กล้วยไม้ - Udon Thani Rajabhat Universityacademic.udru.ac.th/~rspg/orchid.pdfสารจากอธ การบด มหาว ทยาล ยราชภ ฏอ

โครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชด�าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมารPlant Genetic Conservation Project Under The Royal Initiative of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn

สนองพระราชด�าร โดยมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

กลวยไม

ทศนย ปญจนทรสงห

กลวยไม

ทศนย ปญจนทรสงห

สารจากอธการบด

มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน มความปลมปตเปนอยางยง

ทในป พ.ศ.2558 ไดรบพระราชานญาตใหเขารวมสนอง

พระราชด�าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

ในโครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชด�าร

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (อพ.สธ.)

อนมเปาหมายเพอพฒนาบคลากร อนรกษทรพยากรพนธกรรม

พชใหเกดประโยชนกบมหาชนชาวไทย

อพ.สธ. มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน ไดเรมด�าเนนงาน

โครงการศกษาความหลากหลายของพชทองถนทขนอยใน

บรเวณปาปกปกของมหาวทยาลย ศนยการศกษาสามพราว

เปนไปตามค�าขวญของการจดการประชมวชาการและนทรรศการ

โครงการ อพ.สธ. ครงท 8 ประจ�าป พ.ศ.2558 ทวา

“ทรพยากรไทย : หวนดทรพยสงสนตน” โดยมวตถประสงค

เพอใหอาจารย นกศกษา และประชาชนทวไป ไดรบทราบ

ขอมล เขาใจและเหนความส�าคญของพนธกรรมพชในทองถน

ของตนเอง ใหทกคนรวมคด รวมปฏบต เพอกอใหเกด

ประโยชนในอนาคต และใหมระบบขอมลพนธกรรมพชท

สามารถสอถงกนไดทวประเทศ ผลจากการศกษาไดน�ามา

เรยบเรยงเปนหนงสอรวบรวมความหลากหลายของพช 3 ชนด

ไดแก ความหลากหลายของพชวงศกลวยไม พชวงศขง เหดรา

และหนงสอต�ารบอาหารจากพชกนไดในพนทศนยการศกษา

สามพราว

4

5ความหลากหลายของกลวยไม

ในศนยการศกษาสามพราว มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

การด�าเนนงานโครงการ อพ.สธ. ของ

มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน จะเปน

จดเรมตนของการน�าองคความรทไดไป

บรณาการกบการเรยนการสอน การวจย

การบรการวชาการ และการท�านบ�ารง

ศลปะและวฒนธรรม อนเปนภารกจหลก

ทส�าคญของมหาวทยาลย มหาวทยาลย

ขอขอบคณความตงใจ ทมเท และเสยสละ

ของผด�าเนนงาน อพ.สธ. ของมหาวทยาลย

ทกทาน และหวงเปนอยางยงวาหนงสอ

ในชดโครงการศกษาความหลากหลายทาง

ชวภาพทกเลม จะเปนประโยชนตอผท

สนใจศกษาคนควาและน�าไปใชประโยชนได

ตอไป

(ดร.ณตเทพ พทกษานรตน)

อธการบดมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

บทน�า

6

หนงสอความหลากหลายของกลวยไมในมหาวทยาลย

ราชภฏอดรธานศนยการศกษาสามพราม จงหวดอดรธาน

จดท�าขนตามโครงการอนรกษพนธกรรมพชเพอสนอง

พระราชด�ารในสมเดจพระเทพพระรตนราชสดาสยามบรม

ราชกมาร เนอหาสวนใหญเปนผลการศกษาความหลากหลาย

ของพชวงศกลวยไมทส�ารวจกลวยไมในมหาวทยาลยราชภฏ

อดรธาน ศนยการศกษาสามพราว ซงพนทศกษาตงอย

ในเขตปาโคกขมปน ในอดตสภาพปาเปนปาเสอมโทรม

แตในปจจบนปาไดมสภาพสมบรณมากขนมการเจรญ

ของพชพนลางและ ในชวงฤดฝนปาแหงนอดมไปดวย

เหดกนได รวมทงพชอาหาร เชน ฝกหวานปา และพชวงศ

ขงขาเชน ดอกกระเจยว ผคนทอาศยในชมชนใกลเคยง

ใชเปนแหลงเกบอาหารปา ในปจจบนเปนทตงของ

มหาวทยาลยราชภฏอดรธานเปนแหลงเรยนรดานความ

หลากหลายทางชวภาพ มหาวทยาลยราชภฏอดรธานได

รวมสนองพระราชด�ารในสมเดจพระเทพพระรตนราช

สดาสยามบรมราชกมาร ทางมหาวทยาลยไดจดพนท

บางสวนเปนพนทปกปกษ จากการส�ารวจศกษาเบองตน

พบความหลากหลายของพชวงศกลวยไมในพนทดงกลาว



ซงมความหลากหลายโดยเฉพาะกลวยไมดน

สกลนางอวนอยซงถอไดวาเปนกลวยไมชนด

เดน และนอกจากนยงพบกลวยไมองอาศย

สกลหวาย ในปจจบนปาไมโดนบกรกท�าลาย

จ�านวนปาลดลงอยางเปนทนาตกใจ สงผล

ตอการลดลงของพชพรรณบางชนดรวมทง

กลวยไมในธรรมชาตลดนอยลงดวย ขอมล

การศกษาความหลากหลายของกลวยไม

เปนประโยชนเพอเปนแนวทางในการอนรกษ

ตอไป หนงสอเลมนอาจเปนสวนหนง ทท�า

ใหผอานผศกษาเกดความรสกรกและสนใจ

พชวงศกลวยไมมากขนโดยเฉพาะกลวยไม

ในทองถนซงในแตละพนทจะมชนดทแตกตาง

กนไป มความสวยงามและมอตลกษณเฉพาะ

หนงสอเลมนอยางนอยขอเปนสวนหนงท

ท�าใหผอานเกดความรสกรกและหวงแหน

และตระหนกถงความส�าคญในการอนรกษ

กลวยไมในทองถนอกตอไป

คณะผจดท�า

มนาคม 2559

ทปรกษา :

ดร.ณตเทพ พทกษานรตนอธการบดมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

ดร.วบล เปนสขรองอธการบดมหาวทยาลยราชภฏอดรธานผประสานงานโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด�ารฯ

ขอมลและเรยบเรยง : ทศนย ปญจนทรสงห

ภาพถาย : ทศนย ปญจนทรสงหขวญชย แสนสขธนากร วงษา

ออกแบบปกและรปเลม : อ.มารญา ทรงปญญา

จดพมพโดย : มหาวทยาลยราชภฏอดรธานพมพครงท : 1 (กนยายน 2560)จ�านวน : 320 เลมISBN :ส�านกพมพ :ศรอกษรการพมพ จ.อดรธาน

คณะผจดท�าหนงสอ

สารบญ

สารจากอธการบด

บทน�า

พชในวงศกลวยไม

ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกลวยไม

การจดจ�าแนกกลวยไมตามหลกอนกรมวธานของกลวยไม

การศกษาความหลากหลายของกลวยไมในประเทศไทย

ความส�าคญของการอนรกษกลวยไมในปจจบน

การอนรกษพนธกรรมกลวยไมในมหาวทยาลยราชภฎอดรธาน ศนยการศกษาสามพราว

การส�ารวจและเกบตวอยางกลวยไม

ผลการศกษา

ขอมลเบองตนเพอเปนแนวทางในการอนรกษพนธกรรมกลวยไมในปาโคกขมปน

การอนรกษพนธกรรมกลวยไมโดยการขยายพนธกลวยไมโดยวธการเพาะเลยงเนอเยอพช

4

6

10

11

18

28

26

23

30

32

76

76

10

พชในวงศกลวยไม (Orchids)

กลวยไมพชใบเลยงเดยวเปนพชทมววฒนาการและการ

ปรบตวอยางสงในหลายรปแบบ ลกษณะเดนของวงศ เปน

ไมลมลกขนบนดน หรอเปนพชองอาศย ดอกมลกษณะ

แตกตางจากพชวงศอนคอ มลกษณะกลบปากทเดนชด

เกสรเพศผและเกสรเพศเมยเชอมตดกนเปนเสาเกสร เมอ

ผลแกจะแหงแตก ท�าใหสามารถกระจายพนธไดในทก

ภมภาคของโลก กลวยไมเปนพชทมลกษณะพเศษ เชน

การด�ารงชวตไดในสภาวะตางๆ สามารถปรบตวไดกบ

สภาวะแวดลอมทแตกตางกน เราอาจจะพบกลวยไม

เจรญเตบโตและขยายพนธไดในถนอาศยทแตกตางกน

เชน คาคบไม ในปาดบชน ลานหน แมกระทงตามโขดหน

ในล�าธาร ทวโลกมประมาณ 800 ประมาณ 20,000 ชนด

จดเปนพชวงศใหญ มจ�านวนชนดมากทสดในโลก ประเทศ

ไทยมประมาณ 177 สกล 1,158 ชนด ซงไดรบการ

ระบชอทางพฤกษศาสตรโดย Dr. Gunnar Seidenfaden

นกการทตและนกพฤกษศาสตรชาวเดนมารกซงทานได

เขามาท�างานในประเทศไทยการส�ารวจกลวยไมในประเทศ

ไทยเรมมการศกษาและส�ารวจเปนเวลายาวนาน รวมทง

โดยมนกพฤกษศาสตรทงชาวไทยและชาวตางประเทศ

ทวทกภมภาคของประเทศไทยรวมทงมการศกษาในแถบ

ประเทศเพอนบานเชน ลาว พมา เวยดนาม และ

กมพชา เปนตน



ลกษณะทาง

พฤกษศาสตรของ

กลวยไม

กลวยไมมลกษณะโครงสรางทางสณฐานวทยา

ทประกอบดวย ราก ล�าตน ใบ ดอก ผลหรอ

ฝก และเมลด ระบบรากมหลายแบบ ขนอยกบ

ชนดพนธและ สามารถแยกได 2 ประเภท

คอ พวกทล�าตนแทจรง จะมขอปลองเหมอน

พชทวไป

1. ลกษณะของราก (Root)

ราก (root) เปนลกษณะเดนอกประการ

หนงของกลวยไมทแตกตางจากพชชนดอน

ชดเจนโดยรากของกลวยไมมลกษณะอวบ

น�า สวนใหญทเปนรากอากาศนนจะไมม

รากฝอย แตมกมเนอเยอหมดานนอก

หนาคลายเปนนวม เรยกวา เวลาเมน

(velamen) ซงประกอบดวยสวนเนอเยอ

ของเซลลทตายแลว มลกษณะคลาย

ฟองน�า จงสามารถดดซบน�าและแรธาต

เขาไปยงภายในเซลลของรากกลวยไมได

สามารถชวยปองกนการระเหยของน�าใน

รากและการผานเขาออกของจลนทรย

ซงลกษณะของรากแบบนจะพบได ทงใน

กลวยไมองอาศยและกลวยไมดน นอกจาก

น รากของกลวยไมยงสามารถพฒนา ไป

ท�าหนาทอนๆ อกหลายอยาง เชน การ

ยดเกาะ การดดซบน�าและความชนใน

อากาศ การสะสมอาหาร การสงเคราะห

อาหารดวยแสง และเปลยนเปนหวใตดน

หรอไหลชวยใน การ ขยายพนธกลวยไม

ทวไปมระบบรากแบบรากฝอย (fibrous

Root System) ขนาดของรากจะมความ

แตกตางกน ตามชนดของกลวยไม ไดแก

กลวยไมรากดน รากกงดน กลวยไมรากกง

อากาศ และกลวยไมรากอากาศ ส�าหรบ

กลวยไมรากดนสวนมากจะมขนาดเลกกวา

กลวยไมรากอากาศ นอกจากนยงพบวา

กลวยไมทมการเจรญเตบโตแบบซมโพเดยล

(Sympodial) มความทนทานตอสภาวะขาด

น�ามากกวาชนดโมโนโพเดยล (Monopodial)

ทงน เนองจากล�าตนของกลวยไมชนด ซม-

โพเดยลมล�าลกกลวยหรอหวเทยมสะสมน�า

และอาหารอยมาก



2. ลกษณะของล�าตน (stem)

พชวงศกลวยไมสามารถแบงได 4 ประเภท

คอ

2.1 ล�าตนชนดเหงา (rhizome)

