พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูล ......และพระพ ทธสาวก (ข .ชา. (แปล) / - / , ม.ม .อ

๑

พระไตรปฎกเลมท ๑๒ สตตนตปฎกท ๐๔ มชฌมนกาย มลปณณาสก

พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก [๑. มลปรยายวรรค]

๑. มลปรยายสตร

พระสตตนตปฎก

มชฌมนกาย มลปณณาสก

____________

ขอนอบนอมพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

๑. มลปรยายวรรค

หมวดวาดวยมลเหตแหงธรรม


วาดวยมลเหตแหงธรรม

[๑] ขาพเจา๑ ไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ โคนไมรงใหญในสภควน เขตเมอง

อกกฏฐา ณ ทนนแล พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา "ภกษ

ทงหลาย" ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรสวา

"ภกษทงหลาย เราจกแสดงมลเหตแหงธรรมทงปวง๒แกเธอทงหลาย เธอทงหลาย

จงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว"

ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา

เชงอรรถ :

๑ ขาพเจา ในตอนเรมตนของพระสตรนและพระสตรอน ๆ ในเลมน หมายถงพระอานนท

๒ ค าวา มลเหตแหงธรรมท งปวง แปลจากค าวา สพพธมมมลปรยาย มอธบายเฉพาะค าดงน ค าวา มล

ในทนหมายถงเหตทไมทวไป ค าวา เหต (ปรยาย) หมายถงเทศนา เหต และวาระ แตในทนหมายถงเหต

หรอเทศนา ค าวา ธรรมท งปวง หมายถงปรยต อรยสจ สมาธ ปญญา ปกต สภาวะ สญญตา ปญญะ

อาบต และเญยยะเปนตน แตในทนหมายถงสภาวะ ดงนนค าวา มลเหตแหงธรรมทงปวง จงหมายถง

เทศนาวาดวยเหตใหเกดสภาวะทงปวง (ม.ม.อ. ๑/๑/๑๘-๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑ }

๒



ก าหนดภมตามนยท ๑ วาดวยปถชน

[๒] “ภกษทงหลาย ปถชน๑ในโลกนผยงไมไดสดบ ไมไดพบพระอรยะ๒

ทงหลาย ไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ ไมไดรบค าแนะน าในธรรมของพระอรยะ

ไมไดพบสตบรษ๓ทงหลาย ไมฉลาดในธรรมของสตบรษ ไมไดรบค าแนะน าใน

ธรรมของสตบรษ หมายรปฐว๔(ดน)โดยความเปนปฐว ครนหมายรปฐวโดย

ความเปนปฐว๕แลว ก าหนดหมายซงปฐว๖ ก าหนดหมายในปฐว ก าหนดหมาย

นอกปฐว๗ ก าหนดหมายปฐววาเปนของเรา ยนดปฐว๘


๑ ปถชน หมายถงคนทยงมกเลสหนา ทเรยกเชนนเพราะบคคลประเภทนยงมเหตกอใหเกดกเลสอยางหนา

นานปการ ปถชนม ๒ ประเภท คอ (๑) อนธปถชน คนทไมไดรบการศกษาอบรมทางจต (๒) กลยาณ-

ปถชน คนทไดรบการศกษาอบรมทางจตแลว (ม.ม.อ. ๑/๒/๒๒, ท.ส.อ. ๑/๗/๕๘-๕๙)

๒ พระอรยะ หมายถงพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระพทธสาวก ทช อวาพระอรยะ เพราะเปนผ

ไกลจากกเลส ไมด าเนนไปในทางเสอม ด าเนนไปแตในทางเจรญ เปนผทชาวโลกและเทวโลกควรด าเนนตาม

(ม.ม.อ. ๑/๒/๒๒)

๓ สตบรษ โดยทวไป หมายถงคนกตญญกตเวท เปนนกปราชญ เปนกลยาณมตร เปนผมความภกดมนคง

กระท าการชวยเหลอผตกทกขไดยาก ดวยความเตมใจ แตในทน หมายถงพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา

และพระพทธสาวก (ข.ชา. (แปล) ๒๗/๗๘-๗๙/๖๐๘, ม.ม.อ. ๑/๒/๒๒)

๔ ปฐว ม ๔ ชนด คอ (๑) ลกขณปฐว เปนสงทแขงกระดาง หยาบเฉพาะตนในตวมนเอง (๒) สสมภารปฐว

เปนสวนแหงอวยวะมผมเปนตน และวตถภายนอกมโลหะเปนตน พรอมทงคณสมบตมสเปนตน

(๓) อารมมณปฐว เปนปฐวธาตทน ามาก าหนดเปนอารมณของปฐวกสณ นมตตปฐว กเรยก

(๔) สมมตปฐว เปนปฐวธาตทปฐวเทวดามาเกดในเทวโลกดวยอ านาจปฐวกสณและฌาน ในทน ปฐว

หมายถงทง ๔ ชนด (ม.ม.อ. ๑/๒/๒๗)

๕ หมายรปฐวโดยความเปนปฐว ในทนหมายถงหมายรแผนดนนนดวยสญญาทวปรต คอก าหนดใหตาง

ออกไปจากความเปนจรงโดยประการตาง ๆ ดวยกเลสเปนเหตเนนชา คอ ตณหา มานะ และทฏฐ ทมก าลง

(ม.ม.อ. ๑/๒/๒๘)

๖ ก าหนดหมายซงปฐว หมายถงก าหนดหมายดวยตณหา มานะ และทฏฐวา 'เราเปนดน ดนเปนของเรา,

คนอนเปนดน ดนเปนของคนอน หรออกนยหนง หมายถงก าหนดหมายดวยอ านาจตณหา ใหเกดฉนทราคะ

ตดใจในผมเปนตนจนถงตงความปรารถนาวา 'ดวยศลหรอพรหมจรรยน ขอใหเรามผมนมด าสนทด,

ก าหนดหมายดวยอ านาจมานะวา 'เราดกวา เราเสมอกน หรอเราดอยกวา' และก าหนดหมายดวยอ านาจ

ทฏฐ คอ ยดมนวาผมเปนชวะ โดยนยวา 'ชวะกอนนน สรระกอนนน' (ม.ม.อ. ๑/๒/๒๘-๓๐)

๗ ก าหนดหมายในปฐว หมายถงก าหนดหมายดวยอ านาจทฏฐวา "มเราอยในดน หรอเรามปลโพธในดน

มผอ นอยในดน หรอผอ นมปลโพธในดน" ตามนยทวา 'พจารณาเหนอตตาในรปเปนตน (ด ข.ป.

๓๑/๓๑๖/๒๑๐) ก าหนดหมายนอกปฐว หมายถงก าหนดหมายดวยอ านาจทฏฐวา ตนหรอคนอนพรอม

ทงสรรพสงลวนแตเกดจากดนแตมใชดนตามลทธพรหมณฑวาท (ลทธทเชอวาโลกเกดจากพรหม) ลทธ

อณกวาท (ลทธทเชอวาโลกประกอบดวยอณ) หรอลทธอสสรวาท (ลทธทเชอวาพระอศวรเปนผสรางโลก)

แลวเกดตณหา มานะในตน และบคคลอนตลอดถงสรรพสงนน (ม.ม.อ. ๑/๒/๓๐,ม.ม.ฏกา ๑/๒/๙๒-๙๓)

๘ ยนดปฐว หมายถงเพลดเพลนยนดตดใจปฐวดวยอ านาจตณหาและทฏฐ ความยนดปฐวนนเอง ชอวายนด

ทกข สมจรงดงทพระผมพระภาคตรสไววา 'ภกษทงหลาย เรากลาววา 'ผใดยนดปฐวธาต ผนนยนดทกข

ผใดยนดทกข ผนนไมพนไปจากทกข' (ม.ม.อ. ๑/๒/๓๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒ }

๓



ขอนนเพราะเหตไร

เรากลาววา ‘เพราะเขาไมไดก าหนดร ๑’

หมายรอาโป(น า)โดยความเปนอาโป ครนหมายรอาโปโดยความเปนอาโปแลว

ก าหนดหมายซงอาโป ก าหนดหมายในอาโป ก าหนดหมายนอกอาโป ก าหนด

หมายอาโปวาเปนของเรา ยนดอาโป


เรากลาววา ‘เพราะเขาไมไดก าหนดร’

หมายรเตโช(ไฟ)โดยความเปนเตโช ครนหมายรเตโชโดยความเปนเตโชแลว

ก าหนดหมายซงเตโช ก าหนดหมายในเตโช ก าหนดหมายนอกเตโช ก าหนด

หมายเตโชวาเปนของเรา ยนดเตโช



หมายรวาโย(ลม)โดยความเปนวาโย ครนหมายรวาโยโดยความเปนวาโยแลว

ก าหนดหมายซงวาโย ก าหนดหมายในวาโย ก าหนดหมายนอกวาโย ก าหนด

หมายวาโยวาเปนของเรา ยนดวาโย




๑ ไมไดก าหนดร หมายถงไมไดก าหนดรดวยปรญญา ๓ ประการ คอ (๑) ญาตปรญญา ไดแก รวา ‘นเปน

ปฐวธาตภายใน นเปนปฐวธาตภายนอก นเปนลกษณะ กจ เหตเกด และทเกดแหงปฐวธาต’ หรอไดแก

ก าหนดนามและรป (๒) ตรณปรญญา ไดแก พจารณาเหนวา ‘ปฐวธาตมอาการ ๔๐ คอ อาการไมเทยง

เปนทกข เปนโรค’ เปนตน หรอไดแก พจารณากลาปะ (ความเปนกลมกอน)เปนตน พจารณาอนโลมญาณ

เปนทสด (๓) ปหานปรญญา ไดแก เมอพจารณาเหนอยางนนแลว จงละฉนทราคะ (ความก าหนดดวย

อ านาจความพอใจ) ในปฐวธาตดวยอรหตตผล หรอไดแก ญาณในอรยมรรค

เพราะปรญญา ๓ ประการนไมมแกปถชน เขาจงก าหนดหมายและยนดปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต

และวาโยธาต (ม.ม.อ. ๑/๒/๓๑-๓๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓ }

๔



[๓] หมายรภต๑โดยความเปนภต ครนหมายรภตโดยความเปนภตแลว

ก าหนดหมายซงภต ก าหนดหมายในภต ก าหนดหมายนอกภต ก าหนดหมายภต

วาเปนของเรา ยนดภต



หมายรเทวดาโดยความเปนเทวดา ครนหมายรเทวดาโดยความเปนเทวดาแลว

ก าหนดหมายซงเทวดา ก าหนดหมายในเทวดา ก าหนดหมายนอกเทวดา ก าหนด

หมายเทวดาวาเปนของเรา ยนดเทวดา



หมายรปชาบด๒ โดยความเปนปชาบด ครนหมายรปชาบดโดยความเปน

ปชาบดแลว ก าหนดหมายซงปชาบด ก าหนดหมายในปชาบด ก าหนดหมายนอก

ปชาบด ก าหนดหมายปชาบดวาเปนของเรา ยนดปชาบด



หมายรพรหมโดยความเปนพรหม ครนหมายรพรหมโดยความเปนพรหมแลว

ก าหนดหมายซงพรหม ก าหนดหมายในพรหม ก าหนดหมายนอกพรหม ก าหนด

หมายพรหมวาเปนของเรา ยนดพรหม




๑ ภต หมายถงขนธ ๕ อมนษย ธาต สงทมอย พระขณาสพ สตว และตนไมเปนตน แตในทนหมายถงสตว

ทงหลายผอยต ากวาชนจาตมหาราช (ม.ม.อ. ๑/๓/๓๔)๔)

๒ ปชาบด หมายถงผย งใหญกวาปชาคอหมสตว ไดแก มารชอวา ปชาบด เพราะปกครองเทวโลกชนปรนม-

มตวสวตด (ม.ม.อ. ๑/๓/๓๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔ }

๕



หมายรอาภสสรพรหมโดยความเปนอาภสสรพรหม ครนหมายรอาภสสร-

พรหมโดยความเปนอาภสสรพรหมแลว ก าหนดหมายซงอาภสสรพรหม ก าหนด

หมายในอาภสสรพรหม ก าหนดหมายนอกอาภสสรพรหม ก าหนดหมายอาภสสร-

พรหมวาเปนของเรา ยนดอาภสสรพรหม



หมายรสภกณหพรหมโดยความเปนสภกณหพรหม ครนหมายรสภกณห-

พรหมโดยความเปนสภกณหพรหมแลว ก าหนดหมายซงสภกณหพรหม ก าหนด

หมายในสภกณหพรหม ก าหนดหมายนอกสภกณหพรหม ก าหนดหมายสภกณห-

พรหมวาเปนของเรา ยนดสภกณหพรหม



หมายรเวหปผลพรหมโดยความเปนเวหปผลพรหม ครนหมายรเวหปผล-

พรหมโดยความเปนเวหปผลพรหมแลว ก าหนดหมายซงเวหปผลพรหม ก าหนด

หมายในเวหปผลพรหม ก าหนดหมายนอกเวหปผลพรหม ก าหนดหมายเวหปผล-

พรหมวาเปนของเรา ยนดเวหปผลพรหม



หมายรอภภสตว๑ โดยความเปนอภภสตว ครนหมายรอภภสตวโดยความ

เปนอภภสตวแลว ก าหนดหมายซงอภภสตว ก าหนดหมายในอภภสตว ก าหนด

หมายนอกอภภสตว ก าหนดหมายอภภสตววาเปนของเรา ยนดอภภสตว


เรากลาววา ‘เพราะเขาไมไดก าหนดร


๑ อภภสตว กบ อสญญสตว เปนไวพจนของกนและกน หมายถงสตวผไมมสญญา สถตอยในชนเดยวกบ

เวหปผลพรหม บงเกดดวยอรยาบถใดกสถตอยดวยอรยาบถนนตราบสนอายขย (ม.ม.อ. ๑/๓/๓๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕ }

๖



[๔] หมายรอากาสานญจายตนพรหมโดยความเปนอากาสานญจายตน-

พรหม ครนหมายรอากาสานญจายตนพรหมโดยความเปนอากาสานญจายตน-

พรหมแลว ก าหนดหมายซงอากาสานญจายตนพรหม ก าหนดหมายใน

อากาสานญจายตนพรหม ก าหนดหมายนอกอากาสานญจายตนพรหม ก าหนด

หมายอากาสานญจายตนพรหมวาเปนของเรา ยนดอากาสานญจายตนพรหม


เรากลาววา 'เพราะเขาไมไดก าหนดร'

หมายรวญญาณญจายตนพรหมโดยความเปนวญญาณญจายตนพรหม ครน

หมายรวญญาณญจายตนพรหมโดยความเปนวญญาณญจายตนพรหมแลว

ก าหนดหมายซงวญญาณญจายตนพรหม ก าหนดหมายในวญญาณญจายตนพรหม

ก าหนดหมายนอกวญญาณญจายตนพรหม ก าหนดหมายวญญาณญจายตนพรหม

วาเปนของเรา ยนดวญญาณญจายตนพรหม



หมายรอากญจญญายตนพรหมโดยความเปนอากญจญญายตนพรหม ครน

หมายรอากญจญญายตนพรหมโดยความเปนอากญจญญายตนพรหมแลว ก าหนด

หมายซงอากญจญญายตนพรหม ก าหนดหมายในอากญจญญายตนพรหม

ก าหนดหมายนอกอากญจญญายตนพรหม ก าหนดหมายอากญจญญายตนพรหม

วาเปนของเรา ยนดอากญจญญายตนพรหม



หมายรเนวสญญานาสญญายตนพรหมโดยความเปนเนวสญญานาสญญายตน-

พรหม ครนหมายรเนวสญญานาสญญายตนพรหมโดยความเปนเนวสญญา-

นาสญญายตนพรหมแลว ก าหนดหมายซงเนวสญญานาสญญายตนพรหม ก าหนด

หมายในเนวสญญานาสญญายตนพรหม ก าหนดหมายนอกเนวสญญา-

นาสญญายตนพรหม ก าหนดหมายเนวสญญานาสญญายตนพรหมวาเปนของเรา

ยนดเนวสญญานาสญญายตนพรหม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖ }

๗





[๕] หมายรรปทตนเหน๑โดยความเปนรปทตนเหน ครนหมายรรปทตนเหน๑

โดยความเปนรปทตนเหนแลว ก าหนดหมายซงรปทตนเหน ก าหนดหมายในรป

ทตนเหน ก าหนดหมายนอกรปทตนเหน ก าหนดหมายรปทตนเหนวาเปนของเรา

ยนดรปทตนเหน



หมายรเสยงทตนไดยน๒โดยความเปนเสยงทตนไดยน ครนหมายรเสยงทตน

ไดยนโดยความเปนเสยงทตนไดยนแลว ก าหนดหมายซงเสยงทตนไดยน ก าหนด

หมายในเสยงทตนไดยน ก าหนดหมายนอกเสยงทตนไดยน ก าหนดหมายเสยงท

ตนไดยนวาเปนของเรา ยนดเสยงทตนไดยน



หมายรอารมณทตนทราบ๓โดยความเปนอารมณทตนทราบ ครนหมายร

อารมณทตนทราบโดยความเปนอารมณทตนทราบแลว ก าหนดหมายซงอารมณ

ทตนทราบ ก าหนดหมายในอารมณทตนทราบ ก าหนดหมายนอกอารมณทตน

ทราบ ก าหนดหมายอารมณทตนทราบวาเปนของเรา ยนดอารมณทตนทราบ


๑ รปทตนเหน หมายถงสงทตนเหนทางมงสจกข หรอทพพจกข ค านเปนชอแหงรปายตนะ (ม.ม.อ. ๑/๕/๔๐)

๒ เสยงทตนไดยน หมายถงสงทตนฟงทางมงสโสตะ หรอทพพโสตะ ค านเปนชอแหงสททายตนะ

(ม.ม.อ. ๑/๕/๔๑)

๓ อารมณทตนทราบ หมายถงอารมณทตนทราบแลว และรแลวจงรบเอา คอ เขาไปกระทบรบเอา มค า

อธบายวา ทตนรแจงแลวเพราะการกระทบกนและกนระหวางอนทรยกบอารมณทงหลาย ค านเปนชอแหง

คนธายตนะ รสายตนะ และโผฏฐพพายตนะ (ม.ม.อ. ๑/๕/๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗ }

๘





หมายรอารมณทตนรแจง๑โดยความเปนอารมณทตนรแจง ครนหมายร

อารมณทตนรแจงโดยความเปนอารมณทตนรแจงแลว ก าหนดหมายซงอารมณท

ตนรแจง ก าหนดหมายในอารมณทตนรแจง ก าหนดหมายนอกอารมณทตนรแจง

ก าหนดหมายอารมณทตนรแจงวาเปนของเรา ยนดอารมณทตนรแจง



[๖] หมายรความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกนโดยความเปนอน

เดยวกน ครนหมายรความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกนโดยความเปนอน

เดยวกนแลว ก าหนดหมายซงความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกน

ก าหนดหมายในความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกน ก าหนดหมายนอก

ความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกน ก าหนดหมายความทจตทเปนฌานสมาบต

เปนอนเดยวกนวาเปนของเรา ยนดความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกน



หมายรความทกามจตตางกนโดยความเปนของตางกน ครนหมายรความท

กามจตตางกนโดยความเปนของตางกนแลว ก าหนดหมายซงความทกามจตตางกน

ก าหนดหมายในความทกามจตตางกน ก าหนดหมายนอกความทกามจตตางกน

ก าหนดหมายความทกามจตตางกนวาเปนของเรา ยนดความทกามจตตางกน


๑ อารมณทตนรแจง หมายถงอารมณทตนรแจงทางใจ ค านเปนชอแหงอายตนะทเหลอ อกอยางหนง

เปนชอแหงธรรมารมณ แตในทนไดเฉพาะอารมณทนบเนองในกายของตน (ม.ม.อ. ๑/๕/๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘ }

๙





หมายรสกกายะ๑ทงปวงโดยความเปนสกกายะทงปวง ครนหมายรสกกายะ

ทงปวงโดยความเปนสกกายะทงปวงแลว ก าหนดหมายซงสกกายะทงปวง ก าหนด

หมายในสกกายะทงปวง ก าหนดหมายนอกสกกายะทงปวง ก าหนดหมายสกกายะ

ทงปวงวาเปนของเรา ยนดสกกายะทงปวง



หมายรนพพาน๒โดยความเปนนพพาน ครนหมายรนพพานโดยความเปน

นพพานแลว ก าหนดหมายซงนพพาน ก าหนดหมายในนพพาน ก าหนดหมาย

นอกนพพาน ก าหนดหมายนพพานวาเปนของเรา ยนดนพพาน



ก าหนดภมตามนยท ๑ วาดวยปถชน จบ


๑ สกกายะ หมายถงอปาทานขนธ ๕ (คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ) (ท.ปา.อ. ๓๐๕/๑๘๖,

ข.ม.อ. ๑๓/๑๖๓)

๒ นพพาน ในทนหมายถงนพพานทปถชนเขาใจผด ดวยอ านาจตณหา มานะ และทฏฐ คอ เขาใจวา

‘อตตาทพรงพรอม เพยบพรอม บ าเรอดวยกามคณ ๕ เปนนพพานในปจจบน, นพพานเปนอตตา

อตตาเปนอยางอนจากนพพาน ความสขเปนนพพาน หรอนพพานเปนของเรา’ (ม.ม.อ. ๑/๖/๔๒, ม.ม.

ฏกา ๑/๖/๑๑๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙ }

๑๐



ก าหนดภมตามนยท ๒ วาดวยเสขบคคล

[๗] ภกษทงหลาย ภกษใดยงเปนเสขบคคล๑ ไมไดบรรลอรหตตผล

ปรารถนาธรรมเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมอย แมภกษนนกรย งปฐว

โดยความเปนปฐว๒ ครนรย งปฐวโดยความเปนปฐวแลว อยาก าหนดหมายซงปฐว

อยาก าหนดหมายในปฐว อยาก าหนดหมายนอกปฐว อยาก าหนดหมายปฐววา

เปนของเรา อยายนดปฐว


เรากลาววา ‘เพราะเขาควรก าหนดร’

ฯลฯ รย งอาโป ... เตโช ... วาโย ... ภต ... เทวดา ... ปชาบด ...

พรหม ... อาภสสรพรหม ... สภกณหพรหม ... เวหปผลพรหม ... อภภสตว ...

อากาสานญจายตนพรหม ... วญญาณญจายตนพรหม ... อากญจญญายตนพรหม

... เนวสญญานาสญญายตนพรหม ... รปทตนเหน ... เสยงทตนไดยน ... อารมณ

ทตนทราบ ... อารมณทตนรแจง ... ความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกน ...

ความทกามจตตางกน ... สกกายะทงปวง ... รย งนพพานโดยความเปนนพพาน

ครนรย งนพพานโดยความเปนนพพานแลว อยาก าหนดหมายซงนพพาน อยา

ก าหนดหมายในนพพาน อยาก าหนดหมายนอกนพพาน อยาก าหนดหมาย

นพพานวาเปน ของเรา อยายนดนพพาน


เรากลาววา ‘เพราะเขาควรก าหนดร’

ก าหนดภมตามนยท ๒ วาดวยเสขบคคล จบ


๑ เสขบคคล หมายถงบคคลผทยงตองศกษา ๓ จ าพวก ไดแก พระโสดาบน พระสกทาคาม และ

พระอนาคามผยงตองฝกอบรมในไตรสกขา คอ (๑) อธสลสกขา ฝกอบรมในเรองศล (๒) อธจตตสกขา

ฝกอบรมในเรองจต (สมาธ) (๓) อธปญญาสกขา ฝกอบรมในเรองปญญา (ม.ม.อ. ๑/๗/๔๔, อง.ตก.(แปล)

๒๐/๘๖/๓๑๒)

๒ รย งปฐวโดยความเปนปฐว หมายถงรดวยสญญาทแตกตางจากปถชน หรอรดวยญาณอนพเศษยง กลาว

คอญาตปรญญา ตรณปรญญา และปหานปรญญา มค าอธบายวา เมอปลอยวางความเปนปฐวอยางน

ยอมรย งปฐวนนวา ‘ไมเทยง’ บาง วา ‘เปนทกข’ บาง วา ‘เปนอนตตา’ บาง (ม.ม.อ. ๑/๗/๔๕-๔๖,

ม.ม.ฏกา ๑/๗/๑๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐ }

๑๑



ก าหนดภมตามนยท ๓ วาดวยพระขณาสพ

[๘] ภกษทงหลาย ภกษใดเปนอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว๑

ท ากจทควรท าเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตนโดยล าดบแลว สน

ภวสงโยชน๒แลว หลดพนเพราะรโดยชอบ แมภกษนนกรย งปฐวโดยความเปนปฐว

ครนรย งปฐวโดยความเปนปฐวแลว ไมก าหนดหมายซงปฐว ไมก าหนดหมายในปฐว

ไมก าหนดหมายนอกปฐว ไมก าหนดหมายปฐววาเปนของเรา ไมยนดปฐว


เรากลาววา ‘เพราะเขาก าหนดรแลว’

ฯลฯ รย งอาโป ... เตโช ... วาโย ... ภต ... เทวดา ... ปชาบด ... พรหม ...

อาภสสรพรหม ... สภกณหพรหม ... เวหปผลพรหม ... อภภสตว ...



ทตนทราบ ... อารมณทตนรแจง ... ความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกน ...


ครนรย งนพพานโดยความเปนนพพานแลว ไมก าหนดหมายซงนพพาน ไมก าหนด

หมายในนพพาน ไมก าหนดหมายนอกนพพาน ไมก าหนดหมายนพพานวาเปน

ของเรา ไมยนดนพพาน


เรากลาววา ‘เพราะเขาก าหนดรแลว’

ก าหนดภมตามนยท ๓ วาดวยพระขณาสพ จบ


๑ อยจบพรหมจรรยแลว หมายถงอยจบธรรมเปนเครองอยรวมกบครบาง ธรรมเปนเครองอยรวมคอ

อรยมรรคบาง ธรรมเปนเครองอยของพระอรยะ ๑๐ ประการบาง (ม.ม.อ. ๑/๘/๔๗)

๒ ส นภวสงโยชนแลว หมายถงสงโยชน ๑๐ ประการ คอ (๑) กามราคะ (๒) ปฏฆะ (๓) มานะ (๔) ทฏฐ

(๕) วจกจฉา (๖) สลพพตปรามาส (๗) ภวราคะ (๘) อสสา (๙) มจฉรยะ (๑๐) อวชชา

สงโยชนเหลาน เรยกวา ภวสงโยชน เพราะผกพนหมสตวไวในภพนอยภพใหญ (ม.ม.อ. ๑/๘/๔๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑ }

๑๒



ก าหนดภมตามนยท ๔ วาดวยพระขณาสพ

[๙] ภกษทงหลาย ภกษใดเปนอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว


ภวสงโยชนแลว หลดพนเพราะรโดยชอบ แมภกษนนกรย งปฐวโดยความเปนปฐว




เรากลาววา ‘เพราะเขาปราศจากราคะ เนองจากราคะสนไป’

ฯลฯ รย งอาโป ... เตโช ... วาโย ... ภต ... เทวดา ... ปชาบด ... พรหม ...

อาภสสรพรหม ... สภกณหพรหม ... เวหปผลพรหม ... อภภสตว ...

อากาสานญจายตนพรหม ... วญญาณญจายตนพรหม ... อากญจญญายตนพรหม ...

เนวสญญานาสญญายตนพรหม ... รปทตนเหน ... เสยงทตนไดยน ... อารมณท

ตนทราบ ... อารมณทตนรแจง ... ความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกน ...






เรากลาววา ‘เพราะเขาปราศจากราคะ เนองจากราคะสนไป’

ก าหนดภมตามนยท ๔ วาดวยพระขณาสพ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒ }

๑๓



ก าหนดภมตามนยท ๕ วาดวยพระขณาสพ

[๑๐] ภกษทงหลาย ภกษใดเปนอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว






เรากลาววา ‘เพราะเขาปราศจากโทสะ เนองจากโทสะสนไป’

ฯลฯ รย งอาโป ... เตโช ... วาโย ... ภต ... เทวดา ... ปชาบด ... พรหม

... อาภสสรพรหม ... สภกณหพรหม ... เวหปผลพรหม ... อภภสตว ...



ทตนทราบ ... อารมณทตนรแจง ... ความทจตทเปนฌานสมาบตเปนอนเดยวกน

... ความทกามจตตางกน ... สกกายะทงปวง ... รย งนพพานโดยความเปนนพพาน





เรากลาววา ‘เพราะเขาปราศจากโทสะ เนองจากโทสะสนไป’

ก าหนดภมตามนยท ๕ วาดวยพระขณาสพ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓ }

๑๔



ก าหนดภมตามนยท ๖ วาดวยพระขณาสพ

[๑๑] ภกษทงหลาย ภกษใดเปนอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว






เรากลาววา ‘เพราะเขาปราศจากโมหะ เนองจากโมหะสนไป’











เรากลาววา ‘เพราะเขาปราศจากโมหะ เนองจากโมหะสนไป’

ก าหนดภมตามนยท ๖ วาดวยพระขณาสพ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔ }

๑๕



ก าหนดภมตามนยท ๗ วาดวยพระตถาคต๑

[๑๒] ภกษทงหลาย แมตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา กรย งปฐวโดย

ความเปนปฐว ครนรย งปฐวโดยความเปนปฐวแลว ไมก าหนดหมายซงปฐว

ไมก าหนดหมายในปฐว ไมก าหนดหมายนอกปฐว ไมก าหนดหมายปฐววาเปน

ของเรา ไมยนดปฐว


เรากลาววา ‘เพราะตถาคตก าหนดรปฐวนนแลว’











เรากลาววา ‘เพราะตถาคตก าหนดรนพพานนนแลว’

ก าหนดภมตามนยท ๗ วาดวยพระตถาคต จบ


๑ ตถาคต ในทนหมายถงพระผมพระภาค บณฑตเรยกวา ‘ตถาคต’ เพราะเหต ๘ ประการ คอ (๑) เพราะ

เสดจมาแลวอยางนน (๒) เพราะเสดจไปแลวอยางนน (๓) เพราะเสดจมาสลกษณะอนแทจรง (๔) เพราะ

ตรสรธรรมทแทตามความเปนจรง (๕) เพราะทรงเหนจรง (๖) เพราะตรสวาจาจรง (๗) เพราะทรงท าจรง

(๘) เพราะทรงครอบง า (ผทยดถอลทธอนทงหมดในโลกพรอมทงเทวโลก) (ม.ม.อ. ๑/๑๒/๕๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕ }

๑๖



ก าหนดภมตามนยท ๘ วาดวยพระตถาคต

[๑๓] ภกษทงหลาย แมตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา กรย งปฐวโดย

ความเปนปฐว ครนรย งปฐวโดยความเปนปฐวแลว ไมก าหนดหมายซงปฐว

ไมก าหนดหมายในปฐว ไมก าหนดหมายนอกปฐว ไมก าหนดหมายปฐววาเปนของ

เรา ไมยนดปฐว


เพราะรวา ‘ความเพลดเพลนเปนมลเหตแหงทกข เพราะมภพ ชาตจงม สตว

ผเกดแลวตองแก ตองตาย’ เพราะเหตนน เราจงกลาววา ‘ตถาคตตรสรอนตตร-

สมมาสมโพธญาณ เพราะสนตณหา คลายตณหา ดบตณหา สละตณหา สลดทง

ตณหาโดยประการทงปวง’











เพราะรวา ‘ความเพลดเพลนเปนมลเหตแหงทกข เพราะมภพ ชาตจงม

สตวผเกดแลวตองแก ตองตาย’ เพราะเหตนน เราจงกลาววา ‘ตถาคตตรสร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖ }

๑๗


๒. สพพาสวสตร

อนตตรสมมาสมโพธญาณ เพราะสนตณหา คลายตณหา ดบตณหา สละตณหา

สลดทงตณหาโดยประการทงปวง”

ก าหนดภมตามนยท ๘ วาดวยพระตถาคต จบ

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนมไดมใจยนดชนชม๑พระภาษต

ของพระผมพระภาค ดงนแล

มลปรยายสตรท ๑ จบ


วาดวยอบายก าจดอาสวะท งปวง

[๑๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษ

ทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว

พระผมพระภาคจงไดตรสวา

“ภกษทงหลาย เราจกแสดงเหตแหงการปดกนอาสวะ๒ทงปวงแกเธอทงหลาย

เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารส

แลว พระผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา


๑ มไดมใจยนดชนชม หมายถงภกษเหลานนไมรคอไมเขาใจเนอความของพระสตรน เหตยงมมานะทฏฐ

มาก เพราะมวเมาในปรยต และเพราะพระภาษตนนลกซงดวยนยท ๑ คอ ปถชน จนถงนยท ๘ คอ

พระตถาคต ทานเหลานนจงไมรแจงอรรถแหงพระพทธพจน จงมไดมใจยนดชนชมพระภาษตนน ภายหลง

ไดสดบโคตมกสตร ซงพระผมพระภาคตรสทโคตมกเจดยแลว จงไดบรรลเปนพระอรหนตพรอมทง

ปฏสมภทาทงหลาย (ม.ม.อ. ๑/๑๓/๖๒-๖๕)

๒ อาสวะ หมายถงกเลสทหมกหมมหรอดองอยในสนดาน ไหลซมซานไปยอมจตเมอประสบอารมณตาง ๆ

ม ๔ อยาง คอ (๑) กามาสวะ อาสวะคอกาม (๒) ภวาสวะ อาสวะคอภพ (๓) ทฏฐาสวะ อาสวะคอทฏฐ

(๔) อวชชาสวะ อาสวะคออวชชา (ตามนย อภ.ว.(แปล) ๓๕/๙๓๗/๕๘๖-๕๘๗) แตพระสตรจดเปน ๓

เพราะสงเคราะหทฏฐาสวะเขาในภวาสวะ (ม.ม.อ. ๑/๑๔/๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗ }

๑๘



[๑๕] “ภกษทงหลาย เรากลาวความสนอาสวะของภกษผร ผเหน เราไม

กลาวความสนอาสวะของภกษผไมร ผไมเหน เรากลาวความสนอาสวะของภกษผร

ผเหนอะไร (คอ)ผร ผเหนโยนโสมนสการ๑ และอโยนโสมนสการ๒ เมอภกษมนสการ

โดยไมแยบคาย อาสวะทงหลายทยงไมเกดยอมเกดขน และอาสวะทงหลายท

เกดขนแลวยอมเจรญ เมอภกษมนสการโดยแยบคาย อาสวะทงหลายทยงไมเกด

ยอมไมเกดขน และอาสวะทงหลายทเกดขนแลวยอมเสอมไป

[๑๖] ภกษทงหลาย อาสวะทงหลายทตองละดวยทสสนะ๓กม อาสวะทงหลาย

ทตองละดวยการสงวร๔กม อาสวะทงหลายทตองละดวยการใชสอยกม อาสวะทงหลาย

ทตองละดวยการอดกลนกม อาสวะทงหลายทตองละดวยการเวนกม อาสวะทงหลาย

ทตองละดวยการบรรเทากม อาสวะทงหลายทตองละดวยการเจรญกม

อาสวะทตองละดวยทสสนะ

[๑๗] อาสวะทตองละดวยทสสนะ เปนอยางไร

คอ ปถชนในโลกนผยงไมไดสดบ ไมไดพบพระอรยะทงหลาย ไมฉลาดในธรรม

ของพระอรยะ ไมไดรบค าแนะน าในธรรมของพระอรยะ ไมไดพบสตบรษทงหลาย

ไมฉลาดในธรรมของสตบรษ ไมไดรบค าแนะน าในธรรมของสตบรษ ไมรทวถง

ธรรมทควรมนสการ ไมรทวถงธรรมทไมควรมนสการ เขาเมอไมรทวถงธรรมทควร

มนสการ เมอไมรทวถงธรรมทไมควรมนสการ ยอมมนสการถงธรรมทไมควร

มนสการ ไมมนสการถงธรรมทควรมนสการ


๑ โยนโสมนสการ หมายถงการท าไวในใจโดยถกอบาย โดยถกทาง กลาวคอการนก การนอมนก การผกใจ

การใฝใจ การท าไวในใจในสงทไมเทยงวาไมเทยง ในสงทเปนทกขวาเปนทกข ในสงทเปนอนตตาวาเปน

อนตตา หรอโดยสจจานโลมกญาณ (ม.ม.อ. ๑/๑๕/๗๑)

๒ อโยนโสมนสการ หมายถงการท าไวในใจโดยไมถกอบาย โดยไมถกทาง กลาวคอการท าไวในใจในสงทไม

เทยงวาเทยง ในสงทเปนทกขวาเปนสข ในสงทเปนอนตตาวาเปนอตตา หรอการนก การนอมนก การผกใจ

การใฝใจ การท าไวในใจถงความคดโดยนยทกลบกนกบสจธรรม (ม.ม.อ. ๑/๑๕/๗๑)

๓ ทสสนะ หมายถงโสดาปตตมรรค (ม.ม.อ. ๑/๒๑/๘๑, ม.ม.ฏกา ๑/๑๖/๑๙๐)

๔ สงวร เปนชอของสต หมายถงการระวงการปดการกน (ม.ม. ฏกา ๑/๑๖/๑๙๑) และด อง.ฉกก. (แปล)

๒๒/๕๘/๕๔๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘ }

๑๙



ธรรมทไมควรมนสการซงปถชนมนสการ เปนอยางไร

คอ เมอปถชนมนสการถงธรรมเหลาใด กามาสวะ๑ทยงไมเกดยอมเกดขน

ทเกดขนแลวยอมเจรญ ภวาสวะ๒ทยงไมเกดยอมเกดขน ทเกดแลวยอมเจรญ

และอวชชาสวะ๓ทยงไมเกดยอมเกดขน ทเกดขนแลวยอมเจรญ เหลานคอธรรมท

ไมควรมนสการซงปถชนมนสการ

ธรรมทควรมนสการซงปถชนไมมนสการ เปนอยางไร

คอ เมอปถชนมนสการถงธรรมเหลาใด กามาสวะทยงไมเกดยอมไมเกดขน

ทเกดขนแลวยอมเสอมไป ภวาสวะทยงไมเกดยอมไมเกดขน ทเกดขนแลวยอมเสอมไป

และอวชชาสวะทยงไมเกดยอมไมเกดขน ทเกดขนแลวยอมเสอมไป เหลานคอธรรม

ทควรมนสการซงปถชนไมมนสการ

เพราะปถชนนนมนสการถงธรรมทไมควรมนสการ ไมมนสการถงธรรมทควร

มนสการ อาสวะทงหลายทยงไมเกดยอมเกดขน และอาสวะทงหลายทเกดขนแลว

ยอมเจรญ

[๑๘] ปถชนนนมนสการโดยไมแยบคายอยางนวา ‘ในอดตกาลยาวนาน

เราไดมแลว หรอมไดมแลวหนอ เราไดเปนอะไรมาหนอ เราไดเปนอยางไรมาหนอ

เราไดเปนอะไรแลวจงมาเปนอะไรอกหนอ ในอนาคตกาลยาวนาน เราจกมหรอจก

ไมมหนอ เราจกเปนอะไรหนอ เราจกเปนอยางไรหนอ เราจกเปนอะไรแลวไปเปน

อะไรอกหนอ’ หรอวาบดน มความสงสยภายในตน ปรารภปจจบนกาลกลาววา

‘เรามอยหรอไมหนอ เราเปนอะไรหนอ เราเปนอยางไรหนอ สตวนมาจากไหนหนอ

และเขาจกไปไหนกนหนอ’


๑ กามาสวะ หมายถงความก าหนดในกามคณ ๕ (ม.ม.อ. ๑/๑๗/๗๔)

๒ ภวาสวะ หมายถงความก าหนดดวยอ านาจความพอใจในรปภพและอรปภพ ความตดใจในฌานทสหรคต

ดวยสสสตทฏฐและอจเฉททฏฐ รวมทงทฏฐาสวะ (ม.ม.อ. ๑/๑๗/๗๔)

๓ อวชชาสวะ หมายถงความไมรในอรยสจ ๔ (ม.ม.อ. ๑/๑๗/๗๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙ }

๒๐



[๑๙] เมอปถชนนนมนสการโดยไมแยบคายอยางน ทฏฐ(ความเหนผด)

อยางใดอยางหนง บรรดาทฏฐ ๖ กเกดขน คอ

๑. ทฏฐเกดขนแกผนนโดยแนแทมนคงวา ‘อตตาของเรามอย’

๒. ทฏฐเกดขนแกผนนโดยแนแทมนคงวา ‘อตตาของเราไมม’

๓. ทฏฐเกดขนแกผนนโดยแนแทมนคงวา ‘เรารจกอตตาไดดวยอตตา’

๔. ทฏฐเกดขนแกผนนโดยแนแทมนคงวา ‘เรารจกสงทไมใชอตตาไดดวยอตตา’

๕. ทฏฐเกดขนแกผนนโดยแนแทมนคงวา ‘เรารจกอตตาไดดวยสงทไมใชอตตา’

๖. อกอยางหนง ทฏฐเกดมแกผนน อยางนวา ‘อตตาของเรานใด เปนผกลาว

เปนผร เสวยผลแหงกรรมดและกรรมชวในอารมณนน ๆ อตตาของเรา

นนนเปนสภาวะทเทยง ยงยน มนคง ไมแปรผนไปเปนธรรมดา

จกด ารงอยเสมอดวยสงทแนนอน’

ขอนเราเรยกวา ทฏฐ ไดแก ปาทบคอทฏฐ ทางกนดารคอทฏฐ เสยนหนาม

คอทฏฐ ความเดอดรอนคอทฏฐ กเลสเครองผกพนสตวคอทฏฐ

ภกษทงหลาย เรากลาววา ‘ปถชนผประกอบดวยทฏฐสงโยชน ผยงไมไดสดบ

ยอมไมพนจากชาต(ความเกด) ชรา(ความแก) มรณะ(ความตาย) โสกะ(ความ

เศราโศก) ปรเทวะ(ความคร าครวญ) ทกข(ความทกขกาย) โทมนส(ความทกขใจ)

และอปายาส(ความคบแคนใจ) ยอมไมพนจากทกข’

[๒๐] ภกษทงหลาย อรยสาวกผไดสดบแลว ไดพบพระอรยะทงหลาย ฉลาดใน

ธรรมของพระอรยะ ไดรบค าแนะน าดแลวในธรรมของพระอรยะ พบสตบรษทงหลาย

ฉลาดในธรรมของสตบรษ ไดรบค าแนะน าดแลวในธรรมของสตบรษ ยอมรทวถง

ธรรมทควรมนสการ รทวถงธรรมทไมควรมนสการ อรยสาวกนนเมอรทวถงธรรม

ทควรมนสการ เมอรทวถงธรรมทไมควรมนสการ ยอมไมมนสการถงธรรมทไมควร

มนสการ มนสการถงแตธรรมทควรมนสการ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐ }

๒๑



ธรรมทไมควรมนสการซงอรยสาวกไมมนสการ เปนอยางไร

คอ เมออรยสาวกนนมนสการถงธรรมเหลาใด กามาสวะทยงไมเกดยอมเกด

ขน ทเกดขนแลวยอมเจรญ ภวาสวะทยงไมเกดยอมเกดขน ทเกดขนแลวยอมเจรญ

และอวชชาสวะทยงไมเกดยอมเกดขน ทเกดขนแลวยอมเจรญ เหลานคอธรรมทไม

ควรมนสการซงอรยสาวกไมมนสการ

ธรรมทควรมนสการซงอรยสาวกมนสการ เปนอยางไร

คอ เมออรยสาวกนนมนสการถงธรรมเหลาใด กามาสวะทยงไมเกดยอมไม

เกดขน ทเกดขนแลวยอมเสอมไป ภวาสวะทยงไมเกดยอมไมเกดขน ทเกดขนแลว

ยอมเสอมไป และอวชชาสวะทยงไมเกดยอมไมเกดขน ทเกดขนแลวยอมเสอมไป

เหลานคอธรรมทควรมนสการซงอรยสาวกมนสการ

เพราะอรยสาวกนน ไมมนสการถงธรรมทไมควรมนสการ มนสการถงธรรม

ทควรมนสการ อาสวะทงหลายทยงไมเกดยอมไมเกดขน และอาสวะทงหลายท

เกดขนแลวยอมเสอมไป

[๒๑] อรยสาวกนนมนสการโดยแยบคายวา ‘นทกข(สภาวะททนไดยาก) น

ทกขสมทย(เหตเกดทกข) นทกขนโรธ(ความดบทกข) นทกขนโรธคามนปฏปทา

(ขอปฏบตใหถงความดบทกข)’ เมออรยสาวกนนมนสการโดยแยบคายอยางน

สงโยชน ๓ คอ (๑) สกกายทฏฐ(ความเหนวาเปนตวของตน) (๒) วจกจฉา(ความ

ลงเลสงสย) (๓) สลพพตปรามาส(ความถอมนศลและวตร) ยอมสนไป

ภกษทงหลาย เหลานเรยกวา อาสวะทตองละดวยทสสนะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑ }

๒๒



อาสวะทตองละดวยการสงวร

[๒๒] อาสวะทตองละดวยการสงวร เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาโดยแยบคาย เปนผส ารวมดวยการสงวรใน

จกขนทรย๑อย ซ งเมอเธอไมส ารวมอย อาสวะและความเรารอนทกอความคบแคน

กจะพงเกดขน เมอเธอส ารวมอย อาสวะและความเรารอนทกอความคบแคน ยอม

ไมมแกเธอดวยอาการอยางน ภกษพจารณาโดยแยบคายแลว เปนผส ารวมดวย

การสงวรในโสตนทรยอยฯลฯ ภกษพจารณาโดยแยบคายแลว เปนผส ารวมดวย

การสงวรในฆานนทรยอย ฯลฯ ภกษพจารณาโดยแยบคายแลว เปนผส ารวม

ดวยการสงวรในชวหนทรยอย ฯลฯ ภกษพจารณาโดยแยบคายแลว เปนผส ารวม

ดวยการสงวรในกายนทรยอย ฯลฯ ภกษพจารณาโดยแยบคายแลว เปนผส ารวม

ดวยการสงวรในมนนทรยอย ซ งเมอเธอไมส ารวมอย อาสวะและความเรารอนท

กอความคบแคน กจะพงเกดขน เมอเธอส ารวมอย อาสวะและความเรารอนทกอ

ความคบแคน ยอมไมมแกเธอดวยอาการอยางน

ภกษทงหลาย เหลานเรยกวา อาสวะทตองละดวยการสงวร

อาสวะทตองละดวยการใชสอย

[๒๓] อาสวะทตองละดวยการใชสอย เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาโดยแยบคายแลวใชสอยจวรเพยงเพอปองกน

ความหนาว ความรอน เหลอบ ยง ลม แดด และสมผสแหงสตวเลอยคลาน

เพยงเพอปกปดอวยวะทกอใหเกดความละอาย


๑ จกขนทรย หมายถงจกขทเปนปสาทรป อาศยมหาภตรป ๔ นบเนองในอตภาพ ทเหนไมไดแตกระทบได

เคยกระทบ ก าลงกระทบ จกกระทบ หรอพงกระทบ (อภ.สง.(แปล) ๓๔/๕๙๗/๑๙๑) ทช อวา จกขนทรย

เพราะท าหนาทเปนใหญในจกขทวาร (อภ.ว.อ. ๒/๒๑๙/๑๓๔) โสตนทรยเปนตนกมนยเชนเดยวกน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒ }

๒๓



ภกษพจารณาโดยแยบคายแลวฉนบณฑบาตไมใชเพอเลน ไมใชเพอความ

มวเมา ไมใชเพอประดบ๑ ไมใชเพอตกแตง๒ แตเพยงเพอกายนด ารงอยได เพอให

ชวตนทรยเปนไป เพอบ าบดความหว เพออนเคราะหพรหมจรรย ดวยคดเหนวา

'โดยอบายน เราจกก าจดเวทนาเกาเสยได และจกไมใหเวทนาใหมเกดขน ความ

ด ารงอยแหงชวต ความไมมโทษ และการอยโดยผาสกจกมแกเรา' แลวจงบรโภค

อาหาร

ภกษพจารณาโดยแยบคายแลวใชสอยเสนาสนะเพยงเพอปองกนความหนาว

ความรอน เหลอบ ยง ลม แดด และสมผสแหงสตวเลอยคลาน เพยงเพอบรรเทา

อนตรายทเกดจากฤด และเพอความยนดในการหลกเรน

ภกษพจารณาโดยแยบคายแลวใชสอยคลานปจจยเภสชบรขาร๓ เพยงเพอบรรเทา

เวทนาทเกดจากอาพาธตาง ๆ ทเกดขนแลว และเพอไมมความเบยดเบยนเปนทสด

ซงเมอเธอไมใชสอยอย อาสวะและความเรารอนทกอความคบแคน กจะพงเกดขน

เมอเธอใชสอยอย อาสวะและความเรารอนทกอความคบแคน ยอมไมมแกเธอดวย

อาการอยางน

ภกษทงหลาย เหลานเรยกวา อาสวะทตองละดวยการใชสอย


๑ เพอประดบ ในทนหมายถงเพอใหรางกายอวนพ อวบอมเหมอนหญงแพศยา (ม.ม.ฏกา ๑/๒๓/๒๑๑,

อง.ฉกก.ฏกา ๓/๕๘/๑๕๕, วสทธ. ๑/๑๘/๓๓)

๒ เพอตกแตง ในทนหมายถงเพอประเทองผวใหงดงาม เหมอนหญงนกฟอน มงถงความมผวพรรณงาม (ม.ม.

ฏกา ๑/๒๓/๒๑๑, อง.ฉกก.ฏกา ๓/๕๘/๑๕๕, วสทธ. ๑/๑๘/๓๓)

๓ คลานปจจยเภสชบรชาร คอเภสช ๕ ชนด ไดแก เนยใส เนยขน น ามน น าผง น าออย (ว.อ. ๒/๒๙๐/๔๐,

สารตถ.ฏกา ๒/๒๙๐/๓๙๓)

เปนสงสปปายะส าหรบภกษผเจบไข จดวาเปนบรขาร คอบรวารของชวต ดจก าแพงลอมพระนคร

เพราะคอยปองกนรกษาไมใหอาพาธทจะบนรอนชวตไดชองเกดขน และเปนสมภาระของชวต คอยประคบ

ประคองชวตใหด ารงอยนาน (ว.อ. ๒/๒๙๐/๔๐-๔๑, ม.ม.อ. ๑/๑๙๑/๓๙๗, ม.ม.ฏกา ๑/๒๓/๒๑๓)

เปนเครองปองกนโรค บ าบดโรคทใหเกดทกขเวทนา เนองจากธาตก าเรบใหหายไป (สารตถ.ฏกา

๒/๒๙๐/๓๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓ }

๒๔



อาสวะทตองละดวยการอดกล น

[๒๔] อาสวะทตองละดวยการอดกล น เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาโดยแยบคายแลว เปนผอดทนตอความหนาว

ความรอน ความหว ความกระหาย เหลอบ ยง ลม แดด และสมผสแหงสตว

เลอยคลาน เปนผอดกลนตอถอยค าหยาบ ค าสอเสยด เปนผอดกลนตอเวทนา

ทงหลายอนมในรางกาย เปนทกข กลาแขง เผดรอน ไมนายนด ไมนาพอใจ

พรากชวตได ซงเมอเธอไมอดกลนอย อาสวะและความเรารอนทกอความคบแคน

กจะพงเกดขน เมอเธออดกลนอย อาสวะและความเรารอนทกอความคบแคน

ยอมไมมแกเธอดวยอาการอยางน

ภกษทงหลาย เหลานเรยกวา อาสวะทตองละดวยการอดกลน

อาสวะทตองละดวยการเวน

[๒๕] อาสวะทตองละดวยการเวน เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาโดยแยบคายแลวเวนชางดราย เวนมาดราย

เวนโคดราย เวนสนขดราย เวนง หลก ตอ สถานทมหนาม หลม เหว บอน าคร า

บอโสโครก และพจารณาโดยแยบคายแลวเวนสถานททไมควรนง สถานทไมควร

เทยวไป และมตรชวทเพอนพรหมจารทงหลายลงความเหนวาเปนฐานะทเปนบาปเสย

ซงเมอเธอไมเวนอย อาสวะและความเรารอนทกอความคบแคน กจะพงเกดขน

เมอเธอเวนอย อาสวะและความเรารอนทกอความคบแคน ยอมไมมแกเธอดวย

อาการอยางน

ภกษทงหลาย เหลานเรยกวาอาสวะทตองละดวยการเวน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔ }

๒๕



อาสวะทตองละดวยการบรรเทา

[๒๖] อาสวะทตองละดวยการบรรเทา เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาโดยแยบคายแลวไมรบกามวตกทเกดขน ละ

บรรเทา ท าใหส นสด และท าใหถงความเกดขนไมไดอกตอไป พจารณาโดยแยบคาย

แลวไมรบพยาบาทวตกทเกดขน ฯลฯ ไมรบวหงสาวตกทเกดขน ฯลฯ ไมรบ

บาปอกศลธรรม๑ทเกดขนแลวเกดขนอก ละ บรรเทา ท าใหส นสด และท าใหถง

ความเกดขนไมไดอกตอไป ซงเมอเธอไมบรรเทาอย อาสวะและความเรารอนทกอ

ความคบแคน กจะพงเกดขน เมอเธอบรรเทาอย อาสวะและความเรารอนทกอ


ภกษทงหลาย เหลานเรยกวา อาสวะทตองละดวยการบรรเทา

อาสวะทตองละดวยการเจรญ

[๒๗] อาสวะทตองละดวยการเจรญ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาโดยแยบคายแลว เจรญสตสมโพชฌงค๒ ท

อาศยวเวก๓(ความสงด) อาศยวราคะ(ความคลายก าหนด) อาศยนโรธ(ความดบ)

นอมไปในการสละ พจารณาโดยแยบคายแลว เจรญธมมวจยสมโพชฌงค ฯลฯ

เจรญวรยสมโพชฌงค ฯลฯ เจรญปตสมโพชฌงค ฯลฯ เจรญปสสทธสมโพชฌงค


๑ บาปอกศลธรรม หมายถงสภาวธรรมทเปนอกศล ม ๖ ประการ คอ (๑) ญาตวตก ความตรกถง

ญาต (๒) ชนบทวตก ความตรกถงบานตวเอง (๓) อมรวตก ความตรกทมทฏฐซดสายไมแนนอน

(๔) ปรานททยตาปฏสงยตวตก ความตรกเรองอนเคราะหผอ น (๕) ลาภสกการสโลกปฏสงยตวตก

ความตรกถงลาภสกการะและสรรเสรญ (๖) อนวญญตปฏสงยตวตก ความตรกเรองเกรงผอ นจะดหมน

(ม.ม.อ. ๑/๒๖/๙๐)

๒ สมโพชฌงค หมายถงธรรมทเปนองคแหงการตรสร ม ๗ ประการ คอ (๑) สต ความระลกได

(๒) ธมมวจยะ ความเลอกเฟนธรรม (๓) วรยะ ความเพยร (๔) ปต ความอมใจ (๕) ปสสทธ ความสงบ

กายสงบใจ (๖) สมาธ ความมใจตงมน (๗) อเบกขา ความมใจเปนกลางเพราะเหนตามเปนจรง

แตละขอมสมโพชฌงคตอทายเชน สตสมโพชฌงค (ท.ปา. ๑๑/๓๓๐/๒๒๑,๓๕๗/๒๕๘, อภ.ว.(แปล)

๓๕/๔๖๘/๓๕๙, ม.ม,อ. ๑/๒๗/๙๑-๙๒)

๓ วเวก ในทนหมายถงวเวก ๕ ประการ คอ (๑) วกขมภนวเวก(ความสงดดวยการขมไว) (๒) ตทงควเวก

(ความสงดดวยองคนน ๆ) (๓) สมจเฉทวเวก(ความสงดดวยการตดขาด) (๔) ปสสทธวเวก(ความสงด

ดวยการสงบระงบ) (๕) นสสรณวเวก(ความสงดดวยการสลดออกได) (ม.ม.อ. ๑/๒๗/๙๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕ }

๒๖



ฯลฯ เจรญสมาธสมโพชฌงค ฯลฯ เจรญอเบกขาสมโพชฌงคทอาศยวเวก อาศย

วราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ซงเมอไมเจรญอย อาสวะและความเรารอน

ทกอความคบแคน กจะพงเกดขน เมอเธอเจรญอย อาสวะและความเรารอนทกอ


ภกษทงหลาย เหลานเรยกวา อาสวะทตองละดวยการเจรญ

[๒๘] ภกษทงหลาย อาสวะเหลาใดทภกษใดตองละดวยทสสนะ อาสวะ

เหลานนเปนอาสวะทภกษนนละไดแลวดวยทสสนะ อาสวะเหลาใดทภกษใดตองละ

ดวยการสงวร อาสวะเหลานนเปนอาสวะทภกษนนละไดแลวดวยการสงวร อาสวะ

เหลาใดทภกษใดตองละดวยการใชสอย อาสวะเหลานนเปนอาสวะทภกษนนละไดแลว

ดวยการใชสอย อาสวะเหลาใดทภกษใดตองละดวยการอดกลน อาสวะเหลานน

เปนอาสวะทภกษนนละไดแลวดวยการอดกลน อาสวะเหลาใดทภกษใดตองละดวย

การเวน อาสวะเหลานนเปนอาสวะทภกษนนละไดแลวดวยการเวน อาสวะเหลาใด

ทภกษใดตองละดวยการบรรเทา อาสวะเหลานนเปนอาสวะทภกษนนละไดแลว

ดวยการบรรเทา อาสวะเหลาใดทภกษใดตองละดวยการเจรญ อาสวะเหลานนเปน

อาสวะทภกษนนละไดแลวดวยการเจรญ

ภกษทงหลาย ภกษนเราเรยกวา เปนผส ารวมดวยการสงวรอาสวะทงปวงอย

ตดตณหาไดแลว คลายสงโยชนไดแลว ท าทสดทกขไดแลว เพราะละมานะได

โดยชอบ๑”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชมพระภาษต


สพพาสวสตรท ๒ จบ


๑ ด อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๒๐๐/๓๔๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖ }

๒๗


๓. ธมมทายาทสตร


วาดวยทายาทแหงธรรม

[๒๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ณ ทนนแล พระผพระภาคไดรบสงเรยกภกษ


พระผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนธรรมทายาทของเรา อยาเปนอามส-

ทายาทเลย เรามความเอนดในพวกเธออยวา ‘ท าอยางไรหนอ สาวกทงหลาย

ของเราจะพงเปนธรรมทายาท ไมเปนอามสทายาท’ หากเธอทงหลายเปนอามส-

ทายาทของเรา ไมเปนธรรมทายาท เพราะขอนน เธอทงหลายจะพงถกวญญชน

ทงหลายตเตยนวา ‘สาวกของพระศาสดาเปนอามสทายาทอย ไมเปนธรรมทายาท’

แมเรากจะพงถกวญญชนทงหลายตเตยนวา ‘สาวกของพระศาสดาเปนอามสทายาทอย

ไมเปนธรรมทายาท’ หากเธอทงหลายจะพงเปนธรรมทายาทของเรา ไมเปน

อามสทายาท เพราะขอนน เธอทงหลายจะไมพงถกวญญชนทงหลายตเตยนวา

‘สาวกของพระศาสดาเปนธรรมทายาทอย ไมเปนอามสทายาท’ แมเรากจะไมพง

ถกวญญชนทงหลายตเตยนวา ‘สาวกของพระศาสดาเปนอามสทายาทอย ไมเปน

ธรรมทายาท’

ภกษทงหลาย เพราะเหตนน เธอทงหลายจงเปนธรรมทายาทของเราเถด

อยาเปนอามสทายาทเลย เพราะเรากมความเอนดในเธอทงหลายอยวา ‘ท า

อยางไรหนอ สาวกทงหลายของเราจะพงเปนธรรมทายาท ไมเปนอามสทายาท’

[๓๐] ภกษทงหลาย หากเราจะพงเปนผฉนเสรจหามภตเรยบรอยแลว

สนสดภตกจ มความสขตามความตองการแลว แตบณฑบาตของเรายงมเหลอ

จะตองทง ในเวลานน ภกษ ๒ รปถกความหวและความออนเพลยครอบง าพากนมา

เราควรกลาวกบภกษทง ๒ รปนนอยางนวา ‘ภกษทงหลาย เราเปนผฉนเสรจ

หามภตเรยบรอยแลว สนสดภตกจ มความสขตามความตองการแลว แต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗ }

๒๘



บณฑบาตนของเรายงมเหลอจะตองทง หากเธอทงหลายประสงค กจงฉนเถด

หากเธอทงหลายจะไมฉน บดน เราจะทงลงบนพนทปราศจากของสดเขยว หรอ

เทลงในน าทปราศจากตวสตว’ ภกษ ๒ รปนน รปหนงมความคดอยางนวา

‘พระผมพระภาคไดเสวยเสรจหามภตเรยบรอยแลว สนสดภตกจ มความสขตาม

ความตองการแลว แตบณฑบาตของพระผมพระภาคน ยงมเหลอจะตองทง หาก

เราจะไมฉน บดน พระผมพระภาคกจะทรงทงลงบนพนทปราศจากของสดเขยว

หรอทรงเทลงในน าทปราศจากตวสตว แตพระผมพระภาคตรสไววา ‘ภกษทงหลาย

เธอทงหลายจงเปนธรรมทายาทของเรา อยาเปนอามสทายาทเลย’ บณฑบาตน

เปนอามสอยางหนง ทางทด เราจะไมฉนบณฑบาตนแลวใหวนคนผานพนไปอยางน

ดวยความหวและความออนเพลยนแล’ เธอจงไมฉนบณฑบาตนน แลวใหวนคน

นนผานพนไปอยางน ดวยความหวและความออนเพลยนนแล

ล าดบนน ภกษรปท ๒ ไดมความคดอยางนวา ‘พระผมพระภาคไดเสวย

เสรจหามภตเรยบรอยแลว สนสดภตกจ มความสขตามความตองการแลว แต

บณฑบาตของพระผมพระภาคนยงมเหลอจะตองทง หากเราจะไมฉน บดน พระผม

พระภาคกจะทรงทงลงบนพนทปราศจากของสดเขยว หรอทรงเทลงในน าทปราศจาก

ตวสตว ทางทด เราควรฉนบณฑบาตนบรรเทาความหวและความออนเพลย

แลวใหวนคนผานพนไปอยางน’ เธอจงฉนบณฑบาตนนบรรเทาความหวและความ

ออนเพลยแลวใหวนคนนนผานพนไปอยางน

ภกษทงหลาย ภกษ (รปท ๒) นนฉนบณฑบาตนนบรรเทาความหวและความ

ออนเพลยแลวใหวนคนนนผานพนไปอยางน แตภกษรปแรกนนกยงเปนผควรบชา

และสรรเสรญกวา ขอนนเพราะเหตไร เพราะการไมฉนบณฑบาตของภกษรปแรกนน

จกเปนไปเพอความมกนอย สนโดษ ขดเกลา เลยงงาย ปรารภความเพยร สน

กาลนาน เพราะเหตนน เธอทงหลายจงเปนธรรมทายาทของเราเถด อยาเปนอามส-

ทายาทเลย เพราะเรากมความเอนดในเธอทงหลายอยวา ‘ท าอยางไรหนอ สาวก

ทงหลายของเราจะพงเปนธรรมทายาท ไมเปนอามสทายาท”

พระผมพระภาคไดตรสพระด ารสนแลว พระสคตครนตรสพระด ารสนแลว

กเสดจลกจากอาสนะเขาไปยงพระวหาร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘ }

๒๙



ความไมสนใจศกษาวเวก

[๓๑] เมอพระผมพระภาคเสดจจากไปไมนาน ทานพระสารบตร ไดเรยก

ภกษทงหลายในวหารนนมากลาววา “ทานผมอายทงหลาย” ภกษเหลานน

รบค าแลว ทานพระสารบตรจงไดกลาววา “ทานผมอายทงหลาย ดวยเหต

เทาไรหนอ เมอพระศาสดาประทบอยอยางมวเวก๑ สาวกทงหลายไมสนใจศกษา

วเวก ดวยเหตเทาไรหนอ เมอพระศาสดาประทบอยอยางมวเวก สาวกทงหลาย

สนใจศกษาวเวก”

ภกษเหลานนตอบวา “ทานผมอาย พวกกระผมมาจากทไกลเพอจะทราบ

เนอความแหงภาษตนในส านกของทานพระสารบตร พวกกระผมขอโอกาส ขอทาน

พระสารบตรไดโปรดแสดงเนอความแหงภาษตนนเถด เพอภกษทงหลายเมอไดฟง

แลวจะทรงจ าไวได”

ทานพระสารบตรกลาววา “ทานผมอายทงหลาย ถาอยางนน พวกทานจงฟง

จงใสใจใหด กระผมจกกลาว”

ภกษเหลานนรบค าแลว ทานพระสารบตรไดกลาวเรองนวา “ทานผมอาย

ทงหลาย ดวยเหตเทาไรหนอ เมอพระศาสดาประทบอยอยางมวเวก สาวก

ทงหลายไมสนใจศกษาวเวก เมอพระศาสดาประทบอยอยางมวเวก สาวก

ทงหลายในพระธรรมวนยนสนใจศกษาวเวก ไมละธรรมทงหลายทพระศาสดาตรสวา

ควรละ เปนผมกมาก เปนผยอหยอน๒ เปนผน าในโวกกมนธรรม๓ ทอดธระ๔


๑ วเวก(ความสงด) ในทนหมายถงวเวก ๓ ประการ คอ (๑) กายวเวก สงดกาย (๒) จตตวเวก สงดจต

(๓) อปธวเวก สงดกเลส (ม.ม.อ. ๑/๓๑/๑๐๙)

๒ ยอหยอน หมายถงยดถอปฏบตตามค าสงสอนหยอนยาน (ม.ม.อ. ๑/๓๑/๑๑๐, อง.ทก.อ. ๒/๔๕/๕๓)

๓ โวกกมนธรรม ในทนหมายถงนวรณ ๕ ประการ คอ (๑) กามฉนทะ(ความพอใจในกาม) (๒) พยาบาท

(ความคดราย) (๓) ถนมทธะ(ความหดหและเซองซม) (๔) อทธจจกกกจจะ(ความฟงซานและรอนใจ)

(๕) วจกจฉา(ความลงเลสงสย) (ม.ม.อ. ๑/๓๑/๑๑๐, อง.ทก.อ. ๒/๔๕/๕๓)

๔ ทอดธระ ในทนหมายถงไมบ าเพญอปธวเวกใหบรบรณ, อนง หมายถงทอดทงหนาทในวเวก ๓ ประการ

คอ กายวเวก จตตวเวก และอปธวเวก (ม.ม.อ. ๑/๓๑/๑๑๐, อง.ทก.อ. ๒/๔๕/๕๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙ }

๓๐



ในปวเวก๑ บรรดาภกษเหลานน ภกษผเปนเถระเปนผควรถกตเตยนโดยฐานะ๒ ๓

ประการ คอ เปนผควรถกตเตยนโดยฐานะท ๑ วา ‘เมอพระศาสดาประทบ

อยอยางมวเวก สาวกทงหลายไมสนใจศกษาวเวก’ เปนผควรถกตเตยนโดยฐานะ

ท ๒ วา ‘สาวกทงหลายไมละธรรมทงหลายทพระศาสดาตรสวา ควรละ’ และ

เปนผควรถกตเตยนโดยฐานะท ๓ วา ‘สาวกทงหลายเปนผมกมาก เปนผยอหยอน

เปนผน าในโวกกมนธรรม ทอดธระในปวเวก’ ภกษผเปนเถระเปนผควรถก

ตเตยนโดยฐานะ ๓ ประการน บรรดาภกษเหลานน ภกษผเปนมชฌมะ ฯลฯ

ภกษผปนนวกะเปนผควรถกตเตยนโดยฐานะ ๓ ประการ คอ เปนผควรถก

ตเตยนโดยฐานะท ๑ วา ‘เมอพระศาสดาประทบอยอยางมวเวก สาวกทงหลาย

ไมสนใจศกษาวเวก’ เปนผควรถกตเตยนโดยฐานะท ๒ วา ‘สาวกทงหลายไมละ

ธรรมทงหลายทพระศาสดาตรสวา ควรละ’ เปนผควรถกตเตยนโดยฐานะท ๓ วา

‘สาวกทงหลายเปนผมกมาก เปนผยอหยอน เปนผน าในโวกกมนธรรม ทอดธระ

ในปวเวก’ ภกษผเปนนวกะเปนผควรถกตเตยนโดยฐานะ ๓ ประการน

ทานผมอายทงหลาย ดวยเหตเทานแล เมอพระศาสดาประทบอยอยางมวเวก

สาวกทงหลายชอวาไมสนใจศกษาวเวก

ความสนใจศกษาวเวก

[๓๒] ทานผมอายทงหลาย ดวยเหตเทาไรหนอ เมอพระศาสดาประทบอย

อยางมวเวก สาวกทงหลายสนใจศกษาวเวก เมอพระศาสดาประทบอยอยาง

มวเวก สาวกทงหลายในพระธรรมวนยนสนใจศกษาวเวก ละธรรมทงหลายทพระศาสดา

ตรสวา ควรละ ไมเปนผมกมาก ไมเปนผยอหยอน ไมเปนผน าในโวกกมนธรรม


๑ ปวเวก หมายถงอปธวเวก คอสภาวะอนเปนทตงททรงไวแหงทกข ไดแก กาม กเลส เบญจขนธ และ

อภสงขาร กลาวคอนพพาน (อง.ทก.อ. ๒/๔๕/๕๓)

๒ ฐานะ ในทนหมายถงเหต แทจรง ค าวา ‘ฐานะ’ มความหมาย ๔ นย คอ (๑) อสสรยะ (ต าแหนง,

ความเปนใหญ) (๒) ฐต (เปาหมาย,ทตง) (๓) ขณะ(กาล) (๔) การณะ (เหต) ในทนหมายถงเหต (ม.ม.อ.

๑/๓๑/๑๑๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐ }

๓๑



ไมทอดธระในปวเวก บรรดาภกษเหลานน ภกษผเปนเถระเปนผควรสรรเสรญโดย

ฐานะ ๓ ประการ คอ เปนผควรสรรเสรญโดยฐานะท ๑ วา ‘เมอพระศาสดา

ประทบอยอยางมวเวก สาวกทงหลายสนใจศกษาวเวก’ เปนผควรสรรเสรญโดยฐานะ

ท ๒ วา ‘สาวกทงหลายละธรรมทงหลายทพระศาสดาตรสวา ควรละ’ เปนผ

ควรสรรเสรญโดยฐานะท ๓ วา ‘สาวกทงหลายไมเปนผมกมาก ไมเปนผยอหยอน

ไมเปนผน าในโวกกมนธรรม ไมทอดธระในปวเวก’ บรรดาภกษเหลานน ภกษผเปน

มชฌมะ ฯลฯ ภกษผเปนนวกะเปนผควรสรรเสรญโดยฐานะ ๓ ประการ คอ

เปนผควรสรรเสรญโดยฐานะท ๑ วา ‘เมอพระศาสดาประทบอยอยางมวเวก สาวก

ทงหลายสนใจศกษาวเวก’ เปนผควรสรรเสรญโดยฐานะท ๒ วา ‘สาวกทงหลาย

ละธรรมทงหลาย ทพระศาสดาตรสวา ควรละ’ เปนผควรสรรเสรญโดยฐานะท ๓

วา ‘สาวกทงหลาย ไมเปนผมกมาก ไมเปนผยอหยอน ไมเปนผน าในโวกกมนธรรม

ไมทอดธระในปวเวก’ ภกษผเปนนวกะเปนผควรสรรเสรญโดยฐานะ ๓ ประการน

ดวยเหตเทานแล เมอพระศาสดาประทบอยอยางมวเวก สาวกทงหลายชอวาสนใจ

ศกษาวเวก

มชฌมาปฏปทา

[๓๓] ทานผมอายทงหลาย บรรดาธรรมเหลานน โลภะและโทสะเปนบาป

มชฌมาปฏปทามอยเพอละโลภะและโทสะ เปนปฏปทากอใหเกดจกษ กอให

เกดญาณ เปนไปเพอสงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร เพอนพพาน๑

มชฌมาปฏปทาอนเปนปฏปทากอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไปเพอ

สงบระคอ เพอรย ง เพอตรสร เพอนพพาน คออะไร

คอ อรยมรรคมองค ๘ ไดแก

๑. สมมาทฏฐ (เหนชอบ)

๒. สมมาสงกปปะ (ด ารชอบ)

๓. สมมาวาจา (เจรจาชอบ)


๑ ว.ม. (แปล) ๔/๑๓/๒๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑ }

๓๒



๔. สมมากมมนตะ (กระท าชอบ)

๕. สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ)

๖. สมมาวายามะ (พยายามชอบ)

๗. สมมาสต (ระลกชอบ)

๘. สมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ)

นแล คอ มชฌมาปฏปทาอนเปนปฏปทากอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไป

เพอสงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร เพอนพพาน

ทานผมอายทงหลาย บรรดาธรรมเหลานน โกธะ(ความโกรธ) อปนาหะ

(ความผกโกรธ) เปนบาป มชฌมาปฏปทามอยเพอละโกธะและอปนาหะ เปน

ปฏปทากอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไปเพอสงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร

เพอนพพาน

มกขะ(ความลบหลคณทาน) ปฬาสะ(ความตเสมอ) ...

อสสา(ความรษยา) มจฉรยะ(ความตระหน) ...

มายา(มารยา) สาเถยยะ(ความโออวด) ...

ถมภะ(ความหวดอ) สารมภะ(ความแขงด) ...

มานะ(ความถอตว) อตมานะ(ความดหมนเขา) ...

มทะ(ความมวเมา) และปมาทะ(ความประมาท) เปนบาป มชฌมาปฏปทา

มอยเพอละมทะและปมาทะ เปนปฏปทากอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไป

เพอสงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร เพอนพพาน

มชฌมาปฏปทาอนเปนปฏปทากอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไปเพอ

สงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร เพอนพพาน คออะไร


๑. สมมาทฏฐ ๒. สมมาสงกปปะ

๓. สมมาวาจา ๔. สมมากมมนตะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒ }

๓๓


๔. ภยเภรวสตร

๕. สมมาอาชวะ ๖. สมมาวายามะ

๗. สมมาสต ๘. สมมาสมาธ

นแล คอ มชฌมาปฏปทาอนเปนปฏปทากอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไป

เพอสงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร เพอนพพาน”

ทานพระสารบตรไดกลาวภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชมภาษต

ของทานพระสารบตร ดงนแล

ธมมทายาทสตรท ๓ จบ


วาดวยความขลาดกลว

[๓๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนนแล พราหมณชอชาณสโสณเขาไปเฝาพระผ

มพระภาคถงทประทบ ไดสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกน

แลวนง ณ ทสมควร ไดทลถามพระผมพระภาควา

“ขาแตทานพระโคดม กลบตรทงหลายมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

เจาะจงทานพระโคดม ทานพระโคดมทรงเปนหวหนาของกลบตรเหลานน เปนผม

อปการะมาก เปนผแนะน าใหถอตาม ชมชนนนถอเอาแบบอยางทานพระโคดมหรอ”

พระผมพระภาคตรสวา “พราหมณ ขอนเปนอยางนน พราหมณ ขอน

เปนอยางนน กลบตรทงหลายมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตเจาะจงเรา

เราเปนหวหนาของพวกเขา เปนผมอปการะมาก เปนผแนะน าใหถอตาม ชมชน

นนถอเอาแบบอยางเรา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓ }

๓๔



ชาณสโสณพราหมณกราบทลวา “ขาแตทานพระโคดม เสนาสนะอนเงยบสงด

คอปาโปรงและปาทบ๑ อยล าบาก ท าวเวก๒ไดยาก ในการอยโดดเดยวกอภรมย

ไดยาก ปาทงหลายเหนจะชกน าจตของภกษผยงไมไดสมาธ๓ใหหวาดหวน”

พระผมพระภาคตรสวา “พราหมณ ขอนเปนอยางนน พราหมณ ขอนเปน

อยางนน เสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ อยล าบาก ท าวเวกไดยาก

ในการอยโดดเดยวกอภรมยไดยาก ปาทงหลายเหนจะชกน าจตของภกษผยงไมได

สมาธใหหวาดหวน”

เหตสะดงกลวการอยในเสนาสนะปา ๑๖ ประการ

[๓๕] พระผมพระภาคตรสวา “พราหมณ เมอกอน เราเปนโพธสตว

ยงไมไดตรสร ไดมความด ารวา ‘เสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ อย

ล าบาก ท าวเวกไดยาก ในการอยโดดเดยวกอภรมยไดยาก ปาทงหลายเหนจะชกน า

จตของภกษผยงไมไดสมาธใหหวาดหวน’ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอ

พราหมณเหลาใดเหลาหนงมกายกรรมไมบรสทธ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงด

คอปาโปรงและปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลว

และความขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอมกายกรรมไมบรสทธ

สวนเรามใชเปนผมกายกรรมไมบรสทธ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรง

และปาทบ เราเปนผมกายกรรมบรสทธ พระอรยะ๔เหลาใดมกายกรรมบรสทธ

เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดา

พระอรยะเหลานน’


๑ ปาโปรง (อร�ญญ) หมายถงปาอยนอกเสาเขตเมองออกไปอยางนอยชว ๕๐๐ ลกธน ปาทบ (วนปตถ)

หมายถงสถานททไมมคนอยอาศย เลยเขตหมบานไป (ม.ม.อ. ๑/๓๔/๑๒๑, อง.ทก.อ. ๒/๓๑/๓๐)

๒ วเวก ในทนหมายถงกายวเวก(สงดกาย) (ม.ม.อ. ๑/๓๔/๑๒๒, อง.ทสก.อ. ๓/๙๙/๓๗๐)

๓ สมาธ ในทนหมายถงอปจารสมาธ หรออปปนาสมาธ (ม.ม.อ. ๑/๓๔/๑๒๒, อง.ทสก.อ. ๓/๙๙/๓๗๐)

๔ พระอรยะ ในทนหมายถงพระพทธเจาและพระพทธสาวก (ม.ม.อ. ๑/๓๕/๑๒๓) และดเทยบเชงอรรถ

ขอ ๒ หนา ๒ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔ }

๓๕



พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผมกายกรรมบรสทธนนในตน จงถงความ

เปนผมความปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๑)

[๓๖] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงเปนผมวจกรรมไมบรสทธ ฯลฯ มมโนกรรมไมบรสทธ ฯลฯ มการ

เลยงชพไมบรสทธ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ สมณะ

หรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลวและความขลาดอนเปนอกศล

เพราะเหตแหงโทษของตนคอมการเลยงชพไมบรสทธ สวนเรามใชเปนผมการเลยง

ชพไมบรสทธ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผม

การเลยงชพบรสทธ พระอรยะเหลาใดมการเลยงชพบรสทธ เขาอาศยเสนาสนะ

อนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะเหลานน’

พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผมการเลยงชพบรสทธนนในตน จงถง

ความเปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๒-๓-๔)

[๓๗] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงมปกตเพงเลงอยากไดส งของของผอ น มความก าหนดกลาในกามคณทงหลาย

เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญ

เหลานน ยอมประสบความกลวและความขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษ

ของตนคอมปกตเพงเลงอยากไดส งของของผอ น และมความก าหนดกลาในกามคณ

ทงหลาย สวนเรามใชเปนผมปกตเพงเลงอยากไดส งของของผอ น ไมมความก าหนด

กลาในกามคณทงหลาย เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ

เรามใชเปนผมปกตเพงเลงอยากไดส งของของผอ น พระอรยะเหลาใดไมมปกตเพง

เลงอยากไดส งของของผอ น เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ

เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะเหลานน’

พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผไมมปกตเพงเลงอยากไดส งของของผอ น

นนในตน จงถงความเปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๕)

[๓๘] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงมจตวบต มความด ารชวราย เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรง

และปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลวและความ

ขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอมจตวบตและมความด ารชวราย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕ }

๓๖



สวนเรามใชเปนผมจตวบต มใชมความด ารชวราย เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงด

คอปาโปรงและปาทบ เราเปนผมจตเมตตา พระอรยะเหลาใดมจตเมตตา เขา

อาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะ

เหลานน’

พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผมจตเมตตานนในตน จงถงความเปนผ

ปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๖)

[๓๙] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงถกถนมทธะ(ความหดหและเซองซม) กลมรมแลว เขาอาศยเสนาสนะ

อนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอม

ประสบความกลวและความขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอการถก

ถนมทธะกลมรม สวนเรามใชเปนผถกถนมทธะกลมรม เขาอาศยเสนาสนะอน

เงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผปราศจากถนมทธะ พระอรยะเหลาใด

เปนผปราศจากถนมทธะ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ

เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะเหลานน’

พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผปราศจากถนมทธะนนในตน จงถงความ

เปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๗)

[๔๐] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงเปนผฟ งซาน มจตไมสงบ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและ

ปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลวและความขลาด

อนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอเปนผฟ งซานและมจตไมสงบ สวนเรา

มใชเปนผฟ งซาน มใชมจตไมสงบ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรง

และปาทบ เราเปนผมจตสงบแลว พระอรยะเหลาใดเปนผมจตสงบ เขา

อาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะ


พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผมจตสงบนนในตน จงถงความเปนผ

ปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖ }

๓๗



[๔๑] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงเปนผเคลอบแคลงสงสย เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ

สมณะหรอพราหมณผเจรญ‘เหลานน ยอมประสบความกลวและความขลาดอนเปน

อกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอความเคลอบแคลงสงสย สวนเรามใชเปนผ

เคลอบแคลงสงสย เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผ

ขามพนความเคลอบแคลงสงสยแลว พระอรยะเหลาใดเปนผขามพนความสงสยแลว

เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะ


พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผขามพนความสงสยนนในตน จงถง

ความเปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๙)

[๔๒] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงเปนผยกตนขมผอ น เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ

สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลวและความขลาดอนเปน

อกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอการยกตนขมผอ น สวนเรามใชเปนผยกตนขม

ผอน เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผไมยกตนขม

ผอน พระอรยะเหลาใดเปนผไมยกตนขมผอ น เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงด

คอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะเหลานน’

พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผไมยกตนขมผอ นนนในตน จงถงความ

เปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๑๐)

[๔๓] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงเปนผสะดงกลวและมกขลาด เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรง

และปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลวและ

ความขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอความสะดงกลวและมกขลาด

สวนเรามใชเปนผสะดงกลวและมกขลาด เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปา

โปรงและปาทบ เราเปนผปราศจากความขนพองสยองเกลา พระอรยะเหลาใดเปน

ผปราศจากความขนพองสยองเกลา เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและ

ปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะเหลานน’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗ }

๓๘



พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผปราศจากความสะดงกลวนนในตน จงถง

ความเปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๑๑)

[๔๔] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงปรารถนาลาภสกการะและความสรรเสรญ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบ

สงดคอปาโปรงและปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความ

กลวและความขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอความปรารถนา

ลาภสกการะและความสรรเสรญ สวนเรามใชเปนผปรารถนาลาภสกการะและความ

สรรเสรญ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผมความ

ปรารถนานอย พระอรยะเหลาใดมความปรารถนานอย เขาอาศยเสนาสนะอน

เงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะเหลานน’

พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผมความปรารถนานอยนนในตน จงถงความ

เปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๑๒)

[๔๕] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงเปนผเกยจคราน ปราศจากความเพยร เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงด

คอปาโปรงและปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลว

และความขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอความเปนผเกยจคราน

ปราศจากความเพยร สวนเรามใชเปนผเกยจคราน มใชปราศจากความเพยร

เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผปรารภความเพยร๑

พระอรยะเหลาใดเปนผปรารภความเพยร เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรง

และปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะเหลานน’


๑ ปรารภความพยร ในทนหมายถงมความเพยรทบรบรณ และมความเพยรทประคบประคองไวสม าเสมอ

ไมหยอนนก ไมตงนก ไมใหจตปรงแตงภายใน ไมใหฟ งซานภายนอก ค าวา ความเพยร ในทนหมายเอา

ทง ความเพยรทางกาย เชน เพยรพยายามทางกายตลอดคนและวน ดจในประโยควา “ภกษในธรรมวนยน

ช าระจตใหบรสทธจากธรรมทกนจตไมใหบรรลความดดวยการเดนจงกรม ดวยการนงตลอดวน” (อภ.ว.(แปล)

๓๕/๕๑๙/๓๙๑) และ ความเพยรทางจต เชน เพยรพยายามผกจตไวดวยการก าหนดสถานทเปนตน ดจ

ในประโยควา “เราจะไมออกจากถ านจนกวาจตของเราจะหลดพนจากอาสวะ ไมถอมนดวยอปาทาน”

(อง.เอกก.อ. ๑/๑๘/๔๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘ }

๓๙



พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผปรารภความเพยรนนในตน จงถงความ

เปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๑๓)

[๔๖] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงขาดสตสมปชญญะ(ความระลกไดและความรตว) เขาอาศยเสนาสนะ

อนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบ

ความกลวและความขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอความเปนผ

ขาดสตสมปชญญะ สวนเรามใชเปนผขาดสตสมปชญญะ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบ

สงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผมสตมนคง พระอรยะเหลาใดเปนผมสตมนคง

เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระ

อรยะเหลานน’

พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผมสตมนคงนนในตน จงถงความเปนผ

ปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๑๔)

[๔๗] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงมจตไมตงมน มจตดนรนกวดแกวง เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอ

ปาโปรงและปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลว

และความขลาดอนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอความเปนผมจตไมตง

มนและมจตดนรนกวดแกวง สวนเรามใชเปนผมจตไมตงมน มจตไมด นรนกวดแกวง

เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผสมบรณดวยสมาธ

พระอรยะเหลาใดเปนผสมบรณดวยสมาธ เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอ

ปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะเหลานน’

พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผสมบรณดวยสมาธนนในตน จงถงความ

เปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๑๕)

[๔๘] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงเปนคนโงเขลาเบาปญญา เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและ

ปาทบ สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน ยอมประสบความกลวและความขลาด

อนเปนอกศล เพราะเหตแหงโทษของตนคอความเปนคนโงเขลาเบาปญญา สวนเรา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙ }

๔๐



มใชเปนผโงเขลาเบาปญญา เขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ

เราเปนผสมบรณดวยปญญา พระอรยะเหลาใดเปนผสมบรณดวยปญญา เขาอาศย

เสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ เราเปนผหนงในบรรดาพระอรยะ


พราหมณ เราเหนชดซงความเปนผสมบรณดวยปญญานนในตน จงถงความ

เปนผปลอดภยอยางยงเพออยในปา (๑๖)

เหตสะดงกลวการอยในเสนาสนะปา ๑๖ ประการ จบ

[๔๙] พราหมณ เรานนไดมความด ารวา ‘ทางทด เราควรอยในเสนาสนะ

เชนน คอ อารามเจดย วนเจดย รกขเจดย๑อนนาสะพรงกลว นาขนพองสยองเกลา

ในราตรทก าหนดรกนวาวน ๑๔ ค า ๑๕ ค า และ ๘ ค า แหงปกษ ดวยหวงวา

‘เราจะไดเหนความนากลวและความขลาด’ ตอมา เราไดอยในเสนาสนะและราตร

ดงกลาวแลวนน เมอเราอยในเสนาสนะนน สตวปามา นกยงท าไมใหตกลงมา

หรอลมพดเศษใบไมใหตกลงมา เรานนไดมความด ารวา ‘ความกลวและความขลาด

นนนยอมเกดขนแนนอน’ เรานนไดมความด ารวา ‘เพราะเหตไร เราจงหวงเฉพาะ

แตเรองความกลวอยอยางเดยว ทางทด เราควรจะก าจดความกลวและความขลาด

ทเกดขนแกเราในอรยาบถทเราเปนอยนน ๆ เสย’ เมอเราก าลงจงกรมอย ความกลว

และความขลาดเกดขนแกเรา เราจะไมยน ไมนง ไมนอน จะจงกรมอย จนกวา

จะก าจดความกลวและความขลาดนนได เมอเรายนอย ความกลวและความขลาด

เกดขนแกเรา เราจะไมจงกรม ไมนง ไมนอน จะยนอยจนกวาจะก าจดความกลว

และความขลาดนนได เมอเรานงอย ความกลวและความขลาดเกดขนแกเรา เราจะ

ไมนอน ไมยน ไมจงกรม จะนงอย จนกวาจะก าจดความกลวและความขลาดนนได

เมอเรานอนอย ความกลวและความขลาดเกดขนแกเรา เราจะไมนง ไมยน ไมจงกรม

จะนอนอยจนกวาจะก าจดความกลวและความขลาดนนได


๑ อารามเจดย หมายถงสถานททงดงามดวยไมดอกและไมผล ทเรยกวา เจดย เพราะเปนสถานทกระท าให

วจตร ท าใหนาบชา วนเจดย หมายถงชายปาทตองน าเครองพลกรรมไปสงเวย ปาสภควนและปาทตงศาล

เปนทสถตของเทวดาเปนตน รกขเจดย หมายถงตนไมใหญทคนเคารพบชาใกลปากทางเขาหมบาน

หรอนคมเปนตน โดยเขาใจวาเปนทอยของเทวดาผมฤทธ (ม.ม.อ. ๑/๔๙/๑๒๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐ }

๔๑



สตวผไมลมหลง

[๕๐] พราหมณ มสมณพราหมณพวกหนงเขาใจกลางคนแท ๆ วาเปน

กลางวน เขาใจกลางวนแท ๆ วาเปนกลางคน เรากลาวการมความเขาใจเชนน

เพราะสมณพราหมณเหลานนอยดวยความหลง สวนเราเขาใจกลางคนแท ๆ วาเปน

กลางคน เขาใจกลางวนแท ๆ วาเปนกลางวน บคคลเมอจะกลาวใหถกตองควร

กลาวกบเราวา ‘สตวผไมมความหลงไดอบตแลวในโลก เพอเกอกลแกคนหมมาก

เพอความสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหแกชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล

เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย’

[๕๑] พราหมณ เราปรารภความเพยรไมยอหยอน สตกมนคงไมฟนเฟอน

กายสงบระงบไมกระสบกระสาย จตเปนสมาธมอารมณแนวแน เรานนสงดจากกาม

และอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจาก

วเวกอย๑ เพราะวตกวจารสงบระงบไป บรรลทตยฌานทมความผองใสภายใน มภาวะ

ทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอย๒

เพราะปตจางคลายไป มอเบกขา มสตสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย บรรล

ตตยฌานทพระอรยะทงหลายสรรเสรญวา ‘ผมอเบกขา มสต อยเปนสข‘๓ เพราะ

ละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไปกอนแลว บรรลจตตถฌานทไมม

ทกขไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย๔

วชชา ๓

[๕๒] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน๕ ปราศจาก

ความเศราหมอง ออน เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน เรานนจง

นอมจตไปเพอปพเพนวาสานสสตญาณ ระลกชาตกอนไดหลายชาต คอ ๑ ชาตบาง


๑-๔ ท.ส.(แปล) ๙/๔๑๓/๑๗๘

๕ กเลสเพยงดงเนน (องคณะ) หมายถงกเลสเพยงดงเนนคอราคะ โทสะ โมหะ มลทน หรอเปอกตม ในท

บางแหง หมายถงพนทเปนเนนตามทพดกนวา เนนโพธ เนนเจดย เปนตน แตในทน ทานพระสารบตร

ประสงคเอากเลสอยางเผดรอนนานปการวา กเลสเพยงดงเนน (ม.ม.อ. ๑/๕๗/๑๕๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑ }

๔๒



๒ ชาตบาง ๓ ชาตบาง ๔ ชาตบาง ๕ ชาตบาง ๑๐ ชาตบาง ๒๐ ชาตบาง

๓๐ ชาตบาง ๔๐ ชาตบาง ๕๐ ชาตบาง ๑๐๐ ชาตบาง ๑,๐๐๐ ชาตบาง

๑๐๐,๐๐๐ ชาตบาง ตลอดสงวฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดววฏฏกปเปนอน

มากบาง ตลอดสงวฏฏกปและววฏฏกป๑เปนอนมากบางวา ‘ในภพโนน เรามชอ

อยางนน มตระกล มวรรณะ มอาหาร เสวยสขทกข และมอายอยางนน ๆ

จตจากภพนนกไปเกดในภพโนน แมในภพนน เรากมชออยางนน มตระกล มวรรณะ

มอาหาร เสวยสขทกข และมอายอยางนน ๆ จตจากภพนนจงมาเกดในภพน

เราระลกชาตกอนไดหลายชาตพรอมทงลกษณะทวไปและชวประวตอยางน เราบรรล

วชชาท ๑ นในปฐมยามแหงราตร ก าจดอวชชาไดแลว วชชากเกดขน ก าจด

ความมดไดแลว ความสวางกเกดขน เหมอนบคคลผไมประมาท มความเพยร

อทศกายและใจอยฉะนน

[๕๓] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก

ความเศราหมอง ออน เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน เรานนจง

นอมจตไปเพอจตปปาตญาณ เหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกด ทงชนต าและชนสง

งามและไมงาม เกดดและเกดไมด ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย รชดถงหม

สตวผเปนไปตามกรรมวา ‘หมสตวทประกอบกายทจรต วจทจรต และมโนทจรต

กลาวรายพระอรยะ มความเหนผด และชกชวนผอนใหท าตามความเหนผด พวกเขา

หลงจากตายแลวจะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก แตหมสตวทประกอบ

กายสจรต วจสจรต และมโนสจรต ไมกลาวรายพระอรยะ มความเหนชอบ

และชกชวนผอ นใหท าตามความเหนชอบ พวกเขาหลงจากตายแลวจะไปเกดในสคต

โลกสวรรค’ เราเหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกด ทงชนต าและชนสง งามและไมงาม

เกดดและไมด ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย คอ รชดถงหมสตวผเปนไปตาม

กรรมอยางนแล เราบรรลวชชาท ๒ น ในมชฌมยามแหงราตร ก าจดอวชชา

ไดแลว วชชากเกดขน ก าจดความมดไดแลว ความสวางกเกดขน เหมอนบคคล

ผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอยฉะนน


๑ สงวฏฏกป หมายถงกปฝายเสอม คอชวงระยะเวลาทโลกก าลงพนาศ ววฏฏกป หมายถงกปฝายเจรญ

คอชวงระยะเวลาทโลกก าลงฟนขนมาใหม (ว.อ. ๑/๑๒/๑๕๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒ }

๔๓



[๕๔] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก

ความเศราหมอง ออน เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน เรานน

นอมจตไปเพออาสวกขยญาณ รชดตามความเปนจรงวา ‘นทกข นทกขสมทย

นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา นอาสวะ นอาสวสมทย นอาสวนโรธ

นอาสวนโรธคามนปฏปทา’ เมอเรานนรเหนอยางน จตยอมหลดพนจากกามาสวะ

ภวาสวะ และอวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลวกรวา ‘หลดพนแลว’ รชดวา ‘ชาต

สนแลว อยจบพรหมจรรยแลว๑ ท ากจทควรท าเสรจแลว๒ ไมมกจอนเพอความ

เปนอยางนอกตอไป‘๓ เราบรรลวชชาท ๓ น ในปจฉมยามแหงราตร ก าจดอวชชา


ผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอยฉะนน

[๕๕] พราหมณ บางคราวทานอาจมความคดอยางนวา ‘แมวนน พระโคดม

ยงไมเปนผปราศจากราคะ โทสะ และโมหะ เพราะฉะนน พระองคจงเขาอาศย

เสนาสนะอนเงยบสงดคอปาโปรงและปาทบ’ ทานไมควรเหนอยางนน เราเหน

อ านาจประโยชน ๒ ประการ คอ (๑) การอยเปนสขในปจจบนของตน

(๒) การอนเคราะหชมชนผเกดในภายหลง จงเขาอาศยเสนาสนะอนเงยบสงด

คอปาโปรงและปาทบ”


๑ อยจบพรหมจรรยแลว หมายถงกจแหงการปฏบตเพอท าลายอาสวกเลส จบสนสมบรณแลว ไมมกจ

ทจะตองท าเพอตนเอง แตยงมหนาทเพอผอ นอย ผบรรลถงขนนได ชอวา อเสขบคคล (ม.ม.อ. ๑/๕๔/๑๓๘,

ท.ส.อ. ๑/๒๔๘/๒๐๓)

๒ กจทควรท า ในทนหมายถงกจในอรยสจ ๔ คอ การก าหนดรทกข, การละเหตเกดแหงทกข, การท าใหแจง

ซงความดบทกข และการอบรมมรรคมองค ๘ ใหเจรญ (ม.ม.อ. ๑/๕๔/๑๓๘, ท.ส.อ. ๑/๒๔๘/๒๐๓)

๓ ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป หมายถงไมมหนาทในการบ าเพญมรรคญาณเพอความหมดสน

แหงกเลสอกตอไป เพราะพระพทธศาสนาถอวา การบรรลพระอรหตตผลเปนจดหมายสงสด (ม.ม.อ.

