สทธปรทศน ฉบบพเศษ 15

การใชวฒนธรรมชมชนเพอพฒนาสการทองเทยวเชงสรางสรรค: กรณศกษา ชมชนเกาะศาลเจา เขตตลงชน กรงเทพมหานคร

THE USE OF COMMUNITY CULTURE FOR THE DEVELOPMENT OF CREATIVE TOURISM: A CASE STUDY OF KO SAN CHAO COMMUNITY, TALING CHAN DISTRICT, BANGKOK

ยวร โชคสวนทรพย*Yuwaree Choksuansap*

*อาจารยประจ�าหลกสตรการทองเทยว คณะการทองเทยวและการโรงแรม มหาวทยาลยธรกจบณฑตย*Lecturer, Departmentof Tourism, Faculty of Tourism and Hospitality, Dhurakij Pundit University*Email: yuwaree.cho@dpu.ac.th

16 SUTHIPARITHAT Special edition

บทคดยอ

งานวจยนเปนงานวจยเชงคณภาพมวตถประสงคเพอ1.ศกษาวฒนธรรมทเปนจดขายของชมชนเกาะศาลเจาเขตตลงชนกรงเทพมหานคร2.ศกษารปแบบการใชวฒนธรรมของชมชนเกาะศาลเจาเพอพฒนาสการทองเทยวเชงสรางสรรค3.เพอพฒนาแนวทางในการสงเสรมการทองเทยวเชงสรางสรรคของชมชนเกาะศาลเจาโดยใชแนวคดการทองเทยวเชงสรางสรรคขององคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน(องคการมหาชน)ประกอบกบทฤษฏการทองเทยวเชงสรางสรรคผานกระบวนการเกบรวบรวมขอมลโดยวธการศกษาจากเอกสารทเกยวของ การสมภาษณผ มสวนไดสวนเสยจากการทองเทยวในชมชนอาทผน�าชมชนตวแทนคณะกรรมการชมชนการสมภาษณบคคลทวไปทอาศยอยในชมชนและไมมสวนไดสวนเสยจากการทองเทยวในชมชนการสมภาษณนกทองเทยวการส�ารวจภาคสนามการสงเกต จากนนจงน�าขอมลทไดมาวเคราะหเพอหาขอสรป ผลการวจยพบวา ชมชนเกาะศาลเจามภมหลงดานภมประวตศาสตรทโดดเดนจนเปนทดงดดใจของนกทองเทยว มการน�าวฒนธรรมทเปนเอกลกษณเฉพาะมาปรบเปนกจกรรมทางการทองเทยวซงสอดคลองกบทฤษฎการทองเทยวเชงสรางสรรคไดอยางนาสนใจ ขอเสนอแนะในงานวจยพบวา ควรสรางจตส�านกเรองการมสวนรวมของคนในชมชน สงเสรมใหมการสบทอดวฒนธรรมของชมชนจากรนสรนรวมทงสรางความตระหนกรในคณคาของวฒนธรรมทองถน ผานการแลกเปลยนเรยนรกบนกทองเทยวเพอน�าไปสความสมดลทางวฒนธรรมเศรษฐกจและการทองเทยวของชมชนอยางแทจรง

ค�ำส�ำคญ:วฒนธรรมชมชนการทองเทยวเชงสรางสรรคชมชนเกาะศาลเจาเขตตลงชน

Abstract

Thisstudyhadthefollowingobjectives1)toinvestigatetheoutstandingcultureofKoSanChaocommunity,TalingChanDistrict,Bangkok,2)toexplorethemodelofusingKoSanChaocommunitycultureforthedevelopingofcreativetourism,and3)todeveloptheguidelinestopromotecreativetourismofKoSanChaocommunity.ThisstudyisbasedontheconceptofcreativetourismofDesignatedAreasforSustainableTourismAdministration(PublicOrganization)alongwithcreativetourismtheorythroughtheprocessofcollectingdatafromrelateddocuments,interviewingstakeholdersfromcommunitysuchascommunityleaders,representativesofcommunitycommittee,aswellasgeneralpeoplewhohavelivedinthecommunityandnon-stakeholder.Additionally,touristswerealsointerviewed.Theresearcherconductedfieldtripandobservation.Datacollectedwerethenanalyzedtodrawtheconclusion.TheresultsindicatedthatthehistoricalbackgroundofKoSanChaocommunity isoutstandingandattractivefortourists.Theuniqueculturehasbeeninterestinglyadaptedwithtouristactivitiesthatareconsistenttocreativetourismtheory.Thesuggestionsofthisstudyincludethattheparticipationoflocalpeopleshouldbecultivatedtopromotelocalcultureinheritancefromgenerationtogeneration.Theawarenessoflocalculturevalueshouldbecultivatedtowardstheculturalandeconomicharmonyandlocaltourism.

