คําราชาศัพท และคําสุภาพ

คํานิยม “คุณครูคิดวา เหมาะสมกับการเปนหนังสือที่ผู

เรียนจะใชประกอบการเรียนอยางมาก มีเนื้อหาที่ครบถวน

ตั้งแตประวัติความเปนมา ประโยชน พรอมกับตัวอยาง

การนําไปใชงาน ซึ่งแยกเปนหมวดไดเหมาะสม ไลเรียง

อยางดี นักเรียนจึงสามารถคนหาคําศัพทไดอยางรวดเร็ว

ตัวอักษรมีขนาดใหญอานงาย จึงเหมาะสําหรับนักเรียน

และคุณครูผูสอนทุกคน”

วิภาภรณ สุริยานนท

ครูภาษาไทยระดับประถมศึกษา

โรงเรียนพิชญศึกษา จ.นนทบุรี

โรงเรียนรางวัลพระราชทาน

ระดับประถมศึกษาขนาดใหญ 3 ปซอน

๑ คําราชาศัพท ๙

ประวัติความเปนมา ๙

ความหมายของคําราชาศัพท ๑๐

ที่มาของคําราชาศัพท ๑๐

ประโยชนของการศึกษาคําราชาศัพท ๑๕

ชนิดของคําราชาศัพท ๑๖

หลักการ และวิธีการใชคําราชาศัพท ๒๖

๒ หมวดคําราชาศัพท ๓๓

หมวดขัตติยะตระกูล ๓๓

หมวดรางกาย ๔๐

หมวดเครื่องแตงกาย ๔๙

หมวดเครื่องประดับ ๕๑

หมวดเครื่องใช ๕๓

หมวดสถานที่ ๕๙

หมวดอาหาร ๖๑

สารบัญ

หมวดอาวุธ ๖๓

หมวดลักษณะนาม ๖๔

หมวดสรรพนาม ๖๗

หมวดคํากริยาราชาศัพท ๗๐

หมวดคําวิเศษณราชาศัพท ๘๒

๓ การใชงานคําราชาศัพทในโอกาสตางๆ ๘๓

คําราชาศัพทที่เกี่ยวกับการพระราชพิธี ๘๓

การเขียนหนังสือถึงบุคคลตางๆ ๑๐๓

๔ รวมคําราชาศัพท (คําสามัญ-คําราชาศัพท) ๑๑๓

๕ คําราชาศัพทสําหรับพระภิกษุสงฆ ๑๙๐

สมณศักดิ์ของพระสงฆไทย ๑๙๐

๖ คําสุภาพ ๑๙๙

คําสุภาพ ๑๙๙

คําศัพทหมวดคําสุภาพ (คําสามัญ-คําสุภาพ) ๒๐๐

๘ คําราชาศัพท และคําสุภาพ

¤íÒÃÒªÒÈѾ·�

ประวัติความเปนมา

การใชคาํราชาศพัทนัน้ไมมหีลกัฐานแนชดัวาเริม่ใช

มาตัง้แตสมยัใด สนันษิฐานวา คาํราชาศพัทนัน้อาจถกูนาํมาใช

ในชวงของพระราชวงศสุโขทัย ซึ่งไดรับอิทธิพลมาจากขอม

จากการศึกษาสิ่งท่ีถูกบันทึกในกฎมณเฑียรบาล

เมื่อสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ แหงกรุงศรีอยุธยา

(พ.ศ. ๑๙๙๑-๒๐๓๑) ก็จะพบวามีการกําหนดใหใชถอยคํา

ในการกราบบังคมทูล กราบทูล คําท่ีใชเรียกส่ิงของเครื่อง

ใชสําหรับกษัตริย หรือพระบรมวงศานุวงศ ตอมาจึงมีการ

เผยแพรคําราชาศัพทใหใชกันโดยท่ัวไป และขยายขอบเขต

ใหครอบคลุมเหมาะสมกับบุคคลในแตละระดับของสังคม

ñ

๙คําราชาศัพท และคําสุภาพ ๑ คําราชาศัพท

ความหมายของคําราชาศัพท

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานพุทธศักราช

๒๕๔๒ ใหความหมายของราชาศัพทไววา “คําราชาศัพท”