๑/๕๔/๑๓๘, ท.ส.อ. ๑/๒๔๘/๒๐๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓ }

๔๔


๕. อนงคณสตร

ชาณสโสณเปนพทธมามกะ

[๕๖] ชาณสโสณพราหมณกราบทลวา “ทานพระโคดมไดอนเคราะหชมชน

ผเกดในภายหลงนแลว เหมอนอยางพระอรหนตสมมาสมพทธเจาทรงอนเคราะหฉะนน

ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ขาแตทาน

พระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ทานพระโคดมทรง

ประกาศธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคลหงายของทคว า

เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมดดวยตงใจวา ‘คนม

ตาดจกเหนรปได’ ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม พรอมทงพระธรรม และ

พระสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจ าขาพระองควา เปนอบาสกผถงสรณะ

ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต” ดงนแล

ภยเภรวสตรท ๔ จบ


วาดวยบคคลผไมมกเลสเพยงดงเนน

บคคล ๔ ประเภท

[๕๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ณ ทนนแล ทานพระสารบตรเรยกภกษทงหลาย

มากลาววา “ทานผมอายทงหลาย” ภกษเหลานนรบค าแลว ทานพระสารบตรจงได

กลาวเรองนวา

“ทานผมอายทงหลาย บคคล ๔ ประเภทน มปรากฏอยในโลก

บคคล ๔ ประเภท ไหนบาง คอ

๑. บคคลบางคนเปนผมกเลสเพยงดงเนน๑แตไมรชดตามความเปนจรง

วา ‘เรามกเลสเพยงดงเนนภายในตน๒’


๑ ดเชงอรรถท ๕ ขอ ๕๒ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๑ ในเลมน

๒ ตน ในทนหมายถงจตตสนดาน (ม.ม.อ. ๑/๕๗/๑๕๑,๖๕/๑๖๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔ }

๔๕



๒. บคคลบางคนเปนผมกเลสเพยงดงเนนและรชดตามความเปนจรงวา

‘เรามกเลสเพยงดงเนนภายในตน’

๓. บคคลบางคนเปนผไมมกเลสเพยงดงเนนแตไมรชดตามความเปนจรง

วา ‘เราไมมกเลสเพยงดงเนนภายในตน’

๔. บคคลบางคนเปนผไมมกเลสเพยงดงเนนและรชดตามความเปนจรง

วา ‘เราไมมกเลสเพยงดงเนนภายในตน’

บรรดาบคคล ๔ ประเภทนน บคคลใดเปนผมกเลสเพยงดงเนนแตไมรชดตาม

ความเปนจรงวา ‘เรามกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ บรรดาบคคล ๒ ประเภท

ทมกเลสเพยงดงเนนเหมอนกนน บคคลนบณฑตกลาววา ‘เปนบรษต าทราม’

บรรดาบคคล ๔ ประเภทนน บคคลใดเปนผมกเลสเพยงดงเนนและรชดตาม

ความเปนจรงวา ‘เรามกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ บรรดาบคคล ๒ ประเภท

ทมกเลสเพยงดงเนนเหมอนกนน บคคลนบณฑตกลาววา ‘เปนบรษประเสรฐ’

บรรดาบคคล ๔ ประเภทนน บคคลใดเปนผไมมกเลสเพยงดงเนนแตไมรชด

ตามความเปนจรงวา ‘เราไมมกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ บรรดาบคคล ๒ ประเภท

ทมกเลสเพยงดงเนนเหมอนกนน บคคลนบณฑตกลาววา ‘เปนบรษต าทราม’

บรรดาบคคล ๔ ประเภทนน บคคลใดเปนผไมมกเลสเพยงดงเนนและรชดตาม

ความเปนจรงวา ‘เราไมมกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ บรรดาบคคล ๒ ประเภท

ทไมมกเลสเพยงดงเนนเหมอนกนน บคคลนบณฑตกลาววา ‘เปนบรษประเสรฐ’

[๕๘] เมอทานพระสารบตรกลาวอยางนนแลว ทานพระมหาโมคคลลานะได

ถามทานพระสารบตรอยางนวา “ทานสารบตร อะไรหนอเปนเหต เปนปจจยท

บรรดาบคคล ๒ ประเภทผมกเลสเพยงดงเนนเหมอนกนน บคคลหนงบณฑต

กลาววา ‘เปนบรษต าทราม’ แตอกบคคลหนงบณฑตกลาววา ‘เปนบรษประเสรฐ’

และอะไรหนอเปนเหต เปนปจจยทบรรดาบคคล ๒ ประเภทผไมมกเลสเพยงดง

เนนเหมอนกนน บคคลหนงบณฑตกลาววา ‘เปนบรษต าทราม’ แตอกบคคลหนง

บณฑตกลาววา ‘เปนบรษประเสรฐ”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕ }

๔๖



[๕๙] ทานพระสารบตรกลาววา “ทานผมอาย บรรดาบคคล ๔ ประเภทนน

บคคลผมกเลสเพยงดงเนนแตไมรชดตามความเปนจรงวา ‘เรามกเลสเพยงดงเนน

ภายในตน’ พงหวงขอนได คอเขาจกไมท าความพอใจใหเกดขน จกไมพยายาม

จกไมปรารภความเพยรเพอละกเลสเพยงดงเนนนน เขาจกเปนผมราคะ โทสะ โมหะ

มกเลสเพยงดงเนน มจตเศราหมองตายไป เปรยบเหมอนภาชนะส ารดทเขาน ามา

จากรานตลาด หรอจากตระกลชางทองมฝ นและสนมจบเกรอะกรง เจาของจะไมพง

ใชสอยและไมขดสภาชนะส ารดนน ซ ายงเกบมนไวในททมฝ นละอองฉะนน เมอเปน

เชนนน ตอมา ภาชนะส ารดนนพงเปนของเศราหมองถกสนมจบยงข น”

ทานพระมหาโมคคลลานะถามวา “อยางนนหรอ ทานผมอาย”

ทานพระสารบตรตอบวา “อยางนนนนแล ทานผมอาย บคคลผมกเลสเพยง

ดงเนนแตไมรชดตามความเปนจรงวา ‘เรามกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ พงหวง

ขอนได คอเขาจกไมท าความพอใจใหเกดขน จกไมพยายาม จกไมปรารภความเพยร

เพอละกเลสเพยงดงเนนนน เขาจกเปนผมราคะ โทสะ โมหะ มกเลสเพยงดงเนน

มจตเศราหมองตายไป

บรรดาบคคล ๔ ประเภทนน บคคลผมกเลสเพยงดงเนนและรชดตามความ

เปนจรงวา ‘เรามกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ พงหวงขอนได คอเขาจกท าความ

พอใจใหเกดขน จกพยายาม จกปรารภความเพยรเพอละกเลสเพยงดงเนนนน

เขาจกเปนผไมมราคะ โทสะ โมหะ ไมมกเลสเพยงดงเนน มจตไมเศราหมอง

ตายไป เปรยบเหมอนภาชนะส ารดทเขาน ามาจากรานตลาด หรอจากตระกลชางทอง

มฝ นและสนมจบเกรอะกรง เจาของจะพงใชสอยและขดสภาชนะส ารดนน ทงไม

เกบมนไวในททมฝ นละอองฉะนน เมอเปนเชนนน ตอมาภาชนะส ารดนนพงเปนของ

บรสทธผองใส”


ทานพระสารบตรตอบวา “อยางนนนนแล ทานผมอาย บคคลผมกเลสเพยง

ดงเนนและรชดตามความเปนจรงวา ‘เรามกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ พงหวงขอนได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖ }

๔๗



คอเขาจกท าความพอใจใหเกดขน จกพยายาม จกปรารภความเพยรเพอละกเลส

เพยงดงเนนนน เขาจกเปนผไมมราคะ โทสะ โมหะ ไมมกเลสเพยงดงเนน มจต

ไมเศราหมองตายไป

บรรดาบคคล ๔ ประเภทนน บคคลผไมมกเลสเพยงดงเนนและไมรชดตามความ

เปนจรงวา ‘เราไมมกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ พงหวงขอนได คอเขาจกมนสการ

สภนมต(เครองหมายวางาม) เพราะมนสการสภนมตนน ราคะจกครอบง าจตได เขาจก

เปนผมราคะ โทสะ โมหะ มกเลสเพยงดงเนน มจตเศราหมองตายไป เปรยบเหมอน

ภาชนะส ารดทเขาน ามาจากรานตลาด หรอจากตระกลชางทอง เปนของบรสทธผองใส

แตเจาของไมไดใชสอย ทงไมขดสภาชนะส ารดนน ซ ายงเกบมนไวในททมฝ นละออง

ฉะนน เมอเปนเชนนน ตอมาภาชนะส ารดนนพงเปนของเศราหมอง สนมจบได”


ทานพระสารบตรตอบวา “อยางนนนนแล ทานผมอาย บคคลผไมมกเลส

เพยงดงเนนและไมรตามความเปนจรงวา ‘เราไมมกเลสเพยงดงเนนภายในตน’

พงหวงขอนได คอเขาจกมนสการสภนมต เพราะมนสการสภนมตนน ราคะจก

ครอบง าจตได เขาจกเปนผมราคะ โทสะ โมหะ มกเลสเพยงดงเนน มจตเศรา

หมองตายไป

บรรดาบคคล ๔ ประเภทนน บคคลผไมมกเลสเพยงดงเนนและรชดตามความ

เปนจรงวา ‘เราไมมกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ พงหวงขอนได คอเขาจกไม

มนสการสภนมต เพราะไมมนสการสภนมตนน ราคะจกไมครอบง าจต เขาจกเปน

ผไมมราคะ โทสะ โมหะ ไมมกเลสเพยงดงเนน มจตไมเศราหมองตายไป

เปรยบเหมอนภาชนะส ารดทเขาน ามาจากรานตลาด หรอจากตระกลชางทองเปนของ

บรสทธผองใส เจาของใชสอยและขดสภาชนะส ารดนน ทงไมเกบมนไวในททมฝ นละออง

ฉะนน เมอเปนเชนนน ตอมา ภาชนะส ารดนนพงเปนของบรสทธผองใสยงนก”


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗ }

๔๘



ทานพระสารบตรตอบวา “อยางนนนนแล ทานผมอาย บคคลผไมมกเลส

เพยงดงเนนและรชดตามความเปนจรงวา ‘เราไมมกเลสเพยงดงเนนภายในตน’ พงหวง

ขอนได คอเขาจกไมมนสการสภนมต เพราะไมมนสการสภนมตนน ราคะจกไม

ครอบง าจต เขาจกเปนผไมมราคะ โทสะ โมหะ ไมมกเลสเพยงดงเนน มจตไม

เศราหมองตายไป

ทานโมคคลลานะ นแลเปนเหต เปนปจจย ทบรรดาบคคล ๒ ประเภทผม

กเลสเพยงดงเนนเหมอนกนน บคคลหนงบณฑตกลาววา ‘เปนบรษต าทราม’ แต

อกบคคลหนงบณฑตกลาววา ‘เปนบรษประเสรฐ’ และนแลเปนเหต เปนปจจย

ทบรรดาบคคล ๒ ประเภทผไมมกเลสเพยงดงเนนเหมอนกนน บคคลหนงบณฑต

กลาววา ‘เปนบรษต าทราม’ แตอกบคคลหนงบณฑตกลาววา ‘เปนบรษประเสรฐ’

กเลสเพยงดงเนน

[๖๐] ทานพระมหาโมคคลลานะถามวา “ทานผมอาย ทานกลาววา ‘กเลส

เพยงดงเนน กเลสเพยงดงเนน’ ค าวา ‘กเลสเพยงดงเนน’ นนเปนชอของอะไรหนอ”

ทานพระสารบตรตอบวา “ทานผมอาย ค าวา ‘กเลสเพยงดงเนน’ น เปน

ชอของอจฉาวจร๑ ทเปนบาปอกศล

เปนไปไดทภกษบางรปในพระธรรมวนยน พงมความปรารถนาอยางนวา ‘เรา

เปนผตองอาบตหนอ ภกษทงหลายไมพงรวา เราตองอาบตแลว’ แตเปนไปไดท

ภกษทงหลายพงรวา ภกษนนตองอาบตแลว ดงนน ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน

เพราะคดวา ‘ภกษทงหลายรวา เราเปนผตองอาบตแลว’ ความโกรธและความไม

แชมชนทง ๒ น ชอวากเลสเพยงดงเนน


๑ อจฉาวจร หมายถงการประพฤตตนในทางต าทรามตามอ านาจความปรารถนา (ม.ม.อ. ๑/๖๐/๑๕๕, ม.ม.

ฏกา ๑/๖๐/๓๑๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘ }

๔๙




เปนผตองอาบตหนอ ภกษทงหลายพงโจทเราในทลบเฉพาะ ไมพงโจทในทามกลางสงฆ

แตเปนไปไดทภกษทงหลายพงโจทภกษนนในทามกลางสงฆ ไมพงโจทในทลบเฉพาะ

ดงนน ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา ‘ภกษทงหลายโจทเราในทาม

กลางสงฆ ไมโจทในทลบเฉพาะ’ ความโกรธและความไมแชมชนทง ๒ น ชอวา

กเลสเพยงดงเนน


เปนผตองอาบตหนอ ภกษผเสมอกน๑ พงโจทเรา ภกษผไมเสมอกนไมพงโจทเรา’

แตเปนไปไดทภกษผไมเสมอกนพงโจทภกษนน ภกษผเสมอกนไมโจทภกษนน ดงนน

ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา ‘ภกษผไมเสมอกนโจทเรา แตภกษผ

เสมอกนไมโจทเรา’ ความโกรธและความไมแชมชนทง ๒ น ชอวากเลสเพยงดงเนน

เปนไปไดทภกษบางรปในพระธรรมวนยน พงมความปรารถนาอยางนวา

‘โอหนอ ขอพระศาสดาทรงซกถามเฉพาะเราบอย ๆ แลวทรงแสดงธรรมแกภกษ

ทงหลาย ไมทรงซกถามภกษอน แลวทรงแสดงธรรมแกภกษทงหลาย’ แตเปน

ไปไดทพระศาสดา พงทรงซกถามภกษอนบอย ๆ แลวทรงแสดงธรรมแกภกษ

ทงหลาย ไมทรงซกถามภกษนนบอย ๆ แลวทรงแสดงธรรมแกภกษทงหลาย

ดงนน ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา ‘พระศาสดาทรงซกถาม

ภกษอนบอย ๆ แลวทรงแสดงธรรมแกภกษทงหลาย ไมทรงซกถามเราบอย ๆ

แลวทรงแสดงธรรมแกภกษทงหลาย’ ความโกรธและความไมแชมชนทง ๒ น

ชอวากเลสเพยงดงเนน


‘โอหนอ ขอภกษทงหลายแวดลอมเราเทานนอยางหนาแนนเขาบานเพอภตตาหาร

ไมแวดลอมภกษอนอยางหนาแนนเขาบานเพอภตตาหาร’ แตเปนไปไดทภกษ

ทงหลายพงแวดลอมภกษอนอยางหนาแนนเขาบานเพอภตตาหาร ไมแวดลอมภกษ


๑ ภกษผเสมอกน หมายถงภกษผตองอาบตโจทภกษผตองอาบตขอเดยวกน (ม.ม.อ. ๑/๖๐/๑๕๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙ }

๕๐



นนอยางหนาแนนเขาบานเพอภตตาหาร ดงนน ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน

เพราะคดวา ‘ภกษทงหลายแวดลอมภกษอนอยางหนาแนนแลวเขาบานเพอภตตาหาร

ไมแวดลอมเราอยางหนาแนนเขาบานเพอภตตาหาร’ ความโกรธและความไมแชมชน

ทง ๒ น ชอวา กเลสเพยงดงเนน


‘โอหนอ ขอเราเทานนพงไดอาสนะทดเลศ๑ น าทดเลศ๒ บณฑบาตทดเลศ๓ ใน

โรงฉน ภกษอนไมพงไดอาสนะทดเลศ น าทดเลศ บณฑบาตทดเลศในโรงฉน’

แตเปนไปไดทภกษอนพงไดอาสนะทดเลศ น าทดเลศ บณฑบาตทดเลศในโรงฉน

ภกษนนไมไดอาสนะทดเลศ น าทดเลศ บณฑบาตทดเลศในโรงฉน ดงนน ภกษนน

กจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา ‘ภกษอนไดอาสนะทดเลศ น าทดเลศ

บณฑบาตทดเลศในโรงฉน เราไมไดอาสนะทดเลศ น าทดเลศ บณฑบาตทดเลศ

ในโรงฉน’ ความโกรธและความไมแชมชนทง ๒ น ชอวากเลสเพยงดงเนน


‘โอหนอ ขอเราเทานนฉนในโรงฉนเสรจแลวพงไดอนโมทนา ภกษอนฉนในโรงฉน

เสรจแลวไมพงไดอนโมทนา’ แตเปนไปไดทภกษอนฉนในโรงฉนเสรจแลวพงไดอนโมทนา

ภกษนนฉนในโรงฉนเสรจแลวไมพงไดอนโมทนา ดงนน ภกษนนกจะโกรธ

ไมแชมชน เพราะคดวา ‘ภกษอนฉนในโรงฉนเสรจแลวไดอนโมทนา เราฉนในโรงฉน

เสรจแลวไมไดอนโมทนา’ ความโกรธและความไมแชมชนทง ๒ น ชอวากเลส

เพยงดงเนน


‘โอหนอ ขอเราเทานนพงไดแสดงธรรมแกภกษทงหลายผอยในอาราม ภกษอนไม


๑ อาสนะทดเลศ หมายถงทนงหวแถว (ม.ม.อ. ๑/๖๐/๑๕๗)

๒ น าทดเลศ หมายถงน าทกษณา (ม.ม.อ. ๑/๖๐/๑๕๗)

๓ บณฑบาตทดเลศ หมายถงบณฑบาตทถวายแกพระเถระผเปนประธานในสงฆ (ม.ม.อ. ๑/๖๐/๑๕๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐ }

๕๑



พงไดแสดงธรรมแกภกษทงหลายผอยในอาราม’ แตเปนไปไดทภกษอนพงไดแสดง

ธรรมแกภกษทงหลายผอยในอาราม ภกษนนไมไดแสดงธรรมแกภกษทงหลายผอย

ในอาราม ดงนน ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา ‘ภกษอนได

แสดงธรรมแกภกษทงหลายผอยในอาราม เราไมไดแสดงธรรมแกภกษทงหลาย

ผอยในอาราม’ ความโกรธและความไมแชมชนทง ๒ น ชอวากเลสเพยงดงเนน


‘โอหนอ ขอเราเทานนพงไดแสดงธรรมแกภกษณทงหลายผอยในอาราม ฯลฯ

พงไดแสดงธรรมแกอบาสกทงหลาย ฯลฯ พงไดแสดงธรรมแกอบาสกาทงหลาย

ภกษอนไมพงไดแสดงธรรมแกอบาสกาทงหลายผอยในอาราม’ แตเปนไปไดทภกษ

อนพงไดแสดงธรรมแกอบาสกาทงหลายผอยในอาราม ภกษนนไมไดแสดงธรรม

แกอบาสกาทงหลายผอยในอาราม ดงนน ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน

เพราะคดวา ‘ภกษอนไดแสดงธรรมแกอบาสกาทงหลายผอยในอาราม เราไมได

แสดงธรรมแกอบาสกาทงหลาย ผอยในอาราม’ ความโกรธและความไมแชมชน

ทง ๒ น ชอวากเลสเพยงดงเนน


‘โอหนอ ขอภกษทงหลายพงสกการะ เคารพ นบถอ บชาเราเทานน ไมพง

สกการะ เคารพ นบถอ บชาภกษอน’ แตเปนไปไดทภกษทงหลายพงสกการะ

เคารพ นบถอ บชา ภกษอน ไมพงสกการะ เคารพ นบถอ บชาภกษนน

ดงนน ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา ‘ภกษทงหลายสกการะ เคารพ

นบถอ บชาภกษอน ไมสกการะ เคารพ นบถอ บชาเรา’ ความโกรธ

และความไมแชมชนทง ๒ น ชอวา กเลสเพยงดงเนน


‘โอหนอ ขอภกษณทงหลายพงสกการะ เคารพ นบถอ บชาเราเทานน ฯลฯ

อบาสกทงหลาย ฯลฯ อบาสกาทงหลายพงสกการะ เคารพ นบถอ บชาเราเทานน

ไมพงสกการะ เคารพ นบถอ บชาภกษอน’ แตเปนไปไดทอบาสกาทงหลาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑ }

๕๒



พงสกการะ เคารพ นบถอ บชาภกษอน ไมสกการะ เคารพ นบถอ บชาภกษนน

ดงนน ภกษนน กจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา ‘อบาสกาทงหลายสกการะ

เคารพ นบถอ บชาภกษอน ไมสกการะ เคารพ นบถอ บชาเรา’ ความโกรธ

และความไมแชมชน ทง ๒ น ชอวากเลสเพยงดงเนน


‘โอหนอ ขอเราเทานนพงไดจวรอนประณต ภกษอนไมพงไดจวรอนประณต’ แต

เปนไปไดทภกษอนพงไดจวรอนประณต ภกษนนไมไดจวรอนประณต ดงนน

ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา ‘ภกษอนไดจวรอนประณต เราไมได

จวรอนประณต’ ความโกรธ และความไมแชมชนทง ๒ น ชอวากเลสเพยงดงเนน


“โอหนอ ขอเราเทานนพงไดบณฑบาตอนประณต ฯลฯ เสนาสนะอนประณต ฯลฯ

คลานปจจยเภสชบรขารอนประณต ภกษอนไมพงไดคลานปจจยเภสชบรขารอนประณต’

แตเปนไปไดทภกษอนพงไดคลานปจจยเภสชบรขารอนประณต ภกษนนไมไดคลาน-

ปจจยเภสชบรขารอนประณต ดงนน ภกษนนกจะโกรธ ไมแชมชน เพราะคดวา

‘ภกษอนไดคลานปจจยเภสชบรขารอนประณต เราไมไดคลานปจจยเภสชบรขารอน

ประณต’ ความโกรธและความไมแชมชนทง ๒ น ชอวากเลสเพยงดงเนน

ทานผมอาย ค าวา ‘กเลสเพยงดงเนน’ น เปนชอแหงอจฉาวจรทงหลายท

เปนบาปอกศล

อจฉาวจรทเปนบาปอกศล

[๖๑] ทานผมอาย อจฉาวจรทเปนบาปอกศลเหลานทภกษรปใดรปหนงยงละ

ไมได ยงปรากฏและเลาขานกนอย แมวาภกษนนจะเปนผอยปาเปนวตร มเสนาสนะ

อนสงด ถอบณฑบาตเปนวตร เทยวบณฑบาตไปตามล าดบตรอก นงหมผาบงสกล

เปนวตร ครองจวรเศราหมองกตาม เพอนพรหมจารทงหลายกไมสกการะ เคารพ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๒ }

๕๓



นบถอ บชาภกษนนเลย ขอนนเพราะเหตไร เพราะอจฉาวจรทเปนบาปอกศล

เหลานนทภกษนนยงละไมได ยงปรากฏและเลาขานกนอย ภาชนะส ารดทเขาน ามา

จากรานตลาดหรอจากตระกลชางทอง เปนของบรสทธผองใส พวกเจาของพงใสซากง

ซากสนข หรอซากศพมนษยจนเตมภาชนะส ารดนน ปดดวยภาชนะส ารดใบอนแลว

น าไปยงรานตลาด คนเหนภาชนะส ารดนนแลวพงกลาวอยางนวา ‘ทานผเจรญ

สงททานน าไปนคออะไร ดเหมอนจะเปนของทนาพอใจอยางยง’ เขาลกขนเปดภาชนะ

ส ารดนนด ความไมพอใจ ความเปนของปฏกล และความเปนของนารงเกยจจงเกดขน

พรอมกบการเหนซากงเปนตนนน แมคนทหวกไมตองการจะบรโภค ไมตองกลาว

ถงคนทบรโภคอมแลว แมฉนใด อจฉาวจรทเปนบาปอกศลเหลานกฉนนนเหมอนกน

ทภกษรปใดรปหนงยงละไมได ยงปรากฏและเลาขานกนอย แมภกษนนจะเปนผอยปา

เปนวตร มเสนาสนะอนสงด ถอบณฑบาตเปนวตร เทยวบณฑบาตไปตามล าดบตรอก

นมหมผาบงสกลเปนวตร ครองจวรเศราหมองกตาม เพอนพรหมจารทงหลายก

ไมสกการะ เคารพ นบถอ บชาภกษรปนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะอจฉาวจร

ทเปนบาปอกศลเหลานนทภกษรปนนยงละไมได ยงปรากฏและเลาขานกนอย

[๖๒] อจฉาวจรทเปนบาปอกศลเหลาน ทภกษรปใดรปหนงละไดแลว

ยงปรากฏและเลาขานกนอย แมเธอจะอยในเสนาสนะใกลบาน รบนมนต ครองจวร

ของคหบดกตาม เพอนพรหมจารทงหลายกสกการะ เคารพ นบถอ บชาเธอ ขอนน

เพราะเหตไร เพราะอจฉาวจรทเปนบาปอกศลเหลานนภกษรปนนละไดแลว ยงปรากฏ

และเลาขานกนอย ภาชนะส ารดทเขาน ามาจากรานตลาดหรอจากตระกลชางทอง

เปนของบรสทธผองใส เจาของใสขาวสกแหงขาวสาลทงหลาย ทเลอกของสกปรก

ออกแลวใสแกงและกบขาวหลายอยางจนเตมภาชนะส ารดนนปดดวยภาชนะส ารด

ใบอนแลวน าไปยงรานตลาด คนเหนภาชนะส ารดนนแลวพงพดอยางนวา ‘ทานผ

เจรญ สงททานน าไปนคออะไร ดเหมอนจะเปนของทนาพอใจอยางยง’ เขาลกขน

เปดภาชนะส ารดนนด ความพอใจ ความเปนของไมนาปฏกล และความเปนของ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๓ }

๕๔



ไมนารงเกยจจงเกดขนพรอมกบการเหนขาวสกแหงขาวสาลนน แมคนทบรโภคอม

แลวกตองการบรโภค ไมตองกลาวถงคนทหวเลย แมฉนใด อจฉาวจรทเปนบาปอกศล

เหลานกฉนนนเหมอนกน ทภกษรปใดรปหนงละไดแลว ยงปรากฏและเลาขานกนอย

แมเธอจะอยในเสนาสนะใกลบาน รบนมนต ครองจวรของคหบดกตาม เพอนพรหมจาร

ทงหลายกสกการะ เคารพ นบถอ บชาเธอ ขอนนเพราะเหตไร เพราะอจฉาวจร

ทเปนบาปอกศลเหลานนทภกษรปนนละไดแลว ยงปรากฏและเลาขานกนอย”

อปมาดวยบตรชางท ารถ

[๖๓] เมอทานพระสารบตรกลาวอยางนแลว ทานพระมหาโมคคลลานะไดกลาว

กบทานพระสารบตรวา “ทานสารบตร อปมาปรากฏขนแกกระผม”

ทานพระสารบตร จงกลาววา “ทานมหาโมคคลลานะ ขอใหอปมาปรากฏขน

แกทาน ทานจงกลาวอปมานนเถด๑”

ทานพระมหาโมคคลลานะจงกลาววา “ทานผมอาย สมยหนงกระผมอย

ในเขตกรงราชคฤหซงมภเขาลอมดจคอกวว ครนในเวลาเชา กระผมครองอนตร-

วาสกถอบาตรและจวรเขาไปบณฑบาตยงกรงราชคฤห สมยนนบตรชางท ารถชอ

สมตถากกงลอรถอย อาชวกผเปนบตรของนายปณฑ ซงเปนชางท ารถคนเกายน

อยใกลนายสมต ครงนน อาชวกนนไดเกดความคดขนในใจอยางนวา ‘โอหนอ

ขอบตรของชางท ารถชอสมตนพงถากสวนโคง สวนคดและกระพแหงกงลอนออกเสย

เมอเปนเชนน กงลอนกจะหมดโคง หมดคด หมดกระพ มแตแกนลวน ๆ’ บตร

ของชางท ารถชอสมตกถากสวนโคง สวนคดและกระพแหงกงลอนนไดเหมอนอยาง

ทอาชวกนนมความคดขนในใจ ครงนน อาชวกนนไดเปลงวาจาแสดงความดใจวา

‘นายสมตถากเหมอนรใจ’

อยางนนนนแล ทานผมอาย บคคลเหลาใดไมมศรทธาตองการทจะมชวตอย

(ในโลกน) ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต มใชดวยศรทธา เปนคนโออวด มมารยา


๑ ดเทยบ อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๑๖๙/๒๘๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๔ }

๕๕



หลอกลวง ฟงซาน ถอตน กลบกลอก ปากกลา ไมส ารวมวาจา ไมคมครองทวาร

ในอนทรยทงหลาย๑ ไมรประมาณในการบรโภค ไมประกอบความเพยรในธรรม

เปนเครองตนอยางตอเนอง ไมใสใจสมณธรรม ไมมความเคารพอยางหนกแนนใน

สกขา เปนผมกมาก เปนผยอหยอน เปนผน าในโวกกมนธรรม ทอดธระในปวเวก

เกยจคราน มความเพยรยอหยอน ขาดสตสมปชญญะ มจตไมตงมน มจต

หมนไปผด เปนคนโงเขลาเบาปญญา ทานสารบตรถาก(กเลส) ดวยธรรมบรรยาย

นเหมอนรใจของบคคลเหลานน

อนง กลบตรเหลาใดมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ไมโออวด ไมม

มารยา ไมหลอกลวง ไมฟ งซาน ไมถอตน ไมกลบกลอก ไมปากกลา ส ารวมวาจา

คมครองทวารในอนทรยทงหลาย รประมาณในการบรโภค ประกอบความเพยรใน

ธรรมเปนเครองตนอยางตอเนอง ใสใจในสมณธรรม มความเคารพอยางหนกแนน

ในสกขา ไมเปนผมกมาก ไมเปนผยอหยอน ไมเปนผน าในโวกกมนธรรม ไม

ทอดธระในปวเวก ปรารภความเพยร อทศกายและใจ มสตตงมน มสมปชญญะ

มจตมนคง มจตแนวแน ไมเปนคนโงเขลาเบาปญญา กลบตรเหลานนฟงธรรม-

บรรยายนของทานพระสารบตร เหมอนหนงวาจะดมจะกลนไวดวยวาจาและใจวา

‘ดจรงหนอ ทานผเจรญ ทานพระสารบตรผเปนเพอนพรหมจาร ท าใหเราทงหลาย

ออกจากอกศลธรรมแลวใหด ารงอยในกศลธรรม สตรสาวหรอบรษหนมชอบแตงตว

ช าระสระเกลาแลวไดดอกอบล ดอกมะล หรอดอกล าดวน ประคองไวดวยมอ

ทง ๒ แลวยกขนวางไวเหนอเศยรเกลา แมฉนใด กลบตรเหลานนกฉนนนเหมอนกน

มศรทธา ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ไมโออวด ไมมมารยา ไมหลอกลวง ไม

ฟงซาน ไมถอตน ไมกลบกลอก ไมปากกลา ส ารวมวาจา คมครองทวารใน

อนทรยทงหลาย รประมาณในการบรโภค ประกอบความเพยรในธรรมเปนเครองตน


๑ ไมคมครองทวารในอนทรยท งหลาย หมายถงไมส ารวมกรรมทวาร (คอ กาย วาจา ใจ) ในอนทรย ๖

คอ ตา ห จมก ลน กาย และใจ (ม.ม.อ. ๑/๖๓/๑๖๔) และดเทยบ อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๑๖๗/๒๘๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๕ }

๕๖


๖. อากงเขยยสตร

อยางตอเนอง ใสใจในสมณธรรม มความเคารพอยางหนกแนนในสกขา ไมเปน

ผมกมาก ไมเปนผยอหยอน ไมเปนผน าในโวกกมนธรรม ไมทอดธระในปวเวก

ปรารภความเพยร อทศกายและใจ มสตตงมน มสมปชญญะ มจตมนคง มจต

แนวแน ไมเปนคนโงเขลาเบาปญญา ไดฟงธรรมบรรยายนของทานพระสารบตรแลว

เหมอนหนงวาจะดมจะกลนไวดวยวาจาและใจวา ‘ดจรงหนอ ทานผเจรญ ทาน

พระสารบตรผเปนเพอนพรหมจารท าใหเราทงหลายออกจากอกศลธรรมแลวให

ด ารงอยในกศลธรรม”

พระอครสาวกทง ๒ นนตางชนชมภาษตของกนและกน ดงนแล

อนงคณสตรท ๕ จบ

๖. อากงเขยยสตร๑

วาดวยความหวง ๑๗ ประการ

[๖๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน





“ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงมศลสมบรณ มปาตโมกขสมบรณอย จง

ส ารวมดวยการสงวรในปาตโมกข เพยบพรอมดวยอาจาระและโคจร๒อย จงเปน

ผเหนภยในโทษแมเพยงเลกนอย สมาทานศกษาในสกขาบททงหลาย


๑ ดเทยบ อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๗๑/๑๕๖

๒ ค าวา อาจาระ หมายถงความไมลวงละเมดทางกาย ทางวาจา และทางใจ ความส ารวมระวงในศลทงปวง

และความทภกษไมเลยงชวตดวยมจฉาอาชวะทพระพทธเจาทรงต าหน ค าวา โคจร หมายถงการไมเทยว

ไปยงสถานทไมควรเทยวไป เชน ทอยของหญงแพศยา การไมคลกคลกบบคคลทไมสมควรคลกคลดวย

เชน พระราชา การไมคบหากบตระกลทไมสมควรคบหา เชน ตระกลทไมมศรทธา ไมมความเลอมใส

ภกษผประกอบดวยอาจาระและโคจรดงกลาวมาน ชอวา ผเพยบพรอมดวยอาจาระและโคจร (อภ.ว.

(แปล) ๓๕/๕๑๓-๕๑๔/๓๘๘-๓๘๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๖ }

๕๗



[๖๕] ภกษทงหลาย

๑. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงเปนทรก เปนทชอบใจ เปนทเคารพ

และเปนทยกยองของเพอนพรหมจารทงหลาย’ ภกษนนพงท าศล

ใหบรบรณ หมนประกอบธรรมเครองสงบใจภายในตน ไมเหน

หางจากฌาน ประกอบดวยวปสสนา๑ เพมพนเรอนวาง๒

๒. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และ

คลานปจจยเภสชบรขาร’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ หมนประกอบ

ธรรมเครองสงบใจภายในตน ไมเหนหางจากฌาน ประกอบดวย

วปสสนา เพมพนเรอนวาง

๓. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงบรโภคจวร บณฑบาต เสนาสนะ

และคลานปจจยเภสชบรขารของชนเหลาใด ขอสกการะของชน

เหลานน พงมผลมาก มอานสงสมาก’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ

หมนประกอบธรรมเครองสงบใจภายในตน ไมเหนหางจากฌาน

ประกอบดวยวปสสนา เพมพนเรอนวาง

๔. หากภกษพงหวงวา ‘ญาตสาโลหต๓เหลาใดผลวงลบไปแลว มจต

เลอมใส ระลกถงเราอย ขอการระลกถงเราของญาตสาโลหต

เหลานนพงมผลมาก มอานสงสมาก’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ

หมนประกอบธรรมเครองสงบใจภายในตน ไมเหนหางจากฌาน

ประกอบดวยวปสสนา เพมพนเรอนวาง


๑ วปสสนา หมายถงอนปสสนา ๗ ประการ คอ (๑) อนจจานปสสนา (พจารณาเหนความไมเทยง)

(๒) ทกขานปสสนา (พจารณาเหนความเปนทกข) (๓) อนตตานปสสนา (พจารณาเหนความไมมตวตน)

(๔) นพพทานปสสนา (พจารณาเหนความนาเบอหนาย) (๕) วราคานปสสนา (พจารณาเหนความคลาย

ก าหนด) (๖) นโรธานปสสนา (พจารณาเหนความดบกเลส) (๗) ปฏนสสคคานปสสนา (พจารณาเหน

ความสลดทงกเลส) (ม.ม.อ. ๑/๖๕/๑๖๙)

๒ เพมพนเรอนวาง ในทนหมายถงการเรยนกมมฏฐาน คอ สมถะและวปสสนา เขาไปสเรอนวางนง

พจารณาอยตลอดคนและวน แลวบ าเพญอธจตตสกขาดวยสมถกมมฏฐาน บ าเพญอธปญญาสกขาดวย

วปสสนากมมฏฐาน (ม.ม.อ. ๑/๖๔/๑๖๙-๑๗๐, อง.ทสก.อ. ๓/๗๑/๓๕๗)

๓ ญาต หมายถงบดามารดาของสาม หรอบดามารดาของภรรยาและเครอญาตของทง ๒ ฝาย

สาโลหต หมายถงผรวมสายเลอดเดยวกน ไดแก ป หรอตา เปนตน (ม.ม.อ. ๑/๖๕/๑๗๒, ม.ม.ฏกา

๑/๖๕/๓๒๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๗ }

๕๘



[๖๖] ภกษทงหลาย

๕. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงขมความไมยนด(ในกศลธรรม) และ

ความยนด(ในกามคณ ๕) อนง ความไมยนด ไมพงครอบง าเรา

เราพงครอบง าย ายความไมยนดทเกดขนอย’ ภกษนนพงท าศลให

บรบรณ ฯลฯ เพมพนเรอนวาง

๖. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงเอาชนะความขลาดกลว อนง ความ

ขลาดกลวไมพงครอบง าเรา เราพงเอาชนะ ครอบง า ย ายความ

ขลาดกลวทเกดขนอย’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ ฯลฯ

เพมพนเรอนวาง

๗. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงไดฌาน ๔ ซงเปนอภเจตสก๑ เปน

เครองอยเปนสขในปจจบน ตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก

ไดโดยไมล าบาก’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ ฯลฯ เพมพน

เรอนวาง

๘. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงบรรลวโมกขทสงบ เปนอรปฌาน

เพราะกาวลวงรปาวจรฌานดวยนามกาย’ ภกษนนพงท าศลให

บรบรณ ฯลฯ เพมพนเรอนวาง

[๖๗] ภกษทงหลาย

๙. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงเปนพระโสดาบน๒ เพราะสงโยชน๓ ๓


๑ อภเจตสก หมายถงอปจารสมาธ (ม.ม.อ. ๑/๖๖/๑๗๓)

๒ โสดาบน หมายถงผประกอบดวยอรยมรรคมองค ๘ เพราะค าวา โสตะ เปนชอของอรยมรรคมองค ๘

(อภ.ปญจ.อ. ๓๑/๕๓ ดประกอบใน ส .ม. (แปล) ๑๙/๑๐๐๑/๔๙๕)

๓ สงโยชน หมายถงกเลสทผกมดใจสตว, ธรรมทมดใจสตวไวกบทกข ม ๑๐ ประการ คอ (๑) สกกายทฏฐ

(๒) วจกจฉา (๓) สลพพตปรามาส (๔) กามฉนทะหรอกามราคะ (๕) พยาบาทหรอปฏฆะ (๖) รปราคะ

(๗) อรปราคะ (๘) มานะ (๙) อทธจจะ (๑๐) อวชชา

๕ ขอตนชอโอรมภาคยสงโยชน ๕ ขอหลงชออทธมภาคยสงโยชน พระโสดาบนละสงโยชน ๓

ขอตนได พระสกทาคามท าสงโยชนท ๔ และท ๕ ใหเบาบาง พระอนาคามละสงโยชน ๕ ขอตนไดหมด

พระอรหนตละสงโยชนไดหมดทง ๑๐ ขอ (อง.ทสก.(แปล) ๒๔/๑๓/๒๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๘ }

๕๙



ประการสนไป ไมมทางตกต า๑ มความแนนอนทจะส าเรจ

สมโพธ๒ในวนขางหนา’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ ฯลฯ

เพมพนเรอนวาง

๑๐. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงเปนพระสกทาคาม เพราะสงโยชน

๓ ประการสนไป (และ)เพราะท าราคะ โทสะ โมหะใหเบาบาง

กลบมาสโลกนอกครงเดยว แลวท าทสดแหงทกขได’ ภกษนน

พงท าศลใหบรบรณ หมนประกอบธรรมเครองสงบใจภายในตน

ไมเหนหางจากฌาน ประกอบดวยวปสสนา เพมพนเรอนวาง

๑๑. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงเปนโอปปาตกะ๓ เพราะโอรมภาคย-

สงโยชน ๕ ประการสนไป ปรนพพานในพรหมโลกนน ไมตอง

กลบมาจากโลกนนอก’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ ฯลฯ เพมพน

เรอนวาง

[๖๘] ภกษทงหลาย

๑๒. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงบรรลวธแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ

คนเดยวแสดงเปนหลายคนกได หลายคนแสดงเปนคนเดยวกได

แสดงใหปรากฏหรอใหหายไปกได ทะลฝา ก าแพง และภเขา

ไปไดไมตดขดเหมอนไปในทวางกได ผดขนหรอด าลงในแผนดน

เหมอนไปในน ากได เดนบนน าโดยทน าไมแยกเหมอนเดนบน

แผนดนกได นงขดสมาธเหาะไปในอากาศเหมอนนกบนไปกได

ใชฝามอลบคล าดวงจนทรและดวงอาทตยอนมฤทธมาก มอานภาพ

มากกได ใชอ านาจทางกายไปจนถงพรหมโลกกได’ ภกษนนพง

ท าศลใหบรบรณ ฯลฯ เพมพนเรอนวาง


๑ ไมมทางตกต า หมายถงไมตกไปในอบาย ๔ คอ นรก ก าเนดสตวดรจฉาน แดนเปรต และพวกอสร

(อง.ตก.อ. ๒/๘๗/๒๔๒)

๒ สมโพธ ในทนหมายถงมรรค ๓ เบองสง (สกทาคามมรรค อนาคามมรรค และอรหตตมรรค) (อง.ตก.อ.

๒/๘๗/๒๔๒, อง.ตก.ฏกา ๒/๘๗/๒๓๕)

๓ โอปปาตกะ หมายถงสตวทเกดและเตบโตเตมททนท และเมอจต(ตาย) กหายวบไปไมทงซากศพไว เชน

เทวดาและสตวนรกเปนตน (เทยบ ท.ส.อ. ๑๗๑/๑๔๙) แตในทนหมายถงพระอนาคามทเกดใน

สทธาวาส (ทอยของทานผบรสทธ) ๕ ชน มชนอวหาเปนตน แลวด ารงภาวะอยในชนนน ๆ ปรนพพานสน

กเลสในสทธาวาสนนเอง ไมกลบมาเกดเปนมนษยอก (อง.ตก.อ. ๒/๘๗-๘๘/๒๔๒-๒๔๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๙ }

๖๐



๑๓. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงไดยนเสยง ๒ ชนด คอ (๑) เสยงทพย

(๒) เสยงมนษย ทงทอยไกลและอยใกล ดวยหทพยอนบรสทธ

เหนอมนษย’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ ฯลฯ เพมพนเรอนวาง

๑๔. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงก าหนดรใจของสตวอนและบคคลอน

คอ จตมราคะกรชดวา ‘จตมราคะ’ หรอจตปราศจากราคะกรชด

วา ‘จตปราศจากราคะ’ จตมโทสะกรชดวา ‘จตมโทสะ’ หรอจต

ปราศจากโทสะกรชดวา ‘จตปราศจากโทสะ’ จตมโมหะกรชดวา

‘จตมโมหะ’ หรอจตปราศจากโมหะกรชดวา ‘จตปราศจากโมหะ’

จตหดหกรชดวา ‘จตหดห’ หรอจตฟงซานกรชดวา ‘จตฟงซาน’

จตเปนมหคคตะ๑ กรชดวา ‘จตเปนมหคคตะ’ หรอจตไมเปน

มหคคตะกรชดวา ‘จตไมเปนมหคคตะ’ จตมจตอนยงกวากรชด

วา ‘จตมจตอนยงกวา’ หรอจตไมมจตอนยงกวากรชดวา ‘จตไมม

จตอนยงกวา’ จตเปนสมาธกรชดวา ‘จตเปนสมาธ’ หรอจตไม

เปนสมาธกรชดวา ‘จตไมเปนสมาธ’ จตหลดพนกรชดวา ‘จต

หลดพน’ หรอจตไมหลดพนกรชดวา ‘จตไมหลดพน’ ภกษนน

พงท าศลใหบรบรณ ฯลฯ เพมพนเรอนวาง

๑๕. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงระลกชาตกอนไดหลายชาต คอ ๑

ชาตบาง ๒ ชาตบาง ๓ ชาตบาง ๔ ชาตบาง ๕ ชาตบาง ๑๐

ชาตบาง ๒๐ ชาตบาง ๓๐ ชาตบาง ๔๐ ชาตบาง ๕๐ ชาตบาง

๑๐๐ ชาตบาง ๑,๐๐๐ ชาตบาง ๑๐๐,๐๐๐ ชาตบาง ตลอด

สงวฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดววฏฏกปเปนอนมากบาง

ตลอดสงวฏฏกปและววฏฏกป๒เปนอนมากบางวา ‘ในภพโนนเรา

มชออยางนน มตระกล มวรรณะ มอาหาร เสวยสขทกข และ

มอายอยางนน ๆ จตจากภพนนกไปเกดในภพโนน แมในภพนน

เรากมชออยางนน มตระกล มวรรณะ มอาหาร เสวยสขทกข

และมอายอยางนน ๆ จตจากภพนนจงมาเกดในภพน’ เราระลก


๑ มหคคตะ หมายถงอารมณทถงความเปนใหญชนรปาวจรและชนอรปาวจร เพราะมผลทสามารถขมกเลสได

และหมายถงฉนทะ วรยะ จตตะ และปญญาอนยงใหญ (อภ.สง.อ. ๑๒/๙๒)

๒ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๕๒ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๒ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๐ }

๖๑



ชาตกอนไดหลายชาต พรอมทงลกษณะทวไป และชวประวตอยางน’

ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ ฯลฯ เพมพนเรอนวาง

๑๖. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงเหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกด ทง

ชนต าและชนสง งามและไมงาม เกดดและเกดไมด ดวยตาทพย

อนบรสทธเหนอมนษย รชดถงหมสตวผเปนไปตามกรรมวา

‘หมสตวทประกอบกายทจรต วจทจรต และมโนทจรต กลาวราย

พระอรยะ มความเหนผด และชกชวนผอ นใหท าตามความเหนผด

พวกเขาหลงจากตายแลวจะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก๑

แตหมสตวทประกอบกายสจรต วจสจรต และมโนสจรต ไมกลาว

รายพระอรยะ มความเหนชอบ และชกชวนผอ นใหท าตามความ

เหนชอบ พวกเขาหลงจากตายแลว จะไปเกดในสคตโลกสวรรค

เราเหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกด ทงชนต าและชนสง งามและ

ไมงาม เกดดและเกดไมด ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย

รชดถงหมสตวผเปนไปตามกรรมอยางนแล’ ภกษนนพงท าศลให

บรบรณ หมนประกอบธรรมเครองสงบใจภายในตน ไมเหนหาง

จากฌาน ประกอบดวยวปสสนา เพมพนเรอนวาง

[๖๙] ภกษทงหลาย

๑๗. หากภกษพงหวงวา ‘เราพงท าใหแจงเจโตวมตต๒ ปญญาวมตต๓

อนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถง


๑ ชอวา อบาย เพราะปราศจากความงอกงาม คอความเจรญหรอความสข ชอวา ทคต เพราะเปนคต

คอเปนทตงแหงทกข ชอวา วนบาต เพราะเปนสถานทตกไปของหมสตวทท าความชว ชอวา นรก เพราะ

ปราศจากความยนด เหตเปนทไมมความสบายใจ (ม.ม.อ. ๑/๑๕๓/๓๕๘)

๒ เจโตวมตต หมายถงสมาธทสมปยตดวยอรหตตผล ทช อวา เจโตวมตต เพราะพนจากราคะ(ทเปน

ปฏปกขธรรมโดยตรง แตมไดหมายความวาจะระงบบาปธรรมอนไมได ด ม.ม.ฏกา ๑/๖๙/๓๓๔) ในทน

หมายถงความหลดพนดวยมสมถกมมฏฐานเปนพนฐาน (ม.ม.อ. ๑/๖๙/๑๗๗, เทยบ อง.ทก.อ. ๒/๘๘/๖๒)

๓ ปญญาวมตต หมายถงปญญาทสหรคตดวยอรหตตผลนน ทช อวา ปญญาวมตต เพราะหลดพนจาก

อวชชา(ทเปนปฏปกขธรรมโดยตรง แตมไดหมายความวาจะระงบบาปธรรมอนไมได ด ม.ม.ฏกา ๑/๖๙/

๓๓๔) ในทนหมายถงความหลดพนดวยมวปสสนากมมฏฐานเปนพนฐาน (ม.ม.อ. ๑/๖๙/๑๗๗, เทยบ

อง.ทก.อ. ๒/๘๘/๖๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๑ }

๖๒


๗. วตถปมสตร

อยในปจจบน’ ภกษนนพงท าศลใหบรบรณ หมนประกอบธรรม

เครองสงบใจภายในตน ไมเหนหางจากฌาน ประกอบดวย

วปสสนา เพมพนเรอนวาง

ภกษทงหลาย เราเหนประโยชนจงกลาววา ‘เธอทงหลายจงมศลสมบรณ

มปาตโมกขสมบรณอย จงส ารวมดวยการสงวรในปาตโมกข เพยบพรอมดวย

อาจาระและโคจรอย จงเปนผเหนภยในโทษแมเพยงเลกนอย สมาทานศกษาใน

สกขาบททงหลาย”



อากงเขยยสตรท ๖ จบ


วาดวยขออปมาดวยผา

[๗๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน





“ภกษทงหลาย ชางยอมผาจะพงน าผาทสกปรก เปรอะเปอน ใสลงในน ายอมส

คอ สเขยว สเหลอง สแดง หรอสชมพ ผาผนนนจะพงเปนผาทยอมไดไมด มส

ไมสดใส ขอนนเพราะเหตไร เพราะผาผนนนเปนผาทไมสะอาด แมฉนใด เมอจต

เศราหมอง ทคต๑กเปนอนหวงได ฉนนนเหมอนกน ชางยอมผา จะพงน าผาทสะอาด


๑ ทคต ม ๒ อยาง คอ (๑) ปฏปตตทคต หมายถงคตคอการปฏบตชวดวยอ านาจกเลสแบงเปน ๒ อยาง

ไดแก อาคารยปฏปตตทคต คอทคตของคฤหสถผมจตเศราหมองฆาสตว ลกทรพย ประพฤตอกศล-

กรรมบถ ๑๐ และอนาคารยปฏปตตทคต คอคตของบรรพชตผมจตเศราหมอง ตะเกยกตะกายท าลายสงฆ

ท าลายเจดยประพฤตอนาจาร (๒) คตทคต หมายถงคตหรอภมเปนทไปอนเปนทกขแบงเปน ๒ อยาง

ไดแก อาคารยทคต คอคตของคฤหสถผตายแลวไปเกดในนรกบาง ก าเนดสตวดรจฉานบาง เปรตวสย

บาง และอนาคารยทคต คอทคตของบรรพชตผมรณภาพแลว ไปเกดในนรกเปนตน เปนสมณยกษ เปน

สมณเปรต มกายลกโชตชวงเพราะผาสงฆาฏเปนตน (ม.ม.อ. ๑/๗๐/๑๘๐, ม.ม.ฏกา ๑/๗๐/๑๘๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๒ }

๖๓



หมดจด ใสลงในน ายอมส คอ สเขยว สเหลอง สแดง หรอสชมพ ผาผนนน

จะพงเปนผาทยอมไดด มสสดใส ขอนนเพราะเหตไร เพราะผาผนนนเปนผาทสะอาด

แมฉนใด เมอจตไมเศราหมอง สคต๑กเปนอนหวงได ฉนนนเหมอนกน

อปกเลสแหงจต ๑๖ ชนด

[๗๑] ภกษทงหลาย อปกเลส๒แหงจต อะไรบาง คอ

๑. อภชฌาวสมโลภะ(ความโลภไมสม าเสมอคอความเพงเลงอยากได

สงของของผอ น) เปนอปกเลสแหงจต

๒. พยาบาท(ความคดปองรายผอ น) เปนอปกเลสแหงจต

๓. โกธะ(ความโกรธ) เปนอปกเลสแหงจต

๔. อปนาหะ(ความผกโกรธ) เปนอปกเลสแหงจต

๕. มกขะ(ความลบหลคณทาน) เปนอปกเลสแหงจต

๖. ปฬาสะ(ความตเสมอ) เปนอปกเลสแหงจต

๗. อสสา(ความรษยา) เปนอปกเลสแหงจต


๑ สคต ม ๒ อยาง คอ (๑) ปฏปตตสคต หมายถงคต คอการปฏบตดดวยจตบรสทธแบงเปน ๒ อยาง ไดแก

อาคารยปฏปตตสคต มจตบรสทธงดเวนจากการฆาสตวบาง จากการลกทรพยบาง บ าเพญกศลกรรมบถ

๑๐ ใหบรบรณ อนาคารยปฏปตตสคต คอสคตของบรรพชตผมจตบรสทธ รกษาปารสทธศล ๔ ใหบรสทธ

สมาทานธดงค ๑๓ ขอ เรยนกมมฏฐานในอารมณ ๓๘ ประการ กระท ากสณบรกรรม ท าฌาณสมาบตให

เกดขน เจรญโสดาปตตมรรค ฯลฯ อนาคามมรรค (๒) คตสคต หมายถงคตหรอภมเปนทไปอนเปนสข

แบงเปน ๒ อยาง ไดแก อาคารยสคต คอสคตของคฤหสถผตายแลวไปเกดเปนมนษยทมชาตตระกลสง

มงคงดวยทรพย เพยบพรอมดวยเกยรตยศบาง เปนเทวดาทมศกดใหญบาง และอนาคารยสคต คอคต

ของบรรพชตผมรณภาพแลวไปเกดในตระกลกษตรย ตระกลพราหมณ และตระกลคหบด หรอไปเกดใน

กามาวจรเทวโลก ๖ ชนบาง ในพรหมโลก ๑๐ ชน ในสทธาวาสภม ๕ ชน หรอในอรปพรหม ๔ ชนบาง

(ม.ม.อ. ๑/๗๐/๑๘๐)

๒ อปกเลส หมายถงกเลสทจรมาดวยอ านาจโลภะ โทสะ และโมหะ แลวท าจตเดม(ภวงคจต)ทแมปกตก

บรสทธอยแลวใหตองเศราหมอง (ม.ม.อ. ๑/๗๑/๑๘๑, อง.เอกก.อ. ๑/๔๙/๕๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๓ }

๖๔



๘. มจฉรยะ(ความตระหน) เปนอปกเลสแหงจต

๙. มายา(มารยา) เปนอปกเลสแหงจต

๑๐. สาเถยยะ(ความโออวด) เปนอปกเลสแหงจต

๑๑. ถมภะ(ความหวดอ) เปนอปกเลสแหงจต

๑๒. สารมภะ(ความแขงด) เปนอปกเลสแหงจต

๑๓. มานะ(ความถอตว) เปนอปกเลสแหงจต

๑๔. อตมานะ(ความดหมนเขา) เปนอปกเลสแหงจต

๑๕. มทะ(ความมวเมา) เปนอปกเลสแหงจต

๑๖. ปมาทะ(ความประมาท) เปนอปกเลสแหงจต

[๗๒] ภกษทงหลาย ภกษนนรชดดงนวา

‘อภชฌาวสมโลภะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละอภชฌาวสมโลภะอนเปน

อปกเลสแหงจตได ... ‘พยาบาท เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละพยาบาทอนเปน

อปกเลสแหงจตได ... ‘โกธะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละโกธะอนเปนอปกเลส

แหงจตได ... ‘อปนาหะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละอปนาหะอนเปนอปกเลส

แหงจตได ... ‘มกขะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละมกขะอนเปนอปกเลสแหง

จตได ... ‘ปฬาสะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละปฬาสะอนเปนอปกเลสแหงจตได ...

‘อสสา เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละอสสาอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘มจฉรยะ

เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละมจฉรยะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘มายา เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละมายาอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘สาเถยยะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละสาเถยยะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘ถมภะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละถมภะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘สารมภะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละสารมภะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘มานะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละมานะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘อตมานะ เปน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๔ }

๖๕



อปกเลสแหงจต’ แลวจงละอตมานะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘มทะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละมทะอนเปนอปกเลสแหงจตได

ภกษนนรชดดงนวา ‘ปมาทะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละปมาทะอนเปน

อปกเลสแหงจตได

[๗๓] ภกษทงหลาย ในกาลใด ภกษรชดดงนวา

‘อภชฌาวสมโลภะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละอภชฌาวสมโลภะอนเปน

อปกเลสแหงจตได ... ‘พยาบาท เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละพยาบาทอนเปน

อปกเลสแหงจตได ... ‘โกธะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละโกธะอนเปนอปกเลส

แหงจตได ... ‘อปนาหะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละอปนาหะอนเปนอปกเลส

แหงจตได ... ‘มกขะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละมกขะอนเปนอปกเลสแหงจตได

... ‘ปฬาสะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละปฬาสะอนเปนอปกเลสแหงจตได ...

‘อสสา เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละอสสาอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘มจฉรยะ

เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละมจฉรยะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘มายา เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละมายาอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘สาเถยยะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละสาเถยยะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘ถมภะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละถมภะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘สารมภะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละสารมภะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘มานะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละมานะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘อตมานะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละอตมานะอนเปนอปกเลสแหงจตได ... ‘มทะ เปน

อปกเลสแหงจต’ แลวจงละมทะอนเปนอปกเลสแหงจตได

ภกษผรชดดงนวา ‘ปมาทะ เปนอปกเลสแหงจต’ แลวจงละปมาทะอนเปน

อปกเลสแหงจตได

[๗๔] ในกาลนน ภกษนนจะมความเลอมใสแนวแนในพระพทธเจาวา ‘แม

เพราะเหตน พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเอง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๕ }

๖๖



โดยชอบ เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปด รแจงโลก เปนสารถฝกผท

ควรฝกไดอยางยอดเยยม เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา

เปนพระผมพระภาค‘๑ จะมความเลอมใสแนวแนในพระธรรมวา ‘พระธรรมเปน

ธรรมทพระผมพระภาคตรสไวดแลว ผปฏบตจะพงเหนชดดวยตนเอง ไมประกอบ

ดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อนวญญชนพงรเฉพาะตน’ และ

จะมความเลอมใสแนวแนในพระสงฆวา ‘พระสงฆสาวกของพระผมพระภาค เปนผ

ปฏบตด ปฏบตตรง ปฏบตถกทาง ปฏบตสมควร ไดแก อรยบคคล ๔ ค คอ

๘ บคคล๒ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคน เปนผควรแกของทเขาน ามาถวาย

ควรแกของตอนรบ ควรแกทกษณา ควรแกการท าอญชล เปนเนอนาบญอน

ยอดเยยมของโลก’

[๗๕] เพราะเหตทภกษนนสละ คาย ปลอย ละ สลดทงสวนแหงกเลสไดแลว

เธอยอมไดความรแจงอรรถ ความรแจงธรรม และความปราโมทยอนประกอบดวย

ธรรมวา ‘เรามความเลอมใสแนวแนในพระพทธเจา’ เมอเธอมปราโมทยแลว ปต

ยอมเกด เมอใจมปต กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลวยอมเสวยสข เมอมสข

จตยอมตงมน ...‘เรามความเลอมใสแนวแนในพระธรรม’ เธอยอมไดความรแจงอรรถ

ความรแจงธรรม และความปราโมทยอนประกอบดวยธรรมวา ‘เรามความเลอมใส

แนวแนในพระสงฆ’ เมอเธอมปราโมทยแลว ปตยอมเกด เมอใจมปต กายยอมสงบ

เธอมกายสงบแลวยอมเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน เธอรวา ‘เพราะเราสละ

คาย ปลอย ละ สลดทงสวนแหงกเลสไดแลว’ จงไดความรแจงอรรถ ความ

รแจงธรรม และความปราโมทยอนประกอบดวยธรรม เมอเธอมปราโมทยแลว ปต

ยอมเกด เมอใจมปต กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลวยอมเสวยสข เมอมสข

จตยอมตงมน


๑ ว.อ. ๑/๑/๑๐๓-๑๑๘, อง.ทก.(แปล) ๒๐/๖๔/๒๔๗

๒ ๘ บคคล ไดแก (๑) บคคลผเปนพระโสดาบน (๒) บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงโสดาปตตผล

(๓) บคคลผเปนพระสกทาคาม (๔) บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงสกทาคามผล

(๕) บคคลผเปนพระอนาคาม (๖) บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงอนาคามผล

(๗) บคคลผเปนพระอรหนต (๘) บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงอรหตตผล

(อภ.ป. (แปล) ๓๖/๒๐๗/๒๒๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๖ }

๖๗



[๗๖] ภกษนนมศลอยางน มธรรมอยางน มปญญาอยางน แมวาเธอฉน

อาหารบณฑบาตขาวสาลทเลอกของสกปรกออกแลว มแกงมกบขาวหลายอยาง

การฉนบณฑบาตของภกษนน ไมเปนอนตรายแกมรรคและผลเลย ผาทสกปรก

เปรอะเปอน จะเปนผาทสะอาด หมดจดได เพราะอาศยน าใสสะอาด หรอทองค า

จะเปนทองค าบรสทธผดผองไดเพราะอาศยเบาหลอม แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน

มศลอยางน มธรรมอยางน มปญญาอยางน แมวาเธอฉนอาหารบณฑบาตขาว

สาลทเลอกของสกปรกออกแลว มแกงมกบขาวหลายอยาง การฉนบณฑบาตของ

ภกษนน ไมเปนอนตรายแกมรรคและผลเลย

[๗๗] ภกษนนมเมตตาจตแผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ...

ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลาใน

ททกสถานดวยเมตตาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความ

เบยดเบยนอย มกรณาจต ฯลฯ มมทตาจต ฯลฯ มอเบกขาจตแผไปตลอดทศท ๑

... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไป

ตลอดโลกทวทกหมเหลาในททกสถานดวยอเบกขาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมม

ขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย

[๗๘] ภกษนนรชดวา ‘สงนมอย ส งทเลวมอย ส งทประณตมอย ธรรม

เครองสลดออกจากกเลส๑ ทย งกวาสญญาน๒กมอย’ เมอเธอรเหนอยอยางน จต

ยอมหลดพนจากกามาสวะ ภวาสวะ และอวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลวกรวา

‘หลดพนแลว’ รชดวา ‘ชาตส นแลว อยจบพรหมจรรยแลว๓ ท ากจทควรท า

เสรจแลว๔ ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป๕’ ภกษนเราเรยกวา เปนผอาบ

สะอาดแลวดวยการอาบสะอาดในภายใน”


๑ ธรรมเครองสลดออกจากกเลส ในทนหมายถงนพพาน (ม.ม.อ. ๑/๗๘/๑๘๙)

๒ สญญา ในทนหมายถงพรหมวหารสญญา (ม.ม.อ. ๑/๗๘/๑๘๙)

๓-๕ ดเชงอรรถท ๑ - ๓ ขอ ๕๔ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๓ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๗ }

๖๘



การอาบน าในพระศาสนา

[๗๙] ในสมยนน พราหมณชอสนทรกภารทวาชะนงอยไมไกลจากพระผม-

พระภาค ไดทลถามพระผมพระภาควา “ทานพระโคดมเสดจไปยงแมน าพาหกาเพอ

สรงน าหรอ”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “พราหมณ แมน าพาหกาจะมประโยชนอะไร

แมน าพาหกาจกท าอะไรได”

สนทรกภารทวาชพราหมณกราบทลวา “ทานพระโคดม คนจ านวนมากถอ

กนวา แมน าพาหกาใหความบรสทธได คนจ านวนมากถอกนวา แมน าพาหกา

เปนบญสถาน อนง คนจ านวนมากลอยบาปกรรมทตนท าแลวในแมน าพาหกา”

ครงนน พระผมพระภาคไดตรสกบสนทรกภารทวาชพราหมณดวยพระคาถาวา

“คนพาลมกรรมชว แมจะไปยงแมน าพาหกา

ทาน าอธกกกะ ทาน าคยา แมน าสนทรกา แมน าสรสสด

ทาน าปยาคะ และแมน าพาหมด เปนประจ า กยงบรสทธไมได

แมน าสนทรกา ทาน าปยาคะ แมน าพาหกา จกท าอะไรได

จะพงช าระคนผมเวร ผท ากรรมหยาบชา ผมกรรมชวนน

ใหบรสทธไมไดเลย

ผคคณฤกษ๑ เปนฤกษดทกเมอส าหรบผบรสทธ

อโบสถเปนวนศกดสทธทกเมอส าหรบผบรสทธ

วตรปฏบตสมบรณทกเมอส าหรบผบรสทธ มกรรมสะอาด


๑ ผคคณฤกษ หมายถงงานนกขตฤกษประจ าเดอน ๔ ทพราหมณถอวาผทช าระหรออาบน าวนขางขน

เดอน ๔ ไดชอวาช าระบาปทท ามาแลวตลอดปได (ม.ม.อ. ๑/๗๙/๑๙๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๘ }

๖๙



พราหมณ ทานจงอาบน าในศาสนาของเรานเถด

ทานจงท าความปลอดภยในสตวทงปวงเถด

ถาทานไมพดเทจ ไมเบยดเบยนสตว

ไมถอเอาสงของทเจาของไมไดให มความเชอ

ไมตระหน ทานจะไปยงทาน าคยาท าไม

แมการดมน าจากทาน าคยาจกมประโยชนอะไรแกทาน”

สนทรกพราหมณเปนพระอรหนต

[๘๐] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนนแลว สนทรกภารทวาชพราหมณได

กราบทลพระผมพระภาควา “ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดม

ชดเจนไพเราะยงนก ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะ

ยงนก ทานพระโคดมทรงประกาศธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคล

หงายของทคว า เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมดดวย

ตงใจวา ‘คนมตาดจกเหนรปได’ ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม พรอมทง

พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ขาพระองคพงไดบรรพชาอปสมบทในส านกของ

ทานพระโคดมเถด”

สนทรกภารทวาชพราหมณ ไดบรรพชาอปสมบทในส านกของพระผม-

พระภาคแลว ไมนานกจากไปอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร อทศกายและ

ใจอย ไมนานนกกท าใหแจงซงประโยชนยอดเยยม อนเปนทสดแหงพรหมจรรย

ทเหลากลบตรออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการดวยปญญาอนยงเอง

เขาถงอยในปจจบน รชดวา “ชาตส นแลว อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจทควรท า

เสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป”

ทานพระภารทวาชะไดเปนพระอรหนตองคหนงในบรรดาพระอรหนตทงหลาย

ดงนแล

วตถปมสตรท ๗ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๖๙ }

๗๐


๘. สลเลขสตร


วาดวยธรรมเครองขดเกลากเลส

[๘๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครนในเวลาเยน ทานพระมหาจนทะออกจากท

หลกเรน๑ แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ท

สมควร ไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตพระองคผเจรญ มทฏฐหลายประการในโลกเกยวกบอตตวาทะ๒บาง

เกยวกบโลกวาทะ๓บาง เมอภกษมนสการเพยงเบองตน กละสลดทงทฏฐเหลานน

ไดอยางนนหรอ”

[๘๒] พระผมพระภาคตรสวา “จนทะ มทฏฐหลายประการในโลกเกยวกบ

อตตวาทะบาง เกยวกบโลกวาทะบาง เมอภกษเหนอารมณเปนทเกดขน เปนท

หมกหมม และเปนททองเทยวแหงทฏฐเหลานนตามความเปนจรงดวยปญญา

อนชอบอยางนวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา’ กละ

สลดทงทฏฐเหลานนได

รปฌาน ๔ และอรปฌาน ๔

จนทะ เปนไปไดทภกษบางรปในธรรมวนยน สงดจากกามและอกศลธรรม

ทงหลายแลว บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย


๑ ทหลกเรน ในทนหมายถงผลสมาบตชนสงสด (ม.ม.อ. ๑/๘๑/๑๙๔)

๒ อตตวาทะ หมายถงมจฉาทฏฐทปรารภอตตา เชน เหนวารปเปนอตตาเปนตน (ม.ม.อ. ๑/๘๑/๑๙๔)

๓ โลกวาทะ หมายถงมจฉาทฏฐทปรารภโลก เชน เหนวา อตตาและโลกเทยงเปนตน (ม.ม.อ. ๑/๘๑/๑๙๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๐ }

๗๑



ภกษนน พงมความคดอยางนวา ‘เราอยดวยธรรมเครองขดเกลากเลส’ ธรรมคอ

ปฐมฌานน เราไมกลาววา เปนธรรมเครองขดเกลากเลสในอรยวนย แตเรา

กลาววา เปนธรรมเครองอยเปนสขในปจจบนในอรยวนย

เปนไปไดทเพราะวตกวจารสงบระงบไป ภกษบางรปในธรรมวนยน บรรล

ทตยฌานซงมความผองใสในภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร

มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอย ภกษนนพงมความคดอยางนวา ‘เราอยดวย

ธรรมเครองขดเกลากเลส’ ธรรมคอทตยฌานน เราไมกลาววา เปนธรรมเครอง

ขดเกลากเลสในอรยวนย แตเรากลาววา เปนธรรมเครองอยเปนสขในปจจบนใน

อรยวนย

เปนไปไดทเพราะปตจางคลายไป ภกษบางรปในธรรมวนยนมอเบกขา ม

สตสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย บรรลตตยฌานทพระอรยะทงหลายสรรเสรญ

วา ‘ผมอเบกขา มสต อยเปนสข’ เธอพงมความคดอยางนวา ‘เราอยดวยธรรม

เครองขดเกลากเลส’ ธรรมคอตตยฌานน เราไมกลาววา เปนธรรมเครองขดเกลา

กเลสในอรยวนย แตเรากลาววา เปนธรรมเครองอยเปนสขในปจจบนในอรยวนย

เปนไปไดทเพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไปกอนแลว

ภกษบางรปในธรรมวนยน บรรลจตตถฌานทไมมทกข ไมมสข มสตบรสทธเพราะ

อเบกขาอย เธอพงมความคดอยางนวา ‘เราอยดวยธรรมเปนเครองขดเกลากเลส’

ธรรมคอจตตถฌานน เราไมกลาววา เปนธรรมเครองขดเกลากเลสในอรยวนย แต

เรากลาววา เปนธรรมเครองอยเปนสขในปจจบนในอรยวนย

เปนไปไดทเพราะลวงรปสญญา ดบปฏฆสญญา ไมก าหนดนานตตสญญา

โดยประการทงปวง ภกษบางรปในธรรมวนยน บรรลอากาสานญจายตนฌานโดย

ก าหนดวา ‘อากาศหาทสดมได’ เธอพงมความคดอยางนวา ‘เราอยดวยธรรม

เปนเครองขดเกลากเลส’ ธรรมคออากาสานญจายตนฌานน เราไมกลาววา เปน

ธรรมเครองขดเกลากเลสในอรยวนย แตเรากลาววา เปนธรรมเครองอยสงบใน

ปจจบนในอรยวนย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๑ }

๗๒



เปนไปไดทเพราะลวงอากาสานญจายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษบางรป

ในธรรมวนยน บรรลวญญาณญจายตนฌานโดยก าหนดวา ‘วญญาณหาทสด

มได’ เธอพงมความคดอยางนวา ‘เราอยดวยธรรมเปนเครองขดเกลากเลส’ ธรรมคอ

วญญาณญจายตนฌานน เราไมกลาววา เปนธรรมเครองขดเกลากเลสในอรยวนย

แตเรากลาววา เปนธรรมเครองอยสงบในอรยวนย

เปนไปไดทเพราะลวงวญญาณญจายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษบางรป

ในธรรมวนยน บรรลอากญจญญายตนฌานโดยก าหนดวา ‘ไมมอะไร’ อย เธอพง

มความคดอยางนวา ‘เราอยดวยธรรมเปนเครองขดเกลากเลส’ ธรรมคอ

อากญจญญายตนฌานน เราไมกลาววา เปนธรรมเครองขดเกลากเลสในอรยวนย

แตเรากลาววา เปนธรรมเครองอยสงบในอรยวนย

จนทะ เปนไปไดทเพราะลวงอากญจญญายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษ

บางรปในธรรมวนยน บรรลเนวสญญานาสญญายตนฌานอย เธอพงมความคด

อยางนวา ‘เราอยดวยธรรมเปนเครองขดเกลากเลส’ ธรรมคอเนวสญญานา-

สญญายตนฌานน เราไมกลาววา เปนธรรมเครองขดเกลากเลสในอรยวนย แตเรา

กลาววา เปนธรรมเครองอยสงบในอรยวนย

ขอปฏบตเพอขดเกลากเลส

[๘๓] จนทะ ในการเบยดเบยนกนเปนตนน เธอทงหลายควรท าความ

ขดเกลากเลส คอ เธอทงหลายควรท าความขดเกลากเลสโดยคดวา ‘ชนเหลาอน

จกเปนผเบยดเบยนกน ในเรองน เราทงหลายจกเปนผไมเบยดเบยนกน’

... ‘ชนเหลาอนจกฆาสตว ในเรองน เราทงหลายจกเวนจากการฆาสตว’

... ‘ชนเหลาอนจกลกทรพย ในเรองน เราทงหลายจกเวนจากการลกทรพย’

... ‘ชนเหลาอนจกไมประพฤตพรหมจรรย ในเรองน เราทงหลายจก

ประพฤตพรหมจรรย’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๒ }

๗๓



... ‘ชนเหลาอนจกพดเทจ ในเรองน เราทงหลายจกเวนจากการพดเทจ’

... ‘ชนเหลาอนจกพดสอเสยด ในเรองน เราทงหลายจกเวนจากการพด

สอเสยด’

... ‘ชนเหลาอนจกพดค าหยาบ ในเรองน เราทงหลายจกเวนจากการพด

ค าหยาบ’

... ‘ชนเหลาอนจกพดเพอเจอ ในเรองน เราทงหลายจกเวนจากการพด

เพอเจอ’

... ‘ชนเหลาอนจกเพงเลงอยากไดส งของของผอ น ในเรองน เราทงหลายจก

ไมเพงเลงอยากไดส งของของผอ น’

... ‘ชนเหลาอนจกมจตพยาบาท ในเรองน เราทงหลายจกไมมจตพยาบาท’

... ‘ชนเหลาอนจกมความเหนผด ในเรองน เราทงหลายจกมความเหนชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกมความด ารผด ในเรองน เราทงหลายจกมความด ารชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกเจรจาผด ในเรองน เราทงหลายจกเจรจาชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกมการกระท าผด ในเรองน เราทงหลายจกมการกระท าชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกมการเลยงชพผด ในเรองน เราทงหลายจกมการเลยง

ชพชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกมความพยายามผด ในเรองน เราทงหลายจกมความ

พยายามชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกมความระลกผด ในเรองน เราทงหลายจกมความ

ระลกชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกมการตงจตมนผด ในเรองน เราทงหลายจกมการตงจต

มนชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกมมจฉาญาณะ(ความรผด) ในเรองน เราทงหลายจกมความ

รชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกมมจฉาวมตต(ความหลดพนผด) ในเรองน เราทงหลายจกม

ความหลดพนชอบ’

... ‘ชนเหลาอนจกถกความหดหและเซองซมครอบง า ในเรองน เราทงหลาย

จกปราศจากความหดหและเซองซม’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๓ }

๗๔



... ‘ชนเหลาอนจกมจตฟงซาน ในเรองน เราทงหลายจกมจตไมฟงซาน’

... ‘ชนเหลาอนจกมความสงสย ในเรองน เราทงหลายจกขามพนความสงสย’

... ‘ชนเหลาอนจกมความโกรธ ในเรองน เราทงหลายจกไมมความโกรธ’

... ‘ชนเหลาอนจกผกโกรธ ในเรองน เราทงหลายจกไมผกโกรธ’

... ‘ชนเหลาอนจกลบหลคณทาน ในเรองน เราทงหลายจกไมลบหลคณทาน’

... ‘ชนเหลาอนจกตเสมอ ในเรองน เราทงหลายจกไมตเสมอ’

... ‘ชนเหลาอนจกมความรษยา ในเรองน เราทงหลายจกไมมความรษยา’

... ‘ชนเหลาอนจกมความตระหน ในเรองน เราทงหลายจกไมมความตระหน’

... ‘ชนเหลาอนจกโออวด ในเรองน เราทงหลายจกไมโออวด’

... ‘ชนเหลาอนจกมมารยา ในเรองน เราทงหลายจกไมมมารยา’

... ‘ชนเหลาอนจกดอรน ในเรองน เราทงหลายจกไมดอรน’

... ‘ชนเหลาอนจกถอตวจด ในเรองน เราทงหลายจกไมถอตวจด’

... ‘ชนเหลาอนจกวายาก ในเรองน เราทงหลายจกวางาย’

... ‘ชนเหลาอนจกมมตรชว ในเรองน เราทงหลายจกมมตรด’

... ‘ชนเหลาอนจกประมาท ในเรองน เราทงหลายจกไมประมาท’

... ‘ชนเหลาอนจกไมมศรทธา ในเรองน เราทงหลายจกมศรทธา’

... ‘ชนเหลาอนจกไมมความละอายบาป ในเรองน เราทงหลายจกมความ

ละอายบาป’

... ‘ชนเหลาอนจกไมมความเกรงกลวบาป ในเรองน เราทงหลายจกมความ

เกรงกลวบาป’

... ‘ชนเหลาอนจกมการไดยนไดฟงนอย ในเรองน เราทงหลายจกมการไดยน

ไดฟงมาก’

... ‘ชนเหลาอนจกเกยจคราน ในเรองน เราทงหลายจกปรารภความเพยร’

... ‘ชนเหลาอนจกมสตหลงลม ในเรองน เราทงหลายจกมสตตงมน’

... ‘ชนเหลาอนจกมปญญาทราม ในเรองน เราทงหลายจกสมบรณดวยปญญา’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๔ }

๗๕



เธอทงหลาย ควรท าความขดเกลากเลสดวยความคดวา ‘ชนเหลาอนจกยดตด

ถอมนทฏฐของตน สลดทงไดยาก ในเรองน เราทงหลายจกไมยดตด ไมถอมนทฏฐ

ของตน สลดทงไดงาย’

[๘๔] จนทะ เรากลาววา ‘แมจตตปบาทกมอปการะมากในกศลธรรม

ทงหลาย ไมจ าเปนตองกลาวถงการกระท าดวยกายและพดดวยวาจา’ เพราะฉะนน

ในเรองน เธอทงหลายควรมความคดวา ‘ชนเหลาอนจกเบยดเบยนกน ในเรองน

เราทงหลายจกไมเบยดเบยนกน’

... ‘ชนเหลาอนจกฆาสตว ในเรองน เราทงหลายจกเวนจากการฆาสตว’ ฯลฯ

เธอทงหลายควรมความคดวา ‘ชนเหลาอนจกยดตด ถอมนทฏฐของตน สลดทง

ไดยาก ในเรองน เราทงหลายจกไมยดตด ไมถอมนทฏฐของตน สลดทงไดงาย’

ทางหลกเลยงความช ว

[๘๕] จนทะ ทางทขรขระจะพงมทางทราบเรยบอนเพอใชเปนทางหลกเลยง

อนง ทาน าทขรขระจะพงมทาน าทราบเรยบอนเพอใชเปนทางหลกเลยง แมฉนใด

ความไมเบยดเบยนกฉนนนเหมอนกน เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผเบยดเบยน

เจตนางดเวนจากการฆาสตว เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผฆาสตว

เจตนางดเวนจากการลกทรพย เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผลกทรพย

เจตนางดเวนจากการไมประพฤตพรหมจรรย เปนทางหลกเลยงส าหรบ

บคคลผไมประพฤตพรหมจรรย

เจตนางดเวนจากการพดเทจ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผพดเทจ

เจตนางดเวนจากการพดสอเสยด เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผพดสอเสยด

เจตนางดเวนจากการพดค าหยาบ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผพดค าหยาบ

เจตนางดเวนจากการพดเพอเจอ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผพดเพอเจอ

ความไมเพงเลงอยากไดส งของของผอ น เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผ

เพงเลงอยากไดส งของของผอ น

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๕ }

๗๖



ความไมพยาบาท เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมจตพยาบาท

สมมาทฏฐ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมความเหนผด๑

สมมาสงกปปะ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมความด ารผด

สมมาวาจา เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผเจรจาผด

สมมากมมนตะ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมการกระท าผด

สมมาอาชวะ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมการเลยงชพผด

สมมาวายามะ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมความพยายามผด

สมมาสต เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมความระลกผด

สมมาสมาธ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมการตงจตมนผด

สมมาญาณะ(ความรชอบ) เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมความรผด

สมมาวมตต(ความหลดพนชอบ) เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมความ

หลดพนผด

ความเปนผปราศจากความหดหและเซองซม เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคล

ผถกความหดหและเซองซมครอบง า

ความไมฟงซาน เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมจตฟงซาน

ความเปนผขามพนความสงสย เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมความสงสย

ความไมโกรธ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมกโกรธ

ความไมผกโกรธ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผผกโกรธ

ความไมลบหลคณทาน เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผลบหลคณทาน

ความไมตเสมอ เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผตเสมอ

ความไมรษยา เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมความรษยา

ความไมตระหน เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผตระหน

ความไมโออวด เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผโออวด


๑ ดเทยบ อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๑๗๕/๓๑๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๖ }

๗๗



ความไมมมารยา เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมมารยา

ความไมดอรน เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผดอรน

ความไมถอตวจด เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผถอตวจด

ความเปนผวางาย เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผวายาก

ความเปนผมมตรด เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมมตรชว

ความไมประมาท เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผประมาท

สทธา (ศรทธา) เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผไมมศรทธา

หร(ความละอายบาป) เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผไมมความละอายบาป

โอตตปปะ(ความเกรงกลวบาป) เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผไมเกรง

กลวบาป

พาหสจจะ(ความเปนผไดยนไดฟงมาก) เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคล

ผไดยนไดฟงนอย

การปรารภความเพยร เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผเกยจคราน

ความเปนผมสตตงมน เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมสตหลงลม

ความสมบรณดวยปญญา เปนทางหลกเลยงส าหรบบคคลผมปญญาทราม

ความเปนผไมยดตด ไมถอมนทฏฐของตน และสลดทงไดงาย เปนทาง

หลกเลยงส าหรบบคคลผยดตด ถอมนทฏฐของตน และสลดทงไดยาก

[๘๖] จนทะ อกศลธรรมทงหมดเปนธรรมน าบคคลไปสความเสอม (แต)

กศลธรรมทงหมดเปนธรรมน าบคคลไปสความเจรญ แมฉนใด ความไมเบยดเบยน

กฉนนนเหมอนกน เปนทางเพอความเจรญส าหรบบคคลผเบยดเบยน

เจตนางดเวนจากการฆาสตว เปนทางเพอความเจรญส าหรบบคคลผฆาสตว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๗ }

๗๘



เจตนางดเวนจากการลกทรพย เปนทางเพอความเจรญส าหรบบคคลผลกทรพย

ฯลฯ

ความเปนผไมยดตด ไมถอมนทฏฐของตน และสลดทงไดงาย เปนทางเพอ

ความเจรญส าหรบบคคลผยดตด ถอมนทฏฐของตน และสลดทงไดยาก

อบายเพอความดบสนท

[๘๗] จนทะ เปนไปไมไดเลยทบคคลนนตนเองจมอยในเปอกตมลก จกยก

บคคลอนผจมอยในเปอกตมลกขนได

เปนไปไดทบคคลนนตนเองไมจมอยในเปอกตมลก จกยกบคคลอนผมอยใน

เปอกตมลกขนได

เปนไปไมไดเลยทบคคลนนตนเองไมฝกตน ไมแนะน าตน ไมดบสนท จกฝก

สอนผอน แนะน าผอ น ชวยใหผอ นดบสนทได

เปนไปไดทบคคลนนตนเองฝกตน แนะน าตน ดบสนท จกฝกผอ น แนะน า

ผอน ชวยใหผอ นดบสนทได แมฉนใด ความไมเบยดเบยนกฉนนนเหมอนกน

เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผเบยดเบยน

เจตนางดเวนจากการฆาสตว เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผฆาสตว

เจตนางดเวนจากการลกทรพย เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผ

ลกทรพย

เจตนางดเวนจากการไมประพฤตพรหมจรรย เปนทางเพอความดบสนทส าหรบ

บคคลผไมประพฤตพรหมจรรย

เจตนางดเวนจากการพดเทจ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผพดเทจ

เจตนางดเวนจากการพดสอเสยด เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผ

พดสอเสยด

เจตนางดเวนจากการพดค าหยาบ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผ

พดค าหยาบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๘ }

๗๙

พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก ๑. มลปรยายวรรค]


เจตนางดเวนจากการพดเพอเจอ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผ

พดเพอเจอ

ความไมเพงเลงอยากไดส งของของผอ น เปนทางเพอความดบสนทส าหรบ

บคคลผเพงเลงอยากไดส งของของผอ น

ความไมพยาบาท เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมจตพยาบาท

สมมาทฏฐ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมความเหนผด

สมมาสงกปปะ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมความด ารผด

สมมาวาจา เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผเจรจาผด

สมมากมมนตะ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมการกระท าผด

สมมาอาชวะ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมการเลยงชพผด

สมมาวายามะ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมความพยายามผด

สมมาสต เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมความระลกผด

สมมาสมาธ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมการตงจตมนผด

สมมาญาณะ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมความรผด

สมมาวมตต เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมความหลดพนผด

ความเปนผปราศจากความหดหและเซองซม เปนทางเพอความดบสนทส าหรบ

บคคลผถกความหดหและเซองซมครอบง า

ความไมฟงซาน เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมจตฟงซาน

ความเปนผขามพนความสงสย เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผม

ความสงสย

ความไมโกรธ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมกโกรธ

ความไมผกโกรธ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผผกโกรธ

ความไมลบหลคณทาน เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผลบหล

คณทาน

ความไมตเสมอ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผตเสมอ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๗๙ }

๘๐



ความไมรษยา เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมความรษยา

ความไมตระหน เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผตระหน

ความไมโออวด เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผโออวด

ความไมมมารยา เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมมารยา

ความไมดอรน เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผดอรน

ความไมถอตวจด เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผถอตวจด

ความเปนผวางาย เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผวายาก

ความเปนผมมตรด เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมมตรชว

ความไมประมาท เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผประมาท

สทธา เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผไมมศรทธา

หร เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผไมมความละอายบาป

โอตตปปะ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผไมเกรงกลวบาป

พาหสจจะ เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผไดยนไดฟงนอย

การปรารภความเพยร เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผเกยจคราน

ความเปนผมสตตงมน เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมสตหลงลม

ความสมบรณดวยปญญา เปนทางเพอความดบสนทส าหรบบคคลผมปญญา

ทราม

ความเปนผไมยดตด ไมถอมนทฏฐของตน และสลดทงไดงาย เปนทางเพอ

ความดบสนทส าหรบบคคลผยดตด ถอมนทฏฐของตน และสลดทงไดยาก

[๘๘] จนทะ เราไดแสดงเหตแหงธรรมเปนเครองขดเกลากเลส เหตแหง

จตตปบาท เหตแหงการหลกเลยง เหตแหงการไปสความเจรญ (และ)เหตแหง

ความดบสนทไวแลวดวยประการอยางน เราผแสวงหาประโยชนเกอกล เออเอนด

อนเคราะหสาวกทงหลาย ไดท ากจทควรท าแกเธอทงหลายแลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๐ }

๘๑


๙. สมมาทฏฐสตร

จนทะ นนโคนไม นนเรอนวาง เธอทงหลายจงเพงพนจเถด อยาประมาท

อยาไดเดอดรอนในภายหลงเลย นเปนค าพร าสอนของเราส าหรบเธอทงหลาย”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ทานพระมหาจนทะมใจยนดชนชมพระ

ภาษตของพระผมพระภาค ดงนแล

พระผมพระภาคตรสบท ๔๔ บท ทรงแสดงสนธ ๕

พระสตรนช อสลเลขสตรลมลกเปรยบดวยสาคร

สลเลขสตรท ๘ จบ


วาดวยความเหนชอบ

[๘๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ณ ทนนแล ทานพระสารบตรเรยกภกษทงหลาย

มากลาววา “ทานผมอายทงหลาย” ภกษเหลานนรบค าแลว ทานพระสารบตรจง

ไดกลาวเรองนวา

“ทานผมอายทงหลาย มคนกลาวกนวา ‘สมมาทฏฐ๑ สมมาทฏฐ’ ดวยเหต

อะไรบาง พระอรยสาวกจงชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอน

แนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน”

ภกษเหลานนกลาววา “ทานผมอาย พวกกระผมมาจากทไกล กเพอจะรทวถง

เนอความแหงภาษตนน ในส านกของทานพระสารบตร พวกกระผมขอโอกาส

ขอทานพระสารบตรจงอธบายเนอความแหงภาษตนนใหแจมแจงเถด ภกษทงหลาย

ไดฟงค าอธบายของทานแลวจกทรงจ าไวได”


๑ สมมาทฏฐ ม ๒ อยาง คอ (๑) โลกยสมมาทฏฐ หมายถงกมมสสกตาญาณ (ญาณหยงรวาสตวมกรรม

เปนของตน) และสจจานโลมกญาณ (ญาณหยงรโดยสมควรแกการก าหนดรอรยสจ) (๒) โลกตตร-

สมมาทฏฐ หมายถงปญญาทประกอบดวยอรยมรรค และอรยผล ในทนหมายถงโลกตตรสมมาทฏฐ

(ม.ม.อ. ๑/๘๙/๒๐๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๑ }

๘๒



ทานพระสารบตรจงกลาววา “ทานผมอายทงหลาย ถาอยางนน ทาน

ทงหลายจงฟง จงใสใจใหด กระผมจกกลาว”

ภกษเหลานนรบค าแลว ทานพระสารบตรไดกลาวเรองนวา

เร องอกศลและกศล

“ทานผมอายทงหลาย เมอใด พระอรยสาวกรชดอกศลและรากเหงาแหง

อกศล รชดกศลและรากเหงาแหงกศล เมอนน แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวก

กชอวา มสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแนในธรรม มาส

พระสทธรรมน

อกศล เปนอยางไร รากเหงาแหงอกศล เปนอยางไร กศล เปนอยางไร

รากเหงาแหงกศล เปนอยางไร

อกศล เปนอยางไร

คอ การฆาสตว เปนอกศล

การลกทรพย เปนอกศล

การประพฤตผดในกาม เปนอกศล

การพดเทจ เปนอกศล

การพดสอเสยด เปนอกศล

การพดค าหยาบ เปนอกศล

การพดเพอเจอ เปนอกศล

การเพงเลงอยากไดส งของของผอ น เปนอกศล

การคดปองรายผอ น เปนอกศล

มจฉาทฏฐ เปนอกศล

นเรยกวา อกศล

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๒ }

๘๓



รากเหงาแหงอกศล เปนอยางไร

คอ โลภะ(ความโลภ) เปนรากเหงาแหงอกศล

โทสะ(ความคดประทษราย) เปนรากเหงาแหงอกศล

โมหะ(ความหลง) เปนรากเหงาแหงอกศล

นเรยกวา รากเหงาแหงอกศล

กศล เปนอยางไร

คอ เจตนางดเวนจากการฆาสตว เปนกศล

เจตนางดเวนจากการลกทรพย เปนกศล

เจตนางดเวนจากการประพฤตผดในกาม เปนกศล

เจตนางดเวนจากการพดเทจ เปนกศล

เจตนางดเวนจากการพดสอเสยด เปนกศล

เจตนางดเวนจากการพดค าหยาบ เปนกศล

เจตนางดเวนจากการพดเพอเจอ เปนกศล

การไมเพงเลงอยากไดส งของของผอ น เปนกศล

การไมปองรายผอ น เปนกศล

สมมาทฏฐ เปนกศล

นเรยกวา กศล

รากเหงาแหงกศล เปนอยางไร

คอ อโลภะ(ความไมโลภ) เปนรากเหงาแหงกศล

อโทสะ(ความไมคดประทษราย) เปนรากเหงาแหงกศล

อโมหะ(ความไมหลง) เปนรากเหงาแหงกศล

นเรยกวา รากเหงาแหงกศล

เมอใด พระอรยสาวกรชดอกศลและรากเหงาแหงอกศลอยางน รชดกศลและ

รากเหงาแหงกศลอยางน เมอนน ทานละราคานสย(กเลสทนอนเนองคอราคะ)

บรรเทาปฏฆานสย(กเลสทนอนเนองคอปฏฆะ) ถอนทฏฐานสย(กเลสทนอนเนอง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๓ }

๘๔



คอทฏฐ)และมานานสย(กเลสทนอนเนองคอมานะ)ทวา ‘เปนเรา’ โดยประการ

ทงปวง ละอวชชาไดแลว ท าวชชาใหเกดขน แลวเปนผท าทสดแหงทกขไดในปจจบนนเอง

ดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความ

เลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน”

เร องอาหาร

[๙๐] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”

แลวไดถามปญหากบทานพระสารบตรตอไปวา “อธบายแมอยางอนเปนเหตชบอก

วา พระอรยสาวกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแน

ในธรรม มาสพระสทธรรมน จะพงมอยหรอ”

ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดอาหาร

เหตเกดแหงอาหาร ความดบแหงอาหาร๑ และขอปฏบตใหถงความดบแหงอาหาร

เมอนน แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง

มความเลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน

อาหาร เปนอยางไร เหตเกดแหงอาหาร เปนอยางไร ความดบแหงอาหาร

เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงอาหาร เปนอยางไร

คอ อาหาร ๔ ชนดน ยอมมเพอความด ารงอยของหมสตวผเกดแลว

หรอเพออนเคราะหเหลาสตวผแสวงหาทเกด

อาหาร ๔ ชนด อะไรบาง คอ

๑. กวฬงการาหาร(อาหารคอค าขาว) หยาบบาง ละเอยดบาง

๒. ผสสาหาร(อาหารคอการสมผส)

๓. มโนสญเจตนาหาร(อาหารคอความจงใจ)

๔. วญญาณาหาร(อาหารคอวญญาณ)


๑ ความดบแหงอาหาร จะปรากฏไดกตอเมอดบตณหาทเปนปจจยแหงอาหารทงทเปนอปาทนนกะและ

อนปาทนนกะได กลาวคอ เมอเหตดบไปโดยประการทงปวง แมผลกยอมดบไปโดยประการทงปวง (ม.ม.อ.