Keywords:CommunityCulture,CreativeTourism,KoSanChaoCommunity,TalingChanDistrict

สทธปรทศน ฉบบพเศษ 17

บทน�า การทองเทยวเชงสรางสรรค (Creative tourism) เปนรปแบบการทองเทยวทเกดขนมาไมนานแตเปนทยอมรบกนทวไปวาสามารถพฒนาดานเศรษฐกจสงคมวฒนธรรมและสงแวดลอมในมตตางๆโดยมงเนนการสรางประโยชนสงสดจากการทองเทยวใหกบนกทองเทยวและเจาของชมชน แนวคดการทองเทยวเชงสรางสรรคจงนบเปนพฒนาการของการทองเทยวทางเลอก(Alternativetourism)ทพฒนามาจากแนวคดการทองเทยวโดยชมชน (Community-based tourism)ซงมพนฐานแนวคดจากทฤษฎการทองเทยวแบบยงยน(SustainableTourism)(Suttipisan,2013,pp.47-55)ทมาของแนวคดการทองเทยวเชงสรางสรรคเปนทรบรกนทวไปตงแตพ.ศ.2536โดยPearceandButler(1993)ซงเปนนกทฤษฎเรองแรงจงใจมการกลาวถงการทองเทยวเชงสรางสรรควาเปนการทองเทยวรปแบบหนงทมศกยภาพแตกยงไมไดมการนยามความหมายอยางชดเจนตอมาRichards and Raymond ไดรวมกนนยามศพทของการทองเทยวเชงสรางสรรคขนวา“การทองเทยวทเปดโอกาสใหผมาเยอนไดพฒนาศกยภาพผานการเขารวมกจกรรมและประสบการณการเรยนรอยางจรงจงซงสอดคลองกบลกษณะของจดหมายทไปเยอน”(Richards& Raymond, 2000, pp. 16-20) สวน UNESCO ไดก�าหนดนยามของการทองเทยวเชงสรางสรรคขนในงานการจดประชมนานาชาตเกยวกบการทองเทยวเชงสรางสรรค ทเมองซานตาเฟ มลรฐนวเมกซโกประเทศสหรฐอเมรกาวา “การทองเทยวทมงเนนความผกพนและประสบการณทแทจรงผานการเรยนรอยางมสวนรวมในงานศลปะมรดกทางวฒนธรรมและคณลกษณะเฉพาะของพนทโดยเชอมโยงกบคนในทองถนซงเปนเจาของวฒนธรรม(UNESCO,2006,pp.25-27) ส�าหรบประเทศไทยในชวงสองทศวรรษทผานมาสนคาและการบรการทางการทองเทยวไดกลายเปนตวขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศอยางตอเนอง(การทองเทยวแหงประเทศไทย,2557)หนวยงานภาครฐตางใหความส�าคญกบการทองเทยวโดยชมชน มงเนนการฟนฟและปรบปรงแหลงทองเทยวทมสภาพเสอมโทรมใหกลบคนสสภาพเดมพฒนาแหลงทองเทยวทางธรรมชาตประวตศาสตรโบราณสถานและเสรมสรางเอกลกษณความเปนไทยดวยวธการอนรกษวฒนธรรมทองถนวถชวตชมชนและภมปญญาชาวบานสงเสรมการมสวนรวมของชมชนและองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนาแหลงทองเทยวเพอน�าไปสการตอยอดในการสรางคณคาและมลคาเพมโดยค�านงถงสงแวดลอมสถาปตยกรรมและวถชมชนในทองถนเปนส�าคญจนกลายเปนการทองเทยวโดยชมชน(Community-BasedTourism:CBT)(กระทรวงการทองเทยวและกฬา,2554)ตอมาจงพฒนาเปนการทองเทยวเชงสรางสรรคเพอเรยนรวถชวตชมชนโดยการทองเทยวประเภทนมแนวโนมจะไดรบความนยมเพมมากขนซงสอดคลองกบแผนยทธศาสตรกระทรวงการทองเทยวและกฬาพ.ศ.2555-2559(2561)เนองจากนกทองเทยวมโอกาสไดแลกเปลยนเรยนรกบคนในชมชนพรอมกบไดมสวนรวมในวฒนธรรมทแตกตางกนของแตละชมชนซงชมชนหลายแหงในประเทศไทยมเอกลกษณเฉพาะทไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษแตกตางกนไปจนเกดเปนศลปวฒนธรรมเทศกาลและงานประเพณประจ�าชมชนทควรสบทอด ซงกลายมาเปนสงดงดดใจทางการทองเทยวในปจจบนและนบวาเปนเสนหอยางหนงของการทองเทยวเชงสรางสรรค(สดแดนวสทธลกษณ,พเชฐสายพนธ,อรอมาเตพละกลและธระสนเดชารกษ2556,น.27) ชมชนวดจ�าปาแขวงบางระมาด เขตตลงชนกรงเทพมหานครหรอทชาวบานมกนยมเรยกกนตดปากวา“ชมชนเกาะศาลเจา”เปนชมชนทมเรองราวทางประวตศาสตรและการตงถนฐานมาตงแตสมยอยธยา (สจตต วงษเทศ, 2548, น.22-29) ตอมากลายเปนชมชนสวนเกษตรทางฝงธนบรในสมยรตนโกสนทรในดานภมศาสตรนนชมชนถกลอมรอบดวยคลองสายหลก2สายไดแกคลองบางระมาดและคลองบานไทรโดยมคลองลดวดจ�าปาเชอมคลองทงสองสายเขาดวยกนท�าใหพนทของชมชนมลกษณะเปนเกาะและเปนชมทางการคาโบราณบรเวณทาเรอของชมชนมศาลเจาพอจย-เจาพอกมภกรรณเปนศนยรวมจตใจของคนในชมชนมาแตเดมจงเปนทมาของนามเรยกขานกนวา“ชมชนเกาะศาลเจา”การทยานฝงธนบรบรเวณตลงชนกลายเปนแหลงสวนผลไมเปนผลมาจากในสมยรชกาลท4มการขดคลองมหาสวสด(อภลกษณเกษมผลกล,2553,น.9-15)ท�าใหพนทรมคลองคอยๆพฒนากลายเปนยานสวนผกสวนผลไมและนาขาว จนกลายเปนยานสวนผลไมทมชอเสยง จนกระทงประเทศมการขยายตวของเมองเกดขน

18 SUTHIPARITHAT Special edition

มการพฒนาใหการคมนาคมสะดวกสบายจงจ�าเปนตองสรางถนนหลายสายและสะพานมากมายในยานฝงธนบรเชนถนนชยพฤกษถนนสวนผกถนนพทธมณฑลสาย1(มหาวทยาลยศลปากร,2551,น.26-27)เมอพนทยานตลงชนมถนนสายตางๆตดเขาสพนทจ�านวนมากจนราคาทดนสงขนจงเกดการซอทดนของนายทนเพอถมคคลองท�าบานจดสรรมากมาย พนทนาและสวนจงคอยๆ หมดไป การเปลยนแปลงเชนนท�าใหวถชวตเกษตรยานฝงธนบรรวมถงชมชนเกาะศาลเจาเปลยนแปลงไป คนสวนหนงยอมขายทดนเลกท�าสวนและหนไปประกอบอาชพอนตามสมยนยม มการใชรถยนตแทนเรอ คณภาพน�าในคลองกเรมเสอมโทรม แตกยงมคนอกกลมทยงรกถนฐานไมยอมขายทดนเพราะตางภาคภมใจในผนแผนดนทบรรพบรษไดสรางไวใหและตองการอนรกษรกษาถนฐานดงเดมของตนเองไวใหลกหลานโดยไมตองการใหความทนสมยแบบชมชนเมองเขามาแทนท(สภาภรณจนดามณโรจน,2555,น.215-217)แมวาลกษณะของพนทในปจจบนจะถกปดกนทางเขา-ออกหลกของชมชนเอาไวสวนชาวบานกสามารถใชเสนทางสญจรไดเพยงดานหนาของชมชนตรงบรเวณวดจ�าปาเพยงทางเดยวขณะทโครงการบานจดสรรยงคงพยายามตดตอขอซอทดนจากคนในชมชนเพมเตมเพอขยายโครงการออกไปแตชาวบานทเหลอไมตองการยายถนฐานไปไหนจงเกดการรวมตวกนเพอปรบตวคดหาหนทางในการรกษาชมชนใหคงอยประกอบกบการทองเทยวเรมมบทบาทมากขนชาวบานจงคดใชการทองเทยวเปนแนวทางในการรกษาและพฒนาชมชน ทผ านมาการศกษาเรองราวเกยวกบชมชนเกาะศาลเจามกเปนการศกษาเรองราวทางประวตศาสตรของพนท การรวบรวมศลปวฒนธรรมของชมชนเพอน�าเสนอ (สกญญา สจฉายา, 2544)แมจะมการศกษาแนวทางคตชนวทยาแตกยงไมมการแนะน�าแนวทางในการอนรกษวฒนธรรมชมชนอยางเปนรปธรรมมากนก แมจะมการศกษาเพอหาขอเสนอแนะแนวทางในการพฒนาพนทโดยอาศยกลไกขบเคลอนภายในชมชนเกาะศาลเจา(จฑาธปประดพทธนฤมล,2557)ทส�าคญคอยงไมมการศกษาเพอพฒนาศลปวฒนธรรมของชมชนใหกลายเปนจดดงดดใจทางการทองเทยวและพฒนาเพอใหเปนชมชนเพอการทองเทยวทงนจะท�าการศกษาศลปวฒนธรรมทมอยในชมชนอาทงานแทงหยวกงานบายศรการท�าน�าอบน�าปรง การท�าแปงร�า แปงพวง การท�าขนมไทย เปนตน และศกษาวาศลปวฒนธรรมใดเปนจดดงดดใจของนกทองเทยวรวมทงรปแบบการทองเทยวของชมชนทมกจกรรมสรางใหนกทองเทยวเกดการเรยนรโดยคนในชมชนเกดการกระจายรายไดและไมสงผลกระทบตอวถชวตทงนการศกษาดงกลาวจะเสนอแนวทางการพฒนาและสงเสรมใหเกดการทองเทยวในเชงสรางสรรคของชมชนตอไป

วตถประสงคการวจย การศกษาเรอง การใชวฒนธรรมชมชนเพอพฒนาสการทองเทยวเชงสรางสรรค: กรณศกษาชมชนเกาะศาลเจาตลงชนกรงเทพมหานครมวตถประสงคในการศกษาดงน 1.เพอศกษาวฒนธรรมทเปนจดดงดดใจทางการทองเทยวของชมชนเกาะศาลเจาเขตตลงชนกรงเทพมหานคร 2.เพอศกษารปแบบการใชวฒนธรรมของชมชนเกาะศาลเจาเพอพฒนาสการทองเทยวเชงสรางสรรค 3.เพอพฒนาแนวทางในการสงเสรมการทองเทยวเชงสรางสรรคของชมชนเกาะศาลเจา

