ซงมความแตกตาง กนไปในแตละสงคม โดยลกษณะนพฤตกรรม แตละอยางจะไดรบการเลอกสรรและมววฒนาการจนกลายมาเปนแบบแผน (Pattern) ซงมนษยสวนใหญในสงคมยอมรบวาดงามและไดถอปฏบตสบ ตอกนมา และการรวมตวของแบบแผนตาง ๆ เหลาน ท าใหเกดแบบแผนใหญ (Master Pattern) ซงครอบง าและควบคมแบบแผนอน ๆ และภายใตหลกการเดยวกนนพฒนาการของหลกการคมครองสทธและเสรภาพ ของมนษยทเรยกวาสทธมนษยชนจงมลกษณะ เปนประการเดยวกน (ไพโรจน พลเพชร, บรรเจด สงคะเนต, พชาย รตนดลก ณ ภเกต, ชลท ประเทองรตนา และเฉลม เกดโมล, 2546, หนา 4) ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนขององคการสหประชาชาต นบเปนแบบแผนใหญ (Master pattern) ประการหนงของหลกการคมครองสทธและเสรภาพทเปนรปธรรม ซงมพ นฐานแนวความคดส าคญในเรองการคมครองศกดศรความเปนมนษย อนเปนคณคาทวไปทอยเหนอความเปนสวนตวของบคคลหนงบคคลใดเปนการเฉพาะ ถงแมวาจะมขอโตแยงอยบางเกยวกบความเปนสากลจรงแทของแนวคดอนเปนทมาของปฏญญาฯ แตกระนนกตามในการศกษ าแนวความคดและพฒนาการของหลกการคมสทธและเสรภาพหากยดเอาความเปนมา เนอหาและวตถประสงคเปนหลกอกทงวนเวลานบแต ทไดมการประกาศ ใชจนเปนทยอมรบจากนานาประเทศในฐานะทเปนหลกประกนส าคญในการคมครองสทธและเสรภาพขนพนฐานของมนษยภายใตหลกก ารปกครองโดยกฎหมาย (Rule of law) และพนจากการใชอ านาจอยางไมเปนธรรมและไรขอบเขตของผปกครองตอผอยใตปกครอง เปนเสนแบงในการศกษาแลวยอมสามารถท าใหเกดความเขาใจถงแนวความคดและพฒนาการในเรองดงกลาวไดตามสมควร สทธมนษยชน (Human rights) หมายถง สทธขนพนฐานทมนษยเกดมาพรอมกบความเทาเทยมกนในแงศกดศรความเปนมนษยและสทธ เพอด ารงชวตอยางมศกดศร โดยไมค านงถงความแตกตางในเรองเชอชาต สผว เพศ อาย ภาษาศาสนา และสถานภาพทางกายและสขภาพรวมทงความเชอทางการเมอง หรอความเช ออน ๆ ทขนกบพนฐานทางสงคม และ เปนสงทไมสามารถถายทอดหรอโอนใหแกผอนได (ชะวชชย ภาตณธ , 2548, หนา 29) มความส าคญในฐานะทเปนอารยะธรรมโลก (World Civilization) ของมนษยทพยายามวางระบบความคดเพอใหคนทวโลกเกดความระลกร ค านงถงค ณคาของความเปนมนษย ตงแตยอมรบความเปนมนษย ศกดศร ชาตก าเนด สทธตาง ๆ ทมพนฐานมาจากความชอบธรรม ซงตงอยบนพนฐานแหงสทธตงแตก าเนด โดยใหความส าคญกบค าวาชวต (ชะวชชย ภาตณธ, 2548, หนา 3) นอกจากนแลวสทธมนษยชนยงม

20

ความส าค ญในแงของการเปนหลกประกนของความเปนมนษยสทธและเสรภาพและสภาวะโลกปจจบนเรองของสทธมนษยชนกไมใชเรองประเทศใดประเทศหนงเทานน หากแตเปนเรองทสงคมทวโลกตองใหความส าคญ โดยมหลกการทส าคญ 3 เรองคอ สทธในชวต สทธในการยอมรบนบถอและสทธในการด าเนนชวตและพฒนาตนเองตามแนวทางทชอบธรรม แตเนองจากปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนกไมไดใหความหมายของสทธมนษยชนไวอยางเฉพาะเจาะจง ก าหนดแตเพยงองคประกอบของสทธดงกลาวไวเทานน ดงนน ความหมายจงตองขนอยกบบรบท (Context) ในการใชค าวาสทธมนษยชน แตทงนไมไดหมายความวาสทธดงกลาวจะมเพยงเทาทไดกลาวถงในปฏญญาฯ เทานน ทงน เนองจากวา แนวความคดเกยวกบสทธมนษยชนมความเปนพลวตร (Dynamic) โดยขนอยกบบรบทตาง ๆ ของสงคมทมการเปลยนแปลงตามกาลเวลา แตไม ไดหมายความวาแนวความคดเกยวกบสทธมนษยชนจะเปนสงทผนแปรตามกาลเวลาเสยทงหมด กล าวคอ ในสภาพทมการเปลยนแปลงหรอพฒนาตอไปไดนน แกนกลางทเปน “แนวความคดทชดเจน ” ในเรองสทธมนษยชนกคอ “การคมครองศกดศรความเปนมนษย ” อนเปนหลกการส าคญทมลกษณะสากล เปนหลกการทมวตถประสงคเพอน ามาซงความสข และความสงบสนตของสงคมมนษยโดยรวมในทายทสด ดงนน แนวคดหรอหลกการเรองสทธมนษยชนเปนเพยง “เครองมอ” (Instrument) หรอ “วธในการปฏบต ” (How to...) ทเปนทงมาตรฐานของก ารประกนและมาตรการคมครองสทธและเสรภาพ ดงนนสทธมนษยชนจงเปนหลกการส าคญในการตอสเพออสรภาพหรอเพอความมศกดศรอนเทาเทยมกนของมนษย และในทสดไดกลายมาเปนอดมการณในทางโลก รปแบบใหมทยนยนความมสทธและเสรภาพของมนษยในดานตาง ๆ ไมวาจะเปนสทธในความเปนมนษย หรอสทธในทางการเมองตาง ๆ แทนทจะปลอยใหผลประโยชนอนเนองมาจากสทธขนพนฐานดงกลาวนนขนอยกบการหยบยนใหจากผปกครองตามหลกศลธรรม หรอเปนไปตามคณธรรมของผปกครองซงหาความแนนอนไมได (จรญ โฆษณานนท, 2541, หนา 15) หลกการคมครองสทธและเสรภาพทเปนรปธรรม ในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน (The Universal Declaration of Human Rights) จ าแนกออกไดอยางกวาง ๆ 2 ประเภท คอ ประเภทแรกเกยวกบสทธของพลเมองและสทธทางการเมองซงรวมถงสทธในชวต เสรภาพ และความมนคงของบคคล อสรภาพจากความเปนทาสและการถกทรมาน ความเสมอภาคในทางกฎหมาย การคมครองเมอถกจบ กกขง หรอเนรเทศ สทธทจะไดรบการพจารณาคดอยางเปนธรรม การมสวนรวมทางการเมอง สทธในการสมรสและการตงครอบครว เสรภาพขนพนฐานในทางความคด มโ นธรรม และศาสนา การแสดงความคดเหนและการแสดงออก เสรภาพในการชมนม และเขารวมสมาคมอยางสนต สทธในการมสวนในรฐบาลของประเทศตนโดยทางตรงหรอโดยการสงผแทนทไดรบการเลอกตงอยางเสร สวนสทธประเภททสอง คอสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ซง

21

ครอบคลมถงสทธในการท างาน การไดรบคาตอบแทนเทากนส าหรบงานทเทากน สทธในการกอตงและเขารวมสหภาพแรงงาน สทธในมาตรฐานการครองชพทเหมาะสม สทธในการศกษา และสทธในการเขารวมใชชวตทางวฒนธรรมอยางเสร โดยเฉพาะสทธในการศกษาซงปฏญญา ฯไดยกเปนสทธมนษยชนขนพนฐานททกคนตองไดรบ โดยในขอ 26 (Article 26) กลาววา “บคคลมสทธในการศกษา การศกษาจะเปนสงทใหประโยชนโดยไมคดมลคา อยางนอยทสดในขนประถมศกษา และขนพนฐาน ชนประถมศกษาใหเปนการศกษาภาคบงคบ ขนเทคนคและประกอบอาชพเป นการศกษาทตองจดใหมโดยทวไป ขนสงสดเปนขนทจะเปดใหทกคนเทากนตามความสามารถ (Everyone has the right to education. Education shall be free, at least in the elementary and fundamental stages. Elementary education shall be compulsory. Technical and professional education shall be made generally available and higher education shall be equally accessible to all on the basis of merit) การศกษาจะมงไปทางการพฒนาบคลกภาพของมนษยอยางเตมท เพอเสรมพลงการเคารพสทธมนษยชน และเสรภาพขนพนฐานใหแขงแกรง และมงเสรมความเขาใจ ขนตและมตรภาพระหวางประชาชาต กลมเชอชาตและศาสนา และจะมงขยายกจกรรมของสหประชาชาตเพอธ ารงสนตภาพ (Education shall be directed to the full development of the human personality and to the strengthening of respect for human rights and fundamental freedoms. It shall promote understanding, tolerance and friendship among all nations, racial or religious groups, and shall further the activities of the United Nations for the maintenance of peace) ผปกครองมสทธกอนผ อนทจะเลอกชนดของการศกษา ส าหรบบตรหลานของตน (Parents have a prior right to choose the kind of education that shall be given to their children) ในขอนไดกลาวถงเรองของการศกษาใน 3 ประเดน คอ 1. ประเดนความส าคญของการศกษา “การศกษาจะมงไปทาง การพฒนาบคลกภาพของมนษยอยางเตมท เพอเสรมพลงการเคารพสทธมนษยชน และเสรภาพขนพนฐานใหแขงแกรง” ปฏญญา ฯ นเชอวาการศกษาเปนสวนหนงของมนษยชาตทจะชวยสรางความส านกในการเปนชาตรวมกน เปนการเสรมสรางความรความสามารถแกบคคลและกล มชนทอยรวมกนในสงคมเดยวกนใหสามารถสอสารเขาใจกนไดและกระตอรอรนทจะมสวนรวมในการปกครองประเทศชาตดวยการยดมนในความสจรต ความยตธรรมและความเสมอภาคในสงคมโดยลดความเหนแกตวและความคดทจะเอาตวรอดตามล าพง รจกสทธหนาทของตน รจกรบ ผดชอบตอตนเองและสงคม มวนยและเคารพกฎหมายบานเมอง มความรเขาใจในธรรมชาต สงคม ศลปวฒนธรรมและวทยากรตาง ๆ ทมการเปลยนแปลงกาวหนาอยเสมอ แลวรจกน าความรนนมา

22

ใชในทางสรางสรรค พรอมกนนนรจกน าความเปลยนแปลงในสงตาง ๆ เหลานนมาใช เปนประโยชนแกบคคล สงคมและธรรมชาตทเหมาะสมกบสภาพความเปนจรง รวมทงใหสามารถแกไขขอขดแยงและปญหาตาง ๆ โดยสนตวธ และการศกษายงชวยใหบคคลรจกเสรมสรางสขภาพทดทงทางรางกายและจตใจใหมความเชอมนในตนเอง มความคดรเรมและใชความสา มารถใหเกดผลดตอสงคมสวนรวม รกการแสวงหาความเจรญและมแบบอยางการด ารงชวตทดขน 2. ประเดนการจดการศกษา “การศกษาจะเปนสงทใหประโยชนโดยไมคดมลคา อยางนอยทสดในขนประถมศกษา และขนพนฐาน ชนประถมศกษาใหเปนการศกษาภาคบงคบ ขนเทคนคและประกอบอาชพเปนการศกษาทตองจดใหมโดยทวไป ขนสงสดเปนขนทจะเปดใหทกคนเทากนตามความสามารถ” ในเมอการศกษาเปนสวนหนงของทางการพฒนาบคลกภาพของมนษย รฐจงควรมหนาทในการจดสรางแหลงการศกษาและมมาตรการทจะสนบสนนหรอสงเสรมใหบคคลมสทธไดเขารบการศกษา อยางทวถง ดวยวธการทเหมาะสม มากทสด เพอให พฒนาการเกดขนอยางมทศทาง (Development is directional) 3. ประเดน สทธและเสรภาพในการเขา รบการศกษา “บคคลมสทธในการศกษา ” และ “ผปกครองมสทธกอนผอนทจะเลอกชนดของการศกษา ส าหรบบตรหลานของตน” นอกจากนยงมกตการะหวางประเทศ วาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights-ICESCR) ทไดรบการรบรองจากสมชชาองคการสหประชาชาต เมอ วนท 16 ธนวาคม 1966 (2509) มผลบงคบใชเมอ วนท 3 มกราคม 1976 (2519) ประเทศไทยไดเขาเปนภาคโดยการภาคยานวตเมอวนท 6 กนยายน พ .ศ.2542 (1999) มผลบงคบกบประเทศไทยเมอวนท 5 ธนวาคม 2542 (1999) กลาวไวในขอ 13 (Article 13) วา 1. รฐภาคแหงกตกานรบรองสทธของทกคนในการศกษา รฐภาคเหนพองกนวาการศกษาจะตองมงใหเกดการพฒนาบคลกภาพของมนษยและความส านกในศกดศรของตนอยางบรบรณ และจะตองเพมพนการเคารพในสทธมนษยชนและเสรภาพขนพนฐาน รฐภาคเหนพองกนอกวา การศกษาจะตองท าใหทกคนสามารถมสวนรวมในสงคมอยางมประสทธภาพ จะตองสงเสรมความเขาใจ ความอดกลนและมตรภาพระหวางชาต และกลมเชอชาต ชนกลมนอยหรอกลมศาสนาทงปวง และสานตอไปถงกจกรรมของสหประชาชาตในการธ ารงไวซงสนตภาพ (The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to education. They agree that education shall be directed to the full development of the human personality and the sense of its dignity, and shall strengthen the respect for human rights and fundamental freedoms. They further agree that education shall enable all persons to participate effectively in a free society, promote