๑/๙๐/๒๒๘, ม.ม.ฏกา ๑/๙๐/๓๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๔ }

๘๕



เพราะตณหาเกด เหตเกดแหงอาหารจงม

เพราะตณหาดบ ความดบแหงอาหารจงม

อรยมรรคมองค ๘ ไดแก





นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงอาหารได

เมอใด พระอรยสาวกรชดอาหาร เหตเกดแหงอาหาร ความดบแหงอาหาร

และขอปฏบตใหถงความดบแหงอาหารอยางน เมอนน ทานละราคานสย บรรเทา

ปฏฆานสย ถอนทฏฐานสยและมานานสยทวา ‘เปนเรา’ โดยประการทงปวง

ละอวชชาไดแลว ท าวชชาใหเกดขน แลวเปนผท าทสดแหงทกขไดในปจจบนนเอง

แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความ


เร องสจจะ

[๙๑] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”




ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดทกข(สภาวะททน

ไดยาก) ทกขสมทย(เหตเกดทกข) ทกขนโรธ(ความดบทกข) ทกขนโรธคามนปฏปทา

(ขอปฏบตใหถงความดบทกข) เมอนน แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวา

มสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๕ }

๘๖



ทกข เปนอยางไร ทกขสมทย เปนอยางไร ทกขนโรธ เปนอยางไร ทกขนโรธ-

คามนปฏปทา เปนอยางไร

ทกข เปนอยางไร

คอ ชาตเปนทกข ชราเปนทกข มรณะเปนทกข โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส

อปายาสเปนทกข การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข ความพลดพราก

จากอารมณอนเปนทรกเปนทกข การไมไดส งทตองการเปนทกข วาโดยยอ อปาทาน-

ขนธ๑ ๕ เปนทกข นเรยกวา ทกข

ทกขสมทย เปนอยางไร

คอ ตณหาอนท าใหเกดอก ประกอบดวยความเพลดเพลนและความก าหนด

มปกตใหเพลดเพลนในอารมณนน ๆ ไดแก กามตณหา(ความทะยานอยากในกาม)

ภวตณหา (ความทะยานอยากเปนนนเปนน) วภวตณหา(ความทะยานอยากไมเปน

นนเปนน) นเรยกวา ทกขสมทย

ทกขนโรธ เปนอยางไร

คอ ความดบตณหาไมเหลอดวยวราคะ ความสละ ความสละคน ความพน

ความไมอาลยในตณหา นเรยกวา ทกขนโรธ

ทกขนโรธคามนปฏปทา เปนอยางไร


๑. สมมาทฏฐ ฯลฯ ๘. สมมาสมาธ

นเรยกวา ทกขนโรธคามนปฏปทา


๑ อปาทานขนธ หมายถงอปาทาน + ขนธ ค าวา อปาทาน แปลวา ความถอมน (อป = มน + อาทาน = ถอ)

หมายถงชอของราคะทประกอบดวยกามคณ ๕ บาง (ด ส .ข.อ. ๒/๑/๑๖, อภ.สง.อ. ๑๒๑๙/๔๔๒) หมาย

ถงความถอมนดวยอ านาจตณหา มานะ และทฏฐบาง (ด ส .ข.อ. ๒/๖๓/๓๐๘) หมายถงตณหาบาง (ด ม.ม.อ.

๑/๑๔๑/๓๓๐) ค าวา ขนธ แปลวา กอง (ตามนย อภ.สง.อ. ๕/๑๙๒) ดงนน อปาทานขนธ จงหมายถง

“กองอนเปนอารมณแหงความถอมน” ไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ด ท.ปา. ๑๑/๓๑๑/๒๐๔,

ข.ป. ๓๑/๓๓/๔๐-๔๑, อภ.ว. (แปล) ๓๕/๒๐๒/๑๖๖, อภ.ว.อ. ๒๐๒/๑๑๗, ส .ข.ฏกา ๒๒/๒๕๔, วสทธ.

๒/๕๐๕/๑๒๒ ประกอบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๖ }

๘๗



เมอใด พระอรยสาวกรชดทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ และทกขนโรธ-

คามนปฏปทาอยางน เมอนน ทานละราคานสย บรรเทาปฏฆานสย ถอน

ทฏฐานสยและมานานสยทวา ‘เปนเรา’ โดยประการทงปวง ละอวชชาไดแลว ท า

วชชาใหเกดขน แลวเปนผท าทสดแหงทกขไดในปจจบนนเอง แมดวยเหตเพยงเทาน

พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแน

ในธรรม มาสพระสทธรรมน”

เร องชราและมรณะ

[๙๒] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”




ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดชราและมรณะ

เหตเกดแหงชราและมรณะ ความดบแหงชราและมรณะ และขอปฏบตใหถงความ

ดบแหงชราและมรณะ เมอนน แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวาม

สมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน

ชราและมรณะ เปนอยางไร เหตเกดแหงชราและมรณะ เปนอยางไร ความ

ดบแหงชราและมรณะ เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงชราและมรณะ เปน

อยางไร

ชรา เปนอยางไร

คอ ความแก ความคร าครา ความมฟนหลด ความมผมหงอก ความม

หนงเหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรยในหมสตวนน ๆ ของ

เหลาสตวนน ๆ นเรยกวา ชรา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๗ }

๘๘



มรณะ เปนอยางไร

คอ ความจต ความเคลอนไป ความท าลายไป ความหายไป ความตาย

กลาวคอมฤตย การท ากาละ ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย ความ

ขาดสญแหงชวตนทรยของเหลาสตวนน ๆ จากหมสตวนน ๆ นเรยกวา มรณะ

ชราและมรณะดงกลาวมาแลว นเรยกวา ชราและมรณะ

เพราะชาตเกด เหตเกดแหงชราและมรณะจงม

เพราะชาตดบ ความดบแหงชราและมรณะจงม



นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงชราและมรณะ

เมอใด พระอรยสาวกรชดชราและมรณะ เหตเกดแหงชราและมรณะ ความดบ

แหงชราและมรณะ และขอปฏบตใหถงความดบแหงชราและมรณะอยางน เมอนน

ทานละราคานสยโดยประการทงปวง ฯลฯ เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหต

เพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใส

อนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน”

เร องชาต

[๙๓] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”

แลวไดถามปญหากบทานพระสารบตรตอไปวา “ฯลฯ๑ จะพงมอยหรอ”

ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดชาต เหตเกด

แหงชาต ความดบแหงชาต และขอปฏบตใหถงความดบแหงชาต เมอนน แมดวย

เหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใส

อนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน

ชาต เปนอยางไร เหตเกดแหงชาต เปนอยางไร ความดบแหงชาต เปนอยางไร

ขอปฏบตใหถงความดบแหงชาต เปนอยางไร


๑ ดเนอความเตมในขอ ๙๒ (สมมาทฏฐสตร) หนา ๘๗ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๘ }

๘๙



ความเกด ความเกดพรอม ความหยงลง ความบงเกด ความบงเกดเฉพาะ

ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะในหมสตวนน ๆ ของเหลาสตวนน ๆ น

เรยกวา ชาต

เพราะภพเกด เหตเกดแหงชาตจงม

เพราะภพดบ ความดบแหงชาตจงม



นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงชาต

เมอใด พระอรยสาวกรชดชาต เหตเกดแหงชาต ความดบแหงชาต และขอ

ปฏบตใหถงความดบแหงชาตอยางน เมอนน ทานละราคานสยโดยประการทงปวง

ฯลฯ เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวาม

สมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน”

เร องภพ

[๙๔] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”

แลวไดถามปญหากบทานพระสารบตรตอไปวา “ฯลฯ จะพงมอยหรอ”

ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดภพ เหตเกด

แหงภพ ความดบแหงภพ และขอปฏบตใหถงความดบแหงภพ เมอนน แมดวย

เหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใส

อนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน

ภพ เปนอยางไร เหตเกดแหงภพ เปนอยางไร ความดบแหงภพ เปนอยางไร

ขอปฏบตใหถงความดบแหงภพ เปนอยางไร

ภพ ๓ เหลาน คอ

๑. กามภพ (ภพทเปนกามาวจร)

๒. รปภพ (ภพทเปนรปาวจร)

๓. อรปภพ (ภพทเปนอรปาวจร)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๘๙ }

๙๐



เพราะอปาทานเกด เหตเกดแหงภพจงม

เพราะอปาทานดบ ความดบแหงภพจงม



นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงภพ

เมอใด พระอรยสาวกรชดภพ เหตเกดแหงภพ ความดบแหงภพ และขอปฏบต

ใหถงความดบแหงภพอยางน เมอนน ทานละราคานสยโดยประการทงปวง ฯลฯ

เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ

มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน”

เร องอปาทาน

[๙๕] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”


ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดอปาทาน เหต

เกดแหงอปาทาน ความดบแหงอปาทาน และขอปฏบตใหถงความดบแหงอปาทาน



อปาทาน เปนอยางไร เหตเกดแหงอปาทาน เปนอยางไร ความดบแหง

อปาทาน เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงอปาทาน เปนอยางไร

อปาทาน ๔ ประการน คอ

๑. กามปาทาน (ความยดมนในกาม)

๒. ทฏฐปาทาน (ความยดมนในทฏฐ)

๓. สลพพตปาทาน (ความยดมนในศลและวตร)

๔. อตตวาทปาทาน (ความยดมนในวาทะวามอตตา)

เพราะตณหาเกด เหตเกดแหงอปาทานจงม

เพราะตณหาดบ ความดบแหงอปาทานจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๐ }

๙๑





นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงอปาทาน

เมอใด พระอรยสาวกรชดอปาทาน เหตเกดแหงอปาทาน ความดบแหง

อปาทาน และขอปฏบตใหถงความดบแหงอปาทานอยางน เมอนน ทานละ

ราคานสยโดยประการทงปวง ฯลฯ เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหตเพยง

เทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแน


เร องตณหา

[๙๖] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”


ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดตณหา เหต

เกดแหงตณหา ความดบแหงตณหา และขอปฏบตใหถงความดบแหงตณหา เมอนน


เลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน

ตณหา เปนอยางไร เหตเกดแหงตณหา เปนอยางไร ความดบแหงตณหา

เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงตณหา เปนอยางไร

ตณหา ๖ ประการน คอ

๑. รปตณหา (ความทะยานอยากในรป)

๒. สททตณหา (ความทะยานอยากในเสยง)

๓. คนธตณหา (ความทะยานอยากในกลน)

๔. รสตณหา (ความทะยานอยากในรส)

๕. โผฏฐพพตณหา (ความทะยานอยากในโผฏฐพพะ)

๖. ธมมตณหา (ความทะยานอยากในธรรมารมณ)

เพราะเวทนาเกด เหตเกดแหงตณหาจงม

เพราะเวทนาดบ ความดบแหงตณหาจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๑ }

๙๒





นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงตณหา

เมอใด พระอรยสาวกรชดตณหา เหตเกดแหงตณหา ความดบแหงตณหา

และขอปฏบตใหถงความดบแหงตณหาอยางน เมอนน ทานละราคานสยโดย

ประการทงปวง ฯลฯ เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหตเพยงเทาน



เร องเวทนา

[๙๗] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”


ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดเวทนา เหต

เกดแหงเวทนา ความดบแหงเวทนา และขอปฏบตใหถงความดบแหงเวทนา เมอนน

แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง


เวทนา เปนอยางไร เหตเกดแหงเวทนา เปนอยางไร ความดบแหงเวทนา

เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงเวทนา เปนอยางไร

เวทนา ๖ ประการน คอ

๑. จกขสมผสสชาเวทนา (เวทนาทเกดจากสมผสทางตา)

๒. โสตสมผสสชาเวทนา (เวทนาทเกดจากสมผสทางห)

๓. ฆานสมผสสชาเวทนา (เวทนาทเกดจากสมผสทางจมก)

๔. ชวหาสมผสสชาเวทนา (เวทนาทเกดจากสมผสทางลน)

๕. กายสมผสสชาเวทนา (เวทนาทเกดจากสมผสทางกาย)

๖. มโนสมผสสชาเวทนา (เวทนาทเกดจากสมผสทางใจ)

เพราะผสสะเกด เหตเกดแหงเวทนาจงม

เพราะผสสะดบ ความดบแหงเวทนาจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๒ }

๙๓





นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงเวทนา

เมอใด พระอรยสาวกรชดเวทนา เหตเกดแหงเวทนา ความดบแหงเวทนา

และขอปฏบตใหถงความดบแหงเวทนาอยางน เมอนน ทานละราคานสยโดย

ประการทงปวง ฯลฯ เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหตเพยงเทาน

พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแนใน

ธรรม มาสพระสทธรรมน”

เร องผสสะ

[๙๘] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”


ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดผสสะ เหต

เกดแหงผสสะ ความดบแหงผสสะ และขอปฏบตใหถงความดบแหงผสสะ เมอนน

แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรสาวกกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความ


ผสสะ เปนอยางไร เหตเกดแหงผสสะ เปนอยางไร ความดบแหงผสสะ เปน

อยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงผสสะ เปนอยางไร

ผสสะ ๖ ประการน คอ

๑. จกขสมผส (สมผสทางตา)

๒. โสตสมผส (สมผสทางห)

๓. ฆานสมผส (สมผสทางจมก)

๔. ชวหาสมผส (สมผสทางลน)

๕. กายสมผส (สมผสทางกาย)

๖. มโนสมผส (สมผสทางใจ)

เพราะอายตนะ ๖ เกด เหตเกดแหงผสสะจงม

เพราะอายตนะ ๖ ดบ ความดบแหงผสสะจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๓ }

๙๔





นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงผสสะ

เมอใด พระอรยสาวกรชดผสสะ เหตเกดแหงผสสะ ความดบแหงผสสะ และ

ขอปฏบตใหถงความดบแหงผสสะอยางน เมอนน ทานละราคานสยโดยประการ

ทงปวง ฯลฯ เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวก

กชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระ

สทธรรมน”

เร องอายตนะ

[๙๙] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง ขอรบ”


ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดอายตนะ ๖

ประการ เหตเกดแหงอายตนะ ๖ ประการ ความดบแหงอายตนะ ๖ ประการ

และขอปฏบตใหถงความดบแหงอายตนะ ๖ ประการ เมอนน แมดวยเหตเพยงเทาน


ในธรรม มาสพระสทธรรมน

อายตนะ ๖ ประการ เปนอยางไร เหตเกดแหงอายตนะ ๖ ประการ

เปนอยางไร ความดบแหงอายตนะ ๖ ประการ เปนอยางไร ขอปฏบตใหถง

ความดบแหงอายตนะ ๖ ประการ เปนอยางไร

อายตนะ ๖ ประการน คอ

๑. จกขวายตนะ (อายตนะคอตา)

๒. โสตายตนะ (อายตนะคอห)

๓. ฆานายตนะ (อายตนะคอจมก)

๔. ชวหายตนะ (อายตนะคอลน)

๕. กายายตนะ (อายตนะคอกาย)

๖. มนายตนะ (อายตนะคอใจ)

เพราะนามรปเกด เหตเกดแหงอายตนะ ๖ ประการจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๔ }

๙๕



เพราะนามรปดบ ความดบแหงอายตนะ ๖ ประการจงม



นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงอายตนะ ๖ ประการ

เมอใด พระอรยสาวกรชดอายตนะ ๖ ประการ เหตเกดแหงอายตนะ ๖

ประการ ความดบแหงอายตนะ ๖ ประการ และขอปฏบตใหถงความดบแหง

อายตนะ ๖ ประการ อยางน เมอนน ทานละราคานสยโดยประการทงปวง ฯลฯ

เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหตเพยงเทาน พระอรยสาวกกชอวามสมมาทฏฐ

มความเหนตรง มความเลอมใสอนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน”

เร องนามรป

[๑๐๐] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง

ขอรบ” แลวไดถามปญหากบทานพระสารบตรตอไปวา “ฯลฯ จะพงมอยหรอ”

ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดนามรป

เหตเกดแหงนามรป ความดบแหงนามรป และขอปฏบตใหถงความดบแหงนามรป



นามรป เปนอยางไร เหตเกดแหงนามรป เปนอยางไร ความดบแหงนามรป

เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงนามรป เปนอยางไร

เวทนา สญญา เจตนา ผสสะ มนสการ นเรยกวา นาม มหาภตรป ๔ (ไดแก

ดน น า ลม ไฟ) และรปทอาศยมหาภตรป ๔ (อปาทายรป ๒๔) นเรยกวา รป

นามและรปดงกลาวน เรยกวา นามรป

เพราะวญญาณเกด เหตเกดแหงนามรปจงม

เพราะวญญาณดบ ความดบแหงนามรปจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๕ }

๙๖





นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงนามรป

เมอใด พระอรยสาวกรชดนามรป เหตเกดแหงนามรป ความดบแหงนามรป

และขอปฏบตใหถงความดบแหงนามรปอยางน เมอนน ทานละราคานสย

โดยประการทงปวง ฯลฯ เปนผท าทสดแหงทกขได แมดวยเหตเพยงเทาน



เร องวญญาณ

[๑๐๑] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง


ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดวญญาณ

เหตเกดแหงวญญาณ ความดบแหงวญญาณ และขอปฏบตใหถงความดบแหงวญญาณ



วญญาณ เปนอยางไร เหตเกดแหงวญญาณ เปนอยางไร ความดบแหง

วญญาณ เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงวญญาณ เปนอยางไร

วญญาณ ๖ ประการน คอ

๑. จกขวญญาณ (ความรแจงอารมณทางตา)

๒. โสตวญญาณ (ความรแจงอารมณทางห)

๓. ฆานวญญาณ (ความรแจงอารมณทางจมก)

๔. ชวหาวญญาณ (ความรแจงอารมณทางลน)

๕. กายวญญาณ (ความรแจงอารมณทางกาย)

๖. มโนวญญาณ (ความรแจงอารมณทางใจ)

เพราะสงขารเกด เหตเกดแหงวญญาณจงม

เพราะสงขารดบ ความดบแหงวญญาณจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๖ }

๙๗





นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงวญญาณ

เมอใด พระอรยสาวกรชดวญญาณ เหตเกดแหงวญญาณ ความดบแหง

วญญาณ และขอปฏบตใหถงความดบแหงวญญาณ เมอนน ทานละราคานสย




เร องสงขาร

[๑๐๒] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง


ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดสงขาร เหต

เกดแหงสงขาร ความดบแหงสงขาร และขอปฏบตใหถงความดบแหงสงขาร เมอนน



สงขาร เปนอยางไร เหตเกดแหงสงขาร เปนอยางไร ความดบแหงสงขาร

เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงสงขาร เปนอยางไร

สงขาร ๓ ประการน คอ

๑. กายสงขาร (สภาพทปรงแตงกาย)

๒. วจสงขาร (สภาพทปรงแตงวาจา)

๓. จตตสงขาร (สภาพทปรงแตงใจ)

เพราะอวชชาเกด เหตเกดแหงสงขารจงม

เพราะอวชชาดบ ความดบแหงสงขารจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๗ }

๙๘





นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงสงขาร

เมอใด พระอรยสาวกรชดสงขาร เหตเกดแหงสงขาร ความดบแหงสงขาร

และขอปฏบตใหถงความดบแหงสงขารอยางน เมอนน ทานละราคานสย




เร องอวชชา

[๑๐๓] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง


ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดอวชชา เหต

เกดแหงอวชชา ความดบแหงอวชชา และขอปฏบตใหถงความดบแหงอวชชา เมอนน



อวชชา เปนอยางไร เหตเกดแหงอวชชา เปนอยางไร ความดบแหงอวชชา

เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงอวชชา เปนอยางไร

ความไมรในทกข เหตเกดแหงทกข ความดบแหงทกข และขอปฏบตใหถง

ความดบแหงทกข นเรยกวา อวชชา

เพราะอาสวะเกด เหตเกดแหงอวชชาจงม

เพราะอาสวะดบ ความดบแหงอวชชาจงม



นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงอวชชา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๘ }

๙๙



เมอใด พระอรยสาวกรชดอวชชา เหตเกดแหงอวชชา ความดบแหงอวชชา

และขอปฏบตใหถงความดบแหงอวชชาอยางน เมอนน ทานละราคานสย




เร องอาสวะ

[๑๐๔] ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดจรง

ขอรบ” แลวไดถามปญหากบทานพระสารบตรตอไปวา “อธบายแมอยางอนเปน

เหตชบอกวา พระอรยสาวกชอวามสมมาทฏฐ มความเหนตรง มความเลอมใส

อนแนวแนในธรรม มาสพระสทธรรมน จะพงมอยหรอ”

ทานพระสารบตรตอบวา “พงมอย เมอใด พระอรยสาวกรชดอาสวะ๑

เหตเกดแหงอาสวะ ความดบแหงอาสวะ และขอปฏบตใหถงความดบแหงอาสวะ



อาสวะ เปนอยางไร เหตเกดแหงอาสวะ เปนอยางไร ความดบแหงอาสวะ

เปนอยางไร ขอปฏบตใหถงความดบแหงอาสวะ เปนอยางไร

อาสวะ ๓ ประการน คอ

๑. กามาสวะ (อาสวะคอกาม)

๒. ภวาสวะ (อาสวะคอภพ)

๓. อวชชาสวะ (อาสวะคออวชชา)

เพราะอวชชาเกด เหตเกดแหงอาสวะจงม

เพราะอวชชาดบ ความดบแหงอาสวะจงม


๑ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๑๔ (สพพาสวสตร) หนา ๑๗ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๙๙ }

๑๐๐








นแลเปนขอปฏบตใหถงความดบแหงอาสวะ

เมอใด พระอรยสาวกรชดอาสวะ เหตเกดแหงอาสวะ ความดบแหงอาสวะ

และขอปฏบตใหถงความดบแหงอาสวะอยางน เมอนน ทานละราคานสย บรรเทา

ปฏฆานสย ถอนทฏฐานสยและมานานสยทวา ‘เปนเรา’ โดยประการทงปวง

ละอวชชาไดแลว ท าวชชาใหเกดขนแลวเปนผท าทสดแหงทกขไดในปจจบนนเอง





สมมาทฏฐสตร ท ๙ จบ

ทานผมอายทงหลาย ใน ๖ บททกลาววา เปนอยางไร

คอ ทกข ชราและมรณะ อปาทาน อายตนะ ๖ นามรป วญญาณ

ใน ๔ บททกลาววา เปนอยางไร

คอ ชาต ตณหา เวทนา อวชชาเปนท ๔

ใน ๕ บท ทกลาววา เปนอยางไร

คอ อาหาร ภพ ผสสะ สงขาร อาสวะเปนท ๕

๖ ประการ เปนอยางไร ขาพเจากลาวแลว

๔ ประการ เปนอยางไร ขาพเจากกลาวแลว

๕ ประการ เปนอยางไร ขาพเจากกลาวแลว

และบทแหงสงขารทงปวงม ๑๕ บท ดงกลาวมาน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๐ }

๑๐๑


๑๐. มหาสตปฏฐานสตร

๑๐. มหาสตปฏฐานสตร๑

วาดวยการเจรญสตปฏฐาน สตรใหญ

[๑๐๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ นคมของชาวกร ชอกมมาสธมมะ

แควนกร ณ ทนนแล พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา

“ภกษทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงได

ตรสเรองนวา

อทเทส

[๑๐๖] “ภกษทงหลาย ทางนเปนทางสายเดยว๒ เพอความบรสทธของ

เหลาสตว เพอลวงโสกะและปรเทวะ เพอดบทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม๓

เพอท าใหแจงนพพาน ทางน คอ สตปฏฐาน๔ ๔ ประการ

สตปฏฐาน ๔ ประการ อะไรบาง

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต

ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได

๒. พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะ

มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได


๑ ดความพสดารใน ท.ม. (แปล) ๑๐/๓๗๒-๔๐๕/๓๐๑-๓๔๐

๒ ทางสายเดยว ในทนมความหมาย ๔ นย คอ (๑) ทางทบคคลผละการเกยวของกบหมคณะไปประพฤต

ธรรมอยแตผเดยว (๒) ทางสายเดยวทพระพทธเจาทรงท าใหเกดขน เปนทางของบคคลผเดยว คอ

พระผมพระภาค (๓) ขอปฏบตในศาสนาเดยว คอพระพทธศาสนา (๔) ทางด าเนนไปสจดหมายเดยว

คอ พระนพพาน (ท.ม.อ. ๒/๓๗๓/๓๕๙, ม.ม.อ. ๑/๑๐๖/๒๔๔)

๓ ญายธรรม หมายถงอรยมรรค (ท.ม.อ. ๒/๒๑๔/๑๙๗, ม.ม.อ. ๑/๑๐๖/๒๕๑)

๔ สตปฏฐาน แปลวา ธรรมเปนทตงแหงสต หรอการปฏบตมสตเปนประธาน (ท.ม.อ. ๒/๓๗๓/๓๖๘,

ม.ม.อ. ๑/๑๐๖/๒๕๓, อภ.ว.(แปล) ๓๕/๓๕๕-๓๘๙/๓๐๖-๓๒๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๑ }

๑๐๒



๓. พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต

ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได

๔. พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะ

มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได

อทเทส จบ

กายานปสสนาสตปฏฐาน

กายานปสสนา

(การพจารณากาย)

หมวดลมหายใจเขาออก

[๑๐๗] ภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนกายในกายอย อยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไปอยในปา ไปอยทโคนไม หรอทเรอนวาง๑ นงคบลลงก๒

ตงกายตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนา๓ มสตหายใจเขา มสตหายใจออก

เมอหายใจเขายาว กรชดวา ‘เราหายใจเขายาว’

เมอหายใจออกยาว กรชดวา ‘เราหายใจออกยาว’

เมอหายใจเขาสน กรชดวา ‘เราหายใจเขาสน’

เมอหายใจออกสน กรชดวา ‘เราหายใจออกสน’

ส าเหนยกวา ‘เราก าหนดรกองลมทงปวง หายใจเขา’

ส าเหนยกวา ‘เราก าหนดรกองลมทงปวง หายใจออก’


๑ เรอนวาง หมายถงททสงด คอ เสนาสนะ ๗ อยาง เวนปา และโคนไม ไดแก (๑) ภเขา (๒) ซอกเขา

(๓) ถ าในภเขา (๔) ปาชา (๕) ปาละเมาะ (๖) ทโลงแจง (๗) ลอมฟาง (ท.ม. (แปล) ๑๐/๓๒๐/๒๔๘,

อภ.ว. (แปล) ๓๕/๕๐๘/๒๙๔)

๒ น งคบลลงก หมายถงนงพบขาเขาหากนทง ๒ ขาง เรยกวา นงขดสมาธ (ว.อ. ๑/๑๖๕/๔๔๕, วสทธ.

๑/๒๙๕)

๓ ด ารงสตไวเฉพาะหนา หมายถงตงสตมงตรงตอกมมฏฐาน (ว.อ. ๑/๑๖๕/๔๔๕, วสทธ. ๑/๒๙๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๒ }

๑๐๓



ส าเหนยกวา ‘เราระงบกายสงขาร๑ หายใจเขา’

ส าเหนยกวา ‘เราระงบกายสงขาร หายใจออก’

ภกษทงหลาย ชางกลง หรอลกมอชางกลงผมความช านาญ

เมอชกเชอกยาว กรชดวา ‘เราชกเชอกยาว’

เมอชกเชอกสน กรชดวา ‘เราชกเชอกสน’ แมฉนใด

ภกษ กฉนนนเหมอนกน

เมอหายใจเขายาว กรชดวา ‘เราหายใจเขายาว’

เมอหายใจออกยาว กรชดวา ‘เราหายใจออกยาว’

เมอหายใจเขาสน กรชดวา ‘เราหายใจเขาสน’

เมอหายใจออกสน กรชดวา ‘เราหายใจออกสน’

ส าเหนยกวา ‘เราก าหนดรกองลมทงปวง หายใจเขา’

ส าเหนยกวา ‘เราก าหนดรกองลมทงปวง หายใจออก’

ส าเหนยกวา ‘เราระงบกายสงขาร หายใจเขา’

ส าเหนยกวา ‘เราระงบกายสงขาร หายใจออก’

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนกายในกายภายใน๒อย พจารณาเหนกายในกาย

ภายนอก๓อย หรอพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกอย พจารณา

เหนธรรมเปนเหตเกด (แหงลมหายใจ) ในกายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบ


๑ ระงบกายสงขาร หมายถงผอนคลายลมหายใจหยาบใหละเอยดขนไปโดยล าดบจนถงขนทจะตองพสจนวา

มลมหายใจอยหรอไม เปรยบเหมอนเสยงเคาะระฆงครงแรกจะมเสยงดงกงวานแลวแผวลงจนถงเงยบหาย

ไปในทสด (วสทธ. ๑/๒๙๙-๓๐๒)

๒ กายภายใน ในทนหมายถงลมหายใจเขาออกของตน (ท.ม.อ. ๒/๓๗๔/๓๗๙, ม.ม.อ. ๑/๑๐๗/๒๖๕)

๓ กายภายนอก ในทนหมายถงลมหายใจเขาออกของผอน (ท.ม.อ. ๒/๓๗๔/๓๗๙, ม.ม.อ. ๑/๑๐๗/๒๖๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๓ }

๑๐๔



(แหงลมหายใจ)ในกายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบ

(แหงลมหายใจ)ในกายอย

หรอวา ภกษนนมสตปรากฏอยเฉพาะหนาวา ‘กายมอย’ กเพยงเพออาศย

เจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย(ตณหาและทฏฐ)อย และไมยดมนถอมน

อะไร ๆ ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนกายในกายอย อยางนแล

หมวดลมหายใจเขาออก จบ


หมวดอรยาบถ

[๑๐๘] ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษ

เมอเดน กรชดวา ‘เราเดน’

เมอยน กรชดวา ‘เรายน’

เมอนง กรชดวา ‘เรานง’

เมอนอน กรชดวา ‘เรานอน’

ภกษนน เมอด ารงกายอยโดยอาการใด ๆ กรชดกายทด ารงอยโดยอาการนน ๆ

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนกายในกายภายใน๑อย ฯลฯ ภกษจงชอวา

พจารณาเหนกายในกายอย อยางนแล

หมวดอรยาบถ จบ


๑ กายภายใน ในทนหมายถงอรยาบถ ๔ คอ ยน เดน นง นอน ในกายของตน (ท.ม.อ. ๒/๓๗๕/๓๘๓,

ม.ม.อ. ๑/๑๐๘/๒๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๔ }

๑๐๕




หมวดสมปชญญะ

[๑๐๙] ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษ

ท าความรสกตวในการกาวไป การถอยกลบ

ท าความรสกตวในการแลด การเหลยวด

ท าความรสกตวในการคเขา การเหยยดออก

ท าความรสกตวในการครองสงฆาฏ บาตร และจวร

ท าความรสกตวในการฉน การดม การเคยว การลม

ท าความรสกตวในการถายอจจาระและปสสาวะ

ท าความรสกตวในการเดน การยน การนง การนอน การตน การพด

การนง

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนกายในกายภายใน๑อย ฯลฯ ภกษจงชอวา


หมวดสมปชญญะ จบ


หมวดสงปฏกล

[๑๑๐] ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษพจารณาเหนกายน ตงแต

ฝาเทาขนไปเบองบน ตงแตปลายผมลงมาเบองลาง มหนงหมอยโดยรอบ เตมไป

ดวยสงทไมสะอาดชนดตาง ๆ วา


๑ พจารณาเหนกายภายใน หมายถงพจารณาเหนอรยาบถยอยในกายของตนดวยสมปชญญะ ๔ ประการ

คอ (๑) สาตถกสมปชญญะ (รชดวามประโยชน) (๒) สปปายสมปชญญะ (รชดวาเปนสปปายะ) (๓) โคจร-

สมปชญญะ(รชดวาเปนโคจร) (๔) อสมโมหสมปชญญะ(รชดโดยไมหลง) (ท.ม.อ. ๒/๓๗๖/๓๘๓, ม.ม.อ.

๑/๑๐๙/๒๖๙-๒๘๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๕ }

๑๐๖



‘ในกายน มผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก

ไต๑ หวใจ ตบ พงผด มาม ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา

ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา เปลวมน น าลาย น ามก

ไขขอ มตร’

ภกษทงหลาย ถงมปาก ๒ ขาง เตมไปดวยธญพชชนดตาง ๆ คอ ขาวสาล

ขาวเปลอก ถวเขยว ถวเหลอง เมลดงา ขาวสาร คนตาดเปดถงยาวนนออก

พจารณาเหนวา ‘นเปนขาวสาล นเปนขาวเปลอก นเปนถวเขยว นเปนถวเหลอง

นเปนเมลดงา นเปนขาวสาร แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน พจารณาเหน

กายนตงแตฝาเทาขนไปเบองบน ตงแตปลายผมลงมาเบองลาง มหนงหมอยโดยรอบ

เตมไปดวยสงทไมสะอาดชนดตาง ๆ วา

‘ในกายน มผม ขน ฯลฯ ไขขอ มตร’

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนกายในกายภายในอย๒ ฯลฯ ภกษจงชอวา


หมวดสงปฏกล จบ


๑ วกกะ โบราณแปลวา มาม และแปลค าวา ปหกะ วา “ไต” แตในทน แปล วกกะ วา “ไต” และแปล ปหกะ

วา “มาม” อธบายวา ไต ไดแก กอนเนอ ๒ กอน มขวเดยวกน รปรางคลายลกสะบาของเดก ๆ หรอ

คลายผลมะมวง ๒ ผลทตดอยในขวเดยวกน มเอนใหญรงรดจากล าคอลงไปถงหวใจแลวแยกออก หอยอย

ทง ๒ ขาง (ข.ข.อ. ๔๓-๔๔); พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ใหบทนยามของ “ไต”

ไววา “อวยวะคหนงของคนและสตว อยในชองทองใกลกระดกสนหลง ท าหนาทขบของเสยออกมากบน า

ปสสาวะ” Buddhadatta Mahathera, A. Concise Pali-English Dictionary; Rhys Davids. T.W. Pali-

English Dictionary, ใหความหมายของค าวา “วกกะ” ตรงกนวา “ไต” (Kidney)

๒ กายภายใน ในทนหมายถงอาการ ๓๒ มผมเปนตนในกายของตน (ท.ม.อ. ๒/๓๗๗/๓๘๔, ม.ม.อ.

๑/๑๑๐/๒๘๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๖ }

๑๐๗




หมวดธาต

[๑๑๑] ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษพจารณาเหนกายนตามทตงอย

ตามทด ารงอยโดยความเปนธาตวา ‘ในกายนมธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลมอย’

ภกษทงหลาย คนฆาโคหรอลกมอของคนฆาโคผมความช านาญ ครนฆาโคแลว

แบงอวยวะออกเปนสวน ๆ นงอยทหนทางใหญสแพรง แมฉนใด ภกษกฉนนน

เหมอนกน พจารณาเหนกายนตามทตงอย ตามทด ารงอยโดยความเปนธาตวา

‘ในกายนมธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลมอย’

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนกายในกายภายในอย ฯลฯ ภกษจงชอวา


หมวดธาต จบ


หมวดปาชา ๙ หมวด

[๑๑๒] ภกษทงหลาย อกประการหนง

๑. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา ซงตายแลว ๑ วน ตาย

แลว ๒ วน หรอตายแลว ๓ วน เปนศพขนอด ศพเขยวคล า

ศพมน าเหลองเยม แมฉนใด ภกษนนน ากายนเขาไปเปรยบเทยบ

ใหเหนฉนนนเหมอนกนวา ‘ถงกายนกมสภาพอยางนน มลกษณะ

อยางนน ไมลวงพนความเปนอยางนนไปได’



๒. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชาซงถกกาจกกน แรงทงกน

นกตะกรมจกกน สนขกดกน สนขจงจอกกดกน หรอสตวเลก ๆ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๗ }

๑๐๘



หลายชนดกดกนอย แมฉนใด ภกษนนน ากายนเขาไปเปรยบเทยบ

ใหเหนฉนนนเหมอนกนวา ‘ถงกายน กมสภาพอยางนน มลกษณะ




๓. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดก ยงมเนอ

และเลอด มเอนรงรดอย แมฉนใด ฯลฯ

๔. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดก ไมมเนอ

แตยงมเลอดเปอนเปรอะ มเอนรงรดอย แมฉนใด ฯลฯ

๕. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดก ไมมเลอด

และเนอแตยงมเอนรงรดอย แมฉนใด ฯลฯ

๖. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดก ไมมเอน

รงรด กระจยกระจายไปในทศใหญ ทศเฉยง คอ กระดกมออย

ทางทศหนง กระดกเทาอยทางทศหนง กระดกแขงอยทางทศหนง

กระดกขาอยทางทศหนง กระดกสะเอวอยทางทศหนง กระดกหลง

อยทางทศหนง กระดกซโครงอยทางทศหนง กระดกหนาอกอย

ทางทศหนง กระดกแขนอยทางทศหนง กระดกไหลอยทางทศหนง

กระดกคออยทางทศหนง กระดกคางอยทางทศหนง กระดกฟน

อยทางทศหนง กะโหลกศรษะอยทางทศหนง แมฉนใด ภกษนน

น ากายนเขาไปเปรยบเทยบใหเหนฉนนนเหมอนกนวา ‘ถงกายน

กมสภาพอยางนน มลกษณะอยางนน ไมลวงพนความเปน

อยางนนไปได’



๗. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา ซงเปนทอนกระดกสขาว

เหมอนสสงข แมฉนใด ฯลฯ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๘ }

๑๐๙



๘. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา ซงเปนทอนกระดกกองอย

ดวยกนเกนกวา ๑ ป แมฉนใด ฯลฯ

๙. ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา ซงเปนกระดกผปนเปนชน

เลกชนนอย แมฉนใด ภกษนนน ากายนเขาไปเปรยบเทยบใหเหน

ฉนนนเหมอนกนวา ‘ถงกายนกมสภาพอยางนน มลกษณะ


ดวยวธน ภกษพจารณาเหนกายในกายภายในอย พจารณาเหนกายในกาย

ภายนอกอย หรอพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหน

ธรรมเปนเหตเกดในกายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในกายอย หรอ

พจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในกายอย

หรอวา ภกษนนมสตปรากฏอยเฉพาะหนาวา ‘กายมอย’ กเพยงเพออาศย

เจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย(ตณหาและทฏฐ)อย ไมยดมนถอมนอะไร ๆ

ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนกายในกายอย อยางนแล

หมวดปาชา ๙ หมวด จบ

กายานปสสนาสตปฏฐาน จบ

เวทนานปสสนาสตปฏฐาน

[๑๑๓] ภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนเวทนาในเวทนาท งหลายอย อยางไร


๑. เมอเสวยสขเวทนา(ความรสกสข) กรชดวา ‘เราเสวยสขเวทนา’

๒. เมอเสวยทกขเวทนา(ความรสกทกข) กรชดวา ‘เราเสวยทกขเวทนา’

๓. เมอเสวยอทกขมสขเวทนา(ความรสกไมทกขไมสข) กรชดวา

‘เราเสวยอทกขมสขเวทนา’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๐๙ }

๑๑๐



๔. เมอเสวยสขเวทนาทมอามส๑ กรชดวา ‘เราเสวยสขเวทนาทม

อามส’

๕. เมอเสวยสขเวทนาทไมมอามส กรชดวา ‘เราเสวยสขเวทนาทไม

มอามส’

๖. เมอเสวยทกขเวทนาทมอามส กรชดวา ‘เราเสวยทกขเวทนาทม

อามส’

๗. เมอเสวยทกขเวทนาทไมมอามส กรชดวา ‘เราเสวยทกขเวทนา

ทไมมอามส’

๘. เมอเสวยอทกขมสขเวทนาทมอามส กรชดวา ‘เราเสวยอทกขม-

สขเวทนาทมอามส’

๙. เมอเสวยอทกขมสขเวทนาทไมมอามส กรชดวา ‘เราเสวย

อทกขมสขเวทนาทไมมอามส’

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายภายใน๒อย พจารณาเหน

เวทนาในเวทนาทงหลายภายนอก๓อย หรอพจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายทง

ภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในเวทนาทงหลายอย พจารณา

เหนธรรมเปนเหตดบในเวทนาทงหลายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกด

ทงธรรมเปนเหตดบในเวทนาทงหลายอย

หรอวา ภกษนนมสตปรากฏอยเฉพาะหนาวา ‘เวทนามอย’ กเพยงเพออาศย


ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอย อยางนแล

เวทนานปสสนาสตปฏฐาน จบ


๑ ด อง.ทก. (แปล) ๒๐/๖๙/๑๐๓

๒ เวทนาภายใน หมายถงสขเวทนาเปนตนของตน (ท.ม.อ. ๒/๓๘๐/๓๙๐, ม.ม.อ. ๑/๑๑๓/๒๙๖)

๓ เวทนาภายนอก หมายถงสขเวทนาเปนตนของผอน (ท.ม.อ. ๒/๓๘๐/๓๙๐, ม.ม.อ. ๑/๑๑๓/๒๙๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๐ }

๑๑๑



จตตานปสสนาสตปฏฐาน

[๑๑๔] ภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนจตในจตอย อยางไร


๑. จตมราคะ กรชดวา ‘จตมราคะ’

๒. จตปราศจากราคะ กรชดวา ‘จตปราศจากราคะ’

๓. จตมโทสะ กรชดวา ‘จตมโทสะ’

๔. จตปราศจากโทสะ กรชดวา ‘จตปราศจากโทสะ’

๕. จตมโมหะ กรชดวา ‘จตมโมหะ’

๖. จตปราศจากโมหะ กรชดวา ‘จตปราศจากโมหะ’

๗. จตหดห กรชดวา ‘จตหดห’

๘. จตฟงซาน กรชดวา ‘จตฟงซาน’

๙. จตเปนมหคคตะ กรชดวา ‘จตเปนมหคคตะ’

๑๐. จตไมเปนมหคคตะ กรชดวา ‘จตไมเปนมหคคตะ’

๑๑. จตมจตอนยงกวา กรชดวา ‘จตมจตอนยงกวา’

๑๒. จตไมมจตอนยงกวา กรชดวา ‘จตไมมจตอนยงกวา’

๑๓. จตเปนสมาธ กรชดวา ‘จตเปนสมาธ’

๑๔. จตไมเปนสมาธ กรชดวา ‘จตไมเปนสมาธ’

๑๕. จตหลดพนแลว กรชดวา ‘จตหลดพนแลว’

๑๖. จตไมหลดพน กรชดวา ‘จตไมหลดพน’

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนจตในจตภายในอย พจารณาเหนจตในจตภายนอก

อย หรอพจารณาเหนจตในจตทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปน

เหตเกดในจตอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในจตอย หรอพจารณาเหนทงธรรม

เปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในจตอย

หรอวา ภกษนนมสตปรากฏอยเฉพาะหนาวา ‘จตมอย’ กเพยงเพออาศย


ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนจตในจตอย อยางนแล

จตตานปสสนาสตปฏฐาน จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๑ }

๑๑๒



ธมมานปสสนาสตปฏฐาน

หมวดนวรณ

[๑๑๕] ภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมท งหลายอย อยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ นวรณ ๕

ประการอย

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมท งหลาย คอ นวรณ ๕ ประการอย อยางไร


๑. เมอกามฉนทะภายในมอย กรชดวา ‘กามฉนทะภายในของเรามอย’

หรอเมอกามฉนทะภายในไมม กรชดวา ‘กามฉนทะภายในของเรา

ไมม’ การเกดขนแหงกามฉนทะทยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชด

เหตนน การละกามฉนทะทเกดขนแลวมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน

และกามฉนทะทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใด กรชดเหตนน

๒. เมอพยาบาทภายในมอย กรชดวา ‘พยาบาทภายในของเรามอย’

หรอเมอพยาบาทภายในไมม กรชดวา ‘พยาบาทภายในของเรา

ไมม’ การเกดขนแหงพยาบาททยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชด

เหตนน การละพยาบาททเกดขนแลวมไดดวยเหตใด กรชด

เหตนน และพยาบาททละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใด

กรชดเหตนน

๓. เมอถนมทธะภายในมอย กรชดวา ‘ถนมทธะภายในของเรามอย’

หรอเมอถนมทธะภายในไมม กรชดวา ‘ถนมทธะภายในของเรา

ไมม’ การเกดขนแหงถนมทธะทยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชด

เหตนน การละถนมทธะทเกดขนแลวมไดดวยเหตใด กรชด

เหตนน และถนมทธะทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใด

กรชดเหตนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๒ }

๑๑๓



๔. เมออทธจจกกกจจะภายในมอย กรชดวา ‘อทธจจกกกจจะภายใน

ของเรามอย’ หรอเมออทธจจกกกจจะภายในไมม กรชดวา ‘อทธจจ-

กกกจจะภายในของเราไมม’ การเกดขนแหงอทธจจกกกจจะทยง

ไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน การละอทธจจกกกจจะท

เกดขนแลวมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน และอทธจจกกกจจะท

ละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใด กรชดเหตนน

๕. เมอวจกจฉาภายในมอย กรชดวา ‘วจกจฉาภายในของเรามอย’

หรอเมอวจกจฉาภายในไมม กรชดวา ‘วจกจฉาภายในของเรา

ไมม’ การเกดขนแหงวจกจฉาทยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชด

เหตนน การละวจกจฉาทเกดขนแลวมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน

และวจกจฉาทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใด กรชดเหตนน

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายภายในอย พจารณาเหน

ธรรมในธรรมทงหลายภายนอกอย หรอพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายทงภายใน

ทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในธรรมทงหลายอย พจารณาเหน

ธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรม

เปนเหตดบในธรรมทงหลายอย

หรอวา ภกษนนมสตปรากฏอยเฉพาะหนาวา ‘ธรรมมอย’ กเพยงเพออาศย


ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ นวรณ ๕ ประการอย

อยางนแล

หมวดนวรณ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๓ }

๑๑๔



หมวดขนธ

[๑๑๖] ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม

ทงหลาย คอ อปาทานขนธ ๕ ประการอย

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมท งหลาย คอ อปาทานขนธ ๕ ประการอย

อยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ อปาทานขนธ

๕ ประการอยวา

๑. รปเปนอยางน ความเกดแหงรปเปนอยางน ความดบแหงรปเปน

อยางน

๒. เวทนาเปนอยางน ความเกดแหงเวทนาเปนอยางน ความดบ

แหงเวทนาเปนอยางน

๓. สญญาเปนอยางน ความเกดแหงสญญาเปนอยางน ความดบ

แหงสญญาเปนอยางน

๔. สงขารเปนอยางน ความเกดแหงสงขารเปนอยางน ความดบ

แหงสงขารเปนอยางน

๕. วญญาณเปนอยางน ความเกดแหงวญญาณเปนอยางน ความ

ดบแหงวญญาณเปนอยางน

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายภายใน๑อย พจารณาเหน

ธรรมในธรรมทงหลายภายนอก๒อย หรอพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายทงภายใน

ทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในธรรมทงหลายอย พจารณาเหน


๑ ธรรมภายใน หมายถงขนธ ๕ ของตน (ท.ม.อ. ๒/๓๘๓/๓๙๘, ม.ม.อ. ๑/๑๑๖/๓๐๓)

๒ ธรรมภายนอก หมายถงขนธ ๕ ของผอ น (ท.ม.อ. ๒/๓๘๓/๓๙๘, ม.ม.อ. ๑/๑๑๖/๓๐๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๔ }

๑๑๕






เจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย(ตณหาและทฏฐ)อย ไมยดมนถอมน

อะไร ๆ ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ อปาทานขนธ

๕ ประการอย อยางนแล

หมวดขนธ จบ

หมวดอายตนะ

[๑๑๗] ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม

ทงหลาย คอ อายตนะภายใน ๖ ประการ และอายตนะภายนอก ๖ ประการอย

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมท งหลาย คอ อายตนะภายใน ๖ ประการ

และอายตนะภายนอก ๖ ประการอย อยางไร


๑. รชดตา รชดรป และสงโยชนใดอาศยตาและรปทง ๒ นนเกดขน

กรชดสงโยชนนน การเกดขนแหงสงโยชนทยงไมเกดขนมไดดวย

เหตใด กรชดเหตนน การละสงโยชนทเกดขนแลวมไดดวยเหตใด

กรชดเหตนน และสงโยชนทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกมได

ดวยเหตใด กรชดเหตนน

๒. รชดห รชดเสยง ฯลฯ

๓. รชดจมก รชดกลน ฯลฯ

๔. รชดลน รชดรส ฯลฯ

๕. รชดกาย รชดโผฏฐพพะ ฯลฯ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๕ }

๑๑๖



๖. รชดใจ รชดธรรมารมณ และสงโยชนใดอาศยใจและธรรมารมณทง

๒ นนเกดขน กรชดสงโยชนนน การเกดขนแหงสงโยชนทยงไม

เกดขนมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน การละสงโยชนทเกดขน

แลวมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน และสงโยชนทละไดแลวจะไม

เกดขนตอไปอกมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน


ธรรมในธรรมทงหลายภายนอกอย หรอพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย

ทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในธรรมทงหลายอย

พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปน

เหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย



ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ อายตนะภายใน ๖ ประการ

และอายตนะภายนอก ๖ ประการอย อยางนแล

หมวดอายตนะ จบ

หมวดโพชฌงค

[๑๑๘] ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม

ทงหลาย คอ โพชฌงค ๗ ประการอย

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมท งหลาย คอ โพชฌงค ๗ ประการอย อยางไร


๑. เมอสตสมโพชฌงค๑ภายในมอย กรชดวา ‘สตสมโพชฌงคภายใน

ของเรามอย’ หรอเมอสตสมโพชฌงคภายในไมม กรชดวา ‘สต-

สมโพชฌงคภายในของเราไมม’ ความเกดขนแหงสตสมโพชฌงค


๑ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๒๗ (สพพาสวสตร) หนา ๒๕ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๖ }

๑๑๗



ทยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน และความเจรญ

บรบรณแหงสตสมโพชฌงคทเกดขนแลวมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน

๒. เมอธมมวจยสมโพชฌงคภายในมอย ฯลฯ

๓. เมอวรยสมโพชฌงคภายในมอย ฯลฯ

๔. เมอปตสมโพชฌงคภายในมอย ฯลฯ

๕. เมอปสสทธสมโพชฌงคภายในมอย ฯลฯ

๖. เมอสมาธสมโพชฌงคภายในมอย ฯลฯ

๗. เมออเบกขาสมโพชฌงคภายในมอย กรชดวา ‘อเบกขาสมโพชฌงค

ภายในของเรามอย’ หรอเมออเบกขาสมโพชฌงคภายในไมม ก

รชดวา ‘อเบกขาสมโพชฌงคภายในของเราไมม’ การเกดขนแหง

อเบกขาสมโพชฌงคทยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน

และความเจรญบรบรณแหงอเบกขาสมโพชฌงคทเกดขนแลวมได

ดวยเหตใด กรชดเหตนน


ธรรมในธรรมทงหลายภายนอกอย หรอพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายทง

ภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในธรรมทงหลายอย

พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปน

เหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย



ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ โพชฌงค ๗ ประการอย


หมวดโพชฌงค จบ

ภาณวารท ๑ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๗ }

๑๑๘



หมวดสจจะ

[๑๑๙] ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม

ทงหลาย คอ อรยสจ ๔ อย

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมท งหลาย คอ อรยสจ ๔ อย อยางไร


๑. รชดตามความเปนจรงวา ‘นทกข’

๒. รชดตามความเปนจรงวา ‘นทกขสมทย’

๓. รชดตามความเปนจรงวา ‘นทกขนโรธ’

๔. รชดตามความเปนจรงวา ‘นทกขนโรธคามนปฏปทา’

ทกขสจจนทเทส๑

[๑๒๐] ทกขอรยสจ เปนอยางไร


อปายาสเปนทกข การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข ความพลดพราก

จากอารมณอนเปนทรกเปนทกข การไมไดส งทตองการเปนทกข วาโดยยอ

อปาทานขนธ ๕ เปนทกข

[๑๒๑] ชาต เปนอยางไร

คอ ความเกด ความเกดพรอม ความหยงลง ความบงเกด ความบงเกดเฉพาะ

ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะในหมสตวนน ๆ ของเหลาสตวนน ๆ

นเรยกวา ชาต

[๑๒๒] ชรา เปนอยางไร

คอ ความแก ความคร าครา ความมฟนหลด ความมผมหงอก ความมหนง

เหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรยในหมสตวนน ๆ ของเหลา

สตวนน ๆ นเรยกวา ชรา


๑ ดเทยบ อภ.ว. (แปล) ๓๕/๑๙๐-๒๐๕/๑๖๓-๑๗๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๘ }

๑๑๙



[๑๒๓] มรณะ เปนอยางไร

คอ ความจต ความเคลอนไป ความท าลายไป ความหายไป ความตาย

กลาวคอมฤตย การท ากาละ ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย ความ

ขาดสญแหงชวตนทรยของเหลาสตวนน ๆ จากหมสตวนน ๆ นเรยกวา มรณะ

[๑๒๔] โสกะ เปนอยางไร

คอ ความเศราโศก กรยาทเศราโศก ภาวะทเศราโศก ความแหงผากภายใน

ความแหงกรอบภายในของผประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ)ผทถก

เหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ นเรยกวา โสกะ

[๑๒๕] ปรเทวะ เปนอยางไร

คอ ความรองไห ความคร าครวญ กรยาทรองไห กรยาทคร าครวญ ภาวะ

ทรองไห ภาวะทคร าครวญของผทประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ)

ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ นเรยกวา ปรเทวะ

[๑๒๖] ทกข เปนอยางไร

คอ ความทกขทางกาย ความไมส าราญทางกาย ความเสวยอารมณทไม

ส าราญ เปนทกข อนเกดแตกายสมผส นเรยกวา ทกข

[๑๒๗] โทมนส เปนอยางไร

คอ ความทกขทางใจ ความไมส าราญทางใจ ความเสวยอารมณทไมส าราญ

เปนทกข อนเกดแตมโนสมผส นเรยกวา โทมนส

[๑๒๘] อปายาส เปนอยางไร

คอ ความแคน ความคบแคน ภาวะทแคน ภาวะทคบแคนของผทประกอบ

ดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ) ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

นเรยกวา อปายาส

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๑๙ }

๑๒๐



[๑๒๙] การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข เปนอยางไร

คอ การไปรวม การมารวม การประชมรวม การอยรวมกบอารมณอนไมเปนท

ปรารถนา ไมเปนทรกใคร ไมเปนทชอบใจของเขาในโลกน เชน รป เสยง กลน รส

โผฏฐพพะ ธรรมารมณ หรอจากบคคลผปรารถนาแตส งทมใชประโยชน ปรารถนา

แตส งทไมเกอกล ปรารถนาแตส งทไมผาสก ไมปรารถนาความเกษมจากโยคะของ

เขา นเรยกวา การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข

[๑๓๐] การพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปนทกข เปนอยางไร

คอ การไมไปรวม การไมมารวม การไมประชมรวม การไมอยรวมกบอารมณ

อนเปนทปรารถนา เปนทรกใคร เปนทชอบใจของเขาในโลกน เชน รป เสยง กลน

รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ หรอจากบคคลผปรารถนาประโยชน ปรารถนาความ

เกอกล ปรารถนาความผาสก ปรารถนาความเกษมจากโยคะของเขา เชน มารดา

บดา พชาย นองชาย พสาว นองสาว มตร อ ามาตยหรอญาตสาโลหต นเรยกวา

การพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปนทกข

[๑๓๑] การไมไดส งทตองการเปนทกข เปนอยางไร

คอ เหลาสตวผมความเกดเปนธรรมดา เกดความปรารถนาขนอยางนวา

‘ไฉนหนอ ขอเราอยาไดมความเกดเปนธรรมดา หรอขอความเกดอยาไดมาถงเรา

เลย’ ขอนไมพงส าเรจไดตามความปรารถนา นเรยกวา การไมไดส งทตองการ

เปนทกข

เหลาสตวผมความแกเปนธรรมดา เกดความปรารถนาขนอยางนวา ‘ไฉนหนอ

ขอเราอยาไดมความแกเปนธรรมดา หรอขอความแกอยาไดมาถงเราเลย’ ขอน

ไมพงส าเรจไดตามความปรารถนา นเรยกวา การไมไดส งทตองการเปนทกข

เหลาสตวผมความเจบไขเปนธรรมดา ... เหลาสตวผมความตายเปนธรรมดา ...

เหลาสตวผมความเศราโศก ความพไรร าพน ความทกข ความโทมนส

และความคบแคนเปนธรรมดา ตางกเกดความปรารถนาขนอยางนวา ‘ไฉนหนอ

ขอเราอยาไดเปนผมความเศราโศก ความพไรร าพน ความทกข ความโทมนสและ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๐ }

๑๒๑



ความคบแคนเปนธรรมดาเลย และขอความเศราโศก ความพไรร าพน ความทกข

ความโทมนสและความคบแคนอยาไดมาถงเราเลย’ ขอนไมพงส าเรจไดตามความ

ปรารถนา นเรยกวา การไมไดส งทตองการเปนทกข

[๑๓๒] วาโดยยอ อปาทานขนธ๑ ๕ ประการเปนทกข เปนอยางไร

คอ รปปาทานขนธ(อปาทานขนธคอรป) เวทนปาทานขนธ(อปาทานขนธ

คอเวทนา) สญญปาทานขนธ(อปาทานขนธคอสญญา) สงขารปาทานขนธ

(อปาทานขนธคอสงขาร) และวญญาณปาทานขนธ(อปาทานขนธคอวญญาณ)

เหลานเรยกวา วาโดยยอ อปาทานขนธ ๕ ประการเปนทกข

นเรยกวา ทกขอรยสจ

สมทยสจจนทเทส

[๑๓๓] ทกขสมทยอรยสจ เปนอยางไร

คอ ตณหาอนท าใหเกดอก ประกอบดวยความเพลดเพลนและความก าหนด

มปกตใหเพลดเพลนในอารมณนน ๆ ไดแก กามตณหา ภวตณหา และวภวตณหา

กตณหานแหละเมอเกดขน เกดทไหน เมอตงอย ตงอยทไหน

คอ ปยรปสาตรปใดมอยในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทปยรปสาตรปน

เมอตงอย กตงอยทปยรปสาตรปน

กอะไร เปนปยรปสาตรปในโลก

คอ จกขเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทจกขน เมอตงอย

กตงอยทจกขน โสตะเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ ฆานะเปนปยรปสาตรปในโลก ...

ชวหาเปนปยรปสาตรปในโลก ... กายเปนปยรปสาตรปในโลก ... มโนเปนปยรป-

สาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทมโนน เมอตงอย กตงอยทมโนน

รปเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ เสยงเปนปยรปสาตรปในโลก ... กลน

เปนปยรปสาตรปในโลก ... รสเปนปยรปสาตรปในโลก ... โผฏฐพพะเปน


๑ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๙๑ (สมมาทฏฐสตร) หนา ๘๖ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๑ }

๑๒๒



ปยรปสาตรปในโลก ... ธรรมารมณเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกดกเกด

ทธรรมารมณน เมอตงอย กตงอยทธรรมารมณน

จกขวญญาณเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ โสตวญญาณเปนปยรปสาตรป

ในโลก ... ฆานวญญาณเปนปยรปสาตรปในโลก ... ชวหาวญญาณเปน

ปยรปสาตรปในโลก ... กายวญญาณเปนปยรปสาตรปในโลก ... มโนวญญาณ

เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทมโนวญญาณน เมอตงอย กตง

อยทมโนวญญาณน

จกขสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ โสตสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก

... ฆานสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... ชวหาสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ...

กายสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... มโนสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหา

นเมอเกด กเกดทมโนสมผสน เมอตงอย กตงอยทมโนสมผสน

เวทนาทเกดจากจกขสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ เวทนาทเกดจาก

โสตสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... เวทนาทเกดจากฆานสมผสเปนปยรปสาตรป

ในโลก ... เวทนาทเกดจากชวหาสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... เวทนาทเกดจาก

กายสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... เวทนาทเกดจากมโนสมผสเปนปยรปสาตรป

ในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทเวทนาซงเกดจากมโนสมผสน เมอตงอย กตงอย

ทเวทนาซงเกดจากมโนสมผสน

รปสญญา(ความหมายรรป) เปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททสญญา

เปนปยรปสาตรปในโลก ... คนธสญญาเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสสญญา

เปนปยรปสาตรปในโลก ... โผฏฐพพสญญาเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมสญญา

เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทธมมสญญาน เมอตงอย กตง

อยทธมมสญญาน

รปสญเจตนา(ความจงใจในรป) เปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททสญเจตนา

เปนปยรปสาตรปในโลก ... คนธสญเจตนาเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสสญเจตนา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๒ }

๑๒๓



เปนปยรปสาตรปในโลก ... โผฏฐพพสญเจตนาเปนปยรปสาตรปในโลก ...

ธมมสญเจตนาเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทธมมสญเจตนาน

เมอตงอย กตงอยทธมมสญเจตนาน

รปตณหา(ความทะยานอยากในรป)เปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททตณหา

เปนปยรปสาตรปในโลก ... คนธตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสตณหาเปน

ปยรปสาตรปในโลก ... โผฏฐพพตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมตณหาเปน

ปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทธมมตณหาน เมอตงอย กตงอยท

ธมมตณหาน

รปวตก(ความตรกถงรป)เปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททวตกเปนปยรป-

สาตรปในโลก ... คนธวตกเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสวตกเปนปยรปสาตรป

ในโลก ... โผฏฐพพวตกเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมวตกเปนปยรปสาตรป

ในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทธมมวตกน เมอตงอย กตงอยทธมมวตกน

รปวจาร(ความตรองถงรป)เปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททวจารเปน

ปยรปสาตรปในโลก ... คนธวจารเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสวจารเปนปยรป-

สาตรปในโลก ... โผฏฐพพวจารเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมวจารเปนปยรป-

สาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทธมมวจารน เมอตงอย กตงอยทธมมวจารน

นเรยกวา ทกขสมทยอรยสจ

นโรธสจจนทเทส

[๑๓๔] ทกขนโรธอรยสจ เปนอยางไร

คอ ความดบตณหาไมเหลอดวยวราคะ ความสละ ความสละคน ความพน

ความไมอาลยในตณหา

กตณหานเมอละ ละทไหน เมอดบ ดบทไหน

คอ ปยรปสาตรปใดมอยในโลก ตณหานเมอละ กละทปยรปสาตรปน เมอดบ

กดบทปยรปสาตรปน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๓ }

๑๒๔



กอะไร เปนปยรปสาตรปในโลก

คอ จกขเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละ กละทจกขน เมอดบ

กดบทจกขน โสตะเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ ฆานะเปนปยรปสาตรปในโลก ...

ชวหาเปนปยรปสาตรปในโลก ... กายเปนปยรปสาตรปในโลก ... มโนเปน

ปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละ กละทมโนน เมอดบ กดบทมโนน

รปเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ เสยงเปนปยรปสาตรปในโลก ... กลน

เปนปยรปสาตรปในโลก ... รสเปนปยรปสาตรปในโลก ... โผฏฐพพะเปนปยรป-

สาตรปในโลก ... ธรรมารมณเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละ กละท

ธรรมารมณน เมอดบ กดบทธรรมารมณน

จกขวญญาณเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ โสตวญญาณเปนปยรปสาตรป

ในโลก ... ฆานวญญาณเปนปยรปสาตรปในโลก ... ชวหาวญญาณเปนปยรป-

สาตรปในโลก ... กายวญญาณเปนปยรปสาตรปในโลก ... มโนวญญาณเปนปยรป-

สาตรปในโลก ตณหานเมอละ กละทมโนวญญาณน เมอดบ กดบทมโนวญญาณน

จกขสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ โสตสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก

... ฆานสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... ชวหาสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ...

กายสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... มโนสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหา

นเมอละ กละทมโนสมผสน เมอดบ กดบทมโนสมผสน

เวทนาทเกดจากจกขสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ เวทนาทเกดจาก

โสตสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... เวทนาทเกดจากฆานสมผสเปนปยรปสาตรป

ในโลก ... เวทนาทเกดจากชวหาสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... เวทนาทเกดจาก

กายสมผสเปนปยรปสาตรปในโลก ... เวทนาทเกดจากมโนสมผสเปนปยรปสาตรป

ในโลก ตณหาน เมอละ กละทเวทนาซงเกดจากมโนสมผสน เมอดบ กดบ

ทเวทนาซงเกดจากมโนสมผสน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๔ }

๑๒๕



รปสญญาเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททสญญาเปนปยรปสาตรปในโลก

... คนธสญญาเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสสญญาเปนปยรปสาตรปในโลก ...

โผฏฐพพสญญาเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมสญญาเปนปยรปสาตรปในโลก

ตณหาน เมอละ กละทธมมสญญาน เมอดบ กดบทธมมสญญาน

รปสญเจตนาเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททสญเจตนาเปนปยรปสาตรป

ในโลก ... คนธสญเจตนาเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสสญเจตนาเปนปยรปสาตรป

ในโลก ... โผฏฐพพสญเจตนาเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมสญเจตนาเปน

ปยรปสาตรปในโลก ตณหาน เมอละ กละทธมมสญเจตนาน เมอดบ กดบทธมม-

สญเจตนาน

รปตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก

... คนธตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก ...

โผฏฐพพตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก

ตณหาน เมอละ กละทธมมตณหาน เมอดบ กดบทธมมตณหาน

รปวตกเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททวตกเปนปยรปสาตรปในโลก ...

คนธวตกเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสวตกเปนปยรปสาตรปในโลก ...

โผฏฐพพวตกเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมวตกเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหาน

เมอละ กละทธมมวตกน เมอดบ กดบทธมมวตกน

รปวจารเปนปยรปสาตรปในโลก ฯลฯ สททวจารเปนปยรปสาตรปในโลก ...

คนธวจารเปนปยรปสาตรปในโลก ... รสวจารเปนปยรปสาตรปในโลก ... โผฏฐพพ-

วจารเปนปยรปสาตรปในโลก ... ธมมวจารเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหาน

เมอละ กละทธมมวจารน เมอดบ กดบทธมมวจารน

นเรยกวา ทกขนโรธอรยสจ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๕ }

๑๒๖



มคคสจจนทเทส

[๑๓๕] ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ เปนอยางไร

คอ อรยมรรคมองค ๘ นนนแล ไดแก

๑. สมมาทฏฐ (เหนชอบ)

๒. สมมาสงกปปะ (ด ารชอบ)

๓. สมมาวาจา (เจรจาชอบ)

๔. สมมากมมนตะ (กระท าชอบ)

๕. สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ)

๖. สมมาวายามะ (พยายามชอบ)

๗. สมมาสต (ระลกชอบ)

๘. สมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ)

สมมาทฏฐ เปนอยางไร

คอ ความรในทกข ความรในทกขสมทย ความรในทกขนโรธ ความรใน

ทกขนโรธคามนปฏปทา นเรยกวา สมมาทฏฐ

สมมาสงกปปะ เปนอยางไร

คอ ความด ารในการออกจากกาม ความด ารในการไมพยาบาท ความด าร

ในการไมเบยดเบยน นเรยกวา สมมาสงกปปะ

สมมาวาจา เปนอยางไร

คอ เจตนางดเวนจากการพดเทจ เจตนางดเวนจากการพดสอเสยด เจตนา

งดเวนจากการพดค าหยาบ เจตนางดเวนจากการพดเพอเจอ นเรยกวา สมมาวาจา

สมมากมมนตะ เปนอยางไร

คอ เจตนางดเวนจากการฆาสตว เจตนางดเวนจากการลกทรพย เจตนางด

เวนจากการประพฤตผดในกาม นเรยกวา สมมากมมนตะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๖ }

๑๒๗



สมมาอาชวะ เปนอยางไร

คอ อรยสาวกในธรรมวนยนละมจฉาอาชวะแลว ส าเรจการเลยงชพดวย

สมมาอาชวะ นเรยกวา สมมาอาชวะ

สมมาวายามะ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต

มงมนเพอปองกนบาปอกศลธรรมทยงไมเกดมใหเกดขน สรางฉนทะ พยายาม

ปรารภ ความเพยร ประคองจต มงมนเพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว สราง

ฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมนเพอท ากศลธรรมทยง

ไมเกดใหเกดขน สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมนเพอ

ความด ารงอย ไมเลอนหาย ภญโญภาพ ไพบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมท

เกดขนแลว๑ นเรยกวา สมมาวายามะ

สมมาสต เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ

มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลาย

อย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได

พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌา

และโทมนสในโลกได พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะ

มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได นเรยกวา สมมาสต

สมมาสมาธ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌาน

ทมวตก วจาร ปตและสขอนเกดจากวเวกอย เพราะวตกวจารสงบระงบไป บรรล

ทตยฌานทมความผองใสภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร ม


๑ อง.เอกก. (แปล) ๒๐/๓๙๔-๓๙๗/๔๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๗ }

๑๒๘



แตปตและสขอนเกดจากสมาธอย เพราะปตจางคลายไป มอเบกขา มสตสมปชญญะ

เสวยสขดวยนามกาย บรรลตตยฌานทพระอรยะทงหลายสรรเสรญวา ‘ผมอเบกขา

มสต อยเปนสข’ เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไปกอนแลว

บรรลจตตถฌานทไมมทกขไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย นเรยกวา

สมมาสมาธ

นเรยกวา ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ

[๑๓๖] ดวยวธน ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายภายในอย พจารณา

เหนธรรมในธรรมทงหลายภายนอกอย หรอพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายทง

ภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในธรรมทงหลายอย พจารณาเหน





ในโลก ภกษจงชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ อรยสจ ๔ อย อยางนแล

หมวดสจจะ จบ

ธมมานปสสนาสตปฏฐาน จบ

อานสงสแหงการเจรญสตปฏฐาน ๔

[๑๓๗] ภกษทงหลาย

๑. บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๗ ป พงหวงผลอยาง ๑ ใน

๒ อยาง คอ อรหตตผลในปจจบน หรอเมอยงมอปาทานเหลอ

อย กจกเปนอนาคาม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๘ }

๑๒๙



๒. ๗ ป จงยกไว ๑ บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๖ ป พง

หวงผลอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอ อรหตตผลในปจจบน หรอ

เมอยงมอปาทานเหลออย กจกเปนอนาคาม

๓. ๖ ป จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๕ ป พง

หวงผลอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอ อรหตตผลในปจจบน

หรอเมอยงมอปาทานเหลออย กจกเปนอนาคาม

๔. ๕ ป จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๔ ป พง



๕. ๔ ป จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๓ ป พง



๖. ๓ ป จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๒ ป พง



๗. ๒ ป จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๑ ป พง



๘. ๑ ป จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๗ เดอน พง




๑ ๗ ป จงยกไว หมายถงอยาวาแตจะเจรญสตปฏฐานใชระยะเวลา ๗ ปเลย แมเจรญเพยง ๖ ป ลดลง

มาตามล าดบถง ๗ วน กสามารถบรรลอรหตตผล หรออนาคามผลได (ท.ม.อ. ๒/๔๐๔/๔๒๒, ม.ม.อ.

๑/๑๓๗/๓๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๒๙ }

๑๓๐



๙. ๗ เดอน จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๖ เดอน

พงหวงผลอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอ อรหตตผลในปจจบน


๑๐. ๖ เดอน จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๕ เดอน



๑๑. ๕ เดอน จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๔ เดอน



๑๒. ๔ เดอน จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๓ เดอน



๑๓. ๓ เดอน จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๒ เดอน



๑๔. ๒ เดอน จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๑ เดอน



๑๕. ๑ เดอน จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอดครงเดอน



๑๖. ครงเดอน จงยกไว บคคลผเจรญสตปฏฐาน ๔ ตลอด ๗ วน



{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๐ }

๑๓๑


รวมพระสตรทมในวรรค

[๑๓๘] ภกษทงหลาย ทางนเปนทางสายเดยว เพอความบรสทธของ

เหลาสตว เพอลวงโสกะและปรเทวะ เพอดบทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม

เพอท าใหแจงนพพาน ทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ เราอาศยทางสาย

เดยวนแลวจงกลาวค าดงพรรณนามาฉะน”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชมพระ


มหาสตปฏฐานสตรท ๑๐ จบ

มลปรยายวรรคท ๑ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. มลปรยายสตร ๒. สพพาสวสตร

๓. ธมมทายาทสตร ๔. ภยเภรวสตร

๕. อนงคณสตร ๖. อากงเขยยสตร

๗. วตถปมสตร ๘. สลเลขสตร

๙. สมมาทฏฐสตร ๑๐. มหาสตปฏฐานสตร

ขอทานทงหลายจงฟงพระสตรอนมนยตาง ๆ

เปนธรรมชาตไมแก ไมตาย ใหบรรลอมตธรรม

แสดงไขทงมรรคและผล อนบรรเทาทกข

มประโยชนเกอกล กอใหเกดมหารสหลายพนนย

อนน ามาซงปตมากมาย ท าความเรารอนเพราะไฟ ๓ ชนด

(ไฟคอราคะ ไฟคอโทสะ ไฟคอโมหะ) ใหดบสญ

เหมอนวสธาราหลงชโลมดบรอนแหงพนพสธาฉะนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๑ }

๑๓๒



พระสตรอนประเสรฐสดทาย(แหงวรรค)

ประดจโอสถอนก าจดพยาธคอกเลส มรสหวานละมน

กอใหเกดความยนดอนใหญหลวงแกเหลาเทวดาและหมมนษย

พระอรรถกถาจารยประดษฐานไวแลว

อนง พระสตรทช อเวยยากรณะ

(องคคณหนงของนวงคสตถศาสน)

ทานกประดษฐานไวถง ๒๕๐ สตร

เพอทดสอบเหลาสมณศากยบตร

ขอทานทงหลายเหลาอนจากผทกลาวแลวนน

จงมน าหนงใจเดยวกน ชมเชยพระสตร

อนมความบนเทงเปนสวนสด

ในวรรคอนแสดงหนทางปฏบตตาง ๆ โดยล าดบเถด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๒ }

๑๓๓

พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก [๒. สหนาทวรรค]

๑. จฬสหนาทสตร

๒. สหนาทวรรค

หมวดวาดวยการบนลอสหนาท


วาดวยการบนลอสหนาท สตรเลก

สมณะ ๔ จ าพวก

[๑๓๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน





“ภกษทงหลาย สมณะท ๑ มอยในธรรมวนยนเทานน สมณะท ๒ มอย

ในธรรมวนยน สมณะท ๓ มอยในธรรมวนยน สมณะท ๔๑ กมอยในธรรมวนยน

ลทธของศาสดาอนวางเปลาจากสมณะทงหลายผรทวถง เธอทงหลายจงบนลอ

สหนาท๒โดยชอบอยางนแล

[๑๔๐] เปนไปไดทพวกอญเดยรถยปรพาชก(เจาลทธอน)ในโลกน จะพง

กลาวอยางนวา ‘อะไรเลาเปนความมนใจของพวกทาน อะไรเปนพลงใจของพวกทาน


๑ สมณะท ๑ หมายถงพระโสดาบนผหมดสนสงโยชนเบองต า ๓ ประการไมมทางตกต า มความแนนอนทจะ

ส าเรจสมโพธในวนขางหนา สมณะท ๒ หมายถงพระสกทาคาม ผหมดสนสงโยชนเบองต า ๓ ประการ

มราคะ โทสะ โมหะ เบาบาง กลบมาสโลกมนษยคราวเดยวแลวจะตรสรได สมณะท ๓ หมายถงพระ-

อนาคาม ผหมดสนสงโยชนเบองต า ๕ ประการ เกดในภมชนสทธาวาสแลว จะนพพานในภมนน สมณะ

ท ๔ หมายถงพระอรหนต ผท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะเพราะอาสวะสนไปดวย

ปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน (ม.ม.อ. ๑/๑๓๙/๓๒๓-๓๒๔)

๒ บนลอสหนาท ในทนหมายถงการประกาศอยางอาจหาญของภกษผกลาววา “สมณะเหลานมในธรรมวนย

นเทานน” ชอวาการบนลอทประเสรฐคอการบนลอสหนาททไมมความเกรงกลว ไมตดขด เพราะเจาลทธ

อนไมสามารถคดคานได (ม.ม.อ. ๑/๑๓๙/๓๒๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๓ }

๑๓๔



พวกทานพจารณาเหนอยางไรในตนจงกลาวอยางนวา ‘สมณะท ๑ มอยในธรรมวนย

นเทานน สมณะท ๒ มอยในธรรมวนยน สมณะท ๓ มอยในธรรมวนยน สมณะท

๔ กมอยในธรรมวนยน ลทธของศาสดาอนวางเปลาจากสมณะทงหลายผรทวถง’

เธอทงหลายพงกลาวตอบพวกอญเดยรถยปรพาชกผมวาทะอยางนน อยางน

วา ‘ผมอายทงหลาย มธรรม ๔ ประการทพระผมพระภาคพระองคนนผทรงร

ทรงเหน ทรงเปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบตรสไวแลว ซงเรา

ทงหลายพจารณาเหน(วาม)ในตน จงกลาวอยางนวา ‘สมณะท ๑ มอยใน

ธรรมวนยนเทานน สมณะท ๒ มอยในธรรมวนยน สมณะท ๓ มอยใน

ธรรมวนยน สมณะท ๔ กมอยในธรรมวนยน ลทธของศาสดาอนวางเปลาจาก

สมณะทงหลายผรทวถง’

ธรรม ๔ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ความเลอมใสในศาสดา

๒. ความเลอมใสในธรรม

๓. ความเปนผท าใหบรบรณในศล

๔. ทงคฤหสถและบรรพชตผประพฤตธรรมรวมกนเปนทรกเปนทพอใจ

ของเราทงหลาย

ธรรม ๔ ประการน ทพระผมพระภาคพระองคนนผทรงรทรงเหน ทรงเปน

พระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบตรสไวแลว ซงเราทงหลายพจารณาเหน

(วาม)ในตนจงกลาวอยางนวา ‘สมณะท ๑ มอยในธรรมวนยนเทานน สมณะท ๒

มอยในธรรมวนยน สมณะท ๓ มอยในธรรมวนยน สมณะท ๔ กมอยในธรรมวนยน

ลทธของศาสดาอนวางเปลาจากสมณะทงหลายผรทวถง’

[๑๔๑] เปนไปไดทพวกอญเดยรถยปรพาชกจะพงกลาวอยางนวา ‘ผใดเปน

ศาสดาของพวกเรา แมพวกเรากมความเลอมใสในศาสดานน อะไรเปนธรรมของ

พวกเรา แมพวกเรากมความเลอมใสในธรรมนน ขอใดเปนศลของพวกเรา แมพวก

เรากเปนผท าใหบรบรณในศลนน แมทงคฤหสถและบรรพชตผประพฤตธรรม

รวมกน กเปนทรกเปนทพอใจของพวกเรา ในขอนมความแปลกกนอยางไร มความ

มงหมายอยางไร และมการกระท าตางกนอยางไร ระหวางพวกทานกบพวกเรา’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๔ }

๑๓๕



เธอทงหลายพงกลาวตอบพวกอญเดยรถยปรพาชกผมวาทะอยางนน อยางน

วา ‘ผมอายทงหลาย จดมงหมาย๑มอยางเดยว หรอมหลายอยาง’ พวกอญเดยรถย

ปรพาชกเมอจะตอบอยางถกตองกจะตอบอยางนวา ‘จดมงหมายมอยางเดยวเทานน

ไมมหลายอยาง’

เธอทงหลายพงกลาวอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผมราคะ

(ความก าหนด) หรอผปราศจากราคะ’ พวกอญเดยรถยปรพาชกเมอจะตอบอยาง

ถกตองกจะตอบอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผปราศจากราคะ

มใชส าหรบผมราคะ’

เธอทงหลายพงกลาวอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผมโทสะ

(ความคดประทษราย) หรอผปราศจากโทส’ พวกอญเดยรถยปรพาชกเมอจะ

ตอบอยางถกตองกจะตอบอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผปราศจาก

โทสะ มใชส าหรบผมโทสะ’

เธอทงหลายพงกลาวอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผมโมหะ

(ความหลง) หรอผปราศจากโมหะ’ พวกอญเดยรถยปรพาชกเมอจะตอบอยางถก

ตองกจะตอบอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผปราศจากโมหะ

มใชส าหรบผมโมหะ’

เธอทงหลายพงกลาวอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผมตณหา

(ความทะยานอยาก) หรอผปราศจากตณหา’ พวกอญเดยรถยปรพาชกเมอจะ

ตอบอยางถกตองกจะตอบอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผ

ปราศจากตณหา มใชส าหรบผมตณหา’

เธอทงหลายพงกลาวอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผม

อปาทาน(ความยดมน) หรอผปราศจากอปาทาน’ พวกอญเดยรถยปรพาชกเมอ

จะตอบอยางถกตองกจะตอบอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผ

ปราศจากอปาทาน มใชส าหรบผมอปาทาน’


๑ จดมงหมาย ในทนหมายถงจดหมายของความเลอมใส ซงแตละลทธตางกมจดหมายทแตกตางกนไป

และมเพยงจดมงหมายเดยวเทานน เชน พวกพราหมณกมพรหมโลกเปนจดมงหมาย พวกดาบสกม

อาภสสรพรหมเปนจดมงหมาย แตในพทธศาสนานมจดมงหมายเดยว คออรหตตผล (ม.ม.อ. ๑/๑๔๐/๓๒๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๕ }

๑๓๖



เธอทงหลายพงกลาวอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผรแจง

หรอผไมรแจง’ พวกอญเดยรถยปรพาชกเมอจะตอบอยางถกตองกจะตอบอยางนวา

‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผรแจง มใชส าหรบผไมรแจง’

เธอทงหลายพงกลาวอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผ

ยนดยนราย หรอผไมยนดไมยนราย’ พวกอญเดยรถยปรพาชกเมอจะตอบอยาง

ถกตองกจะตอบอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผไมยนดไมยนราย

มใชส าหรบผยนดยนราย’

เธอทงหลายพงกลาวอยางนวา ‘จดมงหมายนนเปนจดมงหมายส าหรบผพอใจ

ในธรรมอนเปนเหตใหเนนชา ผยนดในธรรมอนเปนเหตใหเนนชา หรอผพอใจ

ในธรรมอนไมเปนเหตใหเนนชา ผยนดในธรรมอนไมเปนเหตใหเนนชา’ พวก

อญเดยรถยปรพาชกเมอจะตอบอยางถกตองกจะตอบอยางนวา ‘จดมงหมายนน

เปนจดมงหมายส าหรบผพอใจในธรรมอนไมเปนเหตใหเนนชา ผยนดในธรรมอน

ไมเปนเหตใหเนนชา มใชส าหรบผพอใจในธรรมอนเปนเหตใหเนนชา ผยนดในธรรม

อนเปนเหตใหเนนชา’

ทฏฐ ๒

[๑๔๒] ภกษทงหลาย ทฏฐ ๒ ประการน คอ (๑) ภวทฏฐ๑ (๒) วภวทฏฐ๒

สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงยดตด เขาถง เกาะตดภวทฏฐ สมณะ

หรอพราหมณเหลานน ชอวาเปนผยนรายตอวภวทฏฐ สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงยดตด เขาถง เกาะตดวภวทฏฐ สมณะหรอพราหมณเหลานน ชอวา

เปนผยนรายตอภวทฏฐ สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงไมรชดความเกด

ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดทฏฐ ๒ ประการนตามความเปนจรง


๑ ภวทฏฐ หมายถงสสสตทฏฐ ความเหนวาเทยง (ม.ม.อ. ๑/๑๔๒/๓๓๐)

๒ วภวทฏฐ หมายถงอจเฉททฏฐ ความเหนวาขาดสญ (ม.ม.อ. ๑/๑๔๒/๓๓๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๖ }

๑๓๗



สมณะหรอพราหมณเหลานน ชอวาเปนผมราคะ มโทสะ มโมหะ มตณหา

มอปาทาน เปนผไมรแจง เปนผยนดยนราย พอใจในธรรมอนเปนเหตใหเนนชา

ยนดในธรรมอนเปนเหตใหเนนชา เรากลาววา ‘พวกเขาไมพนจากชาต(ความเกด)

ชรา(ความแก) มรณะ(ความตาย) โสกะ(ความเศราโศก) ปรเทวะ(ความคร าครวญ)

ทกข(ความทกขกาย) โทมนส(ความทกขใจ) และอปายาส(ความคบแคนใจ) ไมพน

จากทกข’ สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงรชดความเกด ความดบ คณ โทษ

และอบายเครองสลดทฏฐ ๒ ประการนตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณ

เหลานน ชอวาเปนผปราศจากราคะ ปราศจากโทสะ ปราศจากโมหะ ปราศจาก

ตณหา ไมมอปาทาน เปนผรแจง เปนผไมยนดไมยนราย เปนผพอใจในธรรมอน

ไมเปนเหตใหเนนชา ยนดในธรรมอนไมเปนเหตใหเนนชา เรากลาววา ‘พวกเขา

พนจากชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส พนจากทกข’

อปาทาน ๔

[๑๔๓] ภกษทงหลาย อปาทาน ๔ ประการน

อปาทาน ๔ ประการ อะไรบาง คอ

๑. กามปาทาน (ความยดมนในกาม)

๒. ทฏฐปาทาน (ความยดมนในทฏฐ)

๓. สลพพตปาทาน (ความยดมนในศลและวตร)

๔. อตตวาทปาทาน (ความยดมนในวาทะวามอตตา)

มสมณพราหมณพวกหนงปฏญญาลทธวารอบรอปาทานทกอยาง๑ แตพวกเขา

ไมบญญตความรอบรอปาทานทกอยางโดยชอบ คอบญญตความรอบรกามปาทาน

ไมบญญตความรอบรทฏฐปาทาน ไมบญญตความรอบรสลพพตปาทาน ไมบญญต

ความรอบรอตตวาทปาทาน ขอนนเพราะเหตไร เพราะสมณพราหมณเหลานนไมร


๑ ปฏญญาลทธวารอบรอปาทานทกอยาง หมายถงปฏญญาวา ‘เราทงหมดกลาวความรอบร คอความ

ขามพนอปาทานทงสน’ (ม.ม.อ. ๑/๑๔๓/๓๓๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๗ }

๑๓๘



ฐานะ ๓ ประการนตามความเปนจรง เหตนน พวกเขาจงปฏญญาลทธวารอบร

อปาทานทกอยาง แตพวกเขาไมบญญตความรอบรอปาทานทกอยางโดยชอบ คอ

บญญตความรอบรกามปาทาน ไมบญญตความรอบรทฏฐปาทาน ไมบญญต

ความรอบรสลพพตปาทาน ไมบญญตความรอบรอตตวาทปาทาน

มสมณพราหมณพวกหนงปฏญญาลทธวารอบรอปาทานทกอยาง แตพวก

เขาไมบญญตความรอบรอปาทานทกอยางโดยชอบ คอบญญตความรอบร

กามปาทาน บญญตความรอบรทฏฐปาทาน ไมบญญตความรอบรสลพพตปาทาน

ไมบญญตความรอบรอตตวาทปาทาน ขอนนเพราะเหตไร เพราะสมณพราหมณ

เหลานนไมรฐานะ ๒ ประการนตามความเปนจรง เหตนน พวกเขาจงปฏญญา

ลทธวารอบรอปาทานทกอยาง แตพวกเขาไมบญญตความรอบรอปาทานทกอยาง

โดยชอบ คอบญญตความรอบรกามปาทาน บญญตความรอบรทฏฐปาทาน ไม

บญญตความรอบรสลพพตปาทาน ไมบญญตความรอบรอตตวาทปาทาน

มสมณพราหมณพวกหนงปฏญญาลทธวารอบรอปาทานทกอยาง แตพวกเขา

ไมบญญตความรอบรอปาทานทกอยางโดยชอบ คอบญญตความรอบรกามปาทาน

บญญตความรอบรทฏฐปาทาน บญญตความรอบรสลพพตปาทาน ไมบญญต

ความรอบรอตตวาทปาทาน ขอนนเพราะเหตไร เพราะสมณพราหมณเหลานนไมร

ฐานะ ๑ ประการนตามความเปนจรง เหตนน พวกเขาจงปฏญญาลทธวารอบร

อปาทานทกอยาง แตพวกเขาไมบญญตความรอบรอปาทานทกอยางโดยชอบ คอ

บญญตความรอบรกามปาทาน บญญตความรอบรทฏฐปาทาน บญญตความรอบร

สลพพตปาทาน ไมบญญตความรอบรอตตวาทปาทาน

ภกษทงหลาย ความเลอมใสใดในศาสดา ความเลอมใสใดในธรรม ความ

เปนผท าใหบรบรณใดในศลทงหลาย ความเปนทรกเปนทพอใจใดในหมสหธรรมก ขอนน

ทงหมดเราไมกลาววา ด าเนนไปชอบในธรรมวนยเหนปานน ขอนนเพราะเหตไร

เพราะขอนนเปนความเลอมใสในธรรมวนยทศาสดากลาวไวผดแลว ประกาศไวไม

ถกตอง ไมเปนเหตน าสตวออกจากทกข ไมเปนไปเพอความสงบ พระสมมา-

สมพทธเจามไดประกาศไว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๘ }

๑๓๙



[๑๔๔] ภกษทงหลาย พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ปฏญญาวาทะ

วารอบรอปาทานทกอยาง จงบญญตความรอบรอปาทานทกอยางโดยชอบ คอ

บญญตความรอบรกามปาทาน๑ ความรอบรทฏฐปาทาน ความรอบรสลพพต-

ปาทาน และความรอบรอตตวาทปาทาน ความเลอมใสใดในศาสดา ความเลอมใสใด

ในธรรม ความเปนผท าใหบรบรณใดในศลทงหลาย ความเปนทรกเปนทพอใจใด

ในหมสหธรรมก ขอนนทงหมดเรากลาววา ด าเนนไปชอบในธรรมวนยเหนปานน

ขอนนเพราะเหตไร เพราะขอนนเปนความเลอมใสในธรรมวนยทเรากลาวไวถกตองแลว

ประกาศไวถกตองแลว เปนเหตน าสตวออกจากทกข เปนไปเพอความสงบ

พระสมมาสมพทธเจาประกาศไวแลว

หลกปฏจจสมปบาทเร มตนดวยอปาทาน

[๑๔๕] ภกษทงหลาย อปาทาน ๔ ประการนเลา มอะไรเปนตนเหต มอะไร

เปนเหตเกด มอะไรเปนก าเนด มอะไรเปนแดนเกด

อปาทาน ๔ ประการน มตณหาเปนตนเหต มตณหาเปนเหตเกด

มตณหาเปนก าเนด มตณหาเปนแดนเกด

ตณหาเลา มอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนก าเนด มอะไร

เปนแดนเกด

ตณหา มเวทนาเปนตนเหต มเวทนาเปนเหตเกด มเวทนาเปนก าเนด มเวทนา


เวทนานเลา มอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนก าเนด

มอะไรเปนแดนเกด

เวทนา มผสสะเปนตนเหต มผสสะเปนเหตเกด มผสสะเปนก าเนด มผสสะ



๑ บญญตความรอบรกามปาทาน หมายถงทรงบญญตความรอบรการละ การลวงพนกามปาทานดวย

อรหตตมรรค บญญตความรอบรอปาทาน ๓ นอกนดวยโสดาปตตมรรค (ม.ม.อ. ๑/๑๔๔/๓๓๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๓๙ }

๑๔๐



ผสสะนเลา มอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนก าเนด มอะไร


ผสสะ มสฬายตนะเปนตนเหต มสฬายตนะเปนเหตเกด มสฬายตนะเปน

ก าเนด มสฬายตนะเปนแดนเกด

สฬายตนะนเลา มอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนก าเนด


สฬายตนะ มนามรปเปนตนเหต มนามรปเปนเหตเกด มนามรปเปนก าเนด

มนามรปเปนแดนเกด

นามรปนเลา มอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนก าเนด


นามรป มวญญาณเปนตนเหต มวญญาณเปนเหตเกด มวญญาณเปนก าเนด

มวญญาณเปนแดนเกด

วญญาณนเลา มอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนก าเนด


วญญาณ มสงขารเปนตนเหต มสงขารเปนเหตเกด มสงขารเปนก าเนด

มสงขารเปนแดนเกด

สงขารนเลา มอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนก าเนด


สงขาร มอวชชาเปนตนเหต มอวชชาเปนเหตเกด มอวชชาเปนก าเนด

มอวชชาเปนแดนเกด

ภกษทงหลาย เมอใด ภกษละอวชชาไดแลว วชชาเกดขนแลว เมอนน เธอไม

ยดมนกามปาทาน ทฏฐปาทาน สลพพตปาทาน และอตตวาทปาทาน เพราะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๐ }

๑๔๑


๒. มหาสหนาทสตร

ก าจดอวชชาไดแลว วชชาจงเกดขน เมอไมยดมน เธอกไมสะดง เมอไมสะดง เธอก

ปรนพพานเฉพาะตนนนแล เธอรชดวา ‘ชาตส นแลว อยจบพรหมจรรยแลว๑ ท า

กจทควรท าเสรจแลว๒ ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป๓”



จฬสหนาทสตรท ๑ จบ


วาดวยการบนลอสหนาท สตรใหญ

สนกขตตะกลาวตพระพทธเจา

[๑๔๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ราวปาดานตะวนตกภายนอก

พระนคร เขตกรงเวสาล สมยนนแล โอรสเจาลจฉวพระนามวาสนกขตตะลาสกขา

จากพระธรรมวนยนไดไมนาน เธอไดกลาวในชมชน ณ กรงเวสาลอยางนวา

“สมณโคดมไมมญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ๔ วเศษยงกวาธรรมของ

มนษย๕ สมณโคดมแสดงธรรมทประมวลมาดวยความตรกทไตรตรองดวยการ

คนคด แจมแจงไดเอง ธรรมทสมณโคดมแสดงเพอประโยชนแกบคคล ยอมน าไป

เพอความสนทกขโดยชอบส าหรบบคคลผปฏบตตามธรรมนน”

ครนในเวลาเชา ทานพระสารบตรครองอนตรวาสกถอบาตรและจวรเขาไป

บณฑบาตยงกรงเวสาล ทานไดสดบค าของโอรสเจาลจฉวพระนามวาสนกขตตะผ


๑-๓ ดเชงอรรถท ๑-๓ ขอ ๕๔ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๓ ในเลมน

๔ ญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ หมายถงมหคคตโลกตตรปญญา(ปญญาชนโลกตตระทถงความเปนใหญ)

อนประเสรฐ บรสทธ สงสด สามารถก าจดกเลสได (ม.ม.อ. ๑/๑๔๖/๓๔๒,อง.ทสก.อ. ๓/๔๘/๓๕๐)

๕ ธรรมของมนษย ในทนหมายถงกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ (ม.ม.อ. ๑/๑๔๖/๓๔๒, อง.เอกก.อ. ๑/๔๕/๕๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๑ }

๑๔๒



กลาวในชมชน ณ กรงเวสาลอยางนวา “สมณโคดมไมมญาณทสสนะทประเสรฐอน

สามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษย สมณโคดมแสดงธรรมทประมวลมาดวยความ

ตรก ทไตรตรองดวยการคนคด แจมแจงไดเอง ธรรมทสมณโคดมแสดงเพอ

ประโยชนแกบคคล ยอมน าไปเพอความสนทกขโดยชอบส าหรบบคคลผปฏบตตาม

ธรรมนน”

ล าดบนน ทานพระสารบตรครนเทยวบณฑบาตในกรงเวสาลแลว กลบจาก

บณฑบาตภายหลงฉนภตตาหารเสรจแลว เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร แลวไดกราบทลพระผมพระภาควา “ขาแต

พระองคผเจรญ โอรสเจาลจฉวพระนามวาสนกขตตะลาสกขาจากพระธรรมวนยนได

ไมนาน เธอไดกลาวในชมชน ณ กรงเวสาลอยางนวา ‘สมณโคดมไมมญาณทสสนะ

ทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษย สมณโคดมแสดงธรรมท

ประมวลมาดวยความตรก ทไตรตรองดวยการคนคด แจมแจงไดเอง ธรรมท

สมณโคดมแสดงเพอประโยชนแกบคคล ยอมน าไปเพอความสนทกขโดยชอบ

ส าหรบบคคลผปฏบตตามธรรมนน”

[๑๔๗] พระผมพระภาคตรสวา “สารบตร โอรสเจาลจฉวพระนามวา

สนกขตตะเปนโมฆบรษ มกโกรธ เธอกลาววาจานนเพราะความโกรธ สนกขตตะ

โมฆบรษคดวา ‘จกกลาวตเตยน’ แตกลบกลาวสรรเสรญคณของตถาคตอยนนแล

แทจรงขอทบคคลจะพงกลาวอยางนวา ‘ธรรมทสมณโคดมแสดงเพอประโยชน

แกบคคล ยอมน าไปเพอความสนทกขโดยชอบส าหรบบคคลผปฏบตตามธรรมนน’

เปนการกลาวสรรเสรญคณของตถาคต

สนกขตตะ โมฆบรษจกไมมปญญารธรรมในตถาคตวา ‘แมเพราะเหตน

พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ

เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปด รแจงโลก เปนสารถฝกผทควรฝกได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๒ }

๑๔๓



อยางยอดเยยม เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา เปน

พระผมพระภาค’

สนกขตตะ โมฆบรษจกไมมปญญารธรรมในตถาคตวา ‘แมเพราะเหตน พระ

ผมพระภาคพระองคนนทรงแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวแสดงเปนหลาย

คนกได หลายคนแสดงเปนคนเดยวกได แสดงใหปรากฏหรอใหหายไปกได ทะล

ฝา ก าแพง และภเขาไปไดไมตดขดเหมอนไปในทวางกได ผดขนหรอด าลงใน

แผนดนเหมอนไปในน ากได เดนบนน าโดยทน าไมแยกเหมอนเดนบนแผนดนกได

นงขดสมาธ เหาะไปในอากาศเหมอนนกบนไปกได ใชฝามอลบคล าดวงจนทรและ

ดวงอาทตยอนมฤทธมาก มอานภาพมากกได ใชอ านาจทางกายไปจนถงพรหมโลก

กได’

สนกขตตะ โมฆบรษจกไมมปญญารธรรมในตถาคตวา ‘แมเพราะเหตน พระผม

พระภาคพระองคนนทรงสดบเสยง ๒ ชนด คอ (๑) เสยงทพย (๒) เสยงมนษย

ทงทอยไกลและอยใกล ดวยหทพยอนบรสทธเหนอมนษย’

สนกขตตะ โมฆบรษจกไมมปญญารธรรมในตถาคตวา ‘แมเพราะเหตน

พระผมพระภาคพระองคนนทรงก าหนดรใจของสตวและบคคลอนดวยใจ คอ จตม

ราคะ กรวา ‘จตมราคะ’ หรอจตปราศจากราคะกรวา ‘จตปราศจากราคะ’ จตม

โทสะกรวา ‘จตมโทสะ’ หรอจตปราศจากโทสะกรวา ‘จตปราศจากโทสะ’ จตมโมหะ

กรวา ‘จตมโมหะ’ หรอจตปราศจากโมหะกรวา ‘จตปราศจากโมหะ’ จตหดหกรวา

‘จตหดห’ หรอจตฟงซานกรวา ‘จตฟงซาน’ จตเปนมหคคตะกรวา ‘จตเปนมหคคตะ’

หรอจตไมเปนมหคคตะกรวา ‘จตไมเปนมหคคตะ’ จตมจตอนยงกวากรวา ‘จตม

จตอนยงกวา’ หรอจตไมมจตอนยงกวากรวา ‘จตไมมจตอนยงกวา’ จตเปนสมาธ

กรวา ‘จตเปนสมาธ’ หรอจตไมเปนสมาธกรวา ‘จตไมเปนสมาธ’ จตหลดพนกรวา

‘จตหลดพน’ หรอจตไมหลดพนกรวา ‘จตไมหลดพน’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๓ }

๑๔๔



ก าลงของพระตถาคต ๑๐ ประการ

[๑๔๘] สารบตร ก าลงของตถาคต๑ ๑๐ ประการนทตถาคตมแลว เปน

เหตใหปฏญญาฐานะทองอาจ๒ บนลอสหนาท๓ ประกาศพรหมจกร๔ในบรษท๕

ก าลงของตถาคต ๑๐ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ตถาคตรชดฐานะ๖ โดยเปนฐานะ และอฐานะโดยเปนอฐานะใน

โลกนตามความเปนจรง การทตถาคตรชดฐานะโดยเปนฐานะ

และอฐานะโดยเปนอฐานะตามความเปนจรง นเปนก าลงของ

ตถาคตทตถาคตอาศยแลว ปฏญญาฐานะทองอาจ บนลอสหนาท

ประกาศพรหมจกรในบรษท


๑ ด อง.ฉกก. (แปล) ๒๒/๖๔/๕๗๙, อง.ทสก.(แปล) ๒๔/๒๑/๔๓-๔๗.