นยามศพท การทองเทยวเชงสรางสรรค หมายถง การเดนทางเพอเขาไปทองเทยวในชมชน ไดพบเหนวฒนธรรมประเพณพธกรรมซงเปนเอกลกษณเฉพาะและนกทองเทยวไดมโอกาสพดคยหรอพกอาศยกบชมชน เพอเรยนรการปรบตวและสรางความคนเคยกบชมชน โดยนกทองเทยวจะไดสมผสพรอมกบเรยนรวถชวตทแทจรงจากการไดท�ากจกรรมรวมกบคนในชมชน ศลปวฒนธรรมชมชนหมายถง งานศลปะ งานฝมอ ขนบธรรมเนยมประเพณพธกรรมอนดงามทนาภาคภมใจซงเกดขนจากภมปญญาของคนในชมชนโดยไดรบการถายทอดจากบรรพบรษทงใน

สทธปรทศน ฉบบพเศษ 19

รปแบบทจบตองไดและจบตองไมไดแตสามารถกอใหชมชนเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกนซงศลปวฒนธรรมนนสามารถบงบอกอดตและปจจบนของชมชนไดเปนอยางด จดดงดดใจทางการทองเทยว หมายถง ศลปวฒนธรรมของชมชน ซงมความโดดเดนนาสนใจสามารถสงเสรมการขายทางการตลาดเพอดงดดใหนกทองเทยวเขาสพนทมากขน

ขอตกลงเบองตน ในงานวจยนขอเรยกพนทวจยชมชนวดจ�าปาวาชมชนเกาะศาลเจาแมวาจะมชอเรยกอยางเปนทางการตามการแบงเขตพนทกรงเทพมหานครวาชมชนวดจ�าปาเนองจากชอชมชนเกาะศาลเจาเปนชอทชาวบานคนเคยและยงคงใชเปนชอเรยกแทนชมชนของตนในปจจบน

แนวคดและวรรณกรรมทเกยวของ ชมชนเกาะศาลเจา หรอชออยางเปนทางการเรยกวา ชมชนวดจ�าปานน มวดจ�าปาเปนวดเกาแกสนนษฐานวามมาตงแตสมยอยธยาเชนเดยวกบวดอนๆในยานฝงธนบรเปนศนยรวมจตใจของคนในชมชนไดรบการบรณะปฏสงขรณในสมยรตนโกสนทรชวงรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวจงมงานเขยนทน�าเสนอความงดงามทางศลปะสถาปตยกรรมภายในวดดงเชนงานเขยนเรอง“หลก-ฐาน-บาน-เมอง”ของอเนกนาวกมลทไดคนควาเรองราวทางประวตศาสตรของวดและชมชนโดยรวบรวมงานศลปะ งานสถาปตยกรรมทนาสนใจของวดจ�าปาเพอน�าเสนอและเปรยบกบงานศลปะแบบชางหลวงในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว(อเนกนาวกมล,2552) สกญญาสจฉายา(2544)ไดท�าการศกษางานวจยพนทเชงวฒนธรรม:กรณศกษาชาวสวนบางระมาดธนบรเชงคตชนวทยาในพนทของชมชนทไดรบผลกระทบจากนโยบายการพฒนาเมองจากบานเรอนทอยในสวนและประกอบอาชพเกษตรกรรมมการเดนทางโดยใชเสนทางน�าเปนเสนทางสายหลกแตเมอมถนนตดผานเขาสชมชนเสนทางคมนาคมทางน�าถกลดความส�าคญลงโดยมการคมนาคมทางบกเขามาแทนทจงมนายทนมาตดตอขอซอทดนเพอท�าบานจดสรรท�าใหคนในชมชนซงมอาชพเปนชาวสวนแตเดมไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงผลการวจยดงกลาวพบวาประเพณพธกรรมของคนในชมชนเรมหายไปพรอมกบการพฒนาพนทสวนเกษตรใหกลายเปนเมอง การทองเทยวเชงสรางสรรค (CreativeTourism)เปนแนวคดทถกน�าเสนอโดยRichardsandRaymond,(2000,pp.16-20)โดยใหค�านยามไววาเปนการทองเทยวทใหโอกาสผเดนทางพฒนาศกยภาพการสรางสรรคของตนผานการมสวนรวมในกจกรรมการเรยนรดวยประสบการณจรงทเปนไปตามลกษณะเฉพาะของพนทผทเดนทางทองเทยวจะตองมความผกพนกบรปแบบของวฒนธรรมในจดหมายปลายทางของการทองเทยว มสวนรวมในกจกรรมทหลากหลาย เชน การรวมในการทางานฝมอ การท�าอาหารการผลตงานศลปะของทองถนนนๆเปนตนโดยการทองเทยวในรปแบบนจะมาเตมเตมประสบการณการทองเทยวของนกทองเทยวไดซงอาจกลาวไดวาCreativeTourismกคอรปแบบของExperienceTourismนนเอง(Smith,2006) สดแดนวสทธลกษณ,พเชฐสายพนธ,อรอมาเตพละกลและธระสนเดชารกษ(2556)ใหความเหนวาการทองเทยวเชงสรางสรรคหมายถงรปแบบการทองเทยวแนวใหมทใหความส�าคญกบความผกพนของนกทองเทยวผมาเยอนกบเจาของแหลงทองเทยว ทแสดงถงความสนใจเพอเขาไปเรยนรและมสวนรวมอยางจรงจงในพนททองเทยวลกษณะของการทองเทยวดงกลาวจะเปดโอกาสใหนกทองเทยวและเจาของบานไดแลกเปลยนเรยนรพฒนาศกยภาพการสรางสรรคกจกรรมรวมกนซงจะกอใหเกดการจดจ�าและเกดความประทบใจอยางลกซงในพนทของการทองเทยวนบวาเปนเครองมอส�าคญทจะรกษาความสมดลทางเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรมของชมชนอยางยงยนกลาวไดวาการทองเทยวเชงสรางสรรคสามารถสรางมลคาเพมใหแกชมชน กระตนใหคนในชมชนเกดการรบรทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของพนทสะทอนวถชวต เรองราวความเปนมาของชมชนอยางตอเนองอนจะเปนผลใหนกทองเทยวเดนทางเขา