เปนล�าตนใตดนซงแผทอดไปตามแนวระดบ

มขอปลอง หรอตาเหนไดชดเจน ในกลวยไม

พบทอด ระนาบบนเครองปลก เชน สกล

แคทลยา (Cattleya) กลวยไมสกลหวาย

(Dendrobium) และสกลรองเทานาร

(Paphiopedilum)

2.2 ล�าตนชนดคอรม (corm) เปน

ล�าตนใตดนแบบหนง ลกษณะเปนหวมขอ

ปลองเหนไดชดเจน เปนหวอยใตดนเปนท

เกบสะสมอาหารมลกษณะบวมพองมากเปน

พเศษ มการพกตวในบางฤดกาล คงเหลอ

แตเฉพาะหวทอยใตดน พบในกลวยไมท

รากดนเทานน เชน สกลสปาโตกลอสตส

(Spathoglottis) และสกลยโลเฟย(Eulophia)

2.3 ล�าตนชนด ล�าลกกลวย

(pseudobulb) เปนล�าตนเหนอดนทเจรญ

ขนในแนวดงของกลวยไมประเภทแตกกอ

ทมรากอากาศ มลกษณะสน หนา และอวบ

ล�าลกกลวยจะมอาหารสะสมอยภายใน ท�า

ใหบวมพองออก อาจพบในกลวยไมสกล

หวาย (Dendrobium) และสกลแคทลยา

(Cattleya)

2.4 ล�าตนชนดตนเดยว (stem)

เปนล�าตนทเจรญขนในแนวตง แตไมมการ

สะสมอาหารอยภายใน อาหารสะสมอย

ในสวนอน เชน ใบหรอรากของกลวยไม

ประเภทยอดเดยว ซงมรากอากาศทมกม

ขนาดใหญและใบคอนขางอวบหนา

ลกษณะของล�ำลกกลวยของกลวยไมสกลตำงๆ ก. ล�ำตนชนดคอรม (corm) ข. ล�ำตนชนดล�ำลกกลวย (pseudobulb)



3. ลกษณะของใบ

ใบของพชวงศกลวยไมมลกษณะทแตกตางกน หลายลกษณะเชน

การเรยงตวของใบ แบงได 2 แบบ คอ เรยงแบบวงรอบตน

(spiral) เชน กลวยไมดนใบหมาก (Spathoglottis) อกแบบเรยง

แบบสลบระนาบเดยวกนเปน 2 แถว (distichous) เชน สกลแวน

ดา (Vanda) กลวยไมหลายชนดใบลดรป ไมเจรญ เชน พวกพญา

ไรใบ สวนทมใบ นอกจากนยงแยกไดเปนพวกทไมทงใบและพวก

ทงใบ พวกทงใบโดยปจจยทสงผลคอ ชนดและสภาวะแวดลอม

ใบกลม (terete) ใบแบบนมลกษณะกลมเปนทรงกระบอก มอง

ดคลาย แทงดนสอ ใบรอง (semi terete) ใบมลกษณะเกอบ

กลม แตยงคงแยกออกจากกนพอมองเหนได ถาท�าการตดดาน

ขวาง จะมองเหนเปนรปตว V ใบจบ (plicate leaf) เชน สกล

เอองดนใบหมาก Spathoglottis) ใบแบน (strap leaf) ใบมรอง

ตนๆอยตรงกลางใบ แลวสวนของขอบใบแผออกกวาง บางชนด

ใบโคงหอยลงเลกนอย ใบคลายทรงกระบอก (cylindrical leaf)

เชน สกลเอองโมก (Papilionanthe) กลวยไมหลายๆ ชนดมการ

ทงใบเปนชวงสนๆ ในฤดแลง หรอในระยะใหดอก ชนดมใบ

ปรากฏอยตลอดป แตกลวยไมกนซาก จะไมมใบหรอลดรปจน

สงเกตไดไมชดเจน สวน กาบใบ (Leaf sheath) คอสวนหนง

ของใบทอยตอจากแผนใบ ท�าหนาทหอหม ปองกนล�าตนและ

ยดใบไวกบล�าตน บางชนดหลดรวงไปเมอใบสมบรณเตมท บาง

ชนดกมปรากฏอยจนกระทงใบรวง จ�านวนใบทพบสวนใหญม

หลายใบ ออกเรยงสลบกนตลอดล�าตนและแนนทางปลายยอด

เชน สกลหวาย (Dendrobium spp.) หรอบางชนดมเพยงใบ

เดยวตอหนงยอดซงมกจะพบในกลวยไมทมขนาดเลก เชน สกล

สงโต (Bulbophyllum spp.) บางสกลม 2 ใบตอหนงยอด เชน



สกลเอองหมาก (Coelogyne spp.)

บางสกลมใบ 3-5 ใบ เชน สกลกาน

กอ (Eria spp.) และจ�านวนใบตอตน

สของใบโดยทวไปใบกลวยไมมสเขยว

สเดยว อาจมสเขยว เขยวเขม เขยว

อมเหลอง ขนกบชนดพนธและสภาพ

4. ดอก (Flower)

ลกษณะดอก (Flower) สวนใหญม

ลกษณะสมมาตรกนทง 2 ขาง แต

อาจมกลวยไม ทดอกไมสมมาตรกน

และดอกกลวยไมบาง เปนดอกแยกเพศ

(Pridgeon, 1992) กลวยไมทกชนดม

กลบเลยงหรอกลบนอก (sepal) 3 กลบ

แตในกลวยไมบางชนดกลบนอกนอาจ

แวดลอม แตบางชนดทมใบหลายส เชน

ใบลาย สเขยวออนสลบเขยวแกแบบ

ลายหนออน เชน สกลรองเทานาร

ใบสอนๆเชน สมวงแดง สกลนกคมไฟ

(Anoectochilus spp.) เปนตน

เชอมตดกนหรอลดรปลดจ�านวนลง เชน

สกลรองเทานาร สวนกลบดอกหรอ

กลบใน (petal) ม 3 กลบ โดยทกลบ

หนงแปลงรปไปเปนกลบปากหรอกลบ

กระเปา (lip or labellum)กลวยไมเปน

พชสมบรณเพศ (hermaphrodite) มทง

เกสรเพศผและเกสรเพศเมยอยในดอก

ลกษณะใบของกลวยไมในสกลตางๆ



เดยวกน ลกษณะดอกกลวยไม เปนสวน

ประกอบส�าคญทสดทใชในการจ�าแนกหรอ

ตรวจหาชอวทยาศาสตรของกลวยไม

แตละชนด ถงแมวาจะมความหลากหลาย

ทงในดานสสน รปรางขนาด และกลน

ฯลฯ แตโครงสรางทเปนสวนประกอบ

หลกของดอกกลวยไมจะคลายคลงกน

สวนประกอบของดอกกลวยไมสกลเอองดนใบหมาก

ก. กลบเลยงบน (Dosal sepal)

ข. กลบดอกดานขาง (Lateral sepal) ค. เสาเกสร (Staminal column) ง. กลบปาก (Labellum) จ. กลบเลยงดานลาง (Ventral sepal) ฉ. รงไ.กลมเรณ (Pollinarium)

สวนประกอบของดอกกลวยไม

16

กลบเลยงดานบน (Dosal sepal)

รงไข (Ovary)

กลบปาก (Labellum)

กลบดอกดานขาง (Lateral petal)

กลบเลยงดานลาง (Ventral sepal)

1 cm ลกษณะของดอกกลวยไมรองเทานารเหลองอดร

สวนประกอบของดอกกลวยไมรองเทานารเหลองอดร

ก. กลบเลยงบน (Dosal sepal) ข. กลบดอกดานขาง (Lateral sepal) ค. เสาเกสร (Staminal column) ง. กลบปาก (Labellum) จ. กลบเลยงดานลาง (Ventral sepal) ฉ. รงไข (Ovary)ช. กลมเรณ (Pollinarium)



5 ผลหรอฝก และเมลด

กลวยไมเปนพนธไมทแตละผลหรอฝกม

ขนาด ลกษณะรปรางตางๆ กน เมอแกเตมท

แตกตามแนวยาว 3 แนว ภายในมเมลด

ทมขนาดเลกมาก ลกษณะเปนผงละเอยด

จ�านวนมากบาง ชนดอาจมถงลานเมลด

และยงเปนเมลดทภายในไมมอาหารสะสม

ใบเลยง (cotyledon) ไมเจรญอกดวย ใน

ธรรมชาตเมลดจ�านวนมากมายเหลานม

โอกาสงอกเจรญเปนตนใหมไดไมมากนก

เมลดทงอกและเจรญเตบโตไดนนตองตกในท

มสภาพแวดลอมเหมาะสมและมราไมคอไรซา

(mycorhiza) ราพวกนจะมเสนใยเจรญเขาไป

ในเมลด ทงราและเมลด หรอตนออนของ

กลวยไมจะอยดวยกนแบบพงอาศยซงกนและ

กน นอกจากนนสวนใหญภายในฝกกลวยไม

ยงม spring hairs ซงมลกษณะเปนเสน

ยาวๆ สขาวหรอนวลหรอน�าตาลออนแทรก

ปะปนกบเมลด การเคลอนไหวของเสนยาว

เหลาน เมอความชนเปลยนชวยท�าใหเมลด

กระจายออกไปจากฝกไดดยงขน

แสดงฝกผาตามยาวและเมลดของกลวยไมรองเทานารเหลองอดรก. ฝกกลวยไมรองเทานารเหลองอดรผาตามยาวข. เมลดกลวยไมรองเทานารเหลองอดร

ลกษณะผลหรอฝก ก.กลวยไมสกลมาวง

ข. ฝกเอองสามดอกและหญาจมฟนควาย ค.ฝกเอองล�าตอ

ง.เอองดอกมะขาม จ. ฝกกลวยไมพระยาฉนททณฑ ฉ. ฝกกลวยไมสกลเอองพราว

18

การจดจ�าแนกกลวยไม

ตามหลกอนกรมวธาน

ของกลวยไม

วงศกลวยไม (family Orchidaceae) เปนวงศไมทม

จ�านวนสมาชกมากทสดเปนอนดบสอง ของพชดอกกลม

ใบเลยงเดยว โดยมสมาชกอยประมาณ 880 สกล

22,500 ชนด มเขตการกระจาย พนธอยทวโลก

กลวยไมมลกษณะทเฉพาะตวเปนอยางมาก จนท�าใหเปน

ทรจกไดงายในระดบวงศ (family) แตเนองจากพชวงศ

กลวยไมมววฒนาการไปหลายทศทาง ท�าใหมความหลากหลาย

ภายในวงศสง จ�านวนสกลและชนดมากมาย และไดมการ

จดจ�าแนกหลายระบบ (อบฉนท ไทยทอง, 2543)

การจดจ�าแนกตามหลกอนกรมวธาน

อาณาจกร (Kingdom) Plantae

หมวด (Division) Magnoliophyta

ชน (Class) Magnoliopsida

อนดบ (Order) Asparagales

ระบบการจดจ�าแนกวงศของ R. L. Dressler (1981,1990)

เปนระบบทใชอยาง กวางขวางและเปนทนยมโดยไดจด

แบงหมวดหมไวเปน 6 วงศยอย (subfamily) ดงน



1) Subfamily Apostasioideae (วงศยอย อะ-โพ-สตา-ซ- ออย-ด-อ)

วงศยอยนเปนกลวยไมดน มลกษณะดงเดม หรอ โบราณมากทสด

ใน 6 วงศยอยลกษณะเดนคอ กลบเลยงและกลบดอกทงหมดม

ลกษณะคลายกน ไมมกลบปาก จงดคลายพชในวงศลลล (Lilliaceae)

เกสรเพศผ (Stamen) มจ�านวน 3 หรอ 2 อน เรณเปนผง ยอด

เกสรเพศเมยมกานชและภายในรงไขยงแยกเปน 3 ชอง ตางจาก

วงศยอยอนๆ ทมเกสรเพศผ 1-2 อน และภายในรงไขม 1 ชอง

2) Subfamily Cypridedioideae (วงศยอย ไซ-พร-พ-ด-ออย-ด-อ)

วงศยอยนสวนใหญเปนกลวยไมดน มอายนาน หลายป ไมทงใบ

ไดแก พวกรองเทานาร มลกษณะเดนคอกลบเลยงดานขางเชอม

ตดกนเปนอนเดยว อยทดานลางของดอก กลบปากเปนถงคลาย

หวรองเทา มเกสรเพศผ 2 อน อยดานขางของเกสรเพศผทเปน

หมนซงมลกษณะเปนแผนละอองเรณเหนยว จบเปนกลม

3) Subfamily Neottioideae (วงศยอย น-ออท-ท-ออย-ด-อ )