23

understanding, tolerance and friendship among all nations and all racial, ethnic or religious groups, and further the activities of the United Nations for the maintenance of peace) 2. รฐภาคแหงกต กานรบรองวา เพอทจะท าใหสทธนเปนจรงโดยบรบรณ (The States Parties to the present Covenant recognize that, with a view to achieving the full realization of this right) (ก) การศกษาขนประถมจะตองเปนการศกษาภาคบงคบและจดใหทกคนแบบใหเปลา (Primary education shall be compulsory and available free to all) (ข) จะตองจดการศกษาขนมธยมในรปแบบตาง ๆ รวมทงการศกษามธยมทางเทคนคศกษาและอาชวศกษา ใหมขนโดยทวไป และใหทกคนมสทธไดรบโดยวธการทเหมาะ สมทกทาง และโดยเฉพาะอยางยงโดยการน าการศกษาแบบใหเปลามาใชอยางคอยเปนคอยไป (Secondary education in its different forms, including technical and vocational secondary education, shall be made generally available and accessible to all by every appropriate means, and in particular by the progressive introduction of free education) (ค) ทกคนจะตองสามารถไดรบการศกษาขนอดมศกษาอยางเทาเทยมกนบนพนฐานของความสามารถ โดยวธการทเหมาะสมทกทาง และโดยเฉพาะอยางยงโดยการน าการศกษาแบบใหเปลามาใชอยางคอ ยเปนคอยไป (Higher education shall be made equally accessible to all, on the basis of capacity, by every appropriate means, and in particular by the progressive introduction of free education) (ง) การศกษาขนพนฐานจะตองไดรบการสนบสนนหรอสงเสรมใหมากทสดเทาทจะท าไดส าหรบผทไมไดรบหรอเรยนไมครบตามชวงระยะเวลาทงหมดของการศกษาขนประถม (Fundamental education shall be encouraged or intensified as far as possible for those persons who have not received or completed the whole period of their primary education) (จ) จะตองด าเนนการพฒนาระบบโรงเรยนทกระดบอยางแขงขน ใหมระบบทนการศกษาทเพยงพอ และปรบปรงสภาพของวสดประกอบการสอนของครอยางตอเนอง (The development of a system of schools at all levels shall be actively pursued, an adequate fellowship system shall be established, and the material conditions of teaching staff shall be continuously improved) 3. รฐภาคทงหลายแหงกตกานรบทจะเคารพเสรภาพของบดามารดาและผปกครองตามกฎหมายในกรณทม ในการเลอกโรงเรยนส าหรบเดกของตน นอก จากทจดตงโดยเจาหนาทรฐ เชนทเปนไปตามมาตรฐานการศกษาขนต าทรฐก าหนดไวหรอใหความเหนชอบเพอประกนให

24

การศกษาทางศาสนาและศลธรรมของเดกเปนไปโดยสอดคลองกบความเชอถอของตน (The States Parties to the present Covenant undertake to have respect for the liberty of parents and, when applicable, legal guardians to choose for their children schools, other than those established by the public authorities, which conform to such minimum educational standards as may be laid down or approved by the State and to ensure the religious and moral education of their children in conformity with their own convictions) 4. ไมมสวนใดของขอนจะแปลไปในทางกาวกายเสรภาพของปจเจกชน และองคกรในการจดตงและด าเนนการสถาบนการศกษา ทงน ขนอยกบการปฏบตตามหลกการทระบไวในวรรค 1 ของขอน และขอก าหนดทวา การศกษาในสถาบนเชนวาจะตองสอดคลองกบมาตรฐานขนต าตามทรฐไดก าหนดไว (No part of this article shall be construed so as to interfere with the liberty of individuals and bodies to establish and direct educational institutions, subject always to the observance of the principles set forth in paragraph I of this article and to the requirement that the education given in such institutions shall conform to such minimum standards as may be laid down by the State) ขอ 14 รฐภาคแตละรฐแหงกตกาน ซงในเวลาเขาเปนภาคยงไมสามารถจดใหมการประถมศกษาภาคบงคบแบบใหเ ปลาในเขตเมองและเขตอน ๆ ภายใตเขตอ านาจของตนรบทจะหาทางและจดท าแผนปฏบตการโดยละเอยดเพอท าใหเกดความคบหนาในการปฏบตตามกตกาฉบบนภายในเวลา 2 ป และก าหนดไวในแผนภายในระยะเวลาทสมเหตสมผล ซงหลกการในการจดการศกษาภาคบงคบแบบใหเปลาส าหรบทก คน (Article 14 Each State Party to the present Covenant which, at the time of becoming a Party, has not been able to secure in its metropolitan territory or other territories under its jurisdiction compulsory primary education, free of charge, undertakes, within two years, to work out and adopt a detailed plan of action for the progressive implementation, within a reasonable number of years, to be fixed in the plan, of the principle of compulsory education free of charge for all) ในกตการะหวางประเทศ ฯ นเปนกตกาทเพมเตมรายละเอยดตอจากปฏญญาสากล ฯ วาการศกษาทจดขนในแตละประเทศจะตองมงใหเกดการพฒนาบคลกภาพของมนษย ความส านกในศกดศร จะตองเพมพนการเคารพในสทธมนษยชนและเสรภาพขนพนฐาน จะตองท าใหทกคนสามารถมสวนรวมในสงคมอยางมประ สทธภาพ จะตองสงเสรมความ เขาใจ และมตรภาพระหวางชาต กลมเชอชาต ชนกลมนอยหรอกลมศาสนาทงปวง ซงหมายถงหลกสตรหรอวธของการศกษาจะตองใหเกดผลสมฤทธ ดงทกลาวไวขางตน สวนหนาทการจดการศกษาและสทธเขารบการศกษา

25

จะตองเปนไปตามทก าหนด คอ การศกษาขนประถมจะตองเปนการศกษาภาคบงคบและจดใหทกคนแบบใหเปลา ใหทกคนมสทธไดรบโดยวธการทเหมาะสมทกทาง ทกคนจะตองสามารถไดรบการศกษาขนอดมศกษาอยางเทาเทยมกนบนพนฐานของความสามารถ เปนตน นอกจากนยงใหการรบรองวา รฐภาคทง หลายจะตองท าใหสทธในการศกษาเกดขนจรงเปนรปธรรม และใหสทธแกบดามารดาหรอผปกครองในการเลอกโรงเรยนส าหรบบตรของตนเพอใหการศกษาทางศาสนาและศลธรรมของเดกเปนไปโดยสอดคลองกบความเชอถอของตน ทงปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน (The Universal Declaration of Human Rights) และกตการะหวางประเทศ วาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights-ICESCR) ใหการยอมรบสทธและเสรภาพในดานการศกษาดงกลาววาเปนคณคาทวไปทอยเหนอความเปนสวนต วของบคคลหนงบคคลใดเปนการเฉพาะ ซงลกษณะเฉพาะของสทธมนษยชนทระบไวในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน มดงตอไปนคอ 1. เปนสทธทตดตวมากบมนษย (Inherent) เมอคนเกดมากมสทธมนษยชนตดตวมาดวย เพราะมความเปนมนษย ดงนนสทธมนษยชนจงเปนสทธทตดตวแตละคนมา ไมมการให หรอซอ หรอสบทอดมา 2. เปนสทธทเปนสากล (Universal) คอเปนสทธของมนษยทกคนเหมอนกน ไมวาจะมเชอชาต เพศ หรอนบถอศาสนาใด ไมวาจะเปนผทมาจากพนฐานทางสงคมหรอการเมองอยางใด มนษยทกคนเกดมามอสรเสร มความเทาเทยมกนในศกดศรและสทธ 3. เปนสทธทไมอาจถายโอนใหแกกนได (Inalienable) คอ ไมมใครจะมาแยงชงเอาสทธมนษยชนไปจากบคคลใดบคคลหนงได ถงแมวากฎหมายของประเทศจะไมยอมรบรองสทธมนษยชน หรอแมวาจะละเมดสทธมนษยชนกตาม ประชาชนของประเทศนนกยงมสทธมนษยชนอย ตวอยางเชนในสมยคาทาส ทาสทกคนมสทธมนษยชน ถงแมวาสทธเหลานนจะถกละเมดกตาม 4. เปนสทธทไมถกแยกออกจากกน (Indivisible) กลาวคอ เพอทจะมชวตอยอยางมศกดศร มนษยทกคนยอมมสทธทจะมเสร ภาพ มความมนคงและมมาตรฐานการด ารงชวตทเหมาะสมกบความเปนมนษย ดงนนสทธตาง ๆ ของมนษยชนจะตองไมถกแยกออกจากกน และกตการะหวางประเทศ วาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights-ICESCR) ใหการยอมรบไวในอารมภบทวา “รฐภาคแหงกตกาฉบบน (The States Parties to the present Covenant) พจารณาวา ตามหลกการซงไดประกาศไวในกฎบตรสหประชาชาตการรบรองศกดศรทมมาแตก าเนดและสทธเทาเทยมกนและไมอาจเพกถอนไดของมวลมนษยชาตนนเปนรา กฐานของเสรภาพ ความยตธรรมและสนตภาพในโลก (Considering that, in accordance with the principles

26

proclaimed in the Charter of the United Nations, recognition of the inherent dignity and of the equal and inalienable rights of all members of the human family is the foundation of freedom, justice and peace in the world) รบรองวา สทธเหลานมาจากศกดศรแตก าเนดของมนษย (Recognizing that these rights derive from the inherent dignity of the human person) รบรองวา ตามปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน อดมการ ณทวาเสรชนจะตองปลอดจากความกลวและความขาดแคลนนน จะสามารถสมฤทธผลไดกตอเมอมการสรางสภาวะซงทกคนจะไดรบสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม รวมทงสทธพลเมองและสทธทางการเมองของตนเทานน (Recognizing that, in accordance with the Universal Declaration of Human Rights, the ideal of free human beings enjoying freedom from fear and want can only be achieved if conditions are created whereby everyone may enjoy his economic, social and cultural rights, as well as his civil and political rights) พจารณาถงพนธกรณแหงรฐภายใตกฎบตรสหประชาชาตในการสงเสรมการเคารพและการยอมรบโดยสากลในสทธและเสรภาพมนษยชน (Considering the obligation of States under the Charter of the United Nations to promote universal respect for, and observance of, human rights and freedoms) ตระหนกวา ปจเจกบคคลซงมหนาทตอปจเจกบคคลอน และตอประชาคมของตนมความรบผดชอบทจะตองพยายามสงเสรมและยอมรบสทธทรบรองไวในกตกาน (Realizing that the individual, having duties to other individuals and to the community to which he belongs, is under a responsibility to strive for the promotion and observance of the rights recognized in the present Covenant) อยางไรกตาม แมปฏญญาฯ และกตการะหวางประเทศ ฯ จะเปนสนธสญญามาตรฐานในการปฏบตเพอสงเสรมคมครองสทธมนษยชนขององคการสหประชาชาตซงประเทศไทยไดเขารวมลงนามและใหสตยาบน แต ทมาของหลกการคมครองสทธและเสรภาพ ในดานการศกษาของพระภกษและสามเณร อยางแทจรง ยอมเปนกฎหมายของประเทศ ไทยท จะตองใหความส าคญกบหลกการดงกลาวโดยก าหนดหลกเกณฑรบรองเนอหาสาระตลอดจนวางก ลไกในการใหความคมครองสทธและเสรภาพของพระภกษและสามเณร

27

แนวคดทางกฎหมายเกยวกบสทธและเสรภาพในดานการศกษาของไทย

ในการศกษาเพอท าความเขาใจแนวคดทางกฎหมายเกยวกบสทธและเสรภาพในดานการศกษา สงทจะตองค านงถงประการแรกคอการคนหาทมาและควา มหมายในเชงความคด (Concept) ของเรอง อนเปนการส ารวจทมาทางความคดของการบญญตกฎหมายรองรบวาจะมขอบเขตครอบคลมในเรองใดบาง ซงมขอสงเกตวา การใหความหมายของค าวา “สทธและเสรภาพ ในมมมองทางกฎหมาย ” มความแตกตางกบการใหความหมายของค าวา “สทธและ เสรภาพ ในมมมองทางสงคมและวฒนธรรม ” (ไพโรจน พลเพชร, บรรเจด สงคะเนต, พชาย รตนดลก ณ ภเกต, ชลท ประเทองรตนา และเฉลม เกดโมล, 2546, หนา 38) แมวามมมองทงสองตางกตองอธบายไปตามบรบทของแตละสงคมกตามท แตเพอแสดงใหเหนถงความหมายทชดเจน เกยวกบสทธและเสรภาพในบรบทของสงคมไทย จงขอแบงการพจารณาเรองสทธและเสรภาพ โดยยดเอาพฒนาการของสทธและเสรภาพเปนเกณฑในการพจารณา โดยแยกพจารณาในสวนทเปนพฒนาการของสทธและเสรภาพในทางกฎหมาย และพฒนาการของสทธและเสรภาพในสงคมและวฒนธรรม ในมมมองเชงพฒนาการทางกฎหมาย เปนการตอสเรยกรองของประชาชนเพอใหไดมาซงสทธและเสรภาพตามความเปนจรงนน คอความขดแยงระหวางความไมเทาเทยมกนของกลมบคคลในสองระดบ กลาวคอ ระดบแรกเปนกลมทมความเขมแขงและเปนผทมอ านาจในการก าหนดความเป นไปภายในสงคม เชน กลมชนชนปกครอง กลมนกการเมอง กลมพอคาและนกธรกจ และกลมอทธพล เปนตน สวนระดบทสองมกจะเปนกลมทมอ านาจในการตอรองในทางสงคมนอยกวากลมแรกและตองปฏบตตามการชน าของกลมแรก เชน กลมชาวนาและเกษตรกร กลมผใชแรงง าน และชนชนทมฐานะยากจน เปนตน คความขดแยงดงกลาวจะรนแรงมากนอยเพยงใด ขนอยกบปจจยทส าคญตาง ๆ เชน ระดบความแตกตางในดานโครงสรางทางสงคม ระบบการบรหารจดการความเปนไปในสงคมนน วฒนธรรมและคานยมความเชอในแตละสงคม เปนตน (ไพโรจน พลเพชร, บรรเจด สงคะเนต, พชาย รตนดลก ณ ภเกต, ชลท ประเทองรตนา และเฉลม เกดโมล, 2546, หนา 38) “ปจจบนนประเทศตาง ๆ ไมวาจะเปนประเทศสงคมนยมหรอเสรประชาธปไตย ในระดบของหลกการแลวแนวความคดเรองสทธและเสรภาพเปนอดมคตทเปนการสงเสร มความเทาเทยมกนหรอโอกาสของกลมทดอยกวาจะไดมโอกาสพฒนาใหทดเทยมกบกลมทเหนอกวา ในขณะทแนวอนรกษนยมเหนวาหลกการเรองสทธและเสรภาพจะท าใหฝายปกครองเกดความยากล าบากในการชน าสงคม แตส าหรบแนวคดรฐธรรมนญนยมกลบเหนวาหลกการเรองสทธและเสรภาพเปนหลกประกนบคคลจากการใชอ านาจในทางทไมชอบธรรมของฝายปกครองในการปกครองและจาก