คือ คําเฉพาะที่ใชสําหรับเพ็ดทูลพระเจาแผนดินและเจานาย

ตอมาหมายความรวมถึงคําท่ีใชกับพระสงฆ ขาราชการ

และสุภาพชนดวย ดังนั้นคําราชาศัพทจึงนําไปใชกับบุคคล

ดังตอไปนี้

๑. พระบาทสมเด็จพระเจ าอยู หัวและสมเด็จ

พระบรมราชินีนาถ

๒. พระบรมวงศานุวงศ

๓. พระภิกษุสงฆ

๔. ขาราชการ

๕. สุภาพชนทั่วไป

ที่มาของคําราชาศัพท

แตเดิมนั้นคําราชาศัพทถูกกําหนดไวเพ่ือใชสําหรับ

พระมหากษตัรยิ และพระบรมวงศานวุงศ ดงันัน้การใชคาํไทยแท

เพียงอยางเดียวจึงไมเหมาะสมนัก ทั้งนี้เพราะคําไทยแทนั้น

เปนคําพยางคเดียว ขาดความสละสลวย ดังนั้นเราจึงไดมี

การนําเอาภาษาอื่นๆ เขามาใชเปนคําราชาศัพท

๑๐ คําราชาศัพท และคําสุภาพ

แตถึงอยางไรก็ตาม ก็ยังมีการผสมผสานระหวาง

คํา ไทยแท กับคําภาษาอ่ืนเป นคําราชาศัพท ดังนั้น

คําราชาศัพทที่ใชในปจจุบันจึงมีที่มาดังตอไปนี้

คําราชาศัพทภาษาบาลี

ภาษาบาลเีปนภาษาเกาแกของอนิเดยี พทุธศาสนกิชน

ยกยองวา ภาษาบาลีเปนภาษาศักดิ์สิทธิ์ เนื่องจากใชบันทึก

คําสอนของพระพทุธเจาไวในพระไตรปฎก ดงันัน้คาํหลายคาํ

ในภาษาบาลีถูกนํามาใชเปนคําราชาศัพท เชน

คําราชาศัพท ความหมาย

พระราชมารดา แม

พระบรมราโชวาท คําสอน

พระบาท เทา

พระราชอาสน ที่สําหรับนั่ง

แตถึงอยางไรก็ตาม ก็ยังมีการผสมผสานระหวาง แตถึงอยางไรก็ตาม ก็ยังมีการผสมผสานระหวาง แตถึงอยางไรก็ตาม ก็ยังมีการผสมผสานระหวาง แตถึงอยางไรก็ตาม ก็ยังมีการผสมผสานระหวาง