สวนใหญเปนกลวยไมดนเชนกน มเหงาทอดไป ตามผวดนหรอใต

ดน หรอมรากสะสมอาหารอยใตดน ใบบาง เกสรเพศผม 1 อน

ผนงฝาปดอบเรณไมหลดรวง กลมละอองเรณประกอบดวยกลม

ละอองเรณยอยจบเปนกอน มลกษณะออน ยดตดกบแผนเยอเหนยวๆ

(visidium) และจะงอยของยอดเกสรเพศเมยมกจะยดตวยาว

4) Subfamily Orchidioideae (วงศยอย ออร-ค-ดอย-ด-อ )

มลกษณะใกลเคยงกบวงศยอย Neottioideae แตกลมละอองเรณ

มกานไปยดตดกบแผนเยอบางๆ สวนปลายของยอดเกสรเพศเมย

มกจะยดตวอยระหวางอบเรณ



5) Subfamily Epidendroideae (วงศยอย เอ-พ-เดน-ดรอย-ด-อ)

กลมนมลกษณะตนและใบหลากหลายมาก มทงกลวยไมองอาศยและ

กลวยไมดน มเกสรเพศผ 1 อน อบเรณสวนบนจะแยกออกเปนฝาปด

(Operculum) และรวงหลดไปเมอเจรญเตมท ละอองเรณจบเปน

กอนแนน แตไมแขง สวนใหญกลมละอองเรณไมมกาน (Stripes)

6) Subfamily Vandoideae (วงศยอย เวน-ดอย-ด-อ)

ลกษณะตน ใบ และจ�านวนเกสรเพศผคลายวงศยอย Epidendroideae

สวนใหญเปนกลวยไมองอาศย มสวนนอยทเปนกลวยไมดน กลม

ละอองเรณคอน ขางเหนยวหรอแขง อยเปนชดกลมละอองเรณ ม

กานและมแปนยดกาน

2.1 การแบงกลมกลวยไมตามลกษณะทขนอยในสภาพธรรมชาต

(องคการสวนพฤกษศาสตร, 2534)

กลวยไมกลวยไมสามารถขนไดในสภาพแวดลอมทแตกตางกน

เนองจากมววฒนาและการปรบตวใหสามารถเจรญเตบโตได โดย

ทวไปกลวยไมไทยสามารถแบงออกเปนกลมตาม สถานทขนอย

อยางงายๆ ออกเปน 5 กลมใหญๆ คอ

2.1.1 กลมกลวยไมองอาศย (epiphytic orchids) คอกลวยไม

ทอาศยอยบนพชชนดอนโดยมไดดดอาหารจากพชชนดนน การ

อาศยเปนแบบการพกพงเพอชวยใหไดแสงสวางหรออากาศ ซงม

จ�านวนประมาณ 65% ของกลวยไมทงหมด ไดแก กลวยไมสกล

กะเรกะรอน (Cymbidium) หวาย (Dendrobium ) สกลหวายแดง

(Renanthera.) สกลชาง (Rhychostylis) และสกลฟามย (Vanda))

2.1.2 กลมกลวยไมดน (terrestrial orchids) คอ กลวยไมทเจรญอย

บนดนโดยทวไปจะพบประมาณหนงในสามของกลวยไมทงหมด



โดยทวไปกลวยไมกลมนจะเปนไมลมลก

เชน สกลปดแดง (Habenaria) สกลเออง

น�าตน (Calanthe) สกลเอองสลา (Tainia spp.)

สกลเอองขาวสาร (Liparis) และสกลเออง

ดนใบหมาก (Spathoglottis spp.) นอก

จากนในกลมของกลวยไมดนยงสามารถ

จ�าแนกยอยเฉพาะออกไปไดอก

2.1.3 กลวยไมกนซาก (Saprophytic

orchids) คอกลวยไมทเจรญอยตามซาก

สงมชวตอนโดยสวนมากเจรญบนซากใบไม

ททบถม เชน สกลเถาวลยพนดง (Galeola)

และสกลกลวยปลวก (Aphyllorchis)

2.1.4 กลวยไมทขนบนหน (lithophytic

orchids) คอกลวยไมซงมทงทเปนกลวยไม

ดน และกลวยไมองอาศย เชน สกลมาวง

(Doritis) กลวยไมสกลตะขาบขาว (Eria)

2.1.5 กลวยไมน�า (Stream orchids) คอ

กลวยไมทมระยะหนงของวงชวตจบอยใตน�า

เปนเวลานานในประเทศไทยพบชนดเดยว

คอ กลวยไมน�า Epipactis flava Scidenf.

การทกลวยไมสามารถขนอยไดในสภาพ

แวดลอมทแตกตางกนน เนองจากมววฒนาการ

และการปรบตวไดเหมาะสมกบสงแวดลอม

นนๆ มาเปนเวลานาน จงม ระบบราก ล�าตน

ใบ ดอก ฝก เมลด ตลอดจนลกษณะการ

เจรญเตบโตทแตกตางกนออกไป

การแบงกลมกลวยไมตามลกษณะทขนอยในสภาพธรรมชาต

ก.กลวยไมองอาศย ข. กลวยไมกนซาก ค. กลวยไมดน ง. กลวยไมทอาศยบนหน จ.กลวยไมน�า



2.2 การแบงกลมกลวยไมตามลกษณะการเจรญเตบโต

2.2.1 กลมทมการเจรญทางยอด (Monopodial) คอเปนกลวยไม

ทมการเจรญเตบโตขนไปทางสวนยอด เชน สกลกหลาบ (Aerides)

สกลพญาไรใบ (Chiloschista) สกลหวายแดง (Renanthera) สกล

ไอยเรศ (Rhynchostylis) และสกลพลชาง (Vanilla)

2.2.2 กลมทมการเจรญทางขาง (Sympodial) คอเปนกลวยไม

ประเภททมรปทรงและการเจรญเตบโตคลายกบพชทแตกกอทวไป

คอ ตนหนงหรอกอหนงจะประกอบดวยตนยอยหลายตน สกลสงโต

(Bulbophyllum) สกลน�าตน (Calanthe) สกลกะเรกะรอน (Cymbidium)

สกลหวาย (Dendrobium) และวานเพชรหง (Grammatophyllum

speciosum) ทมล�าตนใหญคลายล�าออย ฯลฯ



การศกษาวจยดานความหลากหลายทาง

ชวภาพสงคมพชและพรรณพฤกษชาตของ

ประเทศไทยในรอบ 4 ทศวรรษมการศกษา

ดานความหลากหลายทางชนดพนธและ

ความหลากหลายดานพนธกรรมโดยไดม

การส�ารวจออกมาในรปพรรณพฤกษชาต

ส�ารวจและศกษาวเคราะหมาเปน วงศ สกล

และชนดตางๆไดประมาณ 279 วงศ 1,972

สกล สวนชนดยงไมแนนอนเพราะยงศกษา

ไมครบถวน และยงพบวาปจจบนมพนธ

กลวยไม 250 สกล 1,200 ชนด (ธวชชย

สนตสข, 2548) ไดมการส�ารวจและศกษา

ดานความหลากหลายของชนดกลวยไมตาม

อทยานแหงชาตเขตรกษาพนธสตวปารวม

ทงในพนทอนรกษ โดยสวนมากจะเนนการ

ศกษาความหลากของชนดพนธ เชน การ

ส�ารวจความหลากหลายของกลวยไมใน

อทยานแหงชาตเขตรกษาพนธสตวปา โดย

เฉพาะในทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

สภาพภมประเทศสวนใหญเปนทราบสง

บางพนทมภเขาทไมคอยสงมาก สภาพปา

การศกษาความหลาก

หลายของกลวยไมใน

ประเทศไทย

ทพบเปนปาโคกปากง รวมทงปาเบญจพรรณ

ปาหวไรปลายนาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

สวนมากเปนปาดบแลง ปาโคกปากง กลวยไม

ทพบโดยทวไปมทงกลวยไมองอาศยและ

กลวยไมดนเปนสวนใหญโดยเฉพาะในฤดฝน

กลวยไมดนจะแขงกนชชอผลบานดอก โดย

เฉพาะกลวยไมในสกลนางอว (Habenaria)

เปนกลวยไมดนทแทงชอดอกในชวงฝน เชน

กลวยไมสกลนางอวนอย (Habenaria) สกล

เอองดนใบหมาก (Spathoglostis) กลวยไม

สกลหมกลง (Eulophia) มการพกตวในจะ

มการผลในแรกในชวงเดอนเมษายนและแทง

ชอในชวงปลายเดอนเมษายน รวมทงกลวยไม

องอาศยทพบตามปาโคกปากง เชน กลวยไม

สกลหวาย (Dendrobium) ไดแก เอองดอก

มะขาม เอองผง เปนตน สวน กลวยไม

สกลกหลาบ (Airedes) และ สกลกะเรกะรอน

(Cymbidium) และสกลเขมขาว เปนกลวยไม

ทพบทวทกปา การศกษาความหลากหลาย

ของกลวยไม





การศกษาความหลากหลายของกลวยไมในประเทศไทย

1 อทยานแหงชาตภกระดง จงหวดเลย ผศกษา ตอศกด ลลานนท2 อทยานแหงชาตภเรอ จงหวดเลย ผศกษา อนพนธ กงบงเกดและคณะ3 เขตรกษาพนธสตวปาภหลวง จงหวดเลย ผศกษา อมรตน บวคลาย, 25484 อทยานแหงชาตปาหนงาม จงหวดชยภม ผศกษา สมราน สดด, 25465 อยานแหงชาตแมวงษ จงหวดนครสวรรค ผศกษา วชรศกด มาเกด, 2555 6 อทยานแหงชาตภลงกาจงหวดนครพนม ผศกษา ทศนย ปญจนทรสงห, 25557 วนอทยานภฝอยลม จงหวดอดรธาน ผศกษา ทศนย ปญจนทรสงห และคณะ, 25578 อทยานประวตศาสตรภพระบาท จงหวดอดรธาน ผศกษา ทศนย ปญจนทรสงห, 25589 อทยานแหงชาตน�าหนาว จงหวดเพชรบรณ ผศกษา วรชาต โตแกว และ ประนอม จนทรโณทย,255210 ภหนลาดชอฟา จงหวดหนองบวล�าภ ผศกษา วรญญา จระวพลวรรณและทศนย ปญจนทรสงห, 255411 อทยานแหงชาตทงแสลงหลวง จงหวดพษณโลก ผศกษา อมรรตน บวคลาย12 ภจอนางยอย จงหวดอบลราชธาน ผศกษา เยาวพา บวงามและคณะ, 2554 13 ทงกระมง ภเขยว จงหวดชยภม ผศกษา อมรรตน บวคลาย14 เขาเขยว อทยานแหงชาตเขาใหญ จงหวดนครราชสมา ผศกษา อมรรตน บวคลาย, 254815 อทยานแหงชาตแกงกระจาน จงหวดเพชรบร ผศกษา นพรตน ทลมาลยและคณะ, 255616 อทยานแหงชาตดอยผาหมปก จงหวดเชยงใหม ผศกษา เสถยร ดามาพงษ, 2551

26

ความส�าคญของการ

อนรกษกลวยไมในปจจบน

การอนรกษพนธกรรมกลวยไม เนองจากในปจจบน

สถานการณอนรกษพนธกรรมของกลวยไมอยในสภาวะท

นาเปนหวงปจจบนพชทวโลกจ�านวนมากตกอยในสภาวะ

ถกคกคามจนใกลสญพนธ สาเหตหลกเนองจากถนอาศย

ถกท�าลายโดยเฉพาะพชในวงศกลวยไมซงพบในแถบเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตถอไดวาเปนแหลงทมความหลากหลาย