28

การผกขาดอ านาจปกครองหรอเผดจการ ดงนน หลกการเรองสทธและเสรภาพจงไดรบการสนบสนนจากผทเชอมนในอดมการณทางการเมองแบบประชาธปไตยทใหความส าคญกบ เสรภาพของปจเจกบคคลและระบบเสรนยม ส าหรบประเทศในสงคมตะวนออกอยางประเทศไทยนบแตอดตมาอดมการณในทางการเมองภายใตคานยมและความเชออนมรากฐานมาจากค าสอนของศาสนา ท าใหเกดการยอมรบอ านาจปกครองของชนชนปกครองยอมรบในคณคาของครอบครวและใหความเคารพนบถ อผใหญยอมรบและเขาใจถงสถานะทแตกตางกนของบคคล โดยไมเกดขอขดแยงทรนแรง เชน อทธพลของ พทธศาสนาเกยวกบเรอง “กรรม” ท าใหเกดการยอมรบในเรองความไมเทาเทยมกนเพราะท ากรรมมา ตางกน เปนตน อยางไรกด แนวความคดเกยวกบเรองสทธและเสรภาพ ทมาพรอมกบแนวคดและอดมการณทางการเมองการปกครองแบบเสรนยมประชาธปไตยทเปนของตะวนตกไดแผขยายเขามานบแตมการคาขายกบตางประเทศ ระบบการศกษา ตลอดจนการพฒนาประเทศใหมความทนสมยในทก ๆ ดานตามอยางตะวนตกท าใหแนวความคดอานแบบตะวนตกแทรกซมเขาส แนวคดและวฒนธรรมแบบไทย ๆ เชน ลทธรฐธรรมนญนยม ลทธการคาเสร และลทธปจเจกชนนยม เปนตน แมวาในความเปนจรงส าหรบประเทศไทยการเปลยนแปลงในดาน “รปแบบ” จะมความชดเจนมากกวาการเปลยนแปลงในระดบรากฐานความคดและทศนคตของประชาชนสวนใหญของประเทศกต าม” (ไพโรจน พลเพชร , บรรเจด สงคะเนต, พชาย รตนดลก ณ ภเกต, ชลท ประเทองรตนา และเฉลม เกดโมล, 2546, หนา 39) รปแบบแนวความคดเรองสทธและเสรภาพไดปรากฏขนในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยเปนครงแรก (ววฒน เอยมไพรวน , 2541, หนวยท 1-7) ใน “พระราชบญญตธรรมนญการปกครองแผนดนสยามชวคราว พทธศกราช 2475” (ราชกจจานเบกษา, 2475, หนา 166-179) อนเปนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบแรก โดยมหลกการส าคญวาอ านาจสงสดของประเทศเปนของประชาชน (มาตรา 1) และใหมองคกรทใชอ านาจแทนประชาชน (มาตรา 2) อนเปนการยนยนถงการเปลยนแปลงจากการปกครองรปแบบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนรปแบบการปกครองในระบอบประชาธปไตย สวนการรบรองสทธในดานการศกษาของประชาชนชาวไทยมอยางชดเจนเปนครงแรกในรฐธรรมนญ ฉบบท 2 คอ “รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พทธศกราช 2475” (ราชกจจานเบกษา , 2475, หนา 166-179) โดยไดมการรบรอง เสรภาพในรางกาย เคหสถาน ทรพยสน การพด การเขยนการโฆษณา การศกษาอบรม การประชมโดยเปดเผย การตงสมาคมและการอาชพ(มาตรา 14) และดวยอทธพลของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน (The Universal Declaration of Human Rights) และกตการะหวางประเทศ วาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights-ICESCR) ซงประเทศไทยไดเขารวมเปนรฐภาค ท าใหรฐธรรมนญของไทยไดพฒนาในดานการศกษามาจนถงปจจบน

29

ปจจบนสทธและเสรภาพในดานการศกษาของไทยได วางมาตรการไวในกฎหมายหลาย ๆ ฉบบ เชน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ .ศ.2550 หมวด 5 สวนท 4 เรอง แนวนโยบายพนฐานแหงรฐวาดวยแนวนโยบายดานศาสนา สงคม การสาธารณสข การศกษา และวฒนธรรม มาตรา 80 (ราชกจจานเบกษา, 2550, หนา 23) ทบญญตวา รฐตองด าเนนการตามแนวนโยบายดาน... การศกษา ... ดงตอไปน (1)... สนบสนนการอบรมเลยงดและใหการศกษา ปฐมวย... (3) พฒนาคณภาพและมาตรฐานการจดการศกษาในทกระดบและทกรปแบบใหสอดคลองกบความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงค ม จดใหมแผนการศกษาแหงชาต กฎหมายเพอพฒนา การศกษาของชาต จดใหมการพฒนาคณภาพครและบคลากรทางการศกษาใหกาวหนาทนการเปลยนแปลงของสงคมโลก รวมทงปลกฝงใหผเรยนมจตส านกของความเปนไทย มระเบยบวนย ค านงถงประโยชนสวนรวม และยดมนในการปกค รองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (4) สงเสรมและสนบสนนการกระจายอ านาจเพอใหองคกรปกครองสวนทองถน ชมชน องคการทางศาสนา และเอกชน จดและมสวนรวมในการจดการศกษาเพอพฒนามาตรฐานคณภาพการศกษาใหเทาเทยมและสอดคลองกบแนวนโยบายพนฐ านแหงรฐ (5) สงเสรมและสนบสนนการศกษาวจยในศลปวทยาการแขนงตาง ๆ และเผยแพรขอมลผลการศกษาวจยทไดรบทนสนบสนนการศกษาวจยจากรฐแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ มาตรา 49 บญญตวา บคคลยอมมสทธเสมอกนในการรบการศกษาไมนอยกวาสบสองปทรฐจะตองจดใหอยางทวถงและมคณภาพ โดยไมเกบคาใชจาย ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ หรอผอยในสภาวะยากล าบาก ตองไดรบสทธตามวรรคหนงและการสนบสนนจากรฐเพอใหไดรบการศกษาโดยทดเทยมกบบคคลอน การจดการศกษาอบรมขององคกรวชาชพหรอเอกชน การศกษ าทางเลอกของประชาชน การเรยนรดวยตนเอง และการเรยนรตลอดชวต ยอมไดรบความคมครองและสงเสรมทเหมาะสมจากรฐ และนบตงแตสมยหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 จนถง ปจจบนการศกษาของไทยมการเปลยนแปลงมากทสด มแผนการศกษาแหงชาตเกดขนหลาย ฉบบ ในแตละแผนมความส าคญตอการพฒนาการศกษาในแตละยคแตละสมยโดยทกแผนระบจดมงหมายของการศกษาเปนลายลกษณอกษรไวชดเจน และเปลยนแปลงไปตามการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ลกษณะของการศกษาคอนขางเอนเอยงไปตามแนวคดดานการศกษาของอเมรกา โดยปรากฏชดเจนในแผนการศกษาแหงชาต พ .ศ.2503 เหตการณในเดอนตลาคม พ .ศ.2516 กอใหเกดการเปลยนแปลงทางความคดดานการศกษามาก โดยมงเนนการใชการศกษาเปนเครองมอพฒนาคนในการออกไปรบใชสงคม และประเทศชาต ซงน าไปสการปฏรปการศกษา พ.ศ.2517 ซงเนนการศกษาเพอชวตและสงคม ขอสงเกตของระบบการศกษาในชวงนกคอ สวนใหญเนนการศกษาในระบบ

30

โรงเรยน เมอมประกาศใชแผนการศกษาแหงชาต พ .ศ.2520 การศกษาจะเนนหนกใหเปนการศกษาเพอชวตและสงคม เปนกระบวนการตอเนองกนตลอดชวต มงพฒนาคณภาพพลเมอง ใหสามารถด ารงชวต ท าประโยชนแกสงคม และในแผนการศกษาแหงชาต พ .ศ.2535 แผนการศกษาแหงชาต พ.ศ.2545-2559 ทใชในปจจบน มลกษณะทปรากฏหลายประการไดแก 1) การก าหนดหลกการทส าคญ 4 หลกการ คอ - หลกการสรางความเจรญงอกงามและหลกความสมดลระหวางควา มเจรญทางจตใจกบทางวตถและเศรษฐกจ - หลกการกลมกลนและเกอกลซงกนและกนระหวางมนษยกบสงแวดลอม - หลกการความกาวทนกบความเจรญกาวหนาทางวทยาการสมยใหม ซงควบคไปกบคณคาทางภมปญญา ภาษา และวฒนธรรมดงเดมของทองถนและสงคมไทย - หลกความสมดลระหวางการพงพาอาศยกนกบการพงพาตนเอง 2) ก าหนดจดมงหมาย ทครอบคลมทงดานปญญา ดานจตใจ ดานรางกายและดานสงคม 3) วางระบบการศกษา ซงใหบคคลไดศกษาและเรยนรตอเนองไปตลอดชวตเพอพฒนาตนเองทง 4 ดานอยางสมดล และสามารถสร างเสรมความเจรญกาวหนาใหแกประเทศภายใตระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข กลาวคอ - เปดโอกาสใหบคคลเรยนรเพอพฒนาตนเองไดเหมาะสมกบวย - แบงการศกษาออกเปน 4 ระดบ คอ ระดบกอนประถมศกษา ระดบประถมศกษา ระดบมธยมศกษา (ม 2 ตอน คอ ตอนตนและตอนปลาย) และระดบอดมศกษา - จดการศกษาประเภทตาง ๆ ไดตามความเหมาะสม และตามความตองการของกลมเปาหมาย ชมชน และประเทศ ไดแก การฝกหดคร การศกษาวชาชพ การศกษาวชาชพพเศษ การศกษาวชาชพเฉพาะกจหรอเฉพาะบคคลบางกลม การศกษาพเศษ และการศกษาของภกษ สามเณร นกบวช และบคลากรทางศาสนา 4) ก าหนดแนวนโยบายการศกษาไว 19 ประการเพอเปนแนวทางปฏบตใหชดเจน เชน - ใหการศกษาระดบมธยมศกษาเปนการศกษาขนพนฐานของปวงชน - ปฏรปการฝกหดคร และการพฒนาครประจ าการ - สงเสรมใหมการศกษาภาษาตางประเทศทเออตอการพฒนาอยางกวางขวาง - ปรบปรงระบบบรหารการศกษาใหมเอกภาพดานนโยบายและมาตรฐานการศกษา รวมทงการกระจายอ านาจไปสทองถนฯลฯ 5) ก าหนดแนวทางในการจดการศกษาใหสอดคลองกบนโยบายในดาน - เครอขายการเรยนร และบรการการศกษาเพอปวงชน

31

- เนอหาสาระและกระบวนการเรยนรการสอน - ครและบคลากรทางการศกษา - การบรหารและการจดการ - ทรพยากรและการลงทนเพอการศกษา 6) ก าหนดใหหนวยงานทรบผดชอบจดท าแผนพฒนาการศกษาแหงชาตและแผนปฏบตการทเปนรปธรรมและสอดคลองกบแผนการศกษาแหงชาตฉบบนส าหรบทกระยะ 5 ป รวมทงจดใหมกลไกเพอก ากบดแล ตดตาม และประเมนผลการจดการศกษาอยางตอเนอง

แนวคดเรองความเสมอภาค สทธและเสรภาพในดานการศกษาของพระภกษและสามเณร

พระพทธศาสนาเกดขนในชมพ ทวป ทามกลางสงคมทมการแบงชนชนวรรณะไมมสทธเสรภาพและความเสมอภาคใด ๆ ทงสน เชน บคคลในวรรณะกษตรย ท าหนาทปองกนชาตบานเมอง ศกษาวชาการรบ และท าศกสงคราม วรรณะพราหมณคอ ผท าพธกรรม มหนาทตดตอกบเทพเจา สงสอนศาสนาและประกอบพธกรร มแกประชาชนทกวรรณะ รวมถงมหนาทศกษาคมภรพระเวททเปนของศกดสทธบคคลในวรรณะอนไมสามารถเรยนได จดจ าและสบตอคมภรพระเวท และสอนใหเชอวาคมภรพระเวทและมนษยถกก าหนดดวยระบบวรรณะ เปนหลกทเทพเจาก าหนดไวใหแลวจะเปลยนแปลงไมได วรรณะแพศย คอ ผประกอบพาณชกรรม เกษตรกรรม วรรณะศทร คอ กรรมกร ซงวรรณะแพศยและศทรนตองประกอบอาชพรบใชพราหมณและกษตรย ไมเปดโอกาสใหคนตางวรรณะไดใชชวตรวมกนทงทางวตถและสายโลหต เปนการปดกนสทธและเสรภาพไมใหวรรณะอนทต ากวาไดพฒนาตนเ องไดเลย ในพระพทธศาสนา พระพทธองคทรงไมใหมการแบงชนชนวรรณะ ไมปดกนการเรยนร ดงพระพทธวจนะททรงประกาศวา “ดกรภกษทงหลาย เราอนญาต พวกเธอจงเทยวจารกไปเพอประโยชนแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกชนเปนอนมาก เพออนเคราะหสตวโลก เพอประ โยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทพดาและมนษยทงหลาย” (พระไตรปฎก , 2518, หนา 46-47)ในทางปฏบตกมตวอยาง เชน เมอพระพทธองค เสดจกลบกบลพสด เจาชายแหงศากยวงศ ทง 6 พระองค อนไดแก ภททยะ อนรทธะ อานนท ภคค กมพละ และเทวทต จงไดพ ากนออกบวช ตดตามพระพทธองคไปดวย ในวนบวชจรง ๆ นายภษามาลาชอ อบาล ขอตดตามออกบวชดวย และเพอทจะละมานะอนแรงกลาของพวกเจาศากยะ ทงหลายทถอตววาเปนกษตรย จงโปรดใหอบาลบวชกอน เปนผมพรรษายกาลมากกวา พวกเจาศากยะจะไดกราบไหวพระอบาล เพอเปนการแสดงใหเหนอยางชดเจนวา ชนชนวรรณะไดถกพระพทธศาสนาลบลางไปแลว ตงแตนตอไปทกคนพระพทธศาสนาจะมสทธเสรภาพและความเสมอภาคอยางเทาเทยมกน