คําราชาศัพท

ภาษา

สันสกฤต

ภาษาตางปรtเทศ

นําภาษาไทย

มาสรางภาษาบาลี

ตางปรtเทศตางปรtเทศ

ภาษาเขมร

๑๑คําราชาศัพท และคําสุภาพ ๑ คําราชาศัพท

คําราชาศัพทจากภาษาสันสกฤต

ภาษาสันสกฤตเปนภาษาโบราณของอินเดีย เปน

ภาษาที่มีความงดงาม มีระเบียบแบบแผน อีกทั้งเปนภาษา

ทีม่อียูในคมัภรีพระเวทซึง่พราหมณใชในการตดิตอกบัเทพเจา

จึงถือเปนภาษาศักดิ์สิทธิ์และคู ควรกับพระเจาแผนดิน

ที่เปรียบเสมือนสมมติเทพดวยเชนกัน ตัวอยางเชน

คําราชาศัพท ความหมาย

พระกรรณ หู

พระปฤษฎางค หลัง

พระราชปฏิสันถาร ทักทาย

พระหฤทัย หัวใจ

คําราชาศัพทจากภาษาเขมร

ภาษาเขมรเปนภาษาโบราณของชนชาติขอม

ซึง่ในอดตีถอืเปนชนชาตทิีม่คีวามเจรญิรุงเรอืงสงูในทกุดาน

ตลอดจนมีศิลปวิทยาการแขนงตางๆ รวมไปถึงดานภาษา

โดยขอมเช่ือกนัวาพระมหากษตัริยนัน้ดาํรงอยูในฐานะสมมติ

เทพดวย เหตนุีภ้าษาขอมจงึถกูนํามาใชเปนคาํราชาศพัท เชน

๑๒ คําราชาศัพท และคําสุภาพ

คําราชาศัพท ความหมาย

บรรทม นอน

โปรด ชอบ

เสวย กิน

คําราชาศัพทจากภาษาตางชาติอื่นๆ

คําราชาศัพทท่ีใชในปจจุบันมีหลายคําที่ใชคําทับ

ศัพท หรือคําที่ผิดเพี้ยนมาจากภาษาตางประเทศอื่นๆ โดย

ผานทางการติดตอคาขายในยุคสมัยตางๆ เชน

คําราชาศัพท ความหมาย รับมาจาก

ทรงแบดมินตัน เลนแบดมินตัน ภาษาอังกฤษ

พระสุจหนี่ ผาปูนั่ง ภาษาเปอรเซีย

พระเกาอี้ ที่สําหรับนั่ง ภาษาจีน

๑๓คําราชาศัพท และคําสุภาพ ๑ คําราชาศัพท

คําราชาศัพทจากภาษาไทย

โดยปกติแลวภาษาไทยจะไมใชเปนคําราชาศัพท

โดยตรง เนือ่งจากภาษาไทยแทเปนคาํพยางคเดยีว ขาดความ

สละสลวย ดังนั้นจึงใชวิธีการผสมกับคําในภาษาไทย เพื่อให

กลายเปนคําราชาศัพท

คําไทย คําราชาศัพท ความหมาย

รับ + สั่ง รับสั่ง คําสั่ง

ตั้ง + เครื่อง ตั้งเครื่อง ตั้งอาหาร

ชาง + ตน ชางตน ชางของพระมหากษัตริย

เรือ + ตน เรือตน เรือที่ใชสําหรับกษัตริย

นอกจากนี้ยังมีคําราชาศัพทที่เกิดจากการผสมคํา

ภาษาไทยกับคําราชาศัพทอื่นๆ เชน

คําราชาศัพท ความหมาย

นํ้าพระเนตร นํ้าตา

ลาดพระบาท ผาปูลาดทางเดิน

ตามเสด็จ ตามไป

ทอดพระเนตร ดู

๑๔ คําราชาศัพท และคําสุภาพ

ประโยชนของการศึกษาคําราชาศัพท

๑. ใชคําราชาศัพทไดอยางถูกตอง : การใช

คําราชาศัพทไดอยางถูกตองเหมาะสมกับแตละบุคคลตาม

สถานะ โอกาส และขนบธรรมเนยีม จะทาํใหผูใชมคีวามมัน่ใจ

ในการใชภาษา และไดรับการยอมรับจากสังคม เสริมเสนห

ใหกับตนเอง

๒. เขาใจความหมายของคาํราชาศพัท : คาํราชาศัพท

นั้นนําไปใชประโยชนไดท้ังการอานและการฟง โดยเฉพาะ

หนงัสอืประเภทวรรณกรรม การแสดงภาพยนตร ละครตางๆ

ทาํใหเขาใจความหมายไดอยางลกึซึง้และรบัอรรถรสแหงบท

ประพันธหรือการแสดงไดอยางเต็มที่