ทางชวภาพของกลวยไม ในสถานการณปจจบนกลวยไม

เหลานนมการลดลงของประชากร กลวยไมบางชนดก�าลง

จะมการสญพนธ ตวอยางเชนกลวยไมในสกลรองเทานาร

(Phaphiopedilum) ซงปจจบนมหลายชนดอยในสภาวะ

โดนคกคาม คนบางกลมมความนยมในการน�ามาปลก

เพาะเลยงเปนผลใหไดมการลกลอบออกมาปลกสงผลให

ประชากรมจ�านวนลดนอยลงอยางชดเจน และยงพบวา

ในปจจบนมผนยมปลกเพาะเลยงกลวยไมปาในปจจบนม

การซอขายตามเวบไซดตางๆ สะดวกตอการซอขายเปนผล

ใหมการซอขายเพมขนเปนจ�านวนมาก กลมซอขายกลวยไม

มการเพมปรมาณมากขน กลวยไมบางชนดเมอน�ามาจ�าหนาย

ในราคาทสง เปนผลท�าใหมการเกบหาเพอจ�าหนายมากขน

ประกอบกบปจจบนสภาพแวดลอมเกดการเปลยนไปเกดภย

คกคามจากธรรมชาต ปรมาณปาลดนอยลง สงผลให



จ�านวนและชนดของกลวยไมลดนอยลง ปาโคก

ขมปน ตงอยในต�าบลสามพราวโดยทวไปสภาพ

ปาเปนปาเสอมโทรมมากอน ตอมาไดมการจด

เปนพนทปาชมชน โดยทวไปชาวบานใชพนทของ

ปาโคกขมปนเปนทเกบเหดหรอหาพชอาหารปา

โดยทวไปชาวบานจะไมรจกกลวยไม โดยเฉพาะ

กลมกลวยไมดนชาวบานจะรจกกลวยไมในสกล

นางอวนอย (Habenaria) และสกลนางอวใหญ

(Pectelis) ในเขตจงหวดอดรธานในบางพนทได

มการขดกลวยไมเชนนางอวใหญมาขายในตลาด

ตนไมในตลาดเทศบาลนครอดรธาน ในพนทอนรกษ

พนธกรรมในชวงฤดแลงไดพบกบปญหาการเผาปา

สงผลใหพชพรรณบางชนดโดนเผาในฤดแลงสงผล

ใหกลวยไมบางชนดโดยท�ารายจากความรอนของ

ไฟปาดงกลาว เปนเหตทนาตกใจกลวยไมบางชนด

โดยท�าลายจนพบวาประชากรนนลดนอยลง สงผล

ใหในอนาคตอาจมการสญหายไปของกลวยไมใน

พนทดงกลาว



การอนรกษพนธกรรม

กลวยไมในมหาวทยาลย

ราชภฎอดรธาน

ศนยการศกษาสามพราว

ปาโคกขมปน ตงอยในพนท ต�าบลสาม

พราวซงไดจดตงอยางเปนทางการเมอ

ป พ.ศ. 2500 ตงอยทางทศตะวนออก

ของอ�าเภอเมองอดรธาน มพนททงหมด

45,753 ไร หางจากอ�าเภอเมองประมาณ

18 กโลเมตร มอาณาเขต ทศเหนอ

ตดตอกบต�าบลกดสระ อ�าเภอเมอง

อดรธาน และบางสวน อ�าเภอเพญ

ทศใต ตดตอกบอ�าเภอพบลยรกษ และ

ต�าบลดอนหายโศก อ�าเภอหนองหาน

ทศตะวนออก ตดตอกบ เมองอดรธาน

จงหวดอดรธาน ในปจจบนไดจดตงเปนศนย

การศกษาสามพราว ของมหาวทยาลย

ราชภฏอดรธาน ซงสภาพปาในอดต

เปนปาเสอมโทรม แตในชวงฤดฝนปา

แหงนอดมไปดวยเหดกนได รวมทงพช

อาหาร เชน ฝกหวานปา ผกตว และ

ดอกกระเจยว ผคนทอาศยในบรเวณ

แหงนใชเปนแหลงเกบอาหารปา ใน

ปจจบนเปนทถกจดตงและสรางอาคาร

บางสวน เพอใชจดการเรยนการสอน

ของมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน เปน

แหลงเรยนรดานความหลากหลายทาง

ชวภาพ ปจจบนเปนทจดการเรยนการ

สอนของหลายคณะ เชน คณะเทคโนโลย

คณะครศาสตร และ คณะวทยาศาสตร

โดยเฉพาะการจดการเรยนการสอน

ของคณะวทยาศาสตรไดมการใชพนท

ดงกลาวเปนพนทศกษาเชนการศกษา

ระบบนเวศ รวมทงการศกษาความ

หลากหลายของสงมชวต เชน จลนทรย

พชและสตวรวมทงเปนแปลงปฏบตการ

ในการปลกพชเลยงสตวของคณะเทคโนโลย

มหาวทยาลยราชภฏอดรธานไดรวม

สนองพระราชด�ารในสมเดจพระเทพ

พระรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร

ทางมหาวทยาลยไดจดพนทบางสวน

เปนพนทปกปกษ ซงตงอยในทาง



ดานทศตะวนออกของมหาวทยาลย เพอ

ใชเปนแหลงเรยนรตามโครงการพฒนา

แหลงเรยนรความหลากหลายทางชวภาพ

ของ จลนทรย พชและสตว รวมทงการใช

เปนแหลงวจยของนกวจยในมหาวทยาลย

ในสาขาตางๆ การศกษาความหลากหลาย

ของชนดของไมตนทพบในปาโคกขมปน

พบไมตนทงหมด 47 ชนด ระบชอ

วทยาศาสตรได 45 ชนด อยใน 26 วงศ

ยงระบชอวทยาศาสตรไมไดอก 3 ชนด

ไดแก ตนแพง และ ตนหมากเกน ไมตน

ในวงศทพบมากทสดคอวงศ RUBIACEAE

วงศ GUTTIFERAE วงศ LEGUMINOSAE

– CAESALPINIOIDEAE วงศ

LEGUMINOSAE – PAPILIONOIDEAE

วงศ DIPTEROCARPACEAE

วงศ EUPHORBIACEAE วงศ

COMBRETACEAE (ศวพงศ จ�ารสพนธ,

2552) ตอมาผวจยไดส�ารวจศกษาเบองตน

พบความหลากหลายของพชวงศกลวยไม

ในพนทดงกลาว ซงมความหลากหลายโดย

เฉพาะกลวยไมดนซงถอไดวาเปนกลวยไม

ชนดเดน และนอกจากนยงพบกลวยไมอง

อาศยอกหลายสกล ในปจจบนปาไมโดน

บกรกท�าลายจ�านวนปาลดลงอยางเปนท

นาตกใจ อกทงพนทบางสวนถกจดใหใชเปน

พนทสรางอาคารเรยนและอาคารสนบสนน

การจดกจกรรมการเรยนการสอน สงผล

ตอการลดลงของพชพรรณบางชนดรวมทง

กลวยไมในธรรมชาตลดนอยลงดวย ขอมล

การศกษาความหลากหลายของกลวยไม เปน

ประโยชนเพอเปนแนวทางในการอนรกษ

ตอไป



การส�ารวจและเกบ

ตวอยางกลวยไม

การศกษาความหลากหลายของพชวงศ

กลวยไมผวจยและทมงานผชวยวจยโดย

สวนมากเปนนกศกษาออกส�ารวจและ

เกบตวอยางในระหวางเดอน พฤศจกายน

พ.ศ. 2557 ถงเดอน ตลาคม พ.ศ. 2558

ตามเสนทางการศกษา ธรรมชาตทงหมด

2 เสนทาง ในพนทปกปกษ รวมทงพนท

บางสวนของมหาวทยาลยทอยนอกพนท

ปกปกษ ออกเกบตวอยางกลวยไม 12 ครง

โดยออก เดอนละครง โดยบนทก

สภาพแวดลอมทกลวยไมเกด ลกษณะ

ทางกายภาพ ไดแก อณหภม ความชน

ความเขมของแสง พกดทางภมศาสตร

และความสงจากระดบน�าทะเล เลอก

เกบตวอยางกลวยไมทมสวนประกอบท

สมบรณ มขนาดแตกตางกนตามอาย

กอนเกบตวอยางตองถายภาพกลวยไม

ในธรรมชาต การเกบตวอยางพรรณไม

กลวยไมทพบใน รวมทงศกษาลกษณะ

โครงสรางภายในหองปฏบตการ น�ามา

อด อบแหง เยบตดกระดาษเปนพรรณ

ไมแหง ตวอยางพรรณไมบางชนสวน

เชนดอก หรอล�าลกกลวย น�าไปดอง

ดวยแอลกอฮอล 70 %

ลกษณะปาของพนทศกษาก. ปาเตงรง ข. ไมพมและไมลมลกพชพนลางปกคลม ค. ตนกง (Dipterocapus tuberculatus Roxb.) พชเดนในพนทศกษา



การตรวจสอบพรรณไม

จ�าแนกกลวยไม ตรวจสอบชอวทยาศาสตร

โดยเปรยบเทยบจากเอกสารทางพฤกษอนกรม

วธาน Orchid Genera in Thailand II, III, V,

VIII, XII พรรณพฤกษชาตแหงประเทศไทย

(Flora of Thailand) และใชรปวธานของ

Sciedenfaden หลงจากนนจงน�าตวอยาง

กลวยไมไปเปรยบเทยบพรรณไมอางอง ณ

พพธภณฑพชหอพรรณไม กรมอทยานแหง

ชาต สตวปา และ พรรณพช (BKF) สวน

พฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกต

พระบรมราชนนาถ อ�าเภอแมรม จงหวด

เชยงใหม กลวยไมบางสวนทมการตดดอก

ออกฝก เกบฝกมาขยายพนธดวยวธการเพาะ

เลยงในสภาพปลอดเชอในหองปฏบตการ

สาขาวชาชววทยา คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน เพอเปนการ

เกบอนรกษพนธกรรมอกตอไปลกษณะปาของพนทศกษาทมา: ธธวธ สงหศร

32

ผลการศกษา

วงศยอย Vandoideae

ความหลากหลายของกลวยไมในมหาวทยาลยราชภฎ

อดรธาน ศนยการศกษาสามพราวระหวางเดอน พฤศจกายน

พ.ศ. 2557 ถงเดอน ตลาคม พ.ศ. 2558 จดจ�าแนก

ตามหลกอนกรมวธาน ตามระบบของ R.L. Dressler

(1981,1990) พบกลวยไมทงหมด 3 วงศยอย 10 สกล

18 ชนด ไดแก

ลกษณะเดนทใชในการจดจ�าแนก ลกษณะตน ใบ และ

จ�านวนเกสรเพศผคลายวงศยอย Epidendroideae สวน

ใหญเปนกลวยไมองอาศย มสว นนอยทเปนกลวยไมดน

กลมละอองเรณคอน ขางเหนยวหรอแขง อยเปนชดกลม

ละอองเรณ มกานและมแปนยดกาน

สกลหมกลง Eulophia คอ

Eulophia andamanesis Rchb.f,

E. herbacea Lindl.

E. macrobulbon (Parich & Rchb.f.) Hook.F.

สกลวานจงนาง Geodorum คอ

Geodorum attenuatum Griff.

G. siamemse Rolfe ex Downie

สกลเขาแกะ Rhynchostylis คอ

Rhynchostylis coelestis (Rchb.f.),

R. retusa (L.) Blume



วงศยอย Epidendroideae

ลกษณะเดนทใชจ�าแนก มลกษณะใกลเคยงกบวงศยอย Neottioideae แต

กลมละอองเรณมกานไปยดตดกบแผนเยอบางๆ สวนปลายของยอดเกสร

เพศเมยมกจะยดตวอยระหวางอบเรณ พบ 2 สกลไดแก

สกลนางอว Habenaria คอ

Habenaria dentata (Sw.) Schltr.,

H. furcifera Lindl, H. lucida Wall. ex Lindl.

และไมสามารถระบระดบชนดได คอ H. sp.

รองลงมาคอ สกลอวสาครก Pecteilis พบ 2 ชนดไดแก

Pecteilis sagarikii Seidenf และ

P. susannae (L.) Raf.

ลกษณะเดนทใชในการจดจ�าแนกกลมนมลกษณะตนและใบหลากหลาย

มาก มทงกลวยไมองอาศยและกลวยไมดน มเกสรเพศผ 1 อน อบเรณ

สวนบนจะแยกออกเปนฝาปด (Operculum) และรวงหลดไปเมอเจรญเตม

ท ละอองเรณจบเปนกอนแนน แตไมแขง สวนใหญกลมละอองเรณไมม

กาน (Stripes) พบ 2 สกลไดแก

สกลเอองหมาก Coelogyne คอ Coelogyne trinervis Lindl.

สกลเอองผง Dendrobium คอ Dendrobium delacourii Guill.

สกลกะเรกะรอน Cymbidium คอ Cymbidium aloifolium (L.) Sw

สกลนางตาย Peristylus คอ Peristylus affins (D.Don) Seidenf.

สกลเขมขาว Vanda คอ Vanda lilacina Teijsm. & Binn.