32

ปจจบนแนวความคดเรองความเสมอภาค (Equality) และไมเสมอภาค (Inequality) เปนแนวความคดทางสงค ม เกยวของกบคนในสงคม เรองการศกษากเปนสวนหนงของสงคม ดงนนเมอพดถงความเสมอภาคหรอความไมเสมอภาคทางการศกษา ยอมมความหมายรวมถงความเปนมาของแนวคดนในทางปรชญาสงคมและการเมองดวย วทย วศทเวทยกลาววา “การเสนอปรชญาการศกษาทไมสอดคลอง กบปรชญาสงคมนนเสนอได แตคงไมมใครน าไปปฏบต และปรชญาการศกษาทดจะตองสอดคลองกบปรชญาชวตของบคคลดวย ” (วทย วศทเวทย , 2531,หนา 20) ในปรชญาสงคมและการเมอง นกปรชญา 2 คายคอคายเสรนยมและอเสรนยม ยงคงโตเถยงกนเรองอะไรคอความเสมอภาค และความไมเสมอภาค เมอกลาวถงแนวความคดโดยรวมแลว ค าวา ความเสมอภาค ยอมหมายถงความเสมอภาคในเรองตอไปน (สมภาร พรมทา, 2538 ก, หนา 138-159) 1. ความเสมอภาคทจะไดรบการปกปองสทธและเสรภาพอยางเทาเทยมกน (Equality of right and liberty) อยางเชน เมอบคคลคนหนงไดรบการปกปองสทธแหงทรพยสนและเสรภาพในการนบถอพทธศาสนาตามทตนศรทธาจากรฐเชนใด บคคลอกคนหนงกยอมไดรบการปกปองสทธและเสรภาพเชนวานนเหมอนกน การททงสองไดรบการปกปองสทธและเสรภาพอยางเทาเทยมกนเชนนเรยกวาความเสมอภาค 2. ความเสมอภาคทจะไดรบการปฏบตอยางเทาเทยมกนจากรฐในฐานะทเปนพลเมอง โดยไมไดมการเลอกปฏบตใหแกบคคลใดบคคลหนงเปนพเศษ (Equality of citizenship) อยางเชน นาย ก. ไดรบการปฏบตเชนใดจากรฐในฐานะทนาย ก. เปนราษฎร นาย ข. ซงเปนราษฎรเชนเดยวกน ยอมจะไดรบการปฏบตเชนเดยวกนนนจากรฐ 3. ความเสมอภาคในทางโอกาส (Equality of opportunity) หมายถง ความเสมอภาคทจะเขาแขงขนในทกเรอง อยางเชนเรองโอกาสการศกษา นายแกว มสทธสมครสอบเขาเรยนในมหาวทยาลยของรฐ มหาวทย าลยเอกชน หรอมหาวทยาลยสงฆ หลงจากจบมธยมศกษาตอนปลายแลว สามเณรชางกสามารถท าได เพราะมความเสมอภาคในโอกาสทางการศกษาเทาเทยมกน ความไมเสมอภาคจะเกดขนทนทในกรณทนายแกวมโอกาสแตสามเณรชางไมมโอกาสหรอไมมสทธทง ๆ ทมคณสมบตพรอม 4. ความเสมอภาคระหวางบคคล (Equality of persons) เชนในเรองฐานะทางเศรษฐกจ และความสามารถทางดานตาง ๆ ของปจเจกบคคล เปนตน ทศนะ 3 ประการแรกเปนทศนะทเนนมากในฝายของนกคดเสรนยม สวนทศนะประการทสสดทายเปนแนวความคดทเนนมากในฝายของพวกสงคมนย ม โดยเฉพาะคอมมวนสต แตทงสองฝายกยอมรบแนวความคดเรองความเสมอภาคทง 4 นนเหมอนกนเพยงแตในขอททงสองฝายไมเนนนนเพราะมเหตผลตางกนในรายละเอยด เหตผลทตางกนทท าใหทงสองส านกไมเนนในแตละขอ

33

ดงกลาวอยบนพนฐานเรอง ความเสมอภาคกนทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะในประเดนเรองการถายโอนมรดก เราจ าเปนตองพดถงปญหาความเสมอภาคและความไมเสมอภาคทางสงคมเศรษฐกจดวย เพราะปญหาความไมเสมอภาคทางการศกษามาจากความไมเสมอภาคทางสงคมนนเอง ตามทศนะของเสรนยมทกคนมความเสมอภาคกน เพราะความเสมอภาคคอคว ามยตธรรม คนขยนท างานยอมรวยกวาคนขเกยจ คนเรยนเกงยอมมโอกาสมากกวาคนเรยนไมเกง แตทกคนมโอกาสเทากน นาย ก . อาจมฐานะทางเศรษฐกจดกวา นาย ข . ไดเพราะพอแมนาย ก . มอบมรดกให ซงเปนสทธอนชอบธรรมของเขา ทศนะนกลมสงคมนยมโดยเฉพาะมารกซไมเห นดวย กลมสงคมนยมจะบอกวาเราอาจจะมความเทาเทยมในเรองกฎหมายหรอศลธรรม แตเรองเศรษฐกจเราไมเคยจะเสมอภาคกนเลย และถาจะท าใหเกดความเสมอภาค รฐตองชวยจดการให เกดความยตธรรมขน มารกซใหเหตผลวา สทธเสรภาพและความยตธรรมในระบบทนนยมเปนไป ไมไดเปนเพยงค ากลาวอางของระบบเสรนยม ทตองการปกปดความไมเสมอภาคของตนเองเทานน (Marx, 1976, pp. 212-224) ตามทศนะของมารกซ ตนตอของความไมเสมอภาคในสงคมมาจากการอนญาตใหปจเจกบคคลมสทธครอบครองทรพยสนสวนตว วธแกความไมเสมอภาคเรองนมอ ยทางเดยวคอตองยกเลก กรรมสทธในทรพยสนสวนตวโดยเฉพาะอยางยงทรพยสนสวนทเปนเครองมอท ามาหากน เชนทดน โรงงาน เปนตน ทรพยสนเหลานจะตองเปนสมบตของสงคมสวนรวม เมอทกคนมโอกาสใชเครองมอเหลานท ามาหากนเสมอกนทกคนยอมมสทธแล ะเสรภาพอยางเตมททจะท ามาหากนใหเกดประโยชนอยางไรกได (สมภาร พรมทา, 2538 ข, หนา 151) วทย วศทเวทย เปรยบเทยบเสรนยมวา เปนปจเจกนยมทเนนเสรภาพเปนหลก และเปรยบเทยบสงคมนยมวาเปนสหนยมทเนนความเสมอภาคเปนหลก ทงสองส านกนาจะเลอก ดลยภาพของทงเสรภาพและความเสมอภาคจงจะถก (วทย วศทเวทย , 2531 ข, หนา 14-20) ในฐานะเมองไทยเปนเมองพทธและเปนเสรนยมประชาธปไตย ซงทานเสนอปรชญาสงคมเรองความเสมอภาคแนวพทธไวอยางนาฟงวา พทธธรรมเนนธรรมาธปไตย คอความ สมดลระหวางปจเจกนยมกบสหนยม ระหวางความเสมอภาคและเสรภาพ การพงตนเอง และการบรโภคระดบกลาง ในทศนะของวทย วศทเวทย ทนนยมไมขดกบศาสนาพทธถาตดเรองบชาวตถออกไปและทานไมคดวาการบชาวตถเปนแกนสารของระบบทนนยมอยางทคนทวไปคด พทธศาสนาเนนศ ลธรรมมากกวากฎหมาย เพราะกฎหมายซงเทากบตวศลจะควบคมไดแคกายและวาจา แตธรรมจะชวยควบคมจตใจ ในกรณคนรวยคนจน พระพทธศาสนามองวา เปนเพยงสมมต ทกอยางมสาเหต เปนไปไมไดอย ๆ จะรวยขนมาโดยไมทราบสาเหต แมแตถกลอตเตอรหรอคนทไดมรดกกมสาเหตม าจากการทเขาคนนนไดท าความดไวกอนแลว แตคนเหลานนตองท าความดตอไปตองบรจาคเผอแผแบงปน ถามวาไมท าการบรจาคไดไหม ตอบวามสทธไมบรจาคได แตการกระท าเชนนนไมคอยชอบดวยคณธรรม

34

นก ชาวพทธถอวาความรวยประเภทนไมจรง ถาคณไมท าบญตอไป ไม รจกหาเพม ความร ารวยนนกมแตหมดไป (พระไตรปฎก, 2518, หนา 91-188) ค าวาพทธธรรมเนนการบรโภคระดบกลางหรอทนนยมแบบมชฌมาปฏปทาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบนตรสเรยกวาเศรษฐกจพอเพยงนนมความหมายแคไหน ค าวาระดบกลางในทางพระพทธศาสนาหมายถงปญญาหรอเหตผล การบรโภคระดบกลางคอบรโภคระดบทพอดมเหตผล ดงพระราชวรมน กลาววา “ทางสายกลางมฐานอยทปญญาคอสมมาทฏฐ” อาจกลาวไดวาพระพทธศาสนาอยตรงกลางระหวางเสรนยมทเนนความเสมอภาคทางสทธและเสรภาพและสงคมนยมทเนนความเสม อภาคทางโอกาสและความเสมอภาคระหวางบคคล ในแงทพระพทธศาสนาใหความส าคญทงสองประเดนเทา ๆ กนอยางมเหตผล การจะเขาใจเรองนดนาจะไดเขาใจเรองความเสมอภาคตามทศนะของพระพทธศาสนากอน เรองสทธตามแนวคดในทางพระพทธศาสนา ในทศนะของบญธรรม (บญธรรม พนทรพย, 2540, หนา 47-63) เหนวาเรองสทธตามแนวคดตะวนตกแทบจะไมมในพระพทธศาสนา แตสมภาร พรมทาชวยประสานแนวความคดของทงสองคอเรองสทธเสรภาพของพทธศาสนาเหมอนตะวนตกและแนวคดทไมเหนดวยอยางสนเชง (สมภาร พรมทา , 2538 ก, หนา 44-64) สทธจากมมมองพทธศาสนาจงมลกษณะแบบสมพทธสทธ คอ สทธทไดรบจากการท าหนาทโดยชอบธรรมของแตละบคคลทเกยวของสมพนธกนตามสถานะทเปนอย หาใชเปนสงทจะตองไดรบอยางนนจรง ๆ ทกกรณไม เพราะสทธหลายอยางจะตองถกจ ากดอยภายใต ขอบเขตของศลธรร มและกตกาของสงคมแตละแหงทแตกตางกน แตถอวาเปนหนาทของทกคนในสงคมทจะตองใหความรกความเมตตาตอผอนอยางเหมาะสมในฐานะเพอนรวมทกขในสงสารวฏ จงไมเปนการสมควรทจะเอารดเอาเปรยบผดอยกวาตน ดงนนพทธศาสนาเนนการน าแนวปรชญาแบบพทธมาใช ในการจดการศกษา ภายใตหลกสทธเสรภาพและความเสมอภาคของพระพทธศาสนาทอยตรงกลางระหวางเสรนยมทเนนความเสมอภาคทางสทธและเสรภาพกบสงคม กบสงคมนยมทเนนความเสมอภาคทางโอกาสและความเสมอภาคระหวางบคคล พระพทธศาสนากลาวถงหลกความเสมอภาควา หลกความเส มอภาคทแทจรงคอหลกแหงความไมยดมนถอมนในตวตน และเมอพดถงหลกสทธ พระพทธศาสนาเนนถง การท าตามหนาทของมนษยอยางเหนอกเหนใจกนมากกวาการเรยกรองสทธทางสงคม พระธรรมปฎก ไดอธบายไวอยางชดเจนในเรองสทธเสรภาพและความเสมอภาคตามนยพระพทธศาสนา โดยทานชแจงในเบองตนวามนษยเทาเทยมกนเปนบางแง สวนอกหลายแงนนไมมผใดเกดมาเทาเทยมกบผอนเลย เพราะกรรมยอมจ าแนกสตวใหแตกตางกน แตมนษยมความเทาเทยมกนอยสองอยาง อยางทหนงคอมนษยตองเกดแกเจบตายเปนของธรรมดา และ อยางทสอง

35

มนษยมความเทาเทยมกนในแงทวามนษยเปนสตวทสามารถพฒนาตนเองได คอฝกไดหรอใหการศกษาได ซงท าใหเขาถงชวตทมอสรภาพและความสข พระธรรมปฎกกลาววา “มนษยจะตองพฒนาตนเองทงทางกายทางศลทางจต และทางปญญา การพฒนาตนเองโดยชอบยอมท าใหบรรลธรรมอนประเสรฐไดและเปนไปเอง ตามธรรมดา นคอกฎแหงธรรม (ธรรมนยาม ) ซงกฎแหงกรรมเปนสวนหนงของกฎแหงธรรม ” (เสนห จามรก , 2531, หนา ค าน า) ในทางพระพทธศาสนาถอวาสทธเสรภาพและความเสมอภาค ตองประกอบดวยธรรมนยาม ซงธรรมนยามนยงประกอบไปด วยนยามอน ๆ อกเชน อตนยาม เปนตน ดงนน ค าวาธรรมคอเหตปจจยทอาศยซงกนและกนและเออใหเกดสงอนตอไป เชนถาเกดมาจน แลวคดพยายามพฒนาตนเองยอมสามารถจะเปนคนร ารวยได เพราะมเหตปจจยอยางอนทจะท าใหเปลยนแปลงจากสภาพเดมไป (เสนห จามรก, 2531, หนา ค าน า) ดงนน ถาพระภกษสามเณรเกดมาเปนคนทดอยโอกาสทางการศกษาอาจถอวาเปนกรรมกจรง แตควรจะไดรบการสนบสนนหรอใหสทธเสรภาพและโอกาสแตละทานเพอพฒนาตนเองตามความตองการของแตละทาน เมอนนพระพทธศาสนากจะด ารงอยไดและประเทศชาตกจะพฒนาไปได