๓. สืบทอดภาษาไทยไดอยางถูกตอง : หากได

เรยีนรูถงึคาํราชาศพัทแลวจะไดทราบวาคาํราชาศพัทนัน้เปน

อีกระดับของภาษาไทย ซึ่งแมจะเขียนอานไดยาก แตหากมี

ความเขาใจอยางถองแทจะทาํใหมคีวามชาํนาญคลองแคลว

ในภาษาไทยเพิม่มากขึน้ ซึง่จะทาํใหมกีารถายทอดภาษาไทย

ไปยังอนุชนรุนตอไปอยางถูกตอง

๑๕คําราชาศัพท และคําสุภาพ ๑ คําราชาศัพท

ชนิดของคําราชาศัพท

คําราชาศัพทแบงออกเปน ๕ ชนิดดังนี้

๑. คํานามราชาศัพท

คํานามราชาศัพท คือ คํานามเฉพาะที่ใชสําหรับ

เรียกชื่อคน สัตว สิ่งของ หากคํานามนั้นเปนคําราชาศัพท

อยูแลวก็ถือวาเปน “คํานามราชาศัพท” โดยปริยาย เชน

เกศา เขนย คันฉอง แสงดาบ สนับเพลา เอราวัณ

แตหากคาํนัน้เปนคํานามสามญั เมือ่ตองการนาํมา

ใชเปนคําราชาศัพทจะตองแปลงคํานามสามัญเหลานั้นดวย

การเติมบางคําไวขางหนาหรือตามหลังคํานามนั้นๆ กอน

คํานามราชาศัพท

คําสรรพนามราชาศัพท

คํากรยิาราชาศัพท

คําลักษณนามราชาศัพท

คําวเิศษณราชาศัพท

๑๖ คําราชาศัพท และคําสุภาพ

คํานาม คํานามราชาศัพท

ดาบ พระแสงดาบ

ครู พระบรมครู

อํานาจ พระราชอํานาจ

มา มาทรง

เรือ เรือหลวง

รถ รถพระที่นั่ง

การแปลงคํานามสามัญใหเปนคํานามราชาศัพท

การแปลงคํานามสามัญใหเปนคําราชาศัพทนั้น

จะตองใชการเติมคําเฉพาะในตําแหนงหนาหรือหลังคํานาม

สามัญ โดยคําเติมเฉพาะท่ีใชในการแปลงคํานามสามัญ

ใหเปนคํานามราชาศัพท ไดแก พระบรมราช พระบรม

พระราช พระ ตน หลวง พระที่นั่ง เสวย บรรทม

๑. “พระบรมราช” ใชนําหนาคํานามสามัญเพื่อ

แสดงการเชิดชูเกียรติอยางสูงสุดของพระมหากษัตริย เชน

พระบรมราชชนน ีพระบรมราชโองการ พระบรมราชจกัรีวงศ

เปนตน

๑๗คําราชาศัพท และคําสุภาพ ๑ คําราชาศัพท

หากเปนการกลาวถึงพระพุทธเจานั้น จะใชคําวา

“พระบรมพทุธ” เชน พระบรมพทุธานสุาสน พระบรมพทุโธ

วาท พระบรมสารีริกธาตุ เปนตน

๒. “พระบรม” ใชนําหนาคํานามสามัญที่มาจาก

ภาษาบาลีหรือสันสกฤตเพื่อเปนการเชิดชูพระอิสริยยศของ

พระมหากษัตริย พระพุทธเจา และพระบรมราชวงศานุวงศ

๓. “พระราช” ใชนําหนาคํานามสามัญท่ีมาจาก

ภาษาบาลีสันสกฤต หรือภาษาไทยบางคําที่เกี่ยวกับพระเจา

แผนดิน พระราชินี และพระยุพราช โดยถือวามีความสําคัญ

รองลงมาจากคําวา “พระบรม” ซึ่งคํานามเหลานั้นจะอยูใน

หมวดของเครือญาติ บริวาร อวัยวะ กริยาอาการ เครื่องใช

เชน พระราชบดิา พระราชดาํร ิพระราชอาสน พระราชอาํนาจ

เปนตน

๔. “พระ” ใชนําหนาคํานามสามัญที่เกี่ยวกับ

พระมหากษัตริย หรือเจานาย โดยคํานามเหลานั้นจะตอง

อยู ในหมวดของอวัยวะ กริยาอาการ ความเป นไป

เครือญาติ บริวาร เคร่ืองใช เชน พระเนตร พระพักตร

พระอัยกา พระฉาย เปนตน

๑๘ คําราชาศัพท และคําสุภาพ