๒ ฐานะทองอาจ (อาสภะ) อรรถกถาอธบายวา หมายถงฐานะทประเสรฐทสด ทสงสด หรอฐานะของ

พระพทธเจาผประเสรฐทสดในปางกอน

อนง ค าวา อาสภะ มาจากค าวา อสภะ เปนชอโคจาฝงของโคจ านวนมากตง ๑๐๐ ตว ๑,๐๐๐ ตว ๑๐๐

คอก ๑,๐๐๐ คอก มสขาว นาด มก าลงสามารถน าภาระหนกยงไปได ยนหยดดวยเทาทง ๔ ไมหวนไหว

ตอเสยงฟารองตง ๑๐๐ ครง พระตถาคตเปรยบเหมอนโคอสภะ คอ ประทบยนขมบรษททง ๘ ไดอยาง

มนคงดวยพระบาท (ฐานะ) คอ เวสารชชญาณ ๔ ประการ ไมมปจจามตรใดในโลกและเทวโลกทสามารถ

ท าใหพระองคหวนไหวได (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๔๗, อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๖)

๓ บนลอสหนาท ในทนหมายถงตรสพระวาจาดวยทาทองอาจดงพญาราชสห ไมทรงหวนเกรงผใด เพราะ

ทรงมนพระทยในศล สมาธ ปญญาของพระองค (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๔๘,ท.ส.ฏกา ๑/๔๐๓/๔๕๔)

๔ พรหมจกร หมายถงธรรมจกรอนประเสรฐ ยอดเยยม บรสทธ ม ๒ ประการ คอ (๑) ปฏเวธญาณ ไดแก

ญาณระดบโลกตตระ แสดงถงพระปญญาคณของพระพทธเจา (๒) เทสนาญาณ ไดแก ญาณระดบโลกยะ

แสดงถงพระมหากรณาคณของพระพทธเจา ญาณทง ๒ นช อวาโอรสญาณ(ญาณสวนพระองค) มเฉพาะ

พระพทธเจาทงหลายเทานน ไมมแกคนทวไป (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๔๘,อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๗)

๕ บรษท หมายถงหม, คณะ, ทประชม ในทนหมายถงบรษท ๘ คอ (๑) ขตตยบรษท (๒) พราหมณบรษท

(๓) คหบดบรษท (๔) สมณบรษท (๕) จาตมหาราชบรษท (๖) ดาวดงสบรษท (สวรรคชนท ๒ แหงสวรรค

๖ ชน) (๗) มารบรษท (๘) พรหมบรษท (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๔๘, ท.ส.อ. ๔๐๓/๒๙๗, อง.ทสก.อ.

๓/๒๑/๓๒๗)

๖ ฐานะ ในทนหมายถงเหตและปจจย ทเรยกวา “ฐานะ” เพราะเปนแดนตงขน เกดขน และเปนไปแหงผล

(ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๔๙, อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๔ }

๑๔๕



๒. ตถาคตรชดวบากแหงการยดถอกรรมทเปนทงอดต อนาคต และ

ปจจบนโดยฐานะ โดยเหตตามความเปนจรง การทตถาคตรชด

วบากแหงการยดถอกรรมทเปนทงอดต อนาคต และปจจบนโดย

ฐานะ โดยเหตตามความเปนจรง นเปนก าลงของตถาคตทตถาคต

อาศยแลว ปฏญญาฐานะทองอาจ บนลอสหนาท ประกาศ

พรหมจกร ในบรษท

๓. ตถาคตรชดปฏปทาทใหถงภมทงปวง๑ตามความเปนจรง การท

ตถาคตรชดปฏปทาทใหถงภมทงปวงตามความเปนจรง นเปนก าลง

ของตถาคตทตถาคตอาศยแลว ปฏญญาฐานะทองอาจ บนลอ

สหนาท ประกาศพรหมจกรในบรษท

๔. ตถาคตรชดโลกทมธาตหลายชนด๒ มธาตทแตกตางกน๓ ตามความ

เปนจรง การทตถาคตรชดโลกทมธาตหลายชนด มธาตทแตกตาง

กนตามความเปนจรง นเปนก าลงของตถาคตทตถาคตอาศยแลว

ปฏญญาฐานะทองอาจ บนลอสหนาท ประกาศพรหมจกรในบรษท

๕. ตถาคตรชดวาหมสตวเปนผมอธยาศยตางกนตามความเปนจรง

การทตถาคตรชดวาหมสตวเปนผมอธยาศยตางกนตามความเปนจรง

นเปนก าลงของตถาคตทตถาคตอาศยแลว ปฏญญาฐานะทองอาจ

บนลอสหนาท ประกาศพรหมจกรในบรษท

๖. ตถาคตรชดวาสตวเหลาอน และบคคลเหลาอนมอนทรยแกกลา

และอนทรยออนตามความเปนจรง การทตถาคตรชดวาสตว

เหลาอน และบคคลเหลาอนมอนทรยแกกลาและอนทรยออนตาม


๑ ภมท งปวง ในทนหมายถงคตทควรไป(คต) และคตทไมควรไป(อคต) (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๕๐, อง.ทสก.อ.

๓/๒๑/๓๒๘)

๒ ธาตหลายชนด ในทนหมายถงธาต ๑๘ มจกขธาตเปนตน (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๕๐, อง.เอกก.อ. ๑/๕๗๗/๔๗๓)

และด อภ.ว.(แปล) ๓๕/๑๘๕/๑๔๗. วสทธ. ๒/๕๑๗/๑๒๙.

๓ ธาตทแตกตางกน หมายถงธาตทมลกษณะตางกน (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๕๐, อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๙,

อภ.ว.อ. ๗๖๐/๔๒๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๕ }

๑๔๖



ความเปนจรง นเปนก าลงของตถาคตทตถาคตอาศยแลว ปฏญญา

ฐานะทองอาจ บนลอสหนาท ประกาศพรหมจกรในบรษท

๗. ตถาคตรชดความเศราหมอง๑ ความผองแผว๒ แหงฌาน วโมกข

สมาธ และสมาบต และการออกจากฌาน วโมกข สมาธ และ

สมาบต๓ ตามความเปนจรง การทตถาคตรชดความเศราหมอง

ความผองแผวแหงฌาน วโมกข สมาธ และสมาบต และการ

ออกจากฌาน วโมกข สมาธ และสมาบตตามความเปนจรง น

เปนก าลงของตถาคตทตถาคตอาศยแลว ปฏญญาฐานะทองอาจ


๘. ตถาคตระลกถงชาตกอนไดหลายชาต คอ ๑ ชาตบาง ๒ ชาตบาง

๓ ชาตบาง ๔ ชาตบาง ๕ ชาตบาง ๑๐ ชาตบาง ๒๐ ชาตบาง

๓๐ ชาตบาง ๔๐ ชาตบาง ๕๐ ชาตบาง ๑๐๐ ชาตบาง ๑,๐๐๐

ชาตบาง ๑๐๐,๐๐๐ ชาตบาง ตลอดสงวฏฏกป๔ เปนอนมากบาง

ตลอดววฏฏกป๕เปนอนมากบาง ตลอดสงวฏฏกปและววฏฏกป

เปนอนมากบางวา ‘ในภพโนน เรามชออยางนน มตระกล ม


๑ ความเศราหมอง หมายถงธรรมฝายเสอม ไดแก กาม วตก วจาร และปต เปนตน ทเปนอปสรรคตอการ

เจรญฌานตามล าดบขนของผทมฌานยงไมคลองแคลว (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๕๑, อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๙,

อง.ทสก.ฏกา ๓/๒๑/๓๙๒) และด อง.นวก. (แปล) ๒๓/๔๑/๕๒๓-๕๓๒ ประกอบ

๒ ความผองแผว หมายถงธรรมฝายเจรญ ไดแก การสงดจากกาม การระงบวตกวจาร การจางคลายไปแหง

ปตเปนตน ซงเปนคณคาตอการเจรญฌานใหยงขนไปของผทมฌานคลองแคลว (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๕๑,

อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๙, อง.ทสก.ฏกา ๓/๒๑/๓๙๒) และด อง.นวก. (แปล) ๒๓/๔๑/๕๒๓-๕๓๒ ประกอบ

๓ ในค าวา “ฌาน วโมกข สมาธ และสมาบต” น ฌาน หมายถงฌาน ๔ (ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน

และจตตถฌาน) (อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๙) วโมกข หมายถงวโมกข ๘ (อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๙) และด

อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๑๑๙/๔๒๒ ประกอบ สมาธ หมายถงสมาธ ๓ คอ สวตกกสวจารสมาธ (สมาธทม

วตกและวจาร) อวตกกวจารมตตสมาธ (สมาธทไมมวตกมเพยงวจาร) อวตกกาวจารสมาธ (สมาธทไมม

ทงวตกและวจาร) (ข.ป. ๓๑/๔๓/๕๐) สมาบต หมายถงอนปพพสมาบต ๙ คอ รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔

และสญญาเวทยตนโรธ ๑ (ม.ม.อ. ๑/๑๔๘/๓๕๑, อง.ทสก.อ. ๓/๒๑/๓๒๙) และด อง.นวก. (แปล)

๒๓/๓๒/๔๙๕, อภ.ว.(แปล) ๓๕/๘๒๘/๕๒๙-๕๓๒ ประกอบ

๔-๕ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๕๒ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๒ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๖ }

๑๔๗



วรรณะ มอาหาร เสวยสขทกข และมอายอยางนน ๆ จตจากภพ

นนกไปเกดในภพโนน แมในภพนน เรากมชออยางนน มตระกล

มวรรณะ มอาหาร เสวยสขทกข และมอายอยางนน ๆ จตจาก

ภพนนแลวจงมาเกดในภพน’ ตถาคตระลกชาตกอนไดหลายชาต

พรอมทงลกษณะทวไปและชวประวตอยางน การทตถาคตระลก

ชาตกอนไดหลายชาต คอ ๑ ชาตบาง ๒ ชาตบาง ฯลฯ

พรอมทงลกษณะทวไปและชวประวตอยางน นเปนก าลงของ



๙. ตถาคตเหนหมสตวผก าลงจต(เคลอน) ก าลงเกด ทงชนต าและ

ชนสง งามและไมงาม เกดดและเกดไมด ดวยตาทพยอนบรสทธ

เหนอมนษย รชดถงหมสตวผเปนไปตามกรรมวา ‘หมสตวทประกอบ

กายทจรต วจทจรต และมโนทจรต กลาวรายพระอรยะ มความ

เหนผด และชกชวนผอ นใหท าตามความเหนผด พวกเขาหลงจาก

ตายแลวจะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก แตหมสตวท

ประกอบกายสจรต วจสจรต และมโนสจรต ไมกลาวรายพระอรยะ

มความเหนชอบ และชกชวนผอ นใหท าตามความเหนชอบ พวก

เขาหลงจากตายแลวจะไปเกดในสคตโลกสวรรค ตถาคตเหนหม

สตวผก าลงจต ก าลงเกด ทงชนต าและชนสง งามและไมงาม

เกดดและเกดไมด ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย รชดถง

หมสตวผเปนไปตามกรรมอยางนแล การทตถาคตเหนหมสตว ฯลฯ

ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย รชดถงหมสตวผเปนไปตามกรรม

นเปนก าลงของตถาคตทตถาคตอาศยแลว ปฏญญาฐานะทองอาจ


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๗ }

๑๔๘



๑๐. ตถาคตท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะ

อาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน การทตถาคต

ท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะ

สนไปดวยปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน นเปนก าลงของ



ภกษทงหลาย ก าลงของตถาคต ๑๐ ประการนแล ทตถาคตมแลว

เปนเหตใหปฏญญาฐานะทองอาจ บนลอสหนาท ประกาศพรหมจกรในบรษท

[๑๔๙] สารบตร บคคลใดแลพงวากลาวเราผรอย เหนอยอยางนวา ‘สมณ-

โคดมไมมญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษย สมณ-

โคดมแสดงธรรมทประมวลมาดวยความตรก ทไตรตรองดวยการคนคด แจมแจง

ไดเอง’ บคคลนนไมละวาจานน ไมละความคดนน ไมสลดทงทฏฐนน ยอมด ารง

อยในนรกเหมอนถกน าไปฝงไว อปมาเหมอนภกษผสมบรณดวยศล สมบรณดวย

สมาธ สมบรณดวยปญญา พงยนดอรหตตผลในปจจบนนนแล แมฉนใด เรากลาว

ขออปไมยน ฉนนน บคคลนนไมละวาจานน ไมละความคดนน ไมสลดทงทฏฐนน

ยอมด ารงอยในนรกเหมอนถกน าไปฝงไว

เวสารชชญาณ๑ ๔

[๑๕๐] สารบตร เวสารชชญาณ(ญาณเปนเหตใหแกลวกลา) ๔ ประการน

ทตถาคตมแลวเปนเหตใหปฏญญา(ยนยน) ฐานะทองอาจ บนลอสหนาท ประกาศ

พรหมจกรในบรษท

เวสารชชญาณของตถาคต ๔ ประการ อะไรบาง คอ

๑. เราไมเหนนมต๒นวา ‘สมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม

หรอใคร ๆ ในโลก จกทกทวงเราดวยค าพดทมเหต๓ในธรรมนนวา


๑ ดเทยบ อง.จตกก.(แปล) ๒๑/๘/๑๓-๑๔

๒ นมต ในทนหมายถงทงบคคลและธรรมทเปนเหตสนบสนนการทกทวง (ม.ม.อ. ๑/๑๕๐/๓๕๔ , อง.จตกก.อ.

๒/๘/๒๘๕, อง.จตกก.ฏกา ๒/๘/๒๘๔)

๓ ค าพดทมเหต หมายถงค าพดทอางองพยานบคคล พยานหลกฐานมาเปนเหตสนบสนนใหการทกทวง

ส าเรจประโยชนนาเชอถอ (ม.ม.อ. ๑/๑๕๐/๓๕๔, อง.จตกก.อ. ๒/๘๒๘๕, อง.จตกก.ฏกา ๒/๘/๒๘๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๘ }

๑๔๙



‘ทานผปฏญญาวา เปนพระสมมาสมพทธะ ธรรมเหลานทานกยง

ไมร’ เราเมอไมเหนนมตแมน จงถงความเกษม ไมมความกลว

แกลวกลาอย

๒. เราไมเหนนมตนวา ‘สมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม

หรอใคร ๆ ในโลก จกทกทวงเราดวยค าพดทมเหตในธรรมนนวา

‘ทานผปฏญญาวา เปนพระขณาสพ อาสวะเหลานของทานกยง

ไมส นไป’ เราเมอไมเหนนมตแมน จงถงความเกษม ไมมความกลว

แกลวกลาอย

๓. เราไมเหนนมตนวา ‘สมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม


‘อนตรายกธรรม๑ททานกลาว ไมอาจกออนตรายแกผเสพไดจรง’

เราเมอไมเหนนมตแมน จงถงความเกษม ไมมความกลว แกลว

กลาอย

๔. เราไมเหนนมตนวา ‘สมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม


‘ทานแสดงธรรมเพอประโยชนอยางใด ประโยชนอยางนนไมส าเรจ

เพอความสนทกขโดยชอบแกผท าตามไดจรง’ เราเมอไมเหนนมต

แมน จงถงความเกษม ไมมความกลว แกลวกลาอย

สารบตร เวสารชชญาณ ๔ ประการนแล ทตถาคตมแลวเปนเหตให

ปฏญญาฐานะทองอาจ บนลอสหนาท ประกาศพรหมจกรในบรษท

บคคลใดพงวากลาวเราผรอย เหนอยอยางนวา ‘สมณโคดมไมมญาณทสสนะ


ประมวลมาดวยความตรก ทไตรตรองดวยการคนคด แจมแจงไดเอง’ บคคลนน


๑ อนตรายกธรรม หมายถงธรรมทเปนอนตรายตอการบรรลมรรคผล ไดแก อาบต ๗ กอง ซงเปนโทษ

ส าหรบปรบภกษผลวงละเมด โดยทสดแมทกกฏหรอทพภาสต ในทนหมายเอาเมถนธรรม (ม.ม.อ.

๑/๑๕๐/๓๕๔,อง.จตกก.อ. ๒/๘/๒๘๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๔๙ }

๑๕๐



ไมละวาจานน ไมละความคดนน ไมสลดทงทฏฐนน ยอมด ารงอยในนรกเหมอน

ถกน าไปฝงไว อปมาเหมอนภกษผสมบรณดวยศล สมบรณดวยสมาธ สมบรณ

ดวยปญญา พงยนดอรหตตผลในปจจบนนนแล แมฉนใด เรากลาวขออปไมยน

ฉนนน บคคลนนไมละวาจานน ไมละความคดนน ไมสลดทงทฏฐนน ยอมด ารง

อยในนรกเหมอนถกน าไปฝงไว

บรษท ๘

[๑๕๑] สารบตร บรษท ๘ จ าพวกน

บรษท ๘ จ าพวก ไหนบาง คอ

๑. ขตตยบรษท ๒. พราหมณบรษท

๓. คหบดบรษท ๔. สมณบรษท

๕. จาตมหาราชบรษท ๖. ดาวดงสบรษท

๗. มารบรษท ๘. พรหมบรษท

บรษทม ๘ จ าพวกนแล

ตถาคตมเวสารชชญาณ ๔ ประการนจงเขาไปคบหาบรษท ๘ จ าพวกน

เราเขาไปยงขตตยบรษทหลายรอยบรษทยอมรวา แมในบรษทนน เรากเคยนงใกล

เคยทกทาย เคยปราศรย เคยสนทนากน เราไมเหนนมตวา ‘ความกลวหรอ

ความสะทกสะทานจกกล ากรายเราในบรษทนนไดเลย’ เราเมอไมเหนนมตแมน

จงถงความเกษม ไมมความกลว แกลวกลาอย

อนง เราเขาไปยงพราหมณบรษทหลายรอยบรษท ฯลฯ คหบดบรษท ...

สมณบรษท ... จาตมหาราชบรษท ... ดาวดงสบรษท ... มารบรษท เขาไป

ยงพรหมบรษทหลายรอยบรษทยอมรวา แมในบรษทนน ๆ เรากเคยนงใกล

เคยทกทาย เคยปราศรย เคยสนทนากน เราไมเหนนมตวา ‘ความกลวหรอความ

สะทกสะทานจกกล ากรายเราในบรษทนนไดเลย’ เราเมอไมเหนนมตแมน จงถง

ความเกษม ไมมความกลว แกลวกลาอย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๐ }

๑๕๑









ฉนนน บคคลนนไมละวาจานน ไมละความคดนน ไมสลดทงทฏฐนน ยอมด ารง


ก าเนด ๔

[๑๕๒] สารบตร ก าเนด ๔ ชนดน

ก าเนด ๔ ชนด ไหนบาง คอ

๑. ก าเนดอณฑชะ (การเกดในไข)

๒. ก าเนดชลาพชะ (การเกดในครรภ)

๓. ก าเนดสงเสทชะ (การเกดในเถาไคลหรอทช นแฉะ)

๔. ก าเนดโอปปาตกะ (การเกดผดขน)

ก าเนดอณฑชะ คออะไร

คอ เหลาสตวผเจาะท าลายเปลอกไขแลวเกด นเราเรยกวา ก าเนดอณฑชะ

ก าเนดชลาพชะ คออะไร

คอ เหลาสตวผเกดในครรภ นเราเรยกวา ก าเนดชลาพชะ

ก าเนดสงเสทชะ คออะไร

คอ เหลาสตวผเกดในปลาเนา ซากศพเนา ขนมบด น าคร า หรอเถาไคล

นเราเรยกวา ก าเนดสงเสทชะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๑ }

๑๕๒



ก าเนดโอปปาตกะ คออะไร

คอ เทวดา สตวนรก มนษยบางจ าพวก และเปรตบางจ าพวก นเราเรยกวา

ก าเนดโอปปาตกะ

สารบตร ก าเนดม ๔ ชนดนแล

บคคลใดจะพงวากลาวเราผรอย เหนอยอยางนวา ‘สมณโคดมไมมญาณทสสนะ






ฉนนน บคคลนนไมละวาจานน ไมละความคดนน ไมสลดทงทฏฐนน กยอมด ารง


คต ๕

[๑๕๓] สารบตร คต ๕ ประการน

คต ๕ ประการ อะไรบาง คอ

๑. นรก ๒. ก าเนดดรจฉาน

๓. เปตวสย ๔. มนษย

๕. เทวดา

เรารชดนรก ทางทน าสตวใหถงนรก ขอปฏบตทน าสตวใหถงนรก และรชด

ขอปฏบตทสตวปฏบตแลว เปนเหตใหหลงจากตายแลวยอมไปเกดในอบาย ทคต

วนบาต นรก๑


๑ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๖๘ (อากงเขยยสตร) หนา ๖๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๒ }

๑๕๓



เรารชดก าเนดดรจฉาน ทางทน าสตวใหถงก าเนดดรจฉาน ขอปฏบตทน า

สตวใหถงก าเนดดรจฉาน และรชดขอปฏบตทสตวปฏบตแลว เปนเหตใหหลงจาก

ตายแลวยอมไปเกดในก าเนดดรจฉาน

เรารชดเปตวสย ทางทน าสตวใหถงเปตวสย ขอปฏบตทน าสตวใหถงเปตวสย

และรชดขอปฏบตทสตวปฏบตแลว เปนเหตใหหลงจากตายแลวยอมไปเกดในเปตวสย

เรารชดหมมนษย ทางทน าสตวใหถงมนษยโลก ขอปฏบตทน าสตวใหถง

มนษยโลก และรชดขอปฏบตทสตวปฏบตแลว เปนเหตใหหลงจากตายแลวยอม

ไปเกดในหมมนษย

เรารชดเทวดาทงหลาย ทางทน าสตวใหถงเทวโลก ขอปฏบตทน าสตวให

ถงเทวโลก และรชดขอปฏบตทสตวปฏบตแลว เปนเหตใหหลงจากตายแลวยอม

ไปเกดในสคตโลกสวรรค

เรารชดนพพาน ทางทน าสตวใหถงนพพาน ขอปฏบตทน าสตวใหถงนพพาน

และรชดขอปฏบตทสตวปฏบตแลวเปนเหตท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตทไมม

อาสวะ เพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน

รเหนการไปทคตและสคตของบคคล

[๑๕๔] เราก าหนดรใจของบคคลบางคนในโลกนดวยใจอยางนวา ‘บคคลผ

ปฏบตอยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทางนนแลว หลงจากตายแลวจกไป

เกดในอบาย ทคต วนบาต นรก’ ตอมา เราเหนเขาหลงจากตายแลวไปเกดในอบาย

ทคต วนบาต นรก เสวยทกขเวทนาโดยสวนเดยวอนแรงกลา เผดรอน ดวยตา

ทพยอนบรสทธเหนอมนษย

หลมถานเพลงลกมากกวาชวงตวบรษ เตมไปดวยถานเพลงทปราศจากเปลว

และควน ล าดบนน บรษผมรางกายถกความรอนแผดเผา ครอบง า เหนดเหนอย

สะทกสะทาน หวกระหาย เดนมงมายงหลมถานเพลงนนโดยหนทางสายเดยว

บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘บรษผเจรญน ปฏบตอยางนน เปน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๓ }

๑๕๔



ไปอยางนน และด าเนนทางนน จกมาถงหลมถานเพลงนนนแล’ ตอมา บรษผม

ตาดนนจะพงเหนเขาผตกลงในหลมถานเพลงนน เสวยทกขเวทนาโดยสวนเดยว

อนแรงกลา เผดรอน แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน ก าหนดรใจของบคคล

บางคนในโลกนดวยใจอยางนวา ‘บคคลนปฏบตอยางนน เปนไปอยางนน และ

ด าเนนทางนนแลว หลงจากตายแลวจกไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก’ ตอมา

เราเหนเขาหลงจากตายแลวไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เสวยทกขเวทนา

โดยสวนเดยวอนแรงกลา เผดรอน ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย

เราก าหนดรใจของบคคลบางคนในโลกนดวยใจอยางนวา ‘บคคลผปฏบต

อยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทางนนแลว หลงจากตายแลวจกไปเกดใน

ก าเนดดรจฉาน’ ตอมา เราเหนเขาหลงจากตายแลวไปเกดในก าเนดดรจฉาน

เสวยทกขเวทนาอนแรงกลา เผดรอน ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย

หลมอจจาระลกมากกวาชวงตวบรษ เตมไปดวยอจจาระ ล าดบนน บรษผม

รางกายถกความรอนแผดเผา ครอบง า เหนดเหนอย สะทกสะทาน หวกระหาย

เดนมงมายงหลมอจจาระนนโดยหนทางสายเดยว บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพง

กลาวอยางนวา ‘บรษผเจรญน ปฏบตอยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทางนน

จกมาถงหลมอจจาระนนนแล’ ตอมา บรษผมตาดนนจะพงเหนเขาผตกลงในหลม

อจจาระนนแลว เสวยทกขเวทนา อนแรงกลา เผดรอน แมฉนใด เรากฉนนน

เหมอนกน ก าหนดรใจของบคคลบางคนในโลกนดวยใจอยางนวา ‘บคคลนปฏบต


ก าเนดดรจฉาน’ ตอมา เราเหนเขาหลงจากตายแลวไปเกดในก าเนดดรจฉาน

เสวยทกขเวทนาอนแรงกลา เผดรอน ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย



เปตวสย’ ตอมา เราเหนเขาหลงจากตายแลวไปเกดในเปตวสย เสวยทกขเวทนา

เปนอนมากดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๔ }

๑๕๕



ตนไมเกดบนพนทไมเสมอ มใบออนใบแกนอย มเงาโปรง ล าดบนน บรษ

ผมรางกายถกความรอนแผดเผา ครอบง า เหนดเหนอย สะทกสะทาน หวกระหาย

เดนมงมายงตนไมนนโดยหนทางสายเดยว บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา

‘บรษผเจรญน ปฏบตอยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทางนนจกมาถงตนไม

นนนแล’ ตอมา บรษผมตาดนนจะพงเหนเขานงหรอนอนทรมเงาของตนไมนน แลว

เสวยทกขเวทนาเปนอนมาก แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน ก าหนดรใจของบคคล

บางคนในโลกนดวยใจอยางนวา ‘บคคลน ปฏบตอยางนน เปนไปอยางนน และด าเนน

ทางนนแลว หลงจากตายแลวจกไปเกดในเปตวสย’ ตอมา เราเหนเขาหลงจากตายแลว

ไปเกดในเปตวสย เสวยทกขเวทนาเปนอนมาก ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย



หมมนษย’ ตอมา เราเหนเขาหลงจากตายแลวไปเกดในหมมนษย เสวยสขเวทนา

เปนอนมาก ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย

ตนไมเกดบนพนทราบเรยบ มใบออนใบแกมาก มรมเงาทบ ล าดบนน

บรษผมรางกายถกความรอนแผดเผา ครอบง า เหนดเหนอย สะทกสะทาน หว

กระหาย เดนมงมายงตนไมนนโดยหนทางสายเดยว บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพง

กลาวอยางนวา ‘บรษผเจรญน ปฏบตอยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทาง

นนจกมาถงตนไมนนนแล’ ตอมา บรษผมตาดจะพงเหนเขานงหรอนอนทรมเงาของ

ตนไมนน แลวเสวยสขเวทนาเปนอนมาก แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน ก าหนด

รใจของบคคลบางคนในโลกนดวยใจอยางนวา ‘บคคลนปฏบตอยางนน เปนไป

อยางนน และด าเนนทางนนแลว ฯลฯ เกดในหมมนษย เสวยสขเวทนาเปนอนมาก


อยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทางนนแลว หลงจากตายแลวจกไปเกดในสคต

โลกสวรรค’ ตอมา เราเหนเขาหลงจากตายแลวไปเกดในสคตโลกสวรรค เสวยสข

เวทนาโดยสวนเดยว ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๕ }

๑๕๖



ปราสาทซงมเรอนยอดฉาบทาแลวทงภายในและภายนอก ลมเขาไมได มกลอน

แนน มประตและหนาตางปดสนทด ในเรอนยอดนน มบลลงกทลาดดวยผาพรม

ขนสตว ลาดดวยเครองลาดท าดวยขนแกะสขาว ลาดดวยขนสตวซ งท าเปนรป

ดอกไม มเครองลาดอยางดท าดวยหนงชะมด มเพดานกนอยเบองบน มหมอน

แดงวางไว ๒ ขาง ล าดบนน บรษผมรางกายถกความรอนแผดเผา ครอบง า

เหนดเหนอย สะทกสะทาน หวกระหาย เดนมงมายงปราสาทนนแลโดยหนทาง

สายเดยว บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘บรษผเจรญนปฏบต

อยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทางนนแลวจกมายงปราสาทนนนแล’ ตอมา

บรษผมตาดพงเหนเขานงหรอนอนบนบลลงกนน ทเรอนยอดในปราสาทนน เสวย

สขเวทนาโดยสวนเดยว แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน ก าหนดรใจของบคคล

บางคนในโลกนดวยใจอยางนวา ‘บคคลนปฏบตอยางนน เปนไปอยางนน และ

ด าเนนทางนนหลงจากตายแลวจกไปเกดในสคตโลกสวรรค’ ตอมา เราเหนเขาหลงจาก

ตายแลวไปเกดในสคตโลกสวรรค เสวยสขเวทนาโดยสวนเดยว ดวยตาทพยอนบรสทธ

เหนอมนษย


อยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทางนนแลวจกท าใหแจงเจโตวมตต ปญญา-

วมตต อนไมมอาสวะเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน’

ตอมา เราเหนบคคลนนผท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนไมมอาสวะเพราะ

อาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน เสวยสขเวทนาโดย

สวนเดยว

สระโบกขรณ มน าใส จดสนท เยน สะอาด มทาเทยบ นารนรมย และในท

ไมไกลสระโบกขรณนน กมแนวปาทบ ล าดบนน บรษผมรางกายถกความรอน

แผดเผา ครอบง า เหนดเหนอย สะทกสะทาน หวกระหาย เดนมงมายงสระ

โบกขรณนนแล โดยหนทางสายเดยว บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา

‘บรษผเจรญน ปฏบตอยางนน เปนไปอยางนน และด าเนนทางนนแลวจกมาถง

สระโบกขรณนนนแล’ ตอมา บรษผมตาดพงเหนเขาลงสสระโบกขรณนน แลวอาบ

และดม ระงบความกระวนกระวาย ความเหนดเหนอยและความรอนหมดแลวขนไปนง

หรอนอนทแนวปานน เสวยสขเวทนาโดยสวนเดยว แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน

ก าหนดรใจของบคคลบางคนในโลกนดวยใจอยางนวา ‘บคคลนปฏบตอยางนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๖ }

๑๕๗



เปนไปอยางนน และด าเนนทางนนแลวจกท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนไมม

อาสวะเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน’ ตอมา เราเหน

เขาท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนไมมอาสวะเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญา

อนยงเอง เขาถงอยในปจจบน เสวยสขเวทนาโดยสวนเดยว

คตม ๕ ประการนแล





ถกน าไปฝงไว อปมาเหมอนภกษผสมบรณดวยศล สมบรณดวยสมาธ สมบรณดวย

ปญญา พงยนดอรหตตผลในปจจบนนนแล ฉนใด เรากกลาวอปไมยนฉนนน

บคคลนนไมละวาจานน ไมละความคดนน ไมสลดทงทฏฐนน ยอมด ารงอยใน

นรกเหมอนถกน าไปฝงไว

พรหมจรรยมองค ๔

[๑๕๕] สารบตร เรารย งความประพฤตพรหมจรรย๑มองค ๔ คอ

๑. เราเปนผบ าเพญตบะ และเปนผบ าเพญตบะอยางยอดเยยม

๒. เราเปนผประพฤตถอสงเศราหมอง และเปนผประพฤตถอสง

เศราหมองอยางยอดเยยม


๑ พรหมจรรย หมายถงความประพฤตประเสรฐ มนย ๑๒ ประการ คอ (๑) ทาน การให (๒) ไวยาวจจะ

การขวนขวายชวยเหลอ (๓) ปญจสกขาบท ศลหา (๔) พรหมวหาร การประพฤตพรหมวหาร (๕)ธรรม-

เทศนา (๖) เมถนวรต การงดเวนจากการเสพเมถน (๗) สทารสนโดษ ความยนดเฉพาะคครองของตน

(๘) อโปสถงคะ องคอโบสถ (๙) อรยมรรค ทางอนประเสรฐ (๑๐) ศาสนาทรวมไตรสกขา (๑๑) อธยาศย

(๑๒) วรยะ ความเพยร แตในทนหมายถงวรยะ เหตทตรสพรหมจรรยน เพราะสนกขตตะโอรสเจาลจฉว

เปนผมความเชอวา ‘บคคลจะบรสทธไดดวยการประพฤตทกกรกรยา’ ทรงมงขจดความเชอนน (ม.ม.อ.

๑/๑๕๕/๓๖๒-๓๖๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๗ }

๑๕๘



๓. เราเปนผประพฤตรงเกยจ(บาป) และเปนผประพฤตรงเกยจบาป

อยางยอดเยยม

๔. เราเปนผประพฤตสงด และเปนผประพฤตสงดอยางยอดเยยม

การบ าเพญตบะ

บรรดาพรหมจรรยมองค ๔ นน พรหมจรรยในการบ าเพญตบะของเรา คอ

เราเคยเปนอเจลก(ประพฤตเปลอยกาย) ไมมมารยาท เลยมอ เขาเชญใหไปรบ

อาหารกไมไป เขาเชญใหหยดรบอาหารกไมหยด ไมรบอาหารทเขาแบงไว ไมรบ

อาหารทเขาท าเจาะจง ไมยนดอาหารทเขาเชญ เรานนไมรบอาหารจากปากหมอ

ไมรบอาหารจากปากภาชนะ ไมรบอาหารครอมธรณประต ไมรบอาหารครอม

ทอนไม ไมรบอาหารครอมสาก ไมรบอาหารของคน ๒ คนทก าลงบรโภคอย

ไมรบอาหารของหญงมครรภ ไมรบอาหารของหญงผก าลงใหบตรดมนม ไมรบ

อาหารของหญงทคลอเคลยชาย ไมรบอาหารทนดแนะกนท าไว ไมรบอาหารในท

เลยงสนข ไมรบอาหารในทมแมลงวนไตตอมเปนกลม ๆ ไมกนปลา ไมกนเนอ

ไมดมสรา ไมดมเมรย ไมดมยาดอง เรานนรบอาหารในเรอนหลงเดยว ยงชพ

ดวยขาวค าเดยว รบอาหารในเรอน ๒ หลง ยงชพดวยขาว ๒ ค า ฯลฯ

รบอาหารในเรอน ๗ หลง ยงชพดวยขาว ๗ ค า ยงชพดวยอาหารในถาดนอย

๑ ใบ ยงชพดวยอาหารในถาดนอย ๒ ใบ ฯลฯ ยงชพดวยอาหารในถาดนอย

๗ ใบ กนอาหารทเกบไวคางคน ๑ วน กนอาหารทเกบไวคางคน ๒ วน ฯลฯ

กนอาหารทเกบไวคางคน ๗ วน ถอการบรโภคอาหารตามวาระ ๑๕ วนตอมอ

เชนน อยดวยประการอยางน

เรานนกนผกดองเปนอาหาร กนขาวฟางเปนอาหาร กนลกเดอยเปนอาหาร

กนกากขาวเปนอาหาร กนสาหรายเปนอาหาร กนร าเปนอาหาร กนขาวตงเปน

อาหาร กนก ายานเปนอาหาร กนหญาเปนอาหาร กนมลโคเปนอาหาร กนเหงา

และผลไมปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลนยงชพ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๘ }

๑๕๙



เรานนนงหมผาปาน นงหมผาแกมกน นงหมผาหอศพ นงหมผาบงสกล

นงหมผาเปลอกไม นงหมหนงเสอ นงหมหนงเสอมเลบ นงหมผาคากรอง

นงหมผาเปลอกปอกรอง นงหมผาผลไมกรอง นงหมผากมพลผมมนษย นงหม

ผากมพลขนสตว นงหมผาขนปกนกเคา เปนผถอนผมและหนวด คอถอการถอน

ผมและหนวด ยนอยางเดยวไมยอมนง เดนกระโหยง คอถอการเดนกระโหยง

ถอการนอนบนหนาม คอนอนบนทนอนทท าดวยหนาม ถอการอาบน าวนละ ๓

ครง๑ ถอการยางและการอบกายหลายรปแบบเชนนอยดวยประการอยางน

นเปนพรหมจรรยในการบ าเพญตบะของเรา

การประพฤตถอส งเศราหมอง

[๑๕๖] บรรดาพรหมจรรยมองค ๔ นน พรหมจรรยในการประพฤตถอสง

เศราหมองของเราดงน คอ มลทนคอธลทหมกหมมอยในกาย(ของเรา)นบหลายป

จนเปนสะเกด ตอตะโกทตงอยนบหลายป มเปลอกแตกแยกจนเปนสะเกด แมฉนใด

มลทนคอธลทหมกหมมอยในกายของเรานบหลายปจนเกดเปนสะเกด กฉนนน

เหมอนกน เรานนมไดมความคดอยางนวา ‘ถาอยางไร เราควรปดละอองธลน

ดวยฝามอ หรอคนเหลาอนพงปดละอองธลนของเราดวยฝามอ’ ความคดแมอยาง

นมไดมแกเรา

นเปนพรหมจรรยในการประพฤตถอสงเศราหมองของเรา

การประพฤตรงเกยจ

บรรดาพรหมจรรยมองค ๔ นน พรหมจรรยในการประพฤตรงเกยจของเรา

ดงน คอ เรานนมสตกาวไปขางหนา มสตถอยกลบ ความเอนดของเราปรากฏ

แมกระทงในหยดน าวา ‘เราอยาไดลางผลาญสตวเลก ๆ ทอยในทตาง ๆ เลย’

นเปนพรหมจรรยในการประพฤตรงเกยจของเรา


๑ ดเทยบ ท.ส. (แปล) ๙/๓๙๔-๓๙๖/๑๖๔-๑๖๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๕๙ }

๑๖๐



ความประพฤตเปนผสงด

บรรดาพรหมจรรยมองค ๔ นน พรหมจรรยในการประพฤตสงดของเราดงน

คอ เรานนอาศยชายปาแหงใดแหงหนงอย เมอใด เราไดพบคนเลยงโค คนเลยง

ปศสตว คนหาบหญา คนหาฟน หรอคนท างานในปา๑ เมอนน เราเดนหนจาก

ปาหนงไปยงปาอกแหงหนง จากปาทบแหงหนงไปยงปาทบอกแหงหนง จากทลม

แหงหนงไปยงทลมอกแหงหนง จากทดอนแหงหนงไปยงทดอนอกแหงหนง ขอนน

เพราะเหตไร เพราะเราคดวา ‘คนเหลานนอยาไดพบเรา และเรากอยาไดพบคน

เหลานนเลย’

สตวปาเหนพวกมนษยแลวกเตลดหนจากปาแหงหนงไปยงปาอกแหงหนง

จากปาทบแหงหนงไปยงปาทบอกแหงหนง จากทลมแหงหนงไปยงทลมอกแหงหนง

จากทดอนแหงหนงไปยงทดอนอกแหงหนง แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน เมอใด

เราไดพบคนเลยงโค คนเลยงปศสตว คนหาบหญา คนหาฟน หรอคนท างานในปา

เมอนน เราเดนหน จากปาแหงหนงไปยงปาอกแหงหนง จากปาทบแหงหนงไป

ยงปาทบอกแหงหนง จากทลมแหงหนงไปยงทลมอกแหงหนง จากทดอนแหงหนง

ไปยงทดอนอกแหงหนง ขอนนเพราะเหตไร เพราะเราคดวา ‘คนเหลานนอยาได

พบเราเลย และเรากอยาไดพบคนเหลานนเลย’

นเปนพรหมจรรยในการประพฤตเปนผสงดของเรา

เรานนคลานเขาไปในคอกทฝงโคออกไปแลว ไมมคนเลยงโคอย กนมลโคของ

ลกโคตวออนทยงดมนม และกนปสสาวะ อจจาระของตนเองนนแลตลอดเวลา

ทปสสาวะ และอจจาระยงไมส นไป

นเปนพรหมจรรยในโภชนมหาวกฏ๒ของเรา

[๑๕๗] เรานนเขาอาศยแนวปานากลวแหงใดแหงหนงอย ทวานากลวนน

เพราะเปนแนวปาทนาสะพรงกลว ผใดผหนงซ งยงมราคะเขาไปยงแนวปานน


๑ คนท างานในปา หมายถงคนหาฟน, รากไม และผลไมในปาเปนตน (ม.ม.อ. ๑/๑๕๖/๓๖๘)

๒ โภชนมหาวกฏ หมายถงอาหารทสกปรก, ไมสะอาด คอผดปกตอยางมาก (ม.ม.อ. ๑/๑๕๖/๓๖๘,

ม.ม.ฏกา ๒/๑๕๖/๔๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๐ }

๑๖๑



โดยมากยอมขนพองสยองเกลา เรานนอยทกลางแจงตลอดทงคน ในราตรท

หนาวเหนบ ซงอยระหวางเดอน ๓ ตอเดอน ๔ เปนชวงเวลาทหมะตกเหนปานนน

(แต) อยในแนวปาในเวลากลางวน ในเดอนทายแหงฤดรอน เราอยในทแจงใน

เวลากลางวน แตอยในแนวปาในเวลากลางคน คาถานาอศจรรยนเราไมเคยไดยน

มากอน ปรากฏแกเราวา

‘มนผเสาะแสวงหาความหมดจด

อาบแดด อาบน าคาง เปลอยกาย

ทงมไดผงไฟ อยคนเดยว ในปาทนากลว’

เรานอนแอบองกระดกผในปาชา พวกเดกเลยงโค เขาใกลเราแลว ถมน าลาย

รดบาง ถายปสสาวะรดบาง โปรยฝ นลงบาง เอาไมยอนทชองหบาง แตเราไมรสก

เลยวา มอกศลจตเกดขนในเดกเหลานน

นเปนพรหมจรรยในการอยดวยอเบกขาของเรา

ลทธท วาความบรสทธมไดเพราะอาหาร

[๑๕๘] มสมณพราหมณพวกหนงผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘ความ

บรสทธมไดเพราะอาหาร’ พวกเขากลาวอยางนวา ‘พวกเราด ารงชวตอยดวยผล

พทรา’ พวกเขาเคยวกนพทราผลหนงบาง พทราปนบาง ดมน าผลพทราบาง

บรโภคผลพทราทแปรรปเปนอาหารชนดตาง ๆ บาง แตเรากรตววา ‘กนผล

พทราผลเดยวเทานนเปนอาหาร’ เธอคงจะคดอยางนวา ‘สมยนน ผลพทราคงจะ

ใหญเปนแน’ แตเธอไมพงเหนอยางนน แมในกาลนน ผลพทรากมขนาดเทาในบดน

เมอเรากนพทราผลเดยวเทานนเปนอาหาร รางกายกซบผอมเปนอยางมาก อวยวะ

นอยใหญของเราเปรยบเหมอนเถาวลยทมขอมาก หรอมขอด า เพราะมอาหารนอย

นนเอง ตะโพกของเราเปรยบเหมอนรอยเทาอฐ กระดกสนหลงขนเปนป ม ๆ เหมอน

เถาสะบา กระดกซโครงเหลอมขนเหลอมลง เหมอนกลอนศาลาเกาเหลอมกนฉะนน

ดวงตากลวงลกเขาไปในเบาตา เหมอนเงาดวงดาวปรากฏในบอน าทลกฉะนน หนงศรษะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๑ }

๑๖๒



ซงถกลมพดแลวกเหยวแหงไป เปรยบเหมอนผลน าเตาขมทถกตดแตยงออน ถกลม

และแดดแลว ยอมเหยวแหงไปฉะนน เพราะเรามอาหารนอยนนเอง เรานนคดวา

‘จกลบหนงทอง’ แตคล าถกกระดกสนหลง คดวา ‘จกลบกระดกสนหลง’ แตคล า

ถกหนงทอง หนงทองของเราตดกระดกสนหลง เรานนคดวา ‘จะถายอจจาระหรอ

ปสสาวะ’ กซวนเซลมลง ณ ทนนนนเอง เราเมอจะท ารางกายใหสบายกลบตว

ดวยฝามอ เมอเราลบตวดวยฝามอ ขนทงหลายซงมรากเนากหลดรวงจากกาย

เพราะเรามอาหารนอยนนเอง

[๑๕๙] สารบตร มสมณพราหมณพวกหนงผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา

‘ความบรสทธมไดเพราะอาหาร’ พวกเขากลาวอยางนวา ‘พวกเราด ารงชวตอย

ดวยเมลดถวเขยว ฯลฯ พวกเราด ารงชวตอยดวยเมลดงา ฯลฯ พวกเราด ารงชวตอย

ดวยขาวสาร’ พวกเขาเคยวกนขาวสารบาง ปลายขาวบาง ดมน าขาวบาง บรโภค

ขาวสารทแปรรปเปนชนดตาง ๆ บาง แตเรารตววา ‘กนขาวสารเมลดเดยว

เทานนเปนอาหาร’ เธอคงจะคดอยางนวา ‘สมยนน เมลดขาวสารคงจะใหญเปนแน’

แตเธอไมพงเหนอยางนน แมในกาลนน เมลดขาวสารกมขนาดเทาในบดน เมอเรา

กนขาวสารเมลดเดยวเทานนเปนอาหาร รางกายกซบผอมเปนอยางยง อวยวะ

นอยใหญของเราเปรยบเหมอนเถาวลยทมขอมากและมขอด า เพราะเรามอาหารนอย

นนเอง ตะโพกของเราเปรยบเหมอนรอยเทาอฐ กระดกสนหลงขนเปนป ม ๆ

เหมอนเถาสะบา กระดกซโครงเหลอมขนเหลอมลงเหมอนกลอนศาลาเกาเหลอม

กนฉะนน ดวงตากลวงลกเขาไปในเบาตา ฯลฯ เปรยบเหมอนน าเตาขม ฯลฯ’

เรานนคดวา ‘จกลบหนงทอง ฯลฯ จกถายอจจาระหรอปสสาวะ ฯลฯ เราเมอ

จะท ารางกายใหสบายกลบตวดวยฝามอ เมอเราลบตวดวยฝามอ ขนทงหลายซง

มรากเนากหลดรวงจากกาย เพราะเรามอาหารนอยนนเอง

เรามไดบรรลญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษย

แมดวยการปฏบตอนประเสรฐนน ดวยปฏปทานน และดวยการทรมานตนทท าได

ยากนนเลย ขอนนเพราะเหตไร เพราะเหตยงมไดบรรลปญญาอนประเสรฐน ซ งเรา

บรรลแลว เปนเครองน าออกคอน าสตวออกไปจากทกขเพอความสนทกขโดยชอบ

ส าหรบบคคลผปฏบตตามธรรมนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๒ }

๑๖๓



ลทธท วาความบรสทธมไดเพราะสงสารวฏเปนตน

[๑๖๐] สารบตร มสมณพราหมณพวกหนงผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา

‘ความบรสทธมไดเพราะสงสารวฏ‘(การเวยนวายตายเกด) สงสารวฏทเราไมเคย

ทองเทยวไปโดยกาลชานานนเปนสงทหาไดไมงาย นอกจากเทวโลกชนสทธาวาส

หากเราพงทองเทยวไปในเทวโลกชนสทธาวาส เรากจะไมพงมาสโลกนอก

มสมณพราหมณพวกหนงผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘ความบรสทธ

มไดเพราะความเกด’ ความเกดทเราไมเคยประสบโดยกาลชานานนเปนสงทหาได

ไมงาย นอกจากเทวโลกชนสทธาวาส หากเราพงเกดในเทวโลกชนสทธาวาส เรา

กจะไมพงมาสโลกนอก


มไดเพราะอาวาส๑’ ททเราไมเคยอยอาศยแลวโดยกาลชานานนเปนของหาไดไมงาย

นอกจากเทวโลกชนสทธาวาส หากเราพงอยในเทวโลกชนสทธาวาส เรากจะไมพง

มาสโลกนอก

มสมณพราหมณพวกหนงผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘ความบรสทธม

ไดเพราะการบชายญ’ ยญทเราผเปนขตตยราชซงไดรบมรธาภเษกแลว หรอเปน

พราหมณมหาศาลไมเคยบชาแลวโดยกาลชานาน นเปนสงทหาไดไมงาย


มไดเพราะการบ าเรอไฟ’ ไฟทเราผเปนขตตยราชซงไดรบมรธาภเษกแลว หรอเปน

พราหมณมหาศาล ไมเคยบ าเรอแลวโดยกาลชานาน นเปนสงทหาไดไมงาย


๑ อาวาส ในทนหมายถงขนธทงหลาย (ม.ม.อ. ๑/๑๖๐/๓๗๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๓ }

๑๖๔



สตวผไมลมหลง

[๑๖๑] มสมณพราหมณพวกหนงผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘บรษ

หนมผเจรญน มเกศาด าสนท มวยหนมแนนเหมาะกบปฐมวย มปญญาเฉลยวฉลาด

อยางยง ตอมา บรษหนมผเจรญนกชรา แก เฒา ลวงกาลผานวยไปโดยล าดบ

คอมอาย ๘๐ ปบาง ๙๐ ปบาง ๑๐๐ ปบาง หลงจากนน เขาเสอมจากปญญา

ความเฉลยวฉลาดนน ขอนเธอไมพงเหนอยางนน กบดน เราชรา แก เฒา ลวงกาล

ผานวยไปโดยล าดบ เรามอาย ๘๐ ป สาวกบรษท ๔ ของเราในธรรมวนยนมอาย

๑๐๐ ป เปนอยได ๑๐๐ ป มสต มคต มธต ๑ อนยอดเยยม และมปญญา

เฉลยวฉลาดอยางยง

นกแมนธนไดรบการฝกหด ช าชอง ช านช านาญ เคยแสดงฝมอมาแลว

พงยงงวงตาลทางดานขวางใหตกลงไดโดยไมยากดวยลกศรขนาดเบา แมฉนใด

สาวกบรษท ๔ ของเรากฉนนนเหมอนกน มสต มคต มธตอนยอดเยยม

อยางน มปญญาเฉลยวฉลาดอยางยง

เธอทงหลายพงถามปญหาองสตปฏฐาน ๔ กบเรา เราถกถามแลวจะพงตอบ

แกเธอทงหลาย เธอทงหลายพงทรงจ าค าทเราตอบแลวโดยแจมแจง เธอทงหลาย

ไมควรถามเราเกนกวา ๒ ครง นอกจากเรองการกน การดม การเคยว การลม

การถายอจจาระและปสสาวะ การหลบ และการบรรเทาความเมอยลา ธรรมบรรยาย

ของตถาคตนนไมมจบสน บทและพยญชนะของตถาคตนนไมมจบสน ความแจมแจง

แหงปญหาของตถาคตนนไมมจบสน เมอเปนเชนนน สาวกบรษท ๔ ของเรานน

มอาย ๑๐๐ ป เปนอยได ๑๐๐ ป เมอลวง ๑๐๐ ปไปกจะพงตาย แมถาเธอ


๑ ทช อวา มสต เพราะสามารถเลาเรยนตง ๑๐๐ บท ๑,๐๐๐ บท

ทช อวา มคต เพราะสามารถทรงจ าและรวบรวมเรยบเรยงไวได

ทช อวา มธต เพราะมความเพยรทสามารถท าการสาธยายสงทเลาเรยนมา ทรงจ ามาไวได (ม.ม.อ.

๑/๑๖๑/๓๗๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๔ }

๑๖๕


๓. มหาทกขกขนธสตร

ทงหลายจกหามเราดวยเตยงเลก ปญญาความเฉลยวฉลาดของตถาคตยอมไมเปน

อยางอนไปได บคคลเมอจะกลาวโดยถกตองจะพงกลาวค านนกบเราเทานนวา ‘สตว

ผมความไมลมหลงเปนธรรมดา เกดขนแลวในโลกเพอเกอกลแกคนหมมาก เพอ

สขแกคนหมมาก เพออนเคราะหแกชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอสข

แกเทวดาและมนษยทงหลาย”

ค านคม

[๑๖๒] ในสมยนน ทานพระนาคสมาละยนถวายงานพดอยเบองพระปฤษฎางค

ของพระผมพระภาค ล าดบนน ทานพระนาคสมาละไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ เพราะไดฟงธรรมบรรยายน

ขาพระองคจงเกดขนลกชชนขนแลว ธรรมบรรยายนชออะไร”

พระผมพระภาคตรสวา “นาคสมาละ เพราะเหตนน เธอจงจ าไววา ‘ธรรม

บรรยายนช อวาโลมหงสนบรรยาย”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ทานพระนาคสมาละมใจยนดชนชม

พระภาษตของพระผมพระภาค ดงนแล

มหาสหนาทสตรท ๒ จบ


วาดวยกองทกข สตรใหญ

ปญหาของปรพาชก

[๑๖๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครนในเวลาเชา ภกษจ านวนมากครองอนตรวาสก

ถอบาตรและจวรเขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ เวลานน ภกษเหลานนไดมความ

คดวา “ยงเชาอยทจะเทยวไปบณฑบาตในกรงสาวตถ ทางทด พวกเราเขาไปยง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๕ }

๑๖๖



อารามของอญเดยรถยปรพาชกกนเถด” แลวพากนเขาไปยงอารามของอญเดยรถย

ปรพาชก แลวไดสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกนแลวจงนง

ณ ทสมควร

อญเดยรถยปรพาชกเหลานนไดกลาวกบหมภกษนนวา “ทานผมอายทงหลาย

พระสมณโคดมบญญตการละกามทงหลาย แมพวกเรากบญญตการละกามทงหลาย

พระสมณโคดมบญญตการละรปทงหลาย แมพวกเรากบญญตการละรปทงหลาย

พระสมณโคดมบญญตการละเวทนาทงหลาย แมพวกเรากบญญตการละเวทนา

ทงหลาย ในขอน มความแปลกกนอยางไร มความมงหมายอยางไร และมการ

กระท าตางกนอยางไร ระหวางการแสดงธรรมหรอการพร าสอนของพระสมณโคดม

กบการแสดงธรรมหรอการพร าสอนของพวกเรา”

ภกษเหลานนไมยนด ไมคดคานค าทอญเดยรถยปรพาชกเหลานนกลาวแลว

ครนไมยนด ไมคดคานแลวจงลกจากทนงจากไปดวยตงใจวา “เราทงหลายจก

ทราบเนอความแหงค ากลาวนในส านกของพระผมพระภาค”

[๑๖๔] ครงนน ภกษเหลานนเทยวไปบณฑบาตในกรงสาวตถ กลบจาก

บณฑบาตภายหลงฉนภตตาหารเสรจแลว เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส เชาวนน ขาพระองคทงหลาย

ครองอนตรวาสกถอบาตรและจวรเขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ ขาพระองคทงหลาย

ไดมความคดวา ‘ยงเชาอยทจะเทยวไปบณฑบาตในกรงสาวตถ ทางทด พวกเรา

เขาไปยงอารามของอญเดยรถยปรพาชกกนเถด’ จงพากนเขาไปยงอารามของ

อญเดยรถยปรพาชก แลวไดสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถง

กนแลวจงนง ณ ทสมควร อญเดยรถยปรพาชกเหลานนไดกลาวกบขาพระองค

ทงหลายวา ‘ทานผมอายทงหลาย พระสมณโคดมบญญตการละกามทงหลาย

แมพวกเรากบญญตการละกามทงหลาย พระสมณโคดมบญญตการละรปทงหลาย

แมพวกเรากบญญตการละรปทงหลาย พระสมณโคดมบญญตการละเวทนา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๖ }

๑๖๗



ทงหลาย แมพวกเรากบญญตการละเวทนาทงหลาย ในขอน มความแปลกกน

อยางไร มความมงหมายอยางไร และมการกระท าตางกนอยางไร ระหวางการ

แสดงธรรมหรอการพร าสอนของพระสมณโคดมกบการแสดงธรรมหรอการพร าสอน

ของพวกเรา’ ขาพระองคทงหลายไมยนด ไมคดคานค าทอญเดยรถยปรพาชก

เหลานนกลาวแลว ครนไมยนด ไมคดคานแลวจงลกจากทนงจากไปดวยตงใจวา

‘เราทงหลายจกทราบเนอความแหงค ากลาวนในส านกของพระผมพระภาค”

คณ โทษ และการสลดออกไปจากกาม

[๑๖๕] พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายพงกลาวตอบ

พวกอญเดยรถยปรพาชกผมวาทะอยางนน อยางนวา ‘อะไรเปนคณ อะไรเปนโทษ

อะไรเปนการสลดออกไปจากกามทงหลาย อะไรเปนคณ อะไรเปนโทษ อะไรเปน

การสลดออกไปจากรปทงหลาย อะไรเปนคณ อะไรเปนโทษ อะไรเปนการสลดออกไป

จากเวทนาทงหลาย’ พวกอญเดยรถยปรพาชกถกเธอทงหลายถามอยางนนแลว

จกไมพอใจ และจกตองถงความคบแคนอยางยง ขอนนเพราะเหตไร เพราะขอนน

มใชวสย ภกษทงหลาย กในโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตว

พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย เมอเวนตถาคต สาวกของตถาคต

หรอบคคลฟงค าสงสอนของเราตถาคตเสยแลว เรายงไมเหนผทจะพงท าจตใหยนด

ตอบปญหานได

[๑๖๖] ภกษทงหลาย อะไรเลา เปนคณแหงกามท งหลาย

คอ กามคณ ๕ ประการน

กามคณ ๕ ประการ อะไรบาง คอ

๑. รปทจะพงรแจงทางตา ทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ชวนใหรก

ชกใหใคร พาใจใหก าหนด

๒. เสยงทจะพงรแจงทางห ...

๓. กลนทจะพงรแจงทางจมก ...

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๗ }

๑๖๘



๔. รสทจะพงรแจงทางลน ...

๕. โผฏฐพพะทจะพงรแจงทางกาย ทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ

ชวนใหรก ชกใหใคร พาใจใหก าหนด

กามคณม ๕ ประการนแล

การทสข โสมนสเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ ประการ นช อวาเปนคณแหง

กามทงหลาย

[๑๖๗] ภกษทงหลาย อะไรเลา เปนโทษแหงกามท งหลาย

คอ กลบตรในโลกนเลยงชวตดวยการมศลปะใด คอ ดวยการนบคะแนน

การค านวณ การนบจ านวน การไถ การคาขาย การเลยงโค การยงธน การรบ

ราชการ หรอดวยศลปะอยางใดอยางหนง อดทนตอความหนาว ตรากตร าตอ

ความรอน เดอดรอนเพราะสมผสแหงเหลอบ ยง ลม แดด และสตวเลอยคลาน

(และ)ตายเพราะความหวกระหาย แมขอนกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปน

กองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด

เกดเพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล

ถาเมอกลบตรนนขยน พากเพยร พยายามอยอยางน โภคสมบตเหลานน

ยอมไมสมฤทธผล เขาเศราโศก ล าบาก ร าพน ตอก คร าครวญ ถงความหลงเพอวา

‘ความขยนของเราเปนโมฆะหนอ ความพยายามของเรากไมมผลเลยหนอ’ แมขอ

นกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต

มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด เกดเพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล


ยอมสมฤทธผล เขากลบเสวยทกขโทมนสอนมเหตมาจากการรกษาโภคสมบตเหลานน

วา ‘ท าอยางไร พระราชาจะไมพงรบโภคสมบตทงหลายของเรา พวกโจรจะไมพง

ลกไป ไฟจะไมพงไหม น าจะไมพงพดไป หรอทายาทผไมเปนทรกจะไมพงแยงไป’

เมอกลบตรนนรกษาคมครองอยอยางน พระราชารบโภคสมบตนนไปกด พวกโจร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๘ }

๑๖๙



ปลนเอาไปกด ไฟไหมเสยกด น าพดไปกด ทายาทผไมเปนทรกแยงเอาไปกด

เขาเศราโศก ล าบาก ร าพน ตอก คร าครวญ ถงความหลงเพอวา ‘สงใดเคย

เปนของเรา แมส งนนกไมเปนของเรา’

ภกษทงหลาย แมขอนกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะ

พงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด เกดเพราะ

เหตแหงกามทงหลายนนแล

[๑๖๘] อกประการหนง เพราะกามเปนเหต เพราะกามเปนตนเหต เพราะ

กามเปนเหตเกด เพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล พระราชาทรงววาทกบพระราชา

กได กษตรยววาทกบกษตรยกได พราหมณววาทกบพราหมณกได คหบดววาท

กบคหบดกได มารดาววาทกบบตรกได บตรววาทกบมารดากได บดาววาทกบ

บตรกได บตรววาทกบบดากได พชายนองชายววาทกบพชายนองชายกได พชาย

นองชายววาทกบพสาวนองสาวกได พสาวนองสาวววาทกบพชายนองชายกได

สหายววาทกบสหายกได ชนเหลานนกอการทะเลาะ กอการแกงแยง และกอการ

ววาทกนในทนน ท ารายกนและกนดวยฝามอบาง ดวยกอนดนบาง ดวยทอนไมบาง

ดวยศสตราบาง ชนเหลานนจงเขาถงความตายบาง ทกขปางตายบาง๑ แมขอน

กชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต


อกประการหนง เพราะกามเปนเหต เพราะกามเปนตนเหต เพราะกามเปน

เหตเกด เพราะเหตแหงกามทงหลาย ชนทงหลายถอดาบและโล จบธนพาดลกศร

แลววงเขาสสงคราม ปะทะกนทง ๒ ฝาย เมอพวกเขายงลกศรไปบาง พงหอกไปบาง

กวดแกวงดาบฟนกนบาง ชนเหลานนถกลกศรเสยบเอาบาง ถกหอกแทงเอาบาง

ถกดาบตดศรษะบาง ชนเหลานนจงเขาถงความตายบาง ทกขปางตายบาง แมขอ

นกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต



๑ ดเทยบ ข.ม.(แปล) ๒๙/๘๒/๒๔๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๖๙ }

๑๗๐





แลววงเขาไปยงเชงก าแพงทฉาบดวยเปอกตมรอน เมอพวกเขายงลกศรไปบาง พง

หอกไปบาง กวดแกวงดาบฟนกนบาง ชนเหลานนถกลกศรเสยบเอาบาง ถกหอก

แทงเอาบาง ถกมลโครอนรดบาง ถกคราดสบบาง ถกดาบตดศรษะบาง ชน

เหลานนจงเขาถงความตายบาง ทกขปางตายบาง

ภกษทงหลาย แมขอนกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะ

พงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด เกดเพราะ

เหตแหงกามทงหลายนนแล

[๑๖๙] อกประการหนง เพราะกามเปนเหต เพราะกามเปนตนเหต เพราะ

กามเปนเหตเกด เพราะเหตแหงกามทงหลาย ชนทงหลายตดชองยองเบาบาง

ขโมยยกเคาบาง ปลนบานบาง ดกจในทางเปลยวบาง ละเมดภรรยาผอ นบาง พระ

ราชากรบสงใหจบเขาลงอาญาดวยประการตาง ๆ คอ เฆยนดวยแสบาง เฆยน

ดวยหวายบาง ตดวยไมพลองบาง ตดมอบาง ตดเทาบาง ตดทงมอและเทาบาง

ตดใบหบาง ตดจมกบาง ตดทงใบหและจมกบาง วางกอนเหลกแดงบนศรษะบาง

ถลกหนงศรษะแลวขดใหขาวเหมอนสงขบาง เอาไฟยดปากจนเลอดไหลเหมอน

ปากราหบาง เอาผาพนตวราดน ามนแลวจดไฟเผาบาง พนมอแลวจดไฟตางคบบาง

ถลกหนงตงแตคอถงขอเทาใหลกเดนเหยยบหนงจนลมลงบาง ถลกหนงตงแตคอถง

บนเอวท าใหมองดเหมอนนงผาคากรองบาง สวมปลอกเหลกทขอศอกและเขา

แลวเสยบหลาวทงหาทศเอาไฟเผาบาง ใชเบดเกยวหนงเนอเอนออกมาบาง เฉอน

เนอออกเปนแวนๆ เหมอนเหรยญกษาปณบาง เฉอนหนง เนอ เอนออกเหลอไว

แตกระดกบาง ใชหลาวแทงชองหใหทะลถงกนบาง เสยบใหตดดนแลวจบเขาหมน

ไดรอบบาง ทบกระดกใหแหลกแลวถลกหนงออกเหลอไวแตกองเนอเหมอนตงใบไมบาง

รดตวดวยน ามนทก าลงเดอดพลานบาง ใหสนขกดกนจนเหลอแตกระดกบาง ใหนอน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๐ }

๑๗๑



บนหลาวทงเปนบาง ตดศรษะออกดวยดาบบาง๑ ชนเหลานนจงเขาถงความตายบาง

ทกขปางตายบาง แมขอนกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะพง

เหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด เกดเพราะเหต

แหงกามทงหลายนนแล


เหตเกด เพราะเหตแหงกามทงหลาย ชนทงหลายประพฤตกายทจรต วจทจรต

และมโนทจรต ครนประพฤตกายทจรต วจทจรต มโนทจรตแลว หลงจากตาย

แลวยอมไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก

ภกษทงหลาย แมขอนกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขใน

สมปรายภพ มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด เกดเพราะเหต

แหงกามทงหลายนนแล

[๑๗๐] ภกษทงหลาย อะไรเลา เปนการสลดออกไปจากกามท งหลาย

คอ การก าจดฉนทราคะ๒ การละฉนทราคะในกามทงหลาย นช อวาการ

สลดออกไปจากกามทงหลาย

สมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนงไมรชดคณแหงกามทงหลายวาเปนคณ

ไมรชดโทษแหงกามทงหลายวาเปนโทษ และไมรชดการสลดออกไปจากกาม

ทงหลายวาเปนการสลดออกไปตามความเปนจรงอยางนน เปนไปไมไดเลยทพวก

เขาเหลานนจกรอบรกามทงหลายเอง หรอจกชกชวนผอ นเพอใหรอยางนน และผ

ปฏบตแลวกจกรอบรกามทงหลายได สวนสมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนงร

ชดคณแหงกามทงหลายวาเปนคณ รชดโทษแหงกามทงหลายวาเปนโทษ และรชด

การสลดออกไปจากกามทงหลายวาเปนการสลดออกไปตามความเปนจรงอยางนน

เปนไปไดทพวกเขาเหลานนจกรอบรกามทงหลายไดเอง หรอจกชกชวนผอ นเพอใหร

อยางนน และผปฏบตตามแลวกจกรอบรกามทงหลายได


๑ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๕๕/๑๘๗-๑๘๘

๒ การก าจดฉนทราคะ หมายถงนพพาน (ม.ม.อ. ๑/๑๗๐/๓๘๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๑ }

๑๗๒



คณ โทษ และการสลดออกไปจากรป

[๑๗๑] ภกษทงหลาย อะไรเลา เปนคณแหงรปท งหลาย

คอ กษตรยสาว พราหมณสาว หรอคหบดสาว มอาย ๑๕ ป หรอ

๑๖ ป ไมสงเกนไป ไมต าเกนไป ไมผอมเกนไป ไมอวนเกนไป ไมด าเกนไป

ไมขาวเกนไป แมฉนใด ในสมยนน หญงสาวผนนยอมเปนผงดงาม เปลงปลง

อยางยง ฉนนนมใชหรอ”

ภกษทงหลายพากนกราบทลวา “อยางนน พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย การทสข โสมนสเกดขนเพราะอาศย

ความงาม ความเปลงปลง นช อวาเปนคณแหงรปทงหลาย

อะไรเลา เปนโทษแหงรปท งหลาย

คอ บคคลพงเหนสาวนอยคนนนในโลกนโดยสมยอนวามอาย ๘๐ ป ๙๐ ป

หรอ ๑๐๐ ปโดยก าเนด เปนคนแก มซโครงคดดงกลอนเรอน มหลงงอ ถอไมเทา

เดนงก ๆ เงน ๆ ไป กระสบกระสาย ผานวยไปแลว ฟนหก ผมหงอก หวโกรน

หวลาน หนงเหยว มตวตกกระ เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร

ความงดงาม ความเปลงปลง แตกอนนนหายไปแลว โทษกปรากฏชดแลวมใชหรอ”

“อยางนน พระพทธเจาขา”

“แมขอนกชอวาเปนโทษแหงรปทงหลาย

อกประการหนง บคคลพงเหนสาวนอยคนนนซงมอาพาธ มทกข เจบหนก

นอนจมปสสาวะและอจจาระของตน ตองใหผอ นพยงลกขน ตองใหผอ นชวยประคอง

เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร ความงดงาม ความเปลงปลงแตกอนนน

หายไปแลว โทษกปรากฏชดแลวมใชหรอ”



{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๒ }

๑๗๓



[๑๗๒] อกประการหนง บคคลพงเหนสาวนอยคนนนซงเปนซากศพทเขา

ทงไวในปาชา ตายแลว ๑ วนบาง ๒ วนบาง ๓ วนบาง ทข นพอง สเขยวนาเกลยด

น าเหลองไหลนาเกลยด เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร ความงดงาม

ความเปลงปลงแตกอนนนหายไปแลว โทษกปรากฏชดแลวมใชหรอ”



อกประการหนง บคคลพงเหนสาวนอยคนนนซงเปนซากศพทเขาทงไวในปาชา

ถกกาจกกนบาง แรงทงอยบาง นกตะกรมจกกนบาง สนขกดกนอยบาง สนข

จงจอกกดกนอยบาง สตวเลก ๆ หลายชนดกดกนอยบาง เธอทงหลายเขาใจ

ความขอนนวาอยางไร ความงดงาม ความเปลงปลงแตกอนนนหายไปแลว โทษก

ปรากฏชดแลวมใชหรอ”



อกประการหนง บคคลพงเหนสาวนอยคนนนซงเปนซากศพทเขาทงไวใน

ปาชา เปนรางกระดก ยงมเนอและเลอด มเสนเอนผกรด ฯลฯ เปนรางกระดก

ไมมเนอแตเปอนเลอด มเสนเอนผกรด ฯลฯ เปนรางกระดก ไมมเนอและเลอด

มเสนเอนผกรด ฯลฯ เปนรางกระดก ไมมเสนเอนผกรด กระจดกระจายไปทวทกทศ

คอ กระดกมออยทางหนง กระดกเทาอยทางหนง กระดกแขงอยทางหนง

กระดกขาอยทางหนง กระดกสะเอวอยทางหนง กระดกสนหลงอยทางหนง

กระดกซโครงอยทางหนง กระดกหนาอกอยทางหนง กระดกแขนอยทางหนง

กระดกไหลอยทางหนง กระดกคออยทางหนง กระดกคางอยทางหนง กระดกฟน

อยทางหนง หวกะโหลกอยทางหนง เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร

ความงดงาม ความเปลงปลงแตกอนนนหายไปแลว โทษกปรากฏชดแลวมใชหรอ”



{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๓ }

๑๗๔



อกประการหนง บคคลพงเหนสาวนอยคนนนซงเปนซากศพทเขาทงไวในปาชา

เหลอแตกระดกสขาว เปรยบเหมอนสงข ฯลฯ เหลอแตทอนกระดกเปนกอง ๆ

ตกคางมาแรมป ฯลฯ เปนกระดกผปนเปนผง เธอทงหลายเขาใจความขอนนวา

อยางไร ความงดงาม ความเปลงปลงแตกอนนนหายไปแลว โทษกปรากฏชดแลว

มใชหรอ”



อะไรเลา เปนการสลดออกไปจากรปท งหลาย

คอ การก าจดฉนทราคะ การละฉนทราคะในรปทงหลาย นช อวาการสลด

ออกไปจากรปทงหลาย

สมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนง ไมรชดคณแหงรปทงหลายวาเปนคณ

ไมรชดโทษแหงรปทงหลายวาเปนโทษ และไมรชดการสลดออกไปจากรปทงหลาย

วาเปนการสลดออกไปตามความเปนจรงอยางนน เปนไปไมไดเลยทพวกเขาเหลา

นนจกรอบรรปทงหลายไดเอง หรอจกชกชวนผอ นเพอใหรอยางนน และผปฏบต

ตามแลวกจกรอบรรปทงหลายได

ภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนงรชดคณแหงรป

ทงหลายวาเปนคณ รชดโทษแหงรปทงหลายวาเปนโทษ และรชดการสลดออกไป

จากรปทงหลายวาเปนการสลดออกไปตามความเปนจรงอยางนน เปนไปไดทพวก

เขาเหลานนจกรอบรรปทงหลายไดเอง หรอจกชกชวนผอ นเพอใหรอยางนน และ

ผปฏบตตามแลวกจกรอบรรปทงหลายได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๔ }

๑๗๕



คณ โทษ และการสลดออกไปจากเวทนา

[๑๗๓] ภกษทงหลาย อะไรเลา เปนคณแหงเวทนาท งหลาย

คอ ภกษในธรรมวนยนสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว บรรล

ปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย ในสมยใด ภกษสงดจาก

กามและอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกด

จากวเวกอย ในสมยนน เธอไมคดมงเบยดเบยนตน ไมคดมงเบยดเบยนผอ น

ทงไมคดมงเบยดเบยนทงสองฝาย ในสมยนน เธอจงเสวยเวทนาซงไมมการเบยดเบยน

นนแล เรากลาววาความไมมงเบยดเบยนกน เปนคณแหงเวทนาทงหลาย

อกประการหนง เพราะวตกวจารสงบระงบไป ภกษบรรลทตยฌานทมความ

ผองใสในภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร มแตปตและสข

อนเกดจากสมาธอย ในสมยใด เพราะวตกวจารสงบระงบไป ภกษบรรลทตยฌาน

ฯลฯ ในสมยนน เธอยอมไมคดมงเบยดเบยนตน ฯลฯ เรากลาววาความไมคด

มงเบยดเบยนกน เปนคณแหงเวทนาทงหลาย

อกประการหนง เพราะปตจางคลายไป ภกษมอเบกขา มสตสมปชญญะ


มสต อยเปนสข’ ในสมยใด เพราะปตจางคลายไป ภกษมอเบกขา ฯลฯ ในสมยนน

เธอยอมไมคดมงเบยดเบยนตน ฯลฯ เรากลาววาความไมคดมงเบยดเบยนกน

เปนคณแหงเวทนาทงหลาย

อกประการหนง เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไป

กอนแลว ภกษบรรลจตตถฌานทไมมทกขไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย

ในสมยใด เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไปกอนแลว ภกษ

บรรลจตตถฌาน ฯลฯ ในสมยนน เธอยอมไมคดมงเบยดเบยนตน ไมคดมง

เบยดเบยนผอ น ทงไมคดมงเบยดเบยนทง ๒ ฝาย

ภกษทงหลาย เรากลาววาความไมคดมงเบยดเบยนกน เปนคณแหงเวทนา

ทงหลาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๕ }

๑๗๖



[๑๗๔] ภกษทงหลาย อะไรเลา เปนโทษแหงเวทนาท งหลาย

คอ การทเวทนาไมเทยง เปนทกข มความแปรผนเปนธรรมดา นช อวา

โทษแหงเวทนาทงหลาย

อะไรเลา เปนการสลดออกไปจากเวทนาท งหลาย

คอ การก าจดฉนทราคะ การละฉนทราคะในเวทนาทงหลายได นช อวาการ

สลดออกไปจากเวทนาทงหลาย

สมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนงไมรชดคณแหงเวทนาทงหลายวาเปนคณ

ไมรชดโทษแหงเวทนาทงหลายวาเปนโทษ และไมรชดการสลดออกไปจากเวทนา

ทงหลายวาเปนการสลดออกไปตามความเปนจรงอยางนน เปนไปไมไดเลยทพวก

เขาเหลานนจกรอบรเวทนาทงหลายไดเอง หรอจกชกชวนผอ นเพอใหรอยางนน

และผปฏบตตามแลวกจกรอบรเวทนาทงหลายได

ภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนงรชดคณแหงเวทนา

ทงหลายวาเปนคณ รชดโทษแหงเวทนาทงหลายวาเปนโทษ และรชดการสลดออก

ไปจากเวทนาทงหลายวาเปนการสลดออกไปตามความเปนจรงอยางนน เปนไปได

ทพวกเขาเหลานนจกรอบรเวทนาทงหลายไดเอง หรอจกชกชวนผอ นเพอใหรอยาง

นน และผปฏบตตามแลวกจกรอบรเวทนาทงหลายได”



มหาทกขกขนธสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๖ }

๑๗๗


๔. จฬทกขกขนธสตร


วาดวยกองทกข สตรเลก

[๑๗๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ นโครธาราม เขตกรงกบลพสด

ในแควนสกกะ ครงนน เจาศากยะพระนามวามหานามะเขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ถวายอภวาทแลวประทบนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาค

วา

“ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองครทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดง

แลวสนกาลนานอยางนวา ‘โลภะเปนอปกเลสแหงจต โทสะเปนอปกเลสแหงจต

โมหะเปนอปกเลสแหงจต’ เมอเปนเชนนน บางคราว โลภธรรมยงครอบง าจตของ

ขาพระองคไวไดบาง โทสธรรมยงครอบง าจตของขาพระองคไวไดบาง โมหธรรม

ยงครอบง าจตของขาพระองคไวไดบาง ขาพระองคมความคดอยางนวา ‘ธรรมอะไร

เลาทขาพระองคยงละไมไดในภายใน ซงเปนเหตใหโลภธรรมยงครอบง าจตของ

ขาพระองคไวไดบาง โทสธรรมยงครอบง าจตของขาพระองคไวไดบาง โมหธรรมยง

ครอบง าจตของขาพระองคไวไดบางเปนครงคราว”

[๑๗๖] พระผมพระภาคตรสวา “มหานามะ ธรรมในภายในนนแล เธอยง

ละไมได ซงเปนเหตใหโลภธรรมครอบง าจตของเธอไวไดบาง โทสธรรมครอบง าจต

ของเธอไวไดบาง โมหธรรมครอบง าจตของเธอไวไดบางเปนครงคราว ถาเธอจกละ

ธรรมในภายในนนไดแลว เธอกจะไมพงอยครองเรอน ไมพงบรโภคกาม แตเพราะ

เธอละธรรมในภายในนนยงไมได เธอจงยงอยครองเรอน ยงบรโภคกาม

[๑๗๗] แมหากอรยสาวกเหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา ‘กาม

ทงหลายมความยนดนอย มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ’ กตาม แต

อรยสาวกนนกยงไมบรรลฌานทมปตและสข๑ทปราศจากกามทงหลาย ปราศจาก


๑ ฌานทมปตและสข หมายถงปฐมฌานและทตยฌาน (ม.ม.อ. ๑/๑๗๗/๓๘๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๗ }

๑๗๘



อกศลธรรมทงหลาย หรอยงไมบรรลธรรมอนทสงบกวาฌานทง ๒ นน ดงนน

เขาจงชอวา จะไมเวยนมาหากามทงหลายอกกหาไม๑ แตเมอใด อรยสาวกเหน

ตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนวา ‘กามทงหลายมความยนดนอย

มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ’ อรยสาวกนน ยอมบรรลฌาน

ทมปตและสขทปราศจากกามทงหลาย ปราศจากอกศลธรรมทงหลาย หรอบรรล

ธรรมอนทสงบกวาฌานทง ๒ นน เมอนน เขาจงชอวายอมไมเวยนมาหากาม

ทงหลายอก

มหานามะ กอนการตรสร แมเมอครงเราเปนโพธสตวยงไมไดตรสร เราก

เหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนวา ‘กามทงหลายมความยนดนอย

มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ’ กตาม แตเรากยงไมบรรลฌาน

ทมปตและสขทปราศจากกามทงหลาย ปราศจากอกศลธรรมทงหลาย หรอยงไม

บรรลธรรมอนทสงบกวาฌานทง ๒ นน ดงนนเราจงปฏญญาวาชอวาจะไมเวยนมา

หากามทงหลายกหาไม แตเมอใด เราเหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบ

อยางนวา ‘กามทงหลายมความยนดนอย มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษ

ยงใหญ’ เราไดบรรลฌานทมปตและสขทปราศจากกามทงหลาย ปราศจากอกศล-

ธรรมทงหลาย หรอบรรลธรรมอนทสงบกวาฌานทง ๒ นน เมอนน เราจง

ปฏญญาวา ไมเวยนมาหากามทงหลายอก

คณแหงกาม

[๑๗๘] มหานามะ อะไรเลา เปนคณแหงกามท งหลาย

กามคณ ๕ ประการน





๑ ไมเวยนมาหากามท งหลายอกกหาไม หมายถงยงจะตองกลบมาหากามทงหลายไดอก เพราะไมม

สมจเฉทปหาน (ละไดเดดขาด) ดวยมรรค ๒ (อนาคามมรรคและอรหตตมรรค) ทงนเพราะพระอรยสาวก

แมจะบรรลมรรค ๒ (โสดาปตตมรรคและสกทาคามมรรค) แลว แตกยงไมบรรลญาณหรอมรรคเบองสง

(ม.ม.อ. ๑/๑๗๗/๓๘๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๘ }

๑๗๙



๒. เสยงทจะพงรแจงทางห ฯลฯ





กามคณม ๕ ประการนแล

การทสข โสมนสเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ ประการ นช อวาเปนคณ

แหงกามทงหลาย

โทษแหงกาม

อะไรเลา เปนโทษแหงกามท งหลาย

คอ กลบตรในโลกนเลยงชวตดวยการประกอบศลปะใด คอ ดวยการนบ

คะแนน การค านวณ การนบจ านวน การไถ การคาขาย การเลยงโค การยงธน

การรบราชการ หรอดวยศลปะอยางใดอยางหนง อดทนตอความหนาว ตรากตร า

ตอความรอน เดอดรอนเพราะสมผสแหงเหลอบ ยง ลม แดด และสตวเลอยคลาน

(และ)ตายเพราะความหวกระหาย แมขอนกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปน

กองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด



ยอมไมสมฤทธผล เขาเศราโศก ล าบาก ร าพน ตอก คร าครวญ ถงความหลงเพอวา

‘ความขยนของเราเปนโมฆะหนอ ความพยายามของเรากไมมผลเลยหนอ’ แมขอน

กชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๗๙ }

๑๘๐




ยอมไมสมฤทธผล เขากลบเสวยทกขโทมนสอนมเหตมาจากการรกษาโภคสมบต

เหลานนวา ‘ท าอยางไร พระราชาจะไมพงรบโภคสมบตทงหลายของเรา พวกโจร

จะไมพงลกไป ไฟจะไมพงไหม น าจะไมพงพดไป หรอทายาทผไมเปนทรกจะไม

พงแยงไป’ เมอกลบตรนนรกษาคมครองอยอยางน พระราชารบโภคสมบตนนไปกด

พวกโจรปลนเอาไปกด ไฟไหมเสยกด น าพดไปกด ทายาทผไมเปนทรกแยงเอาไปกด

เขาเศราโศก ล าบาก ร าพน ตอก คร าครวญ ถงความหลงเพอวา ‘สงใดเคย

เปนของเรา แมส งนนกไมเปนของเรา’ แมขอนกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย

เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด



เหตเกด เพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล พระราชาทรงววาทกบพระราชากได

กษตรยววาทกบกษตรยกได พราหมณววาทกบพราหมณกได คหบดววาทกบ

คหบดกได มารดาววาทกบบตรกได บตรววาทกบมารดากได บดาววาทกบบตรกได

บตรววาทกบบดากได พชายนองชายววาทกบพชายนองชายกได พชายนองชาย

ววาทกบพสาวนองสาวกได พสาวนองสาวววาทกบพชายนองชายกได สหายววาท

กบสหายกได ชนเหลานนกอการทะเลาะ กอการแกงแยง และกอการววาทกนใน

ทนน ท ารายกนและกนดวยฝามอบาง ดวยกอนดนบาง ดวยทอนไมบาง ดวย

ศสตราบาง ชนเหลานนจงเขาถงความตายบาง ทกขปางตายบาง แมขอนกชอวา

เปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปน

ตนเหต มกามเปนเหตเกด เกดเพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล



แลววงเขาสสงครามปะทะกนทง ๒ ฝาย เมอพวกเขายงลกศรไปบาง พงหอกไปบาง

กวดแกวงดาบฟนกนบาง ชนเหลานนถกลกศรเสยบเอาบาง ถกหอกแทงเอาบาง

ถกดาบตดศรษะบาง ชนเหลานนจงเขาถงความตายบาง ทกขปางตายบาง แมขอน

กชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกาม

เปนตนเหต มกามเปนเหตเกด เกดเพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๐ }

๑๘๑





แลววงเขาไปยงเชงก าแพงทฉาบดวยเปอกตมรอน เมอพวกเขายงลกศรไปบาง

พงหอกไปบาง กวดแกวงดาบฟนกนบาง ชนเหลานนถกลกศรเสยบเอาบาง ถก

หอกแทงเอาบาง ถกมลโครอนรดบาง ถกคราดสบบาง ถกดาบตดศรษะบาง

ชนเหลานนจงเขาถงความตายบาง ทกขปางตายบาง แมขอนกชอวาเปนโทษแหง

กามทงหลาย เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต

มกามเปนเหตเกด เกดเพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล


เหตเกด เพราะเหตแหงกามทงหลาย ชนทงหลายตดชองยองเบาบาง ขโมยยก

เคาบาง ปลนบานบาง ดกจในทางเปลยวบาง ละเมดภรรยาผอ นบาง พระราชา

กรบสงใหจบเขาลงอาญาดวยประการตาง ๆ คอ เฆยนดวยแสบาง เฆยนดวย

หวายบาง ตดวยไมพลองบาง ฯลฯ๑ เอาผาพนตวราดน ามนแลวจดไฟเผาบาง

พนมอแลวจดไฟตางคบบาง ถลกหนงตงแตคอถงขอเทาใหลกเดนเหยยบหนงจน

ลมลงบาง ถลกหนงตงแตคอถงบนเอว ท าใหมองดเหมอนนงผาคากรองบาง

สวมปลอกเหลกทขอศอกและเขาแลวเสยบหลาวทงหาทศเอาไฟเผาบาง ใชเบดเกยว

หนง เนอ เอนออกมาบาง เฉอนเนอออกเปนแวน ๆ เหมอนเหรยญกษาปณบาง

เฉอนหนง เนอ เอนออกเหลอไวแตกระดกบาง ใชหลาวแทงชองหใหทะลถงกนบาง

เสยบใหตดดนแลวจบหมนไดรอบบาง ทบกระดกใหแหลกแลวถลกหนงออกเหลอไว

แตกองเนอเหมอนตงใบไมบาง รดตวดวยน ามนทก าลงเดอดพลานบาง ใหสนขกด

กนจนเหลอแตกระดกบาง ใหนอนบนหลาวเหลกทงเปนบาง ตดศรษะออกดวย

ดาบบาง ชนเหลานนจงถงความตายบาง ทกขปางตายบาง แมขอนกชอวาเปน

โทษแหงกามทงหลาย เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปน

ตนเหต มกามเปนเหตเกด เกดเพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล


๑ ดเนอความเตมในขอ ๑๖๙ (มหาทกขกขนธสตร) หนา ๑๗๐ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๑ }

๑๘๒




เหตเกด เพราะเหตแหงกามทงหลาย ชนทงหลายประพฤตกายทจรต วจทจรต

และมโนทจรต ครนประพฤตกายทจรต วจทจรต มโนทจรตแลว หลงจากตาย

แลวยอมไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก แมขอนกชอวาเปนโทษแหงกามทงหลาย

เปนกองทกขทจะพงเหนไดเอง มกามเปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนเหตเกด


ลทธของนครนถ

[๑๗๙] มหานามะ สมยหนง เราอยทภเขาคชฌกฏ เขตกรงราชคฤห

สมยนน ณ ต าบลกาฬศลาขางภเขาอสคล นครนถเปนจ านวนมากถอการยนเปน

วตร ปฏเสธการนง เสวยทกขเวทนาอนแรงกลา เผดรอน ซงเกดจากความพยายาม

ครงนน เราออกจากทหลกเรนในเวลาเยน เขาไปหานครนถเหลานนจนถงต าบล

กาฬศลาขางภเขาอสคล แลวไดกลาวกบนครนถเหลานนวา ‘นครนถทงหลาย

ไฉนเลา ทานทงหลายจงถอการยนเปนวตร ปฏเสธการนง เสวยทกขเวทนาอน

แรงกลา เผดรอน ซงเกดจากความพยายาม’ เมอเรากลาวอยางนนแลว นครนถ

เหลานนไดกลาวกบเราวา ‘ทานผมอาย นครนถ นาฏบตรเปนสพพญญ(ผรทกส ง)

เหนสงทงปวง ปฏญญาญาณทสสนะ อยางเบดเสรจวา ‘เมอเราเดน ยน หลบ

และตนอย ญาณทสสนะไดปรากฏตอเนองตลอดไป‘๑ นครนถ นาฏบตรนนกลาว

อยางนวา ‘นครนถทงหลายผเจรญ บาปกรรมทพวกทานท าแลวในกาลกอนมอย

พวกทานจงสลดบาปกรรมนนดวยปฏปทาทท าไดยากอนเผดรอนน ขอททานทงหลาย

ส ารวมกาย ส ารวมวาจา ส ารวมใจ ในกาลบดนนน เปนการไมกระท าบาปกรรม

ตอไป เพราะกรรมเกาสนสดไปเพราะตบะ (การบ าเพญเพยรอยางหนก) เพราะไมท า

กรรมใหม จงไมตกอยใตอ านาจ(แหงกรรม)ตอไป เพราะไมเปนไปตามอ านาจแหงกรรม

ตอไป กรรมจงสนไป เพราะกรรมสนไป ทกขจงส นไป เพราะทกขส นไป เวทนาจง

สนไป เพราะเวทนาสนไป ทกขทงปวงจงจกเปนอนสลายไป ค าทนครนถ นาฏบตร

กลาวแลวนนถกใจและชอบใจเราทงหลาย เพราะเหตนน พวกเราจงมใจยนด’


๑ ด อง.นวก. (แปล) ๒๓/๓๘/๕๑๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๒ }

๑๘๓



[๑๘๐] มหานามะ เมอพวกนครนถกลาวอยางนแลว เราไดกลาวกบนครนถ

เหลานนวา ‘นครนถทงหลาย พวกทานรไหมวา ‘เมอกอน เราทงหลายไดมแลว

มใชไมไดมแลว’

พวกนครนถตอบวา ‘ทานพระโคดม ขอนมไดเปนดงนน’

ตถาคตถามวา ‘พวกทานรไหมวา ‘เมอกอน เราทงหลายไดท าบาปกรรมไว

มใชไมไดท าไว’


ตถาคตถามวา ‘พวกทานรไหมวา ‘เมอกอน เราทงหลายไดท าบาปกรรม

เชนนบาง ๆ’


ตถาคตถามวา ‘พวกทานรไหมวา ‘เมอกอน ทกขเทานเราสลดไดแลว

ทกขเทานเราพงสลดเสย หรอเมอเราสลดทกขเทานไดแลว กจกเปนอนสลดทกข

ไดทงหมด’


ตถาคตถามวา ‘พวกทานรจกการละอกศลธรรมทงหลาย การบ าเพญกศล-

ธรรมทงหลายในปจจบนหรอ’


ตถาคตถามวา ‘ทานนครนถทงหลาย ไดยนมาวา พวกทานไมรวา ‘เมอกอน

เราทงหลายไดมแลว มใชไมไดมแลว’ ไมรวา ‘เมอกอน เราไดท าบาปกรรมไว

มใชไมไดท าไว’ ไมรวา ‘เราไดท าบาปกรรมเชนนบาง ๆ’ ไมรวา ‘ทกขเทานเรา

สลดไดแลว ทกขเทานเราพงสลดเสย หรอเมอเราสลดทกขเทานไดแลว กจกเปน

อนสลดทกขไดทงหมด’ ไมรจกการละอกศลธรรมทงหลาย การบ าเพญกศลธรรม

ทงหลายในปจจบน เมอเปนเชนน ผทบวชในพวกนครนถกเฉพาะแตพวกคนโหดราย

มมอเปอนเลอด ท ากรรมชวชา กลบมาเกดในหมมนษยในโลก’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๓ }

๑๘๔



บคคลผอยเปนสข

พวกนครนถตอบวา ‘ทานพระโคดม บคคลมใชจะพงประสบความสขได

ดวยความสข แตจะพงประสบความสขไดดวยความทกข ถาบคคลจกประสบความ

สขไดดวยความสข พระเจาพมพสารจอมทพแควนมคธกคงจะประสบความสข

เพราะพระเจาพมพสารจอมทพแควนมคธจะอยเปนสขกวาทานพระโคดม’

ตถาคตถามวา ‘นครนถทงหลายกลาววาจาหนหนไมทนพจารณาอยางแนแท

วา ‘บคคลมใชจะพงประสบความสขไดดวยความสข แตจะพงประสบความสขได

ดวยความทกข ถาบคคลจกประสบความสขไดดวยความสข พระเจาพมพสาร

จอมทพแควนมคธกคงจะประสบความสข เพราะพระเจาพมพสารจอมทพแควน

มคธจะอยเปนสขยงกวาทานพระโคดม’ แตวาเราเทานนทพวกทานควรซกถามในเนอ

ความนนวา ‘บรรดาทานทงหลาย ใครเลาหนออยเปนสขกวากน พระเจาพมพสาร

จอมทพแควนมคธ หรอทานพระโคดมเอง’

พวกนครนถตอบวา ‘พวกขาพเจากลาววาจาหนหนไมทนพจารณาอยางแน

แทวา ‘บคคลมใชจะพงประสบความสขไดดวยความสข แตจะพงประสบความสข

ไดดวยความทกข ถาบคคลจกประสบความสขไดดวยความสข พระเจาพมพสาร

จอมทพแควนมคธกคงจะประสบความสข เพราะพระเจาพมพสารจอมทพแควน

มคธจะอยเปนสขกวาทานพระโคดม’ ขอโอกาสหยดเรองนไวเพยงเทาน แมบดน

พวกขาพเจาจะถามทานพระโคดมบางวา ‘บรรดาทานทงหลาย ใครเลาหนออย

เปนสขกวากน พระเจาพมพสารจอมทพแควนมคธ หรอทานพระโคดมเอง’

ตถาคตถามวา ‘ถาอยางนน ในเนอความขอนน เราจกถามพวกทานนนแลวา

‘พวกทานเขาใจอยางใด ควรตอบอยางนน พวกทานเขาใจความขอนนวาอยางไร

พระเจาพมพสารจอมทพแควนมคธไมทรงเคลอนไหวพระวรกาย ไมมพระด ารส

สามารถเสวยสขโดยสวนเดยวอยตลอด ๗ คน ๗ วนหรอ’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๔ }

๑๘๕




ตถาคตถามวา ‘พวกทานเขาใจความขอนนวาอยางไร พระเจาพมพสาร

จอมทพแควนมคธไมทรงเคลอนไหวพระวรกาย ไมมพระด ารส สามารถเสวยสข

โดยสวนเดยวอยตลอด ๖ คน ๖ วน ... ๕ คน ๕ วน ... ๔ คน ๔ วน ...