วงศยอย Orchidioideae



แบงประเภทของกลวยไมตามลกษณะวสยแบงออกเปน 2 ประเภทดงน

1. กลวยไมดน (Terrestrial Orchid) พบ 12 ชนด ไดแก

Habenaria dentata (Sw.) Schltr.,

H. furcifera Lindl.

H. lucida Wall. ex Lindl.,

H. sp,

Pecteilis sagarikii Seidenf.,

P. susannae (L.) Raf.,

Eulophia andamanensis,

E. herbacea Lindl. Rchb.f.,

E. macrobulbon (Parish & Rchb.f.)

Hook.f.

Geodorum attenuatum Griff.

G. siamense Rolfe ex Downie

Peristylus affins (D.Don)Seidenf.

กลวยไมแบงตามลกษณะวสยก H. furcifera Lindl. ข. G. siamense Rolfe ex Downie ค Pecteilis sagarikii Seidenf., ง. E. herbacea Lindl. จ. Rchb.f., E. macrobulbon (Parish & Rchb.f.) Hook.f. ฉ. P. susannae (L.) Raf.,

ก

ข ค

ง จ ฉ



2. กลวยไมองอาศย (Epiphytic Orchid) พบ 6 ชนด ไดแก

Coelogyne trinervis Lindl.,

Dendrobium delacourii Guill.,

Cymbidium aloifolium (L.) Sw.,

Rhynchostylis coelestis (Rchb.f.),

R. retusa (L.) Blume

Vanda lilacina Teijsm. & Binn.

การศกษาครงนไมพบกลวยไมบนหน (Lithophyte Orchid : LPO) และกลวยไมกนซาก

กลวยไมแบงตามลกษณะวสยก. Vanda lilacina Teijsm. & Binn ข. Rhynchostylis coelestis (Rchb.f.),ค. R. retusa (L.) Blume ง. Dendrobium delacourii Guill.,

ก ข

ค ง



นางอวนอย Habenaria dentata (Sw.) Schltr.



ชอวทยาศาสตร :

Habenaria dentata (Sw.) Schltr.

ชอทองถน :

นางอวนอย เอองขาวตอก วานขาวเหนยว

นางอวนอย

วงศยอย

Orchidioideae

สกล ทาวคล

ราก : มขนาดเลก คอนขางหนา มขนาด

0.3 x 1-1.5 เซนตเมตร

ล�าตน : มลกษณะเปนหวอวบ รปร อย

ใตดน มขนาด 1.7 x 3.5 เซนตเมตร

ใบ : มสเขยว ขอบใบเรยบสขาว ใบเรยว

ปลายแหลม มขนาด 1.3-2.8 x 2.2-12.2

เซนตเมตร

ชอดอก : มลกษณะกลม ชอตงตรง มขนาด

0.3 x 49.8 เซนตเมตร มดอกในชอ 12

ดอก

ดอก : มสขาว มกลบ 6 กลบ ประกอบ

ดวย กลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 2 กลบ

และกลบปาก 1 กลบ กลบเลยงมลกษณะ

เรยวปลายแหลม มประกาย มขนาด 0.4

x 1.3 เซนตเมตร กลบดอก มลกษณะ

เรยวปลายแหลม มขนาดเลกกวากลบ

เลยงมาก มขนาด 0.1 x 0.7 เซนตเมตร

กลบปาก มลกษณะเปน 3 แฉก แฉกขาง

หยกเปนฟน มเดอยดอกรปทรงกระบอก

ยาว 3.4 เซนตเมตร

วสย : กลวยไมดน (Terrestrial orchid)

Habitat : ปาทงและปาเตงรง (Dipterocarp forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : กนยายน - ตลาคม





ชอวทยาศาสตร :

Habenaria furcifera Lindl.


Habitat : ปาเบญจพรรณ (Mixed deciduous forest), ปา

เตงรง (Dipterocarp forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : ตลาคม

ราก : มขนาดเลกมาก เปนเสนเลกๆ

ล�าตน : มลกษณะเปนหว อวบ รปร อยใตดน ล�าตนเหนอ

ดนสน

ใบ : มสเขยว เรยงเวยนรอบตน ใบรปแถบ ปลายใบ

แหลม ขนาดใบ ประมาณ 2-5 X 7-10 เซนตเมตร

ชอดอก : ดอกชอกระจะ ชอดอกโปรง ตงตรง มขนาด

2-3 เซนตเมตร มดอก 10-15 ดอก

ดอก : มสเขยว ม มกลบ 6 กลบ ประกอบดวย กลบเลยง

3 กลบ กลบดอก 2 กลบสขาวอมเขยวและกลบปาก 1 กลบ

เวาเปน 3 แฉก หปากยาวกวากลบปากสวนปลาย เดอยเรยว

ยาวและยาวกวารงไข

Habenaria

furcifera Lindl.





ชอวทยาศาสตร : Habenaria lucida Wall. Ex Lindl.

ชอทองถน : เอองหอมเตย คล


Habitat : ปาเบญจพรรณ (Mixed deciduous forest),

ปาเตงรง (Dipterocarp forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : กรกฎาคม

เอองหอมเตย

ราก : ขนาดเลกมาก เปนเสนเลกๆ

บางๆ ยาว 1.5-3 เซนตเมตร

ล�าตน : มลกษณะเปนหว อวบ รปร

อยใตดน มขนาด 1.5 x 4 เซนตเมตร

ใบ : มสเขยวออน

ชอดอก : ชอดอกโปรง ตงตรง มขนาด

0.3 x 52 เซนตเมตร มดอก 30 ดอก

ดอก : มสเขยว มขนาด 0.8 เซนตเมตร

มกลบ 6 กลบ ประกอบดวย กลบเลยง

3 กลบ กลบดอก 2 กลบ และกลบปาก

1 กลบ กลบเลยงบน รปรเปนองคลาย

หมวก กลบเลยงคขางรปร เมอบานเตม

ทกลบจะลไปทางดานหลง กลบดอก รป

รเชอมตดกบกลบเลยงบน ปลายกลบมน

กลบปากมสเขยวอมเหลอง กลบปากเปน

3 แฉก แฉกขางลไปทางดานหลง แฉก

กลางโคงขนจรดกบปลายกลบเลยงบน ม

เดอยดอก ยาว 1.7 เซนตเมตร



เหดหหนรปจานAuricularia mesenterica (Dick.) Pers.



ชอวทยาศาสตร : Habenaria sp.


Habitat : ปาเบญจพรรณ (Mixed deciduous forest),

ปาเตงรง (Dipterocarp forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : กรกฎาคม

Habenaria sp.

ราก : ขนาดเลกมาก

ล�าตน : มลกษณะเปนหว อวบ รปร อยใตดน

ใบ : มสเขยวออน ฐานใบรปไข ขนาดประมาณ

2--3 X 4-6 เซนตเมตร

ชอดอก : ชอดอกโปรง ตงตรง สง 10 เซนตเมตร มดอก

3-5 ดอก

ดอก : มสเขยว มขนาด 0.5 เซนตเมตร มกลบ 6

กลบ ประกอบดวย กลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 2

กลบ และกลบปาก 1 กลบ กลบเลยงบน รปรเปน

องคลายหมวก กลบเลยงคขางรปร เมอบานเตมท

กลบจะลไปทางดานหลง กลบดอก รปรเชอมตดกบ

กลบเลยงบน ปลายกลบมน กลบปากมสเขยว แฉก

ขางลไปทางดานหลง แฉกกลางโคงขนจรดกบปลาย

กลบเลยงบน มเดอยดอกคลายรปกระสวยยาว 0.2






นางอวสาครก

วงศยอย

Orchidioideae

สกลนางอวสาครก

(Pecteilis)

ชอวทยาศาสตร : Pecteilis sagarikii Seidenf.

ชอทองถน : นางอวสาครก


Habitat : ปาดบ

ระยะเวลาในการออกดอก : เดอนกรกฎาคม - กนยายน

ล�าตน : อยใตดนมหวคอนขางสน และ

ขนาด 2 x 3.5 เซนตเมตร ตนเหนอดน

สน เซนตเมตร

ใบ : มสเขยว ใบรปรกวางหรอรปรแกม

ขอบขนาน อวบน�า เรยงตวในแนวระนาบ

รอบตนปกคลมพนดนมขนาด 5-9 x 4-7


ชอดอก : ตงตรง สง 10-20 เซนตเมตร

มดอกยอย 3- 12ดอก

ดอก : มสเขยวออน มขนาด 3-4 x 5.5

เซนตเมตร ดอกมกลบ 6 กลบ ประกอบ

ดวย กลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 2

กลบ และกลบปาก 1 กลบ กลบเลยง

และกลบดอกมสเขยวออน ลกษณะคอน

ขางกลม ปลายกลบแหลม กลบปาก

มสขาว มเดอยกลบปากมจดสเหลอง

ระบาย ปลายกลบแปลมเซนตเมตร





นางอว

ชอวทยาศาสตร : Pecteilis susannae (L.) Raf.

ชอทองถน : นางอว



ระยะเวลาในการออกดอก : เดอนกรกฎาคม - กนยายน

ล�าตน : อยใตดนมหวรปร และขนาด 2

x 3.5 เซนตเมตร ตนสงเหนอดน 10-30


ใบ : มสเขยว ใบรปขอบขนาน แกมรป

ใบหอก อวบน�า เรยงตวเวยนตว มขนาด

4 x 10 เซนตเมตร

ชอดอก : ตงตรง สง 20-30 เซนตเมตร

มดอกยอย 3-4 ดอก

ดอก : มสเขยวออน มขนาด 3-4 x 5


ดวย กลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 2

กลบ และกลบปาก 1 กลบ กลบเลยง

และกลบดอกมสเขยวออน ลกษณะคอน

ขางกลม ปลายกลบแหลม กลบปาก

มสขาวอมเขยว มเดอยกลบปาก ปลาย

กลบเปนฝอย





เอองหมาก

วงศยอย

Epidendroideae

สกลเอองหมาก(Coelogyne)

ชอวทยาศาสตร : Coelogyne trinervis Lindl.

ชอทองถน : เอองหมาก

วสย : กลวยไมองอาศย (Epiphytic orchid)

Habitat : ปาดบแลง (Dry evergreen forest), ปาผลดใบ (Deciduous diptreocarp

forest), ปาสนเขา (Hill evergreen forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : กนยายน-พฤศจกายน

ราก : เกาะกนเปนกลมหนาแนน มเสน

ผานศนยกลาง 0.1 เซนตเมตร มขนาด

1-4 x 4-7 เซนตเมตร

ล�าตน : มลกษณะเปนล�าลกกลวย ม

ลายเหลยม 6 เหลยม ชวงโคนสเขยว

ชวงปลายสเหลอง

ใบ : สเขยว ใบมรปร ใบมรอยพบจบ

ตามยาว ขอบใบเรยบปลายแหลม มขนาด

1.5-3.8 x 16-38.5 เซนตเมตร

ชอดอก : เกดทยอดใหมทางดานขาง

ของโคนเกา ยาว 15-20 เซนตเมตร

ดอก : ดอกในชอโปรง ยาว 3 เซนตเมตร

ดอก 4-6 เซนตเมตร ดอกมกลบ 6

กลบ ประกอบดวย กลบเลยง 3 กลบ

กลบดอก 2 กลบ และกลบปาก 1

กลบกลบเลยงและกลบดอก ยาว 3

เซนตเมตร กวาง 1 เซนตเมตร มสครม

กลบเรยวปลายกลบแหลม มรองตน

กลางกลบ กลบปากยาว 3 เซนตเมตร

กวาง 2เซนตเมตร ชวงโคนถงชวงกลาง

กลบ มสสม ขอบกลบดานขางชดโคน

กลบโคงขนโอบเสาเกสรสครมปลายกลบ

ปากมสน�าตาลแกมเหลองแตมสองขาง

ระหวางสน





วงศยอย

Epidendroideae

เอองดอกมะขาม สกลเอองผง (Dendrobium)

ชอวทยาศาสตร : Dendrobium delacourii Guill.