ทฤษฎความตองการในดานการศกษาของพระภกษและสามเณร

ในเมอสทธหมายถงการท าหนาทตามธรรมชาต ดงนนความตองการในการศกษาของพระสงฆไทยในพระพทธศาสนาจงเปนหนาทอยางหนง ความตองการในทนไมใชเปนความอยากหรอตณหา แตเปนฉนท ะคอการปรารถนาดตอมวลมนษยชาต ความตองการในทศนะของพทธศาสนาในขนปรมตถนอาจจะไมเหมอนกบทนกคด หลายคนไดใหค านยามไว แตในขนโลกยะพทธศาสนากไมปฏเสธความตองการน เชน ณรงค จรยวทยานนท และปรยานช จรยวทยานนท (ณรงค จรยวทยานนท และปรย านช จรยวทยานนท , 2526 , หนา 36-37) ไดกลาวไววา “ความตองการ คอ สภาวะของการขาดสงทจะมาบ าบดความอยาก อนจะท าให เกดความพอใจ เชน คนหว ท าใหเกดภาวะทอยากและความอยากจะพาไปสการกน เมอกนอมแลวเกดความพอใจภาวะความตองการกจะหมด ” และอล (Houle) ไดนยามความหมายของความตองการวา “เปนเงอนไข หรอสภาพซง จ าเปนตองไดรบการตอบสนองในบางสง และมกจะใชเพอแสดงถงความขาดแคลนในบางสงของบคคลและประชาชน ความตองการนบคคลอาจรสกและแสดงออกถงความตองการของตนเองได ” (Houle, 1961 , pp.3-5) อบราฮม มาสโลว (Abrahum Maslow) นกจตวทยาแหงมหาวทยาลยแบรนดส ทมชอเสยงในดานทฤษฎความตองการ (Maslow, 1970, pp.34-170) (Need Theories) กลาววา “ความตองการของมนษย มล าดบชน โดยจะเรมจาก ความตองการ ดงน ระดบท 1 ความตองการทางกาย (Physiological needs) ซงเปนความตองการ ขนพนฐานทมอ านาจมากทสดและสงเกตเหนไดชดทสด จากความตองการทงหมด เปนความตองการทชวยการ

36

ด ารงชวต ไดแก ความตองการอาหาร น าดม ออกซเจน การพกผอนนอนหลบ ความตองการทางเพศ ความตองการความอบอน ตลอดจนความตองการทจะถกกระตนอวยวะรบสมผส แรงขบของรางกายเหลานจะเกยวของโดยตรงกบความอยรอดของรางกายและของอนทรย ความพงพอใจทไดรบ ในขนนจะกระตนใหเกดความตองการในขนทสงกวาและถาบคคลใดประสบความลมเหลวทจะสนองความตองการพนฐานนกจะไมไดรบการกระตน ใหเกดความตองการในระดบทสงขนอยางไรกตาม ถาความตองการอยางหนงยงไมไดรบความพงพอใจ บคคลกจะอยภายใตความตองการนนตลอดไป ซงท าใหความตองการอน ๆ ไมปรากฏหรอกลายเปนความตองการระดบรองลงไป เชน คนทอดอยากหวโหยเปนเวลานานจะไ มสามารถสรางสรรคสงทมประโยชนตอโลกได บคคลเชนนจะหมกมนอยกบการจดหาบางสงบางอยางเพอใหมอาหารไวรบประทาน มาสโลว (Maslow) อธบายตอไปวาบคคลเหลานจะมความรสกเปนสขอยางเตมทเมอมอาหารเพยงพอส าหรบเขาและจะไมตองการสงอนใดอก ชวตของเขากลาวไดวาเปนเรองของการรบประทาน สงอน ๆ นอกจากนจะไมมความส าคญไมวาจะเปนเสรภาพ ความรก ความรสกตอชมชน การไดรบการยอมรบ และปรชญาชวต บคคลเชนนมชวตอยเพอทจะรบประทานเพยงอยางเดยวเทานน ตวอยางการขาดแคลนอาหารมผลตอพฤตกรรม ไดมการทดลองและการศกษาชวประวตเพอแสดงวา ความตองการทางดานรางกายเปนเรองส าคญทจะเขาใจพฤตกรรมมนษย และไดพบผลวาเกดความเสยหายอยางรนแรงของพฤตกรรมซงมสาเหตจากการขาดอาหารหรอน าตดตอกนเปนเวลานาน ตวอยางคอ เมอสงครามโลกครงท 2 ในคาย Nazi ซงเปนทกกขงเชลย เชลยเหลานนจะละทงมาตรฐานทางศลธรรมและคานยมตาง ๆ ทเขาเคยยดถอภายใตสภาพการณปกต เชน ขโมยอาหารของคนอน หรอใชวธการตาง ๆ ทจะไดรบอาหารเพมขน อกตวอยางหนงในป ค.ศ. 1970 เครองบนของสายการบน Peruvian ตกลงทฝงอาวอเมรกาใตผทรอดตายรวมทงพระนกาย Catholic อาศยการมชวตอยรอดโดยการกนซากศพของผทตายจากเครองบนตก จากปรากฏการณนชใหเหนวาเมอมนษยเกดความหวขน จะมอทธพลเหนอระดบศลธรรมจรรยา จงไมตองสงสยเลยวามนษยมความตองการทางดานรางกายเหนอความตองการอน ๆ และแรงผลกดนของความตองการนไดเกดขนกบบคคลกอนความตองการอน ๆ ระดบ 2 ความตองการความปลอดภย (Safety needs) เมอความตองการทางดานรางกายไดรบความพงพอใจแลวบคคลกจะพฒนาการไปสขนใหมต อไป ซงขนนเรยกวาความตองการความปลอดภยหรอความรสกมนคง (Safety or security) มาสโลว (Maslow) กลาววาความตองการความปลอดภยนจะสงเกตไดงายในทารกและในเดกเลก ๆ เนองจากทารกและเดกเลก ๆ ตองการความชวยเหลอและตองพงพออาศยผอน ตวอยาง ทารกจะรสกกลวเมอถกทงใหอยตามล าพงหรอเมอเขาไดยนเสยงดง ๆ หรอเหนแสงสวางมาก ๆ แตประสบการณและการเรยนรจะท าใหความรสกกลวหมดไป ดงค าพดทวา “ฉนไมกลวเสยงฟารองและฟาแลบอกตอไปแลว เพราะฉนรธรรมชาต

37

ในการเกดของมน ” พลงความตอง การความปลอดภยจะเหนไดชดเจนเชนกนเมอเดกเกดความเจบปวย ตวอยางเดกทประสบอบตเหตขาหกกจะรสกกลวและอาจแสดงออกดวยอาการฝนรายและความตองการทจะไดรบความปกปองคมครองและการใหก าลงใจ ความตองการความปลอดภยจะยงมอทธพลตอบคคลแมวาจะผา นพนวยเดกไปแลว แมในบคคลทท างานในฐานะเปนผคมครอง เชน ผรกษาเงน นกบญช หรอท างานเกยวกบการประกนตาง ๆ และผทท าหนาทใหการรกษาพยาบาลเพอความปลอดภยของผอน เชน แพทย พยาบาล แมกระทงคนชรา บคคลทงหมดทกลาวมานจะใฝหาความปลอดภ ยของผอน เชน แพทย พยาบาล แมกระทงคนชรา บคคลทงหมดทกลาวมานจะใฝหาความปลอดภยดวยกนทงสน ศาสนาและปรชญาทมนษย ยดถอท าใหเกดความรสกมนคง เพราะท าใหบคคลไดจดระบบของตวเองใหมเหตผลและวถทางทท าใหบคคลรสก “ปลอดภย ” ความตองกา รความปลอดภยในเรองอน ๆ จะเกยวของกบการเผชญกบสงตาง ๆ เหลาน สงคราม อาชญากรรม น าทวม แผนดนไหว การจลาจล ความสบสนไมเปนระเบยบของสงคม และเหตการณอน ๆ ทคลายคลงกบสภาพเหลาน ระดบ 3 ความตองการความรกและความเปนเจาของ (Belongingness and Love needs) ความตองการความรกและความเปนเจาของเปนความตองการขนท 3 ความตองการนจะเกดขนเมอความตองการทางดานรางกาย และความตองการความปลอดภยไดรบการตอบสนองแลว บคคลตองการไดรบความรกและความเปนเจาของโดยการสรางความสมพนธกบผอน เชน ความสมพนธภายในครอบครวหรอกบผอน สมาชกภายในกลมจะเปนเปาหมายส าคญส าหรบบคคล กลาวคอ บคคลจะรสกเจบปวดมากเมอถกทอดทงไมมใครยอมรบ หรอถกตดออกจากสงคม ไมมเพอน โดยเฉพาะอยางยงเมอจ านวนเพอน ๆ ญาตพนอง สามหรอภรรยาหรอล ก ๆ ไดลดนอยลงไป นกเรยนทเขาโรงเรยนทหางไกลบานจะเกดความตองการเปนเจาของอยางยง และจะแสวงหาอยางมากทจะไดรบการยอมรบจากกลมเพอน มาสโลว (Maslow) คดคานกลม Freud ทวาความรกเปนผลมาจากการทดเทดสญชาตญาณทางเพศ (Sublimation) ส าหรบมาสโลว (Maslow) ความรกไมใชสญลกษณของเรองเพศ (Sex) เขาอธบายวา ความรกทแทจรงจะเกยวของกบความรสกทด ความสมพนธของความรกระหวางคน 2 คน จะรวมถงความรสกนบถอซงกนและกน การยกยองและความไววางใจแกกน นอกจากน มาสโลว (Maslow) ยงย าว าความตองการความรกของคนจะเปนความรกทเปนไปในลกษณะทงการรจกใหความรกตอผอนและรจกทจะรบความรกจากผอน การไดรบความรกและไดรบการยอมรบจากผอนเปนสงทท าใหบคคลเกดความรสกวาตนเองมคณคา บคคลทขาดความรกกจะรสกวาชวตไ รคามความรสกอางวางและเคยดแคน กลาวโดยสรป มาสโลว (Maslow) มความเหนวาบคคลตองการความรกและความรสกเปนเจาของ และการขาดสงนมกจะเปนสาเหตให

38

เกดความของคบใจและท าใหเกดปญหาการปรบตวไมได และความยนดในพฤตกรรมหรอความเจบปวยทางดานจตใจในลกษณะตาง ๆ ระดบ 4 ความตองการ ไดรบความนบถอยกยอง (Self-Esteem needs) เมอความตองการไดรบความรกและการใหความรกแกผอนเปนไปอยางมเหตผลและท าใหบคคล เกดความพงพอใจแลว พลงผลกดนในขนท 3 กจะลดลงและมความตองการในขนตอไปมาแทนท กลาวคอมนษยตองการทจะไดรบความนบถอยกยองออกเปน 2 ลกษณะ คอ ลกษณะแรกเปนความตองการนบถอตนเอง (Self-respect) สวนลกษณะท 2 เปนความตองการไดรบการยกยองนบถอจากผอน (Esteem from others) 4.1 ความตองการนบถอตนเอง (Self-respect) คอ ความตองการมอ านาจ มความเชอมนในตนเอง มความแขงแรง มความสามารถในตนเอง มผลสมฤทธไมตองพงพาอาศยผอน และมความเปนอสระ ทกคนตองการทจะรสกวาเขามคณคาและมความสามารถทจะประสบความส าเรจในงานภารกจตาง ๆ และมชวตทเดนดง 4.2 ความตองกา รไดรบการยกยองนบถอจากผอน (Esteem from others) คอ ความตองการมเกยรตยศ การไดรบยกยอง ไดรบการยอมรบ ไดรบความสนใจ มสถานภาพ มชอเสยงเปนทกลาวขาน และเปนทชนชมยนด มความตองการทจะไดรบความยกยองชมเชยในสงทเขากระท าซงท าใหรสกวาตนเองมคณคาวาความสามารถของเขาไดรบการยอมรบจากผอน ความตองการไดรบความนบถอยกยอง กเปนเชนเดยวกบธรรมชาตของล าดบชนในเรองความตองการดานแรงจงใจตามทศนะของมาสโลว (Maslow) ในเรองอน ๆ ทเกดขนภายในจตนนคอ บคคลจะแสวงหาความตองการไดรบการยกยองกเมอภายหลงจาก ความตองการความรกและความเปนเจาของไดรบการตอบสนองความพงพอใจของเขาแลว และมาสโลว (Maslow) กลาววามนเปนสงทเปนไปไดทบคคลจะยอนกลบจากระดบขนความตองการในขนท 4 กลบไปสระดบขนท 3 อกถาความตองการระดบขนท 3 ซงบคคลไดรบไวแลวนนถกกระทบกระเทอนหรอสญสลายไปทนททนใด ระดบ 5 ความทจะเขาใจตนเองอยางแทจรง (Self-Actualization needs) ถงล าดบขนสดทาย ถาความตองการล าดบขนกอน ๆ ไดท าใหเกดความพงพอใจอยางมประสทธภาพ ความตองการเขาใจตนเองอยางแทจรงกจะเกดขน มาสโลว (Maslow) อธบายความตองการเขาใจตนองอยางแทจรง วาเปนความปรารถนาในทกสงทกอยางซงบคคลสามารถจะไดรบอยางเหมาะสมบคคลทประสบผลส าเรจในขนสงสดนจะใชพลงอยางเตมทในสงททาทายความสามารถและศกยภาพของเขาและมความปรารถนาทจะปรบปรงตนเอง พลงแรงขบของเขาจะกระท าพฤตกรรมตรงกบความสามารถของตน กลาวโดยสรปการเขาใจตนเองอยางแทจรงเปนความตองการอยางหนงของบคคลทจะบรรลถงจดสงสดของศกยภาพ