๓ คน ๓ วน ... ๒ คน ๒ วน พระเจาพมพสารจอมทพแควนมคธไมทรง

เคลอนไหวพระวรกาย ไมมพระด ารส สามารถเสวยสขโดยสวนเดยวอยตลอด ๑

คน ๑ วนไดหรอ’


ตถาคตถามวา ‘เราไมเคลอนไหวกาย ไมพด สามารถเสวยสขโดยสวนเดยว

อยตลอด ๑ คน ๑ วน ... ๒ คน ๒ วน ... ๓ คน ๓ วน ... ๔ คน ๔

วน ... ๕ คน ๕ วน ... ๖ คน ๖ วน เราไมเคลอนไหวกาย ไมพด

สามารถเสวยสขโดยสวนเดยวอยตลอด ๗ คน ๗ วน พวกทานเขาใจความขอ

นนวาอยางไร เมอเปนเชนน ใครเลาจะอยเปนสขกวากน พระเจาพมพสาร

จอมทพแควนมคธหรอเราเอง’

พวกนครนถตอบวา ‘เมอเปนเชนน ทานพระโคดมเทานน อยเปนสขกวา

พระเจาพมพสารจอมทพแควนมคธ”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว เจาศากยะพระนามวามหานามะทรงมใจ

ยนดชนชมพระภาษตของพระผมพระภาค ดงนแล

จฬทกขกขนธสตรท ๔ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๕ }

๑๘๖


๕. อนมานสตร


วาดวยการเปรยบตนกบผอ น

ธรรมทท าใหเปนผวายาก

[๑๘๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง ทานพระมหาโมคคลลานะ พ านกอย ณ เภสกฬาวน สถานท

ใหอภยแกหมเนอ เขตกรงสงสมารคระ ในแควนภคคะ ณ ทนน ทานพระมหา-

โมคคลลานะ ไดเรยกภกษทงหลายมากลาววา “ทานผมอายทงหลาย” ภกษ

เหลานนรบค าแลว ทานพระมหาโมคคลลานะจงไดกลาวเรองนวา

“ทานผมอายทงหลาย ถาภกษปวารณาวา ‘ขอทานจงวากลาวขาพเจา

ขาพเจาเปนผททานควรวากลาวได’ แตภกษนนเปนผวายาก มธรรมทท าใหเปนผ

วายาก ไมอดทน ไมยอมรบค าพร าสอนโดยเคารพ เมอเปนเชนนน เพอน

พรหมจารทงหลายยอมเขาใจภกษนนวาเปนผไมควรวากลาว ไมควรพร าสอน

และไมควรไววางใจ

ธรรมทท าใหเปนผวายาก เปนอยางไร


๑. เปนผมความปรารถนาทเปนบาป ตกอยในอ านาจแหงความ

ปรารถนาทเปนบาป แมขอทภกษเปนผมความปรารถนาทเปนบาป

ตกอยในอ านาจแหงความปรารถนาทเปนบาปน กเปนธรรมท

ท าใหเปนผวายาก

๒. เปนผยกตน ขมผอ น แมขอทภกษเปนผยกตน ขมผอ นน กเปน


๓. เปนผมกโกรธ ถกความโกรธครอบง าแลว แมขอทภกษเปนผมก

โกรธ ถกความโกรธครอบง าแลวน กเปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๖ }

๑๘๗



๔. เปนผมกโกรธ ผกโกรธเพราะความโกรธเปนเหต แมขอทภกษ

เปนผมกโกรธ ผกโกรธเพราะความโกรธเปนเหตน กเปนธรรมท


๕. เปนผมกโกรธ ระแวงจดเพราะความโกรธเปนเหต แมขอทภกษ

เปนผมกโกรธ ระแวงจดเพราะความโกรธเปนเหตน กเปนธรรม

ทท าใหเปนผวายาก

๖. เปนผมกโกรธ เปลงวาจาใกลความโกรธ แมขอทภกษเปนผมก

โกรธ เปลงวาจาใกลความโกรธน กเปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

๗. ถกโจทแลวกลบโตเถยงโจทก แมขอทภกษถกโจทแลวกลบโต

เถยงโจทกน กเปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

๘. ถกโจทแลวกลบรกรานโจทก แมขอทภกษถกโจทแลวกลบรกราน

โจทกน กเปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

๙. ถกโจทแลวกลบปรกปร าโจทก แมขอทภกษถกโจทแลวกลบ

ปรกปร าโจทกน กเปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

๑๐. ถกโจทแลวกลบพดกลบเกลอน พดนอกเรอง แสดงความโกรธ

ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏ แมขอทภกษ

ถกโจทแลวกลบพดกลบเกลอน พดนอกเรอง แสดงความโกรธ

ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏน กเปนธรรมท


๑๑. ถกโจทแลวไมยอมอธบายพฤตกรรม(ของตน) แมขอทภกษถก

โจทแลวไมยอมอธบายพฤตกรรม(ของตน)น กเปนธรรมทท าให

เปนผวายาก

๑๒. เปนผลบหลคณทาน ตเสมอ แมขอทภกษเปนผลบหลคณทาน

ตเสมอน กเปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

๑๓. เปนผรษยา ตระหน แมขอทภกษเปนผรษยา ตระหนน กเปน


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๗ }

๑๘๘



๑๔. เปนผโออวด มมารยา แมขอทภกษเปนผโออวด มมารยาน ก

เปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

๑๕. เปนผกระดาง มกดหมนผอ น แมขอทภกษเปนผกระดาง มกด

หมนผอ นน กเปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

๑๖. เปนผถอความเหนของตนเปนใหญ ถอรน สลดไดยาก แมขอท

ภกษเปนผถอความเหนของตนเปนใหญ ถอรน สลดไดยากน

กเปนธรรมทท าใหเปนผวายาก

ธรรมเหลานเรยกวา ธรรมทท าใหเปนผวายาก

ธรรมทท าใหเปนผวางาย

[๑๘๒] ทานผมอายทงหลาย ถาภกษไมปวารณาไววา ‘ขอทานจงวากลาว

ขาพเจา ขาพเจาเปนผททานควรวากลาวได’ แตภกษนนเปนผวางาย มธรรมทท า

ใหเปนผวางาย เปนผอดทน ยอมรบค าพร าสอนโดยเคารพ เมอเปนเชนน เพอน

พรหมจารทงหลายยอมเขาใจภกษนนวา เปนผควรวากลาว ควรพร าสอน และ

ควรไววางใจ

ธรรมทท าใหเปนผวางาย เปนอยางไร


๑. เปนผไมมความปรารถนาทเปนบาป ไมตกอยในอ านาจแหงความ

ปรารถนาทเปนบาป แมขอทภกษเปนผไมมความปรารถนาท

เปนบาป ไมตกอยในอ านาจแหงความปรารถนาทเปนบาปน ก

เปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

๒. เปนผไมยกตน ไมขมผอ น แมขอทภกษเปนผไมยกตน ไมขมผ

อนน กเปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

๓. เปนผไมมกโกรธ ไมถกความโกรธครอบง า แมขอทภกษเปนผ

ไมมกโกรธ ไมถกความโกรธครอบง าน กเปนธรรมทท าใหเปนผ

วางาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๘ }

๑๘๙



๔. เปนผไมมกโกรธ ไมผกโกรธเพราะความโกรธเปนเหต แมขอท

ภกษเปนผไมมกโกรธ ไมผกโกรธเพราะความโกรธเปนเหตน

กเปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

๕. เปนผไมมกโกรธ ไมระแวงจดเพราะความโกรธเปนเหต แมขอท

ภกษเปนผไมมกโกรธ ไมระแวงจดเพราะความโกรธเปนเหตน


๖. เปนผไมมกโกรธ ไมเปลงวาจาใกลความโกรธ แมขอทภกษเปน

ผไมมกโกรธ ไมเปลงวาจาใกลความโกรธน กเปนธรรมทท าให

เปนผวางาย

๗. ถกโจทแลวไมโตเถยงโจทก แมขอทภกษถกโจทแลวไมโตเถยงโจทกน


๘. ถกโจทแลวไมรกรานโจทก แมขอทภกษถกโจทแลวไมรกรานโจทกน


๙. ถกโจทแลวไมปรกปร าโจทก แมขอทภกษถกโจทแลวไมปรกปร า

โจทกน กเปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

๑๐. ถกโจทแลวไมพดกลบเกลอน ไมพดนอกเรอง ไมแสดงความโกรธ

ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏ แมขอทภกษ

ถกโจทแลวไมพดกลบเกลอน ไมพดนอกเรอง ไมแสดงความโกรธ

ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏน กเปนธรรมท

ท าใหเปนผวางาย

๑๑. ถกโจทแลวยอมอธบายพฤตกรรม(ของตน) แมขอทภกษถกโจท

แลวยอมอธบายพฤตกรรม(ของตน)น กเปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

๑๒. เปนผไมลบหลคณทาน ไมตเสมอ แมขอทภกษเปนผไมลบหล

คณทาน ไมตเสมอน กเปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

๑๓. เปนผไมรษยา ไมตระหน แมขอทภกษเปนผไมรษยา ไมตระหนน


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๘๙ }

๑๙๐



๑๔. เปนผไมโออวด ไมมมารยา แมขอทภกษเปนผไมโออวด ไมม

มารยาน กเปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

๑๕. เปนผไมกระดาง ไมดหมนผอ น แมขอทภกษเปนผไมกระดาง

ไมดหมนผอ นน กเปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

๑๖. เปนผไมถอความเหนของตนเปนใหญ ไมถอรน สลดไดงาย

แมขอทภกษเปนผไมถอความเหนของตนเปนใหญ ไมถอรน

สลดไดงายน กเปนธรรมทท าใหเปนผวางาย

ธรรมเหลานเรยกวา ธรรมทท าใหเปนผวางาย

การอนมานตนเอง

[๑๘๓] ทานผมอายทงหลาย ในธรรม ๑๖ ประการนน ภกษควรอนมาน

ตนเอง๑ อยางนวา ‘บคคลผมความปรารถนาทเปนบาป ตกอยในอ านาจแหงความ

ปรารถนาทเปนบาป ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงมความ

ปรารถนาทเปนบาป ตกอยในอ านาจแหงความปรารถนาทเปนบาป เรากคงไมเปนทรก

ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจกไมเปนผมความ

ปรารถนาทเปนบาป ไมตกอยในอ านาจแหงความปรารถนาทเปนบาป’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผยกตนขมผอ นยอมไมเปนทรก

ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผยกตนขมผอ น เรากคงไมเปนทรก ไมเปน

ทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจกไมยกตน จกไมขมผอ น’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผมกโกรธ ถกความโกรธครอบง า

ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผมกโกรธ ถกความโกรธ

ครอบง า เรากคงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางน

ควรคดวา ‘เราจกไมเปนผมกโกรธ ไมถกความโกรธครอบง า’


๑ ควรอนมานตนเอง หมายถงภกษควรอนมาน เปรยบเทยบ พจารณาตนดวยตนเองเทานน (ม.ม.อ.

๑/๑๘๓/๓๙๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๐ }

๑๙๑



ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผมกโกรธ ผกโกรธ เพราะความ

โกรธเปนเหต ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผมกโกรธ

ผกโกรธเพราะความโกรธเปนเหต เรากคงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’

ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจกไมเปนผมกโกรธ ไมผกโกรธ เพราะความโกรธ

เปนเหต’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผมกโกรธ ระแวงจดเพราะความ

โกรธเปนเหต ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผมกโกรธ

ระแวงจดเพราะความโกรธเปนเหต เรากคงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’

ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจกไมเปนผมกโกรธ ไมระแวงจดเพราะความโกรธ

เปนเหต’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผมกโกรธ เปลงวาจาใกลความโกรธ

ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผมกโกรธ เปลงวาจาใกล

ความโกรธ เรากคงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางน

ควรคดวา ‘เราจกไมเปนผมกโกรธ ไมเปลงวาจาใกลความโกรธ’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผถกโจทแลวกลบโตเถยงโจทก

ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงถกโจทแลวกลบโตเถยงโจทก

เรากคงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา

‘เราถกโจทแลวจกไมโตเถยงโจทก’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผถกโจทแลวกลบรกรานโจทก

ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราถกโจทแลวกลบรกรานโจทก เราก

คงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราถก

โจทแลวจกไมรกรานโจทก’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผถกโจทแลวกลบปรกปร าโจทก

ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงถกโจทแลวกลบปรกปร าโจทก


‘เราถกโจทแลวจกไมปรกปร าโจทก’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๑ }

๑๙๒



ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผถกโจทแลวกลบพดกลบเกลอน

พดนอกเรอง แสดงความโกรธ ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏ

ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราถกโจทแลวกลบพดกลบเกลอน

พดนอกเรอง แสดงความโกรธ ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏ


‘เราถกโจทแลวจกไมพดกลบเกลอน ไมพดนอกเรอง ไมแสดงความโกรธ

ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏ’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผถกโจทแลวไมยอมอธบายพฤตกรรม

(ของตน) ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงถกโจทแลวไมยอม

อธบายพฤตกรรม(ของตน) เรากคงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษ

เมอรอยางนควรคดวา ‘เราถกโจทแลวจกยอมอธบายพฤตกรรม(ของตน)’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผลบหลคณทาน ตเสมอ ยอมไม

เปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผลบหลคณทาน ตเสมอ เราก

คงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจก

ไมเปนผลบหลคณทาน ไมตเสมอ’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผรษยา ตระหน ยอมไมเปนทรก

ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผรษยา ตระหน เรากคงไมเปนทรก

ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจกไมรษยา

ไมตระหน’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผโออวด มมารยา ยอมไมเปนทรก

ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผโออวด มมารยา เรากคงไมเปนทรก

ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจกเปนผไมโออวด

ไมมมารยา’

ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผกระดาง ดหมนผอ น ยอมไมเปน

ทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงเปนผกระดาง ดหมนผอ น เรากคงไมเปนทรก

ไมเปนทพอใจของคนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจกเปนผไมกระดาง

ไมดหมนผอ น’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๒ }

๑๙๓



ภกษควรอนมานตนเองอยางนวา ‘บคคลผถอความเหนของตนเปนใหญ

ถอรน สลดไดยาก ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของเรา ถาเราจะพงถอความ

เหนของตนเปนใหญ ถอรน สลดไดยาก เรากคงไมเปนทรก ไมเปนทพอใจของ

คนเหลาอน’ ภกษเมอรอยางนควรคดวา ‘เราจกไมถอความเหนของตนเปนใหญ

ไมถอรน จกเปนผสลดไดงาย’

การพจารณาตนเอง

[๑๘๔] ทานผมอายทงหลาย ในธรรม ๑๖ ประการนน ภกษควรพจารณา

ตนเองอยางนวา ‘เราเปนผมความปรารถนาทเปนบาป ตกอยในอ านาจแหงความ

ปรารถนาทเปนบาปจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผมความ

ปรารถนาทเปนบาป ตกอยในอ านาจแหงความปรารถนาทเปนบาปจรง’ ภกษนน

ควรพยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา

‘เรามใชผมความปรารถนาทเปนบาป มใชผตกอยในอ านาจแหงความปรารถนาทเปน

บาป’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอย

ดวยปตและปราโมทยโดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราเปนผยกตนขมผอ น

จรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผยกตนขมผอ นจรง’ ภกษนนควร

พยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เรา

เปนผไมยกตน ไมขมผอ นเลย’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรมทงหลาย

ทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราเปนผมกโกรธ ถกความ

โกรธครอบง าจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผมกโกรธ ถกความโกรธ

ครอบง าจรง’ ภกษนนควรพยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถา

พจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผไมมกโกรธ ไมถกความโกรธครอบง า’ ภกษนน

ผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและ

ปราโมทยโดยแท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๓ }

๑๙๔



อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราเปนผมกโกรธ

ผกโกรธเพราะความโกรธเปนเหตจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปน

ผมกโกรธ ผกโกรธเพราะความโกรธเปนเหตจรง’ ภกษนนควรพยายามเพอละ

บาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผไมมกโกรธ

ไมผกโกรธเพราะความโกรธเปนเหต’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรม

ทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท


ระแวงจดเพราะความโกรธเปนเหตจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผ

มกโกรธ ระแวงจดเพราะความโกรธเปนเหตจรง’ ภกษนนควรพยายามเพอละ

บาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผไมมกโกรธ

ไมระแวงจดเพราะความโกรธเปนเหต’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรม



เปลงวาจาใกลความโกรธจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผมกโกรธ

เปลงวาจาใกลความโกรธจรง’ ภกษนนควรพยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลาน

เสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผไมมกโกรธ ไมเปลงวาจาใกลความโกรธ’

ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวย

ปตและปราโมทยโดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราถกโจทแลว

กลบโตเถยงโจทกจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลวกลบโตเถยง

โจทกจรง’ ภกษนนควรพยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถา

พจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลวไมโตเถยงโจทก’ ภกษนนผศกษาอยางตอ

เนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราถกโจทแลวกลบ

รกรานโจทกจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลวกลบรกราน


พจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลวไมรกรานโจทก’ ภกษนนผศกษาอยางตอ

เนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๔ }

๑๙๕



อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราถกโจทแลวกลบ

ปรกปร าโจทกจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลวกลบปรกปร า


พจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลวไมปรกปร าโจทก’ ภกษนนผศกษาอยาง

ตอเนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและปราโมทย

โดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราถกโจทแลวกลบพด

กลบเกลอน พดนอกเรอง แสดงความโกรธ ความประสงคราย และความไมเชอฟง

ใหปรากฏจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลวกลบพดกลบเกลอน

พดนอกเรอง แสดงความโกรธ ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏจรง’

ภกษนนควรพยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยาง

นวา ‘เราถกโจทแลวไมพดกลบเกลอน ไมพดนอกเรอง ไมแสดงความโกรธ

ความประสงคราย และความไมเชอฟงใหปรากฏ’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองใน

กศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราถกโจทแลว ไมยอม

อธบายพฤตกรรม(ของตน)จรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลว

ไมยอมอธบายพฤตกรรม(ของตน)จรง’ ภกษนนควรพยายามเพอละบาปอกศลธรรม

เหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราถกโจทแลวยอมอธบายพฤตกรรม

(ของตน)’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน

พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราเปนผลบหลคณทาน

ตเสมอจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผลบหลคณทาน ตเสมอจรง’


นวา ‘เราเปนผไมลบหลคณทาน ไมตเสมอ’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองใน


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๕ }

๑๙๖



อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราเปนผรษยา ตระหน

จรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผรษยา ตระหนจรง’ ภกษนนควร

พยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปน

ผไมรษยา ไมตระหน’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวน

กลางคน พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราเปนผโออวด มมารยา

จรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผโออวด มมารยาจรง’ ภกษนนควร

พยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เรา

เปนผไมโออวด ไมมมารยา’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรมทงหลาย

ทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท

อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราเปนผกระดาง ดหมน

ผอนจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผกระดาง ดหมนผอ นจรง’


นวา ‘เราเปนผไมกระดาง ไมดหมนผอ น’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรม


อกประการหนง ภกษควรพจารณาตนเองอยางนวา ‘เราเปนผถอความเหน

ของตนเปนใหญ ถอรน สลดไดยากจรงหรอ’ ถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปน

ผถอความเหนของตนเปนใหญ ถอรน สลดไดยากจรง’ ภกษนนควรพยายามเพอ

ละบาปอกศลธรรมเหลานนเสย แตถาพจารณาอยรอยางนวา ‘เราเปนผไมถอ

ความเหนของตนเปนใหญ ไมถอรน สลดไดงาย’ ภกษนนผศกษาอยางตอเนองใน


ถาภกษพจารณาอย ยอมเหนชดบาปอกศลธรรมเหลานแมทงหมดซงยงละ

ไมไดในตน ภกษนนควรพยายามเพอละบาปอกศลธรรมเหลานทงหมดนนแล แตถา

พจารณาอย ยอมเหนชดบาปอกศลธรรมเหลานทงหมดซงละไดแลวในตน ภกษ

นนผศกษาอยางตอเนองในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปต

และปราโมทยโดยแท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๖ }

๑๙๗


๖. เจโตขลสตร

ทานผมอายทงหลาย สตรหรอบรษแรกรนชอบแตงตว สองดใบหนาของตน

ในกระจกเงา หรอในภาชนะน าใสสะอาดบรสทธ ถาพบไฝหรอฝาทใบหนานนยอม

พยายามทจะก าจดไฝหรอฝานนนนแล หากไมพบกจะพอใจวา ‘เปนโชคของเรา

จรง ๆ ใบหนาของเราหมดจด’ แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ถาพจารณาอย

ยอมเหนชดบาปอกศลธรรมเหลานแมทงหมดทยงละไมได ภกษนนควรพยายาม

เพอละบาปอกศลธรรมเหลานแมทงหมดนนแล ถาภกษพจารณาอย ยอมเหนชด

บาปอกศลธรรมเหลานแมทงหมดทละไดแลวในตน ภกษนนผศกษาอยางตอเนอง

ในกศลธรรมทงหลายทงกลางวนกลางคน พงอยดวยปตและปราโมทยโดยแท”

ทานพระมหาโมคคลลานะไดกลาวภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชม

ภาษตของทานพระมหาโมคคลลานะ ดงนแล

อนมานสตรท ๕ จบ

๖. เจโตขลสตร๑

วาดวยกเลสเครองตรงจตดจตะป

[๑๘๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน





“ภกษทงหลาย เปนไปไมไดเลยทกเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการ

ทภกษรปใดรปหนงยงละไมได กเลสเครองผกใจ ๕ ประการ ทภกษรปใดรปหนง

ยงตดไมขาด เธอจกถงความเจรญ งอกงาม ไพบลยในธรรมวนยน


๑ ด อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๒๐๕-๒๐๖/๓๔๗-๓๕๐, อง.นวก. (แปล) ๒๓/๗๑-๗๒/๕๕๕-๕๕๘, อง.ทสก.

(แปล) ๒๔/๑๔/๒๒-๒๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๗ }

๑๙๘



กเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการ ทภกษน นยงละไมได อะไรบาง


๑. เคลอบแคลง สงสย ไมนอมใจเชอ ไมเลอมใสในศาสดา๑ จตของ

ภกษผเคลอบแคลง สงสย ไมนอมใจเชอ ไมเลอมใสในศาสดานน

ยอมไมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท า

ตอเนอง เพอบ าเพญเพยร นเปนกเลสเครองตรงจตดจตะป

ประการท ๑ ทภกษผมจตไมนอมไปเพอความเพยร เพอ

ประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ยงละไมได

๒. เคลอบแคลง สงสย ไมนอมใจเชอ ไมเลอมใสในธรรม ฯลฯ

นเปนกเลสเครองตรงจตดจตะปประการท ๒ ทภกษผมจตไม

นอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง

เพอบ าเพญเพยร ยงละไมได

๓. เคลอบแคลง สงสย ไมนอมใจเชอ ไมเลอมใสในสงฆ ฯลฯ น

เปนกเลสเครองตรงจตดจตะปประการท ๓ ทภกษผมจตไมนอม

ไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง

เพอบ าเพญเพยร ยงละไมได

๔. เคลอบแคลง สงสย ไมนอมใจเชอ ไมเลอมใสในสกขา(ขอทจะ

ตองศกษา) ฯลฯ นเปนกเลสเครองตรงจตดจตะปประการท ๔

ทภกษผมจตไมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอ

กระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ยงละไมได

๕. เปนผโกรธ ไมพอใจ มจตถกโทสะ(ความคดประทษราย)กระทบ

มจตแขงกระดางในเพอนพรหมจารทงหลาย จตของภกษผโกรธ

ไมพอใจ มจตถกโทสะกระทบ มจตแขงกระดางในเพอนพรหมจาร


๑ ไมเลอมใสในศาสดา ในทนหมายถงไมเชอวาพระสรระของพระพทธเจาประดบดวยมหาปรสลกษณะ ๓๒

ประการ ไมเชอพระสพพญญตญาณของพระพทธเจาทสามารถรอดต อนาคต และปจจบน (อง.ปญจก.อ.

๓/๒๐๕/๘๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๘ }

๑๙๙



ทงหลายนน ยอมไมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ

เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร นเปนกเลสเครองตรงจต

ดจตะปประการท ๕ ทภกษผมจตไมนอมไปเพอความเพยร

เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ยงละ

ไมได

เหลาน เปนกเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการ ทภกษนนยงละไมได

[๑๘๖] กเลสเครองผกใจ ๕ ประการ ทภกษน นยงตดไมขาด อะไรบาง


๑. เปนผยงไมปราศจากความก าหนด ไมปราศจากความพอใจ ไม

ปราศจากความรก ไมปราศจากความกระหาย ไมปราศจาก

ความเรารอน ไมปราศจากความทะยานอยากในกาม จตของ

ภกษผยงไมปราศจากความก าหนด ไมปราศจากความพอใจ ไม

ปราศจากความรก ไมปราศจากความกระหาย ไมปราศจาก

ความเรารอน ไมปราศจากความทะยานอยากในกามนน ยอม

ไมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอ

เนอง เพอบ าเพญเพยร นเปนกเลสเครองผกใจประการท ๑ ท

ภกษผมจตไมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอ

กระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ยงตดไมขาด

๒. เปนผยงไมปราศจากความก าหนดในกาย ฯลฯ นเปนกเลส

เครองผกใจประการท ๒ ทภกษผมจตไมนอมไปเพอความเพยร

เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ยงตด

ไมขาด

๓. เปนผยงไมปราศจากความก าหนดในรป ฯลฯ นเปนกเลสเครอง

ผกใจประการท ๓ ทภกษผมจตไมนอมไปเพอความเพยร เพอ

ประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ยงตด

ไมขาด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๑๙๙ }

๒๐๐



๔. ฉนอาหารตามความตองการจนอมเกนไป ประกอบความสขใน

การนอน ความสขในการนอนเอกเขนก ความสขในการหลบอย

ฯลฯ นเปนกเลสเครองผกใจประการท ๔ ทภกษผมจตไมนอม

ไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง

เพอบ าเพญเพยร ยงตดไมขาด

๕. ประพฤตพรหมจรรยดวยความปรารถนาเปนเทพนกายหมใดหมหนง

วา ‘ดวยศล วตร ตบะ หรอพรหมจรรยน เราจกเปนเทพหรอ

เทพตนใดตนหนง’ จตของภกษผประพฤตพรหมจรรยดวยความ

ปรารถนาเปนเทพนกายหมใดหมหนงวา ‘ดวยศล วตร ตบะ หรอ

พรหมจรรยน เราจกเปนเทพหรอเทพตนใดตนหนง’ ยอมไมนอม

ไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอ

บ าเพญเพยร นเปนกเลสเครองผกใจประการท ๕ ทภกษผมจต

ไมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง

เพอบ าเพญเพยร ยงตดไมขาด

เหลาน เปนกเลสเครองผกใจ ๕ ประการ ทภกษนนยงตดไมขาด

ภกษทงหลาย เปนไปไมไดเลยทกเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการน

ทภกษรปใดรปหนงยงละไมได กเลสเครองผกใจ ๕ ประการน ทภกษรปใดรปหนง

ยงตดไมขาด เธอจกถงความเจรญ งอกงาม ไพบลยในธรรมวนยน

[๑๘๗] ภกษทงหลาย เปนไปไดทกเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการ

ทภกษรปใดรปหนงละไดแลว กเลสเครองผกใจ ๕ ประการ ทภกษรปใดรปหนง

ตดขาดแลว เธอจกถงความเจรญ งอกงาม ไพบลยในธรรมวนยน

กเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการ ทภกษน นละไดแลว อะไรบาง


๑. ไมเคลอบแคลงสงสย นอมใจเชอ เลอมใสในศาสดา จตของ

ภกษผไมเคลอบแคลงสงสย นอมใจเชอ เลอมใสในศาสดานน

ยอมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท า

ตอเนอง เพอบ าเพญเพยร นเปนกเลสเครองตรงจตดจตะป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๐ }

๒๐๑



ประการท ๑ ทภกษผมจตนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบ

เนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ละไดแลว

๒. ไมเคลอบแคลงสงสย นอมใจเชอ เลอมใสในธรรม ฯลฯ นเปน

กเลสเครองตรงจตดจตะปประการท ๒ ทภกษผมจตนอมไปเพอ

ความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอ

บ าเพญเพยร ละไดแลว

๓. ไมเคลอบแคลงสงสย นอมใจเชอ เลอมใสในสงฆ ฯลฯ นเปน

กเลสเครองตรงจตดจตะปประการท ๓ ทภกษผมจตนอมไปเพอ



๔. ไมเคลอบแคลงสงสย นอมใจเชอ เลอมใสในสกขา ฯลฯ นเปน

กเลสเครองตรงจตดจตะปประการท ๔ ทภกษผมจตนอมไปเพอ



๕. เปนผไมโกรธ พอใจ มจตไมถกโทสะกระทบ มจตไมแขงกระดาง

ในเพอนพรหมจารทงหลาย จตของภกษผไมโกรธ พอใจ มจต

ไมถกโทสะกระทบ มจตไมแขงกระดางในเพอนพรหมจาร

ทงหลายนน ยอมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ

เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร นเปนกเลสเครองตรงจต

ดจตะปประการท ๕ ทภกษผมจตนอมไปเพอความเพยร เพอ

ประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ละไดแลว

เหลาน เปนกเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการ ทภกษนนละไดแลว

[๑๘๘] กเลสเครองผกใจ ๕ ประการ ทภกษน นตดขาดแลว อะไรบาง


๑. เปนผปราศจากความก าหนด ปราศจากความพอใจ ปราศจาก

ความรก ปราศจากความกระหาย ปราศจากความเรารอน

ปราศจากความทะยานอยากในกาม จตของภกษผปราศจากความ

ก าหนด ปราศจากความพอใจ ปราศจากความรก ปราศจากความ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๑ }

๒๐๒



กระหาย ปราศจากความเรารอน ปราศจากความทะยาน

อยากในกาม ยอมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ

เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร นเปนกเลสเครองผกใจ

ประการท ๑ ทภกษผมจตนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบ

เนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ตดขาดแลว

๒. เปนผปราศจากความก าหนดในกาย ฯลฯ นเปนกเลสเครองผกใจ

ประการท ๒ ทภกษผมจตนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบ


๓. เปนผปราศจากความก าหนดในรป ฯลฯ นเปนกเลสเครองผกใจ

ประการท ๓ ทภกษผมจตนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบ


๔. ฉนอาหารตามตองการจนอมแลว ไมประกอบความสขในการนอน

ความสขในการนอนเอกเขนก ความสขในการหลบอย ฯลฯ นเปน

กเลสเครองผกใจประการท ๔ ทภกษผมจตนอมไปเพอความเพยร

เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ตดขาดแลว

๕. ไมประพฤตพรหมจรรยดวยความปรารถนาเปนเทพนกายหมใด

หมหนงวา ‘ดวยศล วตร ตบะ หรอพรหมจรรยน เราจกเปน

เทพหรอเทพตนใดตนหนง’ จตของภกษผไมประพฤตพรหมจรรย

ดวยความปรารถนาเปนเทพนกายหมใดหมหนงวา ‘ดวยศล วตร

ตบะ หรอพรหมจรรยน เราจกเปนเทพหรอเทพตนใดตนหนง’

ยอมนอมไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอกระท า

ตอเนอง เพอบ าเพญเพยร นเปนกเลสเครองผกใจประการท ๕

ทภกษผนอมจตไปเพอความเพยร เพอประกอบเนอง ๆ เพอ

กระท าตอเนอง เพอบ าเพญเพยร ตดขาดแลว

เหลาน เปนกเลสเครองผกใจ ๕ ประการ ทภกษนนตดขาดแลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๒ }

๒๐๓



ภกษทงหลาย เปนไปไดทกเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการน ทภกษ

รปใดรปหนงละไดแลว กเลสเครองผกใจ ๕ ประการน ทภกษรปใดรปหนงตด

ขาดแลว เธอจกถงความเจรญ งอกงาม ไพบลยในธรรมวนยน

อปมาดวยแมไกฟกไข

[๑๘๙] ภกษนน เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร๑

เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร เจรญอทธบาททประกอบดวย

จตตสมาธปธานสงขาร เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร ม

ความเพยรยงเปนท ๕ ภกษผมองค ๑๕๒ รวมทงความเพยรอนยงอยางนนน

ยอมเปนผควรแกความเบอหนายยง๓ ควรแกการตรสร และควรแกการบรรลธรรม

อนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม

ไข ๘ ฟอง ๑๐ ฟอง หรอ ๑๒ ฟอง ทแมไกนอนกกไวอยางด ใหความ

อบอนอยางสม าเสมอ ฟกแลวอยางด แมวาแมไกนนจะไมเกดความปรารถนาอยางนวา

‘ถาอยางไร ขอลกไกเหลานพงใชปลายเลบหรอจะงอยปาก เจาะท าลายเปลอกไข

ออกมาโดยสวสดภาพ’ กตาม ถงอยางนนลกไกเหลานน กตองเจาะท าลายเปลอกไข

ดวยปลายเลบหรอจะงอยปากออกมาโดยสวสดภาพได แมฉนใด

ภกษทงหลาย ภกษผมองค ๑๕ รวมทงความเพยรอนยงอยางน กฉนนน

เหมอนกน ยอมเปนผควรแกความเบอหนายยง ควรแกการตรสร และควรแกการ

บรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม”



เจโตขลสตรท ๖ จบ


๑ ฉนทสมาธ หมายถงสมาธทเกดจากฉนทะ ปธานสงขาร หมายถงความเพยรทมงมน (ปธาน) วรยสมาธ

จตตสมาธ และวมงสาสมาธ กมอรรถาธบายเชนเดยวกน ในสตรน เปนทงโลกยะและโลกตตระ (ม.ม.อ.

๑/๑๘๙/๓๙๓)

๒ ภกษผมองค ๑๕ คอ มการละกเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการ มการตดกเลสเครองผกใจ ๕ ประการ

มอทธบาท ๔ ประการ และมความเพยรอนยง ๑ รวมเปน ๑๕ ประการ (ม.ม.อ. ๑/๑๘๙/๓๙๓)

๓ ความเบอหนายยง หมายถงการท าลายกเลสดวยญาณ (ม.ม.อ. ๑/๑๘๙/๓๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๓ }

๒๐๔


๗. วนปตถสตร


วาดวยการอยปา

[๑๙๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน




พระผมพระภาคไดตรสวา “ภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมบรรยายวาดวย

การอยปาแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว”


[๑๙๑] “ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยนเขาไปอยอาศยปาทบแหงใดแหง

หนง เมอเธอเขาไปอยอาศยปาทบนน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตง

มนกไมตงมน อาสวะ๑ ทยงไมส นไปกไมส นไป และภกษนนกไมบรรลธรรมอนเปน

แดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมทตนยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ

จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร๒ ทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย

ยอมเกดขนไดโดยยาก ภกษนนควรพจารณาอยางนวา ‘เราเขามาอยอาศยปาทบน

เมอเราเขามาอยอาศยปาทบน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตงมนกไม

ตงมน อาสวะทยงไมส นไปกไมส นไป และเรากไมไดบรรลธรรมอนเปนแดนเกษม

จากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร บณฑบาต

เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขน

ไดโดยยาก’ ภกษนนควรหลกไปจากปาทบนน ไมควรอยในเวลากลางคน หรอใน

เวลากลางวน


๑ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๑๔ (สพพาสวสตร) หนา ๑๗ ในเลมน

๒ ดเชงอรรถท ๓ ขอ ๒๓ (สพพาสวสตร) หนา ๒๓ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๔ }

๒๐๕



[๑๙๒] ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยนเขาไปอยอาศยปาทบแหงใดแหงหนง

เมอเธอเขาไปอยอาศยปาทบนน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตงมนก

ไมตงมน อาสวะทยงไมส นไปกไมส นไป และภกษนนกไมไดบรรลธรรมอนเปน

แดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร

บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย

ยอมเกดขนไดโดยไมยาก ภกษนนควรพจารณาอยางนวา ‘เราเขามาอยอาศยปา

ทบน เมอเราเขามาอยอาศยปาทบน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตง

มนกไมตงมน อาสวะทยงไมส นไปกไมส นไป และเรากไมไดบรรลธรรมอนเปนแดน

เกษมจากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร

บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย

ยอมเกดขนไดโดยไมยาก แตเราไมไดออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตเพราะเหตแหงจวร

ฯลฯ เพราะเหตแหงบณฑบาต ฯลฯ เพราะเหตแหงเสนาสนะ เราไมไดออกจากเรอน

บวชเปนบรรพชตเพราะเหตแหงคลานปจจยเภสชบรขาร เมอเปนเชนนน เมอเรา

เขาไปอยอาศยปาทบน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตงมนกไมตงมน

อาสวะทยงไมส นไปกไมส นไป และเรากไมไดบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ

อนยอดเยยมทยงไมไดบรรล’ ภกษนนรแลวควรหลกไปจากปาทบนน ไมควรอย

เหตผลของการอยปา

[๑๙๓] อนง ภกษในธรรมวนยนเขาไปอยอาศยปาทบแหงใดแหงหนง เมอ

เธอเขาไปอยอาศยปาทบนน สตทยงไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน

อาสวะทยงไมส นไปกสนไป และภกษนนกบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอน

ยอดเยยมทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ

และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยยาก

ภกษนนควรพจารณาอยางนวา ‘เราเขามาอยอาศยปาทบน เมอเราเขามาอยอาศย

ปาทบน สตทยงไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน อาสวะทยงไมส นไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๕ }

๒๐๖



กส นไป และเรากบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล

สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสช-

บรขาร ทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยยาก แตเราไมไดออก

จากเรอนบวชเปนบรรพชตเพราะเหตแหงจวร ฯลฯ เพราะเหตแหงบณฑบาต ฯลฯ

เพราะเหตแหงเสนาสนะ เราไมไดออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตเพราะเหตแหง

คลานปจจยเภสชบรขาร เมอเปนเชนนน เมอเราเขาไปอยอาศยปาทบน สตทยง

ไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน อาสวะทยงไมส นไปกสนไป และเราก

บรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล’ ภกษนนรแลว

ควรอยในปาทบนน ไมควรหลกไป

[๑๙๔] อนง ภกษในธรรมวนยนเขาไปอยอาศยปาทบแหงใดแหงหนง เมอเธอ

เขาไปอยอาศยปาทบนน สตทยงไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน

อาสวะทยงไมส นไปกสนไป และภกษนนกบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอน

ยอดเยยมทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร บณฑบาต

เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกด

ขนไดโดยไมยาก ภกษนนควรพจารณาอยางนวา ‘เราเขามาอยอาศยปาทบน เมอ

เราเขามาอยอาศยปาทบน สตทยงไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน

อาสวะทยงไมส นไปกสนไป และเรากบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอด

เยยมทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ

และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยไมยาก’

ภกษนนควรอยในปาทบนนจนตลอดชวต ไมควรหลกไป

เหตผลการอยอาศยบานเปนตน

[๑๙๕] ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยนเขาไปอยอาศยบานแหงใดแหงหนง

ฯลฯ เขาไปอยอาศยนคมแหงใดแหงหนง ฯลฯ เขาไปอยอาศยนครแหงใดแหงหนง

ฯลฯ เขาไปอยอาศยชนบทแหงใดแหงหนง ฯลฯ เขาไปอยอาศยบคคลใดบคคลหนง

เมอเธอเขาไปอยอาศยบคคลนน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตงมนก

ไมตงมน อาสวะทยงไมส นไปกไมส นไป และภกษนนกไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษม

จากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร บณฑบาต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๖ }

๒๐๗




ไดโดยยาก ภกษนนควรพจารณาอยางนวา ‘เราเขาไปอยอาศยบคคลน เมอเรา

เขาไปอยอาศยบคคลน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตงมนกไมตงมน

อาสวะทยงไมส นไปกไมส นไป และเรากไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอน


และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยยาก’

ภกษนนไมตองบอกลา ควรหลกไปในเวลากลางคน หรอในเวลากลางวน ไมควร

ตดตามบคคลนนเลย

[๑๙๖] อนง ภกษในธรรมวนยนเขาไปอยอาศยบคคลใดบคคลหนง เมอเธอ

เขาไปอยอาศยบคคลนน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตงมนกไมตงมน

อาสวะทยงไมส นไปกไมส นไป และภกษนนกไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจาก

โยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร บณฑบาต


ไดโดยไมยาก ภกษนนควรพจารณาอยางนวา ‘เราเขาไปอยอาศยบคคลน เมอเรา

เขาไปอยอาศยบคคลน สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตงมนกไมตงมน

อาสวะทยงไมส นไปกไมส นไป และเรากไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอน


และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยไมยาก

แตเราไมไดออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตเพราะเหตแหงจวร ฯลฯ เพราะเหตแหง

บณฑบาต ฯลฯ เพราะเหตแหงเสนาสนะ เราไมไดออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

เพราะเหตแหงคลานปจจยเภสชบรขาร เมอเปนเชนนน เมอเราเขาไปอยอาศยบคคลน

สตทยงไมปรากฏกไมปรากฏ จตทยงไมตงมนกไมตงมน อาสวะทยงไมส นไปกไม

สนไปและเรากไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล’

ภกษนนถงรแลวกควรบอกลากอนแลวจงไป ไมควรตดตามบคคลนนเลย

[๑๙๗] อนง ภกษในธรรมวนยนเขาไปอยอาศยบคคลใดบคคลหนง เมอ

เธอเขาไปอยอาศยบคคลนน สตทยงไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน อาสวะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๗ }

๒๐๘



ทยงไมส นไปกสนไป และภกษนนกบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม

ทยงไมไดบรรล สวนปจจยเครองด ารงชวต คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ และ

คลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยยาก ภกษ

นนควรพจารณาอยางนวา ‘เราเขาไปอยอาศยบคคลน เมอเราเขาไปอยอาศย

บคคลน สตทยงไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน อาสวะทยงไมส นไป

กส นไป และเรากบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล


บรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยยาก แตเราไมไดออกจาก

เรอนบวชเปนบรรพชตเพราะเหตแหงจวร ฯลฯ เพราะเหตแหงบณฑบาต ฯลฯ

เพราะเหตแหงเสนาสนะ เราไมไดออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตเพราะเหตแหง

คลานปจจยเภสชบรขาร เมอเปนเชนนน เมอเราเขาไปอยอาศยบคคลน สตทยง

ไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน อาสวะทยงไมส นไปกสนไป และเราก

บรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล’ ภกษนนถงแม

จะรแลวกควรตดตามบคคลนน ยงไมควรหลกไป

[๑๙๘] อนง ภกษในธรรมวนยนเขาไปอยอาศยบคคลใดบคคลหนง เมอเธอ

เขาไปอยอาศยบคคลนน สตทยงไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน อาสวะ

ทยงไมส นไปกสนไป และภกษนนยอมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอน


และคลานปจจยเภสชบรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยไมยาก

ภกษนนควรพจารณาอยางนวา ‘เราเขาไปอยอาศยบคคลน เมอเราเขาไปอยอาศย

บคคลน สตทยงไมปรากฏกปรากฏ จตทยงไมตงมนกตงมน อาสวะทยงไมส นไป

กส นไปและเรากบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมทยงไมไดบรรล


บรขารทบรรพชตจ าตองน ามาใชสอย ยอมเกดขนไดโดยไมยาก’ ภกษนนควรตดตาม

บคคลนนไปจนตลอดชวต ไมควรหลกไปแมจะถกขบไลกตาม”



วนปตถสตรท ๗ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๘ }

๒๐๙


๘. มธปณฑกสตร


วาดวยธรรมเทศนาอนไพเราะ

[๑๙๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ นโครธาราม เขตกรงกบลพสด

แควนสกกะ ครนในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสกถอบาตรและจวร

เสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงกบลพสด กลบจากบณฑบาตภายหลงเสวย

พระกระยาหารเสรจแลว เสดจเขาไปยงปามหาวนเพอทรงพกผอนกลางวน แลวจง

ประทบพกผอนกลางวน ณ โคนตนมะตมหนม ฝายทณฑปาณศากยะก าลงเดน

เทยวชมทวทศน ไดเสดจเขาไปยงปามหาวนแลว เขาไปเฝาพระผมพระภาค จนถง

ตนมะตมหนม แลวสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกนแลว

ยนขนยนไมเทาลง ณ ทสมควร ไดทลถามพระผมพระภาควา “พระสมณะ

มปกตกลาวอยางไร บอกอยางไร”

ตอบปญหาทณฑปาณ

พระผมพระภาคตรสตอบวา “ผมอาย บคคลมปกตกลาวอยางใดจงไมโตเถยง

กบใคร ๆ ในโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตวพรอมทงสมณ-

พราหมณ เทวดาและมนษยแลวด ารงอยในโลก อนง สญญาทงหลายยอมไม

ครอบง าพราหมณผอยปราศจากกามทงหลาย ผไมมความสงสย ผตดความ

คะนองได ผปราศจากความทะยานอยากในภพนอยภพใหญไดโดยประการใด เรา

มปกตกลาวอยางนน บอกอยางนน โดยประการนน”

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนนแลว ทณฑปาณศากยะสนศรษะ แลบลน

ท าหนาผากยนเปน ๓ รอย ถอไมเทายนขนแลวจากไป

[๒๐๐] ครนในเวลาเยน พระผมพระภาคเสดจออกจากทหลกเรนเขาไปยง

นโครธาราม แลวประทบนงบนพทธอาสนทปลาดไวแลว จงรบสงเรยกภกษ

ทงหลายมาตรสวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๐๙ }

๒๑๐



“ภกษทงหลาย เมอเชาน เราครองอนตรวาสกถอบาตรและจวรเขาไป

บณฑบาตยงกรงกบลพสด กลบจากบณฑบาตภายหลงฉนภตตาหารเสรจแลว จง

เขาไปยงปามหาวนเพอพกผอนกลางวน แลวนงพกผอนกลางวน ณ โคนตน

มะตมหนม แมทณฑปาณศากยะกเดนเทยวชมทวทศนเขาไปยงปามหาวน ครน

แลวจงเขาไปหาเราจนถงตนมะตมหนม ไดสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ

พอเปนทระลกถงกนแลว ไดยนขนยนไมเทาลง ณ ทสมควร ครนแลวไดถามเราวา

‘พระสมณะ มปกตกลาวอยางไร บอกอยางไร’ เมอทณฑปาณศากยะกลาวอยาง

นนแลว เราไดตอบวา ‘ผมอาย บคคลมปกตกลาวอยางใดจงจะไมโตเถยงกบใคร ๆ

ในโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ

เทวดาและมนษยแลวด ารงอยในโลก อนง สญญาทงหลายยอมไมครอบง า

พราหมณผอยปราศจากกามทงหลาย ผไมมความสงสย ผตดความคะนองได

ผปราศจากความทะยานอยากในภพนอยภพใหญไดโดยประการใด เรามปกตกลาว

อยางนน บอกอยางนน โดยประการนน’ เมอเรากลาวอยางนนแลว ทณฑปาณ-

ศากยะสนศรษะ แลบลน ท าหนาผากยนเปน ๓ รอย ถอไมเทายนขนแลว

จากไป”

ทรงแสดงอทเทส

[๒๐๑] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนนแลว ภกษรปหนงไดทลถามพระผ

มพระภาควา “ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคมปกตตรสอยางไรจงจะไม

โตเถยงกบใคร ๆ ในโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตวพรอม

ทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยแลวด ารงอยในโลก อนง สญญาทงหลายจะ

ไมครอบง าพราหมณนนผอยปราศจากกามทงหลาย ผไมมความสงสย ผตดความ

คะนองได ผปราศจากความทะยานอยากในภพนอยภพใหญไดอยางไร”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “ภกษ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญา๑ ยอม

ครอบง าบรษ เพราะเหตใด ถาสงทบคคลจะพงยนด จะพงยอมรบ จะพงยดถอ


๑ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญา แปลจากค าวา ปปญจสญญาสงขา แยกอธบายศพทไดดงน ค าวา

ปปญจสญญา หมายถงสญญาอนประกอบดวยกเลสเปนเหตเนนชา คอ ตณหา มานะ และทฏฐ ค าวา

สงขา หมายถงแงตาง ๆ ดงนน ปปญจสญญญาสงขา จงแปลวา แงตาง ๆ แหงสญญาอนประกอบดวย

กเลสเปนเหตเนนชา (ม.ม.อ. ๑/๒๐๑/๔๐๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๐ }

๒๑๑



ไมมในเพราะเหตนน ขอนเปนทสดแหงราคานสย เปนทสดแหงปฏฆานสย เปน

ทสดแหงทฏฐานสย เปนทสดแหงวจกจฉานสย เปนทสดแหงมานานสย เปน

ทสดแหงภวราคานสย เปนทสดแหงอวชชานสย และเปนทสดแหงการถอทอนไม

การถอศสตรา การทะเลาะ การแกงแยง การววาท การสอเสยดยยง และการ

กลาวเทจ บาปอกศลธรรมเหลาน ยอมดบไปโดยไมเหลอเพราะเหตนน”

ครนพระผมพระภาคผสคตเจาไดตรสดงนแลว กเสดจลกขนจากพทธอาสนเขา

ไปยงทประทบ

[๒๐๒] ครงนน เมอพระผมพระภาคเสดจจากไปไมนาน ภกษเหลานนไดม

ความสงสยวา “ทานทงหลาย พระผมพระภาคทรงแสดงอทเทสนแกพวกเราโดย

ยอวา ‘ภกษ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญายอมครอบง าบรษเพราะเหตใด ถาสงท

บคคลจะพงยนด จะพงยอมรบ จะพงยดถอ ไมมเพราะเหตนน ขอนเปนทสด

แหงราคานสย เปนทสดแหงปฏฆานสย เปนทสดแหงทฏฐานสย เปนทสดแหง

วจกจฉานสย เปนทสดแหงมานานสย เปนทสดแหงภวราคานสย เปนทสดแหง

อวชชานสย และเปนทสดแหงการถอทอนไม การถอศสตรา การทะเลาะ การ

แกงแยง การววาท การสอเสยดยยง และการกลาวเทจ บาปอกศลธรรมเหลาน

ยอมดบไปโดยไมเหลอเพราะเหตนน’ แลวไมทรงชแจงเนอความใหพสดาร เสดจลก

จากพทธอาสนเขาไปยงทประทบ ใครเลาหนอ จะพงชแจงเนอความแหงอทเทส

ทพระผมพระภาคทรงแสดงไวโดยยอ ไมทรงชแจงโดยพสดารใหพสดารได”

ครงนน ภกษเหลานนเกดความคดขนวา “ทานมหากจจานะน พระศาสดา

ทรงยกยอง ทงเพอนพรหมจารผรทงหลายกสรรเสรญแลว และทานมหากจจานะ

กสามารถจะชแจงเนอความแหงอทเทสทพระผมพระภาคทรงแสดงไวโดยยอ ไมทรง

ชแจงโดยพสดารใหพสดารได ทางทด เราทงหลายควรเขาไปหาทานมหากจจานะ

จนถงทอย แลวควรสอบถามเนอความนกบทานมหากจจานะ”

ล าดบนน ภกษเหลานนไดเขาไปหาทานพระมหากจจานะจนถงทอย ได

สนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกนแลวจงนง ณ ทสมควร

ไดกลาวกบทานพระมหากจจานะวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๑ }

๒๑๒



“ทานกจจานะ พระผมพระภาคทรงแสดงอทเทสนแกพวกเราโดยยอวา

‘ภกษ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญายอมครอบง าบรษเพราะเหตใด ถาสงทบคคล

จะพงยนด จะพงยอมรบ จะพงยดถอ ไมมเพราะเหตนน ขอนเปนทสดแหง

ราคานสย ฯลฯ บาปอกศลธรรมเหลาน ยอมดบไปโดยไมเหลอในเพราะเหตนน’

แลวไมทรงชแจงเนอความใหพสดาร ทรงลกจากพทธอาสนเสดจเขาไปยงทประทบ

เมอพระผมพระภาคทรงจากไปไมนาน พวกกระผมไดเกดความสงสยวา ‘พระผม

พระภาคทรงแสดงอทเทสนแกพวกเราโดยยอวา ‘ภกษ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญา

ยอมครอบง าบรษเพราะเหตใด ถาสงทบคคลจะพงยนด จะพงยอมรบ จะพงยดถอ

ไมมเพราะเหตนน ขอนเปนทสดแหงราคานสย ฯลฯ บาปอกศลธรรมเหลาน

ยอมดบไปโดยไมเหลอในเพราะเหตนน’ แลวไมทรงชแจงเนอความใหพสดาร ทรง

ลกขนจากพทธอาสนเสดจเขาไปยงทประทบ ใครเลาหนอ จะพงชแจงเนอความแหง

อทเทส ทพระผมพระภาคทรงแสดงไวโดยยอ ไมทรงชแจงโดยพสดารใหพสดารได’

ทานกจจานะ พวกกระผมคดวา ‘ทานมหากจจานะนเปนผทพระศาสดาทรง

ยกยอง ทงเพอนพรหมจารผรทงหลายกสรรเสรญแลว และทานมหากจจานะก

สามารถจะชแจงเนอความแหงอทเทสทพระผมพระภาคทรงแสดงไวโดยยอ ไมทรง

ชแจงโดยพสดารใหพสดารได ทางทด เราทงหลายควรเขาไปหาทานมหากจจานะ

จนถงทอย แลวควรสอบถามเนอความนกบทานมหากจจานะ’ ขอทานมหากจจานะ

จงชแจงเถด”

[๒๐๓] ทานพระมหากจจานะจงตอบวา “ทานผมอายทงหลาย อปมาเหมอน

บรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย ผานโคนและล าตนของตนไม

ใหญซงมแกนไป เขาจะพงเขาใจวาแกนไมตองแสวงหาทก งและใบไม แมฉนใด

ขออปไมยนกฉนนน เมอพระศาสดาทรงปรากฏเฉพาะหนาทานทงหลาย ทาน

ทงหลายกผานพระผมพระภาคพระองคนนไป และจะพงเขาใจเนอความนนวาตอง

สอบถามกบเรา แทจรง พระผมพระภาคพระองคนนทรงรส งทควรร ทรงเหนสงท

ควรเหน เปนผมพระจกษ มพระญาณ มธรรม เปนพรหม เปนผเผยแผ ประกาศ

ขยายเนอความ เปนผใหอมตธรรม เปนเจาของธรรม เปนพระตถาคต และเวลา

นกเปนเวลาอนสมควรทพวกทานจะทลถามเนอความนกบพระผมพระภาคพระองค

นนแลว พระองคทรงตอบอยางใด ทานทงหลายควรทรงจ าเนอความนนไวอยางนน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๒ }

๒๑๓



ภกษเหลานนไดกลาวตอบวา “ทานกจจานะ เปนความจรงทพระผมพระภาค

ทรงรส งทควรร ทรงเหนสงทควรเหน เปนผมพระจกษ มพระญาณ มธรรม

เปนพรหม เปนผเผยแผ ประกาศ ขยายเนอความ เปนผใหอมตธรรม เปน

เจาของธรรม เปนพระตถาคต และเวลานกเปนเวลาอนสมควรทพวกกระผมจะทล

ถามเนอความนกบพระผมพระภาค พระองคทรงตอบอยางใด พวกกระผมจะทรง

จ าเนอความนนไวอยางนน อนง ทานมหากจจานะเปนผทพระศาสดาทรงยกยอง

ทงเพอนพรหมจารผรทงหลายกสรรเสรญแลว และทานมหากจจานะกสามารถจะ

ชแจงเนอความแหงอทเทสทพระผมพระภาคทรงแสดงไวโดยยอ ไมทรงชแจงโดย

พสดารใหพสดารได ขอทานมหากจจานะไมตองหนกใจชแจงเถด”

พระมหากจจานะอธบายอทเทส

ทานพระมหากจจานะกลาววา “ทานผมอายทงหลาย ถาเชนนน ทาน

ทงหลายจงฟง จงใสใจใหด กระผมจกกลาว” ภกษเหลานนรบค าแลว ทานพระ

มหากจจานะจงไดกลาววา

[๒๐๔] “ทานผมอายทงหลาย พระผมพระภาคทรงแสดงอทเทสไวโดยยอวา

‘ภกษ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญายอมครอบง าบรษเพราะเหตใด ถาสงทบคคล

จะพงยนด จะพงยอมรบ จะพงยดถอ ไมมเพราะเหตนน ขอนเปนทสดแหง

ราคานสย ฯลฯ บาปอกศลธรรมเหลานยอมดบไปโดยไมเหลอในเพราะเหตนน’

แลวไมทรงชแจงเนอความใหพสดาร ทรงลกขนจากพทธอาสนเสดจเขาไปยงทประทบ

กระผมรทวถงเนอความแหงอทเทสทพระผมพระภาคทรงแสดงไวโดยยอ ไมทรง

ชแจงไวโดยพสดารใหพสดารไดอยางน

จกขวญญาณเกดขนเพราะอาศยจกขและรปารมณ ความประจวบกนแหง

ธรรมทง ๓ เปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด บคคลเสวยอารมณใด

ยอมหมายรอารมณนน บคคลหมายรอารมณใดยอมตรกอารมณนน บคคลตรก

อารมณใดยอมคดปรงแตงอารมณนน บคคลคดปรงแตงอารมณใด เพราะความคด

ปรงแตงอารมณนนเปนเหต แงตาง ๆ แหงปปญจสญญายอมครอบง าบรษ ในรป

ทงหลายทจะพงรแจงทางตาทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๓ }

๒๑๔



โสตวญญาณเกดขนเพราะอาศยโสตะและสททารมณ ฯลฯ

ฆานวญญาณเกดขนเพราะอาศยฆานะและคนธารมณ ฯลฯ

ชวหาวญญาณเกดขนเพราะอาศยชวหาและรสารมณ ฯลฯ

กายวญญาณเกดขนเพราะอาศยกายและโผฏฐพพารมณ ฯลฯ

มโนวญญาณเกดขนเพราะอาศยมโนและธรรมารมณ ความประจวบกนแหง

ธรรมทง ๓ เปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด บคคลเสวยอารมณ

ใดยอมหมายรอารมณนน บคคลหมายรอารมณใดยอมตรกอารมณนน บคคล

ตรกอารมณใดยอมคดปรงแตงอารมณนน บคคลคดปรงแตงอารมณใด เพราะความ

คดปรงแตงอารมณนนเปนเหต แงตาง ๆ แหงปปญจสญญายอมครอบง าบรษใน

ธรรมารมณทงหลายทจะพงรแจงทางใจ ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน

เมอมจกข มรปารมณ และมจกขวญญาณ เปนไปไดทเขาจกบญญตผสสะ

เมอมการบญญตผสสะ เปนไปไดทเขาจกบญญตเวทนา เมอมการบญญตเวทนา

เปนไปไดทเขาจกบญญตสญญา เมอมการบญญตสญญา เปนไปไดทเขาจกบญญตวตก

เมอมการบญญตวตก เปนไปไดทเขาจกบญญตการครอบง าโดยแงตาง ๆ แหง

ปปญจสญญา

เมอมโสตะ มสททารมณ ฯลฯ

เมอมฆานะ มคนธารมณ ฯลฯ

เมอมชวหา มรสารมณ ฯลฯ

เมอมกาย มโผฏฐพพารมณ ฯลฯ

เมอมมโน มธรรมารมณ และมมโนวญญาณ เปนไปไดทเขาจกบญญตผสสะ

เมอมการบญญตผสสะ เปนไปไดทเขาจกบญญตเวทนา เมอมการบญญตเวทนา

เปนไปไดทเขาจกบญญตสญญา เมอมการบญญตสญญา เปนไปไดทเขาจกบญญตวตก

เมอมการบญญตวตก เปนไปไดทเขาจกบญญตการครอบง าโดยแงตาง ๆ แหง

ปปญจสญญา

เมอไมมจกข ไมมรปารมณ ไมมจกขวญญาณ เปนไปไมไดเลยทเขาจก

บญญตผสสะ เมอไมมการบญญตผสสะ เปนไปไมไดเลยทเขาจกบญญตเวทนา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๔ }

๒๑๕



เมอไมมการบญญตเวทนา เปนไปไมไดเลยทเขาจกบญญตสญญา เมอไมมการ

บญญตสญญา เปนไปไมไดเลยทเขาจกบญญตวตก เมอไมมการบญญตวตก

เปนไปไมไดเลยทเขาจกบญญตการครอบง าโดยแงตาง ๆ แหงปปญจสญญา

เมอไมมโสตะ ไมมสททารมณ ฯลฯ

เมอไมมฆานะ ไมมคนธารมณ ฯลฯ

เมอไมมชวหา ไมมรสารมณ ฯลฯ

เมอไมมกาย ไมมโผฏฐพพารมณ ฯลฯ

เมอไมมมโน ไมมธรรมารมณ ไมมมโนวญญาณ เปนไปไมไดเลยทเขาจก

บญญตผสสะ เมอไมมการบญญตผสสะ เปนไปไมไดเลยทเขาจกบญญตเวทนา

เมอไมมการบญญตเวทนา เปนไปไมไดเลยทเขาจกบญญตสญญา เมอไมมการบญญต

สญญา เปนไปไมไดเลยทเขาจกบญญตวตก เมอไมมการบญญตวตก เปนไปไม

ไดเลยทเขาจกบญญตการครอบง าโดยแงตาง ๆ แหงปปญจสญญา

ทานผมอายทงหลาย พระผมพระภาคทรงแสดงอทเทสแกพวกเราโดยยอวา

‘ภกษ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญายอมครอบง าบรษเพราะเหตใด ถาสงทบคคลจะ

พงยนด จะพงยอมรบ จะพงยดถอ ไมมเพราะเหตนน ขอนเปนทสดแหงราคานสย

ฯลฯ บาปอกศลธรรมเหลานยอมดบไปโดยไมเหลอเพราะเหตนน’ แลว ไมทรงชแจง

เนอความใหพสดาร ทรงลกขนจากพทธอาสนเสดจเขาไปยงทประทบ กระผมรทวถง

เนอความแหงอทเทสทพระผมพระภาคทรงแสดงไวโดยยอ ไมทรงชแจงโดยพสดาร

ใหพสดารไดอยางน เมอทานปรารถนาควรพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาค แลวทล

ถามเนอความนนเถด พระองคทรงตอบอยางใด ทานทงหลายควรทรงจ าเนอความ

นนไวอยางนน”

[๒๐๕] ครงนน ภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของทานพระมหากจจานะ

แลวลกจากอาสนะเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ

ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาควา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๕ }

๒๑๖



“ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคทรงแสดงอทเทสแกขาพระองค

ทงหลายโดยยอวา ‘ภกษ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญายอมครอบง าบรษเพราะ

เหตใด ถาสงทบคคลจะพงยนด จะพงยอมรบ จะพงยดถอ ไมมเพราะเหตนน

ขอนเปนทสดแหงราคานสย ฯลฯ บาปอกศลธรรมเหลานยอมดบไปโดยไมเหลอ

เพราะเหตนน’ แลวไมทรงชแจงเนอความใหพสดาร ทรงลกขนจากพทธอาสน

เสดจเขาไปยงทประทบ เมอพระผมพระภาคเสดจจากไปไมนาน ขาพระองคทงหลาย

ไดเกดความสงสยกนวา ‘พระผมพระภาคทรงแสดงอทเทสแกพวกเราโดยยอวา

‘ภกษ แงตาง ๆ แหงปปญจสญญา ยอมครอบง าบรษเพราะเหตใด ถาสงทบคคล

จะพงยนด จะพงยอมรบ จะพงยดถอ ไมมเพราะเหตนน ขอนเปนทสดแหงราคานสย

เปนทสดแหงปฏฆานสย เปนทสดแหงวจกจฉานสย เปนทสดแหงมานานสย เปนทสด

แหงภวราคานสย เปนทสดแหงอวชชานสย และเปนทสดแหงการถอทอนไม การถอ

ศสตรา การทะเลาะ การแกงแยง การววาท การสอเสยดยยง และการกลาวเทจ

บาปอกศลธรรมเหลานยอมดบไปโดยไมเหลอเพราะเหตนน’ แลวไมทรงชแจงเนอความ

โดยพสดาร ทรงลกขนจากพทธอาสนเสดจเขาไปยงทประทบ ใครเลาหนอจะควร

ชแจงเนอความแหงอทเทสทพระผมพระภาคทรงแสดงไวโดยยอน ไมทรงชแจงไว

โดยพสดารใหพสดารได ขาพระองคทงหลายไดมความคดวา ‘ทานพระมหากจจานะ

นพระศาสดาทรงยกยอง ทงเพอนพรหมจารผรทงหลายกสรรเสรญแลว และทาน

พระมหากจจานะกสามารถจะชแจงเนอความแหงอทเทส ทพระผมพระภาคทรงแสดง

ไวโดยยอ ไมทรงชแจงโดยพสดารใหพสดารได ทางทด เราทงหลายควรเขาไปหาทาน

พระมหากจจานะจนถงทอย แลวควรสอบถามเนอความนกบทานพระมหากจจานะ

ขาแตพระองคผเจรญ ครงนน ขาพระองคทงหลายไดพากนเขาไปหาทานพระ

มหากจจานะถงทอย แลวสอบถามเนอความนกบทานพระมหากจจานะ ทานพระ

มหากจจานะ ไดชแจงเนอความดวยอาการเหลาน ดวยบทเหลาน ดวยพยญชนะ

เหลานแกขาพระองคทงหลาย”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๖ }

๒๑๗



ทรงสรรเสรญพระมหากจจานะ

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย มหากจจานะเปนบณฑต ภกษ

ทงหลาย มหากจจานะเปนผมปญญามาก แมวาเธอทงหลายจะถามเนอความน

กบเรา เรากจะพงตอบเนอความนนอยางน เหมอนกบทมหากจจานะตอบ เรองน

มเนอความดงนแล เธอทงหลายจงทรงจ าเรองนนไวอยางนเถด”

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนนแลว ทานพระอานนทไดกราบทลพระผม

พระภาควา “ขาแตพระองคผเจรญ บรษผถกความหวและความออนเพลยครอบง า

ไดขนมหวาน เขากนในเวลาใด ๆ กจะพงไดรบรสหวานอรอย ในเวลานน ๆ

แมฉนใด ภกษผเปนนกคด เปนบณฑตกฉนนนเหมอนกน ใครครวญเนอความ

แหงธรรมบรรยายนดวยปญญาในเวลาใด กจะพงไดความพอใจและความเลอมใส

แหงใจในเวลานน ๆ ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมบรรยายนช ออะไร”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “อานนท เพราะเหตนน เธอจงทรงจ าไววา

ธรรมบรรยายนช อมธปณฑกบรรยาย”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ทานพระอานนทมใจยนดชนชมพระ


มธปณฑกสตรท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๗ }

๒๑๘


๙. เทวธาวตกกสตร


วาดวยวตก ๒ ประเภท

[๒๐๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน



ทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผม

พระภาค จงไดตรสเรองนวา

“ภกษทงหลาย เมอกอน เราเปนโพธสตว ยงไมไดตรสร ไดมความคด

อยางนวา ‘ถากระไร เราควรจดวตกออกเปน ๒ ประเภท๑

ภกษทงหลาย เรานนจงไดจดกามวตก พยาบาทวตก และวหงสาวตก

เปนประเภทท ๑ และจดเนกขมมวตก อพยาบาทวตก และอวหงสาวตก๒ เปน

ประเภทท ๒


๑ จดวตกออกเปน ๒ ประเภท หมายถงจดวตกฝายอกศลเปนประเภทท ๑ จดวตกฝายกศลเปนประเภท

ท ๒ (ม.ม.อ. ๒/๒๐๖/๔๐๖)

๒ กามวตก หมายถงความตรกในเรองกาม

พยาบาทวตก หมายถงความตรกในเรองปองรายผอ น

วหงสาวตก หมายถงความตรกในเรองเบยดเบยนผอ น

เนกขมมวตก หมายถงความตรกในเรองออกจากกเลส

อพยาบาทวตก หมายถงความตรกในเรองไมปองรายผอ น

อวหงสาวตก หมายถงความตรกในเรองไมเบยดเบยนผอ น ตงแตมเมตตาเปนสวนเบองตนจนถงปฐมฌาน

(ม.ม.อ. ๑/๒๐๖/๔๐๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๘ }

๒๑๙



อกศลวตก ๓

[๒๐๗] ภกษทงหลาย กามวตกยอมเกดขนแกเราผไมประมาท มความเพยร

อทศกายและใจอยอยางน เรานนยอมทราบชดอยางนวา ‘กามวตกนเกดขนแกเรา

แลว’ แตกามวตกนน ยอมเปนไปเพอเบยดเบยนตนบาง เพอเบยดเบยนผอ นบาง

เพอเบยดเบยนทงตนและผอ นบาง เปนเหตดบปญญา เปนสวนแหงความคบแคน

ไมเปนไปเพอนพพาน เมอเราพจารณาเหนวา ‘เปนไปเพอเบยดเบยนตนบาง’ กามวตก

กดบสญไป เมอเราพจารณาเหนวา ‘เปนไปเพอเบยดเบยนผอ นบาง’ กามวตก

กดบสญไป เมอเราพจารณาเหนวา ‘เปนไปเพอเบยดเบยนทงตนและผอ นบาง’

กามวตกกดบสญไป เมอเราพจารณาเหนวา ‘เปนเหตดบปญญา เปนสวนแหง

ความคบแคน ไมเปนไปเพอนพพาน’ กามวตกกดบสญไป

ภกษทงหลาย เรานนยอมละ บรรเทา ท ากามวตกทเกดขนบอย ๆ ให

หมดสนไป

[๒๐๘] ภกษทงหลาย พยาบาทวตกยอมเกดขนแกเราผไมประมาท ม

ความเพยร อทศกายและใจอยอยางน ฯลฯ วหงสาวตกยอมเกดขน เรานนยอม

ทราบชดอยางนวา ‘วหงสาวตกนเกดขนแกเราแลว’ แตวหงสาวตกนนเปนไปเพอ

เบยดเบยนตนบาง เพอเบยดเบยนผอ นบาง เพอเบยดเบยนทงตนและผอ นบาง

เปนเหตดบปญญา เปนสวนแหงความคบแคน ไมเปนไปเพอนพพาน เมอเรา

พจารณาเหนวา ‘เปนไปเพอเบยดเบยนตนบาง’ วหงสาวตกกดบสญไป เมอเรา

พจารณาเหนวา ‘เปนไปเพอเบยดเบยนผอ นบาง’ วหงสาวตกกดบสญไป เมอเรา

พจารณาเหนวา ‘เปนไปเพอเบยดเบยนทงตนและผอ นบาง’ วหงสาวตกกดบสญไป

เมอเราพจารณาเหนวา ‘เปนเหตดบปญญา เปนสวนแหงความคบแคน ไมเปนไป

เพอนพพาน’ วหงสาวตกกดบสญไป เรานนยอมละ บรรเทา ท าวหงสาวตกท

เกดขนบอย ๆ ใหหมดสนไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๑๙ }

๒๒๐



ภกษทงหลาย ภกษยงตรกตรองถงวตกใด ๆ มาก เธอกมใจนอมไปในวตก

นน ๆ ถาเธอยงตรกตรองถงกามวตกมาก เธอกละทงเนกขมมวตก กระท าแต

กามวตกใหมาก จตของเธอนนกนอมไปเพอกามวตก ถาภกษยงตรกตรองถง

พยาบาทวตกมาก ฯลฯ ถาภกษยงตรกตรองถงวหงสาวตกมาก เธอกละทง

อวหงสาวตก กระท าแตวหงสาวตกใหมาก จตของเธอนนกนอมไปเพอวหงสาวตก

ในสารทสมยเดอนทายแหงฤดฝน คนเลยงโคตองคอยระวงโคทงหลายในทม

ขาวกลาหนาแนน เขาตองตตอนโคทงหลายไปจากทนน ๆ กนไว หามไว ขอนน

เพราะเหตไร เพราะคนเลยงโคมองเหนการฆา การถกจองจ า การเสยทรพย

การถกตเตยน เพราะโคทงหลายเปนตนเหต แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน

ไดเหนโทษ ความเลวทราม ความเศราหมองแหงอกศลธรรมทงหลาย และเหน

อานสงสในเนกขมมะอนเปนฝายผองแผวแหงกศลธรรมทงหลาย

กศลวตก ๓

[๒๐๙] ภกษทงหลาย เนกขมมวตกยอมเกดขนแกเราผไมประมาท มความ

เพยร อทศกายและใจอยอยางน เรานนยอมทราบชดอยางนวา ‘เนกขมมวตกน

เกดขนแกเราแลว’ แตเนกขมมวตกนนไมเปนไปเพอเบยดเบยนตน ไมเปนไปเพอ

เบยดเบยนผอ น ไมเปนไปเพอเบยดเบยนทงตนและผอ น เปนเหตท าปญญาใหเจรญ

ไมเปนสวนแหงความคบแคน เปนไปเพอนพพาน ถาเราจะพงตรกตรองถง

เนกขมมวตกนนอยตลอดคน เรากจกมองไมเหนภยอนจะเกดจากเนกขมมวตกนนไดเลย

หากเราจะพงตรกตรองถงเนกขมมวตกนนอยตลอดวน เรากจกมองไมเหนภยอนจะ

เกดจากเนกขมมวตกนนไดเลย หากเราจะตรกตรองถงเนกขมมวตกนนตลอดทงคน

ทงวน เรากจกมองไมเหนภยอนจะเกดจากเนกขมมวตกนนไดเลย แตเมอเราตรก

ตรองนานเกนไป รางกายกเหนดเหนอย เมอรางกายเหนดเหนอย จตกฟงซาน

เมอจตฟงซาน จตกหางจากสมาธ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๐ }

๒๒๑



ภกษทงหลาย เรานนตงจตไวในภายใน ท าใหสงบ ท าใหเกดสมาธ

ประคองไวดวยด ขอนนเพราะเหตไร เพราะเราปรารถนาไววา ‘จตของเรา

อยาฟงซานอกเลย’

[๒๑๐] ภกษทงหลาย อพยาบาทวตกยอมเกดขนแกเราผไมประมาท ม

ความเพยร อทศกายและใจอยอยางน ฯลฯ อวหงสาวตกยอมเกดขน เรานนยอม

ทราบชดอยางนวา ‘อวหงสาวตกนเกดขนแกเราแลว’ แตอวหงสาวตกนนไมเปน

ไปเพอเบยดเบยนตน ไมเปนไปเพอเบยดเบยนผอ น ไมเปนไปเพอเบยดเบยนทง

ตนและผอ น เปนเหตท าปญญาใหเจรญ ไมเปนสวนแหงความคบแคน เปนไป

เพอนพพาน ถาเราจะพงตรกตรองถงอวหงสาวตกนนอยตลอดคน เรากจกมองไม

เหนภยอนจะเกดจากอวหงสาวตกนนไดเลย หากเราจะพงตรกตรองถงอวหงสาวตก

นนอยตลอดวน เรากจกมองไมเหนภยอนจะเกดจากอวหงสาวตกนนไดเลย หาก

เราจะพงตรกตรองถงอวหงสาวตกนนตลอดทงคนทงวน เรากจกมองไมเหนภยอน

จะเกดจากอวหงสาวตกนนไดเลย แตเมอเราตรกตรองอยนานเกนไป รางกายก

เหนดเหนอย เมอรางกายเหนดเหนอย จตกฟงซาน เมอจตฟงซาน จตกหาง

จากสมาธ เรานนตงจตไวในภายใน ท าใหสงบ ท าใหเกดสมาธ ประคองไวดวยด

ขอนนเพราะเหตไร เพราะเราปรารถนาไววา ‘จตของเราอยาฟงซานอกเลย’

ภกษทงหลาย ภกษยงตรกตรองถงวตกใด ๆ มาก เธอกมใจนอมไปในวตก

นน ๆ มาก ถาภกษยงตรกตรองถงเนกขมมวตกมาก เธอกจะละกามวตกได

ท าเนกขมมวตกอยางเดยวใหมาก จตของเธอนนกจะนอมไปเพอเนกขมมวตก ถา

ภกษยงตรกตรองถงอพยาบาทวตกมาก ฯลฯ ถาภกษยงตรกตรองถงอวหงสาวตก

มาก เธอกจะละวหงสาวตกได ท าอวหงสาวตกอยางเดยวใหมาก จตของเธอนน

กจะนอมไปเพออวหงสาวตก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๑ }

๒๒๒



ในเดอนทายแหงฤดรอน คนเลยงโคตองคอยระวง โคทงหลายในทใกลบาน

ทก ๆ ดาน เมอเขาไปสโคนตนไมหรอทแจง จะตองท าสตอยเสมอวา ‘นนฝงโค’

แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน ตองท าสตอยเสมอวา ‘เหลานเปนธรรม๑ (คอกศลวตก)’

[๒๑๑] ภกษทงหลาย เราไดปรารภความเพยร มความเพยรไมยอหยอนแลว

มสตมนคง ไมเลอะเลอน มกายสงบ ไมกระสบกระสาย มจตตงมน มอารมณ

เปนหนง เรานนสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานทมวตก

วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย เพราะวตกวจารสงบระงบไป เราบรรลทตยฌาน

ทมความผองใสในภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร มแตปต

และสขอนเกดจากสมาธอย เพราะปตจางคลายไป เรามอเบกขา มสตสมปชญญะ


มสต อยเปนสข’ เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไปกอนแลว

เราบรรลจตตถฌานทไมมทกข และไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย

วชชา ๓

[๒๑๒] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน๒ ปราศจาก



๒ ชาตบาง ฯลฯ๓ เรานนระลกชาตกอนไดหลายชาตพรอมทงลกษณะทวไปและ

ชวประวตอยางน เราบรรลวชชาท ๑ นในปฐมยามแหงราตร ก าจดอวชชาไดแลว

วชชากเกดขน ก าจดความมดไดแลว ความสวางกเกดขน เหมอนบคคลผไมประมาท

มความเพยร อทศกายและใจอยฉะนน


๑ ธรรม ในทนหมายถงธรรมคอสมถะและวปสสนา (ม.ม.อ. ๑/๒๑๐/๔๑๒)

๒ ดเชงอรรถท ๕ ขอ ๕๒ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๑ ในเลมน

๓ ดเนอความเตมในขอ ๕๒ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๑-๔๒ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๒ }

๒๒๓



[๒๑๓] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก

ความเศราหมอง ออน เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน เรานนนอม

จตไปเพอจตปปาตญาณ เหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกดดวยตาทพยอนบรสทธ

เหนอมนษย ฯลฯ๑ รชดถงหมสตวผเปนไปตามกรรมวา ‘หมสตวทประกอบกาย

ทจรต ฯลฯ เราเหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกด ทงชนต าและชนสง งามและ

ไมงาม เกดดและเกดไมด ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย รชดถงหมสตว

ผเปนไปตามกรรมอยางนแล เราบรรลวชชาท ๒ นในมชฌมยามแหงราตร

ก าจดอวชชาไดแลว วชชากเกดขน ก าจดความมดไดแลว ความสวางกเกดขน

เหมอนบคคลผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอยฉะนน

[๒๑๔] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก

ความเศราหมอง ออน เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน เรานนได



นอาสวนโรธคามนปฏปทา’ เมอเรารเหนอยางน จตจงหลดพนจากกามาสวะบาง

จตจงหลดพนจากภวาสวะบาง จตจงหลดพนจากอวชชาสวะบาง เมอจตหลดพน

แลวกรวา ‘หลดพนแลว’ รชดวา ‘ชาตส นแลว อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจท

ควรท าเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป’ เราบรรลวชชาท ๓ น

ในปจฉมยามแหงราตร ก าจดอวชชาไดแลว วชชากเกดขน ก าจดความมดไดแลว

ความสวางกเกดขน เหมอนบคคลผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจ

อยฉะนน


๑ ดเนอความเตมในขอ ๕๓ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๒ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๓ }

๒๒๔



ทรงชทางผดและทางถก

[๒๑๕] ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนมเนอฝงใหญพากนเขาไปอาศยบงใหญ

ในปาดง มชายคนหนงผปรารถนาความพนาศ ไมตองการจะเกอกล ไมประสงค

ความปลอดภยแกฝงเนอนน เขาปดทางทปลอดภย มความสวสด ไปไดตามชอบ

ใจของฝงเนอนน เปดทางทไมสะดวก ผกเนอตอตวผ ซมนางเนอตอไว

เมอเปนเชนน สมยตอมา เนอฝงใหญกตองมาตายเหลอจ านวนนอย แตยงมชาย

คนหนงผปรารถนาประโยชน ตองการจะเกอกล ประสงคความปลอดภยแกฝงเนอ

นน เขาเปดทางทปลอดภย มความสวสด ไปไดตามชอบใจของฝงเนอนน ปด

ทางทไมสะดวก ก าจดเนอตอตวผ ท าลายนางเนอตอแลว เมอเปนเชนน สมยตอมา

เนอฝงใหญกตองมจ านวนมากขน คบคง ลนหลาม แมฉนใด ขออปมานกฉนนน

เราไดท าขนกเพอจะใหเธอทงหลายรความหมายของเนอความในอปมานน มอธบาย

ดงตอไปน

ค าวา บงใหญ น เปนชอแหงกามทงหลาย

ค าวา เนอฝงใหญ น เปนชอของหมสตวทงหลาย

ค าวา ชายผปรารถนาความพนาศ ไมตองการจะเกอกล ไมประสงคความ

ปลอดภย น เปนชอของมารใจบาป

ค าวา ทางทไมสะดวก น เปนชอของมจฉามรรค(ทางผด)มองค ๘ คอ

๑. มจฉาทฏฐ (เหนผด) ๒. มจฉาสงกปปะ (ด ารผด)

๓. มจฉาวาจา (เจรจาผด) ๔. มจฉากมมนตะ (กระท าผด)

๕. มจฉาอาชวะ (เลยงชพผด) ๖. มจฉาวายามะ (พยายามผด)

๗. มจฉาสต (ระลกผด) ๘. มจฉาสมาธ (ตงจตมนผด)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๔ }

๒๒๕



ค าวา เนอตอตวผ น เปนชอแหงความก าหนดดวยอ านาจความเพลดเพลน

ค าวา นางเนอตอ น เปนชอของอวชชา

ค าวา ชายผปรารถนาประโยชน ตองการจะเกอกล ประสงคความปลอดภย

น เปนชอของตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา

ค าวา ทางทปลอดภย มความสวสด ไปไดตามชอบใจ น เปนชอของ

อรยมรรคมองค ๘ คอ





ภกษทงหลาย ดวยประการดงกลาวมาแลวน เราไดเปดทางทปลอดภย

มความสวสดทพวกเธอควรด าเนนไปไดตามใจชอบใหแลว และปดทางทไมสะดวก

ใหดวย ก าจดเนอตอตวผใหแลว และท าลายนางเนอตอใหแลว กจใดทศาสดาผ

หวงประโยชนเกอกล เออเฟอ อาศยความอนเคราะหจะพงกระท าแกสาวกทงหลาย

กจนนตถาคตกไดกระท าแกเธอทงหลายแลว นนโคนไม นนเรอนวาง เธอทงหลาย

จงเพงพนจ อยาประมาท อยาไดมความเดอดรอนในภายหลง นเปนค าพร าสอน

ของตถาคตส าหรบเธอทงหลาย”



เทวธาวตกกสตรท ๙ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๕ }

๒๒๖


๑๐. วตกกสณฐานสตร


วาดวยสณฐานแหงวตก

[๒๑๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน





อบายก าจดอกศลวตก

“ภกษทงหลาย ภกษผขวนขวายในอธจต๑ ควรมนสการถงนมต ๕ ประการน

ตามเวลาอนสมควร

นมต ๕ ประการ อะไรบาง คอ

๑. เมอภกษในธรรมวนยนอาศยนมตใดแลว มนสการนมตใดอย วตก

ทงหลายอนเปนบาปอกศล ซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบ

ดวยโทสะบาง ประกอบดวยโมหะบาง ยอมเกดขน ภกษนนควร

มนสการนมตอนซงประกอบดวยกศลนอกจากนมตนน เมอเธอ

มนสการนมตอนซงประกอบดวยกศลนอกจากนมตนน เธอยอมละ

วตกอนเปนบาปอกศล ซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวย

โทสะบาง ประกอบดวยโมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานน

ยอมตงอยไมได เพราะละวตกอนเปนบาปอกศลเหลานนได จตยอม


๑ อธจต หมายถงจตมสมาบต ๘ อนเปนพนฐานแหงวปสสนา เปนจตทย งกวาจตทเกดขนดวยอ านาจกศล-

กรรมบถ ๑๐ ประการ (ม.ม.อ. ๑/๒๑๖/๔๑๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๖ }

๒๒๗



ตงมน สงบ เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายใน

โดยแท ชางไมหรอลกมอของชางไม ผช านาญ ใชล มอนเลก ตอก

โยก ถอนลมอนใหญออกได แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน

เมออาศยนมตใดแลว มนสการนมตใด วตกทงหลายอนเปน

บาปอกศล ซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง

ประกอบดวยโมหะบาง ยอมเกดขน ภกษนนควรมนสการนมตอน

ซงประกอบดวยกศลนอกจากนมตนน เมอเธอมนสการนมตอน

ซงประกอบดวยกศลนอกจากนมตนน เธอยอมละวตกอนเปน

บาปอกศล ซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง

ประกอบดวยโมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานน ยอม

ตงอยไมได เพราะละวตกอนเปนบาปอกศลเหลานนได จตยอม

ตงมน สงบ เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท

[๒๑๗] ภกษทงหลาย

๒. หากเมอภกษนนมนสการนมตอนซงประกอบดวยกศลนอกจาก

นมตนน วตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง

ประกอบดวยโทสะบาง ประกอบดวยโมหะบาง ยงเกดขนอกนนแล

ภกษนนควรพจารณาโทษแหงวตกเหลานนวา ‘วตกเหลานลวน

แตเปนอกศลแมอยางน วตกเหลานลวนแตมโทษแมอยางน

วตกเหลานลวนแตมทกขเปนวบากแมอยางน’ เมอเธอพจารณา

โทษแหงวตกเหลานนอย เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซง

ประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง ประกอบดวย

โมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานนยอมตงอยไมได

เพราะละวตกอนเปนบาปอกศลเหลานนได จตยอมตงมน สงบ

เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท หญงสาว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๗ }

๒๒๘



หรอชายหนมทชอบแตงตว มผน าซากง ซากสนข หรอซากศพ

มนษยมาผกไวทคอ ยอมรสกอดอด ระอา และรงเกยจ แมฉนใด

ภกษนนกฉนนนเหมอนกน หากเมอมนสการนมตอนซงประกอบ

ดวยกศลนอกจากนมตนน วตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบ

ดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง ประกอบดวยโมหะบาง

ยงเกดขนอก ภกษนนควรพจารณาโทษแหงวตกเหลานนวา

‘วตกเหลานลวนแตเปนอกศลแมอยางน วตกเหลานลวนแตม

โทษแมอยางน วตกเหลานลวนแตมทกขเปนวบากแมอยางน’

เมอเธอพจารณาโทษแหงวตกเหลานนอย เธอยอมละวตกอนเปน

บาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง

ประกอบดวยโมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานนยอมตง

อยไมได เพราะละวตกอนเปนบาปอกศลเหลานนได จตยอมตงมน

สงบ เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท

[๒๑๘] ภกษทงหลาย

๓. หากเมอภกษนนพจารณาโทษแหงวตกเหลานนอย วตกอนเปน

บาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง

ประกอบดวยโมหะบาง ยงเกดขนอก ภกษนนไมควรระลกถง

ไมควรมนสการวตกเหลานน เมอเธอไมระลกถง ไมมนสการ

วตกเหลานนอย เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบ

ดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง ประกอบดวยโมหะบางได

วตกอนเปนบาปอกศลเหลานนยอมตงอยไมได เพราะละวตกอน

เปนบาปอกศลเหลานนได จตยอมตงมน สงบ เปนภาวะทจต

เปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท คนมตาดไมตองการท

จะเหนรปทผานมา เขาควรหลบตาหรอเหลยวไปทางอนเสย แม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๘ }

๒๒๙



ฉนใด ภกษนนกฉนนนเหมอนกน หากเมอพจารณาโทษแหง

วตกเหลานนอย วตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง

ยงเกดขนอกนนแล ฯลฯ เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธ

ในภายในโดยแท

[๒๑๙] ภกษทงหลาย

๔. หากเมอภกษนนไมระลกถง ไมมนสการวตกเหลานน วตกอน

เปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง

ประกอบดวยโมหะบาง ยงเกดขนอก ภกษนนควรมนสการวตกก-

สงขารสณฐาน๑ แหงวตกเหลานน เมอเธอมนสการวตกกสงขาร-

สณฐานแหงวตกเหลานน เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซง




เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท คนเดนเรว

เขาจะพงมความคดอยางนวา ‘เราจะรบเดนท าไม ถากระไร เราควร

คอย ๆ เดน’ เขากคอย ๆ เดน เขาจะพงมความคดอยางนวา

‘เราจะคอย ๆ เดนท าไม ถากระไร เราควรยน’ เขากยน เขาจะ

พงมความคดอยางนอกวา ‘เราจะยนอยท าไม ถากระไร เราควรนง’

เขาจงนง เขาจะพงมความคดอยางนอกวา ‘เราจะนงอยท าไม

ถากระไร เราควรนอน’ เขากนอน คนผนนเวนอรยาบถหยาบ ๆ

แลวพงใชอรยาบถละเอยด ๆ แมฉนใด ภกษนนกฉนนนเหมอนกน

หากเมอไมระลกถง ไมมนสการวตกเหลานน วตกอนเปนบาปอกศล


๑ วตกกสงขารสณฐาน หมายถงทตงแหงเหตของวตก (ม.ม.อ. ๑/๒๑๙/๔๒๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๒๙ }

๒๓๐



ซงประกอบดวยฉนทะบาง ... ยงเกดขนอกนนแล ฯลฯ เปน

ภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท

[๒๒๐] ภกษทงหลาย

๕. หากเมอภกษนนมนสการถงวตกกสงขารสณฐานแหงวตกแมเหลานน

วตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวย

โทสะบาง ประกอบดวยโมหะบาง ยงเกดขนอก ภกษนนควรกด

ฟนดวยฟน ใชล นดนเพดานไวแนน ใชจตขมคนจต ท าจตให

เรารอน เมอเธอกดฟนดวยฟน ใชล นดนเพดานไวแนน ใชจต

ขมคนจต ท าจตใหเรารอน เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซง


โมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานน ยอมตงอยไมได


เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท คนผมก าลง

มากจบคนผมก าลงนอยกวาไดแลวบบ กด เคน ทศรษะ คอ

หรอกานคอไวใหแนน แมฉนใด ภกษนนกฉนนนเหมอนกน

หากเมอมนสการถงวตกกสงขารสณฐานแหงวตกแมเหลานน

วตกอนเปนบาปอกศล ซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวย

โทสะบาง ประกอบดวยโมหะบาง ยงเกดขนอก ภกษนนควรกด

ฟนดวยฟน ใชล นดนเพดานไวแนน ใชจตขมคนจต ท าจตให

เรารอน เมอเธอกดฟนดวยฟน ใชล นดนเพดานไวแนน ใชจต

ขมคนจต ท าจตใหเรารอน เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซง




เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๐ }

๒๓๑



ผช านาญวถทางแหงวตก

[๒๒๑] ภกษทงหลาย เมอภกษอาศยนมตใดแลว มนสการนมตใด วตก

อนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง ประกอบดวย

โมหะบางยอมเกดขน เมอเธอมนสการนมตอนซงประกอบดวยกศลนอกจาก

นมตนน เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบ

ดวยโทสะบาง ประกอบดวยโมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานนยอมตงอย

ไมได เพราะละวตกอนเปนบาปอกศลเหลานนได จตยอมตงมน สงบ เปนภาวะ

ทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท เมอภกษนนพจารณาโทษแหงวตก

เหลานนอย เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบ

ดวยโทสะบาง ประกอบดวยโมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานนยอมตงอย

ไมได เพราะละวตกอนเปนบาปอกศลเหลานนได จตยอมตงมน สงบ เปนภาวะ

ทจตเปนหนงผดขน มสมาธในภายในโดยแท เมอภกษนนไมระลกถง ไมมนสการ

วตกเหลานน เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง

ประกอบดวยโทสะบาง ประกอบดวยโมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานน

ยอมตงอยไมได เพราะละวตกอนเปนบาปอกศลเหลานนได จตยอมตงมน สงบ


เมอภกษนนมนสการวตกกสงขารสณฐานแหงวตกเหลานน เธอยอมละวตก

อนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง ประกอบดวยโทสะบาง ประกอบดวย

โมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานนยอมตงอยไมได เพราะละวตกอนเปน

บาปอกศลเหลานนได จตยอมตงมน สงบ เปนภาวะทจตเปนหนงผดขน มสมาธ

ในภายในโดยแท เมอภกษนนกดฟนดวยฟน ใชล นดนเพดานไวแนน ใชจตขมคนจต

ท าจตใหเรารอน เธอยอมละวตกอนเปนบาปอกศลซงประกอบดวยฉนทะบาง

ประกอบดวยโทสะบาง ประกอบดวยโมหะบางได วตกอนเปนบาปอกศลเหลานน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๑ }

๒๓๒



ยอมตงอยไมได เพราะละวตกอนเปนบาปอกศลเหลานนได จตยอมตงมน สงบ


ภกษทงหลาย ภกษนเราเรยกวา ‘ผช านาญในวถทางแหงวตก เธอหวงวตก

ใดกจกตรกถงวตกนนได ไมหวงวตกใดกจกไมตรกถงวตกนนได ตดตณหาไดแลว

คลายสงโยชนไดแลว ท าทสดทกขไดแลว เพราะละมานะไดโดยชอบ”



วตกกสณฐานสตรท ๑๐ จบ

สหนาทวรรคท ๒ จบ


๑. จฬสหนาทสตร ๒. มหาสหนาทสตร

๓. มหาทกขกขนธสตร ๔. จฬทกขกขนธสตร

๕. อนมานสตร ๖. เจโตขลสตร

๗. วนปตถสตร ๘. มธปณฑกสตร

๙. เทวธาวตกกสตร ๑๐. วตกกสณฐานสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๒ }

๒๓๓

พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก [๓. โอปมมวรรค]

๑. กกจปมสตร

๓. โอปมมวรรค

หมวดวาดวยขออปมา


วาดวยอปมาดวยเลอย

[๒๒๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระโมลยผคคนะอยคลกคลกบ

ภกษณทงหลายเกนเวลา ทานพระโมลยผคคนะอยคลกคลกบภกษณทงหลาย

อยางน ถาภกษบางรปตเตยนภกษณเหลานนตอหนาทานพระโมลยผคคนะ ทาน

พระโมลยผคคนะกโกรธไมพอใจภกษรปนนถงกบกออธกรณ๑ขนกม อนง ถาภกษ

บางรปตเตยนทานพระโมลยผคคนะตอหนาภกษณเหลานน ภกษณเหลานนกพากน

โกรธไมพอใจภกษรปนนถงกบกออธกรณขนกม ทานพระโมลยผคคนะอยคลกคลกบ

ภกษณทงหลายอยางน

ครงนน ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลว

นง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระโมลยผคคนะอยคลกคลกบพวกภกษณเกน

เวลา ทานพระโมลยผคคนะอยคลกคลกบพวกภกษณอยางน ถาภกษบางรป

ตเตยนภกษณเหลานนตอหนาทานพระโมลยผคคนะ ทานพระโมลยผคคนะกโกรธ


๑ อธกรณ หมายถงเรองทสงฆจะตองด าเนนการ ม ๔ อยาง คอ (๑) ววาทาธกรณ การเถยงกนเกยวกบ

พระธรรมวนย (๒) อนวาทาธกรณ การโจทหรอกลาวหากนดวยอาบต (ละเมดสกขาบท) (๓) อาปตตาธกรณ

การตองอาบต การปรบอาบต และการแกไขตวใหพนจากอาบต (๔) กจจาธกรณ กจธระตาง ๆ ทสงฆจะ

ตองท า เชน ใหอปสมบท ใหผากฐน แตในทนหมายถงอนวาทาธกรณ (อง.ทก.อ. ๒/๑๕/๑๒, ม.ม.อ.