ชอทองถน : เอองดอกมะขาม, เอองขาวเหนยวลง(ภาคกลาง), เอองดอกขาม,

เอองมะขาม(แพร)


Habitat : ปาดบแลง (Dry evergreen forest), ปาผลดใบ (Deciduous diptreocarp forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : เมษายน – มถนายน

ราก : รากแขนง มเสนผานศนยกลาง

0.1 เซนตเมตร มความยาว 3-31

เซนตเมตร รากฝอย มความยาว 0.6


ล�าตน : เปนล�ารปไข มขนาด 0.6-

1.5x1.5-4 เซนตเมตร ล�าตนเปนลาย

เหลยม อยเปนกระจก

ใบ : มสเขยว ใบหนา เรยว ปลายคอน

ขางแหลม มรองตนกลางใบ มขนาด 1.3-

2.5 x 5-8.3 เซนตเมตร

ชอดอก : เกดใกลยอด ยาว 6-10

เซนตเมตร ดอกในชอ ม 8-10 เซนตเมตร

ดอก : มเหลองนวล มกลบ 6 กลบ

ประกอบดวย กลบเลยง 3 กลบ กลบ

ดอก 2 กลบ และกลบปาก กลบเลยง

มลกษณะเรยวคอนขางกลม ปลายแหลม

ผวกลบเรยบ กลบดอก มลกษณะเรยว

ปลายแหลม กลบหยกเปนคลน ผวกลบ

เรยบ กลบปาก มลกษณะเปน 3 แฉก

แฉกขาง เปนรปร มเสนกลบสแดง แฉก

กลาง ปลายเปนครยมปม มเหลอง





กะเรกะรอน

สกลกะเรกะรอน (Cymbidium)

วงศยอย

Vandoideae

ชอวทยาศาสตร : Cymbidium aloifolium (L.) Sw.

ชอทองถน : กะเรกะรอน, เอองดามขาว เออง

หางไหล กลวยหางไหล เอองปากเปด


Habitat : ปาเตงรง (Dipterocarb forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : มนาคม-พฤษภาคม

ราก : รากตดอยตามตนไมหรอซอกหน

มขนาดเลกและฝอย

ล�าตน : เปนล�าลกกลวยรปกระเปาะ

คอนขางกลม มการเจรญทางดานขาง

โดยการแตกกอ มกาบใบหม สงประมาณ

2.5-3.5 เซนตเมตร

ใบ : ใบเปนแถบยาวคอนขางแขงหรอ

เปนแผนร โคนใบชอนถหมหวไว ใบแคบ

หนาและยาวคลายแผนหนง รปรางน�าตง

หรอโคงลง ผวใบเรยบ ปลายใบมนมรอง

ตนๆทปลายเลกนอย โคนใบแผเปนกาบ

หมล�าลกกลวย ขอบใบเรยบ ใบมจ�านวน

มาก ขนาดใบ ยาว 40-50 เซนตเมตร

กวาง 3-3.5 เซนตเมตร

ชอดอก :ชอดอกมสเขยวออน ผวเรยบ

มตา (Bud) มความกวาง 2.5 เซนตเมตร

ความยาว 27 เซนตเมตร 1 ชอดอกมด

อก 10-12 ดอก

ดอก : ดอกมสมวงแดง ดอกม 6

กลบ ประกอบดวยกลบเลยง 3 กลบ

กลบดอก 2 กลบ และกลบปาก 1 กลบ

กลบเลยงมลกษณะเรยว ปลายกลบ

แหลม กลบโคงเวา มสมวงแดง ขอบ

สเหลอง มขนออนเลกๆสขาว มขนาด

0.5 x 2 เซนตเมตร กลบดอกมลกษณะ

เหมอนกลบเลยง กลบปากมสมวงแดง

กลบปากชวงโคนมสเหลอง มสนสเหลอง

คลายเกสรดอกชบา ปลายกลบปากโคง

ลง มขนาด 1.5 x 1.5 เซนตเมตร

มเสาเกสรอยตรงกลาง มฝาครอบเรณส

เหลอง ภายในมอบเรณ Eulophia sp.





ชางผสมโขลง วงศยอย

Vandoideae

สกลหมกลง (Eulophia)

ชอวทยาศาสตร :Eulophia andamanensis Rchb.f.

ชอทองถน : หมกลง , ชางผสมโขลง


Habitat : ตามปาโปรงหรอปาผลดใบ

(Deciduous dipterocarb forest) ทวประเทศ


ราก : ลกษณะกลม สน�าตาลออน ม

ขนาด 0.3x1.2-5.5 เซนตเมตร

ล�าตน : เปนหวอยบนดน มลกษณะ

เปนหนอปลายแหลม คลายหนอไม มขอ

มปลอง มขนาด 1-4 x 4-7 เซนตเมตร

ใบ : ใบมสเขยว แผนใบบาง ปลายใบ

เรยวแหลม มเสนกลางใบ ใบมขนาด 1.6

x 4-28 เซนตเมตร

ชอดอก : ตงตรง มความยาว 18-

55 เซนตเมตร เสนผานศนยกลาง 0.2-

0.5 เซนตเมตรขนาดชอดอก 0.6 x 30

เซนตเมตร ชอดอกมลกษณะทรงกระบอก

ดอก : มสน�าตาลอมเขยว มขนาด 2x1.2

เซนตเมตร กานดอกยาว 2.2เซนตเมตร

เสนผานศนยกลาง 0.1 เซนตเมตร ดอก


3 กลบ กลบดอก 2 กลบ และกลบ

ปาก 1 กลบ กลบเลยงมเสนกลบ กลบ

เรยวปลายแหลมสน�าตาลอมเขยว ม

ขนาด 0.3x1.5 เซนตเมตร กลบดอกมส

น�าตาลอมเขยวเหมอนกลบเลยง แตออน

กวา มขนาด 0.3x1 เซนตเมตร กลบ

ปาก ขอบกลบหยกเวา ปลายกลบปาก

มสเขยวขมา มเสนสน�าตาลและสเขยว

มตมเนอเยอ (Callus) อยบรเวณกลบ

ปากชวงปลายดานบน กลบปากมขนาด

0.8x1.1 เซนตเมตร มเสาเกสรตดกบ

กลบปาก มฝาครอบอบเรณสเขยวออน

บรเวณขอบจะมสมวงแดงเขม ภายในม

อบเรณ Eulophiasp .สเหลอง มรงไข

อยภายในเสาเกสร





วานอง

ชอวทยาศาสตร : Eulophia macrobulbon (Parish & Rchb.f.)Hook.f.

ชอทองถน : วานอง วานแมงมม


Habitat : ตามปาโปรงหรอปาผลดใบ (Deciduous dipterocarb forest) ทวประเทศ


ราก : ออกรอบหว หนาประมาณ 3

มลลเมตร

ล�าตน : เจรญเตบโตแบบแตกกอ มหว

ใตดน รปรางไมแนนอน

ใบ : ใบสมวง ออกดานขาง รปขอบ

ขนานแกมรปร มรอยพบจบตามยาวคลาย

พด แผนใบเกลยงทง 2 ดาน ปลายใบ

แหลม ขอบใบเรยบ โคนใบสอบ หมซอน

ทบคลายล�าตน ขนาด ขนาด 10 - 40 x

9 เซนตเมตร ทงใบในฤดแลง

ชอดอก : แบบชอกระจะ เวลาออกดอก

ไมมใบ ออกทดานขางของหวใตดน ชอยาว

60 เซนตเมตร จ�านวนดอก 65-117

ฝก : แหงแตก รปขอบขนานแกมรปไข

กลบ ขนาด 4 x 1.2 เซนตเมตร

ดอก : ชอดอกยาว 33 – 35 เซนตเมตร.

โคนกานชอมกาบหมสแดงแกมน�าตาล

ใบประดบทกานดอกยอยยาวเกอบเทา

กานดอก 3 - 5 เซนตเมตร กานดอก

ยอยยาว 0.5 - 2 เซนตเมตร กลบ

เลยงบนรปรแกมรปขอบขนาน ขนาด

0.5 x 1.2 เซนตเมตร กลบเลยงคขางรป

ขอบขนาน ขนาด 1.3 -1.4 x 0.4 - 0.5

เซนตเมตร กลบดอกรปไขกลบ ขนาด

0.9 x 0.5 เซนตเมตร กลบเลยงและกลบ

ดอกสน�าตาล มเสนแขนงตามยาวหลาย

เสน กลบปากสเหลองมจดประสน�าตาล

ขนาด 1.1 - 2 x 0.8 - 1 เซนตเมตร

ปลายกลบแฉกมน โคงเขา แฉกกลางม

ขนาดเลก มขนสน ขอบเปนคลน ตรง

กลางกลบปากมสน 2 สนตามยาว ปลาย

สดอยบรเวณกงกลาง เสาเกสรสขาว

ขนาดเลก ยาวประมาณ 6 มลลเมตร

กอนเรณ 2 กอน กานกอนเรณสน ฝา

อบเรณดานบนมเขาสน 2 อน





วานองนวล

ชอวทยาศาสตร : Eulophia herbacea Lindl.

ชอทองถน : องนวล เอองแมงมม




ราก : มลกษณะกลม สน�าตาลออน

ขนาดเลก

ล�าตน : เปนหวอยบนดน

ใบ : ใบเดยว มสเขยว รปร ใบพด

จบ แผนใบบาง ปลายใบเรยวแหลม ม

เสนกลางใบ ใบมขนาด 10 x 30


ชอดอก : ตงตรง มความยาว 20-

30 เซนตเมตร เสนผานศนยกลาง

10 เซนตเมตรขนาดชอดอก 0.5 x 30

เซนตเมตร ชอดอกมลกษณะทรงกระบอก

ดอก : ดอกเรยงหางกน ดอกใหญ

ขนาด 1.7 เซนตเมตร กลบเลยงและ

กลบดอกรปแถบ สเขยวออน ปลายกลบ

แหลม กลบปากสขาว รปขอบขนาน ม

หปากรปทรงมน ปลายปากเวาตน แผน

กลบมขนปกคลม มเดอยดอกรปทรง

กระบอก ภายในมอบเรณ Eulophiasp

.สเหลอง มรงไข อยภายในเสาเกสร





วานจงนาง สกลวานจงนาง (Geodorum)

วงศยอย

Vandoideae

ชอวทยาศาสตร : Geodorum attenuatum Griff.

ชอทองถน : วานจงนาง, วานถอนพษ,

วานองเปราะ, ก�าปองหน


Habitat : ปาเบญจพรรณ(Mixed deciduous foreset), ปาเตงรง (Dipterocarb

forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : เมษายน-มถนายน

ราก : สน�าตาลออกเหลอง ทรง

กระบอกปลายแหลม มขนาด 0.3 x 2-9


ล�าตน : มลกษณะเปนหวอยระดบผวดน

มขนาด 0.2 x 8 เซนตเมตร

ใบ : มสเขยว ใบเรยวปลายแหลม ขอบ

ใบเวาไป-มา โคนใบเปนกาบ ใบพบจบ ม

ขนาด 4-7.4x 16-32 เซนตเมตร

ชอดอก : ชอดอกยาว 2 เซนตเมตร

1 ชอดอกมดอก 15 ดอก ชอดอกหอยลง

ดอก : ดอกมสขาว มขนาด 1.2 x 1.5

เซนตเมตร มกลบ 6 กลบ ประกอบดวย

กลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 2 กลบ

กลบปาก 1 กลบ กลบเลยงมสขาว ผว

มน มลกษณะเรยวปลายแหลม มขนาด

0.5 x 1.5 เซนตเมตร มรองตนกลาง

กลบ กลบดอกมสขาว ผวมน มลกษณะ

เรยวปลายมน มขนาด 1.2 x 1.5

เซนตเมตร กลบปากมสขาว ปลาย

กลบสเหลอง ลกษณะกลบปากเปนองลก

โคนกลบมสมวงออน มขนาด 1 x 1.2

เซนตเมตร มเสาเกสรอยตรงกลางดอก

มฝาครอบอบเรณสเขยว





วานจงนาง

ชอวทยาศาสตร : Geodorum siamense Rolfe ex Doenie

ชอทองถน : วานจงนาง


Habitat : ปาเบญจพรรณ (Mixed deciduous foreset), ปาเตงรง (Dipterocarb forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : มนาคม – เมษายน

ล�าตน : ล�าตนเหนอดนสงประมาณ 10

– 20 เซนตเมตร

ใบ : มสเขยว ใบเรยวปลายแหลม โคน

ใบเปนกาบ ใบพบจบ ใบเรยงเวยน ยาว

8 – 10 เซนตเมตร กวาง 4- 6 เซนตเมตร

ใบรปหอก

ดอก : ดอกชอกระจะ ออกดอกทโคน

ตน โคงลง ชอดอกยาว 2 เซนตเมตร 1

ชอดอกมดอก 6-10 ดอก ใบประดบ

ชอดอกรปใบหอก ปลายแหลม เรยงเวยน

ม 2-3 ใบ ดอกมสเขยวออน กลบเลยง

ดานบน รปขอบขนาน ปลายมน กลบ

เลยงดานขางรปขอบขนาน ปลายมน

กลบดอกดานขาง รปไข ปลายมตง

แหลม กลบปาก คลายถง ปลายแผแบบ

นออก สขาว เดอยมตงเลกๆคอนขาง

กลมไมชดเจน รงไขและกานดอกยาว

ประมาณ 1.5 – 2 เซนตเมตร กลม

เรณสเหลองออนม 2 กอน ใบประดบ

ดอกยอย รปสามเหลยมปลายแหลม





P.affins

(D.Don)Seidenf

ชอวทยาศาสตร : Peristylus affins (D.Don) Seidenf.