20 SUTHIPARITHAT Special edition

สพนทและน�ามาซงการเตบโตทางเศรษฐกจของชมชนในทสด ภาครฐจงพยายามสงเสรมการทองเทยวเชงสรางสรรค โดยใหคนในชมชนดแลจดการการทองเทยว จดกจกรรมเพอน�าไปสการเรยนรใหกบนกทองเทยวโดยสามารถก�าหนดทศทางการทองเทยวของตนเองไดอยางอสระ ภรวจน เดชอม (2556) ทเสนอกระบวนการพฒนาการทองเทยวเชงสรางสรรคในบรบทของประเทศไทยควรม 5 ขนตอนคอ 1. การคนหาอตลกษณและท�าความเขาใจคณคาของวฒนธรรมหรอการเรยนรตนเองซงครอบคลมการวเคราะหฐานทรพยากรทางวฒนธรรมวถชวต ศลปะ ประเพณภมปญญา2.การคนหาความโดดเดนและสรางความแตกตางเนองจากสนคาทางการทองเทยวสามารถลอกเลยนแบบไดงายดงจะเหนไดจากผลตภณฑการทองเทยวทมลกษณะคลายคลงกนซงสามารถพบเหนไดทวไป 3. การหยงรความตองการของตลาดในเชงลกปจจบนนกทองเทยวในแนวโนมเปลยนแปลงไปสการเดนทางทองเทยวกลมเลกความตองการของผบรโภคมลกษณะเปนปจเจกนยมมากขน จงจ�าเปนตองคนหาความตองการทแทจรงของนกทองเทยว4.การสรางเสรมคณคาใหกบผลตภณฑการทองเทยวหมายถง การท�าใหผลตภณฑของชมชนมความนาสนใจตงแตการการออกแบบแนวคดผลตภณฑและบรรจภณฑรวมถงการบรการและการสรางประสบการณการทองเทยวทประทบใจใหกบนกทองเทยวเพอขยายโอกาสในการขายสนคาทระลกดวยมลคาทสงขน5.การปรบเปลยนกลวธการพฒนาตลาดหมายถงการเชอมคณคาของความดงเดมและความเปนตวตนเขากบความทนสมยอยางกลมกลนและกอใหเกดแกนคณคาทสอดคลองกบพฤตกรรมของนกทองเทยวยคใหม จฑาธปประดพทธนฤมล(2557)ไดศกษาการพฒนารปแบบการผสมผสานมตการทองเทยวเชงสรางสรรคของยานชมชนเกาะศาลเจา และหาขอเสนอแนะแนวทางในการพฒนาพนท โดยอาศยกลไกขบเคลอนภายในชมชน ผลการศกษาพบวา มการขบเคลอนรปแบบการทองเทยวอยางยงยนโดยชมชนมการแสวงหาจดสมดลของความเจรญทรกล�าเขามาสชมชนท�าใหคนในชมชนเกดความรกและหวงแหนในภมล�าเนาของตนน�าไปสการเปดโอกาสใหประชาชนทเปนนกทองเทยวไดสมผสทนทางภมปญญาและวฒนธรรมในขณะทระพพฒนเกษโกศล(2557)ใหขอสรปเรองการจดการทองเทยววถถนชมชนเกาะศาลเจาและพนทเกยวเนองไววา สถานการณการทองเทยวในชมชนเกาะศาลเจาในปจจบน คนในชมชนมความตนตวและภาคภมใจในวฒนธรรม วถชมชน และมรายไดจากการจดการการทองเทยวแตไดใหขอเสนอแนะไววาการทองเทยวทดของชมชนตองใหความส�าคญกบการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมตองยกระดบการมสวนรวมของคนในชมชนโดยสรางความเขาใจและเพมศกยภาพของคนในชมชนใหมากขนเพอใหการทองเทยวในชมชนมความยงยนตอไปปจจบนชมชนเกาะศาลเจาและพนทเกยวเนองก�าลงไดรบความสนใจจากนกทองเทยวดวยเปนการทองเทยววถชวตวฒนธรรมและสภาพแวดลอมทชมชนชวยกนอนรกษสบสานทามกลางการเปลยนแปลงทเกดขนโดยรอบจงควรศกษาการจดการทองเทยวของชมชนเกาะศาลเจาและพนทเกยวเนองเพอศกษาใหเหนตวอยางการพฒนาจากภายในและเพอเสนอแนะแนวทางการจดการเชงสรางสรรคของชมชนใหเปนไปอยางเหมาะสมและยงยนเปนตนแบบแกการพฒนาการทองเทยววถถนในพนทอนๆตอไป จากการทบทวนวรรณกรรมจะเหนไดวาจดเรมตนของแนวคดในการศกษาพนทยานฝงธนบรรวมถงชมชนเกาะศาลเจาเรมตนจากการศกษาประวตศาสตรภมหลงของชมชนทมมาแตโบราณจนกระทงเกดการเปลยนแปลงทางกายภาพของพนทจากสวนเกษตรเปนชมชนเมองตอมาเมอการทองเทยวชมชนเปนสวนหนงในแผนยทธศาสตรการทองเทยวของประเทศไทยจงเรมมการศกษาศกยภาพทางการทองเทยวของชมชนเพอหาแนวทางพฒนาไปสการเปนชมชนเพอการทองเทยวทเหมาะสม

สทธปรทศน ฉบบพเศษ 21

วธการด�าเนนการวจย การศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพ(Qualitativeresearch)โดยน�าแนวคดการทองเทยวเชงสรางสรรคและการทองเทยวเชงวฒนธรรมมาใชในการศกษา 1.ผใหขอมลหลก(KeyInformants)ทใชในการศกษาคอนายทวศกดหวางจนทรประธานชมชนมหนาทรบผดชอบในการจดการการทองเทยวของชมชนเกาะศาลเจาและน.ส.บวลอยสขนอยเหรญญกชมชนและผประสานงานหลกมหนาทควบคมการเบกจายงบประมาณในการจดโครงการของชมชนรวมถงการประสานงานดานตางๆกบทกฝายในชมชน 2.ใชการสมภาษณเชงลก(In-Depth-Interview)โดยเลอกกลมตวอยางดงน 2.1ผมสวนเกยวของกบการพฒนาการทองเทยวของชมชน สมภาษณนายทวศกดหวางจนทรประธานชมชนวนอาทตยท22เมษายน2561 เวลา11.00น.สมภาษณน.ส.บวลอยสขนอยเหรญญกชมชนวนอาทตยท22เมษายน 2561เวลา11.45น.สมภาษณน.ส.อารมณเบญหาลาภกรรมการชมชนวนอาทตยท 22เมษายน2561เวลา13.00น. 2.2ผทไมมสวนเกยวของกบการพฒนาการทองเทยวของชมชนแตมสวนไดสวนเสยจากการ ทองเทยว สมภาษณนางศรผองออนจนทอาชพเจาของรานขายของช�าในชมชนวนเสารท4พฤศจกายน 2560เวลา10.00น. 2.3ผทไมมสวนเกยวของกบการพฒนาการทองเทยวของชมชนและไมมสวนไดสวนเสยจาก การทองเทยว สมภาษณนางอมาเลาหวนชอาชพแมบานวนเสารท4พฤศจกายน2560เวลา11.30น. สมภาษณนางล�าเจยก(ไมทราบนามสกล)อาชพแมบานวนเสารท4พฤศจกายน2560เวลา 13.00น. 2.4นกทองเทยวทเดนทางเขาสชมชน สมภาษณน.ส.วลลนวลหอมอาย32ปอาชพอาจารยมหาวทยาลยวนอาทตยท5พฤศจกายน 2560เวลา12.00น.สมภาษณน.ส.สธาสนนาฎกองเวหาอาชพผแทนยาอาย26ป วนอาทตยท5พฤศจกายน2560เวลา12.30น.สมภาษณนายรงโรจนศรโชต อาชพพนกงานบรษทเอกชนอาย30ปวนอาทตยท5พฤศจกายน2560เวลา12.50น. 3.ผวจยด�าเนนการทงในรปแบบการสงเกตโดยนกวจยนอกจากนยงศกษาจากเอกสารงานวจยทเกยวของการส�ารวจพนทรวมทงศกษาจากบทสมภาษณ บคคลทอยในสวนภาครฐคอนายบญสงคมบญผอ�านวยการกองแผนงานการลงทนฝายกองทนธรกจทองเทยว การทองเทยวแหงประเทศไทยซงมหนาทดแลพฒนาและสงเสรมใหนกทองเทยวเดนทางเขาสชมชนวนศกรท18สงหาคม2560เวลา09.30น. สมภาษณผประกอบการทองเทยว คอ นางนนทยา มาลย เจาของบรษทมาลยสยามทวรวนศกรท23มนาคม2561เวลา15.00น. สมภาษณตวแทนสมาคมธรกจทองเทยวคอนายธนตยแสวงพรรคผจดการสมาคมไทยธรกจการทองเทยว(ATTA)วนพฤหสบดท5เมษายน2561เวลา14.00น. สมภาษณตวแทนมคคเทศกคอนายพงศสรรทองอยอาชพมคคเทศกอาย31ปวนอาทตยท5พฤศจกายน2560เวลา14.00น. 4.ผวจยจดท�าบนทกภาคการส�ารวจพนทการสมภาษณและการสงเกตจากนนเกบรวบรวมขอมลรวมทงการท�าความเขาใจกบทฤษฎทใชในการวจยเพอเปนกรอบในการวเคราะหและก�าหนดใจความส�าคญ