39

จงสรปไดวา ตามทศนะของมาสโลวความตองการระดบ 1 ระดบ 2 เปนความตองการสวนบคคล ระดบ 3 ระดบ 4 เปนความตองการทางสงคม สวนระดบ 5 เปนความตองการทางสตปญญา เงอนไขตามความตองการของมาสโลว มอย 2 ประการคอประการทหนงแตละขนตอนของความตองการจะตอเนองกนไปตลอดชวตของบคคลและมอยตลอดไป ประการทส อง คอ บคคลจะตองไดรบการตอบสนองในขนตนหรอขนต ากวาเสยกอน เขาจงจะเกดความตองการในขนสงขนไป และบคคลอาจจะไมเกดความตองการครบทงหาขนทกคนไป ในท านองเดยวกนกบ บ ารง สขพรรณ (2524, หนา 65) ไดสรปแนวคดเรองความตองการของเครปส (Krebs) วาคลายกบความตองการของมาสโลว (Maslow) สวนความตองการทางการศกษา (Educational Needs) ไดมผนยามไวหลายทานดวยกน เชน มลคม โนลส (Malcolm Knowles) ไดนยามความตองการทางการ ศกษาโดยสรปวา ความตองการทางการศกษา คอ สงทบคคลควรจะเรยนรเพอพฒนาตนเองเพอพฒนาหนวยงาน หรอเพอพฒนาสงคมใหดขน ความตองการทางการศกษา เปนชองวางระหวางระดบสมรรถภาพในปจจบนของบคคลและระดบสมรรถภาพทคาดหวงในระดบทสง กวาของบคคลนน ซงอาจจะระบโดยตวบคคลเองหรอระบโดยหนวยงาน หรอสงคมทบคคลนนอาศยอย (Knowles, 1970, p. 26) ดงนน ความตองการทางการศกษาจงหมายถงความแตกตางระหวางสงทบคคลหรอองคการ หรอสงคม พงประสงคทจะใหตนเอง สมาชกในองคการ หรอสงคมเปลยนแปลงสมรรถภาพทางดานความร ทกษะ และทศนคตในแตละดานไปในทางทดขน ในความหมายทวไป คอ เปนสภาวะทางชว-จตวทยา (Bio-Psychological state) ทจะน าบคคลไปสความสข ความพอใจ โดยบคคลพยายามทจะหลกใหพนภาวะทไมมความสขไมมความพอใจ (ประเสรฐ ทองเกต , 2534, หนา 28-หนา 34) ดงนนความตองการตามนยน สามารถแบงไดเปนสองปร ะเภท คอ ความตองการขนพนฐานของมนษย ซงไดแก ความตองการทางกายภาพ ความตองการเจรญเตบโต ความตองการความปลอดภย ความตองการประสบการณใหม ความตองการความส าเรจ ความตองการยอมรบวาตนเองมคณคา แตความตองการทางการศกษา เปนความตองการทมผลมาจากแร งกระตนของความตองการขนพนฐานของมนษยรวมกบสภาพแวดลอมทท าใหบคคลตองการเรยนรในบางสงบางอยางทตนเองขาดแคลน เพอใหตนเองดขนความตองการทางการศกษาเปนผลของความสมพนธรวมกนระหวางองคประกอบความตองการทงสามอยาง ไดแก ความสามารถ ซงเป นระดบความสามารถในการกระท ากจกรรมตาง ๆ ของบคคล ความสอดคลอง คอ ระดบความสามารถในการใชกระท ากจกรรมนน ๆ และการจงใจ คอ ความเตมใจของบคคลทจะพฒนาความสามารถของตนเพอใหสามารถกระท ากจกรรมนนไดส าเรจ สวนค าวา “ความตองการในพระพทธศาสนา ” ในความหมาย สรปวา พระพทธศาสนาเนนความตองการทางการศกษามากกวาความตองการทวไป หลกความตองการทวไปและหลก

40

ความตองการทางการศกษาทกลาวมาไมขดกบหลกจตวทยาพระพทธศาสนาทงในเรองความตองการระดบตนทเรยกวาในระดบพนฐานเปนความตองการในปจจย 4 คอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค และระดบสง คอ ระดบปญญา การศกษาเปนเรองการพฒนาปญญา ซงถอเปนหนาทของพทธบรษทตองท า อยางไรกตาม ถาความตองการนนเปนไปเพอลาภยศอยางเดยวยอมขดกบหลกพระพทธศาสนา ทเปนขอพงสงวรกคอพทธปรชญามท ศนะวา ถาความตองการเปนสภาวะของการขาดแคลนทางจตใจยอมถอวาเปนความใฝสนองตณหา จดเปนอกศลคอสภาวะจตทไมด และผลทเรยกวาวบากทจะตามมาคอความโกรธแคนและความชงชง ซงเปนการท าลายตนเองทางออม แตในทางตรงกนขาม ถาเปนความตองหรอความใฝสนองปญ ญา และอยากท าการนนเพอใหมผลเปนจรงขนมาจดเปนกศลธรรมฉนทะ พระธรรมปฎกกลาววา ธรรมฉนทะในทางการศกษาเรยกวาคานยมแหงธรรม มลกษณะเปนความซอตรงตอธรรมชาต เมอเรยนกตองการเรยนเพอความจรงและเพอท าใหไดจรง เมอท างานกตองการท าเพอผลส าเรจของงาน หนาทส าคญอยางหนงของการศกษาคอตองสรางคานยมนใหเกดขน (พระธรรมปฎก, 2518, หนา 230-231) นนกคอความตองการทางการศกษาตองเปนไปเพอพฒนาคณภาพชวตและเพอท าประโยชนใหแกสงคมมากกวาเพอสนองหรอปรนเปรอความตองการของตนเองหรอเพ อประโยชนของตวเองเปนส าคญ ดงนน การศกษาของพระภกษและสามเณรไทยในพระพทธศาสนาจงจดเปนกศลฉนทะ มากกวาเปนเพยงความตองการทางชวจตวทยาธรรมดา

ววฒนาการทางกฎหมายเกยวกบการศกษาของพระภกษและสามเณร

ววฒนาการการศกษาของไทยมความเกยวของกบววฒนาการการศกษาของประเทศตาง ๆ ในทวปยโรปตงแตยคเรมแรกจนถงปจจบน ในการศกษานจงขอกลาวถงววฒนาการการศกษาของทวปยโรปไวพอเปนทเขาใจ

1. ววฒนาการการศกษาในทวปยโรป ววฒนาการการศกษาของประเทศตาง ๆ ในทวปยโรปมพฒนาการและพนฐานรวมกนซ งลวนมจดก าเนดมาจากอารยธรรมสมยโบราณ คอ อารยธรรมกรก-โรมนและครสตศาสนา วทยาการของกรก-โรมน (ประมาณ 800 ปกอนครสตกาล-ค.ศ.476) จดวาเปนพนฐานทางวชาการทสรางความเจรญทางดานวตถใหกบยโรป มบนทกวา อาณาจกรในสมยกรก-โรมนสงเสรมทงเรองการศกษาทางวชาการและวชาพลศกษา (พมพพรรณ เทพสเมธานนท , 2533, หนา 31) รวมทงมการ จดการศกษาจนถงระดบอดมศกษาแลว ( The Encyclopedia of Education V7, 1971, p. 156)

41

ระยะเวลาหลงจากทอาณาจกรโรมนลมสลาย นกประวตศาสตรตางเรยกยคดงกลาววายคมด (ค.ศ.476-ครสตศตวรรษท 11 เนองจากเปนชวงทอานารยชนเขาปกครองดนแดนสวนใหญในยโรป เปนชวงเวลาทมแตความวนวายแกงแยง จนกระทงเขาสยคกลาง (ครสตศตวรรษท 11-ครสตศตวรรษท 14) ทดนแดนตาง ๆ ในทวปยโรปรวมตวกนอยางหลวม ๆ ในรปแบบของอาณาจกรโรมนอนศกดสทธ ตลอดระยะเวลาประมาณ 1000 ป ของยคมดและยคกลางน ความแขงแกรงของสถาบนครสตศาสนาพฒนาไปจนถงจดสงสด ศาสนามอ านาจเหนอทกสถาบนในยโรป การศกษาตงแตชวงเวลานไปจนถงชวงตน ครสตศตวรรษท 20 อยในความควบคมของศาสนจกร โรงเร ยนทเกดขนในยคมดลวนแตเปนโรงเรยนทมงใหความรแกพระเพอจะออกไปปกครองประชาชนทงดานกายภาพและความคด ส าหรบพวกชนชนสงในแตละประเทศตางตงโรงเรยนขนในวงหรอบานของตนแลวเชญนกบวชมาใหการศกษาแกบตรหลาน ศาสนาจงมอทธพลตอความคดและขนบธ รรมเนยมประเพณของชนชนสงทมอทธพลตอสงคมในประเทศตาง ๆ ของยโรปเปนระยะเวลายาวนาน ระยะเวลาของยคกลางเรมตนนบแตครสตศตวรรษท 11 อนเปนชวงทสงครามครเสดเกดขนเปนครงแรก สงครามครเสดคอสงครามระหวาง ศาสนาครสตและอสลามเพอแยงชงดนแดนศกดสทธ (นครเยรซาเลม) สงครามมระยะเวลา 200 ป สาระส าคญของสงครามคอความยงใหญของสถาบนครสตศาสนาทเขาครอบง าทกชนชนในสงคมใหยอมพลชพดวยความศรทธา ในสมยยคกลางทวปยโรปสวนใหญจดการปกครองทองถนแบบ Feudalism (The New Encyclopedia Britannica V4, 1993, p. 661) เกดชนชนใหมขนในสงคมคออศวนนกรบ ศาสนจกรจงมอบายในการจดการศกษาพวกนกรบแบบลทธวรคต (Chivalry) (The Encyclopedia Americana V6, 1971, p. 156) ศาสนจกรประสบความส าเรจมากในการอบรมนกรบตามลทธวรคตน เหนไดจากการทมอศวนน กรบจ านวนมากยนดไปรบในสงครามครเสดเพอด ารงไวซงเกยรตแหงครสตศาสนา สงครามครเสดเปนสงครามเพอศาสนา แตผลของสงครามท าใหชาวยโรปน าภมปญญาสมยกรก-โรมนกลบมา ชวงเว ลานจงเรยกกนโดยทวไปวายค ฟนฟศลปวทยาการหรอ Renaissance (ครสตศตวรรษท 14-ครสตศตวรรษท 16) เมอประเดนสนทนาในสงคมมมากกวาเรองศาสนาซงมประโยชนแกมนษยทยงด ารงอยในโลกนมากกวาเรองทหวงผลในภพหนา การศกษาในยค Renaissance จงนยมศกษาวทยาการของกรก- โรมน โดยเรมตนศกษาภาษา วรรณคด และประวตศาสตรซงไดรบความนยมมากขนเรอย ๆ ในขณะทศาสนาเรมถกวพากษ จนกลายมาเปนยคแหงการปฏรปศาสนาในศตวรรษตอมา การปฏรปศาสนาในป ค .ศ.1517 กอใหเกดนกายโปรแตสแตนทขน ศาสนากลบเปนประเดนส าคญในสงคมอกครง และดวยความจ าเปนในการเผยแพรความเชอตามลทธทศรท ธา ท า

42

ใหเกดพฒนาเทคโนโลยการพมพและเรมจดการศกษาพนฐานแกประชาชน ยคนมโรงเรยนทสอนวทยาการของกรก- โรมนเกดขนแลว เรยกโรงเรยนทสอนในหลกสตรแบบใหมนวาโรงเรยนแบบ Humanism และพฒนาตอมาเปน Realist ทเนนการเรยนวทยาศาสตรเขาไป อยางไร กดสถาบนศาสนายงคงควบคมการศกษาอยางเครงครด ดวยอทธพลของนกคดในชวง Enlightenment (ยคสมยแหงความเคลอนไหวทางภมปญญา ประชาธปไตย และชาตนยม ประมาณครสตศตวรรษท 17-ครสตศตวรรษท 18) สงผลตอยโรปในหลาย ๆ ดาน ทชดเจนทสดเปนเรองการเมอง เนองจากมการปฏวตลมลางและจ ากดอ านาจการปกครองแบบเกาทงในฝรงเศสและองกฤษ ความคดเรองชาตนยม การพฒนาการทางดานวทยาศาสตรทเพมขนจนเกดการปฏวตอตสาหกรรมทสงผลใหยโรปกาวเขาสยคใหมอยางแทจรง หลกสตรการศกษาเปลยนไปมากจนแทบไม มการเรยนเรองศาสนาและภาษาลาตนในโรงเรยนส าหรบฆราวาสอกแลว แตศาสนจกรยงมอ านาจควบคมสถาบนการศกษาไวไดจนศตวรรษท 20 หลงสงครามโลกครงท 1 ประเทศตาง ๆ ในยโรปจงตรากฎหมายใหการศกษาเปนเรองทรฐบาลตองดแลและจะตองแยกจากสถาบนศาสนาโดยเดดขาด และเปนทนาสงเกตวา การจดการศกษาของยโรปนนด าเนนไปอยางมพฒนาการ ขนตอนแหงการเปลยนแปลงในเรองการจดการศกษา หลกสตร และแนวความคดนนเกดมาจากอทธพลของนกปราชญซงลวนมาจากสามญชนทไดรบการศกษาแลวแสดงความคดเหนผานงานเขยนทไดรบกา รเผยแพรจนสามารถผลกดนใหรฐบาลเปลยนแปลงและเขามาดแลเรองการจดการศกษาเพอประโยชนแกประชาชนมากขน ตางจากพฒนาการการศกษาของไทยทด าเนนไปแบบปฏวต โดยสถาบนพระมหากษตรยทมอทธพลครอบคลมทกสงในสงคมเปนผด าเนนการและจดการศกษาทกอยางเพ อตอบสนองความตองการของประเทศชาตในขณะนน

2. ววฒนาการการศกษาของไทยกอนการเขามามอทธพลของชาตตะวนตก ประเทศไทยกมกระบวนการถายทอดความร (การเรยนการสอน ) ทมลกษณะเฉพาะจนกลายเปนวฒนธรรมของชนชาตทผกพนกบสถาบนศาสนามายาวนาน มหลกฐานปรากฏอย ในประวตศาสตรไทยทกชวงกอนทอทธพลภายนอกจะแพรเขามา สวนการศกษาของพระภกษ และสามเณรในประเทศไทยเรมตงแตประวตศาสตรสมยกรงสโขทย ซงกฎหมายยงไมมการประกาศใหราษฎรทราบและเปนทางการเหมอนอยางสมยน วดและวงเปนแหลงจดการศกษา หลกสตรการเรยน เปนแบบบรณาการทางวชาการระหวางวชาการทางโลกและทางธรรม เชน ดานภาษาศาสตรต าราทใชม 1. ไทยหยวน 2. ไทยสโขทย และ 3. ไทยขอม นอกจากอกษรศาสตร กมวชาแพทย กอสราง ดาราศาสตร ศลปะตาง ๆ ไดแก ชางฝมอหญง การทหาร คณตศาสตรและ จรยศาสตร (สนท ศรส าแดง, 2534, หนา 179) เปนตน