Habitat : ปาเบญจพรรณ (Mixed deciduous foreset), ปาเตงรง (Dipterocarb forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : พฤษภาคม

ราก : มขาดเลก

ล�าตน : มลกษณะเปนหวอยใตดนขนาด

ปานกลาง แบบมนฝรงและสรางล�าตน

เหนอดนในฤดฝน ล�าตนตงตรง

ใบ : มสเขยว ใบเรยวปลายแหลม ม

หลายใบเรยงเวยน ใบออนมวนตามยาว

มอายฤดเดยว ใบไมมขอตอ

ชอดอก : ชอดอกแบบกระจะ ตงตรง

ชอดอกยาว 20- 35 เซนตเมตร 1 ชอ

ดอกมดอก 25 ดอก ชอดอกหอยลง

ดอก : ดอกมสขาว มขนาด 1.2 x 1.5

เซนตเมตร มกลบ 6 กลบ ประกอบ

ดวย กลบเลยง 3 กลบสขาว กลบดอก

2 กลบเฉยงกวางกวากลบเลยงขางเลก

นอย กลบปาก 1 กลบสขาวม 3 แฉก

แหลม ดอกมขนาด 2 เซนตเมตร เดอย

รปกลมสด�าเมอดอกบานแลว





เอองไอยเรศ

ชอวทยาศาสตร : Rhyncostylis retusa (L.) Blume

ชอทองถน : เอองไอยเรศ, ไอยเรศ, เอองพวงหางรอก, เอองหางฮอก (ภาคเหนอ)

วสย : กลวยไมองอาศย (Epiphylic orchid)

Habitat :

ระยะเวลาในการออกดอก : เมษายน-พฤษภาคม

ราก : รากเปนรากอากาศ มสเขยวเทา

ปลายรากแหลมและมสเขยวออน รากม

ลกษณะกลม ยาว มขนาด 0.2-0.4 x 6-48


ล�าตน : มลกษณะโคนใบหมเปนล�าตน

สเขยว มขนาด 0.8 x 3 เซนตเมตร

ใบ : ใบมสเขยว ปลายใบหยกเวา ม

รองตนกลางใบ ใบอวบหนา คอนขางแขง

ขอบใบเรยบ ใบเรยงสลบซายขวา มขนาด

1.8 x 10-25 เซนตเมตร

ชอดอก : ชอดอกออกดอกตามซอกใบ

มดอก 70-75 ดอก ชอดอกหอยลง ม

ขนาด 0.3 x 27 เซนตเมตร ระยะหาง

ระหวางดอก 0.5 -1 เซนตเมตร

ดอก : กานดอกมขนาด 0.1 x 1.7 ม

ลกษณะกลมทรงกระบอก ดอกมสขาว ม

จดสมวงเปนประกาย มขนาด 1.8 x 1.8


ดวยกลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 2 กลบ

และกลบปาก 1 กลบ กลบเลยงและกลบ

ดอกมสขาวลายจดสมวง กลบมลกษณะ

คอนขางกลม ปลายกลบมน มขนาด

0.3-0.7 x 0.8 เซนตเมตร ชวงโคน

กลบปากถงกลางกลบปากมลกษณะเปน

ถงแบนๆ ยาว 0.5 เซนตเมตร ชวงกลาง

กลบปากถงปลายกลบปากจะมลกษณะ

โคงเขาหาเสาเกสรปดถงแบนๆแลวปลาย

กลบปาก จะตงขนานกบเสาเกสรขอบ

ของปลายกลบปากมสมวงออน เสาเกสร

มลกษณะเปนแทงสนอยตรงกลางดอก

ดานบนสดมฝาครอบอบเรณ และมรงไข

อยสวนลางสดของเสาเกสร





เขาะแกะ

ชอวทยาศาสตร : Rhyncostylis coelestis (Rchb.f.) A.H. Kent

ชอทองถน : เขาแกะ, เอองขหมา, เอองเขาควาย, เอองเขาแกะ


Habitat : ปาผลดใบ, ปาดบแลง

ระยะเวลาในการออกดอก : เดอนเมษายน - มถนายน

ราก : รากเปนรากอากาศ มขนาด

ใหญสขาวอมเขยว ปลายรากแหลม มส

เขยวออน รากมลกษณะกลม ผวรากมส

ขาว รากหยกเลกนอย มขนาด 0.2-0.5

x 5-60 เซนตเมตร

ล�าตน : มลกษณะโคนใบหมเปนล�าตน

สเขยว มขนาด 0.3-0.8 x 0.5-5 เซนตเมตร

ใบ : ใบมสเขยว ใบอวบ คอนขางแขง

ปลายใบแหวงเปนรปครงวงกลม กลางใบ

เปนรอง ขอบใบเรยบ ใบเรยงสลบซาย

ขวา มขนาด 1.6-4 x 6-11.2 เซนตเมตร

ชอดอก : เปนชอตงตรง ออกดอกตรง

ซอกใบ ดอกในชอแนน ชอดอกมความ

ยาวใกลเคยงกบความยาวของใบ ยาว

10-12 เซนตเมตร

ดอก : กานดอกมสขาว ทรงกระบอก

ดอกมสขาวแกมมวงคราม มขนาด 1.5

x 2 เซนตเมตร มกลนหอมออนๆ ดอก


3 กลบ กลบดอก 2 กลบ และกลบปาก

1 กลบ กลบเลยงและกลบดอก มสขาว

ปลายกลบสมวง กลบมลกษณะคอนขาง

กลม ปลายมนโคงเวา กลบปาก มส

มวง ปลายกลบหยกเลกนอย มเสาเกสร

สขาวอยตรงกลางดอก ฝาครอบอบเรณ

สมวง ภายในมอบเรณสเหลอง





เขมขาว

วงศยอย

Vandoideae

สกลสามปอย (Vanda)

ชอวทยาศาสตร : Vanda lilacina Teijsm. &Binn.

ชอทองถน : เขมขาว, กลวยไมหางปลา, แฝก


Habitat : ปาดบแลง (Dry evergreen forest), ปาเบญจพรรณ (Mixed deciduous forest)

ระยะเวลาในการออกดอก : มกราคม- เมษายน

ราก : รากมลกษณะกลม ใหญ หยาบ

มขนาด 0.3-0.5 x 7.5-24 เซนตเมตร

ล�าตน : มลกษณะกลม ผวเรยบ ทรง

กระบอก หอยลง มความยาว 11-15


ใบ : ใบอวบแผนใบหนา มรองตรง

กลางใบ ใบเรยงสลบซายขวา และโคงเลก

นอย มขนาด 1.8-2x 14-20 เซนตเมตร

ชอดอก : ชอดอกมความยาว 20-

25 เซนตเมตร เสนผานศนยกลาง 0.3

เซนตเมตร มลกษณะกลมทรงกระบอกตน

ชอดอกตงตรง กานชอดอกเรยบ มขอ

ดอก : ดอกมสขาวแกมมวง กานดอก

ยาว 3 เซนตเมตร ดอกมกลบ 6 กลบ

ประกอบดวย กลบเลยง 3 กลบ กลบ

ดอก 2 กลบ และกลบปาก 1 กลบ กลบ

เลยงและกลบดอกมสขาว ลกษณะกลม

คอนขางเรยว ผวกลบและขอบกลบเรยบ

พนกลบหรอผวกลบเปนประกาย กลบ

ดอกมความยาว 1.2 เซนตเมตร กวาง

0.7 เซนตเมตร กลบเลยงมความยาว

0.9 เซนตเมตร กวาง 0.5 เซนตเมตร

กลบปาก ดานในมสมวงแกมขาวชดเจน

มเสาเกสรอยเหนอกลบปาก มฝาครอบ

อบเรณสเหลอง



หนาระยะเวลาออกดอก

ลกษณะของปา

ลกษณะ

วสยชอไทยชอวทยาศาสตร

วงศยอย /

สกล

Subfamily Orchidioideae

23ก.ย.-ต.คDDFTTOนางอวนอย1. Habenaria dentata (Sw.) Schltr.

สกลนางอวนอยHabenaria

-ก.คMDF,DDFTTO-2. H. furcifera Lindl.

-ก.คMDF,DDFTTOเอองหอมเตย3. H. lucida Wall. ex Lindl.

-ก.คMDF,DDFTTO-4 . H. sp.

-ก.ค.-ก.ยDEFTTOนางอว5. Pecteilis sagarikii Seidenf.

สกลอวสาครกPecteilis 24ก.ค.-ก.ยDEFTTOนางอว6. P. susannae

(L.) Raf.

Subfamily Epidendroideae

-ก.ย.-พ.ยDEF,MDFEPOเอองหมาก7. Coelogyne trinervis Lindl.

สกลเอองหมากCoelogyne

25เม.ย.-ม.ยDEF,MDFEPOเอองดอกมะขาม

Dendrobium delacourii Guill.

สกลเอองผงDendrobium

Subfamily Vandoideae

-ม.ค.-พ.คDDFEPOกะเรกะรอน9. Cymbidium aloifolium (L.) Sw.

สกลกะเรกะรอนCymbidium

-ม.ค.-พ.คMDFTTOหมกลง ชางผสมโขลง

10. Eulophia andamanensis Rchb.f.สกลหมกลง

Eulophia-ม.ค.-พ.คMDFTTOวานองนวล 11. E.herbacea

Lindl.

ตารางผลการศกษากลวยไม มหาวทยาลยราชภฎอดรธาน ศนยการศกษาสามพราว



หนาระยะเวลาออกดอก

ลกษณะของปา

ลกษณะ

วสยชอไทยชอวทยาศาสตร

วงศยอย /

สกล

ม.ค.-พ.คMDFTTOวานอง12. E.macrobulbon (Parish & Rchb.f.) Hook.f.

สกลหมกลงEulophia

23เม.ย.-ม.ยMDFTTOวานจงนาง13.Geodorum attenuatum Griff.สกลวานจงนาง

Geodorum-เม.ย.-ม.ยMDFTTOวานจงนาง14. G. siamense

Rolfe ex Downie

-ก.ค.-ก.ยDEFTTOนางตาย15. Peristylus affins (D.Don)Seidenf.

สกลนางตาย Peristylus

-เม.ย.-ม.ยDEF,MDFEPOเขาแกะ16. Rhynchostylis coelestis (Rchb.f.)สกลเขาแกะ

Rhynchostylis25เม.ย.-พ.คEPOเอองไอยเรศ 17 .R. retusa (L.)

Blume

-ม.ค.-เม.ยDEF,MDFEPOเขมขาว 18.Vanda lilacina Teijsm. & Binn.

สกลเขมขาวVanda

หมายเหต:

ประเภท/วสย กลวยไมองอาศย (Epiphytic Orchid: EPO) กลวยไมดน (Terrestrial Orchid : TTO) กลวยไมบนหน (Lithophyte Orchid : LPO)

ประเภทปา/Habitat ปาผลดใบ/ปาเบญจพรรณ (Mixed deciduous forest: MDF) ปาดบแลง (Dry evergreen forest: DEF) ปาเตงรง (Deciduous dipterocarp forest: DDF)

ผลการศกษาความหลากหลายของกลวยไมในมหาวทยาลยราชภฎอดรธาน ศนยการศกษาสามพราว

จดจ�าแนกตามหลกอนกรมวธาน ตามระบบของ R.L.