22 SUTHIPARITHAT Special edition

ผลการวจย จากการเกบรวบรวมขอมลการสมภาษณเชงลกจากผเกยวของการส�ารวจพนทและการสงเกตการทองเทยวของชมชนเกาะศาลเจาโดยน�าทฤษฎการทองเทยวเชงสรางสรรคเปนกรอบในการวเคราะหสามารถสรปผลดงน

1. ศลปวฒนธรรมทเปนจดดงดดใจทำงกำรทองเทยวของชมชนเกำะศำลเจำ ชมชนเกาะศาลเจาตงอยทหม5แขวงบางระมาดเขตตลงชนกรงเทพมหานครรมคลองบางระมาดและคลองบานไทรในกลมเขตกรงธนเหนอระหวางคลองบางระมาดกบคลองบานไทรในเขตตลงชนชวงระหวางถนนราชพฤกษและถนนพทธมณฑลสาย1(ฝงสถานขนสงสายใตใหม)ทศเหนอจรดรมคลองบานไทรทศใตจรดรมคลองบางระมาดและตดตอกบหมท 4 แขวงบางระมาดทศตะวนออกจรดรมคลองบางระมาดเปนชวงแยกของบานไทรและคลองบางระมาดทศตะวนตก ฝงซายของถนนจ�าปากาญจนาภเษกและตดตอกบหมท10แขวงบางระมาดพนทของชมชนถกลอมรอบดวยคลองสายหลก2สายคอคลองบางระมาดและคลองบานไทร โดยมคลองลดวดจ�าปาเชอมคลองทงสองสายเขาดวยกน ท�าใหพนทของชมชนมลกษณะเปนเกาะสวนค�าวาศาลเจานนมาจากชอศาลเจาพอจยซงเปนศาลเจาศกดสทธประจ�าชมชนค�าวา“จย”มาจากศพทภาษาจนแตจวแปลวา“น�า”โดยศาลเจานตงอยบรเวณทาเทยบเรอซงเปนแหลงการคาทางน�าในสมยโบราณสนนษฐานวาชาวจนเดนทางคาขายผานบรเวณนกนมากจงมการตงศาลขนเพอบชาสายน�าจนกลายเปนสงยดเหนยวจตใจของคนในชมชนมาจนถงปจจบน การเรยบเรยงขอมลภมหลงของชมชนพบวาบรเวณคลองบางระมาดเปนชมชนโบราณมาตงแตสมยกรงศรอยธยา ในชวงรตนโกสนทรเปนคลองส�าคญในยานฝงธนบรทใชเปนเสนทางสญจรเพอเชอมตอไปยงเมองนครปฐมและออกสอาวไทยอกดวย สงทตอกย�าความมตวตนของชมชนเกาะศาลเจาคอวดจ�าปาซงเปนวดประจ�าชมชน ไมปรากฏหลกฐานชดเจนวาสรางขนในสมยใด แตสนนษฐานไดวาเปนวดโบราณตงแตสมยกรงศรอยธยาและไดรบการบรณปฏสงขรณครงส�าคญในสมยรชกาลท3โดยมวดเปนหลกประธานของชมชนความสมพนธระหวางวดกบชมชนจงเกดขน“วด”นอกจากจะเปนสถานทเผยแพรค�าสอนแสดงธรรมเทศนาและประกอบพธกรรมยงเปนจดก�าเนดของงานชางและศลปกรรมแขนงตางๆในอดตชมชนวดจ�าปามชางฝมออยมากเมอมงานศพกจะมชางแทงหยวกชางแกะสลกทมความช�านาญมาชวยงานทวดดานศลปะการร�ากขนชอเพราะนวาสถานของขนเชยวร�าฉลาดซงเปนตวโขนในรชกาลท6กอาศยอยทชมชนน(เอนกนาวกมล,2552,น.198-199)จากการสมภาษณนายทวศกดหวางจนทรประธานชมชนเกาะศาลเจาท�าใหทราบวาในชวงสงครามโลกครงท2มชาวพระนครอพยพหนระเบดมาอยตามสวนในฝงธนบรหลายครอบครวรวมไปถง “หลวงวฒนศลป” (ตวนยวพกกะ)ชางหลวงสงกดกองชางกระทรวงวงทอพยพมาอยทน และกลายเปนบคคลส�าคญทถายทอดความรใหชาวบานชมชนวดจ�าปาไดมวชาแทงหยวกตดตว ชมชนยงเคยเปนแหลงท�าขาวหลามเพอสงไปขายยงชมชนอนๆ เปนยานการคาและทาเทยบเรอเพอขนสงสนคาทาสดทายในฝงธนบรหากพนจากจดนไปแลวจะไมมตลาดไมมทาเรอ ท�าใหจดกระจายสนคาทงหมดอยในบรเวณนจงมเรอสนคาและเรอชาวบานแลนผานไปมาอยางคกคกตลอดทงวนพนทสวนใหญของชมชนตงแตอดตจนถงปจจบนเปนสวนเกษตร ตอมาเมอมนโยบายการพฒนาเมองออกไปตามชานเมองการคมนาคมเจรญขนมการตดถนนเขาสชมชนสวนเกษตรจงถกแทนทดวยถนนและหมบานจดสรรทรกล�าเขามาสอดคลองกบการใหสมภาษณของ น.ส.อารมณ เบญหาลาภ กรรมการชมชนทเลาวา เจาของทดนสวนเกษตรหลายแหงจงตดสนใจขายทดนเพราะไดราคาสงแลวยายถนฐานไปอยทอนแตชาวบานในชมชนเกาะศาลเจาตองการอนรกษถนฐานดงเดมของตนเองไวใหลกหลานจงเกดการรวมตวของคนในชมชนและใชการทองเทยวเขามาเปนหนงในนโยบายการรกษาชมชนไว ตรงกบทนางล�าเจยก ผอาศยอยในชมชนและไมมสวนไดสวนเสยกบการทองเทยวของชมชนเลาวา“สมยกอนแถวนท�าสวนปลกกลวยปลกมะพราวมะมวงผลไมตามสวนแลวไปขายหนาบานบาง คนมารบซอไปขายทตลาดบาง ปจจบนไมมแลว เพราะคนละแวกนขายบานกนหมดและท�าเปนหมบานจดสรรเหลอเพยงแตชมชนเลกๆทยงคงอนรกษรกษาวฒนธรรมเกาแก”