๒/๒๒๒/๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๓ }

๒๓๔



ไมพอใจภกษรปนนถงกบกออธกรณขนกม อนง ถาภกษบางรปตเตยนทานพระ-

โมลยผคคนะตอหนาภกษณเหลานน ภกษณเหลานนกพากนโกรธไมพอใจภกษรป

นนถงกบกออธกรณขนกม ทานพระโมลยผคคนะอยคลกคลกบพวกภกษณอยางน”

ทรงเตอนพระโมลยผคคนะทโกรธ

[๒๒๓] ล าดบนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษรปหนงมาตรสวา

“มาเถด ภกษ เธอจงไปเรยกโมลยผคคนภกษตามค าของเราวา ‘ทานผคคนะ

พระศาสดาตรสเรยกทาน”

ภกษรปนนทลรบสนองพระด ารสแลวเขาไปหาทานพระโมลยผคคนะถงทอยแลว

ไดกลาวกบทานวา “ทานผคคนะ พระศาสดาตรสเรยกทาน”

ทานพระโมลยผคคนะรบค าภกษรปนนแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาคไดตรสถามทานโมลยผคคนะวา

“ผคคนะ จรงหรอทเขาลอกนวา เธออยคลกคลกบภกษณทงหลายเกนเวลา

เธออยคลกคลกบภกษณทงหลายอยางน ถาภกษบางรปตเตยนภกษณเหลานน

ตอหนาเธอ เธอกโกรธไมพอใจภกษรปนนถงกบกออธกรณขนกม อนง ถาภกษ

บางรปตเตยนเธอตอหนาภกษณทงหลาย ภกษณเหลานนกพากนโกรธ ไมพอใจ

ภกษรปนนถงกบกออธกรณขนกม จรงหรอทเธออยคลกคลกบภกษณทงหลายอยางน”

ทานพระโมลยผคคนะทลรบวา “จรง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคจงตรสถามตอไปวา “เธอเปนกลบตรออกจากเรอนบวชเปน

บรรพชตดวยศรทธามใชหรอ”

ทานพระโมลยผคคนะทลวา “อยางนน พระพทธเจาขา”

[๒๒๔] พระผมพระภาคตรสวา “ผคคนะ การทเธออยคลกคลกบภกษณ

ทงหลายเกนเวลาน ไมสมควรแกเธอผเปนกลบตรออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๔ }

๒๓๕



ดวยศรทธาเลย เพราะฉะนน แมถาภกษบางรปจะพงตเตยนภกษณเหลานนตอ

หนาเธอ แมในขอนน เธอกควรละฉนทะและวตกอนอาศยเรอน๑เสย แมในขอนน

เธอควรส าเหนยกอยางนวา ‘จตของเราจกไมแปรผน เราจกไมเปลงวาจาชวหยาบ

และจกอนเคราะหดวยสงทเปนประโยชนอยอยางผมเมตตาจต ไมมโทสะ’ ผคคนะ

เธอควรส าเหนยกอยางนแล

เพราะฉะนน ถาใคร ๆ จะพงท ารายภกษณเหลานนดวยฝามอ กอนดน

ทอนไม และศสตราตอหนาเธอ แมในขอนน เธอกควรละฉนทะและวตกอนอาศย

เรอนเสย เธอควรส าเหนยกอยางนวา ‘จตของเราจกไมแปรผน เราจกไมเปลง

วาจาชวหยาบ และจกอนเคราะหดวยสงทเปนประโยชนอยอยางผมเมตตาจต ไมม

โทสะ’ เธอควรส าเหนยกอยางนแล

เพราะฉะนน ถาใคร ๆ ตเตยนตอหนาเธอ แมในขอนน เธอควรละฉนทะ

และวตกอนอาศยเรอนเสย เธอควรส าเหนยกอยางนวา ‘จตของเราจกไมแปรผน

เราจกไมเปลงวาจาชวหยาบ และจกอนเคราะหดวยสงทเปนประโยชนอยอยางผม

เมตตาจต ไมมโทสะ’ เธอควรส าเหนยกอยางนแล

ผคคนะ เพราะฉะนน ถาใคร ๆ จะพงท ารายเธอดวยฝามอ กอนดน ทอนไม

และศสตรา แมในขอนน เธอควรละฉนทะและวตกอนอาศยเรอนเสย เธอควร

ส าเหนยกอยางนวา ‘จตของเราจกไมแปรผน เราจกไมเปลงวาจาชวหยาบ และ

จกอนเคราะหดวยสงทเปนประโยชนอยอยางผมเมตตาจต ไมมโทสะ’ ผคคนะ

เธอควรส าเหนยกอยางนแล”


๑ อาศยเรอน หมายถงอาศยกามคณ ๕ (คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ) (ม.ม.อ. ๒/๒๒๔/๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๕ }

๒๓๖



ประโยชนของการฉนอาหารมอเดยว

[๒๒๕] ครงนน พระผมพระภาครบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษ

ทงหลาย สมยหนง ภกษจ านวนมากไดท าใหเรามจตยนด เราไดเตอนภกษทงหลาย

ณ ทนวา ‘เราฉนอาหารมอเดยว๑ เราเมอฉนอาหารมอเดยว ยอมรสกวาม

อาพาธนอย มความล าบากกายนอย มความเบากาย มก าลง และอยอยางผาสก

มาเถด แมพวกเธอกจงฉนอาหารมอเดยว แมเธอทงหลายเมอฉนอาหารมอเดยว

จกรสกวามอาพาธนอย มความล าบากกายนอย มความเบากาย มก าลง และ

อยอยางผาสก’ เราไมตองพร าสอนภกษเหลานนอก เพยงแตท าใหสตเกดขนใน

ภกษเหลานนเทานน รถทเทยมดวยมาอาชาไนย ซงฝกมาดแลว แลนไปตาม

ทางใหญสแพรง บนพนราบเรยบโดยไมตองใชแส เพยงแตนายสารถผฝกหดมาท

ฉลาดขนรถแลวจบสายบงเหยนดวยมอซาย จบแสดวยมอขวา เตอนมาใหว งตรงไป

หรอเลยวกลบไปตามถนนทตองการไดตามความปรารถนา แมฉนใด เรากฉนนน

เหมอนกน ไมตองพร าสอนภกษเหลานนอก เพยงแตท าใหสตเกดขนในภกษ

เหลานนเทานน เพราะฉะนน แมเธอทงหลายกจงละอกศลธรรม จงท าความ

พากเพยรในกศลธรรมทงหลาย เมอเปนเชนน แมเธอทงหลายกจกถงความเจรญ

งอกงาม ไพบลยในธรรมวนยน

ภกษทงหลาย ปาสาละอนกวาง ใกลบานหรอนคม ปานนรกไปดวยตนละหง

บรษบางคนหวงด หวงประโยชน และหวงความเจรญเตบโตของตนสาละนน เขา

จงตดหนอตนสาละทคด ซงคอยแยงอาหารแลวน าออกไปทงทภายนอก แผวถาง

ภายในปาใหสะอาดเรยบรอย คอยบ ารงรกษาตนสาละเลก ๆ ซงตรง แขงแรงด

ไวอยางด ดวยการกระท าดงกลาวมาน ตอมา ปาไมสาละนนกเจรญ งอกงาม

ไพบลยข นโดยล าดบ แมฉนใด แมเธอทงหลายกฉนนนเหมอนกน จงละอกศลธรรม

จงท าความพากเพยรในกศลธรรมทงหลาย เมอเปนเชนน เธอทงหลายกจกถง

ความเจรญ งอกงาม ไพบลยในธรรมวนยน


๑ ฉนอาหารมอเดยว หมายถงการฉนอาหารในเวลาเชา คอตงแตดวงอาทตยขนจนถงเวลาเทยงวน แมภกษ

ฉนอาหาร ๑๐ ครง ในชวงเวลานกประสงควา ฉนอาหารมอเดยว (ม.ม.อ. ๒/๒๒๕/๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๖ }

๒๓๗



นางเวเทหกาบนดาลโทสะ

[๒๒๖] ภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว ในกรงสาวตถนแล ไดมหญงแม

เรอนชอเวเทหกา เธอมกตตศพทอนงามขจรไปแลวอยางนวา ‘หญงแมเรอนชอ

เวเทหกาเปนคนเรยบรอย เจยมตน ใจเยน และเธอมสาวใชชอกาลเปนคนขยน

ไมเกยจคราน จดการงานด’

ตอมา สาวใชชอกาลไดมความคดอยางนวา ‘กตตศพทอนงามของนายหญง

ของเราขจรไปแลวอยางนวา ‘หญงแมเรอนชอเวเทหกาเปนคนเรยบรอย เจยมตน

ใจเยน นายหญงของเราไมแสดงความโกรธทมอยในภายในใหปรากฏ หรอวา

หลอนไมมความโกรธอยเลย หรอนายหญงของเราไมแสดงความโกรธทมอยใน

ภายในใหปรากฏ เพราะเราจดการงานทงหลายเรยบรอยด ไมใชหลอนไมมความ

โกรธ ทางทด เราจะตองทดลองนายหญงด’ วนรงข น นางกาลกแกลงตนสาย

ฝายหญงแมเรอนชอเวเทหกาไดตวาดสาวใชชอกาลวา ‘เฮย นางกาล’

นางกาลขานรบวา ‘อะไรเจาคะ นายหญง’

นางเวเทหกาถามวา ‘เฮย ท าไมจงตนสาย’

นางกาลตอบวา ‘ไมมอะไรเจาคะ’

นางจงกลาวอกวา ‘เฮย นางชาตชว เมอไมมอะไร ท าไมจงตนสาย’ แลวโกรธ

ไมพอใจ ท าหนานวควขมวด

ล าดบนน นางกาลไดคดวา‘นายหญงของเราไมแสดงความโกรธทมอยใน

ภายในเทานน ไมใชหลอนไมมความโกรธ ทไมแสดงความโกรธทมอยในภายใน

ใหปรากฏ กเพราะเราจดการงานทงหลายเรยบรอยด ไมใชหลอนไมมความโกรธ

ทางทด เราจะตองทดลองนายหญงใหยงข นไป’ ตอมา นางกาลกตนสายกวาทกวน

ครงนน หญงแมเรอนชอเวเทหกา กรองตวาดดานางกาลอกวา ‘เฮย นางกาล’


นางเวเทหกาถามวา ‘เฮย ท าไมจงตนสาย’


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๗ }

๒๓๘



นางจงกลาวอกวา ‘เฮย นางชาตชว เมอไมมอะไร ท าไมจงตนสายเลา’

แลวโกรธ ไมพอใจ แผดเสยงดวยความขนเคอง

ล าดบนน นางกาลไดคดวา ‘นายหญงของเราไมแสดงความโกรธทมอยใน

ภายในเทานน ไมใชหลอนไมมความโกรธ ทไมแสดงความโกรธทมอยในภายในให

ปรากฏ กเพราะเราจดการงานทงหลายเรยบรอยด ไมใชหลอนไมมความโกรธ ทาง

ทด เราจะตองทดลองใหยงข นไปกวานอก’ ตอมา นางกาลกตนสายยงกวาทกวน

ครงนน หญงแมเรอนชอเวเทหกากรองตวาดดานางกาลวา ‘เฮย นางกาล

ชาตชว’


นางเวเทหกาถามวา ‘เฮย ท าไมจงตนสายนก’


นางจงกลาวอกวา ‘เฮย นางชาตชว เมอไมมอะไร ท าไมจงตนสายเลา’

แลวโกรธจด ควาลมประตขวางศรษะ ปากกดาวา ‘ขาจะตหวเองใหแตก’

คราวนน นางกาลหวแตกมเลอดไหลโชก เทยวโพนทะนาแกคนบานใกล

เรอนเคยงวา ‘พอคณแมคณทงหลาย ขอเชญดการกระท าของคนเรยบรอย เจยมตน

ใจเยนเถด นางโกรธไมพอใจวาตนสาย จงควาลมประตขวางศรษะของสาวใชคนหนง

ปากกดาวา ‘ขาจะตหวเองใหแตก’

ภกษทงหลาย ตงแตนนมา กตตศพทอนชวชาของหญงแมเรอนชอเวเทหกา

กขจรไปอยางนวา ‘หญงแมเรอนชอเวเทหกา เปนหญงดราย ไมเจยมตน ใจรอน’

แมฉนใด ภกษบางรปในธรรมวนยนกฉนนนเหมอนกน เปนผเรยบรอยนกเรยบรอยหนา

เจยมตนนกเจยมตนหนา ใจเยนนกใจเยนหนา กเพยงชวเวลาทถอยค าอนไมเปนท

พอใจไมมากระทบเทานน แตเมอใด ถอยค าอนไมเปนทพอใจมากระทบเธอเขา เมอนน

ควรทราบวา ‘เธอเปนผเรยบรอย เปนผเจยมตน เปนผใจเยนจรง‘๑ ภกษทท าตน


๑ ขอความนมความหมายวา เมอใด ถอยค าทไมนาพอใจมากระทบโสตประสาทเธอเขา แลวเธอสามารถ

ด ารงอยในอธวาสนขนต(ความอดทนคอความอดกลน)ได ไมโกรธ พงทราบวา เธอเปนผเรยบรอย เจยมตน

และใจเยน (ม.ม.อ. ๒/๒๒๖/๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๘ }

๒๓๙



เปนคนวางาย ถงความเปนผวางาย เพราะเหตแหงจวร บณฑบาต เสนาสนะ และ

คลานปจจยเภสชบรขาร๑ เราไมเรยกวา ‘เปนผวางายเลย’ ขอนนเพราะเหตไร

เพราะภกษนนเมอไมไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขารนน

กจะไมเปนผวางาย ไมถงความเปนผวางาย แตภกษผสกการะ เคารพ นบถอ บชา

นอบนอมธรรม เปนผวางาย ถงความเปนผวางาย เราเรยกวา ‘เปนผวางาย’

เพราะเหตนน เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราจกสกการะ เคารพ นบถอ

บชา นอบนอมธรรม จกเปนผวางาย จกถงความเปนผวางาย’

อบายระงบความโกรธ

[๒๒๗] ภกษทงหลาย วธพดทบคคลอนจะใชพดกบเธอทงหลาย ๕ ประการน

คอ

๑. พดตามกาลอนสมควรหรอไมสมควร

๒. พดเรองทเปนจรงหรอไมเปนจรง

๓. พดค าทออนหวานหรอหยาบคาย

๔. พดค าทมประโยชนหรอไรประโยชน

๕. มเมตตาจตพดหรอมโทสะพด

บคคลอนเมอพด จะพงพดตามกาลอนสมควรหรอไมสมควรกตาม จะพงพด

เรองทเปนจรงหรอไมเปนจรงกตาม จะพงพดค าทออนหวานหรอหยาบคายกตาม

จะพงพดค าทมประโยชนหรอไรประโยชนกตาม จะพงมเมตตาจตพดหรอมโทสะพด

กตาม ในขอนน เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘จตของเราจกไมแปรผน

เราจกไมเปลงวาจาชวหยาบ และจกอนเคราะหดวยสงอนเปนประโยชนอยอยางผม

เมตตาจต ไมมโทสะ เราจกแผเมตตาจตไปใหบคคลนนอย และเราจกแผเมตตาจต

อนไพบลย เปนมหคคตะ๒ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนไปยงสตวโลก

ทกหมเหลาอนเปนอารมณของเมตตาจตนนอย’

ภกษทงหลาย เธอทงหลายควรส าเหนยกดวยอาการดงกลาวมาน


๑ ดเชงอรรถท ๓ ขอ ๒๓ (สพพาสวสตร) หนา ๒๓ ในเลมน

๒ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๖๘ (อากงเขยยสตร) หนา ๖๐ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๓๙ }

๒๔๐



ท าใจใหหนกแนนเหมอนแผนดน

[๒๒๘] ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบรษถอเอาจอบและตะกรามาแลวพด

อยางนวา ‘เราจกท าแผนดนใหญนไมใหเปนแผนดน’ เขาขดลงตรงทนน ๆ โกย

เศษดนทงลงไปในทนน ๆ บวนน าลายลงในทนน ๆ ถายปสสาวะรดลงในทนน ๆ

แลวพดส าทบวา ‘เองอยาเปนแผนดน เองอยาเปนแผนดน’ เธอทงหลายเขาใจ

ความขอนนวาอยางไร บรษนนพงท าแผนดนใหญนไมใหเปนแผนดนไดหรอไม”

“ไมได พระพทธเจาขา”

“ขอนนเพราะเหตไร”

“ขาแตพระองคผเจรญ เพราะแผนดนใหญนลกหาประมาณมได เขาจะท า

แผนดนใหญนนไมใหเปนแผนดนไมไดงาย บรษนนจะตองไดรบความเหนดเหนอย

และความล าบากใจเปนแนแท”

“ภกษทงหลาย วธพดทบคคลอนจะใชพดกบเธอทงหลายกฉนนนเหมอนกน

มอย ๕ ประการน คอ












อนไพบลย เสมอดวยแผนดน เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความ

เบยดเบยน ไปยงสตวโลกทกหมเหลาอนเปนอารมณของเมตตาจตนนอย’


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๐ }

๒๔๑



ท าใจใหวางเหมอนอากาศ

[๒๒๙] ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบรษถอเอาครงสเหลอง สเขยว หรอ

สแดงเลอดนกมาแลวพดอยางนวา ‘เราจกเขยนรปในอากาศน ท าใหเปนรปปรากฏ’

เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร บรษนนจะเขยนรปในอากาศน ท าใหเปน

รปปรากฏไดหรอไม”



“ขาแตพระองคผเจรญ เพราะอากาศนไมมรปราง ชใหเหนไมได เขาจะ

เขยนรปในอากาศนน ท าใหเปนรปปรากฏไมไดงายเลย บรษนนจะตองเหนดเหนอย

ล าบากใจเสยเปลาเปนแน”




ฯลฯ


ฯลฯ และเราจกแผเมตตาจตอนไพบลย เสมอดวยอากาศ เปนมหคคตะ

ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยน ไปยงสตวโลกทกหมเหลาอนเปน

อารมณของเมตตาจตนนอย’


ท าใจใหเยนเหมอนแมน า

[๒๓๐] ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบรษถอคบหญาทลกโพลงมาแลวพด

อยางนวา ‘เราจกเผาแมน าคงคาใหรอนจด เดอดเปนควนพงดวยคบหญาทลกโพลง

แลวน’ เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร บรษนนจกเผาแมน าคงคาใหรอน

จด เดอดเปนควนพงดวยคบหญาทลกโพลงแลวไดหรอไม”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๑ }

๒๔๒





“ขาแตพระองคผเจรญ เพราะแมน าคงคาเปนแมน าทลกสดประมาณ เขาจะ

ท าแมน าคงคานนใหรอนจด เดอดเปนควนพงดวยคบหญาทลกโพลงแลวไมไดงายเลย

บรษนนจะตองเหนดเหนอยล าบากใจเสยเปลาเปนแน”




ฯลฯ


ฯลฯ และเราจกแผเมตตาจตอนไพบลย เสมอดวยแมน า เปนมหคคตะ ไมม

ขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนไปยงสตวโลกทกหมเหลาอนเปนอารมณของ

เมตตาจตนนอย’


ท าใจใหออนโยนเหมอนกระสอบหนงแมว

[๒๓๑] ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนกระสอบหนงแมวทฟอกแลว ฟอก

สะอาดแลว ฟอกเรยบรอยแลว ออนนมดงปยนน ตไมมเสยง ตไมดง ถามบรษ

ถอเอาไมหรอกระเบองมาแลวพดอยางนวา ‘เราจกท ากระสอบหนงแมวนทฟอกแลว

ฟอกสะอาดแลว ฟอกเรยบรอยแลว ออนนมดงปยนน ตไมมเสยง ตไมดง ใหม

เสยงดงกองดวยไมหรอกระเบอง’ เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร บรษนน

จะท ากระสอบหนงแมวนทฟอกแลว ฟอกสะอาดแลว ฟอกเรยบรอยแลว ออนนม

ดงปยนน ตไมมเสยง ตไมดง ใหกลบมเสยงดงกองขนดวยไมหรอกระเบองได

หรอไม”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๒ }

๒๔๓





“ขาแตพระองคผเจรญ เพราะกระสอบหนงแมวนทเขาฟอกแลว ฟอกสะอาด

แลว ฟอกเรยบรอยแลว ออนนมดงปยนน ตไมมเสยง ตไมดง เขาจะท ากระสอบ

หนงแมวนนใหกลบมเสยงดงกองขนดวยไมหรอกระเบองไมไดงายเลย บรษนนจะ

ตองเหนดเหนอยล าบากใจเสยเปลาเปนแน”

“ภกษทงหลาย วธพดทบคคลอนจะใชพดกบพวกเธอกฉนนนเหมอนกน













อนไพบลย เสมอดวยกระสอบหนงแมว เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไม

มความเบยดเบยนไปยงสตวโลกทกหมเหลาอนเปนอารมณของเมตตาจตนนอย’


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๓ }

๒๔๔



โอวาทอปมาดวยเลอย

[๒๓๒] ภกษทงหลาย หากพวกโจรผประพฤตต าทราม จะพงใชเลอยทม

ทจบ ๒ ขางเลอยอวยวะนอยใหญ ผมใจคดรายแมในพวกโจรนน กไมชอวาท า

ตามค าสงสอนของเรา เพราะเหตทอดกลนไมไดนน แมในขอนน เธอทงหลาย

ควรส าเหนยกอยางนวา ‘จตของเราจกไมแปรผน เราจกไมเปลงวาจาชวหยาบ และ

จกอนเคราะหดวยสงทเปนประโยชนอยอยางผมเมตตาจต ไมมโทสะ เราจกแผเมตตาจต

ไปใหบคคลนนอย และเราจกแผเมตตาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต

ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนไปยงสตวโลกทกหมเหลาอนเปนอารมณของเมตตาจต

นนอย’


[๒๓๓] ภกษทงหลาย เธอทงหลายควรมนสการถงโอวาทซงมอปมาดวยเลอย

นเนอง ๆ เถด เธอทงหลายเหนวธพดทมโทษนอยหรอมโทษมาก ทเธอทงหลาย

อดกลนไมไดหรอไม”

ภกษเหลานนกราบทลวา “ไมเหน พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย เพราะเหตนน เธอทงหลายจงมนสการ

ถงโอวาทซงมอปมาดวยเลอยนเนอง ๆ เถด ขอนนจกมเพอประโยชน เพอสขแก

เธอทงหลายสนกาลนาน”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชมพระ-


กกจปมสตรท ๑ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๔ }

๒๔๕


๒. อลคททปมสตร


วาดวยอปมาดวยอสรพษ

[๒๓๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

๑สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน ทฏฐชวเชนนเกดขนแกภกษชออรฏฐะ

ผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรง๒วา “เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรง

แสดงแลว จนกระทงวาธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวา เปนธรรมกออนตราย๓

กหาสามารถกออนตรายแกผซองเสพไดจรงไม”๔

ภกษหลายรปไดทราบขาววา “ทฏฐชวเชนนไดเกดขนแกอรฏฐภกษผม

บรรพบรษเปนพรานฆานกแรงวา ‘เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว

จนกระทงวาธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวา เปนธรรมกออนตราย กหา


๑ ดเทยบ ว.มหา. (แปล) ๒/๔๑๗/๕๒๕-๕๒๘, ว.จ. (แปล) ๖/๖๕/๑๓๑

๒ คทธาธปพโพ ผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรง อรรถกถาอธบายวา คทเธ พาธยสต คทธพาธโน,

คทธพาธโน ปพพปรสา อสสาต คทธพาธปพโพ. ... คชฌฆาฏกกลปปสตสส (พรานฆานกแรงเปนบรรพบรษ

ของเขา เหตนน เขาจงชอวาเปนผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรง) หมายความวา เปนคนเกดในตระกล

พรานฆานกแรง (ว.อ. ๒/๔๑๗/๔๑๘)

๓ ธรรมกออนตราย หมายถงธรรมกออนตราย ๕ อยาง คอ (๑) กรรม ไดแก อนนตรยกรรม ๕ (๒) กเลส

ไดแก นยตมจฉาทฏฐ (๓) วบาก ไดแก การเกดเปนบณเฑาะก สตวดรจฉาน และสตว ๒ เพศ

(๔)อรยปวาท ไดแก การวารายพระอรยเจา (๕) อาณาวตกกมะ ไดแก อาบต ๗ กองทภกษจงใจลวงละเมด

(ม.ม.อ. ๒/๒๓๔/๙)

๔ พระอรฏฐะ รปนเปนพหสต เปนธรรมกถก รแตอนตรายกธรรมบางสวน แตไมรเรองอนตรายกธรรมแหง

การลวงละเมดพระวนยบญญต เพราะเหตททานไมฉลาดเรองวนย ดงนน ทานจงเกดความคดอยางนวา

“พวกคฤหสถทยงเกยวอยกบกามคณ ทเปนโสดาบนกม เปนสกทาคามกม เปนอนาคามกม แมพวก

ภกษกยงเหนรปทนาชอบใจทจะพงรดวยจกษ ฯลฯ ยงถกตองสงสมผสทจะพงรดวยกาย ยงใชสอยผาป

ผาหมออนนม สงนนทงหมดยงถอวาควร เพราะเหตไร รป เสยง กลน รส สมผสของหญงจงจะไมควร

สงเหลานนตองควรแนนอน” ครนเกดทฏฐชวขนมาแลว กโตแยงพระสพพญญตญาณคดคานเวสารชช-

ญาณใสตอและหนามในอรยมรรควา “ไฉนพระผมพระภาคจงทรงบญญตปฐมปาราชกอยางกวดขน

ประดจกนมหาสมทร ในขอนไมมโทษ” ประหารอาณาจกรของพระชนเจาดวยกลาววา “เมถนธรรม ไมม

โทษ” (ว.อ. ๒/๔๑๗/๔๑๘-๔๑๙, ม.ม.อ. ๒/๒๓๔/๙-๑๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๕ }

๒๔๖



สามารถกออนตรายแกผซองเสพไดจรงไม” ครนแลวภกษเหลานนจงเขาไปหา

อรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรงถงทอย แลวไดกลาวกบอรฏฐภกษผม

บรรพบรษเปนพรานฆานกแรงดงนวา “ทานอรฏฐะ ไดทราบวา ทฏฐชวเชนนได

เกดขนแกทานวา ‘เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว จนกระทงวา

ธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวา เปนธรรมกออนตราย กหาสามารถกอ

อนตรายแกผซองเสพไดจรงไม’ จรงหรอ”

อรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรงกลาววา “เหมอนจะเปนอยางนน

ทานทงหลาย เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว จนกระทงวาธรรม

ตามทพระผมพระภาคตรสวา เปนธรรมกออนตราย กหาสามารถกออนตรายแกผ

ซองเสพไดจรงไม”

ล าดบนน ภกษเหลานนปรารถนาจะปลดเปลองอรฏฐภกษผมบรรพบรษเปน

พรานฆานกแรงจากทฏฐชวน จงซกไซ ไลเลยง สอบสวนดวยค าพดวา “ทานอรฏฐะ

ทานอยาไดกลาวอยางน อยากลาวตพระผมพระภาค การกลาวตพระผมพระภาค

ไมดเลย เพราะพระผมพระภาคไมไดตรสอยางนน

พระผมพระภาคตรสธรรมทกออนตรายวาเปนธรรมกออนตรายไวโดยประการ

ตาง ๆ และธรรมเหลานนกสามารถกออนตรายใหแกผซองเสพไดจรง

พระผมพระภาคตรสวา

‘กามทงหลาย๑มความยนดนอย มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ

กามทงหลายเปรยบเหมอนรางโครงกระดก มทกขมาก มความคบแคนมาก

มโทษยงใหญ

กามทงหลายเปรยบเหมอนชนเนอ ฯลฯ

กามทงหลายเปรยบเหมอนคบเพลงหญา ฯลฯ

กามทงหลายเปรยบเหมอนหลมถานเพลง ฯลฯ

กามทงหลายเปรยบเหมอนความฝน ฯลฯ


๑ ดเทยบ ว.มหา. (แปล) ๒/๔๑๗/๕๒๖-๕๒๗, อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๗๖/๑๓๔, ข.ม. (แปล) ๒๙/๓/๗-๘,

ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๔๗/๔๖๙-๔๗๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๖ }

๒๔๗



กามทงหลายเปรยบเหมอนของทขอยมมา ฯลฯ

กามทงหลายเปรยบเหมอนผลไมคาตน๑ ฯลฯ

กามทงหลายเปรยบเหมอนเขยงหนเนอ ฯลฯ

กามทงหลายเปรยบเหมอนหอกหลาว ฯลฯ

กามทงหลายเปรยบเหมอนหวง มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ”

อรฏฐภกษถกภกษเหลานน ซกไซ ไลเลยง สอบสวนอยอยางน แตกยงกลาว

ดวยความยดมนถอมนทฏฐชวนนอยอยางนนวา “เหมอนจะเปนอยางนน ทาน

ทงหลาย เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว จนกระทงวาธรรมตาม

ทพระผมพระภาคตรสวา เปนธรรมกออนตราย กหาสามารถกออนตรายแกผซอง

เสพไดจรงไม”

อรฏฐภกษคดคานพระธรรม

[๒๓๕] เมอภกษเหลานนไมสามารถจะปลดเปลองอรฏฐภกษผมบรรพบรษเปน

พรานฆานกแรงจากทฏฐชวนนได จงพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตพระองคผเจรญ ทฏฐชวเชนนเกดขนแกอรฏฐภกษผมบรรพบรษเปน

พรานฆานกแรงวา ‘เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว จนกระทงวา

ธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวาเปนธรรมกออนตราย กหาสามารถกออนตราย

แกผซองเสพไดจรงไม’ ขาพระองคทงหลายไดฟงวา ‘ไดยนวา ทฏฐชวเชนนเกด


๑ ผลไมคาตน หมายถงกามทงหลาย เปรยบเหมอนผลไมมพษ เพราะบนทอนรางกาย [วสรกขผลปมา

สพพงคปจจงคปลภญชนฏเฐน] (ม.ม.อ. ๒/๒๓๔/๑๐)

อกนยหนง คนทตองการผลไม เทยวแสวงหาผลไม เมอพบตนไมผลดกจงปนขนไปเกบกน เกบใสหอ

อกคนหนงกตองการผลไมเชนกน เทยวแสวงหา พบเหนตนไมผลดกตนเดยวกนนน แตแทนทจะปนขนไป

เกบผลไมกน กลบเอาขวานตดตนไมผลดกนนในขณะทคนแรกยงอยบนตนไม อนตรายจงเกดขนแกเขา

(ด. ม.ม. (แปล) ๑๓/๔๘/๔๕-๔๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๗ }

๒๔๘



ขนแกอรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรงวา ‘เรารทวถงธรรมทพระผมพระ

ภาคทรงแสดงแลว จนกระทงวาธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวา เปนธรรมกอ

อนตราย กหาสามารถกออนตรายแกผซองเสพไดจรงไม’

ล าดบนน ขาพระองคทงหลายเขาไปหาอรฏฐภกษแลวไดถามทานวา ‘ทาน

อรฏฐะ ไดทราบวา ทฏฐชวเชนนเกดขนแกทานวา ‘เรารทวถงธรรมทพระผมพระ

ภาคทรงแสดงแลว จนกระทงวาธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวา เปนธรรมกอ

อนตราย กหาสามารถกออนตรายแกผซองเสพไดจรงไม’ เมอขาพระองค

ทงหลายกลาวอยางน อรฏฐภกษไดพดกบขาพระองคทงหลายวา ‘เหมอนจะเปน

อยางนน ทานทงหลาย เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว จนกระทง

วาธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวา เปนธรรมกออนตราย กหาสามารถกออนตราย

แกผซองเสพไดจรงไม’

ครงนน ขาพระองคทงหลายปรารถนาจะปลดเปลองอรฏฐภกษผมบรรพบรษ

เปนพรานฆานกแรงจากทฏฐชวนน จงซกไซ ไลเลยง สอบสวนดวยค าพดวา ‘ทานอรฏฐะ

ทานอยาไดกลาวอยางน อยากลาวตพระผมพระภาค การกลาวตพระผมพระภาค

ไมดเลย เพราะพระผมพระภาคไมไดตรสอยางนน

พระผมพระภาคตรสธรรมทงหลายทกออนตรายวาเปนธรรมกออนตรายไว

โดยประการตาง ๆ และธรรมเหลานนกสามารถกออนตรายแกผซองเสพไดจรง

พระผมพระภาคตรสวา

‘กามทงหลายมความยนดนอย มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ

กามทงหลายเปรยบเหมอนรางโครงกระดก มทกขมาก มความคบแคนมาก

มโทษยงใหญ ฯลฯ

กามทงหลายเปรยบเหมอนหวง มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษ

ยงใหญ’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๘ }

๒๔๙



อรฏฐภกษผมบรรพบรษ เปนพรานฆานกแรงถกขาพระองคทงหลายซกไซ ไลเลยง

สอบสวนอยแมอยางน กยงกลาวดวยความยดมนถอมนทฏฐชวนนอยอยางนนวา

‘เหมอนจะเปนอยางนนทานทงหลาย เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว

จนกระทงวาธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวาเปนธรรมกออนตราย กหาสามารถ

กออนตรายแกผซองเสพไดจรงไม’ เมอขาพระองคทงหลายไมสามารถจะปลดเปลอง

อรฏฐภกษจากทฏฐชวได จงกราบทลเนอความนแดพระผมพระภาค พระพทธเจาขา”

โทษของทฏฐช ว

[๒๓๖] ครงนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษรปหนงมาตรสวา

“มาเถด ภกษ เธอจงไปเรยกอรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรงมา

ตามค าของเราวา ‘ทานอรฏฐะ พระศาสดาตรสเรยกทาน”

ภกษนนทลรบสนองพระด ารสแลวเขาไปหาอรฏฐภกษถงทอยแลวกลาวกบทานวา

“ทานอรฏฐะ พระศาสดาตรสเรยกทาน”

อรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรงรบค าแลว เขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ ถวายอภวาท แลวนง ณ ทสมควร

พระผมพระภาคไดตรสกบอรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรงวา

“อรฏฐะ ไดยนวา ทฏฐชวเชนนเกดขนแกเธอวา ‘เรารทวถงธรรมทพระผมพระภาค

ทรงแสดงแลว จนกระทงวาธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวาเปนธรรมกออนตราย

กหาสามารถท าอนตรายแกผซองเสพไดจรงไม’ จรงหรอ”

อรฏฐภกษกราบทลวา “จรง พระพทธเจาขา ขาพระองครทวถงธรรมทพระ

ผมพระภาคทรงแสดงแลว จนกระทงวาธรรมตามทพระผมพระภาคตรสวาเปน

ธรรมกออนตราย กหาสามารถท าอนตรายแกผซองเสพไดจรงไม”

พระผมพระภาคตรสวา “โมฆบรษ เธอรทวถงธรรมทเราแสดงแลวอยางน

แกใคร เรากลาวธรรมทกออนตรายวาเปนธรรมกออนตรายโดยประการตาง ๆ

มใชหรอ และธรรมเหลานนกสามารถกออนตรายแกผซองเสพไดจรง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๔๙ }

๒๕๐



เรากลาววา ‘กามทงหลายมความยนดนอย มทกขมาก มความคบแคนมาก

มโทษยงใหญ

กามทงหลายเปรยบเหมอนรางโครงกระดก ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนชนเนอ ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนคบเพลงหญา ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนหลมถานเพลง ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนความฝน ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนของทขอยมมา ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนผลไมคาตน ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนเขยงหนเนอ ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนหอกหลาว ...

กามทงหลายเปรยบเหมอนหวง มทกขมาก มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ’

โมฆบรษ กเมอเปนเชนน เธอชอวากลาวตเราดวยทฏฐทถอไวผด ชอวา

ท าลายตนเองและชอวาประสบสงมใชบญเปนอนมาก ขอนนจกเปนไปเพอความไม

เกอกล เพอความทกขแกเธอตลอดกาลนาน”

ครงนน พระผมพระภาครบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย

เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร อรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆา

นกแรงนจะกระท าญาณใหสงสงในธรรมวนยนไดหรอไมได”

ภกษทงหลายกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ความสงสงแหงญาณไร ๆ

ทจะพงมนนจกมไมไดเลย พระพทธเจาขา”

เมอภกษทงหลายกราบทลอยางนแลว อรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆา

นกแรงกนงนง เกอเขน คอตก กมหนา ซบเซา หมดปฏภาณ

ครงนน พระผมพระภาคทรงเหนอรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรง

นงนง เกอเขน คอตก กมหนา ซบเซา หมดปฏภาณ จงไดตรสกบเธอวา

“โมฆบรษ เธอจกปรากฏดวยทฏฐชวของตนเองน เราจกสอบถามภกษทงหลาย

ในทน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๐ }

๒๕๑



[๒๓๗] ครงนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษ

ทงหลาย แมเธอทงหลายกรทวถงธรรมทเราแสดงแลวอยางน เหมอนทอรฏฐภกษ

ผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรงนกลาวตเราดวยทฏฐทยดถอไวผด ชอวาท าลาย

ตนเองและชอวาประสบสงมใชบญเปนอนมากหรอ”

ภกษทงหลายกราบทลวา “ขอนนไมเปนอยางนน พระพทธเจาขา เพราะวา

พระผมพระภาคตรสธรรมทงหลายทกออนตรายวาเปนธรรมกออนตรายแกขาพระองค

ทงหลายโดยประการตาง ๆ และธรรมเหลานนกสามารถกออนตรายแกผซองเสพ

ไดจรง พระผมพระภาคตรสวา ‘กามทงหลายมความยนดนอย มทกขมาก มความ

คบแคนมาก มโทษยงใหญ กามทงหลายเปรยบเหมอนทอนกระดก มทกขมาก

มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ ฯลฯ กามทงหลายเปรยบเหมอนหวง มทกขมาก

มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ”

พระผมพระภาคตรสวา “ดแลว ชอบแลว ภกษทงหลาย ทเธอทงหลายรทว

ถงธรรมทเราแสดงแลวอยางนเหมอนทเรากลาวแลววา ธรรมทงหลายเปนธรรมกอ

อนตรายแกเธอทงหลายโดยประการตาง ๆ และธรรมเหลานนกสามารถกออนตราย

แกผซองเสพไดจรง เรากลาววา ‘กามทงหลายมความยนดนอย มทกขมาก มความ

คบแคนมาก มโทษยงใหญ กามทงหลายเปรยบเหมอนทอนกระดก มทกขมาก

มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ ฯลฯ กามทงหลายเปรยบเหมอนหวง มทกขมาก

มความคบแคนมาก มโทษยงใหญ’

เออก อรฏฐภกษผมบรรพบรษเปนพรานฆานกแรงนกลาวตเรา ดวยทฏฐทยด

ถอไวผด ชอวาท าลายตนเอง และชอวาประสบสงมใชบญเปนอนมาก ขอนนจก

เปนไปเพอไมเกอกล เพอความทกขแกอรฏฐโมฆบรษนนตลอดกาลนาน

ภกษทงหลาย เปนไปไมไดเลยทอรฏฐภกษนนจะเสพกามโดยปราศจากกาม

ปราศจากกามสญญา และปราศจากกามวตก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๑ }

๒๕๒



การเลาเรยนธรรมของโมฆบรษ

[๒๓๘] ภกษทงหลาย โมฆบรษบางพวกในธรรมวนยนยอมเลาเรยนธรรม

คอ สตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาตกะ อพภตธรรม

และเวทลละ๑ พวกเขาเลาเรยนธรรมนนแลวไมไตรตรองเนอความแหงธรรมเหลานน

ดวยปญญา ธรรมเหลานนจงไมประจกษชดแกพวกเขา ผไมไตรตรองเนอความดวย

ปญญา โมฆบรษเหลานนเลาเรยนธรรมมงจะขมขผอ น และมงจะเปลองตนจากค า

นนทาวาราย ยอมไมไดรบประโยชนแหงธรรมนน เหมอนทเหลากลบตรเลาเรยน

ธรรมไดรบ ธรรมเหลานนทพวกเขาเรยนไมด ยอมเปนไปเพอส งมใชประโยชน

เพอความทกขส นกาลนาน


เพราะพวกเขาเรยนธรรมทงหลายมาไมด

บรษผตองการงพษ เทยวเสาะแสวงหางพษ เขาพบงพษตวใหญจงจบมนท

ขนดหางหรอทหาง งพษนนจะพงแวงกดเขาทมอ ทแขน หรอทอวยวะนอยใหญ

แหงใดแหงหนง เพราะการถกกดนนเขากจะตาย หรอไดรบทกขปางตาย


๑ สตตะ ไดแก อภโตวภงค นทเทส ขนธกะ ปรวาร มงคลสตร รตนสตร นาฬกสตร ตวฏฏกสตร ในสตตนบาต

และพทธวจนะอน ๆ ทมช อวาสตตะ

เคยยะ ไดแก พระสตรทมคาถาทงหมด โดยเฉพาะสคาถวรรคในสงยตตนกาย

เวยยากรณะ ไดแก พระอภธรรมปฎกทงหมด พระสตรทไมมคาถา และพทธพจนอนทไม

จดเขาในองค ๘ ทเหลอ

คาถา ไดแก ธรรมบท เถรคาถา เถรคาถา และคาถาลวนในสตตนบาตทไมมช อวาเปนสตร

อทาน ไดแก พระสตร ๘๒ สตรทเกยวดวยคาถาททรงเปลงดวยพระหฤทยสหรคตดวยโสมนสญาณ

อตวตตกะ ไดแก พระสตร ๑๑๐ สตร ทตรสโดยนยวา วตตมท ภควตา เปนตน

ชาตกะ ไดแก ชาดก ๕๕๐ เรอง มอปณณกชาดก เปนตน

อพภตธรรม ไดแก พระสตรทวาดวยเรองอศจรรย ไมเคยปรากฏ ทงหมด ทตรสโดยนยวา “ภกษทงหลาย

ขออศจรรยไมเคยม ๔ อยางน หาไดในอานนท” ดงนเปนตน

เวทลละ ไดแก พระสตรแบบถาม-ตอบ ซงผถามไดทงความร และความพอใจ เชน จฬเวทลลสตร

มหาเวทลลสตร สมมาทฏฐสตร สกกปญหสตร สงขารภาชนยสตร และมหาปณณมสตร (ม.ม.อ.

๒/๒๓๘/๑๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๒ }

๒๕๓




เพราะเขาจบงพษไมด แมฉนใด

ภกษทงหลาย โมฆบรษบางพวกในธรรมวนยนกฉนนนเหมอนกน เลาเรยน

ธรรมคอ สตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาตกะ อพภต-

ธรรม และเวทลละ พวกเขาเลาเรยนธรรมนนแลวไมไตรตรองเนอความแหงธรรม

เหลานนดวยปญญา ธรรมเหลานนจงไมประจกษชดแกพวกเขาผไมไตรตรองเนอ

ความดวยปญญา โมฆบรษเหลานนเลาเรยนธรรม มงจะขมขผอ น และมงจะ

เปลองตนจากค านนทาวาราย ยอมไมไดรบประโยชนแหงธรรมนน เหมอนทเหลา

กลบตรเลาเรยนธรรมไดรบ ธรรมเหลานนทพวกเขาเรยนไมด ยอมเปนไปเพอส ง

มใชประโยชน เพอความทกขส นกาลนาน


เพราะพวกเขาเรยนธรรมทงหลายมาไมด

การเลาเรยนธรรมของกลบตร

[๒๓๙] ภกษทงหลาย กลบตรบางพวกในธรรมวนยนยอมเลาเรยนธรรม๑

คอ สตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาตกะ อพภตธรรม

และเวทลละ พวกเขาเลาเรยนธรรมนนแลว ยอมไตรตรองเนอความแหงธรรมเหลานน

ดวยปญญา ธรรมเหลานนจงประจกษชด๒แกพวกเขาผไตรตรองเนอความดวย


๑ เลาเรยนธรรม ในทนหมายถงเลาเรยนนตถรณปรยต แทจรงปรยตม ๓ นย คอ (๑) อลคททปรยตต

การเลาเรยนเปรยบดวยงพษ ไดแกการเลาเรยนมงลาภสกการะดวยคดวา ‘เราเลาเรยนแลวจกไดจวร

หรอคนอนจะรจกเราในทามกลางบรษท ๔’ (๒) นตถรณปรยตต การเลาเรยนมงประโยชนคอการออกจากวฏฏะ

ไดแกการเลาเรยนดวยตงใจวา ‘เราเลาเรยนพทธพจนแลวจกบ าเพญศลใหบรบรณ ใหไดสมาธ เรมเจรญ

วปสสนาแลว จกอบรมมรรค จกท าผลใหแจง’ (๓) ภณฑาคารกปรยตต การเลาเรยนประดจขนคลง ไดแก

การเลาเรยนของพระขณาสพ เพราะทานก าหนดรขนธแลวละกเลสไดแลว อบรมมรรค ท าใหแจงผลแลว

เมอเลาเรยนพทธพจน เปนผทรงแบบแผน รกษาประเพณ ตามรกษาอรยวงศ ดงนนในทนจงหมายเอานย

ท ๒ (ม.ม.อ. ๒/๒๓๙/๑๔)

๒ ประจกษชด (นชฌาน ขมนต) หมายถงมาปรากฏวา ‘พระผมพระภาคตรสศลในสตรน ตรสสมาธ, วปสสนา,

มรรค, ผล, วฏฏะ และววฏฏะไวในสตรน ๆ’ ในอาคตสถานแหงศล เปนตน (ม.ม.อ. ๒/๒๓๙/๑๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๓ }

๒๕๔



ปญญา กลบตรเหลานนเลาเรยนธรรมมใชมงจะขมขผอ น และมใชมงจะเปลองตน

จากค านนทาวาราย ยอมไดรบประโยชนแหงธรรมนน เหมอนทเหลากลบตร

เลาเรยนธรรมไดรบ ธรรมเหลานนทพวกเขาเรยนดแลว ยอมเปนไปเพอประโยชน

เพอความสขสนกาลนาน


เพราะพวกเขาเรยนธรรมทงหลายมาดแลว

บรษผตองการงพษ เทยวเสาะแสวงหางพษ เขาพบงพษตวใหญ จะพงใชไม

มงามเหมอนขาแพะกดไวแนน ครนแลวจงจบทคออยางมนคง ถงแมงพษนนจะพง

รดมอ แขน หรอทอวยวะนอยใหญแหงใดแหงหนงของบรษนนดวยขนดกจรง ถง

อยางนน เพราะการรดนน เขากไมตาย หรอไดรบทกขปางตาย ขอนนเพราะ

เหตไร เพราะเขาจบงพษไวมนแลว แมฉนใด กลบตรบางพวกในธรรมวนยน ก

ฉนนนเหมอนกน เลาเรยนธรรม คอ สตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อทาน

อตวตตกะ ชาตกะ อพภตธรรม และเวทลละ พวกเขาเหลานนเลาเรยนธรรมนน

แลวไตรตรองเนอความแหงธรรมเหลานนดวยปญญา ธรรมเหลานนจงประจกษชด

แกพวกเขา ผไตรตรองเนอความดวยปญญา กลบตรเหลานนเลาเรยนธรรมมใช

มงจะขมขผอ น และมใชมงจะเปลองตนจากค านนทาวาราย ยอมไดรบประโยชน

แหงธรรมนน เหมอนทเหลากลบตรเลาเรยนธรรมไดรบ ธรรมเหลานนทพวกเขา

เรยนดแลว ยอมเปนไปเพอประโยชน เพอความสขสนกาลนาน


เพราะพวกเขาเรยนธรรมทงหลายมาดแลว

ภกษทงหลาย เพราะเหตนน เธอทงหลายจะพงรชดเนอความแหงภาษตใด

ของเรา ควรทรงจ าภาษตนนไวอยางนนเถด เธอทงหลาย(หาก)จะไมพงรชดเนอ

ความแหงภาษตใดของเรา กควรสอบถามเรา หรอถามภกษผฉลาดในภาษตนนเถด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๔ }

๒๕๕



ธรรมอปมาดวยแพ

[๒๔๐] ภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมซงอปมาดวยแพแกเธอทงหลาย

เพอการสลดออก ไมใชเพอการยดถอแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด

เราจกกลาว” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคไดตรส

เรองนวา

“ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบรษผเดนทางไกล พบหวงน าใหญ ฝงนนา

ระแวง มภยเฉพาะหนา ฝงโนนเกษม ไมมภยเฉพาะหนา เรอหรอสะพานส าหรบ

ขามเพอจะไปฝงโนนไมม เขาจะพงคดอยางนวา ‘หวงน านใหญนก ฝงนนาระแวง

มภยเฉพาะหนา ฝงโนนเกษม ไมมภยเฉพาะหนา เรอหรอสะพานส าหรบขามไป

ฝงโนนไมม ทางทด เราควรรวบรวมหญา ไม กงไม และใบไมมาผกเปนแพ

แลวอาศยแพนนใชมอและเทาพยน ากจะขามฝงไดโดยสวสด’ ตอมา เขารวบรวม

หญา ไม กงไม และใบไมมาผกเปนแพ แลวอาศยแพนนใชมอและเทาพยน าขาม

ฝงไดโดยสวสด เขาขามฝงไดแลว จะพงมความคดอยางนวา ‘แพนมประโยชนแก

เรามากนก เราอาศยแพนใชมอและเทาพยน าขามฝงไดโดยสวสด ทางทด เรา

ควรยกแพนข นเทนศรษะ หรอยกขนบาแบกไปตามความปรารถนา’ เธอทงหลาย

เขาใจความขอนนวาอยางไร บรษนนผกระท าอยางน จะชอวาท าหนาทในแพนน

ถกตองหรอไม”

ภกษทงหลายกราบทลวา “ขอนนชอวาท าไมถกตอง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย บรษนนท าอยางไร จงจะชอวาท า

หนาทในแพนนถกตอง ในขอน บรษนนขามฝงแลวจะพงคดอยางนวา ‘แพนม

ประโยชนแกเรามากนก เราอาศยแพนใชมอและเทาพยน าขามฝงไดโดยสวสด ทางทด

เราควรยกแพนข นวางไวบนบก หรอใหลอยอยในน า’ แลวไปตามความปรารถนา

บรษนนผกระท าอยางน จงจะชอวาท าหนาทในแพนนถกตอง แมฉนใด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๕ }

๒๕๖



ภกษทงหลาย เรากฉนนนเหมอนกน แสดงธรรมมอปมาดวยแพเพอ

ตองการสลดออก ไมใชเพอตองการจะยดถอแกเธอทงหลาย เธอทงหลายรทวถง

ธรรมซงเปรยบดจแพทเราแสดงแลว ควรละแมธรรมทงหลาย๑ ไมจ าเปนตอง

กลาวถงอธรรมเลย

ความเหนของปถชนและอรยสาวก

[๒๔๑] ภกษทงหลาย ทฏฐฏฐาน๒ ๖ ประการน

ทฏฐฏฐาน ๖ ประการ อะไรบาง

คอ ปถชน๓ในโลกนผยงไมไดสดบ ไมไดพบพระอรยะ๔ทงหลาย ไมฉลาดใน

ธรรมของพระอรยะ ไมไดรบค าแนะน าในธรรมของพระอรยะ ไมพบสตบรษทงหลาย

ไมฉลาดในธรรมของสตบรษ ไมไดรบค าแนะน าในธรรมของสตบรษ

๑. จงพจารณาเหนรปวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา๕’

๒. จงพจารณาเหนเวทนาวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตา

ของเรา’

๓. จงพจารณาเหนสญญาวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตา


๔. จงพจารณาเหนสงขารทงหลายวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปน

อตตาของเรา’

๕. จงพจารณาเหนรปทเหนแลว เสยงทฟงแลว อารมณททราบแลว

ธรรมารมณทรแจงแลว ถงแลว แสวงหาแลว ใครครวญแลวดวย

ใจวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา’


๑ ธรรมท งหลาย ในทนหมายถงสมถะและวปสสนา (ม.ม.อ. ๒/๒๔๐/๑๖)

๒ ทฏฐฏฐาน เปนชอของทฏฐ เพราะเปนเหตแหงสกกายทฏฐทย งกวาทฏฐเกดขนกอน และเปนเหตแหง

สสสตทฏฐบาง เปนชอของอารมณ คอ ขนธ ๕ และรปารมณเปนตนบาง เปนชอของปจจย คอ อวชชา

ผสสะ สญญา เปนตนบาง (ม.ม.อ. ๒/๒๔๑/๑๖, ม.ม.ฏกา ๒/๒๔๑/๑๑๐)

๓-๔ ดเชงอรรถท ๑-๒ ขอ ๒ (มลปรยายสตร) หนา ๒ ในเลมน

๕ การเหนวา “นนของเรา” เปนอาการของตณหา, การเหนวา “เราเปนนน” เปนอาการของมานะ, การเหนวา

“นนเปนอตตาของเรา” เปนอาการของทฏฐ (ม.ม.อ. ๒/๑๔๑/๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๖ }

๒๕๗



๖. จงพจารณาเหนทฏฐฏฐานทเปนไปวา ‘นนโลก นนอตตา เรานน

ตายแลวจกเปนผเทยง ยงยน คงท ไมมความแปรผนเปนธรรมดา

จกด ารง อยเทยบเทาสงคงทอยางนนแลวา ‘นนของเรา เราเปนนน

นนเปนอตตาของเรา’

สวนอรยสาวกผไดสดบแลว ไดพบพระอรยะทงหลาย ฉลาดในธรรมของ

พระอรยะ ไดรบค าแนะน าดแลวในธรรมของพระอรยะ พบสตบรษทงหลาย

ฉลาดในธรรมของสตบรษ ไดรบค าแนะน าดแลวในธรรมของสตบรษ

๑. จงพจารณาเหนรปวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตา


๒. จงพจารณาเหนเวทนาวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใช


๓. จงพจารณาเหนสญญาวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใช


๔. จงพจารณาเหนสงขารทงหลายวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน

นนไมใชอตตาของเรา’

๕. จงพจารณาเหนรปทเหนแลว เสยงทฟงแลว อารมณททราบแลว

ธรรมารมณทรแจงแลว ถงแลว แสวงหาแลว ใครครวญแลวดวย

ใจวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา’

๖. จงพจารณาทฏฐฏฐานทเปนไปวา ‘นนโลก นนอตตา เรานนตายแลว

จกเทยง ยงยน คงท ไมมความแปรผนเปนธรรมดา จกด ารงอย

เทยบเทาสงคงทอยางนนแล’ วา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน

นนไมใชอตตาของเรา’

อรยสาวกนนพจารณาเหนอยอยางน ยอมไมสะดงในเมอไมมเหตนาสะดง๑ คอ

ภยและตณหา”


๑ เหตนาสะดง ในทนหมายถงภยและตณหา (ม.ม.อ. ๒/๒๔๑/๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๗ }

๒๕๘



ความสะดงและความไมสะดง

[๒๔๒] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว ภกษรปหนงไดกราบทลพระผ

มพระภาควา “ขาแตพระองคผเจรญ เมอไมมส งภายนอก ความสะดงจะพงมได

หรอ”

พระผมพระภาคตรสวา “พงมได ภกษ บคคลบางคนในโลกนมความคด

อยางนวา ‘เราเคยมส งใด บดนเราไมมส งนน เราควรมส งใด เรากไมไดส งนน’

บคคลนนยอมเศราโศก ละเหยใจ พไรร าพน รองไหสะอกสะอน ถงความมดมน

เมอไมมส งภายนอก ความสะดงยอมมไดดวยอาการอยางน”

“เมอไมมส งภายนอก ความไมสะดงจะพงมไดหรอ พระพทธเจาขา”

“พงมได ภกษ บคคลบางคนในโลกนไมมความคดอยางนวา ‘เราเคยมส งใด

บดนเราไมมส งนน เราควรมส งใด เรากไมไดส งนน’ บคคลนนยอมไมเศราโศก

ไมละเหยใจ ไมพไรร าพน ไมรองไหสะอกสะอน ไมถงความมดมน เมอไมมส ง

ภายนอก ความไมสะดงยอมมไดดวยอาการอยางน”

“เมอไมมส งภายใน ความสะดงจะพงมไดหรอ พระพทธเจาขา”

“พงมได ภกษ บคคลบางคนในโลกนมความคดอยางนวา ‘นนโลก นนอตตา

เรานนตายแลวจกเปนผเทยง ยงยน คงท ไมมความแปรผนเปนธรรมดา จกด ารง

อยเทยบเทาสงคงทอยางนน’ ยอมไดยนตถาคตหรอสาวกของตถาคตแสดงธรรม

เพอถอนทฏฐ ทฏฐฏฐาน ความตงมนแหงทฏฐ ความกลมรมแหงทฏฐ ความยดมน

และอนสยกเลสทงปวง เพอระงบสงขารทงปวง เพอสลดทงอปธทงปวง เพอความ

สนตณหา เพอคลายความก าหนด เพอความดบสนท และเพอนพพาน เขาม

ความคดอยางนวา ‘เราจกขาดสญแนแท จกพนาศแนแท จกไมมแนแท’ บคคล

นนยอมเศราโศก ละเหยใจ พไรร าพน รองไหสะอกสะอน ถงความมดมน เมอ

ไมมส งภายใน ความสะดงยอมมไดดวยอาการอยางน”

ภกษนนทลถามวา “เมอไมมส งภายใน ความไมสะดงจะพงมไดหรอ

พระพทธเจาขา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๘ }

๒๕๙



พระผมพระภาคตรสตอบวา “พงมได ภกษ บคคลบางคนในโลกนไมม

ความคดอยางนวา ‘นนโลก นนอตตา เรานนตายแลวจกเปนผเทยง ยงยน คงท

ไมมความแปรผนเปนธรรมดา จกด ารงอยเทยบเทาสงคงทอยางนน’ ยอมไดยน

ตถาคตหรอสาวกของตถาคตแสดงธรรม เพอถอนทฏฐ ทฏฐฏฐาน ความตงมน

แหงทฏฐ ความกลมรมแหงทฏฐ ความยดมน และอนสยกเลสทงปวง เพอระงบ

สงขารทงปวง เพอสลดทงอปธทงปวง เพอความสนตณหา เพอคลายความก าหนด

เพอความดบสนท และเพอนพพาน เขาไมมความคดอยางนวา ‘เราจกขาดสญ

แนแท จกพนาศแนแท จกไมมแนแท’ บคคลนนยอมไมเศราโศก ไมละเหยใจ

ไมพไรร าพน ไมรองไหสะอกสะอน ไมถงความมดมน เมอไมมส งภายใน ความไม

สะดงยอมมไดดวยอาการอยางน

[๒๔๓] ภกษทงหลาย เธอทงหลายจะพงหวงแหนสงทควรหวงแหนซงเปน

ของเทยง ยงยน คงท ไมมความแปรผนเปนธรรมดา พงด ารงอยเทยบเทาสงคงท

อยางนน เธอทงหลายเหนสงทควรหวงแหนซงเปนของเทยง ยงยน คงท ไมม

ความแปรผนเปนธรรมดา พงด ารงอยเทยบเทาสงคงทอยางนนหรอไม”

ภกษทงหลายกราบทลวา “ขาพระองคทงหลายไมเหนอยางนนเลย


พระผมพระภาคตรสวา “ดละ เรากยงไมพจารณาเหนสงทควรหวงแหนซง

เปนของเทยง ยงยน คงท ไมมความแปรผนเปนธรรมดา พงด ารงอยเทยบเทา

สงคงทอยางนน

เธอทงหลายจะพงเขาไปยดถออตตวาทปาทาน๑ซงเมอบคคลยดมนอย โสกะ

(ความเศราโศก) ปรเทวะ(ความคร าครวญ) ทกข(ความทกขกาย) โทมนส

(ความทกขใจ) และอปายาส(ความคบแคนใจ) จะไมพงเกดขน เธอทงหลายเหน

อตตวาทปาทานซงเมอบคคลยดมนอย โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส

จะไมพงเกดขนหรอไม”

“ไมเหน พระพทธเจาขา”


๑ อตตวาทปาทาน หมายถงสกกายทฏฐ ๒๐ ประการ (ม.ม.อ. ๒/๒๔๓/๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๕๙ }

๒๖๐



“ดละ ถงเรากยงไมพจารณาเหนอตตวาทปาทานซงเมอบคคลยดมนอย โสกะ

ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสจะไมพงเกดขน

เธอทงหลายจะพงอาศยทฏฐนสสย๑ซงเมอบคคลอาศยอย โสกะ ปรเทวะ

ทกข โทมนส และอปายาสจะไมพงเกดขน เธอทงหลายเหนทฏฐนสสยซงเมอ

บคคลอาศยอย โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสจะไมพงเกดขนหรอไม”

ภกษทงหลายกราบทลวา “ไมเหน พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย ดละ แมเรากยงไมพจารณาเหน

ทฏฐนสสยซงเมอบคคลอาศยอย โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส

จะไมพงเกดขน”

อนตตลกษณะ

[๒๔๔] พระผมพระภาคตรสถามวา “ภกษทงหลาย เมออตตามอย

ความยดถอวา ‘สงทเนองดวยอตตาของเรา’ กจะพงมใชไหม”

ภกษทงหลายทลตอบวา “ใช พระพทธเจาขา”

“เมอส งทเนองดวยอตตามอย ความยดถอวา ‘อตตาของเรา’ จะพงมใชไหม”

“ใช พระพทธเจาขา”

“เมอหาไมพบอตตาและสงทเนองดวยอตตาโดยความเปนจรงโดยความแนแท

ทฏฐทวา ‘นนโลก นนอตตา เรานนตายแลวจกเปนผเทยง ยงยน คงท ไมม

ความแปรผนเปนธรรมดา จกด ารงอยเทยบเทาสงคงทอยางนน’ นมเปนพาลธรรม

(ธรรมของคนโง) สมบรณแบบละหรอ”

“ท าไมจะไมเปนอยางนน นนเปนพาลธรรมสมบรณแบบทเดยว พระพทธ-

เจาขา”


๑ ทฏฐนสสย หมายถงทฏฐ ๖๒ ประการ (ม.ม.อ. ๒/๒๔๓/๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๐ }

๒๖๑



“เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร รปเทยง หรอไมเทยง”

“ไมเทยง พระพทธเจาขา”

“สงใดไมเทยง ส งนนเปนทกข หรอเปนสข”

“เปนทกข พระพทธเจาขา”

“สงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรผนเปนธรรมดา ควรหรอทจะพจารณา

เหนสงนนวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา”

“ขอนนไมควรเลย พระพทธเจาขา”

“เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร เวทนา ... สญญา ... สงขาร ...

วญญาณเทยง หรอไมเทยง”

“ไมเทยง พระพทธเจาขา”


“เปนทกข พระพทธเจาขา”

“สงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรผนเปนธรรมดา ควรหรอทจะพจารณา

เหนสงนนวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา”

ภกษทงหลายกราบทลวา “ขอนนไมควรเลย พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย เพราะเหตนน รปอยางใดอยาง

หนงทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ภายในหรอภายนอก หยาบหรอละเอยด

เลวหรอประณต ไกลหรอใกลกตาม เธอทงหลายควรเหนรปทงปวงตามความเปนจรง

ดวยปญญาอนชอบอยางนวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตา

ของเรา’ เวทนาอยางใดอยางหนง ... สญญาอยางใดอยางหนง ... สงขารเหลาใด

เหลาหนง ... วญญาณอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน

ภายในหรอภายนอก หยาบหรอละเอยด เลวหรอประณต ไกลหรอใกลกตาม

เธอทงหลายควรเหนวญญาณทงปวงตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนวา

‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๑ }

๒๖๒



การละสงโยชน

[๒๔๕] ภกษทงหลาย อรยสาวกผไดสดบแลว เหนอยอยางน ยอม

เบอหนายในรป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ เมอเบอหนาย ยอม

คลายก าหนด เพราะคลายก าหนด จตจงหลดพน เมอจตหลดพนแลว กรวา

‘หลดพนแลว’ รชดวา ‘ชาตส นแลว อยจบพรหมจรรยแลว๑ ท ากจทควรท า

เสรจแลว๒ ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป‘๓ ภกษนเราเรยกวา เปนผถอนลม

ไดแลวบาง เปนผรอเครองแวดลอมไดแลวบาง เปนผถอนเสาระเนยดไดแลวบาง

เปนผไมมบานประตบาง เปนผประเสรฐ ลดธงคอมานะลงแลว ปลงภาระไดแลว

ปราศจากสงโยชน(กเลสเครองผกสตวไวในภพ)แลวบาง

ภกษเปนผถอนลมไดแลว เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนละอวชชาไดเดดขาดแลว ตดรากถอนโคนเหมอนตน

ตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมม เกดขนตอไปไมได

ภกษเปนผถอนลมไดแลว เปนอยางน

ภกษเปนผร อเครองแวดลอมไดแลว เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนละสงขารคอชาต๔ ซงกอภพใหมไดเดดขาดแลว

ตดรากถอนโคนเหมอนตนตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมม

เกดขนตอไปไมได ภกษเปนผรอเครองแวดลอมไดแลว เปนอยางน

ภกษเปนผถอนเสาระเนยดไดแลว เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนละตณหาไดเดดขาดแลว ตดรากถอนโคนเหมอน

ตนตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมม เกดขนตอไปไมได

ภกษเปนผถอนเสาระเนยดไดแลว เปนอยางน


๑-๓ ดเชงอรรถท ๑-๓ ขอ ๕๔ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๓ ในเลมน

๔ สงขารคอชาต หมายถงกมมาภสงขาร อนเปนปจจยแหงขนธทเกดในภพใหม เพราะเกดและทองเทยวไป

ในชาตตาง ๆ (ม.ม.อ. ๒/๒๔๕/๒๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๒ }

๒๖๓



ภกษเปนผไมมบานประต เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนละโอรมภาคยสงโยชน ๕ ประการ๑ ไดเดดขาดแลว


เกดขนตอไปไมได ภกษเปนผไมมบานประต เปนอยางน

ภกษเปนผประเสรฐ ลดธงคอมานะลงแลว ปลงภาระไดแลว ปราศจาก

สงโยชนแลว เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนละอสมมานะ(การถอตว) ไดเดดขาดแลว ตดราก

ถอนโคนเหมอนตนตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมม

เกดขนตอไปไมได ภกษเปนผประเสรฐ ลดธงคอมานะลงแลว ปลงภาระไดแลว

ปราศจากสงโยชนแลว เปนอยางน

การไมยดถอ

[๒๔๖] ภกษทงหลาย เทวดาทงหลายพรอมทงพระอนทร พรหม และ

มารเสาะหาภกษผมจตหลดพนแลวอยางน ยอมไมพบวา ‘วญญาณของตถาคต๒

อาศยสงน’ ขอนนเพราะเหตไร เพราะเรากลาววา ‘ในปจจบน ใคร ๆ จะไมพง

พบตถาคต’ สมณพราหมณพวกหนงกลาวตเราผกลาวอยางน ผบอกอยางนดวย

ค าเทจซงเลอนลอย ไมมจรง ไมเปนจรงวา ‘พระสมณโคดมเปนผก าจด ยอมบญญต


๑ โอรมภาคยสงโยชน หมายถงสงโยชนเบองต า ๕ ประการ [คอ (๑) สกกายทฏฐ ความเหนวาเปนอตตา

(๒) วจกจฉา ความลงเลสงสย (๓) สลพพตปรามาส ความถอมนศลและวตร (๔) กามราคะ ความตดใจ

ในกามคณ (๕) ปฏฆะ ความกระทบกระทงในใจ อนเปนเหตใหเกดในกามภพ (ม.ม.อ. ๒/๒๔๕/๒๒)

๒ ค าวา ตถาคต ในขอนมความหมาย ๒ นย คอ นยท ๑ ตถาคต ในค าวา ‘วญญาณของตถาคตอาศยสงน’

หมายถงสตวผส นอาสวะ ทรงมงใชเพอตรสเรยกแทนพระขณาสพผไมมปฏสนธปรนพพานแลว นยท ๒ ตถาคต

ในค าวา ‘ถาบคคลเหลาอนดาบรภาษ ... กระทบกระทงตถาคต ...’ หมายถงพระผมพระภาคอรหนตสมมา-

สมพทธเจา ผส นอาสวะ ทรงมงใชเพอตรสเรยกแทนพระองคเอง แตเมอวาโดยสภาวธรรมแลว ทง ๒ นย

นนมความหมายเดยวกน คอสภาวะทส นอาสวะ และปรนพพาน จตของผส นอาสวะปรนพพานแลว

เทวดา มาร พรหม ไมสามารถจะคนพบได ไมสามารถจะรไดวา ‘อาศยอารมณอะไรเปนไป’ (ม.ม.ฏกา

๒/๒๔๖/๑๒๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๓ }

๒๖๔



ความขาดสญ ความพนาศ ความไมมภพของสตวผมอย’ ถงเราจะกลาวหรอ

ไมกลาวกตาม สมณพราหมณเหลานนกยงกลาวตเราดวยค าเทจซงเลอนลอย

ไมมจรง ไมเปนจรงวา ‘พระสมณโคดมเปนผก าจด ยอมบญญตความขาดสญ

ความพนาศ ความไมมภพของสตวผมอย’ ทงในกาลกอนและในกาลบดน เรา

บญญตทกขและความดบทกข ถาบคคลเหลาอนดา บรภาษ เกรยวกราด

เบยดเบยน และกระทบ กระทงตถาคตในเรองการประกาศสจจะ ๔ ประการนน

ตถาคตกไมมความอาฆาต ไมเสยใจ ไมมจตคดรายเพราะการดาเปนตนนน

ถาบคคลเหลาอนสกการะ เคารพ นบถอ และบชาตถาคตในเรองการประกาศ

สจจะ ๔ ประการนน ตถาคตกไมมความยนด ไมเสยใจ ไมมความล าพองใจ

เพราะสกการะเปนตนนน

ถาบคคลเหลาอนสกการะ เคารพ นบถอ และบชาตถาคตในเรองการประกาศ

สจจะ ๔ ประการนน ตถาคตมความด ารอยางนเพราะสกการะเปนตนนนวา ‘บคคล

กระท าสกการะเหนปานนในขนธปญจก(ขนธ ๕) ทเราก าหนดรแลวในกาลกอน’

เพราะเหตนน ถาบคคลเหลาอนจะพงดา บรภาษ เกรยวกราด เบยดเบยน

และกระทบกระทงเธอทงหลาย เธอทงหลายกไมควรท าความอาฆาต ไมควรท า

ความเสยใจ ไมควรท าจตคดรายเพราะการดาเปนตนนน

เพราะเหตนน ถาบคคลเหลาอนจะพงสกการะ เคารพ นบถอ และบชาเธอ

ทงหลาย เธอทงหลายกไมควรท าความยนด ไมควรท าความดใจ ไมควรท าความ

ล าพองใจเพราะสกการะเปนตนนน

ภกษทงหลาย ถาบคคลเหลาอนจะพงสกการะ เคารพ นบถอ และบชาเธอ

ทงหลาย เธอทงหลายควรคดอยางนเพราะสกการะเปนตนนนวา ‘บคคลกระท า

สกการะเหนปานนในขนธปญจกทเราทงหลายก าหนดรแลวในกาลกอน’

[๒๔๗] ภกษทงหลาย เพราะเหตนน ส งใดไมใชของเธอทงหลาย เธอ

ทงหลายจงละสงนน ส งนนซงเธอทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอความสข

สนกาลนาน อะไรเลาไมใชของเธอทงหลาย รปไมใชของเธอทงหลาย เธอ

ทงหลายจงละรปนน รปนนซงเธอทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอ

ความสขสนกาลนาน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๔ }

๒๖๕



เวทนาไมใชของเธอทงหลาย เธอทงหลายจงละเวทนานน เวทนานนซงเธอ

ทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอความสขสนกาลนาน

สญญาไมใชของเธอทงหลาย เธอทงหลายจงละสญญานน สญญานนซงเธอ

ทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอความสขสนกาลนาน

สงขารทงหลายไมใชของเธอทงหลาย เธอทงหลายจงละสงขารเหลานน สงขาร

เหลานนซงเธอทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอความสขสนกาลนาน

วญญาณไมใชของเธอทงหลาย เธอทงหลายจงละวญญาณนน วญญาณนน

ซงเธอทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอความสขสนกาลนาน

ภกษทงหลาย เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร ชนจะพงน าหญา ไม

กงไม และใบไมในพระเชตวนนไปเผาหรอกระท าตามความปรารถนา เธอทงหลาย

จะพงคดอยางนบางหรอไมวา ‘ชนน าเราทงหลายไปเผาหรอกระท าตามความปรารถนา”

“ไมเปนอยางนน พระพทธเจาขา”


“เพราะวา นนไมใชอตตา หรอสงทเนองดวยอตตาของขาพระองคทงหลาย


“อยางนนนนแล ภกษทงหลาย สงใดไมใชของเธอทงหลาย เธอทงหลาย

จงละสงนน ส งนนซงเธอทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอความสขสน

กาลนาน

อะไรเลาไมใชของเธอทงหลาย รปไมใชของเธอทงหลาย เธอทงหลายจงละรป

นน รปนนซงเธอทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอความสขสนกาลนาน

เวทนา ฯลฯ สญญา ฯลฯ สงขารทงหลาย ฯลฯ

วญญาณไมใชของเธอทงหลาย เธอทงหลายจงละวญญาณนน วญญาณนน

ซงเธอทงหลายละไดแลว จกมเพอประโยชน เพอความสขสนกาลนาน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๕ }

๒๖๖



ล าดบพระอรยบคคล

[๒๔๘] ภกษทงหลาย ในธรรมทเรากลาวไวดแลวอยางน ซ งเปนธรรมงาย

เปดเผย ปรากฏ ไมมเงอนปมแลว๑ ภกษเหลาใดเปนอรหนตขณาสพ อยจบ

พรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตน

โดยล าดบแลว สนภวสงโยชนแลว หลดพนเพราะรโดยชอบ ภกษเหลานนยอมไมม

วฏฏะเพอจะบญญตตอไป ในธรรมทเรากลาวไวดแลวอยางน ซ งเปนธรรมงาย

เปดเผย ปรากฏ ไมมเงอนปมแลว ภกษเหลาใดละโอรมภาคยสงโยชน ๕ ประการ

ไดแลว ภกษเหลานนทงหมดเปนโอปปาตกะ๒ ปรนพพานในพรหมโลกนน ไมตอง

กลบมาจากโลกนนอก ในธรรมทเรากลาวไวดแลวอยางน ซ งเปนธรรมงาย เปดเผย

ปรากฏ ไมมเงอนปมแลว ภกษเหลาใดละสงโยชน ๓ ประการไดแลว มราคะ

โทสะ และโมหะเบาบาง ภกษเหลานนทงหมดเปนสกทาคาม มาสโลกนคราว

เดยวเทานน จกท าทสดแหงทกขได ในธรรมทเรากลาวไวดแลวอยางน ซ งเปน

ธรรมงาย เปดเผย ปรากฏ ไมมเงอนปมแลว ภกษเหลาใดละสงโยชน ๓ ประการ

ไดแลว ภกษเหลานนทงหมดเปนโสดาบน ไมมทางตกต า มความแนนอนทจะ

ส าเรจสมโพธในวนขางหนา

ภกษทงหลาย ในธรรมทเรากลาวไวดแลวอยางน ซ งเปนธรรมงาย เปดเผย

ปรากฏ ไมมเงอนปมแลว ภกษเหลาใดเปนธมมานสาร๓ สทธานสาร๔ ภกษ

เหลานนทงหมดจะตรสรในภายหนา ในธรรมทเรากลาวไวดแลวอยางน ซ งเปน


๑ แปลตามนยอรรถกถา ม.ม.อ. ๒/๒๔๘/๒๖

๒ ดเชงอรรถท ๓ ขอ ๖๗ (อากงเขยยสตร) หนา ๕๙ ในเลมน

๓ ธมมานสาร ในทนหมายถงผแลนไปตามธรรม ทานผปฏบตเพอบรรลโสดาปตตผล มปญญาแกกลา

บรรลผลแลวกลายเปนทฏฐปตตะ (ม.ม.อ. ๒/๒๔๘/๒๖, อง.ทก.อ. ๒/๔๙/๕๕, อง.สตตก.อ. ๓/๑๔/๑๖๒)

๔ สทธานสาร หมายถงผแลนไปตามศรทธา ทานผปฏบตเพอบรรลโสดาปตตผล มศรทธาแกกลา บรรลผล

แลวกลายเปนสทธาวมต (ม.ม.อ. ๒/๒๔๘/๒๖-๗, อง.ทก.อ. ๒/๔๙/๕๕,อง.สตตก.อ. ๓/๑๔/๑๖๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๖ }

๒๖๗


๓. วมมกสตร

ธรรมงาย เปดเผย ปรากฏ ไมมเงอนปมแลว บคคลเหลาใดมเพยงความเชอและ

ความรกในเรา บคคลเหลานนทงหมดจะไดไปสวรรคในภายหนา”



อลคททปมสตรท ๒ จบ


วาดวยจอมปลวกปรศนา

[๒๔๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระกมารกสสปะพกอยทปาอนธวน

ครงนน เมอราตร๑ผานไป เทวดาองคหนงมวรรณะงดงามยงนกไดเปลงรศม

ใหสวางทวปาอนธวน เขาไปหาทานพระกมารกสสปะถงทอย แลวไดยนอย ณ

ทสมควร ไดกลาวกบทานพระกมารกสสปะวา

“พระคณเจา จอมปลวกนยอมพนควนในเวลากลางคน ยอมลกโพลงในเวลา

กลางวน พราหมณไดกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงน าศสตราไปขดด’

สเมธใชศสตราไปขดกไดเหนลมสลก จงกลาววา ‘ลมสลก ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงยกลมสลกขนแลวใชศสตราขดตอไป’

สเมธใชศสตราขดลงไปกไดเหนอง จงกลาววา ‘อง ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงน าองข นมา แลวใชศสตราขดตอไป’


๑ ราตร ในทนหมายถงปฐมยาม ความนมความหมายวา เมอสนปฐมยามก าลงอยในชวงมชฌมยาม เทวดา

กปรากฏ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๗ }

๒๖๘



สเมธใชศสตราขดตอไปไดเหนทางสองแพรง จงกลาววา ‘ทางสองแพรง ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงถากทางสองแพรงออกเสย แลวใช

ศสตราขดตอไป’

สเมธใชศสตราขดตอไปไดเหนหมอกรองน าดาง จงกลาววา ‘หมอกรองน าดาง

ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงยกหมอกรองน าดางขนมา แลวใช

ศสตราขดตอไป’

สเมธใชศสตราขดตอไปไดเหนเตา จงกลาววา ‘เตา ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงน าเตาขนมา แลวใชศสตราขดตอไป’

สเมธใชศสตราขดตอไปไดเหนเขยงหนเนอ จงกลาววา ‘เขยงหนเนอ ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงยกเขยงหนเนอข นมา แลวใชศสตรา

ขดตอไป’

สเมธใชศสตราขดตอไปไดเหนชนเนอ จงกลาววา ‘ชนเนอ ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงหยบชนเนอข นมา แลวใชศสตราขด

ตอไป’

สเมธใชศสตราขดตอไปไดเหนนาค จงกลาววา ‘นาค ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘นาคจงด ารงอยเถด เธออยาเบยดเบยนนาคเลย

จงท าความนอบนอมนาค’

พระคณเจา ทานควรเขาไปเฝาพระผมพระภาคแลวทลถามปญหาทง ๑๕ ขอน

ทานควรทรงจ าค าเฉลยปญหาเหลานนตามทพระผมพระภาคตรสตอบเถด ในโลก

พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดา

และมนษย ยกเวนพระตถาคตหรอสาวกของพระตถาคต หรอบคคลผฟงจากส านก

(ของขาพเจา) นเสยแลว ขาพเจายงไมเหนบคคลผจะท าจต(ของขาพเจา) ใหยนด

ดวยการตอบปญหาเหลานได”

เทวดานนไดกลาวค านแลวกอนตรธานไปจากทนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๘ }

๒๖๙



พระกมารกสสปะทลถามปรศนาธรรม

[๒๕๐] ครนคนนนผานไป ทานพระกมารกสสปะกเขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตพระองคผเจรญ เมอคนน เมอราตรผานไป เทวดาองคหนงมวรรณะ

งดงามยงนก เปลงรศมใหสวางทวปาอนธวน เขามาหาขาพระองคถงทอย ยน ณ

ทสมควรแลวไดกลาวกบขาพระองควา

‘พระคณเจา จอมปลวกนพนควนในเวลากลางคน ลกโพลงในเวลากลางวน

พราหมณไดกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงน าศสตราไปขดด’

สเมธใชศสตราขดลงไปไดเหนลมสลก จงกลาววา ‘ลมสลก ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘สเมธ เธอจงยกลมสลกขนแลวใชศสตราขดตอไป’

สเมธใชศสตราขดตอไปกไดเหนอง จงกลาววา ‘อง ขอรบ’ ฯลฯ ไดเหนนาค

จงกลาววา ‘นาค ขอรบ’

พราหมณกลาวอยางนวา ‘นาคจงด ารงอยเถด เธออยาเบยดเบยนนาคเลย

จงท าความนอบนอมนาค’

พระคณเจา ทานควรเขาไปเฝาพระผมพระภาคแลวทลถามปญหาทง ๑๕ ขอน

ทานควรทรงจ าค าเฉลยปญหาเหลานนตามทพระผมพระภาคตรสตอบเถด ในโลก

พรอมทงเทวดาโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดา

และมนษย ยกเวนพระตถาคตหรอสาวกของพระตถาคต หรอบคคลผฟงจากส านก

(ของขาพเจา)นเสยแลว ขาพเจายงไมเหนบคคลผจะท าจต(ของขาพเจา)ใหยนดดวย

การตอบปญหาเหลาน’

เทวดานนไดกลาวค านแลวกอนตรธานไปจากทนน

ขาแตพระองคผเจรญ

๑. อะไรหนอ ชอวาจอมปลวก

๒. อยางไร ชอวาการพนควนในเวลากลางคน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๖๙ }

๒๗๐



๓. อยางไร ชอวาการลกโพลงในเวลากลางวน

๔. ใคร ชอวาพราหมณ

๕. ใคร ชอวาสเมธ

๖. อะไร ชอวาศสตรา

๗. อยางไร ชอวาการขด

๘. อะไร ชอวาลมสลก

๙. อะไร ชอวาอง

๑๐. อะไร ชอวาทางสองแพรง

๑๑. อะไร ชอวาหมอกรองน าดาง

๑๒. อะไร ชอวาเตา

๑๓. อะไร ชอวาเขยงห นเนอ

๑๔. อะไร ชอวาชนเนอ

๑๕. อะไร ชอวานาค”

พระผมพระภาคทรงเฉลยปรศนาธรรม

[๒๕๑] พระผมพระภาคตรสตอบวา “ภกษ

๑. ค าวา จอมปลวก นน เปนชอของรางกายน ซ งประกอบดวย

มหาภตรปทง ๔ มมารดาบดาเปนแดนเกด เตบโตดวยขาวสก

และขนมกมมาส ไมเทยง ตองบรหาร ตองนวดฟน จะตองแตก

สลาย และกระจดกระจายไปเปนธรรมดา

๒. ค าวา อยางไร ชอวาการพนควนในเวลากลางคน นน ไดแก

การทบคคลท าการงานในเวลากลางวน แลวตรกตรองถงในเวลา

กลางคน นช อวาการพนควนในเวลากลางคน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๐ }

๒๗๑



๓. ค าวา อยางไร ชอวาการลกโพลงในเวลากลางวน นน ไดแก

การทบคคลตรกตรองถงบอย ๆ ในเวลากลางคน แลวประกอบ

การงานในเวลากลางวน ดวยกายและวาจา นช อวาการลกโพลงใน

เวลากลางวน

๔. ค าวา พราหมณ นน เปนชอของตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา

๕. ค าวา สเมธ นน เปนชอของภกษผเปนเสขะ

๖. ค าวา ศสตรา นน เปนชอแหงปญญาอนประเสรฐ

๗. ค าวา จงขด นน เปนชอของการปรารภความเพยร

๘. ค าวา ลมสลก นน เปนชอแหงอวชชา ค านนมอธบายวา ‘สเมธ

เธอจงใชศสตรายกลมสลกขน คอ จงละอวชชา จงขดขนมา’

๙. ค าวา อง นน เปนชอของความคบแคนใจเนองมาจากความโกรธ

ค านนมอธบายวา ‘สเมธ เธอจงใชศสตราน าองข นมา คอ จงละ

ความคบแคนใจเนองมาจากความโกรธ จงขดขนมา’

๑๐. ค าวา ทางสองแพรง นน เปนชอแหงวจกจฉา ค านนมอธบายวา

‘สเมธ เธอจงใชศสตราถากทางสองแพรง คอ จงละวจกจฉา จง

ขดขนมา’

๑๑. ค าวา หมอกรองน าดาง นน เปนชอแหงนวรณ ๕ ประการ คอ

กามฉนทนวรณ (สงทกนจตคอความพอใจในกาม)

พยาบาทนวรณ (สงทกนจตคอความขดเคองใจ)

ถนมทธนวรณ (สงทกนจตคอความหดหและเซองซม)

อทธจจกกกจจนวรณ (สงทกนจตคอความฟงซานและรอนใจ)

วจกจฉานวรณ (สงทกนจตคอความลงเลสงสย)

ค านนมอธบายวา ‘สเมธ เธอจงใชศสตรายกหมอกรองน าดางขนมา คอ

จงละนวรณ ๕ ประการ จงขดขนมา’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๑ }

๒๗๒



๑๒. ค าวา เตา นน เปนชอแหงอปาทานขนธ๑ ๕ ประการ คอ

รปปาทานขนธ (อปาทานขนธคอรป)

เวทนปาทานขนธ (อปาทานขนธคอเวทนา)

สญญปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสญญา)

สงขารปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสงขาร)

วญญาณปาทานขนธ (อปาทานขนธคอวญญาณ)

ค านนมอธบายวา ‘สเมธ เธอจงใชศสตราน าเตาขนมา คอ จงละ

อปาทานขนธ ๕ ประการ จงขดขนมา’

๑๓. ค าวา เขยงห นเนอ นน เปนชอแหงกามคณ ๕ ประการ คอ

รปทจะพงรแจงทางตา ทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ชวนใหรก


เสยงทจะพงรแจงทางห ฯลฯ

กลนทจะพงรแจงทางจมก ฯลฯ

รสทจะพงรแจงทางลน ฯลฯ

โผฏฐพพะทจะพงรแจงทางกาย ทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ


ค านนมอธบายวา ‘สเมธ เธอจงใชศสตรายกเขยงหนเนอข นมา คอ

จงละกามคณ ๕ ประการ จงขดขนมา’

๑๔. ค าวา ชนเนอ นน เปนชอแหงนนทราคะ(ความก าหนดดวยอ านาจ

ความเพลดเพลน) ค านนมอธบายวา ‘สเมธ เธอจงใชศสตราหยบ

ชนเนอข นมา คอ จงละนนทราคะ จงขดขนมา’


๑ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๙๑ (สมมาทฏฐสตร) หนา ๘๖ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๒ }

๒๗๓


๔. รถวนตสตร

๑๕. ค าวา นาค นน เปนชอของภกษผเปนขณาสพ ค านนมอธบายวา

‘นาคจงด ารงอยเถด เธออยาเบยดเบยนนาคเลย เธอจงท าความ

นอบนอมนาค”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ทานพระกมารกสสปะมใจยนดชนชม


วมมกสตรท ๓ จบ


วาดวยราชรถ ๗ ผลด

ภกษยกยองพระปณณมนตานบตร

[๒๕๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน๑

เขตกรงราชคฤห ครงนน ภกษผมถ นก าเนดเดยวกนจ านวนมาก จ าพรรษาในทองถน

(ของตน)แลว ไดมาเขาเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนงอย ณ

ทสมควร พระผมพระภาคตรสถามภกษเหลานนวา

“ภกษทงหลาย ภกษรปไหนหนอทภกษเพอนพรหมจารในทองถนยกยอง

อยางนวา

‘ตนเองเปนผมกนอย๒ และกลาวอปปจฉกถา(เรองความมกนอย)แกภกษทงหลาย


๑ กลนทกนวาปสถาน หมายถงเปนสถานทส าหรบพระราชทานเหยอแกกระแต (ม.ม.อ. ๒/๒๕๒/๔๑-๔๒)

๒ เปนผมกนอย หมายถงความมกนอย ๔ ประการ คอ (๑) เปนผมกนอยในปจจย ๔ (๒) เปนผมกนอยใน

ธดงค ไดแก ไมประสงคใหผอ นรความทตนสมาทานธดงค (๓) เปนผมกนอยในการเลาเรยน ไดแก

ไมปรารถนาใหผอ นรความทตนเปนพหสต (๔) เปนผมกนอยในการบรรลธรรม ไดแก ไมปรารถนาให

ผอนรความทตนเปนพระโสดาบน เปนตน (ม.ม.อ. ๒/๑๕๒/๔๗-๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๓ }

๒๗๔



ตนเองเปนผสนโดษ๑ และกลาวสนตฏฐกถา(เรองความสนโดษ)แกภกษทงหลาย

ตนเองเปนผสงด๒ และกลาวปวเวกกถา(เรองความสงด)แกภกษทงหลาย

ตนเองเปนผไมคลกคล๓ และกลาวอสงสคคกถา(เรองความไมคลกคล)แกภกษ

ทงหลาย

ตนเองเปนผปรารภความเพยร๔ และกลาววรยารมภกถา(เรองการปรารภความ

เพยร)แกภกษทงหลาย

ตนเองเปนผสมบรณดวยศล๕ และกลาวสลสมปทากถา(เรองความสมบรณ

ดวยศล)แกภกษทงหลาย

ตนเองเปนผสมบรณดวยสมาธ๖ และกลาวสมาธสมปทากถา(เรองความสมบรณ

ดวยสมาธ)แกภกษทงหลาย


๑ เปนผสนโดษ หมายถงความสนโดษ ๓ ประการ คอ (๑) ยถาลาภสนโดษ เปนผสนโดษตามมตามได

ทงดและไมด (๒) ยถาพลสนโดษ เปนผสนโดษตามก าลงทงก าลงของตนและของทายก (๓) ยถาสารปป-

สนโดษ เปนผสนโดษตามสมควรแกสมณภาวะ

สนโดษ ๓ ประการ ในปจจย ๔ คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร จงเปน

สนโดษ ๑๒ (ม.ม.อ. ๒/๒๕๒/๔๘-๕๐)

๒ เปนผสงด หมายถงมวเวก ๓ ประการ คอ (๑) กายวเวก สงดกาย ไดแก อยผเดยวทกอรยาบถ

(๒) จตตวเวก ไดแก ไดสมาบต ๘ (๓) อปธวเวก ไดแก บรรลนพพาน (ม.ม.อ. ๒/๒๕๒/๕๐)

๓ เปนผไมคลกคล หมายถงไมคลกคลดวยการคลกคล ๕ ประการ คอ (๑) การคลกคลดวยการฟง

(๒) การคลกคลดวยการเหน (๓) การคลกคลดวยการสนทนาปราศรย (๔) การคลกคลดวยการอยรวมกน

(๕) การคลกคลทางกาย (ม.ม.อ. ๒/๒๕๒/๕๑)

๔ เปนผปรารภความเพยร หมายถงการท าความเพยรทางกายและทางจตใหบรบรณ (ม.ม.อ. ๒/๒๕๒/๕๔)

๕ เปนผสมบรณดวยศล ค าวา ศล ในทนหมายถงปารสทธศล ๔ ประการ [คอ (๑) ศลคอการสงวรในพระ

ปาตโมกข (๒) ศลคอการส ารวมอนทรย ๖ (๓) ศลคอการพจารณาใชสอยปจจย ๔ (๔) ศลคอการเลยง

ชวตดวยความบรสทธ] (ม.ม.อ. ๒/๒๕๒/๕๔)

๖ เปนผสมบรณดวยสมาธ ค าวา สมาธ ในทนหมายถงสมาบต ๘ คอ รปฌาน ๔ และอรปฌาน ๔

อนเปนบาทแหงวปสสนา (ม.ม.อ. ๒/๒๕๒/๕๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๔ }

๒๗๕



ตนเองเปนผสมบรณดวยปญญา และกลาวปญญาสมปทากถา(เรองความสมบรณ

ดวยปญญา)แกภกษทงหลาย

ตนเองเปนผสมบรณดวยวมตต และกลาววมตตสมปทากถา(เรองความสมบรณ

ดวยวมตต)แกภกษทงหลาย

ตนเองเปนผสมบรณดวยวมตตญาณทสสนะ และกลาววมตตญานทสสนสมปทา-

กถา(เรองความสมบรณดวยวมตตญาณทสสนะ)แกภกษทงหลาย

เปนผใหโอวาท แนะน า ชแจงใหเพอนพรหมจารทงหลายเหนชด ชวนใจให

อยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง”

ภกษทองถนเหลานนกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระปณณ-

มนตานบตรเปนผทพวกภกษเพอนพรหมจารทองถนยกยองอยางนวา

ตนเองเปนผมกนอย และกลาวอปปจฉกถาแกภกษทงหลาย

ตนเองเปนผสนโดษ ...