Dressler (1981,1990) พบกลวยไมทงหมด 3 วงศ

ยอย 10 สกล 18 ชนด ไดแก วงศยอย วงศ

ยอย Vandoideae พบมากทสด 6 สกล สกลทพบ

มากทสดคอ สวนวงศยอย Orchidioideae และ

วงศยอย Epidendroideae พบ 2 สกล สกลนางอว

Habenaria พบมากทสด 4 ชนด และไมสามารถระบ

ระดบชนดได คอ H. sp. แบงประเภทของกลวยไม

ตามลกษณะวสยแบงออกเปน 2 ประเภทดงน

กลวยไมดน (Terrestrial Orchid ) พบ12 ชนด โดย

พบวา อวสาครก Pecteilis sagarikii Seidenf. เปน

กลวยไมเดน กลวยไมดนสกล นางอว Habenaria พบ

มากทสด สวน กลวยไมองอาศย (Epiphytic Orchid)

เอองดอกมะขาม Dendrobium delacourii Guill

และ เขาแกะ Rhynchostylis coelestis (Rchb.f.),

เปนกลวยไมชนดเดน การศกษาครงนไมพบกลวยไม

บนหน (Lithophyte Orchid : LPO) และกลวยไม

กนซาก องนวล E.herbacea Lindl. Rchb.f. ใน

ระหวางเดอน พฤศจกายน พ.ศ. 2557

ถงเดอน ตลาคม พ.ศ. 2558

74



ธรรมชาตพบวามจ�านวนลดนอยลง

ควรไดรบการอนรกษพนธกรรม ซง

การศกษาครงนเปนการรายงานการ

ศกษาความหลากหลายของกลวยไม

ครงแรก สอดคลองกบการศกษา

ส�ารวจ วรญญา จระวพลวรรณและ

ทศนย ปญจนทรสงห ศกษาความ

หลากหลายของกลวยไม ในภหนลาด

ชอฟา จงหวดหนองบวล�าภ พบกลวยไม

33 ชนด การศกษาครงนพบวา ม

จ�านวนชนดกลวยไมมากกวา ผลการ

ศกษาของวรญญา จระวพลวรรณ

และทศนย ปญจนทรสงห 2 ชนด

จากการศกษาครงนมกลวยไม 7 ชนด

ทไมพบในภหนลาดชอฟา จงหวด

หนองบวล�าภ ไดแก เอองค�ากว

(Dendrobium signatum Rchb.f)

วานจงนาง (Geodorum recurvum

(Roxb.) Alston) เขาแกะ (Rhynchostylis

coelestris Rchb.f.) และพบวา

กลวยไมสกล นางอว Habenaria

ซงเปนกลวยไมดน มการส�ารวจพบ

มากกวาชนดทใกลเคยงกน ในพนท

ศกษามการพบกลวยไมในสกล เออง

ตนกบมากวา 1 ชนด

กลวยไมเดนทพบในพนทศกษา

ก. อวสาครก P. sagarikii Seidenf. ข. นางอวนอย H. dentata (Sw.) Sch ค. องนวล E. herbacea Lindl. ง. เขาแกะ R. coelestis (Rchb.f.) จ . นางอว H. furcifera Lindl.

ก ข

ค ง จง



กลวยไมทควรไดรบ ตรวจสถานภาพพชโดยอางองตามการประเมนสถานภาพของ

Thailand Red Data : Plants (Santisuk et al.,2006) พบกลวยไมหายาก 1

ชนด คอ นางอว (Pecteilis susannae (L.) Rafin) ในการศกษาครงนชใหเหนวา

ชนดกลวยไมทควรใหความส�าคญดานการอนรกษและ เพมจ�านวนในธรรมชาต

ไดแกเอองดอกมะขาม (Dendrobium delacourii Guill.) ซงเปนกลวยไมทเดนใน

และการศกษาครงนไดสนบสนน การอนรกษและเพมจ�านวนในธรรมชาตโดยวธ

การเพาะเลยงเนอเยอ เอองดอกมะขาม (Dendrobium delacourii Guill.)

1.ควรมการศกษาจ�านวนประชากรของ

กลวยไม พนธศาสตรเชงประชากร

2.การศกษาดานอนกรมวธานใชลกษณะ

ทางสณฐานวทยาอยางเดยวไมเพยงพอ

ทจะใชจดจ�าแนกโดยเฉพาะกลวยไมบาง

ชนดออกดอกปละครงบางชนดไมพบดอก

จงไมสามารถระบชนดไดจงควรมการใช

ลกษณะอนเพอใชในการระบชนดควรม

การศกษาทางดานชววทยาระดบโมเลกล

เชนการศกษาลายพมพดเอนเอ

3. เพอเปนการอนรกษพนธกรรมควรม

การน�ามาขยายพนธในหองปฏบตการ

เชนน�ามาขยายพนธดวยวธการเพาะ

เลยงเนอเยอพช

กลวยไมเอองดอกมะขาม เปนกลวยไม

ชนดเดน จงมความเหมาะสมทจะเพม

ประชากรเพอการอนรกษตอไป โดยการ

เปรยบเทยบสตรอาหารทเหมาะสมใน

การเจรญเตบโตของตนออนกลวยไม

เอองดอกมะขาม (Demdrobium delacourii

Guill โดยน�าสวนของฝกทอายประมาณ

3 เดอนเพาะเลยงในสภาพปลอดเชอบน

สตรอาหาร Vacine and Went ส�าหรบ

เพาะเมลด จากนนเพาะเปนเวลา 3 เดอน

แลวยายลงในอาหาร Murashige and

Skoog (1962) (MS) ดดแปลง ท

เตมสารควบคมการเจรญเตบโต N6-

benzyladenine (BA) รวมกบ α-

ขอมลเบองตน เพอเปนแนวทางในการอนรกษพนธกรรมกลวยไมในปาโคกขมปน

การอนรกษพนธกรรมกลวยไมโดยการขยายพนธกลวยไมโดยวธการเพาะเลยงเนอเยอพช



Naphthylacetic acid (NAA) ทระดบความ

เขมขน 0,1 และ 2 มลลกรมตอลตร และ

สตรอาหาร Vacin and Went (1949) (VW)

ดดแปลง ทเตมสารอนทรย มนฝรง กลวยหอม

บด 45, 90 และ 135 กรมตอลตร และ น�า

มะพราว 45, 90 และ 135 มลลลตรตอ

ลตร และอาหาร VW ดดแปลง สตรท 15 ท

เตมกลวยหอมบด 135 กรมตอลตร สามารถ

ชกน�าใหมการแตกหนอสงสดเฉลย 2.17 หนอ

ตอตน ความสงเฉลย 2.60 เซนตเมตรตอตน ม

จ�านวนใบเฉลย 3.28 ใบตอตน ความกวางใบเฉลย

0.36 เซนตเมตรตอตน ความยาวใบเฉลย 1.48

เซนตเมตรตอตน จ�านวนรากเฉลย 12.36 ราก

ตอตนและความยาวรากเฉลย 1.45 รากตอตน

การขยายพนธเอองดอกมะขามในสภาพปลอดเชอ

ก. ชอดอกเอองดอกมะขาม ข. ฝกทไดรบการผสมเปนเวลา 6 เดอน ค. การพฒนาของเอมบรโอในระยะตางๆ ง. โปรโตคอมทเพาะเลยงในสภาพปลอดเชอ จ. ตนออนกลวยไมเอองดอกมะขามเพาะในสตรอาหารตางๆ



กตต กรตยตานนท และนฤมล กฤษณชาญด. (2550). กลวยไมเขตรกษาพนธสตวปาภเขยว. ดาน สทธาการพมพ. กรงเทพฯ.เชดศกด ทพใหญ และคณะ.(2550) ความหลากหลายของกลวยไมบรเวณสถานพฒนาเพอสงเสรมการอนรกษสตวปาพษณโลก คณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, มหาวทยาลยนเรศวรฐตพร พทยาวธวนจ และคณะ. (2552). การส�ารวจกลวยไมปาในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชด�าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ เขอนจฬาภรณ จ.ชยภม. เอกสารประชมวชาการชมรมคณะปฏบตงานวทยาการ อพ.สธ. ครงท 4 ทรพยากรไทย : ผนสวถใหมในฐานไทย 20-23 ตลาคม 2552 สวนสตวเปดเขาเขยว อ.ศรราชา จ.ชลบร. หนา 351-356 ฐตพร พทยาวธวนจ และคณะ. (2555). การส�ารวจกลวยไมปาในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชด�าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เขอนอบลรตน จ. ขอนแกน. แกนเกสร 40 ฉบบพเศษ : 460-463เตม สมตตนนทน.(2557) ชอพรรณไมแหงประเทศไทย ทศนย ปญจนทรสงห. (2556). รายงานวจยฉบบสมบรณ ความหลากหลายของกลวยไมในอยานแหงชาต ภลงกา จงหวดนครพนม มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน -------------------------. (2557) รายงานวจยฉบบสมบรณความหลากหลายของกลวยไมในวนอทยาน ภฝอยลม จงหวดอดรธาน มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน -------------------------. (2558) รายงานวจยฉบบสมบรณความหลากหลายของกลวยไมในอทยานประวตศาสตร ภพระบาทอ�าเภอบานผอ จงหวดอดรธาน มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน วรญญา จระวพลวรรณและทศนย ปญจนทรสงห. (2551) รายงานวจยฉบบสมบรณความหลากหลาย ของกลวยไมในภหนลาดชอฟาจงหวดหนองบวล�าภ มหาวทยาลยราชภฏอดรธานวรชาต โตแกว. (2549). กลวยไมดนในอทยานแหงชาตภเรอ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยขอนแกนวรชาต โตแกว, ประนอม จนทรโณทย และ อจฉรา ธรรมถาวร. (2551). การส�ารวจเบองตนของพชวงศ กลวยไมในอทยานแหงชาตภเรอ จงหวดเลย. วารสารวทยาศาสตร มข. 36:197-205.วรชาต โตแกว และ ประนอม จนทรโณทย. (2552). ความหลากหลายของพชวงศกลวยไมในอทยาน แหงชาตน�าหนาว จงหวดเพชรบรณ. วารสารพฤกษศาสตรไทย 1:49-59วระชย ณ นคร และ สนต วฒฐานะ. (2551). สวนพฤกษศาสตรพระนางเจาสรกต กลวยไมไทย 1. เชยงใหม: วนดาการพมพ. ------------. (2551). สวนพฤกษศาสตรพระนางเจาสรกต กลวยไมไทย 2. เชยงใหม: วนดาการพมพ. สวนพฤกษศาสตรปาไม ส�านกวชาการปาไม กรมปาไม. 2544. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย เตม สมตนนทน. ครงท 2 (ฉบบแกไขเพมเตม). บรษทประชาชน จ�ากด, กรงเทพฯ.สรพล แสนสขและคณะ, (2557) คมอศกษาพชวงศขงและพชบนลานหนในอทยานประวตศาสตรภพระบาท อ�าเภอบานผอ จงหวดอดรธาน. ศนยวจยทองเทยวภมภาคลมน�าโขง. คลงนานาวทยา : ขอนแกน.สมราน สดด. (2546). การศกษาอนกรมวธานของพชววงษกลวยไม บรเวณอทยานแหงชาตปาหนงาม จงหวดชยภม. กลมพฤกษศาสตรปาไม ฝายวนวฒนวจยและพฤกษศาสตร กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช กรงเทพฯ.ส�านกงานหอพรรณไม.(2559) ลกษณะประจ�าวงศพรรณไม(ฉบบปรบปรง)กรมอทยานแหงชาต สตวปาและ พนธพช. กรงเทพฯ.2559.320อมรรตน บวคลาย. (2548). ความหลากหลายของกลวยไมบรเวณเขาเขยว อทยานแหงชาตเขาใหญ. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาพฤกษศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณ มหาวทยาลย.

บรรณานกรม

อบฉนท ไทยทอง. (2549). กลวยไมเมองไทย. พมพครงท 12. กรงเทพฯ : บานและสวนSeidenfaden, G. & Smitinand, T. 1959-1965. The Orchids of Thailand. A Preliminary List. The Siamsociety. Bangkok.Seidenfaden, G. 1975. Orchid Genera in Thailand II. Cleisostoma Blume. Dansk Botanisk Arkiv 29(3).------------. 1975. Orchid Genera in Thailand III. Coelogyne Lindl. Dansk Botanisk Arkiv 29(4). ------------. 1977. Orchid Genera in Thailand V. Orchidoideae. Dansk Botanisk Arkiv 31(3). ------------. 1979. Orchid Genera in Thailand VIII. Bulbophyllum Thouars. Dansk Botanisk Arkiv 33(3). ------------. G. 1985. Orchid Genera in Thailand XII. Dendrobium Sw. Opera Botanica 83.------------. 1992. The Orchids of Indochina. Opera Botanica 114.Soon, T. E. 1995. Orchids of Asia. Times Book International, Singapore. 317 pp.



โครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชด�าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

Plant Genetic Conservation Project Under The Royal Initiative of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn

Documents

กล้วยไม้ - Udon Thani Rajabhat Universityacademic.udru.ac.th/~rspg/orchid.pdfสารจากอธ การบด มหาว ทยาล ยราชภ ฏอ