สทธปรทศน ฉบบพเศษ 23

งานศลปวฒนธรรมของชมชนแมจะหลงเหลออยเพยงไมกอยางแตกมความโดดเดนและถอเปนจดดงดดใจทางการทองเทยวไดอยางดซงทางชมชนเองกไดพฒนาเปนผลตภณฑของทระลกไวจ�าหนายแกนกทองเทยว งำนเครองหอมเปนงานปรงแตงกลนจากดอกไมไทยนานาชนดแลวแปรรปเปนผลตภณฑตางๆอาท “แปงร�า” ทใชแปงหนหรอแปงนวลผสมน�าปรงกลนดอกไมไทยซงทางชมชนสกดขนเอง แปงร�าใชเปนสวนผสมทใสในน�าอบสามารถท�าเปนแปงกระแจะเพอใชเจมในพธกรรม“แปงพวง”หรอพวงมาลยทท�าจากแปง โดยน�าแปงหนมาผสมกบน�าปรงแลวใสสทตองการกอนจะบบเมดแปงบนลงบนดายทขงเปนเสนตรงและตงจากนนบบแปงใหเปนเมดเลกๆลงบนเสนดายโดยเวนระยะหางเทาๆกนรอใหแหงแลวจงน�ามาอบร�าใหเกดกลนหอมกอนมดรวมกนเปนพวงมาลยหรอท�าเปนพวงแปงใชเสยบมวยผมแทนชอดอกไม“น�าปรง”หรอน�าหอมไทยสมยโบราณเปนการสกดกลนจากดอกไมหอมชนดตางๆแลวน�ามาปรงแตงกลนตามความชอบชมชนแหงนสกดกลนน�าปรงจากดอกไมไทยอาทปบมะลโมกและกหลาบน.ส.วลลนวลหอมและน.ส.สธาสนนาฎกองเวหานกทองเทยวใหสมภาษณวางานเครองหอมเปนจดดงดดใจทางการทองเทยวของชมชนเกาะศาลเจามากทสด งำนแทงหยวกเปนงานหตถศลปทจดอยในงานชางสบหมประเภทชางสลกของออนเปนงานทใช“หยวก”หรอล�าตนกลวยโดยลอกกาบกลวยสวนทเปนแกนออนของล�าตนทมสขาวมาใชนยมท�าขนเพอใชประดบตามฐานหรอเสาเชนประดบซมเบญจาในพธโกนจกและรานมาหรอจตกาธานพธศพงานแทงหยวกของชมชนแตกตางจากทอนตรงทผสมผสานเขากบการประดบงานปนและงานแกะสลกซงเปนเอกลกษณเฉพาะถนจนเรยกไดวาเปนงาน“กลมชางวดจ�าปา” พวงมะโหตร เปนเครองแขวนทคนไทยภาคกลางใชเรยกสงทมลกษณะเปน“พวงระยา”สวนทางภาคเหนอมกเรยกกนวาตงไสหมเปนเครองแขวนโบราณทท�าจากกระดาษสแลวน�ามาพบและตดเปนรปตางๆใหเปนชนในรปแบบของพวงอบะมกจะใชแขวนเมอมงานบญงานมงคลหรองานรนเรง งำนชำงเครองคำว-หวำนคนในชมชนเรยกพอครวแมครวทมความสามารถในการท�าอาหารคาว-หวานแบบไทยวาชางเครองคาว-หวานอาหารไทยทหารบประทานไดยากในปจจบนยงสามารถหารบประทานไดในชมชนนอาทแกงรญจวนทองหยบทองหยอดฝอยทองเปนตนแตอาหารดงทกลาวมาจะมการท�าขนกเฉพาะงานประเพณของวดจ�าปาหรองานไหวศาลเจาพอจยซงมไมบอยนกในแตละป กลาวไดวา ชมชนมงานศลปวฒนธรรมทโดดเดน มความพรอมทจะแลกเปลยนเรยนรกบนกทองเทยวผานการท�ากจกรรมรวมกนซงสอดคลองกบรปแบบของการทองเทยวเชงสรางสรรคไดอยางลงตวอนจะน�าไปสความสมดลทางวฒนธรรมเศรษฐกจและสงแวดลอมของชมชนอยางแทจรง

2. รปแบบกำรใชวฒนธรรมของชมชนเกำะศำลเจำเพอพฒนำสกำรทองเทยวเชงสรำงสรรค การทองเทยวของชมชนเกาะศาลเจามจดเรมตนมาจากการเขารวมเปนเครอขายการทองเทยวของตลาดน�าคลองลดมะยมโดยนายชวนชจนทรเกษตรกรชาวบางระมาดผรเรมการสรางตลาดน�าคลองลดมะยม ซงตอสกบการขยายพนทของหมบานจดสรรเชนเดยวกน การทองเทยวของตลาดน�าคลองลดมะยมมการขยายตวในชวงป2553จงจดใหมบรการเรอน�าเทยวเพอน�านกทองเทยวเยยมชมสวนเกษตรและชมชนใกลเคยง บานเกาะศาลเจาชมชนวดจ�าปาจงเปนหนงในจดหมายปลายทางทนกทองเทยวใหความสนใจเนองจากมระยะทางไมไกลมากนกและเปนชมชนทยงมบานเรอนไทยและมศลปวฒนธรรมทเปนเอกลกษณของชมชนเมอรบนกทองเทยวทสงตอมาจากตลาดน�าคลองลดมะยมทางชมชนเกาะศาลเจาตองออกแบบเสนทางน�าเทยวใหกระชบและนาสนใจเนองจากนกทองเทยวมเวลาเพยง90นาทรวมการเดนทางไป-กลบการเทยวชมในชนชนเกาะศาลเจาจงถกออกแบบไวประมาณ45นาทซงเปนระยะเวลาทเหมาะสมโดยใชการสอบถามจากนายรงโรจน ศรโชต นกทองเทยวทเดนทางมากบเรอทองเทยวจากตลาดน�าคลองลดมะยมโดยเสนทางการทองเทยวเรมตนจากเรอน�าเทยวจอดเทยบทาศาลเจาพอจยคณทวศกดประธานชมชนและยงเปนเจาของบานเรอนไทยมาตอนรบนกทองเทยวและอธบายความเปนมาของชมชนกอนจะใหเวลาชมบานเรอนไทยของตนเองเมอชมบานเรอนไทยเปนทเรยบรอยนกทองเทยวจะ

24 SUTHIPARITHAT Special edition

ตองเดนขามสะพานไปยงบานเครองหอมเพอชมและรวมกจกรรมในการบบแปงร�าท�าน�าปรงหรอเลอกซอสนคาทระลกประเภทเครองหอมของชมชน เมอจบกจกรรมจากบานเครองหอมจะตองเดนผานไปชมสวนดาหลาซงเปนสวนเกษตรทปลกดอกดาหลาสงจ�าหนายตลาดทวไปนกทองเทยวสามารถเลอกซอน�าสมนไพรแปรรปไดจากสวนแหงนเสนทางทองเทยวจะไปสนสดทสวนเกษตรทายคลองเปนจดจ�าหนายผลตผลทางการเกษตรจากสวนของชมชนและเปนจดลงเรอเพอสงนกทองเทยวกลบไปยงตลาดน�าคลองลดมะยมตลอดเสนทางการทองเทยวในชมชนแหงนจะไมมปายสอความหมายทางการทองเทยวใดๆจากการสมภาษณนายทวศกดหวางจนทรน.ส.บวลอยสขนอยและน.ส.อารมณเบญหาลาภไดทราบวาชมชนตองการสรางเอกลกษณของตนเองซงเรยกวาการเทยวแบบ “วถถน” หมายถงเมอนกทองเทยวเขามาแลวเหนชาวบานท�าอะไรกสามารถเขาไปท�ากบเขาไปชวยไปซกถามพดคยเพอเกดการแลกเปลยนความคดเหนซงจะท�าใหนกทองเทยวเขาใจความเปนชมชนเกาะศาลเจามากกวาเขามาเพยงแคถายรปอานปายบอกทางหรออธบายประวตความเปนมาดวยตวเองแลวเลยผานไป