ตนเองเปนผสงด ...

ตนเองเปนผไมคลกคล ...

ตนเองเปนผปรารภความเพยร ...

ตนเองเปนผสมบรณดวยศล ...

ตนเองเปนผสมบรณดวยสมาธ ...

ตนเองเปนผสมบรณดวยปญญา ...

ตนเองเปนผสมบรณดวยวมตต ...

ตนเองเปนผสมบรณดวยวมตตญาณทสสนะ และกลาววมตตญาณทสสน-

สมปทากถาแกภกษทงหลาย

เปนผใหโอวาท แนะน า ชแจงใหเพอนพรหมจารทงหลายเหนชด ชวนใจให

อยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๕ }

๒๗๖



[๒๕๓] ขณะนน ทานพระสารบตรไดนงเฝาพระผมพระภาคอย ณ ทใกล

ไดมความคดวา “เปนลาภของทานพระปณณมนตานบตร ทานพระปณณมนตาน-

บตรไดดแลว ทพวกภกษเพอนพรหมจารผเปนวญญชนเลอกเฟน กลาวยกยอง

พรรณนาคณเฉพาะพระพกตรของพระศาสดา และพระศาสดากทรงอนโมทนาการ

กระท านน บางทเราคงไดพบกบทานพระปณณมนตานบตรแลว สนทนาปราศรย

กนสกครงหนง”

[๒๕๔] ครงนน พระผมพระภาคประทบอยทกรงราชคฤหตามพระอธยาศย

แลวจงเสดจจารกไปโดยล าดบจนถงกรงสาวตถ ประทบอย ณ พระเชตวน อาราม

ของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ทานพระปณณมนตานบตรทราบขาววา

“ไดยนวา พระผมพระภาคเสดจมาถงกรงสาวตถ แลวประทบอย ณ พระเชตวน

อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ”

พระปณณมนตานบตรเขาเฝาพระพทธองค

[๒๕๕] ครงนน ทานพระปณณมนตานบตรจงเกบง าเสนาสนะ ถอบาตรและ

จวรจารกไปโดยล าดบตามทางทจะไปยงกรงสาวตถถงพระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถแลว จงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนงอย ณ ทสมควร ครนนงเรยบรอยแลว พระผมพระภาค

จงทรงชแจงพระปณณมนตานบตรใหเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต

เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถา ล าดบนน

ทานพระปณณมนตานบตร เมอพระผมพระภาคทรงชแจงใหเหนชด ชวนใจให

อยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวย

ธรรมกถาแลว ไดชนชม ยนดพระภาษตของพระผมพระภาค ลกจากอาสนะ

ถวายอภวาท กระท าประทกษณ แลวเขาไปสปาอนธวน เพอพกผอนในเวลากลางวน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๖ }

๒๗๗



[๒๕๖] ครงนน ภกษรปหนงเขาไปหาทานพระสารบตรถงทอยแลวกลาววา

“ทานพระสารบตร พระปณณมนตานบตรททานสรรเสรญอยเนอง ๆ นน (บดน)

พระผมพระภาคทรงชแจงใหเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญ

แกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาแลว ทานกชนชม ยนดพระ

ภาษตของพระผมพระภาค ลกจากอาสนะถวายอภวาท กระท าประทกษณ แลวหลก

ไปสปาอนธวนเพอพกผอนในเวลากลางวน”

ล าดบนน ทานพระสารบตรรบถอผานสทนะ(ผารองนง) แลวตดตามทาน

พระปณณมนตานบตรไปขางหลง ๆ พอทจะแลเหนศรษะกน ครงนน ทานพระ

ปณณมนตานบตร เขาไปในปาอนธวน แลวนงพกผอนในเวลากลางวนอยทโคนไม

แหงหนง แมทานพระสารบตรเขาไปสปาอนธวน แลวกนงพกผอนในเวลากลางวน

อยทโคนไมแหงหนงเหมอนกน

เปาหมายแหงพรหมจรรยตามล าดบวสทธ ๗

ครนในเวลาเยน ทานพระสารบตรออกจากทหลกเรน๑ แลวเขาไปหาทาน

พระปณณมนตานบตรถงทอย ไดสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนท

ระลกถงกนแลวจงนง ณ ทสมควร ไดถามทานพระปณณมนตานบตรวา

[๒๕๗] “ทานผมอาย ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคของเราหรอ”

ทานพระปณณมนตานบตรตอบวา “ขอรบ ทานผมอาย”

“ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอสลวสทธ (ความหมดจด

แหงศล) หรอ”

“ขอน หามได”


๑ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๘๑ (สลเลขสตร) หนา ๗๐ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๗ }

๒๗๘



“ถาเชนนน ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอจตตวสทธ (ความ

หมดจดแหงจต) หรอ”


“ถาเชนนน ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอทฏฐวสทธ (ความ

หมดจดแหงทฏฐ) หรอ”


“ถาเชนนน ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอกงขาวตรณวสทธ

(ความหมดจดแหงญาณเปนเครองขามพนความสงสย) หรอ”


“ถาเชนนน ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอมคคามคคญาณ-

ทสสนวสทธ (ความหมดจดแหงญาณทรเหนวาเปนทางหรอมใชทาง) หรอ”


“ถาเชนนน ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอปฏปทาญาณทสสน-

วสทธ (ความหมดจดแหงญาณทรเหนทางด าเนน) หรอ”


“ถาเชนนน ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอญาณทสสนวสทธ

(ความหมดจดแหงญาณทสสนะ) หรอ”


“เมอผมถามทานวา ‘ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอสลวสทธ

หรอ’ ทานกตอบผมวา ‘ขอน หามได’

เมอผมถามทานวา ‘ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอจตต-

วสทธหรอ’ ทานกตอบผมวา ‘ขอน หามได’

เมอผมถามทานวา ‘ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอทฏฐ-

วสทธหรอ’ ทานกตอบผมวา ‘ขอน หามได’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๘ }

๒๗๙



เมอผมถามทานวา ‘ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอกงขา-

วตรณวสทธหรอ’ ทานกตอบผมวา ‘ขอนหามได’

... เพอมคคามคคญาณทสสนวสทธหรอ’ ...

... เพอปฏปทาญาณทสสนวสทธหรอ’ ...

เมอผมถามทานวา ‘ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอญาณ-

ทสสนวสทธหรอ’ ทานกตอบผมวา ‘ขอน หามได’

เมอเปนเชนน ทานประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพออะไรกนเลา”

“ทานผมอาย ผมประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพออนปาทา-

ปรนพพาน๑”

“สลวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ”


“จตตวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ”


“ทฏฐวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ”


“กงขาวตรณวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ”


“มคคามคคญาณทสสนวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ”



๑ อนปาทาปรนพพาน หมายถงปรนพพานทหาปจจยปรงแตงมได แตในทน พระเถระหมายเอาสภาวะ

เปนทสด เปนเงอนปลาย เปนทจบการประพฤตพรหมจรรยของทานผถออปจจยปรนพพาน (ม.ม.อ.

๒/๒๕๘/๖๓-๖๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๗๙ }

๒๘๐



“ปฏปทาญาณทสสนวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ”


“ญาณทสสนวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ”


“ธรรมนอกจากธรรมเหลาน เปนอนปาทาปรนพพานหรอ”

พระปณณมนตานบตรตอบวา “ขอน หามได ทานผมอาย”

ทานพระสารบตรกลาววา “ทานผมอาย เมอผมถามทานวา ‘สลวสทธ

เปนอนปาทาปรนพพานหรอ’ ทานกตอบผมวา ‘ขอน หามได’

เมอผมถามทานวา ‘จตตวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ’ ทานกตอบ

ผมวา ‘ขอน หามได’

... ‘ทฏฐวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ’ ...

... ‘กงขาวตรณวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ’ ...

... ‘มคคามคคญาณทสสนวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ’ ...

... ‘ปฏปทาญาณทสสนวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ’ ...

เมอผมถามทานวา ‘ญาณทสสนวสทธ เปนอนปาทาปรนพพานหรอ’ ทาน

กตอบวา ‘ขอน หามได’

เมอผมถามทานวา ‘ธรรมนอกจากธรรมเหลาน เปนอนปาทาปรนพพานหรอ’

ทานกตอบผมวา ‘ขอน หามได’

(เมอเปนเชนน) จะพงเหนเนอความของค าททานกลาวแลวนไดอยางไร”

[๒๕๘] ทานพระปณณมนตานบตรกลาววา “ทานผมอาย ถาพระผม

พระภาคทรงบญญตสลวสทธวาเปนอนปาทาปรนพพาน กชอวาพงบญญตธรรมท

ยงมอปาทานวาเปนอนปาทาปรนพพาน

ถาทรงบญญตจตตวสทธวาเปนอนปาทาปรนพพาน กชอวาพงบญญตธรรม

ทยงมอปาทานวาเปนอนปาทาปรนพพาน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๐ }

๒๘๑



ถาทรงบญญตทฏฐวสทธวาเปนอนปาทาปรนพพาน กชอวาพงบญญตธรรมท

ยงมอปาทานวาเปนอนปาทาปรนพพาน

ถาทรงบญญตกงขาวตรณวสทธวาเปนอนปาทาปรนพพาน กชอวาพงบญญต

ธรรมทยงมอปาทานวาเปนอนปาทาปรนพพาน

ถาทรงบญญตมคคามคคญาณทสสนวสทธวาเปนอนปาทาปรนพพาน กชอวา

พงบญญตธรรมทยงมอปาทานวาเปนอนปาทาปรนพพาน

ถาทรงบญญตปฏปทาญาณทสสนวสทธวาเปนอนปาทาปรนพพาน กชอวา

พงบญญตธรรมทยงมอปาทานวาเปนอนปาทาปรนพพาน

ถาทรงบญญตญาณทสสนวสทธวาเปนอนปาทาปรนพพาน กชอวาพง

บญญตธรรมทยงมอปาทานวาเปนอนปาทาปรนพพาน

ทานผมอาย ถาธรรมนอกจากธรรมเหลาน จกเปนอนปาทาปรนพพานแลว

ปถชนกจะพงปรนพพาน เพราะวาปถชนเวนจากธรรมเหลาน ผมจะเปรยบเทยบ

ใหทานฟง คนฉลาดบางพวกในโลกนยอมเขาใจความหมายแหงถอยค าไดดวย

อปมาโวหาร

เปรยบเทยบวสทธดวยรถ ๗ ผลด

[๒๕๙] ทานผมอาย เปรยบเหมอนพระเจาปเสนทโกศลก าลงประทบอยท

กรงสาวตถ มพระราชกรณยกจดวนบางประการเกดขนทเมองสาเกต และใน

ระหวางกรงสาวตถกบเมองสาเกตนนจะตองตอรถถงเจดผลด

ครงนน พระเจาปเสนทโกศลเสดจออกจากกรงสาวตถ ทรงรถพระทนงผลด

ทหนง ทประตพระราชวง เสดจไปถงรถพระทนงผลดทสอง

จงทรงสละรถพระทนงผลดทหนง ทรงรถพระทนงผลดทสอง เสดจไปถงรถ

พระทนงผลดท ๓

จงทรงสละรถพระทนงผลดทสอง ทรงรถพระทนงผลดทสาม เสดจไปถงรถ

พระทนงผลดทส

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๑ }

๒๘๒



จงทรงสละรถพระทนงผลดทสาม ทรงรถพระทนงผลดทส เสดจไปถงรถ

พระทนงผลดทหา

จงทรงสละรถพระทนงผลดทส ทรงรถพระทนงผลดทหา เสดจไปถงรถ

พระทนงผลดทหก

จงทรงสละรถพระทนงผลดทหา ทรงรถพระทนงผลดทหก เสดจไปถงรถ

พระทนงผลดทเจด

จงทรงสละรถพระทนงผลดทหก ทรงรถพระทนงผลดทเจด เสดจไปถงประต

เมองสาเกตดวยรถพระทนงผลดทเจด

ถาพวกมตรอ ามาตยหรอพระบรมวงศานวงศจะพงทลถามพระองควา ‘ขอเดชะ

มหาราชเจา พระองคเสดจจากกรงสาวตถถงประตเมองสาเกตดวยรถพระทนงผลด

นผลดเดยวหรอ’

ทานผมอาย พระเจาปเสนทโกศลจะตรสตอบอยางไร จงจะจดวาตรสตอบ

อยางถกตอง”

ทานพระสารบตรกลาววา “ทานผมอาย พระเจาปเสนทโกศลจะตองตรส

ตอบอยางน จงจดวาตรสตอบอยางถกตอง คอตรสวา ‘เมอฉนก าลงอยใน

กรงสาวตถนน มกรณยกจดวนบางประการเกดขนในเมองสาเกต ระหวางกรง

สาวตถกบเมองสาเกตนน จะตองใชรถถงเจดผลด

ครงนนแล ฉนออกจากกรงสาวตถข นรถผลดทหนง ทประตวง ไปถงรถผลด

ทสอง สละรถผลดทหนง ขนรถผลดทสอง ไปถงรถผลดทสาม สละรถผลดทสอง

ขนรถผลดทสาม ไปถงรถผลดทส สละรถผลดทสาม ขนรถผลดทส ไปถงรถผลด

ทหา สละรถผลดทส ข นรถผลดทหา ไปถงรถผลดทหก สละรถผลดทหา ขนรถ

ผลดทหก ไปถงรถผลดทเจด สละรถผลดทหก ขนรถผลดทเจด ไปถงประตเมอง

สาเกตดวยรถผลดทเจด’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๒ }

๒๘๓



ทานผมอาย พระเจาปเสนทโกศลจะตองตรสตอบอยางนแล จงจดวาตรสตอบ

อยางถกตอง”

ทานพระปณณมนตานบตรกลาววา “ทานผมอาย ขอนกฉนนนเหมอนกน

สลวสทธมจตตวสทธเปนเปาหมาย จตตวสทธมทฏฐวสทธเปนเปาหมาย ทฏฐวสทธ

มกงขาวตรณวสทธเปนเปาหมาย กงขาวตรณวสทธมมคคามคคญาณทสสนวสทธ

เปนเปาหมาย มคคามคคญาณทสสนวสทธมปฏปทาญาณทสสนวสทธเปนเปาหมาย

ปฏปทาญาณทสสนวสทธมญาณทสสนวสทธเปนเปาหมาย ญาณทสสนวสทธม

อนปาทาปรนพพานเปนเปาหมาย

ทานผมอาย ผมอยประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพออนปาทา-

ปรนพพานโดยแท”

พระเถระท ง ๒ รปกลาวสรรเสรญคณของกนและกน

[๒๖๐] เมอทานพระปณณมนตานบตรกลาวอยางนแลว ทานพระสารบตร

จงถามวา “ทานผมอาย ทานชออะไร และเพอนพรหมจารรจกทานวาอยางไร”

ทานพระปณณมนตานบตรตอบวา “ทานผมอาย ผมชอวาปณณะ แตเพอน

พรหมจารทงหลายรจกผมวา มนตานบตร”

ทานพระสารบตรกลาววา “ทานผมอาย นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏปญหา

อนลกซงททานพระปณณมนตานบตรเลอกเฟน น ามากลาวแกดวยปญญาอนลกซง

ตามเยยงอยางพระสาวกผไดสดบแลว รทวถงค าสอนของพระศาสดาโดยถองแท

จะพงกลาวแกฉะนน เปนลาภอยางมากของเพอนพรหมจารทงหลาย เพอนพรหมจาร

ทงหลายไดดแลว ทไดพบเหน ไดนงใกลทานปณณมนตานบตร แมหากเพอน

พรหมจารทงหลายจะเทดทนทานปณณมนตานบตรไวบนศรษะเหมอนเทรดผา จงจะ

ไดพบเหน ไดนงใกล แมขอนนกนบวาเปนลาภมากของทานเหลานน ทานเหลานน

ไดดแลว อนง นบวาเปนลาภอยางมากของผมดวย ผมไดดแลวดวย ทไดพบเหน

ไดนงใกลทานปณณมนตานบตร”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๓ }

๒๘๔


๕. นวาปสตร

เมอทานพระสารบตรกลาวอยางนแลว ทานพระปณณมนตานบตรจงถามวา

“ทานผมอาย ทานชออะไร และเพอนพรหมจารทงหลายรจกทานวาอยางไร”

ทานพระสารบตรตอบวา “ทานผมอาย ผมชอวาอปตสสะ แตเพอน

พรหมจารทงหลายรจกผมวา ‘สารบตร”

ทานพระปณณมนตานบตรกลาววา “ทานผเจรญ ผมก าลงพดอยกบทาน

ผเปนสาวก ผทรงคณคลายกบพระบรมศาสดา มไดทราบเลยวา ‘ทานชอวา

สารบตร’ ถาผมทราบวา ‘ทานชอสารบตร’ ค าเปรยบเทยบเทาน คงไมจ าเปน

ส าหรบกระผม นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ ปญหาอนลกซงททานสารบตร

เลอกเฟนมาถามแลวดวยปญญาอนลกซงตามอยางพระสาวกผไดสดบแลว รทวถง

ค าสอนของพระบรมศาสดาโดยถองแทจะพงถามฉะนน เปนลาภอยางมากของ

เพอนพรหมจารทงหลาย เพอนพรหมจารทงหลายไดดแลวทไดพบเหน ไดนงใกล

ทานพระสารบตร แมหากเพอนพรหมจารทงหลายจะเทดทนทานพระสารบตรไว

บนศรษะเหมอนเทรดผา จงจะไดพบเหน ไดนงใกล แมขอนนกเปนลาภอยางมาก

ของทานเหลานน ทานเหลานนไดดแลว อนง นบวาเปนลาภอยางมากของผมดวย

ผมไดดแลวดวย ทไดพบเหน ไดนงใกลทานสารบตร”

พระมหานาคทง ๒ รปนนตางชนชมภาษตของกนและกน ดงนแล

รถวนตสตรท ๔ จบ


วาดวยเหยอลอเนอ

[๒๖๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน





“ภกษทงหลาย นายพรานเนอมไดปลกหญาไวส าหรบฝงเนอดวยคดวา ‘เมอ

ฝงเนอกนหญาทเราปลกไวนจะมอายยงยน มผวพรรณด มชวตอยยนนาน’ ทแท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๔ }

๒๘๕



นายพรานเนอปลกหญาไวส าหรบฝงเนอดวยมความประสงควา ‘ฝงเนอทเขามาสทงหญา

ทเราปลกไวนแลวจกลมตวกนหญา เมอเขามาแลวลมตวกนหญากจกเผลอตว เมอ

เผลอตวกจกเลนเลอ เมอเลนเลอกจกถกเราท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญาน’

ฝงเนอทถกนายพรานจบ

[๒๖๒] ภกษทงหลาย บรรดาฝงเนอเหลานน เนอฝงท ๑ เขาไปสทงหญา

ทนายพรานปลกไวแลวลมตวกนหญาอย เมอเขาไปแลวลมตวกนหญาอยกเผลอตว

เมอเผลอตวกเลนเลอ เมอเลนเลอกถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบใน

ทงหญานน เมอเปนเชนน เนอฝงท ๑ นนกไมรอดพนจากอ านาจของนายพรานเนอ

ไปได

[๒๖๓] ภกษทงหลาย เนอฝงท ๒ คดเหนรวมกนอยางนวา ‘เนอฝงท ๑

ทเขาไปในทงหญาของนายพรานเนอ ลมตวกนหญาอย เมอเขาไปแลวลมตวกน

หญาอยกเผลอตว เมอเผลอตวกเลนเลอ เมอเลนเลอกถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ

ไดตามใจชอบในทงหญานน เมอเปนเชนน เนอฝงท ๑ กไมรอดพนจากอ านาจ

ของนายพรานเนอไปได ทางทด เราควรงดกนหญาโดยสนเชง เมองดกนหญา

ทเปนภยแลว ควรหลกไปอยตามราวปา’ แลวจงงดกนหญาโดยสนเชง เมองดกน

หญาทเปนภยแลว กหลกไปอยตามราวปา ครนถงเดอนสดทายแหงฤดรอนซงเปน

เวลาทหญาและน าหมดสนแลว ฝงเนอฝงนนกมรางกายซบผอม เมอมรางกาย

ซบผอม ก าลงเรยวแรงกหมดไป เมอก าลงเรยวแรงหมดไป จงพากนกลบมาส

ทงหญาทนายพรานนนปลกไวอก เนอฝงนนพากนเขาไปในทงหญานน ลมตวกนหญาอย

เมอเขาไปแลวลมตวกนหญาอยกเผลอตว เมอเผลอตวกเลนเลอ เมอเลนเลอกถก

นายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญานน เมอเปนเชนน แมเนอฝงท ๒

กไมรอดพนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได

[๒๖๔] ภกษทงหลาย เนอฝงท ๓ คดเหนรวมกนอยางนวา ‘เนอฝงท ๑

เขาไปในทงหญาทนายพรานเนอปลกไว ฯลฯ เมอเปนเชนน เนอฝงท ๑ กไมรอด

พนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได และเนอฝงท ๒ คดเหนรวมกนอยางนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๕ }

๒๘๖



‘เนอฝงท ๑ เขาไปสทงหญาทนายพรานเนอปลกไว ฯลฯ เมอเปนเชนน เนอฝงท ๑

กไมรอดพนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได ทางทด พวกเราควรงดกนหญา

โดยสนเชง เมองดกนหญาทเปนภยแลว ควรหลกไปอยตามราวปา’ จงงดกนหญา

โดยสนเชง เมองดกนหญาทเปนภยแลว กหลกไปอยตามราวปา ครนถงเดอน

สดทายแหงฤดรอนซงเปนเวลาทหญาและน าหมดสน เนอฝงนนมรางกายซบผอม

เมอมรางกายซบผอม ก าลงเรยวแรงกหมดไป เมอก าลงเรยวแรงหมดไป จงพากน

กลบมาสทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนนอก เนอฝงนนพากนเขาไปสทงหญานน

ลมตวกนหญาอย เมอเขาไปแลวลมตวกนหญาอยกเผลอตว เมอเผลอตวกเลนเลอ

เมอเลนเลอกถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญานน เมอเปนเชนน

แมเนอฝงท ๒ นนกไมรอดพนจากอ านาจของนายพรานไปได ทางทด พวกเรา

ควรซมอาศยอยใกล ๆ ทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน ครนแลวเราจะไมเขาไป

สทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน จกไมลมตวกนหญาอย เมอไมเขาไปแลวไม

ลมตวกนหญาอยกจกไมเผลอตว เมอไมเผลอตวกจกไมเลนเลอ เมอไมเลนเลอก

จกไมถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญานน’ แลวจงเขาไปซม

อาศยอยใกล ๆ ทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน ครนซมอาศยอยใกล ๆ ทงหญา

นนแลวกไมเขาไปสทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน ไมลมตวกนหญาอย เมอไม

เขาไปในทงหญานนไมลมตวกนหญาอยกไมเผลอตว เมอไมเผลอตวกไมเลนเลอ

เมอไมเลนเลอกไมถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญานน

ภกษทงหลาย ครงนน นายพรานเนอกบบรวารมความคดวา ‘เนอฝงท ๓

นเปนสตวฉลาดเหมอนมฤทธ ไมใชสตวธรรมดา จงกนหญาทปลกไวนได เราไมร

ทงทางมาและทางไปของพวกมน ทางทด พวกเราควรเอาไมมาขดเปนตาขายลอม

รอบทงหญาทปลกไวน บางทเราจะพบทอยของเนอฝงท ๓ ในทซ งเราจะไปจบพวก

มนได’ พวกเขาจงชวยกนเอาไมมาขดเปนตาขายลอมรอบทงหญาทปลกไวนน

นายพรานเนอกบบรวารกไดพบทอยของเนอฝงท ๓ ในทซ งเขาไปจบพวกมนไดแลว

เมอเปนเชนน แมเนอฝงท ๓ นนกไมรอดพนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๖ }

๒๘๗



ฝงเนอทรอดมอนายพราน

[๒๖๕] ภกษทงหลาย เนอฝงท ๔ คดเหนรวมกนอยางนวาเนอฝงท ๑

ฯลฯ เมอเปนเชนนเนอฝงท ๑ กไมรอดพนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได

และเนอฝงท ๒ คดเหนรวมกนอยางนวา ‘เนอฝงท ๑ ฯลฯ เมอเปนเชนน เนอฝง

ท ๑ นนกไมรอกพนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได ทางทด พวกเราควรงด

กนหญา โดยสนเชง เมองดกนหญาทเปนภยแลว กหลกไปอยตามราวปา’

แลวจงงดกนหญา โดยสนเชง ฯลฯ เมอเปนเชนน แมเนอฝงท ๒ นนกไมรอด

พนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได

อนง เนอฝงท ๓ คดเหนรวมกนอยางนวา ‘เนอฝงท ๑ ฯลฯ เมอเปน

เชนน ‘เนอฝงท ๑ นนกไมรอดพนจากอ านาจของนายพรานไปได และเนอฝงท ๒

คดเหนรวมกกนอยางนวา ‘เนอฝงท ๑ ฯลฯ เมอเปนเชนน เนอฝงท ๑ นนกไมรอด

พนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได ทางทด เราควรงดกนหญาโดยสนเชง เมอ

งดกนหญาทเปนภยแลว กหลกไปอยตามราวปา’ แลวจงงดกนหญาโดยสนเชง ฯลฯ

เมอเปนเชนน แมเนอฝงท ๒ นนกไมรอดพนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได

ทางทด พวกเราควรซมอาศยอยใกล ๆ ทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน ครนแลว

เราจะไมเขาไปยงทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน จะไมลมตวกนหญา เมอไมเขาไปแลว

ไมลมตวกนหญาอยกจกไมเผลอตว เมอไมเผลอตวกจกไมเลนเลอ เมอไมเลนเลอ

กจกไมถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญานน’ แลวจงเขาไปซม

อาศยอยใกล ๆ ทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน ครนซมอาศยอยใกล ๆ ทงหญา

นนแลวไมเขาไปสทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน ไมลมตวกนหญาอย เมอไม

เขาไปยงทงหญานน ไมลมตวกนหญาอยกไมเผลอตว เมอไมเผลอตวกไมเลนเลอ

เมอไมเลนเลอกไมถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญานน

ครงนน นายพรานเนอกบบรวารมความคดวา ‘เนอฝงท ๓ นเปนสตวฉลาด

เหมอนมฤทธ ไมใชสตวธรรมดา ฯลฯ นายพรานเนอกบบรวารกไดพบทอยของ

เนอฝงท ๓ ในทซ งเขาจะไปจบพวกมนได เมอเปนเชนน แมเนอฝงท ๓ นนกไม

รอดพนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได ทางทด พวกเราควรอาศยอยในทซ ง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๗ }

๒๘๘



นายพรานเนอกบบรวารไปไมถง ครนแลวไมควรเขาไปยงทงหญาทนายพรานเนอ

ปลกไวนน เมอไมลมตวกนหญากจกไมเผลอตว เมอไมเผลอตวกจกไมเลนเลอ

เมอไมเลนเลอกจกไมถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญานน’ แลว

จงซมอาศยอยในทซ งนายพรานเนอกบบรวารไปไมถง ครนซมอาศยอยในทนนแลว

กไมเขาไปยงทงหญาทนายพรานเนอปลกไวนน ไมลมตวกนหญาอย เมอไมเขาไป

ยงทงหญานนไมลมตวกนหญาอยกไมเผลอตว เมอไมเผลอตวกจกไมเลนเลอ เมอไม

เลนเลอกจกไมถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในทงหญานน

ภกษทงหลาย ครงนน พรานเนอกบบรวารคดเหนวา ‘เนอฝงท ๔ นเปนสตว

ฉลาดเหมอนมฤทธ ไมใชสตวธรรมดา จงกนหญาทปลกไวนได อนง เราไมทราบ

ทางมาและทางไปของพวกมนเลย ทางทด พวกเราควรเอาไมมาขดเปนตาขาย

ลอมรอบทงหญาทปลกไวโดยรอบ บางทเราจะพบทอยของเนอฝงท ๔ ในทซ ง

เราจะไปจบพวกมนได’ พวกเขาจงเอาไมมาขดเปนตาขายลอมรอบทงหญาทปลกไว

นน แตกไมพบทอยของเนอฝงท ๔ ในทซ งตนจะไปจบเอา ครงนน นายพรานเนอ

กบบรวารจงคดตกลงใจวา ‘ถาเราจกขนรบกวนเนอฝงท ๔ ใหตกใจ เนอเหลานน

ทถกเราท าใหตกใจแลวกจะพลอยท าใหเนอฝงอน ๆ ตกใจไปดวย ฝงเนอทงหลายคง

จะไปจากทงหญาทปลกไวจนหมดสน ทางทด พวกเราควรวางเฉยในเนอฝงท ๔ เสย

เถด’ นายพรานเนอกบบรวารกวางเฉยเนอฝงท ๔ เสย เมอเปนเชนน เนอฝงท ๔

จงรอดพนจากอ านาจของนายพรานเนอไปได

[๒๖๖] ภกษทงหลาย เราจะเปรยบเทยบเพอใหเขาใจเนอความไดชดเจนยงข น

ในค าเปรยบเทยบนน มค าอธบายดงตอไปน

ค าวา ทงหญา นนเปนชอแหงกามคณ ๕

ค าวา นายพรานเนอ นนเปนชอของมารผมบาป

ค าวา บรวารของนายพรานเนอ นนเปนชอของบรวารของมาร

ค าวา ฝงเนอ นนเปนชอของสมณพราหมณทงหลาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๘ }

๒๘๙



เปรยบเทยบนกบวชกบฝงเนอ

[๒๖๗] ภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณพราหมณพวก

ท ๑ เขาไปหากามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามสแลวลมตวบรโภคกามคณ ๕

เมอเขาไปหากามคณ ๕ นน ลมตวบรโภคกามคณ ๕ กมวเมา เมอมวเมากประมาท

เมอประมาทกถกมารท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณ ๕ นน เมอเปนเชนน

สมณพราหมณพวกท ๑ นนกไมพนจากอ านาจของมารไปได

ภกษทงหลาย เรากลาวสมณพราหมณพวกท ๑ วา เปรยบเหมอนเนอฝง

ท ๑ นน

[๒๖๘] ภกษทงหลาย สมณพราหมณพวกท ๒ คดเหนรวมกนอยางนวา

‘สมณพราหมณพวกท ๑ เขาไปหากามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามสแลว

ลมตวบรโภคกามคณ ๕ เมอเขาไปหากามคณ ๕ นนแลวลมตวบรโภคกามคณ ๕

กมวเมา เมอมวเมากประมาท เมอประมาทกถกมารท าอะไร ๆ ตามใจชอบใน

กามคณ ๕ นน เมอเปนเชนน แมสมณพราหมณพวกท ๑ นนกไมพนจาก

อ านาจของมารได ทางทด พวกเราควรงดบรโภคกามคณ ๕ อนเปนโลกามสโดย

สนเชง เมองดบรโภคทเปนภยแลว ควรหลกไปอยในราวปา’ แลวจงงดบรโภค

กามคณ ๕ อนเปนโลกามสโดยสนเชง เมองดบรโภคทเปนภยแลวกหลกไปอยตาม

ราวปา สมณพราหมณเหลานนมผกดองเปนอาหารบาง มขาวฟางเปนอาหารบาง

มลกเดอยเปนอาหารบาง มกากขาวเปนอาหารบาง มสาหรายเปนอาหารบาง

มร าเปนอาหารบาง มขาวตงเปนอาหารบาง มก ายานเปนอาหารบาง มหญาเปน

อาหารบาง มมลโคเปนอาหารบาง มเหงาไมและผลไมในปาเปนอาหารบาง บรโภค

ผลไมทหลนเอง ด ารงอตภาพอยในราวปานน ครนถงเดอนสดทายแหงฤดรอนซง

เปนเวลาทอาหาร(ปา)และน าหมดสน เธอเหลานนกมรางกายซบผอม เมอมรางกาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๘๙ }

๒๙๐



ซบ ผอม ก าลงเรยวแรงกหมดไป เมอก าลงเรยวแรงหมดไป เจโตวมตต๑กเสอม

เมอเจโตวมตตเสอมแลว พวกเธอกกลบหนหนาเขาหากามคณ ๕ อนเปนโลกามส

นนอก เมอเขาไปหาแลวลมตวบรโภคกามคณ ๕ กมวเมา เมอมวเมากประมาท

เมอประมาทกถกมารท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณ ๕ นน เมอเปนเชนน

แมสมณพราหมณพวกท ๒ นน กไมพนจากอ านาจของมารไปได

ภกษทงหลาย เรากลาวสมณพราหมณพวกท ๒ นเปรยบเหมอนเนอฝงท ๒ นน

[๒๖๙] ภกษทงหลาย สมณพราหมณพวกท ๓ คดเหนรวมกนอยางนวา

‘สมณพราหมณพวกท ๑ ฯลฯ เมอเปนเชนน สมณพราหมณพวกท ๑ นน ก

ไมพนจากอ านาจของมารไปได และสมณพราหมณพวกท ๒ คดเหนรวมกนอยาง

นวา ‘สมณพราหมณพวกท ๑ ฯลฯ เมอเปนเชนน สมณพราหมณพวกท ๑ นน

กไมพนจากอ านาจของมารไปได ทางทด พวกเราควรงดบรโภคกามคณ ๕ อนเปน

โลกามสโดยสนเชง เมองดบรโภคทเปนภยแลว ควรหลกไปอยตามราวปา’ แลว

จงงดบรโภคกามคณ ๕ อนเปนโลกามสโดยสนเชง เมองดบรโภคทเปนภยแลวก

หลกไปอยตามราวปา เธอเหลานนมผกดองเปนอาหารบาง ฯลฯ บรโภคผลไมท

หลนเองด ารงอตภาพอยในราวปานน ครนถงเดอนสดทายแหงฤดรอนซงเปนเวลา

ทอาหารและน าหมดสน เธอเหลานนกมรางกายซบผอม เมอมรางกายซบผอม

ก าลงเรยวแรงกหมดไป เมอก าลงเรยวแรงหมดไป เจโตวมตตกเสอม เมอเจโตวมตต

เสอมแลว พวกเธอกกลบหนหนาเขาหากามคณ ๕ อนเปนโลกามสนนอก เมอ

เขาไปหาแลวลมตวบรโภคกามคณ ๕ กมวเมา เมอมวเมากประมาท เมอประมาท

กถกมารท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณ ๕ นน เมอเปนเชนน แมสมณ-

พราหมณพวกท ๒ นนกไมพนจากอ านาจของมารไปได ทางทด พวกเรา ควรจะ

เขาไปอาศยอยใกล ๆ กามคณ ๕ อนเปนโลกามสนน ครนอาศยอยใกล ๆ


๑ เจโตวมตต ในทนหมายถงเพยงอธยาศย คอ การสละทรพย ละการครองเรอนแลวออกมาอยปา (ม.ม.อ.

๒/๒๖๘/๗๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๐ }

๒๙๑



แลวกไมเขาไปหากามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามส ไมลมตวบรโภคกามคณ ๕

เมอไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ กจะไมมวเมา เมอไมมวเมากจะไมประมาท เมอ

ไมประมาทกจะไมถกมารท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณ ๕ นน’ จงอาศยอยใกล ๆ

กามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามสนน ครนอาศยอยใกล ๆ กามคณ ๕

แลวไมเขาไปหากามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามส ไมลมตวบรโภคกามคณ ๕

เมอไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ กไมมวเมา เมอไมมวเมากไมประมาท เมอไม

ประมาทกไมถกมารท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณนน แตสมณพราหมณ

เหลานนมทฏฐอยางนวา ‘โลกเทยง หรอโลกไมเทยง โลกมทสด หรอโลกไมมทสด

ชวะกบสรระเปนอยางเดยวกน หรอชวะกบสรระเปนคนละอยางกน หลงจากตาย

แลวตถาคตเกดอก หรอหลงจากตายแลวตถาคตไมเกดอก หลงจากตายแลวตถาคต

เกดอกและไมเกดอก หรอหลงจากตายแลวตถาคตจะวาเกดอกกมใช จะวาไมเกด

อกกมใช’ เมอเปนเชนน สมณพราหมณพวกท ๓ นนกไมพนจากอ านาจของ

มารไปได

ภกษทงหลาย เรากลาววาสมณพราหมณพวกท ๓ นเปรยบเหมอนเนอฝง

ท ๓ นน

[๒๗๐] ภกษทงหลาย สมณพราหมณพวกท ๔ มความคดเหนรวมกน

อยางนวา ‘สมณพราหมณพวกท ๑ ฯลฯ เมอเปนเชนน สมณพราหมณพวกท ๑

นน กไมพนจากอ านาจของมารไปได และสมณพราหมณพวกท ๒ มความคด

เหนรวมกนอยางนวา ‘สมณพราหมณพวกท ๑ ฯลฯ เมอเปนเชนน สมณ-

พราหมณพวกท ๑ นน กไมพนจากอ านาจของมารไปได ทางทด พวกเราควร

งดบรโภคกามคณ ๕ อนเปนโลกามสโดยสนเชง เมองดบรโภคทเปนภยแลว

ควรหลกไปอยตามราวปา เธอเหลานนงดเวนจากกามคณ ๕ ทเปนโลกามส

โดยสนเชง ฯลฯ เมอเปนเชนน แมสมณพราหมณพวกท ๒ นนกไมพนจาก

อ านาจของมารไปได

อนง สมณพราหมณพวกท ๓ มความคดเหนรวมกนอยางนวา ‘สมณพราหมณ

พวกท ๑ ฯลฯ เมอเปนเชนน สมณพราหมณพวกท ๑ นนกไมพนจากอ านาจ

ของมารไปได และสมณพราหมณพวกท ๒ มความคดเหนรวมกนอยางนวา

‘สมณพราหมณพวกท ๑ ฯลฯ เมอเปนเชนน สมณพราหมณพวกท ๑ นนกไม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๑ }

๒๙๒



พนจากอ านาจของมารไปได ทางทด พวกเราควรงดบรโภคกามคณ ๕ อนเปน

โลกามสโดยสนเชง เมองดบรโภคทเปนภยแลว ควรหลกไปอยตามราวปา เธอ

เหลานนงดบรโภคกามคณ ๕ อนเปนโลกามส ฯลฯ เมอเปนเชนน แม

สมณพราหมณพวกท ๒ นนกไมพนจากอ านาจของมารไปได ทางทด พวกเรา

ควรจะเขาไปอาศยอยใกล ๆ กามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามส ครนอาศย

อยใกล ๆ กามคณ ๕ แลวกไมเขาไปหากามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามส

ไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ เมอไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ กไมมวเมา เมอไม

มวเมากไมประมาท เมอไมประมาทกไมถกมารท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณ

๕ นน’ แลวจงอาศยอยใกล ๆ กามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามสนน ครนอาศย

อยใกล ๆ กามคณ ๕ แลวกไมเขาไปหากามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามส

ไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ เมอไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ กไมมวเมา เมอไม

มวเมากไมประมาท เมอไมประมาทกไมถกมารท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณ

๕ นน แตสมณพราหมณเหลานนมทฏฐอยางนวา ‘โลกเทยง ฯลฯ หรอหลง

จากตายแลวตถาคตจะวาเกดอกกมใช จะวาไมเกดอกกมใช’ เมอเปนเชนน แม

สมณพราหมณพวกท ๓ นนกไมพนจากอ านาจของมารไปได ทางทด พวกเรา

ควรอาศยอยในทซ งมารและบรวารของมารไปไมถง ครนอาศยอยในทนนแลวกไม

เขาไปหากามคณ ๕ ทมารลอไวซ งเปนโลกามส ไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ เมอ

ไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ กไมมวเมา เมอไมมวเมากไมประมาท เมอไม

ประมาทกไมถกมารท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณ ๕ นน’ แลวจงอาศยอย

ในทซ งมารและบรวารของมารไปไมถง ครนอาศยในทนนแลวไมเขาไปหากามคณ ๕

ทมารลอไวซ งเปนโลกามสนน ไมลมตวบรโภคกามคณ ๕ เมอไมลมตวบรโภค

กามคณ ๕ กไมมวเมา เมอไมมวเมากไมประมาท เมอไมประมาทกไมถกมารท า

อะไร ๆ ไดตามใจชอบในกามคณ ๕ ซงเปนโลกามสนน เมอเปนเชนน สมณ-

พราหมณพวกท ๔ นน จงพนจากอ านาจของมารไปได

ภกษทงหลาย เรากลาววาสมณพราหมณพวกท ๔ นเปรยบเหมอนเนอฝงท ๔ นน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๒ }

๒๙๓



แดนทมารตามไปไมถง

[๒๗๑] ทซ งมารและบรวารของมารไปไมถง เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลวบรรลปฐมฌาน

ทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย เราเรยกภกษนวา ‘ไดท ามารให

ตาบอด๑ คอ ท าลายดวงตาของมารเสยอยางไมมรองรอย ถงการทมารใจบาป

มองไมเหน’

อกประการหนง เพราะวตกวจารสงบระงบไป ภกษบรรลทตยฌานมความ


อนเกดจากสมาธอย เราเรยกภกษนวา ‘ฯลฯ ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’



มสต อยเปนสข’ เราเรยกภกษนวา ‘ฯลฯ ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’


กอนแลว ภกษบรรลจตตถฌานทไมมทกขไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย

เราเรยกภกษนวา ‘ไดท ามารใหตาบอด คอ ท าลายดวงตาของมารเสยอยางไมม

รองรอย ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’

อกประการหนง เพราะลวงรปสญญา ดบปฏฆสญญา ไมก าหนดนานตต-

สญญาโดยประการทงปวง ภกษบรรลอากาสานญจายตนฌานอยโดยก าหนดวา

‘อากาศหาทสดมได’ เราเรยกภกษนวา ‘ไดท ามารใหตาบอด คอ ท าลายดวงตา

ของมารเสยอยางไมมรองรอย ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’


๑ ท ามารใหตาบอด หมายถงภกษนนมไดท าลายนยนตาของมาร แตจตของภกษผเขาถงฌานทเปนบาทของ

วปสสนาอาศยอารมณนเปนไป (เกดดบ) เหตนน มารจงไมสามารถมองเหน ท าลายดวงตาของมารเสย

อยางไมมรองรอย หมายถงท าลายโดยทนยนตาของมารไมมทาง หมดหนทาง ไมมทพ ง ปราศจาก

อารมณโดยปรยายน ถงการทมารใจบาปมองไมเหน หมายถงโดยปรยายนนเอง มารจงไมสามารถมอง

เหนรางคอญาณของภกษผเขาฌานซงเปนบาทของวปสสนานนดวยมงสจกษของตนได (ม.ม.อ. ๒/๒๗๑/๗๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๓ }

๒๙๔


๖. ปาสราสสตร

อกประการหนง เพราะลวงอากาสานญจายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษ

บรรลวญญาณญจายตนฌานอยโดยก าหนดวา ‘วญญาณหาทสดมได’ เราเรยกภกษนวา

‘ฯลฯ ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’

อกประการหนง เพราะลวงวญญาณญจายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษ

บรรลอากญจญญายตนฌานอยโดยก าหนดวา ‘ไมมอะไร’ เราเรยกภกษนวา ‘ฯลฯ

ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’

อกประการหนง เพราะลวงอากญจญญายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษ

บรรลเนวสญญานาสญญายตนฌานอย เราเรยกภกษนวา ‘ฯลฯ ถงการทมารใจ

บาปมองไมเหน’

ภกษทงหลาย อกประการหนง เพราะลวงเนวสญญานาสญญายตนฌานโดย

ประการทงปวง ภกษบรรลสญญาเวทยตนโรธอย กเพราะเหนดวยปญญา เธอ

ยอมมอาสวะสนไป เราเรยกภกษนวา ‘ไดท ามารใหตาบอด คอ ท าลายดวงตา

ของมารเสยอยางไมมรองรอย ถงการทมารใจบาปมองไมเหน และขามพนตณหา

อนเปนเครองของอยในโลกไดแลว”

พระผมพระภาคตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชมพระภาษต


นวาปสตรท ๕ จบ


วาดวยกองบวงดกสตว

[๒๗๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครนในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครอง

อนตรวาสก ถอบาตรและจวรเสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ

ครงนน ภกษเปนจ านวนมากเขาไปหาทานพระอานนทถงทอยแลวไดกลาวกบ

ทานพระอานนทวา “ทานพระอานนท เปนเวลานานมากแลวทพวกกระผมไมได

สดบธรรมกถาในทเฉพาะพระพกตรพระผมพระภาค ขอโอกาสใหพวกกระผมไดสดบ

ธรรมกถาในทเฉพาะพระพกตรพระผมพระภาคเถด”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๔ }

๒๙๕



ทานพระอานนทตอบวา “ถาเชนนน ทานทงหลายจงไปทอาศรมของรมมก-

พราหมณ กจกไดสดบธรรมกถาในทเฉพาะพระพกตรพระผมพระภาค”

ภกษเหลานนรบค าทานพระอานนทแลว

ครงนน พระผมพระภาคเสดจเทยวบณฑบาตในกรงสาวตถ เสดจกลบจาก

บณฑบาตภายหลงเสวยพระกระยาหารเสรจแลว ไดรบสงเรยกทานพระอานนทมา

ตรสวา “มาเถด อานนท เราจะไปพกกลางวนทปราสาทของมคารมาตาใน

บพพาราม”

ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงเสดจพรอมกบ

ทานพระอานนทไปพกกลางวนทปราสาทของมคารมาตาในบพพาราม ครนในเวลา

เยน พระผมพระภาคเสดจออกจากทหลกเรนแลวตรสกบทานพระอานนทวา

“มาเถด อานนท เราจกไปสรงน าททาบพพโกฏฐกะ”

ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารสแลว

มารยาทในการประชม

[๒๗๓] ครงนน พระผมพระภาคพรอมกบทานพระอานนทไดไปสรงน า

ททาบพพโกฏฐกะแลว เสดจขน(จากทา)ทรงครองจวรผนเดยวประทบยนผงพระ

วรกายอย ทานพระอานนทไดกราบทลพระผมพระภาควา “ขาแตพระองคผเจรญ

อาศรมของรมมกพราหมณอยไมไกล ทงเปนสถานทนารนรมย และนาเลอมใส

ขอพระผมพระภาคเสดจไปยงอาศรมของรมมกพราหมณ เพอทรงอนเคราะหเถด


พระผมพระภาคทรงรบโดยดษณภาพแลวไดเสดจเขาไปยงอาศรมของรมมก-

พราหมณ

สมยนน ภกษจ านวนมากนงสนทนาธรรมกถาอยในอาศรมของรมมกพราหมณ

พระผมพระภาคประทบยนนอกซมประต ทรงรอคอยใหภกษสนทนากนจบ

เสยกอน ครงนน พระผมพระภาคทรงทราบวาการสนทนาจบลงแลว จงทรงกระแอม

แลวเคาะบานประต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๕ }

๒๙๖



ภกษเหลานนเปดประตรบพระผมพระภาคแลว

พระผมพระภาคเสดจเขาไปยงอาศรมของรมมกพราหมณแลวประทบนงบน

พทธอาสนทปลาดไว ครนแลวจงตรสถามภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย เวลาน

เธอทงหลายนงสนทนากนดวยเรองอะไร พดเรองอะไรคางไว อะไรทเธอทงหลาย

สนทนากนคางอย”

ภกษทงหลายกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคทงหลาย

ปรารภพระผมพระภาคแลวสนทนาธรรมกถาคางอย พอดพระผมพระภาคเสดจ

มาถง”

พระผมพระภาคตรสวา “ดแลว ภกษทงหลาย ขอทเธอทงหลายผเปนกลบตร

ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยศรทธาประชมสนทนาธรรมกถากนนนเปนเรอง

สมควร เธอทงหลายผมาประชมกนมกจทควรท า ๒ ประการ คอ (๑) การ

สนทนาธรรม (๒) การเปนผนงอยางพระอรยะ๑

การแสวงหาทไมประเสรฐ

[๒๗๔] ภกษทงหลาย การแสวงหาม ๒ อยาง คอ (๑) การแสวงหาท

ประเสรฐ (๒) การแสวงหาทไมประสรฐ

การแสวงหาทไมประเสรฐ เปนอยางไร

คอ คนบางคนในโลกน ตนเองมความเกดเปนธรรมดายงแสวงหาสงทมความเกด

เปนธรรมดาอยอก ตนเองมความแกเปนธรรมดายงแสวงหาสงทมความแกเปน

ธรรมดาอยอก ตนเองมความเจบไขเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความเจบไขเปน

ธรรมดาอยอก ตนเองมความตายเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความตายเปน

ธรรมดาอยอก ตนเองมความเศราโศกเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความ


๑ การสนทนาธรรม หมายถงสนทนาเรองกถาวตถ ๑๐ ประการ การเปนผน งอยางพระอรยะ หมายถง

การเขาฌานสมาบต (ม.ม.อ. ๒/๒๗๓/๗๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๖ }

๒๙๗



เศราโศกเปนธรรมดาอยอก ตนเองมความเศราหมองเปนธรรมดา กยงแสวงหา

สงทมความเศราหมองเปนธรรมดาอยอก

ภกษทงหลาย หากเธอทงหลายถามวา

อะไรเลา เรยกวาสงทมความเกดเปนธรรมดา

คอ บตร ภรรยา ทาส ทาส แพะ แกะ ไก สกร ชาง โค มา ลา ทอง เงน

เรยกวาสงทมความเกดเปนธรรมดา สงทมความเกดเปนธรรมดาเหลานนเปนอปธ๑

ผทตดพนลมหลงเกยวของในอปธเหลานน ชอวาตนเองมความเกดเปนธรรมดา กยง

แสวงหาสงทมความเกดเปนธรรมดาอยอก

อะไรเลา เรยกวาสงทมความแกเปนธรรมดา

คอ บตร ภรรยา ทาส ทาส แพะ แกะ ไก สกร ชาง โค มา ลา

ทอง เงน เรยกวาสงทมความแกเปนธรรมดา สงทมความแกเปนธรรมดาเหลานน

เปนอปธ ผทตดพนลมหลงเกยวของในอปธเหลานน ชอวาตนเองมความแกเปน

ธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความแกเปนธรรมดาอยอก

อะไรเลา เรยกวาสงทมความเจบไขเปนธรรมดา

คอ บตร ภรรยา ทาส ทาส แพะ แกะ ไก สกร ชาง โค มา ลา ทอง เงน

เรยกวาสงทมความเจบไขเปนธรรมดา สงทมความเจบไขเปนธรรมดาเหลานน

เปนอปธ ผทตดพนลมหลงเกยวของในอปธเหลานน ชอวาตนเองมความเจบไขเปน

ธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความเจบไขเปนธรรมดาอยอก

อะไรเลา เรยกวาสงทมความตายเปนธรรมดา


ทอง เงน เรยกวาสงทมความตายเปนธรรมดา สงทมความตายเปนธรรมดาเหลานน

เปนอปธ ผทตดพนลมหลงเกยวของในอปธเหลานน ชอวาตนเองมความตายเปน

ธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความตายเปนธรรมดาอยอก


๑ อปธ ในทนหมายถงกามคณ ๕ ประการ (คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ) (ม.ม.อ. ๒/๒๗๔/๗๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๗ }

๒๙๘



อะไรเลา เรยกวาสงทมความเศราโศกเปนธรรมดา


ทอง เงน เรยกวาสงทมความเศราโศกเปนธรรมดา สงทมความเศราโศกเปน

ธรรมดาเหลานนเปนอปธ ผทตดพนลมหลงเกยวของในอปธเหลานน ชอวาตนเอง

มความเศราโศกเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความเศราโศกเปนธรรมดาอยอก

อะไรเลา เรยกวาสงทมความเศราหมองเปนธรรมดา


ทอง เงน เรยกวาสงทมความเศราหมองเปนธรรมดา สงทมความเศราหมองเปน

ธรรมดาเหลานนเปนอปธ ผทตดพนลมหลงเกยวของในอปธเหลานน ชอวาตนเอง

มความเศราหมองเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความเศราหมองเปนธรรมดาอยอก

นคอการแสวงหาทไมประเสรฐ

การแสวงหาทประเสรฐ

[๒๗๕] การแสวงหาทประเสรฐ เปนอยางไร

คอ คนบางคนในโลกน ตนเองมความเกดเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษใน

สงทมความเกดเปนธรรมดา ยอมแสวงหานพพานทไมมความเกด ไมมธรรมอน

ยงกวา และเกษมจากโยคะ

ตนเองมความแกเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความแกเปนธรรมดา

ยอมแสวงหานพพานทไมมความแก ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

ตนเองมความเจบไขเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเจบไขเปนธรรมดา

ยอมแสวงหานพพานทไมมความเจบไข ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

ตนเองมความตายเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความตายเปนธรรมดา

ยอมแสวงหานพพานทไมมความตาย ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

ตนเองมความเศราโศกเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเศราโศก

เปนธรรมดา ยอมแสวงหานพพานทไมมความเศราโศก ไมมธรรมอนยงกวา และ

เกษมจากโยคะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๘ }

๒๙๙



ตนเองมความเศราหมองเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเศราหมอง

เปนธรรมดา ยอมแสวงหานพพานทไมมความเศราหมอง ไมมธรรมอนยงกวา

และเกษมจากโยคะ

นคอการแสวงหาทประเสรฐ

[๒๗๖] ภกษทงหลาย เมอกอนเราเปนโพธสตว ยงไมไดตรสร ตนเองม

ความเกดเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความเกดเปนธรรมดาอยนนแล ตนเองม

ความแกเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความแกเปนธรรมดาอยนนแล ตนเองม

ความเจบไขเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความเจบไขเปนธรรมดาอยนนแล ตนเอง

มความตายเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความตายเปนธรรมดาอยนนแล ตนเอง

มความเศราโศกเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความเศราโศกเปนธรรมดาอยนนแล

ตนเองมความเศราหมองเปนธรรมดา กยงแสวงหาสงทมความเศราหมองเปน

ธรรมดาอยนนแล

เราจงคดอยางนวา ‘เรามความเกดเปนธรรมดา ไฉนยงแสวงหาสงทมความ

เกดเปนธรรมดาอยอก’ เรามความแกเปนธรรมดา ฯลฯ มความเจบไขเปนธรรมดา

... มความตายเปนธรรมดา ... มความเศราโศกเปนธรรมดา ... มความเศราหมอง

เปนธรรมดา ไฉนยงแสวงหาสงทมความเศราหมองเปนธรรมดาอยอก’ ทางทด

เราเองมความเกดเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเกดเปนธรรมดาแลว

ควรแสวงหานพพานทไมมความเกด ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

เราเองมความแกเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความแกเปนธรรมดาแลว

ควรแสวงหานพพานทไมมความแก ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

เราเองมความเจบไขเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเจบไขเปนธรรมดา

แลว ควรแสวงหานพพานทไมมความเจบไข ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

เราเองมความตายเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความตายเปนธรรมดา

แลว ควรแสวงหานพพานทไมมความตาย ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๒๙๙ }

๓๐๐



เราเองมความเศราโศกเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเศราโศก

เปนธรรมดาแลว ควรแสวงหานพพานทไมมความเศราโศก ไมมธรรมอนยงกวา


เราเองมความเศราหมองเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเศราหมอง

เปนธรรมดาแลว ควรแสวงหานพพานทไมมความเศราหมอง ไมมธรรมอนยงกวา


พทธประวตตอนบ าเพญสมาบต

ในส านกอาฬารดาบส๑

[๒๗๗] ภกษทงหลาย ในกาลตอมา เรายงหนมแนน แขงแรง มเกศา

ด าสนท อยในปฐมวย เมอพระราชมารดาและพระราชบดาไมทรงปรารถนาจะให

ผนวช มพระพกตรนองดวยน าพระเนตรทรงกนแสงอย จงโกนผมและหนวด นงหม

ผากาสาวพสตร ออกจากวงผนวชเปนบรรพชต เมอผนวชแลวกแสวงหาวาอะไร

เปนกศล ขณะทแสวงหาทางอนประเสรฐคอความสงบซงไมมทางอนยงกวา ได

เขาไปหาอาฬารดาบส กาลามโคตร แลวกลาววา ‘ทานกาลามะ ขาพเจาปรารถนา

จะประพฤตพรหมจรรยในธรรมวนยน’

เมอเรากลาวอยางน อาฬารดาบส กาลามโคตรจงกลาวกบเราวา ‘เชญทาน

อยกอน ธรรมนกเปนเชนเดยวกบธรรมทวญญชนจะพงท าใหแจงดวยปญญาอนยงเอง

ตามแบบอาจารยของตน เขาถงอยไดในเวลาไมนาน’ จากนนไมนาน เรากเรยนร

ธรรมนนไดอยางรวดเรว ชวขณะปดปากจบเจรจาปราศรยเทานน กกลาวญาณ-

วาทะ๒และเถรวาทะ๓ได ทงเราและผอ นกทราบชดวา ‘เราร เราเหน’ เราจงคดวา

‘อาฬารดาบส กาลามโคตรประกาศธรรมนดวยเหตเพยงความเชออยางเดยววา

‘เราท าใหแจงดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ กหามได แตอาฬารดาบส กาลามโคตร

ยงร ยงเหนธรรมนอยางแนนอน’


๑ ดเทยบ ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๒๗-๓๒๙/๓๙๕-๓๙๙,๔๗๕-๔๗๙/๖๐๐-๖๐๗ และดขอ ๓๗๑ หนา ๔๕๕ ในเลมน

๒ ญาณวาทะ หมายถงลทธทวา ขาพเจาร (ม.ม.อ. ๒/๒๗๗/๗๙)

๓ เถรวาทะ หมายถงลทธทวา ขาพเจาเปนใหญ (ม.ม.อ. ๒/๒๗๗/๗๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๐ }

๓๐๑



จากนน เราจงเขาไปหาอาฬารดาบส กาลามโคตรแลวถามวา ‘ทานกาลามะ

ทานประกาศธรรมนวา ‘ขาพเจาท าใหแจงดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหต

เพยงเทาไร’

เมอเราถามอยางน อาฬารดาบส กาลามโคตรจงประกาศอากญจญญายตน-

สมาบตแกเรา เราจงคดวา ‘มใชแตอาฬารดาบส กาลามโคตรเทานนทมศรทธา

แมเรากมศรทธา มใชแตอาฬารดาบส กาลามโคตรเทานนทมวรยะ แมเรากมวรยะ

มใชแตอาฬารดาบส กาลามโคตรเทานนทมสต แมเรากมสต มใชแตอาฬารดาบส

กาลามโคตรเทานนทมสมาธ แมเรากมสมาธ มใชแตอาฬารดาบส กาลามโคตร

เทานนทมปญญา แมเรากมปญญา ทางทด เราควรบ าเพญเพยร เพอท าใหแจง

ธรรมทอาฬารดาบส กาลามโคตรประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงดวยปญญาอนยง

เองเขาถงอย’ จากนนไมนาน เรากท าใหแจงธรรมนนดวยปญญาอนยงเอง

เขาถงอย


ทานประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหต

เพยงเทานหรอ’

อาฬารดาบส กาลามโคตรตอบวา ‘ทานผมอาย ขาพเจาประกาศดวยเหต

เพยงเทานแล’

(เราจงกลาววา) ‘ทานกาลามะ แมขาพเจากท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอน

ยงเองเขาถงอยดวยเหตเพยงเทาน’

(อาฬารดาบส กาลามโคตรกลาววา) ‘ทานผมอาย เปนลาภของพวกขาพเจา

พวกขาพเจาไดดแลวทไดพบเพอนพรหมจารเชนทาน เพราะขาพเจาประกาศวา

‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมใด ทานกท าใหแจงธรรมนนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย

ทานท าใหแจงธรรมใดดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย ขาพเจากประกาศวา ‘ขาพเจา

ท าใหแจงธรรมนนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย ขาพเจาทราบธรรมใด ทานกทราบ

ธรรมนน ทานทราบธรรมใด ขาพเจากทราบธรรมนน เปนอนวาขาพเจาเปนเชนใด

ทานกเปนเชนนน ทานเปนเชนใด ขาพเจากเปนเชนนน มาเถด บดน เราทงสอง

จะอยรวมกนบรหารคณะน’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๑ }

๓๐๒



ภกษทงหลาย อาฬารดาบส กาลามโคตร ทงทเปนอาจารยของเรา กยกยอง

เราผเปนศษยใหเสมอกบตน และบชาเราดวยการบชาอยางด ดวยประการอยางน

แตเราคดวา ‘ธรรมนไมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอคลายก าหนด เพอดบ

เพอสงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร และเพอนพพาน เปนไปเพยงเพอเขาถง

อากญจญญายตนสมาบตเทานน’ เราไมพอใจ เบอหนายธรรมนน จงลาจากไป

ในส านกอทกดาบส

[๒๗๘] ภกษทงหลาย เรานนแสวงหาวาอะไรเปนกศล ขณะทแสวงหาทาง

อนประเสรฐคอความสงบซงไมมทางอนยงกวา ไดเขาไปหาอทกดาบส รามบตร

แลวกลาววา ‘ทานรามะ ขาพเจาปรารถนาจะประพฤตพรหมจรรยในธรรมวนยน’

เมอเรากลาวอยางน อทกดาบส รามบตรจงกลาวกบเราวา ‘เชญทานอยกอน

ธรรมนกเปนเชนเดยวกนกบธรรมทวญญชนจะพงท าใหแจงดวยปญญาอนยงเอง

ตามแบบอาจารยของตนเขาถงอยไดในเวลาไมนาน’ จากนนไมนาน เรากเรยนร


วาทะและเถรวาทะได ทงเราและผอ นกทราบชดวา ‘เราร เราเหน’ เราจงคดวา

‘อทกดาบส รามบตรประกาศธรรมนดวยเหตเพยงความเชออยางเดยววา ‘เราท าให

แจงดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ กหามได แตอทกดาบส รามบตรยงรยงเหน

ธรรมนดวยอยางแนนอน’

จากนน เราจงเขาไปหาอทกดาบส รามบตรแลวถามวา ‘ทานรามะ ทาน

ประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหตเพยง

เทาไร’

เมอเราถามอยางน อทกดาบส รามบตรจงประกาศเนวสญญานาสญญายตน-

สมาบตแกเรา เราจงคดวา ‘มใชแตอทกดาบส รามบตรเทานนทมศรทธา แมเรา

กมศรทธา มใชแตอทกดาบส รามบตรเทานนทมวรยะ แมเรากมวรยะ มใชแต

อทกดาบส รามบตรเทานนทมสต แมเรากมสต มใชแตอทกดาบส รามบตรเทานน

ทมสมาธ แมเรากมสมาธ มใชแตอทกดาบส รามบตรเทานนทมปญญา แมเรากม

ปญญา ทางทด เราควรเรมบ าเพญเพยรเพอท าใหแจงธรรมทอทกดาบส รามบตร

ประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ จากนนไมนาน เราก

ไดท าใหแจงธรรมนนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๒ }

๓๐๓




ประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนดวยเหตเพยงเทานหรอ’

อทกดาบส รามบตรตอบวา ‘ทานผมอาย ขาพเจาประกาศวา ‘ขาพเจา

ท าใหแจงธรรมนนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหตเพยงเทานแล’

(เราจงกลาววา) ‘แมขาพเจากท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย

ดวยเหตเพยงเทาน’

(อทกดาบส รามบตรกลาววา) ‘ทานผมอาย เปนลาภของพวกขาพเจา

พวกขาพเจาไดดแลวทไดพบเพอนพรหมจารเชนทาน เพราะ(ขาพเจา)รามะประกาศ

วา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมใดดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ทานกท าใหแจงธรรม

นนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย ทานท าใหแจงธรรมใดดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย

รามะกประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนน รามะทราบธรรมใด ทานกทราบ

ธรรมนน ทานทราบธรรมใด รามะกทราบธรรมนน เปนอนวารามะเปนเชนใด ทานก

เปนเชนนน ทานเปนเชนใด รามะกเปนเชนนน มาเถด บดน ทานจงบรหารคณะน’

ภกษทงหลาย อทกดาบส รามบตรทงทเปนเพอนพรหมจารของเรา กยกยอง

เราไวในฐานะอาจารย และบชาเราดวยการบชาอยางด ดวยประการอยางน แตเรา

คดวา ‘ธรรมนไมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอคลายก าหนด เพอดบ เพอสงบ

ระงบ เพอรย ง เพอตรสร และเพอนพพาน เปนไปเพยงเพอเขาถงเนวสญญานา-

สญญายตนสมาบตเทานน’ เราไมพอใจ เบอหนายธรรมนน จงลาจากไป

ตรสรสจธรรม

[๒๗๙] ภกษทงหลาย เรานนแสวงหาวาอะไรเปนกศล ขณะทแสวงหาทาง

อนประเสรฐคอความสงบซงไมมทางอนยงกวา เมอเทยวจารกไปในแควนมคธโดย

ล าดบ ไดไปถงต าบลอรเวลาเสนานคม ไดเหนภมประเทศทนารนรมย มราวปา

นาเพลดเพลนใจ มแมน าไหลรนไมขาดสาย มทาน าสะอาดด นารนรมย มโคจรคาม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๓ }

๓๐๔



อยโดยรอบ เราจงคดวา ‘ภมประเทศเปนทนารนรมย มราวปานาเพลดเพลนใจ

มแมน าไหลรนไมขาดสาย มทาน าสะอาดด นารนรมย มโคจรคามอยโดยรอบ

เหมาะแกการบ าเพญเพยรของกลบตรผปรารถนาจะบ าเพญเพยร’ เราจงนง ณ ท

นนดวยคดวา ‘ทนเหมาะแกการบ าเพญเพยร’

[๒๘๐] ภกษทงหลาย เราเองมความเกดเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษใน

สงทมความเกดเปนธรรมดา แลวแสวงหาจนไดบรรลนพพานทไมมความเกด ไมม

ธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

เราเองมความแกเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความแกเปนธรรมดา

แลวแสวงหาจนไดบรรลนพพานทไมมความแก ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

เราเองมความเจบไขเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเจบไขเปนธรรมดา

แลวแสวงหาจนไดบรรลนพพานทไมมความเจบไข ไมมธรรมอนยงกวา และเกษม

จากโยคะ

เราเองมความตายเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความตายเปนธรรมดา

แลวแสวงหาจนไดบรรลนพพานทไมมความตาย ไมมธรรมอนยงกวา และเกษม

จากโยคะ

เราเองมความเศราโศกเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเศราโศก

เปนธรรมดาแลวแสวงหาจนไดบรรลนพพานทไมมความเศราโศก ไมมธรรมอน

ยงกวา และเกษมจากโยคะ

เราเองมความเศราหมองเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความ

เศราหมองเปนธรรมดา แลวแสวงหาจนไดบรรลนพพานทไมมความเศราหมอง

ไมมธรรมอนยงกวา และเกษมจากโยคะ

ทงญาณทสสนะไดเกดแกเราวา ‘วมตตของเราไมก าเรบ ชาตนเปนชาตสดทาย

บดนภพใหมไมมอก’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๔ }

๓๐๕



ทรงมความขวนขวายนอย

[๒๘๑] ภกษทงหลาย เรานนไดมความด ารวา ‘ธรรม๑ทเราไดบรรลแลวน

ลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก สงบ ประณต ไมเปนวสยแหงตรรกะ ละเอยด

บณฑต(เทานน)จงจะรได สวนหมประชาผรนรมยดวยอาลย๒ ยนดในอาลย

เพลดเพลนในอาลย ฐานะทหมสตวผร นรมยดวยอาลย ยนดในอาลย เพลดเพลน

ในอาลยนยอมเปนสงทเหนไดยาก กลาวคอหลกอทปปจจยตา หลกปฏจจสมปบาท

ถงแมฐานะอนนกเปนสงทเหนไดยากนก กลาวคอความสงบแหงสงขารทงปวง

ความสลดทงอปธทงปวง ความสนตณหา วราคะ นโรธ นพพาน กถาเราจะพง

แสดงธรรม และผอ นจะไมเขาใจซงตอเรา ขอนนกจะพงเปนความเหนดเหนอยเปลา

แกเรา จะพงเปนความล าบากเปลาแกเรา’

อนงเลา คาถาอนนาอศจรรยเหลานทไมเคยสดบมากอน ไดปรากฏแกเราวา

‘บดน เรายงไมควรประกาศธรรมทเราบรรลดวยความล าบาก

เพราะธรรมนไมใชส งทผถกราคะและโทสะครอบง าจะรไดงาย

แตเปนสงพาทวนกระแส๓ ละเอยด ลกซง รเหนไดยาก ประณต

ผก าหนดดวยราคะ ถกกองโมหะหมหอไว จกรเหนไมได’


๑ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๔/๗/๑๑, ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๓๗/๔๐๗

๒ อาลย คอกามคณ ๕ ทสตวพวพน ยนด เพลดเพลน (ว.อ. ๓/๗/๑๓) เปนชอเรยกกเลส ๒ อยาง คอ

กามคณ ๕ และตณหาวจรต ๑๐๘ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๑/๘๒, สารตถ.ฏกา ๓/๗/๑๘๔) ด อภ.ว. (แปล)

๓๕/๙๗๓-๙๗๖/๖๒๒-๖๓๓

๓ พาทวนกระแส ในทนหมายถง อนจจ (ไมเทยง) ทกข (เปนทกข) อนตตา(เปนอนตตา) อสภ (ไมงาม)

อนทวนกระแสแหงธรรมมความเทยง เปนตน ในพระวนยปฎกหมายถงพาเขาถงนพพาน (ม.ม.อ.

๒/๒๘๑/๘๔, ว.อ. ๓/๗/๑๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๕ }

๓๐๖



สหมบดพรหมอาราธนาแสดงธรรม

[๒๘๒] ภกษทงหลาย เมอเราพจารณาดงน จตกนอมไปเพอความขวนขวาย

นอย มไดนอมไปเพอแสดงธรรม

ครงนน สหมบดพรหมทราบความด ารในใจของเราดวยใจของตน จงไดม

ความร าพงวา ‘ทานผเจรญ โลกจะฉบหายหนอ โลกจะพนาศหนอ เพราะ

พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาทรงนอมพระทยไปเพอความขวนขวายนอย

มไดนอมพระทยไปเพอทรงแสดงธรรม’

ล าดบนน สหมบดพรหมอนตรธานจากพรหมโลกมาปรากฏ ณ เบองหนาเรา

เปรยบเหมอนคนแขงแรงเหยยดแขนออกหรอคแขนเขาฉะนน แลวหมอตตราสงค

เฉวยงบาขางหนง ประนมมอมาทางทเราอย ไดกลาวกบเราวา ‘ขาแตพระองค

ผเจรญ ขอพระผมพระภาคไดโปรดแสดงธรรม ขอพระสคตเจาไดโปรดแสดงธรรม

เพราะสตวทงหลายผมธลในดวงตานอย๑มอย สตวเหลานนจะเสอมเพราะไมได

สดบธรรม สตวเหลานนจกเปนผรทวถงธรรม‘๒

สหมบดพรหมไดทลอาราธนาดงน แลวไดทลเปนคาถาประพนธตอไปวา

พรหมนคมคาถา

‘ในกาลกอน ธรรมทไมบรสทธ

อนคนทมมลทน๓คดคนไว ปรากฏในแควนมคธ

พระองคโปรดเปดประตอมตธรรมนนเถด

ขอสตวทงหลายจงฟงธรรมทพระสมมาสมพทธเจา

ผปราศจากมลทน ไดตรสรแลว

ขาแตพระองคผมพระปญญาด มพระสมนตจกษ

บรษผยนอยบนยอดเขาศลาลวน

พงเหนหมชนไดโดยรอบ แมฉนใด


๑ ผมธลในดวงตานอย หมายถงมธลคอราคะ โทสะ โมหะเบาบางคอเลกนอย ปดบงดวงตาคอปญญา

(ม.ม.อ. ๒/๒๘๒/๘๕, ว.อ. ๓/๘-๙/๑๔-๑๕)

๒ เหตการณนเปนทมาแหงพธอาราธนาพระสงฆแสดงธรรม (ด ข.พทธ. ๓๓/๑/๔๓๕)

๓ คนทมมลทน ในทนหมายถงครทง ๖ (ว.อ. ๓/๘/๑๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๖ }

๓๐๗



พระองคผหมดความเศราโศกแลว

โปรดเสดจขนสปราสาทคอธรรม

จกไดเหนหมชนผตกอยในความเศราโศก

และถกชาตชราครอบง าไดชดเจน ฉนนน

ขาแตพระองคผมความเพยร

ผชนะสงคราม๑ ผน าหม๒ ผไมมหน๓

ขอพระองคโปรดลกขนเสดจจารกไปในโลก

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดแสดงธรรม

เพราะสตวทงหลายจกเปนผรทวถงธรรม’

เวไนยสตวเปรยบดวยดอกบว๔

[๒๘๓] ภกษทงหลาย ครงนน เรารบค าทลอาราธนาของพรหม และเพราะ

ความมกรณาในสตวทงหลาย จงตรวจดโลกดวยพทธจกษ๕ เมอตรวจดโลกดวยพทธ-

จกษ ไดเหนสตวทงหลายผมธลในดวงตา๖นอย มธลในดวงตามาก มอนทรย

แกกลา มอนทรยออน มอาการด มอาการทราม สอนใหรไดงาย สอนใหรไดยาก

บางพวกเหนปรโลกและโทษวาเปนสงนากลว บางพวกเหนปรโลกและโทษวาเปน

สงไมนากลว


๑ ผชนะสงคราม หมายถงชนะเทวบตรมาร มจจมาร และกเลสมาร (ม.ม.อ. ๒/๒๘๒/๘๗)

๒ ผน าหม หมายถงสามารถน าสตวขามทกนดารคอชาต(ความเกด) และสามารถเปนผน าของหมสตวคอ

เวไนยสตว (ม.ม.อ. ๒/๒๘๒/๘๗)

๓ ผไมมหน หมายถงไมมหนคอกามฉนทะ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๒/๘๗)

๔ ดเทยบ ท.ม. (แปล) ๑๐/๖๙/๓๙-๔๐, ว.ม. (แปล) ๔/๙/๑๔, อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๑๓๓/๒๐๒, อภ.ก.

๓๗/๘๕๖/๔๙๐

๕ พทธจกษ หมายถง

(๑) อนทรยปโรปรยตตญาณ คอ ปรชาหยงรความยงและความหยอนแหงอนทรยของสตวทงหลาย คอ ร

วาสตวนน ๆ มศรทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา แคไหน เพยงใด มกเลสมาก กเลสนอย มความ

พรอมทจะตรสรหรอไม

(๒) อาสยานสยญาณ คอ ปรชาหยงรอธยาศย ความมงหมาย สภาพจตทนอนเนองอย (ม.ม.อ.

๒/๒๘๓/๘๗, ว.อ. ๓/๙/๑๕) และด ข.ป. ๓๑/๑๑๑-๑๑๕/๑๒๔-๑๒๘)

๖ ดวงตา ในทนหมายถงปญญาจกษ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๓/๘๗, ว.อ. ๓/๙/๑๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๗ }

๓๐๘



ในกออบล ในกอปทม หรอในกอบณฑรก ดอกอบล ดอกปทม ดอกบณฑรก

บางดอกทเกดในน า เจรญในน า ยงไมพนน า จมอยใตน า และมน าหลอเลยงไว

ดอกอบล ดอกปทม ดอกบณฑรก บางดอกทเกดในน า เจรญในน า อยเสมอน า

ดอกอบล ดอกปทม ดอกบณฑรก บางดอกทเกดในน า เจรญในน า อยพนน า

ไมแตะน า แมฉนใด

เราเมอตรวจดโลกดวยพทธจกษ ไดเหนสตวทงหลายผมธลในดวงตานอย

มธลในดวงตามาก มอนทรยแกกลา มอนทรยออน มอาการด มอาการทราม

สอนใหรไดงาย สอนใหรไดยาก บางพวกเหนปรโลกและโทษวาเปนสงนากลว

บางพวกมกเหนปรโลกและโทษวาเปนสงไมนากลว๑ ฉนนน

ล าดบนน เราจงไดกลาวคาถาตอบสหมบดพรหมวา

‘พรหม สตวเหลาใดมโสตประสาท

จงปลอยศรทธามาเถด

เรามไดปดประตอมตธรรมส าหรบสตวเหลานน

แตเรารสกวาเปนการยากล าบาก

จงไมคดจะแสดงธรรมอนประณต

ทเราคลองแคลว ในหมมนษย’

ครงนน สหมบดพรหมทราบวา ‘พระผมพระภาคไดทรงประทานโอกาสเพอจะ

แสดงธรรมแลว’ จงถวายอภวาทเรา กระท าประทกษณแลวไดหายไปจากทนน


๑ นอกจากบวจมอยในน า บวอยเสมอน า บวพนน า ๓ เหลาน อรรถกถาไดกลาวถงบวเหลาท ๔ คอ บว

ทมโรคยงไมพนน าเปนอาหารของปลาและเตา ซงมไดยกขนสบาล แลวแบงบคคลเปน ๔ เหลา (ตามท

ปรากฏ ใน อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๑๓๓/๒๐๒, อภ.ป. (แปล) ๓๖/๕/๑๔๒,๑๔๘-๑๕๑/๑๘๗) คอ (๑) อคฆฏตญญ

(๒) วปจตญญ (๓) เนยยะ (๔) ปทปรมะ แลวเปรยบอคฆฏตญญ เปนเหมอนบวพนน าทพอตองแสง

อาทตยแลวกบานในวนน เปรยบวปจตญญ เปนเหมอนบวอยเสมอน าทจะบานในวนรงขน เปรยบเนยยะ

เปนเหมอนบวจมอยในน าทจะขนมาบานในวนท ๓ สวนปทปรมะ เปรยบเหมอนบวทมโรคยงไมพนน า ไม

มโอกาสขนมาบาน เปนอาหารของปลาและเตา

พระผมพระภาคทรงตรวจดหมนโลกธาตอนเปนเหมอนกออบลเปนตน ไดทรงเหนโดยอาการทงปวงวา

หมประชาผมธลในดวงตาเบาบางมประมาณเทาน หมประชาผมธลในดวงตามากมประมาณเทาน และใน

หมประชาทง ๒ นน อคฆฏตญญบคคลมประมาณเทาน (ท.ม.อ. ๖๙/๖๔-๖๕, สารตถ.ฏกา ๓/๙/๑๙๒-

๑๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๘ }

๓๐๙



ทรงร าพงถงผควรรบธรรมเทศนา

[๒๘๔] ภกษทงหลาย เราด ารวา ‘เราควรแสดงธรรมแกใครกอนหนอ

ใครจกรธรรมนไดฉบพลน’ แลวด ารตอไปวา ‘อาฬารดาบส กาลามโคตรน เปน

บณฑต ฉลาดเฉยบแหลม มปญญา มธลในดวงตานอยมานาน ทางทด เราควร

แสดงธรรมแกอาฬารดาบส กาลามโคตรกอน เธอจกรธรรมนไดฉบพลน’

ครงนน เทวดาองคหนงเขามาหาเราแลวกลาววา ‘ขาแตพระองคผเจรญ

อาฬารดาบส กาลามโคตรท ากาละได ๗ วนแลว’

อนง เรากไดเกดญาณทสสนะขนวา ‘อาฬารดาบส กาลามโคตร ท ากาละได ๗

วนแลว’ จงด ารวา ‘อาฬารดาบส กาลามโคตร เปนผมความเสอมจากคณอนยง

ใหญ๑แลวหนอ เพราะถาเธอไดฟงธรรมน กจะพงรไดฉบพลน’

เราจงด ารวา ‘เราควรแสดงธรรมแกใครกอนหนอ ใครจกรทวถงธรรมนได

ฉบพลน’ จงด ารตอไปวา ‘อทกดาบส รามบตรน เปนบณฑต ฉลาดเฉยบแหลม

มปญญา มธลในดวงตานอยมานาน ทางทด เราควรแสดงธรรมแกอทกดาบส

รามบตรกอน เธอจกรธรรมนไดฉบพลน’

ล าดบนน เทวดาองคหนงเขามาหาเราแลวกลาววา ‘ขาแตพระองคผเจรญ

อทกดาบส รามบตร ไดท ากาละเมอวานน’

อนง เรากไดเกดญาณทสสนะขนวา ‘อทกดาบส รามบตร ไดท ากาละ

เมอวานน’ จงด ารวา ‘อทกดาบส รามบตร เปนผมความเสอมจากคณอนยงใหญ

แลวหนอ เพราะถาเธอไดฟงธรรมน กจะพงรไดฉบพลน’

เราจงด ารวา ‘เราควรแสดงธรรมแกใครกอนหนอ ใครจกรธรรมนไดฉบพลน’

จงด ารวา ‘ภกษปญจวคคยมอปการะแกเรามาก ทไดเฝาปรนนบตเราผมงบ าเพญ


๑ มความเสอมจากคณอนยงใหญ หมายถงมความเสอมมาก เพราะเสอมจากมรรคและผลทจะพงบรรล

เพราะเกดในอกขณะ คอ อาฬารดาบส ตายไปเกดในอากญจญญายตนภพ สวนอทกดาบส ตายไปเกดใน

เนวสญญานาสญญายตนภพ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๔/๙๔, ว.อ. ๓/๑๐/๑๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๐๙ }

๓๑๐



เพยร ทางทด เราควรแสดงธรรมแกภกษปญจวคคยกอน’ แลวด ารตอไปวา ‘บดน

ภกษปญจวคคยอยทไหนหนอ’ กไดเหนภกษปญจวคคยอยทปาอสปตนมฤคทายวน

เขตกรงพาราณส ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย

ภกษทงหลาย ครงนน เราพกอยทต าบลอรเวลาตามความตองการแลว

จงหลกจารกไปทางกรงพาราณส

ทรงพบอปกาชวก

[๒๘๕] ภกษทงหลาย อาชวกชออปกะไดพบเราผก าลงเดนทางไกล ณ ระหวาง

แมน าคยากบตนโพธพฤกษ ไดถามเราวา ‘อาวโส อนทรยของทานผองใสยงนก

ผวพรรณของทานบรสทธผดผอง ทานบวชอทศใคร ใครเปนศาสดาของทาน

หรอทานชอบใจธรรมของใคร’

เมออปกาชวกถามอยางนแลว เราจงไดกลาวคาถาตอบอปกาชวกวา

‘เราเปนผครอบง าธรรมทงปวง๑ รธรรมทงปวง๒

มไดแปดเปอนในธรรมทงปวง๓ ละธรรมทงปวง๔ไดส นเชง

หลดพนเพราะสนตณหา ตรสรย งเอง

แลวจะพงกลาวอางใครเลา

เราไมมอาจารย๕ เราไมมผเสมอเหมอน

เราไมมผทดเทยมในโลกกบทงเทวโลก

เพราะเราเปนอรหนต เปนศาสดาผยอดเยยม

เราผเดยวเปนผตรสรเองโดยชอบ

เปนผเยอกเยน ดบกเลสในโลกไดแลว


๑ ธรรมท งปวง ในทนหมายถงธรรมอนเปนไปในภม ๓ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๕/๙๗, ว.อ. ๓/๑๑/๑๖)

๒ ธรรมท งปวง ในทนหมายถงธรรมอนเปนไปในภม ๔ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๕/๙๗, ว.อ. ๓/๑๑/๑๖)

๓ ธรรมท งปวง ในทนหมายถงธรรมอนเปนไปในภม ๓ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๕/๙๗, ว.อ. ๓/๑๑/๑๖)

๔ ธรรมท งปวง ในทนหมายถงธรรมอนเปนไปในภม ๓ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๕/๙๗, ว.อ. ๓/๑๑/๑๖)

๕ เราไมมอาจารย ในทนหมายถงไมมอาจารยในระดบโลกตตรธรรม (ม.ม.อ. ๒/๒๘๕/๙๗, ว.อ. ๓/๑๑/๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๐ }

๓๑๑



เราจะไปเมองหลวงของชาวกาส ประกาศธรรมจกร

ตกลองอมตธรรมไปในโลกอนมความมดมน‘๑

อปกาชวกกลาววา ‘อาวโส ทานสมควรเปนพระอนนตชนะตามททานประกาศ’

เราจงกลาวตอบเปนคาถาวา

‘ชนเหลาใดไดถงความสนอาสวะแลว

ชนเหลานนยอมเปนพระชนะเชนเรา

อปกะ เราชนะความชวไดแลว

เพราะฉะนน เราจงชอวาพระชนะ’

เมอเรากลาวอยางนนแลว อปกาชวกจงกลาววา ‘อาวโส ควรจะเปนอยางนน’

โคลงศรษะแลวเดนสวนทางหลกไป

ทรงแสดงธรรมโปรดภกษปญจวคคย

[๒๘๖] ภกษทงหลาย ล าดบนน เราจารกไปโดยล าดบ ถงปาอสปตน-

มฤคทายวน เขตกรงพาราณส ไดเขาไปหาภกษปญจวคคยถงทอย ภกษปญจวคคย

เหนเราเดนมาแตไกล จงนดหมายกนและกนวา ‘อาวโส พระสมณโคดมน เปน

ผมกมาก คลายความเพยร เวยนมาเพอความเปนคนมกมาก ก าลงเสดจมา

พวกเราไมพงกราบไหว ไมพงลกรบ ไมพงรบบาตรและจวรของพระองค แตจะจด

อาสนะไว ถาพระองคปรารถนากจกประทบนง’

เราเขาไปหาภกษปญจวคคย ภกษปญจวคคยกลมขอนดหมายของตน บางพวก

ตอนรบเราแลวรบบาตรและจวร บางพวกปลาดอาสนะ บางพวกจดหาน าลางเทา

แตภกษปญจวคคยเรยกเราโดยออกนามและใชค าวา ‘อาวโส‘๒


๑ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๔/๑๑/๑๗, ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๔๑/๔๑๒, อภ.ก. ๓๗/๔๐๕/๒๔๕-๒๔๖

๒ อาวโส แปลวา ผมอาย เดมใชเปนค าเรยกกนเปนสามญ คอ ภกษผแกกวาเรยกภกษผออนกวาหรอ

ภกษผออนกวาเรยกภกษผแกกวากได (ท.ม.อ. ๒/๒๑๖/๑๙๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๑ }

๓๑๒



เมอภกษปญจวคคยกลาวอยางนนแลว เราจงหามภกษปญญจวคคยวา ‘ภกษ

ทงหลาย เธอทงหลายอยาเรยกตถาคตโดยออกชอและใชค าวา ‘อาวโส’ ตถาคต

เปนอรหนต ตรสรดวยตนเองโดยชอบ เธอทงหลายจงเงยโสตสดบ เราจะสงสอน

อมตธรรมทเราไดบรรลแลว จะแสดงธรรม เธอทงหลายเมอปฏบตตามทเราสงสอน

ไมนานนกกจกท าใหแจงซงประโยชนยอดเยยมอนเปนทสดแหงพรหมจรรย ทเหลา

กลบตรผออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการดวยปญญาอนยงเอง

เขาถงอยในปจจบนนแนแท’

เมอเรากลาวอยางนแลว ภกษปญจวคคยไดกลาวกบเราวา ‘อาวโสโคดม

แมดวยจรยานน ดวยปฏปทานน ดวยทกกรกรยานน พระองคกยงมไดบรรล

ญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษย บดน พระองค

เปนผมกมาก คลายความเพยร เวยนมาเพอความเปนคนมกมาก ไฉนจกบรรล

ญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษยไดเลา’

เมอภกษปญจวคคยกลาวอยางนนแลว เราจงไดกลาวกบภกษปญจวคคยวา

‘ภกษทงหลาย ตถาคตไมไดเปนคนมกมาก ไมไดคลายความเพยร ไมไดเวยนมา

เพอความเปนคนมกมาก ตถาคตเปนอรหนตตรสรดวยตนเองโดยชอบ เธอทงหลาย

จงเงยโสตสดบ เราจะสงสอนอมตธรรมทเราไดบรรลแลว จะแสดงธรรม เธอทงหลาย

เมอปฏบตตามทเราสงสอน ไมนานนกกจกท าใหแจงซงประโยชนยอดเยยมอนเปน

ทสดแหงพรหมจรรย ทเหลากลบตรผออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการ

ดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบนนแนแท’

แมครงท ๒ ภกษปญจวคคยกไดกลาวกบเราวา ฯลฯ

แมครงท ๒ เรากไดกลาวกบภกษปญจวคคยวา ฯลฯ

แมครงท ๓ ภกษปญจวคคยกไดกลาวกบเราวา ‘อาวโสโคดม แมดวย

จรยานน ดวยปฏปทานน ดวยทกกรกรยานน พระองคกยงมไดบรรลญาณทสสนะ

ทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษยได บดน พระองคเปนผมกมาก

คลายความเพยร เวยนมาเพอความเปนคนมกมาก ไฉนจกบรรลญาณทสสนะท

ประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษยไดเลา’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๒ }

๓๑๓



เมอภกษปญจวคคยกลาวอยางนนแลว เราไดกลาวกบภกษปญจวคคยวา ‘ภกษ

ทงหลาย เธอทงหลายยงจ าไดหรอไมวา ถอยค าเชนนเราไดเคยกลาวในกาลกอนแตน’

ภกษปญจวคคยกลาววา ‘ถอยค าเชนนไมเคยไดฟงมากอน พระพทธเจาขา’

เราจงกลาววา ‘ภกษทงหลาย ตถาคตเปนอรหนต ตรสรดวยตนเองโดยชอบ

เธอทงหลายจงเงยโสตสดบ เราจะสงสอนอมตธรรมทเราไดบรรลแลว จะแสดงธรรม

เธอทงหลายเมอปฏบตตามทเราสงสอน ไมนานนกกจกท าใหแจงซงประโยชน

ยอดเยยมอนเปนทสดแหงพรหมจรรย ทเหลากลบตรผออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

โดยชอบตองการดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบนนแนแท’

เราสามารถท าใหภกษปญจวคคยยนยอมไดแลว เรากลาวสอนภกษ ๒ รป

ภกษ ๓ รปกเทยวบณฑบาต เราทง ๖ ฉนบณฑบาตทภกษ ๓ รปน ามา

เรากลาวสอนภกษ ๓ รป ภกษ ๒ รปกเทยวบณฑบาต เราทง ๖ ฉนบณฑบาต

ทภกษ ๒ รปน ามา๑

ตอมา ภกษปญจวคคยทเราสงสอนและพร าสอนอยอยางน เปนผมความเกด

เปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเกดเปนธรรมดาดวยตนแลว จงแสวงหา

นพพานทไมมความเกด อนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม ไดบรรลนพพาน

ทไมมความเกด อนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมแลว

เปนผมความแกเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความแกเปนธรรมดา

ดวยตนแลว จงแสวงหานพพานทไมมความแก อนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอด

เยยม ไดบรรลนพพานทไมมความแก อนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมแลว

เปนผมความเจบเปนธรรมดา ฯลฯ

เปนผมความตายเปนธรรมดา ฯลฯ

เปนผมความเศราโศกเปนธรรมดา ฯลฯ


๑ ดเทยบ ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๒๗-๓๔๒/๓๙๕-๔๑๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๓ }

๓๑๔



เปนผมความเศราหมองเปนธรรมดา ทราบชดถงโทษในสงทมความเศราหมอง

เปนธรรมดาดวยตนแลว จงแสวงหานพพานทไมมความเศราหมอง อนเปนแดน

เกษมจากโยคะอนยอดเยยม ไดบรรลนพพานทไมมความเศราหมอง อนเปนแดน

เกษมจากโยคะอนยอดเยยมแลว

อนง ภกษปญจวคคยเหลานนไดเกดญาณทสสนะขนมาวา ‘วมตตของพวกเรา

ไมก าเรบ ชาตนเปนชาตสดทาย ภพใหมไมมอกตอไป’

[๒๘๗] ภกษทงหลาย กามคณ ๕ ประการน




๒. เสยงทจะพงรแจงทางห ฯลฯ

๓. กลนทจะพงรแจงทางจมก ฯลฯ

๔. รสทจะพงรแจงทางลน ฯลฯ



กามคณม ๕ ประการน

สมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนงใฝฝน ลมหลง ตดพน ไมเหนโทษ ไมม

ปญญาเครองสลดออก บรโภคกามคณ ๕ ประการน บณฑตพงทราบวา ‘สมณ-

พราหมณพวกนนเปนผถงความเสอม ความพนาศ ถกมารใจบาปท าอะไร ๆ ได

ตามใจชอบ’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๔ }

๓๑๕



เปรยบเทยบนกบวชกบฝงเนอ

ภกษทงหลาย เนอปาทตดบวง นอนทบบวง พงทราบวา ‘เปนสตวทถง

ความเสอม ความพนาศ ถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบ’ เมอนาย

พรานเนอเดนเขามา กหนไปไมไดตามปรารถนา แมฉนใด สมณะหรอพราหมณ

พวกใดพวกหนงกฉนนนเหมอนกน ใฝฝน ลมหลง ตดพน ไมเหนโทษ ไมม

ปญญาเครองสลดออก ยอมบรโภคกามคณ ๕ ประการน บณฑตพงทราบวา

‘สมณพราหมณพวกนนเปนผถงความเสอม ความพนาศ ถกมารใจบาปท าอะไร ๆ

ไดตามใจชอบ’ แตสมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนงไมใฝฝน ไมลมหลง ไม