43

สมยสโขทย (พ.ศ.1800-1981) ในสโขทยเปนสมยทมความส าคญตอการศกษาไทยเปนอยางมาก เนองจากเปนสมยแรกทไทยมตวอกษรใช ซงนบวาเปนสญลกษณทส าคญยงของความเปนชาตไทย ศลาจารกกลาวถงการประดษฐอกษรไทยของพอขนรามค าแหงไววา “เมอกอนลายสอไทยนบม 1205 ศกปมะแม (พ.ศ.1826) พอขนรามค าแหงหาใครใจในใจและใสลายสอไทยน ลายสอไทยจงมเพอพอขนผนนใสไว” นอกจากพอขนรามค าแหงจะประดษฐตวอกษรเพอประโยชนทางการศกษาแลวยงกอใหเกดเอกลกษณของชนชาต ยงไปกวานนพระองคยงทรงสงเสรมการศกษา โดยเฉพาะในวนพระพระองคจะทรงนมนตพระสงฆมาสงสอนประชาชน ดงขอความในศลาจารกไว “วนเดอนดบเดอนออก (ขางขน) แปดวน วนเดอนเตมเดอนบาง (ขางแรม) แปดวน ฝงป ครเถระมหาเถรขนนงเหนอขะดารหนสวดธรรมแกอบาสกฝกทวยจ าศล” ขะดารหนนคอพระแทนมนงคศลา ดงนนจงเหนไดชดวากระบวนการถายถอดความรของชาวสโขทยผกพนกบสถาบนศาสนา สถานทเรยนคงจะใชพนทในวด วชาทสงสอนเนนไปในเรองธรรมะ ผทท าหนาทครคอพอขนรามค าแหง,พราหมณ,พระภกษ และนกปราชญราชบณฑตสวนดานวชาชพจะเปนการเรยนรจากครอบครว สมยกรงศรอยธยา (พ.ศ.1893-2310) ลา ลแบร (La Loubére) ราชทตฝรงเศสทเดนทางเขาเจรญสมพนธไมตรในรชสมยสมเดจพระนารายณมหาราชในป พ.ศ.2230-2231บนทกวา “เมอเลยงบตรมาเตบใหญถง 7 หรอ 8 ขวบแลว ชาวสยามจะสงบตรของตนใหไปอยทวดกบพระภกษสงฆ พระสงฆอนเปนอาจารยในวดใหสอนอนชนเหลานใหรจกอานนบเลขเปนส าคญ ...แตไมมการสอนพงศาวดาร กฎหมายและศาสตรอน ๆ ดวย (กรมศลปากร, 2510, หนา 22) การเรยนเดกไทยสมยกรงศร อยธยายงมงเนนใหเรยนไปเพอใชในชวตประจ าวนคอเรยนอาน การเขยนและวชาค านวณ นอกจากการเรยนอานเขยน และคณตศาสตรแลวเดกไทยคงไดเรยนรวชาชพตามอยางบรรพบรษ และศลธรรมจากการบวชเรยน นอกจากนนในสมยสมเดจพร ะนารายณมหาราชยงโปรดฯ ใหพระโหราธบด แตงแบบเรยนขนมามชอวา จนดามณ ซงถอกนวาเปนต าราเรยนเลมแรกของไทย (ตรศลป บญขจร , 2541, หนา 300-301) โดยใชกนมาตงแตสมยสมเดจพระนารายณมหาราชจนสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (กรมศลปากร, 2510, หนา 32) ส าหรบสมยกรงธนบร เปนสมยบานเมองก าลงฟนตวจากภยสงคราม ผมความรเหลออยไมมาก อกทงระยะเวลาการครองราชยของสมเดจพระเจาตากสนมเพยง 15 ป ดงนนพฒนาการทางดาน

44

การศกษาในสมยนจงมาคอยโดดเดนนกแตกไดโปรด ฯ ใหเสาะแสวงหาและรวบรวมต าราตาง ๆ มาเกบไวทอารามหลวง เพอใชในการศกษาตอไป สมยรตนโกสนทร (พ.ศ.2325-2394) การศกษาในสมยรตนโกสนทรตอนตน เหนไดจากบนทกสงฆราชปลเลอกว (Jean Baptiste Pallegoix) กลาวถงชวตชาวไทยในสมยรตนโกสนทรวา “ภายหลงหรอรางกกอนหนางานโกนจกบดามารดาจะสงบตรของตนไปวดเพอเรยนอานและเขยน พวกเดกจะรบใชพระภกษสงฆโดยการเปนฝพายหรอเดกวด พระสงฆกแบงอาหารทไดรบบณฑบาตทานใหแลวสอนอานหนงสอวนละเลกวนละนอย” (กรมศลปากร, 2510, หนา 22) ส าหรบศกษาของพระบรมวงศานวงศ ในวงนน เรมเรยนภาษาไทยตงแตอาย 3 ชนษา เมออายได 7 ชนษา พระองคชายกจะเรยนภาษามคธหรอบาล สวนพระองคหญงจะเรยนเกยวกบการเรอนเพมเตมนอกจากภาษาไทย เมอถงเวลาโสกนต (โกนจก) คออายได 13 ชนษาส าหรบพระองคชายและ11ชนษาส าหรบพระองคหญงพระองคชายจะผนวชเปนสามเณรเรยนพระธรรมและวชาการทสนพระทย โดยปกตการบวชจะใชเวลา 1 พรรษาจากนนจงสกออกมาและเรยนเฉพาะวชาทสนพระทยตามส านกเชยวชาญตาง ๆ สวนการเรยนเกยวกบการบรหารบานเมองหรอรฐศาสตรกจะเรยนในลกษณะภาคปฏบตคอเฝาถวายรายงานและสงการตาง ๆ จนอายครบบวช 20 ชนษากบวชเพอเรยนธรรมวนยและคาถาอาคมเมอสกออกมาจงถอส าเรจการศกษาพรอมถวายตวเขารบราชการส าหรบพระองคหญงกเรยนวชาการบานการเรอนและวชาเฉพาะดานทสนพระทยเพอเตรยมตวส าหรบการเปนขตตยนารตอไป (กรมศลปากร, 2510, หนา 24) กลาวโดยสรป การจดการศกษายคโบราณ มลกษณะทเดนชด ดงน 1. รฐมไดจดการศกษาโดยตรง ไมมการจดสรรงบประมาณเพอจดการศกษา ไมมแนวนโยบายการศกษาทชดเจน ไมมองคกรของรฐทมหนาทรบผดชอบในการจดการศกษา 2. การจดการศกษาเปนเรองของเอกชนหรอประชาชนพลเมอง ไมเกยวกบรฐโดยตรง เชน การศกษาภายในวด มพระสงฆเปนผสอน สวนการศกษาในวง มนกปราชญราชบณฑตเปนครสอน 3.ไมมกฎหมายขอบงคบใด ๆ ทใชในการจดการศกษา การศกษาทด าเนนอยเปนไปตามความตองการและความจ าเปนของบคคลแตละหมเหลา สดแตใครจะเหนความส าคญ

3. ววฒนาการการศกษาของไทยหลงการเขามามอทธพลของชาตตะวนตก เรมจากนายแพทยบรดเลย (Dr.D.B.Bradley) ไดน าแทนพมพและตวพมพภาษาไทยเขามาในประเทศไทยในเดอนกมภาพนธ พ .ศ.2379 (วฒชย มลศลป , 2547, หนา 16) พระบาทสมเดจ พระจอมเกลาเจาอยหว ขณะยงทรงสมณเพศ ทรงตงโรงพมพภาษาไทยของคนไทยเปนแหงแรกทวดบวรนเวศ ฯ เพอพมพค าสอนของพระพทธศาสนาและหนงสอราชการ (กระทรวงศกษาธการ, 2526, หนา

45

31) หลงจากทพระองคทรงขนครองราชย เนองจากพระองคทรงมพนฐานความรทางภาษาและวทยาการตะวนตกเปนอยางด ทรงเหนวาการศกษาตางประเทศจะเปนดานแรกทจะเขาถงวทยาการตาง ๆ ของชาตตะวนตก พระองคจงทรงเรมจดการศกษาแบบระบบโรงเรยนสมยใหมขนในป พ .ศ.2395 ซงเปนโรงเรยนแบบตะวนตก (วไล ตงจตสมคด , 2539 , หนา 63) อนเปนรากฐานใหมการปฏรปการศกษาตอไป ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 เรยกไดวาเปนยคแหงการปฏรปประเทศอยางแทจรง ทรงปฏรปสงคม คอ ทรงเลกระบบ ไพร -ทาส และความเปนอยตลอดจนความคดพนฐานของชาวไทย รวมไปถงการปฏรประบบเศรษฐกจการงานอาชพของประชาชนและสงเสรมใหประชาชนมการศกษารวมดวย เดอนมกราคม พ.ศ.2414 ไดมพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตง “โรงเรยนหลวง” (โรงเรยนพระต าหนกสวนกหลาบ) ส าหรบบตรหลานคนชนสงขนในพระบรมมหาราชวง นบเปนโรงเรยนแรกตามรปแบบของโรงเรยนในปจจบน ตอมาไดมการขยายโรงเรยนหลวงออกไ ปอกหลายแหง กลาวคอมสถานทซงจดไวโดยเฉพาะ ท าการสอนตามเวลาทก าหนด ส าหรบความมงหมายในการตงโรงเรยนคอ การสรางคนใหมความรเพอเขารบราชการ และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดโรงเรยนหลวงส าหรบราษฎรแหงแรกขนทวดมหรรณพาราม มการก าหนดหลกสตรประโยคตนและประโยคสองขน นบเปนการเรมตนปรบปรงหลกสตรอยางมแบบแผนรดกมเปนครงแรกและชกชวนใหราษฎรนยมการเรยนหนงสอ จดใหมการวธไลหนงสอไทย หรอการสอบไล ขนเปนครงแรก ณ โรงเรยนพระต าหนกสวนกหลาบ ในป พ.ศ.2430 ไดมพระบรมราชโองการโปรดเกล าฯ ใหตง “กรมศกษาธการ” โดยโอนโรงเรยนตาง ๆ ทเคยอยในสงกดกรมทหารมหาดเลก และโรงเรยนทงหมดมาขนกบกรมศกษาธการ และในวนท 1 เมษายน 2435 ตงกระทรวงธรรมการ โดยน ากรมตาง ๆ มารวมกนคอ กรมศกษาธการ กรมพยาบาล กรมพพธภณฑ และกรมสงฆการ การจดต งกระทรวงธรรมการถอเปนการรวบความรบผดชอบในการศกษาทเคยแยกเปน 2 ฝายคอ พทธจกรกบอาณาจกร เขามาสความรบผดชอบของหนวยงานเดยวและไดใหกรม ศกษาธการไดไปรวมอยในบงคบบญชาของกระทรวงธรรมการ หลงจากนนเมอวนท 20 มถนายน 2435มการตงกรมศกษาธการขนในกระทรวงศกษาธการ เพอใหการจดการศกษาเลาเรยนใหแพรหลายออกไปโดยประกาศตง “โรงเรยนมลสามญ” ขนในวดทวไปทงในกรงเทพฯ และหวเมอง โดยมเปาหมายตองการขยายการเรยนหนงสอไทยใหแพรหลาย และเปนแบบแผนยงขน โรงเรยนมลศกษาแบงออกเปน 2 ชน คอโรงเรยนมลศกษาชนต า และโรงเรยนมลศกษาชนสง ใหโรงเรยนมลสามญทง 2 ชนตงขนในพระอารามและวดตาง ๆ ส าหรบ

46

เอกชนทตองการจะตงโรงเรยนทงสองชน สามารถขออนญาตกระทรวงธรรมการจดตงเปนโรงเรยนเชลยศกดได ปรตนโกสนทร ศก 117 (พ.ศ.2441) พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดมพระบรมราชโองการประกาศจดการเลาเรยนในหวเมองใหม โดยมนโยบายอาศยคณะสงฆใหเปนก าลงหลกในการศกษาตามหวเมอง ดงรายละเอยด ดงน ประกาศจดการเลาเรยนในหวเมองมพระบรมราชโองการในพระบาทสมเด จพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณ พระจลจอมเกลาเจาอยหว ผทรงพระคณธรรมอนมหาประเสรฐ ใหประกาศผะเดยงแกพระภกษสงฆทราบทวกนวา ทรงร าพงโดยพระราชจรยานวต จะท านบ ารงความเจรญรงเรองใหเกดทวไปตลอดพระราชอาณาจกร เพอใหสมณะพราหมณาจารย แลอาณาประชาราษฎรทงหลายมความศขส าราญยงขนกวาแตกอน ทรงพระราชด ารหเหนวา ความเจรญของคนทงหลายยอมเกดแตความประพฤตชอบ แลการเลยงชวตรโดยชอบเปนทตง คนทงหลายจะประพฤตชอบแลจะหาเลยงชวตรโดยชอบนนเลา กยอมอาไศรยการไดสดบฟงโอวาทค าสงสอนทชอบ แลการทไดศกษาวชาความรในทางทจะใหบงเกดประโยชนมาแต ยอมเยา แลฝกซอมสนดานใหนอมในทางสมมาปฏบต แลเจรญปญญาสามารถในกจการตาง ๆ อนเปนเครองประกอบหาเลยงชพเมอเตบใหญ จงชอวาไดเขาสทางความเจรญเปนความจรงดงนกแลประชาชนในสยามราชอาณาจกรน ยอมเปนผนบถอพระพทธสาสนาโดยมาก พทธสาสนกชนในพระราชอาณาจกร ยอมไดสดบตรบฟงพระสทธรรมซงสมเดจพระบรมสาศดาสมมาสมพทธเจาบญญตตรสสอนไวเป นวถทางสมมาปฏบต จากพระภกษสงฆซงมอยในสงฆารามทวพระราชอาณาจกร แลไดฝากบตรหลานเปนศษย เพอใหร าเรยนพระบรมพทโธวาท แลวชาซงจะใหบงเกดประโยชนกลาวคอวชาหนงสอเป นตน ในส านกพระภกษสงฆ เปนประเพณมสบมาแตโบราณกาลจนบดน นบวาภกษสงฆทงหลายไดท าประโยชนแกพทธจกร แลพระราชอาณาจกรทงสองฝายเปนอนมาก เมอพระบาทสมเดจพระ เจาอยหว ทรงพระราชปราร ภ ถงการทจะท านบ ารงประชาชนทงหลาย ใหตงอยในสมมาปฏบต แลใหเออเฟอในการทจะศกษาวชาอนเปนประโยชน เพอจะใหถงความเจรญยงขนโดยล าดบ จงทรงพระราชด ารหเหนวา ไมมทางอนจะประเสรฐยงกวาจะเกอกลพระภกษสงฆทงหลาย โดยพระราชทานพระบรมราชปถมภ ใหมก าลงสงสอนธรรมปฏบต แลวชาความรแกพทธสาสนกชนบรบรณยงขนกวาแตกอน บดนการฝกสอนในกรงเทพฯ เจรญแพรหลายมากขนแลว สมควรจะจดการฝกสอน ในหวเมองใหเจรญขนตามกน เพราะ ฉะนนจงไดมพระบรมราชโองการโปรดเกลา ฯ ใหจดการตพมพหนงสอเรยนแบบหลวงทงในสวนทจะสอนธรรมปฏบตแลวชาความรอยางอนขนเป นอนมาก เพอจะพระราชทานแกพระภกษสงฆทงหลาย ไวส าหรบฝกสอนกลบตรใหทวไป แลทรงอาราธนาพระนองยาเธอ กรมหมนวชรญาณวโรรสทสมเดจ