3. กำรพฒนำแนวทำงในกำรสงเสรมกำรทองเทยวเชงสรำงสรรคของชมชนเกำะศำลเจำ เมอน�าขอมลจากการส�ารวจพนทการสงเกตการรวบรวมขอมลเพอวเคราะหและการสมภาษณจากบคคลทอยในสวนภาครฐ ตวแทนจากภาคการทองเทยวเอกชน รวมถงผปฏบตงานมคคเทศกมาวเคราะหรวมกบรปแบบการทองเทยวของชมชนพบวา มความสอดคลองกบคณลกษณะเฉพาะแบบการทองเทยวเชงสรางสรรคของRichardsandRaymond,(2000,pp.16-20)รวมถงงานของปรนธชณโชตและธระวฒนจนทก(2559,น.250-268)ดงน 1.การพฒนามรปแบบการทองเทยวทเพมทกษะใหกบนกทองเทยว จากทไดกลาวถงรปแบบการทองเทยวของชมชนในขางตนจะเหนวาชมชนใชการทองเทยวแบบ“วถถน”ตองการใหนกทองเทยวมการแลกเปลยนความคดเหนกบคนในชมชนจงไมมการท�าปายสอความหมายหรอปายบอกทางในชมชนแตนกทองเทยวตองมการพดคยซกถามคนในชมชนหรอระหวางนกทองเทยวดวยกนเองนบวาเปนการสรางความสมพนธทดใหเกดกบสงคมปจจบนซงคนพดคยกนนอยลงแตใหความส�าคญกบโซเชยลมเดยแทนนายบญสงคมบญผอ�านวยการกองแผนงานการลงทนฝายกองทนธรกจทองเทยวททท.กลาววารปแบบการทองเทยวของชมชนควรเพมระยะเวลาใหนกทองเทยวไดลงมอท�ากจกรรมนานขน เพอเพมทกษะการเรยนรตางๆ เชน วธการผสมแปงร�า การบบแปงร�า การท�าแปงพวง หรอการสกดน�าปรง เมอนกทองเทยวรสกวาไดใชทกษะในการท�ากจกรรมรวมกบคนในชมชนจะท�าใหเกดความรสกรกและหวงแหนวฒนธรรมเสมอนตนเองเปนสวนหนงของชมชนดวย 2.สรางประสบการณการทองเทยวใหประทบใจ นอกจากกจกรรมทางการทองเทยวตามเสนทางการทองเทยวของชมชนแลวนางนนทยามาลยผประกอบการทองเทยวและนายพงศสรรทองอยมคคเทศกกลาววาการสรางประสบการณการทองเทยวใหเกดความนาประทบใจควรเรมจากการสรางกจกรรมใหแตกตางจากทมอยในปจจบนแตตองไมใชการปรงแตงขนเพยงเพอใหนกทองเทยวเกดความรสกวามกจกรรมทหลากหลายนอกจากกจกรรมตางๆควรสงเสรมใหคนในชมชนมสวนรวมเพอเกดความรสกเปนเจาบานมความยมแยมแจมใสมอธยาศยไมตรทดกจะชวยสรางประสบการณทดใหกบนกทองเทยวไดเชนกน 3.สรางการรบรเกยวกบทรพยากรการทองเทยวทจบตองไมไดนอกจากเสนทางการทองเทยวหลกของชมชน นกทองเทยวสวนใหญเรมรบรวา ประมาณเดอนพฤษภาคมของทกป จะมการจดงานประเพณสบสานงานวถถนของชมชน เปนการแสดงความเคารพตอสงศกดสทธคบานคเมองโดยการบวงสรวงศาลเจาพอจย-เจาพอกมกรรณ สงยดเหนยวจตใจของชาวบานมาตงแตครงโบราณเมอตองใชเสนทางคมนาคมทางน�า แมวาปจจบนการคมนาคมจะเปลยนเปนเสนทางบก ชาวบานกยงคงสบสานงานประเพณส�าคญนเปนประจ�าทกป โดยมการประชาสมพนธใหนกทองเทยวหรอคนภายนอกไดเขารวมงานและสมผสวถชวตของชมชนรปแบบของงานจะมการบวงสรวงศาลเจาพอจย-เจาพอกมกรรณมมหรสพเชนละครชาตรการสาธตงานหตถศลปชมชนไดแกการท�าแปงร�าแปงพวงเครองหอมโบราณ

สทธปรทศน ฉบบพเศษ 25

การท�าพวงมะโหตรหรอพวงอบะจากกระดาษสการท�าขนมไทยการจกสานทางมะพราวการแทงหยวกการท�าพวงแขวนซงเปนทนทางวฒนธรรมทชาวชมชนพยายามจะอนรกษเอาไวใหไดมากทสด 4.สงเสรมเอกลกษณเฉพาะถนและเนนวฒนธรรมประจ�าวนหลกการโดยทวไปของการทองเทยวเชงสรางสรรคมกจะเนนความเปนวถชวตประจ�าวนมากกวาสรางขนมาใหม ซงสอดคลองกบเอกลกษณของชมชนทมอยเดมอาทบานสองบตรซงเปนบานเรอนไทยของนายทวศกดประธานชมชนมลกษณะเปนบานทรงไทยประยกตโดยชนลางเปนอาคารกออฐถอปนมการจดวางของตกแตงบานมของเลนแบบโบราณไวใหชมสวนชนบนสรางดวยไมทมลวดลายฉลงดงามนายธนตยแสวงพรรคผจดการสมาคมไทยธรกจการทองเทยว(ATTA)เปนหนวยงานทสงเสรมผประกอบการในการน�านกทองเทยวชาวตางชาตเขามาทองเทยวยงประเทศไทยกลาววาขอไดเปรยบของชมชนเกาะศาลเจาคอมวฒนธรรมประจ�าวนทเปนจรงไมปรงแตงซงเปนวถชวตชนบทใกลกรงเทพโดยนกทองเทยวชาวตางชาตใหความสนใจเปนทนเดมคนในชมชนจงควรชวยกนรกษาวถชวตและวฒนธรรมเชนนไว เนองจากวถชวตแบบชนบทของชมชนเกาะศาลเจาหาไดยากในกรงเทพมหานครปจจบนนางศรผองออนจนทและนางอมาเลาหวนชผอาศยอยในชมชนกลาววา“ชมชนอยกนอยางเรยบงายมอะไรกแบงปนซงกนและกนบางวนบานไหนมงานบญแลวมนกทองเทยวมากแจกจายขนมใหกนกนไมคดเงน”วถชวตเชนนจงมสวนใหนกทองเทยวสนใจมาเยยมชมเนองจากไดสมผสวถชวตสวนเกษตรรมคลองบานทรงไทยขนมไทยโบราณและศลปวฒนธรรมทสามารถสะทอนภาพในอดตซงเปนวถชวตทขาดหายไปในปจจบน โดยเฉพาะเมอมเครอขายทางการทองเทยวทเชอมโยงกบตลาดน�าคลองลดมะยมซงเปนตลาดทมรปแบบและบรรยากาศยอนยคแตไมลาสมยและมบรการเรอน�าเทยวมายงชมชนจงท�าใหผคนพยายามหลกหนความวนวายในสงคมเมองและเลอกเดนทางมาทองเทยวยงชมชนเกาะศาลเจา

บทสรป เมอการทองเทยวเชงสรางสรรคเปนการทองเทยวรปแบบใหมทแตกตางจากการทองเทยวเพอพกผอนหยอนใจ หรอแสวงหาความสขและความเพลดเพลน แตตองเปนการไดเรยนรความเปนตวตนของชมชน ไดศกษาวถชวต มการพดคยแลกเปลยนเรยนรระหวางกนและไดลงมอท�ากจกรรมรวมกบคนในชมชนซงการทองเทยวลกษณะนครอบคลมไปถงการทองเทยวเชงประวตศาสตรหรอเชงวฒนธรรมดวย กลาวไดวา ชมชนเกาะศาลเจาสามารถน�าเอาภมหลงและศลปวฒนธรรมทมอยในชมชนมาเปนสงดงดดใจทางการทองเทยว และการสรางกจกรรมทางการทองเทยวทมรปแบบสอดคลองกบกจกรรมการทองเทยวเชงสรางสรรคเนองจากมเอกลกษณเฉพาะถนอกทงชมชนยงมความเกาแกนาสนใจอาคารบานเรอนเปนวถแบบชนบททอยในเมองกรงสวนงานหตถศลปของชมชนไมวาจะเปนงานชางและงานศลปะเชนการแทงหยวกทนบวนจะหาดไดยากงานดอกไมสดงานแปงร�าแปงพวงทเกอบจะเลอนหายไปจากการรบรของคนในสงคมแตยงสามารถพบเหนไดในชมชนน

ขอเสนอแนะ จากผลการวจยท�าใหทราบวาแมศลปวฒนธรรมของชมชนเกาะศาลเจาจะเปนสงดงดดใจทางการทองเทยวแตรปแบบการทองเทยวของชมชนถกออกแบบเพอใหสะดวกตอนกทองเทยวทมาจากตนทางคอตลาดน�าคลองลดมะยมในชวงวนเสาร-อาทตยและวนหยดนกขตฤกษเทานนจ�านวนนกทองเทยวไมมความแนนอนทงนขนอยกบการตดสนใจซอบรการน�าเทยวของตวนกทองเทยวจากตนทาง สวนผลการศกษาดานการพฒนาแนวทางในการสงเสรมการทองเทยวเชงสรางสรรคของชมชนเกาะศาลเจาพบวา รปแบบการทองเทยวของชมชน ควรเพมระยะเวลาใหนกทองเทยวไดลงมอท�ากจกรรมนานขนจงมขอเสนอแนะดงน 1.ชมชนควรจดท�าเสนทางทองเทยวและก�าหนดรปแบบการทองเทยวของตนเองโดยปรบเสนทางทองเทยวเชอมโยงสถานทนาใจภายในชมชนอยางทวถงเชนวดจ�าปาตลาดน�าวดจ�าปาศาลเจาพอจยบานสองบตรบานเครองหอมสวนดาหลา

26 SUTHIPARITHAT Special edition

2.ชมชนควรเพมกจกรรมทางการทองเทยวใหมๆ ใหกบนกทองเทยวเพอเพมทกษะการเรยนรระหวางนกทองเทยวกบคนในชมชน เนองจากศลปวฒนธรรมของชมชนมคอนขางมาก แตบางอยางยงไมมการน�ามาพฒนาเปนกจกรรมทางการทองเทยวเชนการแทงหยวกการท�าขนมไทยหรออาหารไทยโบราณการท�าพวงมะโหตร 3.ชมชนควรมการสรางความร ความเขาใจทางการทองเทยวใหกบคนในชมชนอยางทวถงรวมทงถายทอดความรทางภมปญญาทองถนและศลปวฒนธรรมใหกบเยาวชนรนหลงตอไปเพออนรกษศลปวฒนธรรมของชมชนใหคงอยอยางยงยน 4.ชมชนควรสงเสรมการทองเทยวโดยใชวธสรางความสมพนธอนดระหวางเครอขายชมชนทองเทยวอยางสม�าเสมอมการสรางกจกรรมหรอเสนทางทองเทยวเชอมโยงกบชมชนใกลเคยงเพอเรยนรวถชวตชมชนซงกนและกนมการแลกเปลยนความรอยางเปนระบบและสามารถน�าความรมาพฒนาปรบปรงการด�าเนนงานดานการทองเทยวของชมชนได 5.หนวยงานภาครฐทเกยวของ ควรจดใหมการเผยแพรความรเกยวกบการทองเทยวใหกบคนในชมชนเพอชแจงและสรางความเขาใจใหกบคนในชมชนสงเสรมใหเกดความภาคภมใจในศลปวฒนธรรมและสรางความรสกรวมในการเปนเจาของชมนเพอใหชมชนเกดความยงยนอยางเปนรปธรรม

สทธปรทศน ฉบบพเศษ 27

บรรณานกรม

กระทรวงการทองเทยวและกฬา.(2554).แผนพฒนาการทองเทยวแหงชาต พ.ศ. 2555-2559.สบคน1 มนาคม2561,จากhttp://marketingdatabase.tat.or.th/ewt_news.php?nid=24&filename=indexกระทรวงการทองเทยวและกฬา.(2561).ยทธศาสตรกระทรวงการทองเทยวและกฬา พ.ศ. 2555-2559. สบคน29เมษายน2561,จากhttp://www.mots.go.th/ewt_dL_Link.php?nid=3942การทองเทยวแหงประเทศไทย.(2557).เศรษฐกจ การทองเทยว (The Visitor Economy).สบคน1 พฤษภาคม2561,จากhttp://www.etatjournal.com/web/menu-read-web-etatjournal/menu-2014/ menu-2014-jul-sep/602-32557-visitor-economyจฑาธปประดพทธนฤมล.(2557).การพฒนาการทองเทยวเชงสรางสรรค: กรณศกษายานชมชนเกาะศาลเจา แขวงบางระมาด เขตตลงชน กรงเทพมหานคร(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต).กรงเทพฯ: สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.ปรนธชณโชตและธระวฒนจนทก.(2559).รปแบบการจดการการทองเทยวเชงสรางสรรคของสวนผง. วารสาร Veridian E-Journal, 9(1),250-268.ภรวจนเดชอม.(2556).การพฒนาการทองเทยวเชงสรางสรรค:กรอบแนวคดสแนวทางปฏบตส�าหรบ ประเทศไทย.วารสารมหาวทยาลยศลปากร, 33(2),331-366.มหาวทยาลยศลปากร.(2551). รายงานฉบบสมบรณ โครงการชมชนทองเทยวแบบยงยน กจกรรม การส�ารวจ ออกแบบและจดท�าแผนการเพอพฒนาและสงเสรมการทองเทยวเชงนเวศยาน ตลาดน�าตลงชนและพนทเกยวเนอง. กรงเทพฯ:กองการทองเทยวส�านกวฒนธรรมกฬา และการทองเทยว.ระพพฒนเกษโกศล.(2557). การจดการทองเทยววถถน ชมชนเกาะศาลเจาและพนทเกยวเนอง เขตตลงชน กรงเทพมหานคร(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต).กรงเทพฯ:มหาวทยาลยศลปากร.สกญญาสจฉายา.(2544).ความเชอและพธกรรมในวถชวตของชาวสวนคลองบางระมาด ธนบร (รายงานผลการวจย).กรงเทพฯ:สถาบนไทยศกษาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.สจตตวงษเทศ.(2548). กรงเทพฯ มาจากไหน.กรงเทพฯ:มตชน.สดแดนวสทธลกษณ,พเชฐสายพนธ,อรอมาเตพละกลและธระสนเดชารกษ.(2556).การทองเทยว เชงสรางสรรค (Creative Tourism).กรงเทพฯ:องคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอ การทองเทยวอยางยงยน(องคการมหาชน).สภาภรณจนดามณโรจน.(2555).ยานตลงชน:ประวตศาสตรพฒนาการและการเปลยนแปลง. วารสารด�ารงวชาการ, 11(1),190-217.อภลกษณเกษมผลกล.(2553).มหาสวสด 150 ป มหานทพระราชทาน.นครปฐม:คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล.เอนกนาวกมล.(2552).หลก-ฐาน-บาน-เมอง.กรงเทพฯ:แสงดาว.Pearce,D.G.,&Butler,R.W.(1993).Tourism Research: Critiques and Challenges.London:Routledge.Richards,G.&Raymond,C.(2000).CreativeTourism.ATLAS News,23,16-20.Smith,L.W.(2006).ExperientalTourismaroundtheWorldandatHome:DefinitionsandStandards. International Journal of Services and Standards, 2(1),1-14.Suttipisan,S.(2013).AdaptiveUsesofLocalTextilesforCreativeTourismProductDevelopment inThailand. International Journal of Cultural and Tourism Research, 6(1),47-55.UNESCO.(2006).Towards Sustainable Strategies for Creative Tourism Discussion Report of the Planning Meeting for 2006 International Conference on Creative Tourism.SantaFe,NM:n.p.