47

พระราชาคณะเจาคณะใหญ ใหทรงรบภาระอ านวยการ ใหพระภกษสงฆสงสอนกลบตรใหตงอยในธรรมปฏบตแลมวชาความร โปรดใหบงคบการพระอารามในหวเมองซงเป นสวนการพระสาสนา แลการศกษาไดทงในหวเมองมณฑลกรงเทพ ฯ ทงในมณฑลหวเมองตลอดพระราชอาณาจกร โปรดเกลา ฯ ใหพระเจาน องยาเธอ กรมหมนด ารงราชาน ภาพ เปนเจานาทจดการอนกล ในกจทฝายฆราวาศจะพงท า จดการพมพแบบเรยนตาง ๆ ทจะพระราชทานแกพระภกษสงฆ ไปฝกสอนเปนตน ตลอดจนการทจะเบกพระราชทรพย จากพระคลงไปจาย ในการทจะจดตามพระบรมราชประสงคน แลโปรดเกลา ฯ ให ยกโรงเรยนพทธสาสนกชนในหวเมองทงปวง มารวมขนอยในพระเจานองยาเธอ กรมหมนวชรญาณวโรรสเพอจะไดเปนหมวดเดยวกน ขอพระภกษสงฆทงหลาย จงเหนแกพระพทธสาสนาแลประชาชนทงปวง ชวยเอาภารธระ สงสอนกลบตรทงหลาย ใหไดศรทธาเลอมใสในพระไตรยแลมวชา ความรอนเป นสารประโยชนยงขนใหสมดงพระบรมราชประสงคซงไดทรงกรณาโปรดเกลา ฯ ใหประกาศอาราธมานจงทกประการเทอญ ประกาศมา ณ วนท 11 พฤศจกายน รตนโกสนทร ศก 117 เปนวนท 10958 ในรชกาลปตยบนน หลงจากทพระเจานองยาเธอ กรมหมนวชรญาณวโรรส พระเจานองยาเธอ กรมหมนด ารงราชานภาพ และคณะสงฆไดด าเนนการจดการการศกษาตามพระบรมราชโองการไปไดระยะหนงเมอเหนวา พระสงฆเถรานเถระและเจาพนกงานในฝาย ฆราวาสไดชวยกนจดและอ านวยการตามพระราชด ารดวยความสามารถและอตสาหะจนเปนทพอพระราชหฤทย ไดเหนผลความเจรญในการเลาเรยน ตลอดจนความเรยบรอยในสงฆมณฑลแลวจงไดมการตราพระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ รตนโกสนทร ศก 121 (ราชกจจานเบกษา , 2445, หนา 214-223) (พ.ศ.2445) ขน ในพระราชบญญต ฉบบน ในบทบญญตสวนใหญจะเกยวกบเรองวดและการปกครองคณ ะสงฆ ทเกยวกบเรองการศกษาจะมอยเลกนอย คอ มาตรา 13 ขอ 5 ทบญญตวา เจาอาวาสมหนาท ทจะเปนธระในการสงสอนพระศาสนาแกบรรพชต และคฤหสถใหเจรญในสมมาปฏบต และ ขอ 6 ทบญญตวา ทจะเปนธระใหกลบตรซงเปนศษยอยในวดนน ไดร า เรยนวชาความรตามสมควร ซงตอมาโครงการศกษา พ.ศ.2449 (ราชกจจานเบกษา , 2445 , หนา 357-363) ไดแบงหลกสตรออกเปน 3 ระดบ คอ ชนตน(ประถมศกษา) ชนกลาง(มธยมศกษา) และชนสง(อดมศกษา) ในรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดมการปรบปรงก รมธรรมการหลายครงโดยเฉพาะใน18 มกราคม พ .ศ.2462 ทรงมพระราชด ารวา “ราชการของกระทรวงธรรมการและกรมศกษาการนนตางชนดกนทเดยว ยากทจะเลอกหาเจากระทรวงผสามารถบญชาการไดดทง 2 กรม คงไดทางหนงเสยทางหนง” มพระบรมราชประสงคจะใหราชการเปนไปอยางสะดวก ทงจะใหสมแก

48

ฐานะททรงเปนพทธศาสนปถมภกโดยตรง จงมพระบรมราชโองการใหยายกรมธรรมการมารวมอยในพระราชส านก สวนกระทรวงธรรมการใหเรยกวา กระทรวงศกษาธการมหนาทจดการศกษา สวนกรมธรรมการทไปรวมอยในพระราชส านก ” โดยกรมธรรมการทโปรดเกลา ฯ ใหยกม านนแยกเปนกรมขน คอ กรมสงฆการ ดแลเรองพระอาราม กรมกลปนา ดแลเรองทธรณสงฆ กองปรยตธรรม ดแลเรองการศกษาในพระพทธศาสนา ซงตามประกาศนถอเปนการแยกพระพทธศาสนา และการศกษาของพระภกษและสามเณรออกจากฝายบานเมอง ในป พ.ศ.2464 มการตราพระราชบญญตประถมศกษา พระ พทธศกราช 2464 (ราชกจจานเบกษา , 2462 , หนา 246-289) เพอรอยกรองบทกฎหมาย ขอบงคบ ส าหรบประถมศกษาใหเปนระเบยบ (ราชกจจานเบกษา , 2462, หนา 246) ในพระราชบญญตนแบงโรงเรยนประถมศกษาออกเปน 3 ประเภท คอ โรงเรยนรฐบาล หมายถง โรงเรยนประถมศกษาทกระทรวงศกษาธการตงและด ารง อยดวยเงนในงบประมาณของกระทรวงศกษาธการทงสน โรงเรยนประชาบาล หมายถง โรงเรยนประถมศกษาทประชาชนอ าเภอหนงหรอต าบลหนงตงขนและด ารงอยดวยทนทรพยของตนเอง หรอทนายอ าเภอตงขนและด ารงอยดวยทนทรพยทวานน โรงเรยนราษฎร หมายถง โรงเรยนประถมศกษาทบคคลคนเดยวหรอหลายคนรวมกนตงและด ารงอยตามพระราชบญญตโรงเรยนราษฎร โดยบงคบใหเดกทมอาย 7 ป ถง 14 ปเขามาศกษาเลาเรยนโดยไม เสยคาใชจายในโรงเรยนรฐบาล และโรงเรยนประชาบาล สว นความหมายของค าวา “เดก” พระราชบญญตนใหความหมายวา เดกทงชายหญง ไมวาในทไร โดยไมไดกลาวถงพระภกษและสามเณรดวย ตอจากนนมาในโครงการและแผนการศกษาชาตทกฉบบ ไมมการกลาวอางถงพระสงฆ วด ปรยตธรรม หรอพทธจกรอกเลย พระสงฆกจดด าเนนการ ศกษาพระปรยตธรรมและบาล เพอมงประโยชนและความตองการทางศาสนาเพยงอยางเดยว สวนรฐกไดรบเอาการศกษาส าหรบประชาชนทวไป ตลอดจนการศกษาระดบสงทงหมดไปจดด าเนนการเองทงหมดแลว กไดพยายามขยายการศกษาออกไปใหทวถงทกทองถนทวประเทศไทย เพอใหบรรลเปาหมายแหงการใหความเสมอภาคทางการศกษาตามหลกการของระบอบประชาธปไตย ดวยการออกกฎหมายหลายฉบบดวยกน โดยมเจตนาเพอใหสทธเสรภาพในการศกษาแกประชาชนทกคนอยางเสมอภาค

4. ววฒนาการการศกษาของไทยในยคการปกครองระบอบประชาธปไตย สมยหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 จนถง พ.ศ.2534 ในชวงนการศกษาของไทยมการเปลยนแปลงมากทสด มแผนการศกษาชาตและแผนการศกษาแหงชาตเกดขนหลายฉบบจนถงแผนการศกษาแหงชาต พ.ศ.2520 ในแตละแผนมความส าคญตอการพฒนาการศกษาในแตละยคแตละสมยโดยทกแผนระบจดมงหมา ยของการศกษาเปนลายลกษณอกษรไวชดเจน และเปลยนแปลงไปตามการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ลกษณะของการศกษาคอนขางเอนเอยงไปตามแนวคดดานการศกษาของอเมรกา โดยปรากฏชดเจนในแผนการศกษา

49

แหงชาต พ.ศ.2503 เหตการณในเดอนตลาคม พ.ศ.2516 กอใหเกดการเปลยนแปลงทางความคดดานการศกษามาก โดยมงเนนการใชการศกษาเปนเครองมอพฒนาคนในการออกไปรบใชสงคม และประเทศชาต ซงน าไปสการปฏรปการศกษา พ.ศ.2517 ซงเนนการศกษาเพอชวตและสงคม ขอสงเกตของระบบการศกษาในชวงนกคอ สวนใหญเนนการศกษา ในระบบโรงเรยน เมอมประกาศใชแผนการศกษาแหงชาต พ .ศ.2520 การศกษาจะเนนหนกใหเปนการศกษาเพอชวตและสงคม เปนกระบวนการตอเนองกนตลอดชวต มงพฒนาคณภาพพลเมองใหสามารถด ารงชวต ท าประโยชนแกสงคม แผนการศกษาแหงชาตฉบบนแบงระบบการศกษาเปน 2 ระบบชดเจน คอ การศกษาในระบบโรงเรยนและการศกษานอกโรงเรยน การศกษาในระบบโรงเรยนม 4 ระดบ คอ กอนประถมศกษา ประถมศกษา มธยมศกษา และอดมศกษา โดยการจดการมลกษณะและประเภทตาง ๆ เพอใหเกดความเสมอภาคทางการศกษา แนวความคดเรองสทธและเสรภาพของประชาชนในดานการศกษาสมยใหมไดปรากฏขนในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยเปนครงแรกในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พ.ศ.2475 ซงเปนรฐธรรมนญฉบบท 2 มาตรา 14 ความวา “ภายในบงคบแหงบทกฎหมายบคคลยอมมเสรภาพบรบรณใน...การศกษาอบรม...” และในรฐธรรมนญฉบบตอ ๆ มากมววฒนาการการบญญตถงสทธและเสรภาพในดานการศกษามาโดยล าดบจนถงปจจบนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พ .ศ.2550 มาตรา 49 บญญตวา บคคลยอมมสทธเสมอกนในการรบการศกษาไมนอยกวาสบสองปทรฐจะตองจดใหอยางทวถงและมคณภาพ โดยไมเกบคาใชจาย ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ หรอผอยในสภาวะยากล าบาก ตองไดรบสทธตามวรรคหนงและการสนบสนนจากรฐเพอใหไดรบการศกษาโดยทดเทยมกบบคคลอน การจดการศกษาอบรมขององคกรวชาชพหรอเอกชน การศกษาทางเลอกของประชาชน การเรยนรดวยตนเอง และการเรยนรตลอดชวต ยอมไดรบความคมครองและสงเสรมทเหมาะสมจากรฐ ซงเปนการบญญตขยายสทธและเสรภาพของบคคลบางประเภทใหไดรบการคมครองอยางชดเจนและเปนรปธรรมมากขน เชน ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ หรอผอยในสภาวะยากล าบาก สวนในดา นสทธและเสรภาพในดานการศกษาของพระภกษและสามเณร หลงจากมพระบรมราชโองการใหยายกรมธรรมการออกจากกระทรวงศกษาธการมารวมอยในพระราชส านกท าหนาทดแลการพระศาสนา และใหกระทรวงศกษาธการมหนาทจดการศกษา จนมการปกครองในระบอบประชาธปไตยแลว รฐธรรมนญ พระ ราชบญญตการศกษาแหงชาต พระราชบญญตการศกษาภาคบงคบ พระราชบญญตมหาวทยาลยตาง ๆ ในสวนของประชาชนทกฉบบไมได

50

กลาวถงการใหสทธหรอหามใชสทธไวอกเลย แมแตพระราชบญญตคณะสงฆตงแตอดตถงปจจบนกไมมการกลาวถง ไดแก พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2484 ทยกเลกไปแลวกยงไมมการกลาวถงสทธและเสรภาพในดานการศกษาของพระภกษ สามเณร เพยงแตบญญตวา มาตรา 43 เจาอาวาสมหนาท ดงน เปนธระในการศกษาอบรมและสงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชตและคฤหสถ และพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2505 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ.2535 ทใชบงคบในปจจบนกบญญตไววา มาตรา 37 เจาอาวาสมหนาทดงน เปนธระในการศกษาอบรมและสงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชตและคฤหสถ ซงเหมอนกนกบพระราชบญญตคณะสงฆ พ .ศ.2484 เพยงแตตางมาตรากนเทานน อนเปนการแสด งใหเหนวา สทธและเสรภาพในดานการศกษาของพระภกษและสามเณรนบแตมการเปลยนแปลงการปกครองจนถงปจจบนเปนเวลา 78 ป หรอนบแตปทแยกกรมธรรมการออกจากกระทรวงศกษาธการเปนเวลาเกอบ 100 ป สทธและเสรภาพในดานการศกษาของพระภกษและสามเณร ยงคงเปนเหมอนเ ดมโดยไมมการแกไขหรอพฒนาขนเลย นอกจากพระราชบญญตทบญญตขนมาใหมในภายหลงและเกยวของกบการศกษาของพระภกษและสามเณรโดยตรงเทานน ไดแก พระราชบญญตมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ .ศ.2540 และพระราชบญญตมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย พ .ศ.2540 เปนตน ทบญญตใหสทธและเสรภาพในการเขารบการศกษาของพระภกษและสามเณรเสมอภาคกนกบคฤหสถ แตมขอจ ากดอยทวา คณะและสาขาทเปดใหเขารบการศกษา ยงไมครบถวนและเพยงพอตอตวามตองการ โดย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปดใหการศกษา คณะพทธศาสตรเพยงคณะเดยว และมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย เปดใหการศกษาคณะศาสนศาสตรเพยงคณะเดยว