ตดพน เหนโทษ มปญญาเครองสลดออก ยอมบรโภคกามคณ ๕ ประการน

บณฑตพงทราบวา ‘สมณพราหมณพวกนนเปนผไมถงความเสอม ความพนาศ

ไมถกมารใจบาปท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบ’

เนอปาทไมตดบวง นอนทบบวง พงทราบวา ‘เปนสตวไมถงความเสอม

ไมถงความพนาศ ไมถกนายพรานเนอท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบ’ เมอนายพราน

เนอเดนเขามา กหนไปไดตามปรารถนา แมฉนใด สมณะหรอพราหมณพวกใด

พวกหนงกฉนนนเหมอนกน ไมใฝฝน ไมลมหลง ไมตดพน เหนโทษ มปญญา

เครองสลดออก๑ ยอมบรโภคกามคณ ๕ ประการน บณฑตพงทราบวา ‘สมณ-

พราหมณพวกนนเปนผไมถงความเสอม ไมถงความพนาศ ไมถกมารใจบาป

ท าอะไร ๆ ไดตามใจชอบ’

อนง เนอปาเมอเทยวไปตามปาใหญ ยอมวางใจเดน ยน นง นอน ขอนน

เพราะเหตไร เพราะไมไดพบกบนายพรานเนอ แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน

สงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปตและ

สขอนเกดจากวเวกอย เราเรยกภกษนวา ‘ผท าใหมารตาบอด คอท าลายดวงตาของ

มารอยางไมมรองรอย ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’


๑ ปญญาเปนเครองสลดออก ในทนหมายถงปจจเวกขณญาณ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๗/๑๐๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๕ }

๓๑๖



อกประการหนง เพราะวตกวจารสงบระงบไป ภกษบรรลทตยฌานมความ


อนเกดจากสมาธอย ฯลฯ



มสต อยเปนสข’ ฯลฯ


กอนแลว ภกษบรรลจตตถฌานทไมมทกข ไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย

เราเรยกภกษนวา ‘ผท าใหมารตาบอด คอ ท าลายดวงตาของมารอยางไมมรองรอย

ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’

อกประการหนง เพราะลวงรปสญญา ดบปฏฆสญญา ไมก าหนดนานตตสญญา

โดยประการทงปวง ภกษบรรลอากาสานญจายตนฌานอยโดยก าหนดวา ‘อากาศ

หาทสดมได’ เราเรยกภกษนวา ‘ผท าใหมารตาบอด คอ ท าลายดวงตาของมาร

อยางไมมรองรอย ถงการทมารใจบาปมองไมเหน’


บรรลวญญาณญจายตนฌานอยโดยก าหนดวา ‘วญญาณหาทสดมได’ ฯลฯ

อกประการหนง เพราะลวงวญญาณญจายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษ

บรรลอากญจญญายตนฌานอยโดยก าหนดวา ‘ไมมอะไร’ ฯลฯ

อกประการหนง เพราะลวงอากญจญญายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษ

บรรลเนวสญญานาสญญายตนฌานอย ฯลฯ

ภกษทงหลาย อกประการหนง เพราะลวงเนวสญญานาสญญายตนฌานโดย

ประการทงปวง ภกษบรรลสญญาเวทยตนโรธอย กเพราะเหนดวยปญญา เธอ

ยอมมอาสวะสนไป เราเรยกภกษนวา ‘ผท าใหมารตาบอด คอ เปนผทมารใจ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๖ }

๓๑๗


๗. จฬหตถปโทปมสตร

บาปมองไมเหนเพราะท าลายดวงตาของมารอยางไมมรองรอย’ เปนผขามพน

ตณหาอนของอยในอารมณตาง ๆ ในโลกได ยอมวางใจ เดน ยน นง นอน

ขอนนเพราะเหตไร เพราะไมไดด าเนนอยในทางของมารใจบาป”



ปาสราสสตรท ๖ จบ


วาดวยอปมาดวยรอยเทาชาง สตรเลก

[๒๘๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พราหมณชอชาณสโสณออกจาก

กรงสาวตถดวยรถคนใหญทเทยมดวยลาซงมเครองประดบทกอยางลวนเปนสขาว

ในเวลาเทยงวน ชาณสโสณพราหมณไดเหนปรพาชกชอปโลตกะเดนมาแตไกล

ครนเหนแลวไดกลาวกบปโลตกปรพาชกอยางนวา “นแนะ ทานวจฉายนะผเจรญ

มาจากไหนแตยงวน๑”

ปโลตกปรพาชกตอบวา “ทานผเจรญ ขาพเจามาจากส านกของพระสมณ-

โคดมนนแล”

“ทานวจฉายนะ เหนจะเขาใจความเฉยบแหลมแหงปญญาของพระสมณโคดมวา

พระองคเปนบณฑต หรออยางไร”

“ทานผเจรญ กขาพเจาเปนใครเลาจงจกรความเฉยบแหลมแหงปญญาของ

พระสมณโคดมได แมผทจะรความเฉยบแหลมแหงปญญาของพระสมณโคดมได ก

พงเปนเชนพระสมณโคดมโดยแนแท”


๑ แตยงวน ในทนหมายถงเวลาชวงเชา (ม.ม.อ. ๒/๒๘๘/๑๐๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๗ }

๓๑๘



“ทานวจฉายนะสรรเสรญพระสมณโคดมดวยการสรรเสรญอยางยง”

“ขาพเจาจกไมสรรเสรญพระสมณโคดมอยางไรเลา เพราะพระสมณโคดมผเจรญ

นน ใคร ๆ กสรรเสรญเยนยอแลวทเดยววา ‘เปนผประเสรฐกวาเทวดาและมนษย

ทงหลาย”

“ทานวจฉายนะเหนอ านาจประโยชนอะไรเลา จงเลอมใสอยางยงในพระสมณ-

โคดมถงเพยงน”

ปโลตกปรพาชกตอบวา “ทานผเจรญ เหตไฉนขาพเจาจงเปนผเลอมใสอยาง

ยงในพระสมณโคดมถงอยางน พรานชางผฉลาดจะพงเขาไปในปาเปนทอยของชาง

และเหนรอยเทาชางขนาดใหญทงยาวและกวาง ในปาเปนทอยของชางนน เขา

ตดสนใจไดวา ‘ชางตวนใหญจรงหนอ’ แมฉนใด ขาพเจากฉนนนเหมอนกน เมอ

ไดเหนรอย ๔ รอย ในพระสมณโคดมแลว กตดสนใจไดวา ‘พระผมพระภาค

เปนพระสมมาสมพทธเจา พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคตรสไวดแลว พระ

สงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบตดแลว’

รอยของพระตถาคต

[๒๘๙] รอย ๔ รอย อะไรบาง คอ

๑. ขาพเจาเหนขตตยบณฑตบางพวกในโลกน เปนผละเอยดออน

โตตอบวาทะของผอนไดประหนงยงขนเนอทราย ขตตยบณฑต

เหลานนดเหมอนวาเทยวท าลายทฏฐทงหลาย(ของผอน)ดวยปญญา

(ของตน) พอไดสดบมาวา ‘พระสมณโคดมจกเสดจเทยวไปยงหม

บาน หรอนคมชอโนน’ กพากนคดผกปญหาดวยตงใจวา ‘พวกเรา

จกเขาไปหาพระสมณโคดมแลวถามปญหาน หากพระสมณโคดมนน

ถกพวกเราถามแลวอยางน จกตอบอยางน พวกเราจกยกวาทะ๑

อยางนข นแกพระองค แมหากพระสมณโคดมนนถกพวกเราถาม


๑ วาทะ ในทนหมายถงการกลาวโทษ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๙/๑๐๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๘ }

๓๑๙



แลวอยางน จกตอบอยางน พวกเรากจกยกวาทะอยางนข นถาม

พระองค’ ขตตยบณฑตเหลานนไดสดบวา ‘พระสมณโคดมเสดจเทยว

ไปยงหมบาน หรอนคมชอโนนแลว’ กพากนไปเขาเฝาพระสมณ-

โคดมถงทประทบ พระสมณโคดมกทรงชแจงใหขตตยบณฑตเหลานน

เหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา

ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถา ขตตยบณฑตเหลานน

ผอนพระสมณโคดมทรงชแจงใหเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไป

ปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง

ดวยธรรมกถาแลว กไมถามปญหากบทานพระสมณโคดมอกเลย

แลวจกยกวาทะขนแกพระสมณโคดมนนไดอยางไรเลา ทแทยอมพากน

ยอมเปนสาวก๑ของพระสมณโคดมนนแล

เมอขาพเจาไดเหนรอยท ๑ นในพระสมณโคดมแลว ขาพเจากตดสนใจไดวา

‘พระผมพระภาคเปนพระสมมาสมพทธเจา พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาค

ตรสไวดแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบตดแลว’

๒. ขาพเจาเหนพราหมณบณฑตบางพวก ฯลฯ

๓. ขาพเจาเหนคหบดบณฑตบางพวก ฯลฯ

๔. ขาพเจาเหนสมณบณฑตบางพวกในโลกน เปนผละเอยดออน

โตตอบวาทะของผอนไดประหนงวายงขนเนอทราย สมณบณฑต

เหลานนดเหมอนวาเทยวท าลายทฏฐทงหลาย(ของผอน)ดวยปญญา

(ของตน) พอไดสดบวา ‘พระสมณโคดมจกเสดจเทยวไปยงหมบาน

หรอนคมชอโนน’ กพากนคดผกปญหาดวยตงใจวา ‘พวกเราจก

เขาไปหาพระสมณโคดมแลวถามปญหาน หากพระสมณโคดมนน

ถกพวกเราถามแลวอยางน จกตอบอยางน พวกเราจกยกวาทะ

อยางนข นแกพระองค แมหากพระสมณโคดมนนถกพวกเราถามแลว


๑ เปนสาวก ในทนหมายถงเปนสาวกดวยการถงพระรตนตรยเปนสรณะ (ม.ม.อ. ๒/๒๘๙/๑๐๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๑๙ }

๓๒๐



อยางน จกตอบอยางน พวกเรากจกยกวาทะอยางนข นแกพระองค ’

สมณบณฑตเหลานนไดสดบวา ‘พระสมณโคดมเสดจเทยวไปยง

หมบาน หรอนคมชอโนนแลว’ กพากนไปเขาเฝาพระสมณโคดม

ถงทประทบ พระสมณโคดมกทรงชแจงใหสมณบณฑตเหลานนเหนชด

ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบ

ชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถา สมณบณฑตเหลานนผอน

พระสมณโคดมทรงชแจงใหเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต

เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวย

ธรรมกถาแลว กไมถามปญหากบทานพระสมณโคดมอกเลย แลว

จกยกวาทะขนแกพระสมณโคดมนนไดอยางไรเลา ทแทยอมพากน

ทลขอโอกาสกบพระสมณโคดมนน เพอออกจากเรอนบวชเปน

บรรพชต พระสมณโคดมกทรงประทานบรรพชาแกสมณบณฑต

เหลานน สมณบณฑตเหลานนผไดรบบรรพชาจากพระสมณโคดม

ในอนาคารยวนยนนแลว หลกออก(จากหม) ไมประมาท มความ

เพยร อทศกายและใจอย ไมนานนกกไดท าใหแจงซงประโยชน

ยอดเยยมอนเปนทสดแหงพรหมจรรยทเหลากลบตรผออกจากเรอน

บวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการดวยปญญาอนยงเองเขาถงอยใน

ปจจบน สมณบณฑตเหลานนจงพากนกลาวอยางนวา ‘ทานผเจรญ

เราทงหลายเปนผไมสญเสยเลยแมแตนอย เราทงหลายเปนผไม

สญเสยเลยแมแตนอย เพราะวาในกาลกอน เราทงหลาย ทงทไม

เปนสมณะเลยกปฏญญาวาเปนสมณะ ไมเปนพราหมณเลยก

ปฏญญาวาเปนพราหมณ ไมเปนพระอรหนตเลยกปฏญญาวาเปน

พระอรหนต บดน พวกเราเปนสมณะแลว บดน พวกเราเปน

พราหมณแลว บดน พวกเราเปนพระอรหนตแลว’

เมอขาพเจาไดเหนรอยท ๔ นในพระสมณโคดมแลว ขาพเจากตดสนใจได

วา ‘พระผมพระภาคเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระธรรมเปนธรรมทพระ

ผมพระภาคตรสไวดแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบตดแลว’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๐ }

๓๒๑



ทานผเจรญ เมอขาพเจาไดเหนรอยทง ๔ เหลานในพระสมณโคดมแลว

ขาพเจากตดสนใจไดวา ‘พระผมพระภาคเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระ

ธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคตรสไวดแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาค

เปนผปฏบตดแลว’

[๒๙๐] เมอปโลตกปรพาชกกลาวอยางนแลว ชาณสโสณพราหมณท าผาหม

เฉวยงบาขางหนง ประนมมอไปทางทศทพระผมพระภาคประทบอยแลวเปลงวาจา ๓

ครงวา

“ขอนอบนอมพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน



ท าอยางไรหนอ เราจะไดพบพระสมณโคดมนนสกครงหนง ท าอยางไรจงจะ

ไดสนทนาปราศรย(กบพระสมณโคดม)บาง”

ครงนน ชาณสโสณพราหมณเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ได

สนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกนแลวนง ณ ทสมควร ได

กราบทลเลาเรองทสนทนากบปโลตกปรพาชกตามทกลาวมาแลวทงปวงแดพระผม

พระภาค

เมอชาณสโสณพราหมณกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรสกบ

ชาณสโสณพราหมณวา

“พราหมณ ดวยเหตเพยงเทาน ขอความเปรยบเทยบดวยรอยเทาชางยงมได

บรบรณโดยพสดาร ทานจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาวขอความเปรยบเทยบ

ดวยรอยเทาชางทบรบรณโดยพสดาร”

ชาณสโสณพราหมณทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรส


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๑ }

๓๒๒



เกยรตคณของพระตถาคตเปรยบกบรอยเทาชาง

[๒๙๑] “พราหมณ อปมาเหมอนพรานชางจะพงเขาไปสปาเปนทอยของชาง

และเหนรอยเทาชางขนาดใหญทงยาวและกวางในปาเปนทอยของชางนน พรานชาง

ผฉลาดยอมไมดวนตดสนใจวา ‘ชางตวนใหญจรงหนอ’ ขอนนเพราะเหตไร

เพราะยงมชางพงทงหลายชอวาวามนกา(พงคอม)ทมรอยเทาใหญ ในปาเปนทอย

ของชาง รอยเทานจะพงเปนรอยเทาชางพงเหลานน

พรานชางนนตามรอยเทาชางนนไป เมอตามรอยเทาชางนนไปกเหนรอยเทา

ชางขนาดใหญทงยาวและกวาง และททถกเสยดสในทสงในปาเปนทอยของชาง

พรานชางผฉลาดกยงไมดวนตดสนใจวา ‘ชางตวนใหญจรงหนอ’ ขอนนเพราะเหตไร

เพราะยงมชางพงทงหลายชอวาอจจากาฬารกา(พงโยงมขนายด าแดง) ทมรอยเทาใหญ

ในปาเปนทอยของชาง รอยเทานจะพงเปนรอยเทาชางพงเหลานน

พรานชางนนตามรอยเทาชางนนไป เมอตามรอยเทาชางนนไปกเหนรอยเทา

ชางขนาดใหญทงยาวและกวาง ททถกเสยดสในทสง และททงาแซะขาดในทสงใน

ปาเปนทอยของชาง พรานชางผฉลาดกยงไมดวนตดสนใจวา ‘ชางตวนใหญจรงหนอ’

ขอนนเพราะเหตไร เพราะชางพงทงหลายชอวาอจจากเณรกา(พงโยงมขนายตม) ทม

รอยเทาใหญ ในปาเปนทอยของชาง รอยเทานจะพงเปนรอยเทาชางพงเหลานน

พรานชางนนตามรอยเทาชางนนไป เมอตามรอยเทานนไปกเหนรอยเทาชาง

ขนาดใหญทงยาวและกวาง ททถกเสยดสในทสง ททงาแซะขาดในทสง และกงไม

หกในทสง และเหนชางนนทโคนตนไม ทกลางแจง เดนอย ยนอย หมอบ หรอ

นอนอย เขาจงตดสนใจวา ‘ชางตวนเองเปนชางใหญตวนน’ แมฉนใด ขออปไมยน

กฉนนนเหมอนกน ตถาคตอบตข นมาในโลกน เปนอรหนต ตรสรดวยตนเอง

โดยชอบ เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ ไปด รแจงโลก เปนสารถฝกผทควรฝก

ไดอยางยอดเยยม เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา

เปนพระผมพระภาค ตถาคตนนรแจงโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก

และหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดา และมนษยดวยตนเองแลวจงประกาศ

ใหผอ นรตาม แสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง และม

ความงามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๒ }

๓๒๓



บรบรณครบถวน คหบด บตรคหบด หรออนชน(คนผเกดภายหลง)ในตระกลใด

ตระกลหนงยอมฟงธรรมนน ครนไดฟงธรรมนนแลวเกดศรทธาในตถาคต เมอม

ศรทธายอมตระหนกวา ‘การอยครองเรอนเปนเรองอดอด เปนทางแหงธล การ

บวชเปนทางปลอดโปรง การทผอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธ

บรบรณครบถวน ดจสงขขด มใชท าไดงาย ทางทด เราควรโกนผมและหนวด

นงหมผากาสาวพสตร ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตเถด’ ตอมา เขาละทงกอง

โภคสมบตนอยใหญและเครอญาตนอยใหญ โกนผมและหนวดนงหมผากาสาว-

พสตรออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

สกขาและสาชพของภกษ

[๒๙๒] เขาเมอบวชแลวอยางน เปนผถงพรอมดวยสกขาและสาชพ๑

เสมอดวยภกษทงหลาย คอ

๑. ละเวนขาดจากการฆาสตว วางทณฑาวธ และศสตราวธ มความ

ละอาย มความเอนด มงหวงประโยชนเกอกลตอสรรพสตวอย

๒. ละเวนขาดจากการลกทรพย รบเอาแตของทเขาให มงหวงแตของ

ทเขาให ไมเปนขโมย เปนคนสะอาดอย

๓. ละพฤตกรรมอนเปนขาศกตอพรหมจรรย ประพฤตพรหมจรรย

เวนหางไกลจากเมถนธรรม๒อนเปนกจของชาวบาน

๔. ละเวนขาดจากการพดเทจ คอ พดแตค าสตย ด ารงความสตย

มถอยค าเปนหลก เชอถอได ไมหลอกลวงชาวโลก

๕. ละเวนขาดจากการพดสอเสยด คอ ฟงความจากฝายนแลวไมไป

บอกฝายโนนเพอท าลายฝายน หรอฟงความฝายโนนแลวไมมา

บอกฝายนเพอท าลายฝายโนน สมานคนทแตกกน สงเสรมคน


๑ สกขา หมายถงไตรสกขา คอ อธสลสกขา อธจตสกขา และอธปญญาสกขา แตในทนหมายเอาอธสลสกขา

สาชพ หมายถงสกขาบททพระผมพระภาคทรงบญญตส าหรบภกษผอยรวมกน ผด าเนนชวตรวมกน ม

ความประพฤตเสมอกน (ม.ม.อ. ๒/๒๙๒/๑๑๓) และด ว.มหา. (แปล) ๑/๔๕/๓๓, อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๙๙/๒๓๕

๒ เมถนธรรม หมายถงการรวมประเวณ การรวมสงวาส กลาวคอการเสพอสทธรรมอนเปนประเวณของ

ชาวบานมน าเปนทสด เปนกจทจะตองท าในทลบ เปนการกระท าของคนทเปนค ๆ (ว.มหา. ๑/๕๕/๓๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๓ }

๓๒๔



ทปรองดองกน ชนชมยนด เพลดเพลนตอผทสามคคกน พดแต

ถอยค าทสรางสรรคความสามคค

๖. ละเวนขาดจากการพดค าหยาบ คอ พดแตค าทไมมโทษ ไพเราะ

นารก จบใจ เปนค าของชาวเมอง คนสวนมากรกใครพอใจ

๗. ละเวนขาดจากการพดเพอเจอ คอ พดถกเวลา พดค าจรง

พดองประโยชน พดองธรรม พดองวนย พดค าทมหลกฐาน

มทอางอง มทก าหนด ประกอบดวยประโยชนเหมาะแกเวลา

[๒๙๓] ๘. เวนขาดจากการพรากพชคาม๑และภตคาม๒

๙. ฉนมอเดยว ไมฉนตอนกลางคน เวนขาดจากการฉนในเวลา

วกาล๓

๑๐. เวนขาดจากการฟอนร า ขบรอง ประโคมดนตร และดการ

ละเลนทเปนขาศกแกกศล

๑๑. เวนขาดจากการทดทรง ประดบ ตกแตงรางกายดวยพวงดอกไม

ของหอม และเครองประทนผวอนเปนลกษณะแหงการแตงตว

๑๒. เวนขาดจากทนอนสงใหญ

๑๓. เวนขาดจากการรบทองและเงน

๑๔. เวนขาดจากการรบธญญาหารดบ๔

๑๕. เวนขาดจากการรบเนอดบ

๑๖. เวนขาดจากการรบสตรและกมาร


๑ พชคาม หมายถงพชพนธจ าพวกทถกพรากจากทแลว ยงสามารถงอกขนไดอก (ม.ม.อ. ๒/๒๙๓/๑๑๖,

ท.ส.อ. ๑/๑๑/๗๘)

๒ ภตคาม หมายถงของเขยว หรอพชพนธอนเกดอยกบทม ๕ ชนด คอ ทเกดจากเหงา เชนกระชาย,

เกดจากตน เชน โพ, เกดจากตา เชน ออย, เกดจากยอด เชน ผกช, เกดจากเมลด เชน ขาว (ม.ม.อ.

๒/๒๙๓/๑๑๖, ท.ส.อ. ๑/๑๑/๗๘)

๓ ฉนในเวลาวกาล คอ เวลาทหามไวเฉพาะแตละเรอง เวลาวกาลในทนหมายถงผดเวลาทก าหนดไว

คอตงแตหลงเทยงวนจนถงเวลาอรณขน (ม.ม.อ. ๒/๒๙๓/๑๑๖, ท.ส.อ. ๑/๑๐/๗๕)

๔ ธญญาหารดบ ในทนหมายถงธญชาต ๗ ชนด คอ (๑) ขาวสาล (๒) ขาวเปลอก (๓) ขาวเหนยว

(๔) ขาวละมาน (๕) ขาวฟาง (๖) ลกเดอย (๗) หญากบแก (ม.ม.อ. ๒/๒๙๓/๑๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๔ }

๓๒๕



๑๗. เวนขาดจากการรบทาสหญงและทาสชาย

๑๘. เวนขาดจากการรบแพะและแกะ

๑๙. เวนขาดจากการรบไกและสกร

๒๐. เวนขาดจากการรบชาง โค มา และลา

๒๑. เวนขาดจากการรบเรอกสวน ไรนา และทดน

๒๒. เวนขาดจากการรบท าหนาทเปนตวแทนและผส อสาร

๒๓. เวนขาดจากการซอการขาย

๒๔. เวนขาดจากการโกงดวยตาชง ดวยของปลอม และดวยเครอง

ตวงวด

๒๕. เวนขาดจากการรบสนบน การลอลวง และการตลบตะแลง

๒๖. เวนขาดจากการตด(อวยวะ) การฆา การจองจ า การตชงว งราว

การปลน และการขกรรโชก

[๒๙๔] ภกษนนเปนผสนโดษดวยจวรพอคมรางกายและบณฑบาตพออมทอง

เธอไป ณ ทใด ๆ กไปไดทนท นกมปกจะบนไป ณ ทใด ๆ กมแตปกของมนเปน

ภาระบนไป แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน เปนผสนโดษดวยจวรพอคมรางกาย

และบณฑบาตพออมทอง เธอจะไป ณ ทใด ๆ กไปไดทนท ภกษนนประกอบ

ดวยอรยสลขนธนแลว ยอมเสวยสขอนไมมโทษภายใน

[๒๙๕] ภกษนนเหนรปทางตาแลวไมรวบถอ ไมแยกถอ ยอมปฏบตเพอ

ความส ารวมจกขนทรย ซงเมอไมส ารวมแลวกจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรม

คออภชฌา(ความเพงเลงอยากไดส งของของผอ น) และโทมนส(ความทกขใจ)ครอบง าได

จงรกษาจกขนทรย ถงความส ารวมในจกขนทรย ฟงเสยงทางห ฯลฯ ดมกลนทาง

จมก ฯลฯ ลมรสทางลน ฯลฯ ถกตองโผฏฐพพะทางกาย ฯลฯ รแจงธรรมารมณ

ทางใจแลวไมรวบถอ ไมแยกถอ ยอมปฏบตเพอความส ารวมมนนทรยซ งเมอไมส ารวม

แลวกจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรมคออภชฌาและโทมนสครอบง าได จงรกษา

มนนทรย ถงความส ารวมในมนนทรย

ภกษประกอบดวยอรยอนทรยสงวรน ยอมเสวยสขอนไมระคนดวยกเลสภายใน

ภกษนนท าความรสกตวในการกาวไป การถอยกลบ การแลด การเหลยวด

การคเขา การเหยยดออก การครองสงฆาฏ บาตรและจวร การฉน การดม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๕ }

๓๒๖



การเคยว การลม การถายอจจาระปสสาวะ การเดน การยน การนง การหลบ

การตน การพด การนง

[๒๙๖] ภกษนนเปนผประกอบดวยอรยสลขนธ อรยสนโดษ อรยอนทรย-

สงวร และอรยสตสมปชญญะนแลวพกอย ณ เสนาสนะอนเงยบสงด คอ ปา โคนไม

ภเขา ซอกเขา ถ า ปาชา ปาทบ ทแจง ลอมฟาง เธอกลบจากบณฑบาต

ภายหลงฉนภตตาหารเสรจแลว นงคบลลงก๑ ตงกายตรง ด ารงสตเฉพาะหนา

ภกษนนละอภชฌาในโลก มใจปราศจากอภชฌาอย ช าระจตใหบรสทธจากอภชฌา

ละพยาบาทและความมงราย มจตไมพยาบาท มงประโยชนเกอกลสรรพสตวอย

ช าระจตใหบรสทธจากพยาบาทและความมงราย ละถนมทธะ(ความหดหและเซองซม)

เปนผปราศจากถนมทธะ ก าหนดแสงสวาง มสตสมปชญญะอย ช าระจตใหบรสทธ

จากถนมทธะ ละอทธจจกกกจจะ(ความฟงซานและความร าคาญใจ)ไดแลว เปนผ

ไมฟงซาน มจตสงบในภายใน ช าระจตใหบรสทธจากอทธจจกกกจจะ ละวจกจฉา

(ความลงเลสงสย) ขามวจกจฉาไดแลว ไมมวจกจฉาในกศลธรรมอย ช าระจตให

บรสทธจากวจกจฉา

รอยพระบาทของพระตถาคต

[๒๙๗] ภกษนนละนวรณ ๕ ประการนซ งเปนเครองเศราหมองแหงจตและ

เปนเหตท าปญญาใหออนก าลงไดแลว สงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว

บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย ขอนเราเรยกวา

‘ตถาคตบท๒‘บาง ‘ตถาคตนเสวต๓‘บาง ‘ตถาคตรญชต๔‘บาง อรยสาวกกยงไม

ดวนตดสนใจวา ‘พระผมพระภาคเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระธรรมเปน


๑ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๑๐๗ (มหาสตปฏฐานสตร) หนา ๑๐๒ ในเลมน

๒ ตถาคตบท หมายถงทางแหงญาณ หรอรองรอยแหงญาณของพระตถาคต ไดแก ฐานทญาณเหยยบแลว

กลาวคอ ฌานทงหลายมปฐมฌานเปนตน เปนพนฐานแหงญาณชนสง ๆ ขนไปของพระตถาคต (ม.ม.อ.

๒/๒๙๗/๑๒๕)

๓ ตถาคตนเสวต หมายถงฐานทซ โครงคอญาณของพระตถาคตเสยดสแลว (ม.ม.อ. ๒/๒๙๗/๑๒๕)

๔ ตถาคตรญชต หมายถงฐานทพระเขยวแกวคอญาณของพระตถาคตกระทบแลว (ม.ม.อ. ๒/๒๙๗/๑๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๖ }

๓๒๗



ธรรมทพระผมพระภาคตรสไวดแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบต

ดแลว’



อนเกดจากสมาธอย ขอนเราเรยกวา ‘ฯลฯ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาค

เปนผปฏบตดแลว’



มสต อยเปนสข’ ขอนเราเรยกวา ‘ฯลฯ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผ

ปฏบตดแลว’

อกประการหนง เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไปกอนแลว

ภกษบรรลจตตถฌานทไมมสข ไมมทกข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย ขอนเรา

เรยกวา ‘ตถาคตบท‘บาง ‘ตถาคตนเสวต‘บาง ‘ตถาคตรญชต‘บาง อรยสาวกก

ยงไมดวนตดสนใจวา ‘พระผมพระภาคเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระธรรม

เปนธรรมทพระผมพระภาคตรสไวดแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาค เปนผ

ปฏบตดแลว’

[๒๙๘] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน๑ ปราศจาก

ความเศราหมอง ออน เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ภกษนน


๒ ชาตบาง ฯลฯ พรอมทงลกษณะทวไปและชวประวตอยางน แมขอนเราเรยกวา

‘ตถาคตบท‘บาง ‘ตถาคตนเสวต‘บาง ‘ตถาคตรญชต‘บาง อรยสาวกกยงไมดวน

ตดสนใจวา ‘พระผมพระภาคเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระธรรมเปนธรรม

ทพระผมพระภาคตรสไวดแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบตดแลว’

เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจากความ

เศราหมอง ออน เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ภกษนนนอม

จตไปเพอจตปปาตญาณ เหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกด ฯลฯ รชดถงหมสตวผ


๑ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๕๒ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๗ }

๓๒๘



เปนไปตามกรรมอยางนแลว แมขอนเราเรยกวา ‘ตถาคตบท‘บาง ‘ตถาคตนเสวต‘บาง

‘ตถาคตรญชต‘บาง อรยสาวกกยงไมดวนตดสนใจวา ‘พระผมพระภาค เปนพระ

อรหนตสมมาสมพทธเจา พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคตรสไวดแลว พระสงฆ

สาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบตดแลว’

[๒๙๙] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก

ความเศราหมอง ออน เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ภกษ

นนนอมจตไปเพออาสวกขยญาณ รชดตามความเปนจรงวา ‘นทกข นทกขสมทย


นอาสวนโรธคามนปฏปทา’ แมขอนเรากเรยกวา ‘ตถาคตบท‘บาง ‘ตถาคตนเสวต’

บาง ‘ตถาคตรญชต‘บาง อรยสาวกทยงไมดวนตดสนใจกตดสนใจไดเลยวา ‘พระผม

พระภาคเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาค

ตรสไวดแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบตดแลว’

เมอภกษนนร เหนอยางน จตยอมหลดพนจากกามาสวะ ภวาสวะ และ

อวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลวกรวา ‘หลดพนแลว’ รชดวา ‘ชาตส นแลว อยจบ

พรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป’

แมขอนเราเรยกวา ‘ตถาคตบท‘บาง ‘ตถาคตนเสวต’บาง ‘ตถาคตรญชต‘บาง

ดวยเหตเพยงเทาน อรยสาวกจงตดสนใจไดวา ‘พระผมพระภาคเปนพระอรหนต-

สมมาสมพทธเจา พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคตรสไวดแลว พระสงฆสาวก

ของพระผมพระภาคเปนผปฏบตดแลว’ ดวยเหตเพยงเทาน ขอความเปรยบเทยบ

ดวยรอยเทาชางเปนอนบรบรณโดยพสดารแลว”

เมอพระผมพระภาคตรสอยางน ชาณสโสณพราหมณไดกราบทลพระผม

พระภาควา “ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก

ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ทานพระ

โคดมทรงประกาศธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคลหงายของ

ทคว า เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมดดวยตงใจวา

‘คนมตาดจกเหนรปได’ ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม พรอมทงพระธรรม

และพระสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจ าขาพระองควา เปนอบาสกผถง

สรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต”

จฬหตถปโทปมสตรท ๗ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๘ }

๓๒๙


๘. มหาหตถปโทปมสตร


วาดวยอปมาดวยรอยเทาชาง สตรใหญ

เปรยบเทยบอรยสจกบรอยเทาชาง

[๓๐๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ณ ทนนแล ทานพระสารบตรไดเรยกภกษทง

หลายมากลาววา “ทานผมอายทงหลาย” ภกษเหลานนรบค าแลว ทานพระสาร-

บตรไดกลาวเรองนวา

“ทานผมอายทงหลาย รอยเทาของสตวทงหลายผเทยวไปบนแผนดน รอยเทา

เหลานนทงหมดรวมลงในรอยเทาชาง รอยเทาชางชาวโลกกลาววา ‘เปนยอดของ

รอยเทาเหลานน เพราะรอยเทาชางเปนรอยเทาขนาดใหญ’ แมฉนใด กศลธรรม

ทงหมดกฉนนนเหมอนกน นบเขาในอรยสจ ๔

อรยสจ ๔ อะไรบาง คอ

๑. ทกขอรยสจ ๒. ทกขสมทยอรยสจ

๓. ทกขนโรธอรยสจ ๔. ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ

[๓๐๑] ทกขอรยสจ เปนอยางไร


และอปายาสเปนทกข การไมไดส งทตองการเปนทกข โดยยอ อปาทานขนธ ๕

ประการ เปนทกข

อปาทานขนธ ๕ ประการ อะไรบาง คอ

๑. รปปาทานขนธ ๒. เวทนปาทานขนธ

๓. สญญปาทานขนธ ๔. สงขารปาทานขนธ

๕. วญญาณปาทานขนธ

รปปาทานขนธ อะไรบาง คอ

มหาภตรป ๔ และรปทอาศยมหาภตรป ๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๒๙ }

๓๓๐



มหาภตรป ๔ อะไรบาง คอ

๑. ปฐวธาต ๒. อาโปธาต

๓. เตโชธาต ๔. วาโยธาต

ปฐวธาต

[๓๐๒] ปฐวธาต เปนอยางไร

คอ ปฐวธาตภายในกม ปฐวธาตภายนอกกม

ปฐวธาตภายใน เปนอยางไร

คอ อปาทนนกรป๑ภายในทเปนของเฉพาะตน เปนของแขนแขง เปนของหยาบ

ไดแก ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก ไต หวใจ ตบ

พงผด มาม ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา หรออปาทนนกรป

ภายในอนใด ทเปนของเฉพาะตน เปนของแขนแขง เปนของหยาบ นเรยกวา

‘ปฐวธาตภายใน’

ปฐวธาตภายใน และปฐวธาตภายนอกน กเปนปฐวธาตนนเอง บณฑตควร

เหนปฐวธาตนนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนวา ‘นนไมใชของเรา

เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา’ บณฑตครนเหนปฐวธาตนนตามความเปน

จรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเบอหนายในปฐวธาต และท าจตใหคลาย

ก าหนดจากปฐวธาต

เวลาทอาโปธาตภายนอกก าเรบยอมจะมได ในเวลานน ปฐวธาตภายนอก

จะอนตรธานไป ปฐวธาตภายนอกซงใหญถงเพยงนนยงปรากฏเปนของไมเทยง มความ

สนไปเปนธรรมดา มความเสอมไปเปนธรรมดา มความแปรผนไปเปนธรรมดา


๑ อปาทนนกรป หมายถงรปมกรรมเปน สมฏฐาน ค านเปนชอของรปทด ารงอยภายในสรระ ทยดถอ

จบตอง ลบคล าได เชน ผม ขน ฯลฯ อาหารใหม อาหารเกา ค านก าหนดจ าแนกหมายเอาปฐวธาตภายใน

แตส าหรบอาโปธาต เตโชธาต และวาโยธาต กมนยเชนเดยวกน พงทราบความพสดารในคมภรวสทธมรรค

(ม.ม.อ. ๒/๓๐๒/๑๓๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๐ }

๓๓๑



ไฉนกายซงตงอยชวเวลาเลกนอยนทถกตณหาเขาไปยดถอวา ‘เรา’ วา ‘ของเรา’ วา

‘เรามอย’ จกไมปรากฏเปนของไมเทยง มความสนไปเปนธรรมดา มความเสอมไป

เปนธรรมดา และมความแปรผนไปเปนธรรมดาเลา เมอเปนเชนน ภกษนนกไมม

ความยดถอในปฐวธาตภายในน

หากชนเหลาอนจะดา บรภาษ เกรยวกราด เบยดเบยนภกษนน ภกษนน

รชดอยางนวา ‘ทกขเวทนาอนเกดจากโสตสมผสนเกดขนแลวแกเรา แตทกขเวทนา

นนอาศยเหตจงเกดขนได ไมอาศยเหตกจะเกดขนไมได ทกขเวทนานอาศยอะไร

จงเกดขนได ทกขเวทนาอาศยผสสะจงเกดขนได’ ภกษนนยอมเหนวา ‘ผสสะ

ไมเทยง เวทนาไมเทยง สญญาไมเทยง สงขารทงหลายไมเทยง วญญาณไมเทยง’

จตของภกษนนยอมดงไป ยอมผองใส ด ารงมนและนอมไปในอารมณคอธาตนนแล

หากชนเหลาอนจะพยายามท ารายภกษนนดวยอาการทไมนาปรารถนา ไม

นาใคร ไมนาพอใจ คอ ดวยการท ารายดวยฝามอบาง การท ารายดวยกอนดนบาง

การท ารายดวยทอนไมบาง การท ารายดวยศสตราบาง ภกษนนรชดอยางนวา ‘กาย

นเปนทรองรบการท ารายดวยฝามอบาง การท ารายดวยกอนดนบาง การท าราย

ดวยทอนไมบาง การท ารายดวยศสตราบาง’ อนง พระผมพระภาคไดตรสไวใน

พระโอวาททอปมาดวยเลอย๑วา ‘ภกษทงหลาย หากพวกโจรผประพฤตต าทราม

จะพงใชเลอยทมทจบ ๒ ขาง เลอยอวยวะนอยใหญ ผมใจคดรายแมในพวกโจรนน

กไมชอวาท าตามค าสงสอนของเรา เพราะเหตทอดกลนไมไดนน’ อนง ความเพยร

ทเราเรมท าแลวจกไมยอหยอน สตทเราตงไวแลวจกไมหลงลม กายทเราท าใหสงบ

แลวจกไมกระวนกระวาย จตทเราท าใหตงมนแลวจกมอารมณแนวแน คราวนตอให

มการท ารายดวยฝามอ การท ารายดวยกอนดน การท ารายดวยทอนไม หรอการ

ท ารายดวยศสตราทกายนกตาม เรากจะท าตามค าสอนของพระพทธเจาทงหลายน

ใหจงได


๑ ดขอ ๒๓๒ (กกจปมสตร) หนา ๒๔๔ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๑ }

๓๓๒



เมอภกษนนระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม และระลกถงพระสงฆอย

อยางน ถาอเบกขาอนอาศยกศลธรรมยงด ารงอยไมได ภกษนนยอมสลดหดหใจ

เพราะเหตนนวา ‘ไมเปนลาภของเราหนอ ลาภไมมแกเราหนอ เราไดไมดแลวหนอ

การไดดวยดไมมแกเราหนอ ทเราระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม และระลก

ถงพระสงฆอยอยางน อเบกขาอนอาศยกศลธรรมยงด ารงอยไมได’ หญงสะใภเหน

พอผวแลวยอมสลดหดหใจ แมฉนใด ภกษนนกฉนนนเหมอนกน เมอระลกถง

พระพทธเจา ระลกถงพระธรรม และระลกถงพระสงฆอยอยางน ถาอเบกขาอน

อาศยกศลธรรมยงด ารงอยไมได ยอมสลดหดหใจเพราะเหตนนวา ‘ไมเปนลาภ

ของเราหนอ ลาภไมมแกเราหนอ เราไดไมดแลวหนอ การไดดวยดไมมแกเราหนอ

ทเราระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม และระลกถงพระสงฆอยอยางน

อเบกขาอนอาศยกศลธรรมยงด ารงอยไมได’

ทานผมอายทงหลาย เมอภกษนนระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม

และระลกถงพระสงฆอยอยางน ถาอเบกขาอนอาศยกศลธรรมด ารงอยไดดวยด

ภกษนนยอมพอใจเพราะเหตนน ดวยเหตเพยงเทาน ภกษไดชอวาท าตามค าสงสอน

ของพระพทธเจาทงหลายเปนอยางมากแลว

อาโปธาต

[๓๐๓] อาโปธาต เปนอยางไร

คอ อาโปธาตภายในกม อาโปธาตภายนอกกม

อาโปธาตภายใน เปนอยางไร

คอ อปาทนนกรปภายในทเปนของเฉพาะตน เปนของเอบอาบ มความ

เอบอาบ ไดแก ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา เปลวมน

น าลาย น ามก ไขขอ มตร หรออปาทนนกรปภายในอนใด ทเปนของเฉพาะตน

เปนของเอบอาบ มความเอบอาบ นเรยกวา อาโปธาตภายใน

อาโปธาตภายในและอาโปธาตภายนอกน กเปนอาโปธาตนนเอง บณฑตพงเหน

อาโปธาตนนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนวา ‘นนไมใชของเรา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๒ }

๓๓๓



เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา’ ครนเหนอาโปธาตนนตามความเปนจรงดวย

ปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเบอหนายในอาโปธาต และท าจตใหคลายก าหนด

จากอาโปธาต

เวลาทอาโปธาตภายนอกก าเรบยอมจะมได อาโปธาตภายนอกนนยอมพดพา

บานไปบาง นคมไปบาง เมองไปบาง ชนบทไปบาง บางสวนของชนบทไปบาง

เวลาทน าในมหาสมทรลกลงไป ๑๐๐ โยชนบาง ๒๐๐ โยชนบาง ๓๐๐

โยชนบาง ๔๐๐ โยชนบาง ๕๐๐ โยชนบาง ๖๐๐ โยชนบาง ๗๐๐ โยชนบาง

ยอมจะมได

เวลาทน าในมหาสมทรขงอย ๗ ชวล าตาลบาง ๖ ชวล าตาลบาง ๕ ชว

ล าตาลบาง ๔ ชวล าตาลบาง ๓ ชวล าตาลบาง ๒ ชวล าตาลบาง ๑ ชวล าตาลบาง

ยอมจะมได

เวลาทน าในมหาสมทรขงอย ๗ ชวบรษบาง ๖ ชวบรษบาง ๕ ชวบรษบาง

๔ ชวบรษบาง ๓ ชวบรษบาง ๒ ชวบรษบาง ๑ ชวบรษบาง ยอมจะมได

เวลาทน าในมหาสมทรขงอยก งชวบรษบาง ประมาณเพยงสะเอวบาง ประมาณ

เพยงเขาบาง ประมาณเพยงขอเทาบาง ยอมจะมได

เวลาทน าในมหาสมทรไมมพอเปยกขอนวมอ กยอมจะมได

อาโปธาตภายนอกซงมมากถงเพยงนน ยงปรากฏเปนของไมเทยง มความ

สนไปเปนธรรมดา มความเสอมไปเปนธรรมดา มความแปรผนไปเปนธรรมดา

ไฉนกายซงตงอยชวเวลาเลกนอยทถกตณหาเขาไปยดถอวา ‘เรา’ วา ‘ของเรา’ วา

‘เรามอย’ จกไมปรากฏเปนของไมเทยง มความสนไปเปนธรรมดา มความเสอมไป

เปนธรรมดา และมความแปรผนไปเปนธรรมดาเลา เมอเปนเชนน ภกษนนกไม

มความยดถอในอาโปธาตภายนอกน ฯลฯ เมอภกษนนระลกถงพระพทธเจา ระลก

ถงพระธรรม และระลกถงพระสงฆอยอยางน อเบกขาอนอาศยกศลธรรมด ารงอย

ไดดวยด ภกษนนยอมพอใจเพราะเหตนน ดวยเหตเพยงเทาน ภกษไดชอวาท า

ตามค าสงสอนของพระพทธเจาเปนอยางมากแลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๓ }

๓๓๔



เตโชธาต

[๓๐๔] เตโชธาต เปนอยางไร

คอ เตโชธาตภายในกม เตโชธาตภายนอกกม

เตโชธาตทเปนภายใน เปนอยางไร

คอ อปาทนนกรปภายใน ทเปนของเฉพาะตน เปนของเรารอน มความ

เรารอน ไดแกธรรมชาตทเปนเครองท ารางกายใหอบอน ธรรมชาตทเปนเครองท า

รางกายใหทรดโทรม ธรรมชาตทเปนเครองท ารางกายใหเรารอน ธรรมชาตทเปน

เครองยอยสงทกนแลว ดมแลว เคยวแลว และลมรสแลว หรออปาทนนกรป

ภายในอนใด ทเปนของเฉพาะตน เปนของเรารอน มความเรารอน นเรยกวา

เตโชธาตภายใน

เตโชธาตภายใน และเตโชธาตภายนอกน กเปนเตโชธาตนนเอง บณฑตพง

เหนเตโชธาตนนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนวา ‘นนไมใชของเรา

เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา’ บณฑตครนเหนเตโชธาตนนตามความเปน

จรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเบอหนายในเตโชธาต และท าจตใหคลาย

ก าหนดจากเตโชธาต

เวลาทเตโชธาตภายนอกก าเรบยอมจะมได เตโชธาตภายนอกนนยอมไหม

บานบาง นคมบาง นครบาง ชนบทบาง บางสวนของชนบทบาง เตโชธาต

ภายนอกนน(ลาม)มาถงหญาสด หนทาง ภเขา น า หรอภมภาคทนารนรมยแลว

เมอไมมเชอ ยอมดบไปเอง เวลาทชนทงหลายแสวงหาไฟดวยขนไกบาง ดวยการ

ขดหนงบาง ยอมจะมได

เตโชธาตภายนอกซงใหญถงเพยงนนยงปรากฏเปนของไมเทยง มความสนไป

เปนธรรมดา มความเสอมไปเปนธรรมดา มความแปรผนไปเปนธรรมดา

ไฉนกายซงตงอยชวเวลาเลกนอยทถกตณหาเขาไปยดถอวา ‘เรา’ วา ‘ของเรา’ วา

‘เรามอย’ จกไมปรากฏ เปนของไมเทยง มความสนไปเปนธรรมดา มความเสอมไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๔ }

๓๓๕



เปนธรรมดา มความแปรผนไปเปนธรรมดาเลา เมอเปนเชนน ภกษนนกไมมความ

ยดถอในเตโชธาตภายนอกน ฯลฯ เมอภกษนนระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระ

ธรรม และระลกถงพระสงฆอยอยางน ถาอเบกขาอนอาศยกศลธรรมด ารงอยได

ดวยด ภกษนนยอมพอใจเพราะเหตนน ดวยเหตเพยงเทาน ภกษไดชอวาท าตาม

ค าสงสอนของพระพทธเจาเปนอยางมากแลว

วาโยธาต

[๓๐๕] วาโยธาต เปนอยางไร

คอ วาโยธาตภายในกม วาโยธาตภายนอกกม

วาโยธาตภายใน เปนอยางไร

คอ อปาทนนกรปภายใน ทเปนของเฉพาะตน เปนของพดไปมา มความ

พดไปมา ไดแก ลมทพดขนเบองบน ลมทพดลงเบองต า ลมในทอง ลมในล าไส

ลมทแลนไปตามอวยวะนอยใหญ ลมหายใจเขา ลมหายใจออก หรออปาทนนกรป

ภายในอนใด ทเปนของเฉพาะตน เปนของพดไปมา มความพดไปมา นเรยกวา

วาโยธาตภายใน

วาโยธาตภายในและวาโยธาตภายนอกน กเปนวาโยธาตนนเอง บณฑตพง

เหนวาโยธาตนนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนวา ‘นนไมใชของเรา

เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา’ บณฑตครนเหนวาโยธาตนนตามความเปนจรง

ดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเบอหนายในวาโยธาต และท าจตใหคลายก าหนด

จากวาโยธาต

เวลาทวาโยธาตภายนอกก าเรบยอมจะมได วาโยธาตภายนอกนนยอมพดพา

บานไปบาง นคมไปบาง นครไปบาง ชนบทไปบาง บางสวนของชนบทไปบาง

เวลาทชนทงหลายแสวงหาลมดวยพดใบตาลบาง ดวยพดส าหรบพดไฟบาง

ในเดอนสดทายแหงฤดรอน แมในทชายคา หญาทงหลายกไมไหว ยอมจะมได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๕ }

๓๓๖



วาโยธาตภายนอกซงใหญถงเพยงนนยงปรากฏเปนของไมเทยง มความสนไป

เปนธรรมดา มความเสอมไปเปนธรรมดา มความแปรผนไปเปนธรรมดา ไฉนกาย

ซงตงอยชวเวลาเลกนอยนทถกตณหาเขาไปยดถอวา ‘เรา’ วา ‘ของเรา’ วา ‘เรา

มอย’ จกไมปรากฏเปนของไมเทยง มความสนไปเปนธรรมดา มความเสอมไป

เปนธรรมดา มความแปรผนไปเปนธรรมดาเลา เมอเปนเชนน ภกษนนกไมมความ

ยดถอในวาโยธาตภายนอกน

หากชนเหลาอนจะดา บรภาษ เกยวกราด เบยดเบยนภกษนน ภกษนน

รชดอยางนวา ‘ทกขเวทนาอนเกดจากโสตสมผสนเกดขนแลวแกเรา แตทกขเวทนา

นนอาศยเหตจงเกดขนได ไมอาศยเหตกจะเกดขนไมได ทกขเวทนานอาศยอะไรจง

เกดขนได ทกขเวทนานอาศยผสสะจงเกดขนได’ ภกษนนยอมเหนวา ‘ผสสะเปน

ของไมเทยง เวทนาเปนของไมเทยง สญญาเปนของไมเทยง สงขารทงหลายเปน

ของไมเทยง วญญาณเปนของไมเทยง’ จตของภกษนนยอมดงไป ยอมผองใส

ด ารงมนและนอมไปในอารมณคอธาตนนแล

ผท าตามพระโอวาท

หากชนเหลาอนจะพยายามท ารายภกษนนดวยอาการทไมนาปรารถนา ไม

นาใคร ไมนาพอใจ คอ การท ารายดวยฝามอบาง การท ารายดวยกอนดนบาง

การท ารายดวยทอนไมบาง การท ารายดวยศสตราบาง ภกษนนยอมรชดอยางนวา

‘กายนมสภาพเปนทรองรบการท ารายดวยฝามอบาง การท ารายดวยกอนดนบาง

การท ารายดวยทอนไมบาง การท ารายดวยศสตราบาง’ อนง พระผมพระภาคได

ตรสไวในพระโอวาททอปมาดวยเลอย๑ วา ‘ภกษทงหลาย หากพวกโจรผประพฤต

ต าทราม จะพงใชเลอยทมทจบ ๒ ขางเลอยอวยวะนอยใหญ ผมใจคดรายแมใน


๑ ดขอ ๒๓๒ (กกจปมสตร) หนา ๒๔๔ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๖ }

๓๓๗



พวกโจรนน กไมชอวาท าตามค าสงสอนของเรา เพราะเหตทอดกลนไมไดนน’ อนง

ความเพยรทเราปรารภแลวจกไมยอหยอน สตทเราตงไวแลวจกไมหลงลม กายท

เราท าใหสงบแลวจกไมกระวนกระวาย จตทเราท าใหตงมนแลวจกมอารมณแนวแน

คราวน ตอใหมการท ารายดวยฝามอ การท ารายดวยกอนดน การท ารายดวย

ทอนไม หรอการท ารายดวยศสตราทกายนกตาม เรากจะท าตามค าสงสอนของ

พระพทธเจาทงหลายนใหจงได

เมอภกษนนระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม และระลกถงพระสงฆ

อยอยางน ถาอเบกขาอนอาศยกศลธรรมยงด ารงอยไมได ภกษนนยอมสลดหดหใจ

เพราะเหตนนวา ‘ไมเปนลาภของเราหนอ ลาภไมมแกเราหนอ เราไดไมดแลวหนอ

การไดดวยดไมมแกเราหนอ ทเราระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม และ

ระลกถงพระสงฆอยอยางน อเบกขาอนอาศยกศลธรรมยงด ารงอยไมได’ หญงสะใภ

เหนพอผวแลวยอมสลดหดหใจ แมฉนใด ภกษนนกฉนนนเหมอนกน เมอระลก

ถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม และระลกถงพระสงฆอยอยางน ถาอเบกขา

อนอาศยกศลธรรมยงด ารงอยไมได ยอมสลดหดหใจเพราะเหตนนวา ‘ไมเปนลาภ

ของเราหนอ ลาภไมมแกเราหนอ เราไดไมดแลวหนอ การไดดวยดไมมแกเราหนอ

ทเราระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม และระลกถงพระสงฆอยอยางน

อเบกขาอนอาศยกศลธรรมยงด ารงอยไมได’

ทานผมอายทงหลาย เมอภกษนนระลกถงพระพทธเจา ระลกถงพระธรรม

และระลกถงพระสงฆอยอยางน อเบกขาอนอาศยกศลธรรมยงด ารงอยไดดวยด

ภกษนนยอมพอใจเพราะเหตนน ดวยเหตเพยงเทาน ภกษไดชอวาท าตามค าสง

สอนของพระพทธเจาทงหลายเปนอยางมากแลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๗ }

๓๓๘



ปฏจจสมปปนนธรรม

[๓๐๖] ทานผมอายทงหลาย อากาศอาศยไม เถาวลย หญา และดนเหนยว

มาประกอบเขากนจงนบวา ‘เรอน’ แมฉนใด อากาศอาศยกระดก เอน เนอ

และหนงมาประกอบเขาดวยกนจงนบวา ‘รป’ ฉนนน

หากจกษทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย รปทเปนอายตนะภายนอกไมมา

สคลองจกษ ทงความใสใจอนเกดจากจกษและรปนนกไมม วญญาณสวนทเกด

จากจกษและรปนนกไมปรากฏ

หากจกษทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย รปทเปนอายตนะภายนอกมาส

คลองจกษ แตความใสใจอนเกดจากจกษและรปนนไมม วญญาณสวนทเกดจาก

จกษและรปนนกไมปรากฏ

แตเมอใด จกษทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย รปทเปนอายตนะภายนอก

มาสคลองจกษ ทงความใสใจอนเกดจากจกษและรปกม เมอนน วญญาณสวนท

เกดจากจกษและรปนน ยอมปรากฏดวยอาการอยางน

รปแหงสภาพอยางนนจดเขาในรปปาทานขนธ(อปาทานขนธคอรป) เวทนา

แหงสภาพอยางนนจดเขาในเวทนปาทานขนธ(อปาทานขนธคอเวทนา) สญญาแหง

สภาพอยางนนจดเขาในสญญปาทานขนธ(อปาทานขนธคอสญญา) สงขารแหง

สภาพอยางนนจดเขาในสงขารปาทานขนธ(อปาทานขนธคอสงขาร) วญญาณแหง

สภาพอยางนนจดเขาในวญญาณปาทานขนธ(อปาทานขนธคอวญญาณ) ภกษนน

ยอมรชดอยางนวา ‘การรวบรวม การประชม และหมวดหมแหงอปาทานขนธ ๕

ประการนมไดดวยประการอยางน’

อนง พระผมพระภาคไดตรสพระพทธพจนนไววา ‘ผใดเหนปฏจจสมปบาท

ผนนชอวาเหนธรรม ผใดเหนธรรม ผนนชอวาเหนปฏจจสมปบาท’ อปาทานขนธ ๕

ประการน ชอวาปฏจจสมปปนนธรรม ความพอใจ ความอาลย ความยนด

ความหมกมนฝงใจในอปาทานขนธ ๕ ประการน ชอวาทกขสมทย การก าจด

ความก าหนดดวยอ านาจความพอใจ การละความก าหนดดวยอ านาจความพอใจใน

อปาทานขนธ ๕ ประการน ชอวาทกขนโรธ ดวยเหตเพยงเทาน ภกษไดชอวา

ท าตามค าสอนของพระพทธเจาเปนอยางมากแลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๘ }

๓๓๙



หากโสตะทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย ...

หากฆานะทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย ...

หากชวหาทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย ...

หากกายทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย ...

หากมโนทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย ธรรมารมณทเปนอายตนะ

ภายนอกไมมาสคลองมโน ทงความใสใจอนเกดจากมโนและธรรมารมณนนกไมม

วญญาณสวนทเกดจากมโนและธรรมารมณนนกไมปรากฏ

หากมโนทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลาย ธรรมารมณทเปนอายตนะภาย

นอกมาสคลองมโน แตความใสใจอนเกดจากมโนและธรรมารมณนนไมม วญญาณ

สวนทเกดจากมโนและธรรมารมณนนกไมปรากฏ

แตเมอใด มโนทเปนอายตนะภายในไมแตกท าลายธรรมารมณทเปนอายตนะ

ภายนอกมาสคลองมโน ทงความใสใจอนเกดจากมโนและธรรมารมณนนกม เมอนน

วญญาณสวนทเกดจากมโนและธรรมารมณนน ยอมปรากฏดวยอาการอยางน

รปแหงสภาพอยางนนจดเขาในรปปาทานขนธ เวทนาแหงสภาพอยางนนจด

เขาในเวทนปาทานขนธ สญญาแหงสภาพอยางนนจดเขาในสญญปาทานขนธ

สงขารทงหลายแหงสภาพอยางนนจดเขาในสงขารปาทานขนธ วญญาณแหงสภาพ

อยางนนจดเขาในวญญาณปาทานขนธ ภกษนนยอมรชดอยางนวา ‘การรวบรวม

การประชม และหมวดหมแหงอปาทานขนธ ๕ ประการนมไดดวยประการอยางน’

อนง พระผมพระภาคไดตรสพระพทธพจนนไววา ‘ผใดเหนปฏจจสมปบาท

ผนนชอวาเหนธรรม ผใดเหนธรรม ผนนชอวาเหนปฏจจสมปบาท’ อปาทานขนธ ๕

ประการน ชอวาปฏจจสมปปนนธรรม ความพอใจ ความอาลย ความยนด

หมกมนฝงใจในอปาทานขนธ ๕ ประการน ชอวาทกขสมทย การก าจดความ

ก าหนดดวยอ านาจความพอใจ การละความก าหนดดวยอ านาจความพอใจในอปาทาน-

ขนธ ๕ ประการน ชอวาทกขนโรธ ดวยเหตเพยงเทาน ภกษไดชอวาท าตาม

ค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลายเปนอยางมากแลว”



มหาหตถปโทปมสตรท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๓๙ }

๓๔๐


๙. มหาสาโรปมสตร


วาดวยอปมาดวยแกนไม สตรใหญ

กงและใบแหงพรหมจรรย

[๓๐๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ภเขาคชฌกฏ เขตกรงราชคฤห เมอ

พระเทวทตจากไปแลวไมนาน ณ ทนนแล พระผมพระภาคทรงปรารภพระเทวทต

ไดรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา

“ภกษทงหลาย กลบตรบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวชเปน

บรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส

และอปายาสครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว

ท าอยางไร การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนนท า

ลาภสกการะและความสรรเสรญใหเกดขน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญ

นน เขาจงปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน

เขาจงยกตนขมผอ นวา ‘เรามลาภสกการะและความสรรเสรญ สวนภกษอนนอกน

ไมมชอเสยง มศกดนอย’ เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงมวเมา

ลมตว และประมาท เมอประมาทยอมอยเปนทกข

ภกษทงหลาย บรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอมตน

ไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไม กระพ เปลอก และสะเกดไป

เขาใจกงและใบวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาว

อยางนวา ‘ทานผน ไมรจกแกนไม กระพ เปลอก สะเกด กงและใบ แทจรง

ทานผนตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกน

ยนตนอย กลบมองขามแกนไม กระพ เปลอก และสะเกดไป เขาใจกงและใบวา

‘แกนไม’ จงตดน าไป อนง กจทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๐ }

๓๔๑



แกเขา’ แมฉนใด กลบตรบางคนในโลกนกฉนนนเหมอนกน มศรทธาออกจากเรอน

บวชเปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข

โทมนส อปายาสครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว

ท าอยางไร การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท า

ลาภสกการะและความสรรเสรญนนใหเกดขน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน

เขาจงปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน

เขาจงยกตนขมผอ นวา ‘เรามลาภสกการะและความสรรเสรญ สวนภกษอนนอกน

ไมมชอเสยง มศกดนอย’ เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงมวเมา

ลมตว และประมาท เมอประมาทยอมอยเปนทกข

ภกษทงหลาย ภกษนตถาคตเรยกวา ผยดเอากงและใบแหงพรหมจรรยและ

ถงความพอใจดวยกงและใบแหงพรหมจรรยนน

สะเกดแหงพรหมจรรย

[๓๐๘] ภกษทงหลาย กลบตรบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวชเปน

บรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส

อปายาสครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว

ท าอยางไร การท าทสดแหงทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภ

สกการะและความสรรเสรญใหเกดขน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน

เขาจงไมปลมใจและมความรสกยงไมสมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน

เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไม

มวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าความสมบรณแหงศลให

ส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงปลมใจและมความรสกสมหวง

เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงยกตนขมผอ นวา ‘เรามศล มกลยาณธรรม

สวนภกษอนนอกน เปนผทศล มบาปธรรม’ เพราะความสมบรณแหงศลนน เขา

จงมวเมา ลมตว และประมาท เมอประมาทยอมอยเปนทกข

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๑ }

๓๔๒



ภกษทงหลาย บรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอม

ตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไม กระพ เปลอกไป เขาใจสะเกดวา

‘แกนไม’ จงถากน าไป บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘ทานผน

ไมรจกแกนไม กระพ เปลอก สะเกด กงและใบ แทจรง ทานผนตองการแกนไม

เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขาม

แกนไม กระพ และเปลอกไป เขาใจสะเกดวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป และกจทเขา

จะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชนแกเขา’ แมฉนใด กลบตรบางคนในโลกน

กฉนนนเหมอนกน มศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผ

ถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสครอบง าแลว

ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว ท าอยางไร การท าทสดแหง

กองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภสกการะและความสรรเสรญ

ใหเกดขน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมปลมใจ และมความ

รสกยงไมสมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมยกตน ไมขม

ผอน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไม

ประมาท เมอไมประมาทยอมท าความสมบรณแหงศลใหส าเรจ เพราะความสมบรณ

แหงศลนน เขาจงมความปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะความสมบรณแหง

ศลนน เขาจงยกตนขมผอ นวา ‘เรามศล มกลยาณธรรม สวนภกษอนนอกน เปนผ

ทศล มบาปธรรม’ เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงมวเมา ลมตว และประมาท

เมอประมาทแลวยอมอยเปนทกข

ภกษทงหลาย ภกษนตถาคตเรยกวา ผยดเอาสะเกดแหงพรหมจรรยและถง

ความพอใจดวยสะเกดแหงพรหมจรรยนน

เปลอกแหงพรหมจรรย

[๓๐๙] ภกษทงหลาย กลบตรบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวช

เปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข

โทมนส และอปายาสครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๒ }

๓๔๓



ท าอยางไร การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภ


เขาจงไมปลมใจ และมความรสกยงไมสมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน


มวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าความสมบรณแหงศล

ใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง

เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะความสมบรณ

แหงศลนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าความ

สมบรณแหงสมาธใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงปลมใจและ

มความรสกสมหวง เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงยกตนขมผอ นวา ‘เรา

มจตตงมน มจตมอารมณแนวแน สวนภกษอนนอกนมจตไมตงมน มจตแปรผน’

เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงมวเมา ลมตว และประมาท เมอประมาท

ยอมอยเปนทกข


ตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไม และกระพไป เขาใจเปลอกวา

‘แกนไม’ จงถากน าไป บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘ทานผน

ไมรจกแกนไม กระพ เปลอก สะเกด กงและใบ แทจรง ทานผนตองการแกนไม


แกนไมและกระพไป เขาใจเปลอกวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป และกจทเขาจะตอง

ใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชนแกเขา’ แมฉนใด กลบตรบางคนในโลกน กฉนนน

เหมอนกน มศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต

ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสครอบง าแลว ถกความทกข

ครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว ท าอยางไร การท าทสดแหงกองทกขทงส น

นจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภสกการะและความสรรเสรญใหเกดขน

เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมปลมใจและมความรสกยงไมสมหวง

เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะลาภ

สกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไม

ประมาทยอมท าความสมบรณแหงศลใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๓ }

๓๔๔



เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงไม

ยกตน ไมขมผอ น เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว

และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าความสมบรณแหงสมาธใหส าเรจ เพราะ

ความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะความ

สมบรณแหงสมาธนน เขาจงยกตนขมผอ นวา ‘เรามจตตงมน มจตมอารมณ

แนวแน สวนภกษนอกนมจตไมตงมน มจตแปรผน’ เพราะความสมบรณแหง

สมาธนน เขาจงมวเมา ลมตว และประมาท เมอประมาทยอมอยเปนทกข

ภกษทงหลาย ภกษนตถาคตเรยกวา ผยดเอาเปลอกแหงพรหมจรรยและถง

ความพอใจดวยเปลอกแหงพรหมจรรยนน

กระพแหงพรหมจรรย

[๓๑๐] ภกษทงหลาย กลบตรบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวช

เปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข

โทมนส และอปายาสครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว

ท าอยางไร การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภ





ส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง


แหงศลนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท า

ความสมบรณแหงสมาธใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงปลมใจ

แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงไมยกตน

ไมขมผอ น เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๔ }

๓๔๕



ประมาท เมอไมประมาทยอมท าญาณทสสนะ๑ ใหส าเรจ เพราะญาณทสสนะนน

เขาจงปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะญาณทสสนะนน เขาจงยกตนขมผอ นวา

‘เราร เราเหนอย สวนภกษอนนอกนไมร ไมเหนอย’ เพราะญาณทสสนะนน

เขาจงมวเมา ลมตว และประมาท เมอประมาทยอมอยเปนทกข


ตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไมไป เขาใจกระพวา ‘แกนไม’

จงถากน าไป บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘ทานผนไมรจกแกนไม

กระพ เปลอก สะเกด กงและใบ แทจรง ทานผนผตองการแกนไม เทยวเสาะ

แสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไป เขาใจ

กระพวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป และกจทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชน

แกเขา’ แมฉนใด กลบตรบางคนในโลกนกฉนนนเหมอนกน มศรทธาออกจากเรอน

บวชเปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข

โทมนส อปายาสครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว

ท าอยางไร การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน

ท าลาภสกการะและความสรรเสรญใหเกดขน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน




ส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง


แหงศลนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตวและไมประมาท เมอไมประมาทแลวยอมท า

ความสมบรณแหงสมาธใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงปลมใจ


๑ ญาณทสสนะ ในทนหมายถงอภญญา ๕ ประการ [คอ (๑) อทธวธ ความรทท าใหแสดงฤทธตางๆ ได

(๒) ทพพโสต ญาณทท าใหมหทพย (๓) เจโตปรยญาณ ญาณทท าใหก าหนดใจคนอนได (๔) ปพเพนวาสา-

นสสต ญาณทท าใหระลกชาตได (๕) ทพพจกข ญาณทท าใหมตาทพย] (ม.ม.อ. ๒/๓๑๐/๑๓๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๕ }

๓๔๖



แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงไมยกตน

ไมขมผอ น เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไม

ประมาท เมอไมประมาทยอมท าญาณทสสนะใหส าเรจ เพราะญาณทสสนะนน

เขาจงปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะญาณทสสนะนน เขาจงยกตนขมผอ นวา

‘เราร เราเหนอย สวนภกษอนนอกนไมร ไมเหนอย’ เพราะญาณทสสนะนน

เขาจงมวเมา ลมตว และประมาท เมอประมาทยอมอยเปนทกข

ภกษทงหลาย ภกษนตถาคตเรยกวา ผยดเอากระพแหงพรหมจรรย และถง

ความพอใจดวยกระพแหงพรหมจรรยนน

แกนแหงพรหมจรรย

[๓๑๑] ภกษทงหลาย กลบตรบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวช

เปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส

และอปายาสครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว ท า

อยางไร การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภ



เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมมวเมา

ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าความสมบรณแหงศลใหส าเรจ

เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะ

ความสมบรณแหงศลนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะความสมบรณแหงศลนน

เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าความสมบรณแหง

สมาธใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงปลมใจ แตมความรสก

ยงไมสมหวง เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะ

ความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาท

ยอมท าญาณทสสนะใหส าเรจ เพราะญาณทสสนะนน เขาจงปลมใจ แตมความรสก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๖ }

๓๔๗



ยงไมสมหวง เพราะญาณทสสนะนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะญาณ-

ทสสนะนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท า

อสมยวโมกข๑ใหส าเรจ เปนไปไมไดเลย๒ทภกษนนจะพงเสอมจากอสมยวมตตนน


ตนไมใหญซงมแกนยนตนอย รแกนไมวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป บรษผมตาด

เหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘ทานผน รจกแกนไม กระพ เปลอก สะเกด

กงและใบ แทจรง ทานผนผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอม

ตนไมใหญซงมแกนยนตนอย รแกนไมวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป และกจทเขาจะตอง

ใชแกนไมท าจกส าเรจประโยชนแกเขา’ แมฉนใด กลบตรบางคนในโลกน กฉนนน

เหมอนกน มศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต

ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสครอบง าแลว ถกความ

ทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว ท าอยางไร การท าทสดแหงกองทกข

ทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภสกการะและความสรรเสรญให

เกดขน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมปลมใจและมความรสก

ยงไมสมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น

เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไมประมาท

เมอไมประมาทยอมท าความสมบรณแหงศลใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน

เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจง

ไมยกตน ไมขมผอ น เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงไมมวเมา ไมลมตว

และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าความสมบรณแหงสมาธใหส าเรจ เพราะความ

สมบรณแหงสมาธนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะความ

สมบรณแหงสมาธนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะความสมบรณแหงสมาธนน


๑ อสมยวโมกข หมายถงโลกตตรธรรม ๙ คอ อรยมรรค ๔ สามญญผล ๔ และนพพาน ๑ (ม.ม.อ.

๒/๓๑๑/๑๓๙) และด ข.ป. ๓๑/๔๗๘/๓๖๑

๒ เปนไปไมไดเลย หมายถงปฏเสธฐานะ(เหต) และปฏเสธโอกาส(ปจจย) ทใหเปนไปได (อง.เอกก.อ.

๑/๒๖๘/๔๐๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๗ }

๓๔๘


๑๐. จฬสาโรปมสตร

เขาจงไมมวเมา ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าญาณทสสนะให

ส าเรจ เพราะญาณทสนะนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะญาณ-

ทสสนะนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น เพราะญาณทสสนะนน เขาจงไมมวเมา

ไมลมตว และไมประมาท เมอไมประมาทยอมท าอสมยวโมกขใหส าเรจ เปนไป

ไมไดเลยทภกษนนจะพงเสอมจากอสมยวมตตนน

ภกษทงหลาย ดงพรรณนามาฉะน พรหมจรรยนจงมใชมลาภสกการะและความ

สรรเสรญเปนอานสงส(ผลทมงหมาย) มใชมความสมบรณแหงศลเปนอานสงส มใช

มความสมบรณแหงสมาธเปนอานสงส มใชมญาณทสสนะเปนอานสงส แตพรหมจรรย

นมเจโตวมตตอนไมก าเรบเปนเปาหมาย เปนแกน เปนทสด”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชมพระ


มหาสาโรปมสตรท ๙ จบ


วาดวยอปมาดวยแกนไม สตรเลก

[๓๑๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน พราหมณชอปงคลโกจฉะเขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ ไดสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกน

แลวจงนง ณ ทสมควรไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตทานพระโคดม สมณพราหมณเหลาน เปนเจาหม เจาคณะ เปน

คณาจารย มชอเสยง มยศ เปนเจาลทธ ชนเปนอนมากสมมตวาเปนคนด คอ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๘ }

๓๔๙



ปรณะ กสสปะ๑ มกขล โคสาล๒ อชตะ เกสกมพล๓ ปกธะ กจจายนะ๔

สญชย เวลฏฐบตร๕ นครนถ นาฏบตร๖ สมณพราหมณเหลานนทงหมดรอยาง

ชดเจนตามปฏญญาของตน ๆ หรอทกคนไมรอยางชดเจนเลย หรอวาบางพวกร

อยางชดเจน บางพวกไมรอยางชดเจน”

พระผมพระภาคตรสวา “อยาเลย พราหมณ ขอทวาสมณพราหมณ

พวกนนทงหมดรอยางชดเจน ตามปฏญญาของตน ๆ หรอทกคนไมรอยางชดเจน

เลย หรอวาบางพวกรอยางชดเจน บางพวกไมรอยางชดเจนนน จงงดไวเถด เรา

จกแสดงธรรมแกทาน ทานจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว”

ปงคลโกจฉพราหมณทลสนองรบพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรส



๑ ค าวา ปรณะ เปนชอของเขา เหตทมช ออยางนนเพราะเขาเปนทาสคนทครบรอยพอด ค าวา กสสปะ

เปนชอโคตร รวมทงชอและโคตรเรยกวา ปรณกสสปะ (ท.ส.อ. ๑/๑๕๑/๑๓๐, ม.ม.อ. ๒/๓๑๒/๑๔๐)

๒ ค าวา มกขล เปนชอท ๑ ของเขา เหตทมช ออยางนนเพราะเขาเปนคนถอหมอน ามนเดนตามทางทม

เปอกตม มกจะไดรบค าเตอนจากนายวา มา ขล (อยาลนนะ) ค าวา โคสาล เปนชอท ๒ เพราะเขาเกด

ในโรงโค (ท.ส.อ. ๑/๑๕๒/๑๓๑, ม.ม.อ. ๒/๓๑๒/๑๔๐)

๓ ค าวา อชตะ เปนชอของเขา และไดชอวาเกสกมพล กเพราะนงหมผาทท าดวยผมของมนษย (ท.ส.อ.

๑/๑๕๓/๑๓๑, ม.ม.อ. ๒/๓๑๒/๑๔๑)

๔ ค าวา ปกธะ เปนชอของเขา ค าวา กจจายนะ เปนชอโคตรเรยกรวมทงชอและโคตรวา ปกธกจจายนะ

(ท.ส.อ. ๑/๑๕๔/๑๓๒, ม.ม.อ. ๒/๓๑๒/๑๔๑)

๕ ค าวา สญชย เปนชอของเขา ค าวา เวลฏฐบตร เปนชอท ๒ เพราะเปนบตรของชางสาน (ท.ส.อ.

๑/๑๕๕/๑๓๒, ม.ม.อ. ๒/๓๑๒/๑๔๑)

๖ ค าวา นครนถ เปนชอของเขา ทมช ออยางนนเพราะเขามกกลาววา ‘เราไมมกเลสเครองรอยรด’ ค าวา นาฏบตร

เปนอกชอหนงของเขา เพราะเขาเปนบตรของนกฟอน (ท.ส.อ. ๑/๑๕๖/๑๓๒, ม.ม.อ. ๒/๓๑๒/๑๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๔๙ }

๓๕๐



บคคลผแสวงหาแกนไม

[๓๑๓] “พราหมณ เปรยบเหมอนบรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวง

หาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไม กระพ

เปลอก และสะเกดไป เขาใจกงและใบวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป บรษผมตาด

เหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘ทานผนไมรจกแกนไม กระพ เปลอก สะเกด

กงและใบ แทจรง ทานผนผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอม

ตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไม กระพ เปลอก และสะเกดไป

เขาใจกงและใบวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป และกจทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจ

ประโยชนแกเขา’

[๓๑๔] อกอยางหนง บรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย

เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไม กระพ และเปลอกไป

เขาใจสะเกดวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา

‘ทานผนไมรจกแกนไม กระพ เปลอก สะเกด กงและใบ แทจรง ทานผนผตองการ

แกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมอง

ขามแกนไม กระพ และเปลอกไป เขาใจสะเกดวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป และกจ

ทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชนแกเขา’

[๓๑๕] อกอยางหนง บรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย

เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไม และกระพไป เขาใจ

เปลอกวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา

‘ทานผนไมรจกแกนไม กระพ เปลอก สะเกด กงและใบ แทจรง ทานผนผ

ตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย

กลบมองขามแกนไม และกระพไป เขาใจเปลอกวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป และกจ

ทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชนแกเขา’

[๓๑๖] อกอยางหนง บรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย

เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไมไป เขาใจกระพวา ‘แกนไม’

จงถากน าไป บรษผมตาดเหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘ทานผนไมรจกแกนไม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๐ }

๓๕๑



กระพ เปลอก สะเกด กงและใบ แทจรง ทานผนผตองการแกนไม เทยวเสาะ

แสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไมไป

เขาใจกระพวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป และกจทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจ

ประโยชนแกเขา’

[๓๑๗] อกอยางหนง บรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย

เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย รแกนไมวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป บรษผมตาด

เหนเขาแลวจะพงกลาวอยางนวา ‘ทานผนรจกแกนไม กระพ เปลอก สะเกด กง

และใบ แทจรง ทานผนผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอมตน

ไมใหญซงมแกนยนตนอย รแกนไมวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป และกจทเขาจะตอง

ใชแกนไมท าจกส าเรจประโยชนแกเขา’ แมฉนใด

กงและใบแหงพรหมจรรย

[๓๑๘] พราหมณ บคคลบางคนในโลกน กฉนนนเหมอนกน มศรทธา

ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยคดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ

ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกข

อยเฉพาะหนาแลว ท าอยางไร การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวช

แลวอยางนน ท าลาภสกการะและความสรรเสรญใหเกดขน เพราะลาภสกการะและ

ความสรรเสรญนน เขาจงปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะลาภสกการะและ

ความสรรเสรญนน เขาจงยกตนขมผอ นวา ‘เรามลาภสกการะและความสรรเสรญ

สวนภกษอนนอกนไมมช อเสยง มศกดนอย’ อนง เขาไมสรางฉนทะ ไมพยายาม

เพอท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยง และประณตกวาลาภสกการะและความสรรเสรญ

ทงเปนผมความประพฤตยอหยอน ทอถอย อปมาเหมอนบรษนนผตองการแกนไม


แกนไม กระพ เปลอก และสะเกดไป เขาใจกงและใบวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป

และกจทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชนแกเขา ฉนใด บคคลนตถาคต

เรยกวา มอปมาฉนนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๑ }

๓๕๒



สะเกดแหงพรหมจรรย

[๓๑๙] บคคลบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวย

คดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส

ครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว ท าอยางไร

การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภสกการะ

และความสรรเสรญใหเกดขน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไม

ปลมใจ และมความรสกยงไมสมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขา

จงไมยกตน ไมขมผอ น เขาสรางฉนทะ พยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยง

และประณตกวาลาภสกการะและความสรรเสรญ ทงเปนผมความประพฤตไมยอหยอน

ไมทอถอย เขายอมท าความสมบรณแหงศลใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน

เขาจงปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงยกตน

ขมผอ นวา ‘เรามศล มกลยาณธรรม สวนภกษอนนอกน เปนผทศล มบาปธรรม’

อนง เขาไมสรางฉนทะ ไมพยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยงและประณตกวา

ความสมบรณแหงศล ทงเปนผมความประพฤตยอหยอน ทอถอย อปมาเหมอน

บรษนนผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกน

ยนตนอย กลบมองขามแกนไม กระพ และเปลอกไป เขาใจสะเกดวา ‘แกนไม’

จงถากน าไป และกจทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชนแกเขา ฉนใด

บคคลนตถาคตเรยกวา มอปมาฉนนน

เปลอกแหงพรหมจรรย

[๓๒๐] บคคลบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยคดวา

‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ ... ครอบง าแลว ฯลฯ การท าทสดแหงกองทกข

ทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภสกการะและความสรรเสรญใหเกดขน

เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมปลมใจ และมความรสกยงไม

สมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น อนง

เขาสรางฉนทะ พยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยงและประณตกวาลาภสกการะ

และความสรรเสรญ ทงเปนผมความประพฤตไมยอหยอน ไมทอถอย เขายอมท า

ความสมบรณแหงศลใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงปลมใจ แตม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๒ }

๓๕๓



ความรสกยงไมสมหวง เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น

อนง เขาสรางฉนทะ พยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอน อนยงและประณตกวา

ความสมบรณแหงศล ทงเปนผมความประพฤตไมยอหยอน ไมทอถอย เขายอม

ท าความสมบรณแหงสมาธใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจง

ปลมใจและมความรสกสมหวง เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงยกตน

ขมผอ นวา ‘เรามจตตงมน มจตมอารมณแนวแน สวนภกษอนนอกนมจตไมตงมน

มจตแปรผน’ เขาไมสรางฉนทะ ไมพยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยงและ

ประณตกวาความสมบรณแหงสมาธ ทงเปนผประพฤตยอหยอน ทอถอย อปมา

เหมอนบรษนนผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซง

มแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไม และกระพไป เขาใจเปลอกวา ‘แกนไม’ จงถาก

น าไป และกจทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจประโยชนแกเขา ฉนใด บคคลน

ตถาคตเรยกวา มอปมาฉนนน

กระพแหงพรหมจรรย

[๓๒๑] บคคลบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยคดวา

‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ ... ครอบง าแลว ฯลฯ การท าทสดแหงกองทกขทงส น

นจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภสกการะและความสรรเสรญใหเกดขน

เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมปลมใจ และมความรสกยงไม

สมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น

อนง เขาสรางฉนทะ พยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยง และประณตกวา

ลาภสกการะและความสรรเสรญ ทงเปนผมความประพฤตไมยอหยอน ไมทอถอย

เขายอมท าความสมบรณแหงศลใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจง

ปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะความสมบรณแหงศลนน เขาจงไมยกตน

ไมขมผอ น อนง เขาสรางฉนทะ พยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอน อนยงและ

ประณตกวาความสมบรณแหงศล ทงเปนผมความประพฤตไมยอหยอน ไมทอถอย

เขายอมท าความสมบรณแหงสมาธใหส าเรจ เพราะความสมบรณแหงสมาธนน

เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๓ }

๓๕๔



ไมยกตน ไมขมผอ น อนง เขาสรางฉนทะ พยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอน

อนยงและประณตกวาความสมบรณแหงสมาธ ทงเปนผมความประพฤตไมยอหยอน

ไมทอถอย เขายอมท าญาณทสสนะใหส าเรจ เพราะญาณทสสนะนน เขาจงปลม

ใจและมความรสกสมหวง เพราะญาณทสสนะนน เขาจงยกตนขมผอ นวา ‘เราร

เราเหนอย สวนภกษอนนอกนไมร ไมเหนอย’ อนง เขาไมสรางฉนทะ ไม

พยายามเพอท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยงและประณตกวาญาณทสสนะ ทงเปนผม

ความประพฤตยอหยอน ทอถอย อปมาเหมอนบรษนนผตองการแกนไม เทยวเสาะ

แสวงหาแกนไมอย เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย กลบมองขามแกนไมไป

เขาใจกระพวา ‘แกนไม’ จงถากน าไป และกจทเขาจะตองใชแกนไมท าจกไมส าเรจ

ประโยชนแกเขา ฉนใด บคคลนตถาคตเรยกวา มอปมาฉนนน

แกนแหงพรหมจรรย

[๓๒๒] บคคลบางพวกในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวย

คดวา ‘เราเปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส

ครอบง าแลว ถกความทกขครอบง า มความทกขอยเฉพาะหนาแลว ท าอยางไร

การท าทสดแหงกองทกขทงส นนจะพงมได’ เขาบวชแลวอยางนน ท าลาภสกการะ

และความสรรเสรญใหเกดขน เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน เขาจงไม

ปลมใจ และมความรสกยงไมสมหวง เพราะลาภสกการะและความสรรเสรญนน

เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น อนง เขาสรางฉนทะ พยายามเพอท าใหแจงธรรม

เหลาอนอนยงและประณตกวาลาภสกการะและความสรรเสรญ ทงเปนผมความ

ประพฤตไมยอหยอน ไมทอถอย เขายอมท าความสมบรณแหงศลใหส าเรจ เพราะ

ความสมบรณแหงศลนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะความ

สมบรณแหงศลนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น อนง เขาสรางฉนทะ พยายามเพอ

ท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยงและประณตกวาความสมบรณแหงศล ทงเปนผมความ

ประพฤตไมยอหยอน ไมทอถอย เขายอมท าความสมบรณแหงสมาธใหส าเรจ

เพราะความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะ

ความสมบรณแหงสมาธนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น อนง เขาสรางฉนทะ

พยายาม เพอท าใหแจงธรรมเหลาอนอนยงและประณตกวาความสมบรณแหงสมาธ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๔ }

๓๕๕



ทงเปนผมความประพฤตไมยอหยอน ไมทอถอย เขายอมท าญาณทสสนะใหส าเรจ

เพราะญาณทสสนะนน เขาจงปลมใจ แตมความรสกยงไมสมหวง เพราะญาณ-

ทสสนะนน เขาจงไมยกตน ไมขมผอ น อนง เขาสรางฉนทะ พยายามเพอท าให

แจงธรรมเหลาอนอนยงและประณตกวาญาณทสสนะ ทงเปนผมความประพฤตไม

ยอหยอน ไมทอถอย

[๓๒๓] ธรรมอนยงและประณตกวาญาณทสสนะ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยน สงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว บรรล

ปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย แมธรรมขอนกยงและ

ประณตกวาญาณทสสนะ



อนเกดจากสมาธอย ฯลฯ บรรลตตยฌาน ฯลฯ บรรลจตตถฌาน ... อย แมธรรม

ขอนกยงและประณตกวาญาณทสสนะ

อกประการหนง เพราะลวงรปสญญา ดบปฏฆสญญา ไมก าหนดนานตต-

สญญาโดยประการทงปวง ภกษบรรลอากาสานญจายตนฌานโดยก าหนดวา

‘อากาศหาทสดมได’ แมธรรมขอนกยงและประณตกวาญาณทสสนะ


บรรลวญญาณญจายตนฌานโดยก าหนดวา ‘วญญาณหาทสดมได’ ฯลฯ เพราะลวง

วญญาณญจายตนฌานไดโดยประการทงปวง ภกษบรรลอากญจญญายตนฌานอย

โดยก าหนดวา ‘ไมมอะไร’ ฯลฯ เพราะลวงอากญจญญายตนฌานโดยประการ

ทงปวง ภกษบรรลเนวสญญานาสญญายตนฌานอย แมธรรมขอนกย งและประณต

กวาญาณทสสนะ

อกประการหนง เพราะลวงเนวสญญานาสญญายตนฌานโดยประการทงปวง

ภกษบรรลสญญาเวทยตนโรธอย เพราะเหนดวยปญญา อาสวะทงหลายของเธอ

ยอมสนไป แมธรรมขอนกยงและประณตกวาญาณทสสนะ

เหลานเปนธรรมอนยงและประณตกวาญาณทสสนะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๕ }

๓๕๖



[๓๒๔] อปมาเหมอนบรษนนผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไมอย

เมอมตนไมใหญซงมแกนยนตนอย รแกนไมวา ‘แกนไม’ จงตดน าไป และกจ

ทเขาจะตองใชแกนไมท าจกส าเรจประโยชนแกเขา ฉนใด บคคลนตถาคตเรยกวา

มอปมาฉนนน

พราหมณ ดงพรรณนามาฉะน พรหมจรรยนจงมใชมลาภสกการะและความ

สรรเสรญเปนอานสงส มใชมความสมบรณแหงศลเปนอานสงส มใชมความ

สมบรณแหงสมาธเปนอานสงส มใชมญาณทสสนะเปนอานสงส พรหมจรรยนม

เจโตวมตตอนไมก าเรบเปนเปาหมาย เปนแกน เปนทสด”

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว ปงคลโกจฉพราหมณไดกราบทลพระ

ผมพระภาคอยางนวา “ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจน

ไพเราะยงนก ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก

ฯลฯ ขอทานพระโคดมจงทรงจ าขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะ ตงแตวนน

เปนตนไปจนตลอดชวต” ดงนแล

จฬสาโรปมสตรท ๑๐ จบ

โอปมมวรรค ท ๓ จบ


๑. กกจปมสตร ๒. อลคททปมสตร

๓. วมมกสตร ๔. รถวนตสตร

๕. นวาปสตร ๖. ปาสราสสตร

๗. จฬหตถปโทปมสตร ๘. มหาหตถปโทปมสตร

๙. มหาสาโรปมสตร ๑๐. จฬสาโรปมสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๖ }

๓๕๗

พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก [๔. มหายมกวรรค]

๑. จฬโคสงคสตร

๔. มหายมกวรรค

หมวดวาดวยธรรมเปนค หมวดใหญ


วาดวยเหตการณในโคสงคสาลวน สตรเลก

[๓๒๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ต าหนกอฐในบานชอนาทกะ

สมยนน ทานพระอนรทธะ ทานพระนนทยะ และทานพระกมละ อยทปาโคสงค-

สาลวน ครนในเวลาเยน พระผมพระภาคเสดจออกจากทหลกเรน เขาไปยง

ปาโคสงคสาลวน

นายทายบาล(ผรกษาปา) ไดเหนพระผมพระภาคเสดจมาแตไกล แลวไดกราบทล

พระผมพระภาควา “ขาแตพระสมณะ ทานอยาเขาไปในปานเลย ในปานมกลบตร

(พระเถระ) ๓ ทาน ซงเปนผมงประโยชนตนอย ทานอยาไดรบกวนกลบตรทง ๓ นนเลย”

เมอนายทายบาลกราบทลพระผมพระภาคอยนน ทานพระอนรทธะไดยนแลว

จงไดบอกกบนายทายบาลวา “นายทายบาล ทานอยาไดหามพระผมพระภาคเลย

พระผมพระภาคผเปนพระศาสดาของพวกเราเสดจมาถงแลว”

ครงนน ทานพระอนรทธะไดเขาไปหาทานพระนนทยะและทานพระกมละถงท

อย แลวไดบอกวา “รบไปกนเถดทาน รบไปกนเถดทาน พระผมพระภาคผเปน

พระศาสดาของพวกเราเสดจมาถงแลว”

ทานพระอนรทธะ ทานพระนนทยะ และทานพระกมละไดตอนรบพระผม

พระภาค รปหนงรบบาตรและจวรของพระผมพระภาค รปหนงปอาสนะ รปหนง

ตงน าลางพระบาท พระผมพระภาคประทบนง ณ พทธอาสนทปลาดไว ครนลาง

พระบาทแลว ทานทง ๓ รปนนไดถวายอภวาทพระผมพระภาคแลวนง ณ ท

สมควร พระผมพระภาคจงตรสกบทานพระอนรทธะ ทานพระนนทยะ และทาน

พระกมละวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๗ }

๓๕๘



[๓๒๖] “อนรทธะ นนทยะ และกมละ เธอทงหลายยงสบายดหรอ ยง

พอเปนอยไดหรอ๑ ไมล าบากดวยบณฑบาตหรอ”

ทานพระอนรทธะกราบทลวา “ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทงหลาย

ยงสบายด ยงพอเปนอยได ไมล าบากดวยบณฑบาต”

“เธอทงหลายยงพรอมเพรยงกน ชนชมกน ไมววาทกน เปนเหมอนน านม

กบน า มองกนดวยนยนตาทเปยมดวยความรกอยหรอ”

“ขอประทานวโรกาส ขาพระองคทงหลายยงพรอมเพรยงกน ชนชมกน ไม

ววาทกน เปนเหมอนน านมกบน า มองกนดวยนยนตาทเปยมดวยความรกอย


“เธอทงหลายเปนผพรอมเพรยงกน ชนชมกน ไมววาทกน เปนเหมอนน า

นมกบน า มองกนดวยนยนตาทเปยมดวยความรกอยไดอยางไร”

“ขอประทานวโรกาส ขาพระองคมความคดอยางนวา ‘เปนลาภของเราหนอ

เราไดดแลวหนอ ทไดอยกบเพอนพรหมจารเชนน’ ขาพระองคตงมนเมตตากายกรรม

ตงมนเมตตาวจกรรม และตงมนเมตตามโนกรรม๒ในทานเหลาน ทงตอหนาและ

ลบหลง ขาพระองคมความคดอยางนวา ‘ทางทด เราควรเกบความนกคดของตน

แลวประพฤตตามอ านาจความนกคดของทานเหลาน’ ขาพระองคกเกบความนกคด

ของตนแลวประพฤตตามอ านาจความนกคดของทานเหลาน กายของขาพระองค

ทงหลายตางกนกจรง แตความนกคดดเหมอนเปนอนเดยวกน พระพทธเจาขา”

แมทานพระนนทยะ ฯลฯ แมทานพระกมละกไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส แมขาพระองคกมความคดอยางนวา

‘เปนลาภของเราหนอ เราไดดแลวหนอ ทไดอยกบเพอนพรหมจารเชนน’

ขาพระองคตงมนเมตตากายกรรม ตงมนเมตตาวจกรรม และตงมนเมตตามโนกรรม


๑ ดเทยบ ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๗๔/๖๖, อง.ฉกก. (แปล) ๒๒/๕๖/๕๔๐

๒ ดเทยบ อง.ฉกก. (แปล) ๒๒/๑๑/๔๒๖

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๘ }

๓๕๙



ในทานเหลาน ทงตอหนาและลบหลง ขาพระองคมความคดอยางนวา ‘ทางทด

เราควรเกบความนกคดของตนแลว ประพฤตตามอ านาจความนกคดของทาน

เหลาน’ ขาพระองคกเกบความนกคดของตน แลวประพฤตตามอ านาจความนกคด

ของทานเหลาน กายของขาพระองคทงหลายตางกนกจรง แตความนกคดดเหมอน

เปนอนเดยวกน

ขาพระองคทงหลายยงพรอมเพรยงกน ชนชมกน ไมววาทกน ยงเปน

เหมอนน านมกบน า มองกนและกนดวยนยนตาทเปยมดวยความรกอยอยางนแล


[๓๒๗] พระผมพระภาคตรสวา “ดละ ดละ อนรทธะ นนทยะ และกมละ

เธอทงหลายเปนผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอยหรอ”

ทานพระอนรทธะกราบทลวา “ขอประทานวโรกาส ขาพระองคทงหลาย

เปนผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอย พระพทธเจาขา”

“เธอทงหลายเปนผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอยไดอยางไร”

“ขอประทานวโรกาส บรรดาขาพระองคทงหลาย รปใดกลบจากบณฑบาต

จากหมบานกอน รปนนกปลาดอาสนะ ตงน าฉนน าใชไว ตงถาดส ารบไว รปใด

กลบจากบณฑบาตจากหมบานทหลง ถามบณฑบาตทเหลอจากฉน หากประสงค

กฉน หากไมประสงคกเททงบนพนทปราศจากของเขยว หรอเทลงในน าทไมมตวสตว

รปนนเกบอาสนะ เกบน าฉนน าใช เกบถาดส ารบ กวาดโรงอาหาร รปใดเหน

หมอน าฉน หมอน าใช หรอหมอน าช าระวางเปลา รปนนกน าไปตงไว ถาเหลอ

วสยของทาน กกวกมอเรยกรปท ๒ มาชวยกนยกน าไปตงไว ขาพระองค

ทงหลายไมเปลงวาจาเพราะขอนนเปนปจจย และทก ๕ วน ขาพระองคทงหลาย

นงสนทนาธรรมกถาตลอดคนยงรง ขาพระองคทงหลายเปนผไมประมาท มความ

เพยร อทศกายและใจอยอยางนแล พระพทธเจาขา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๕๙ }

๓๖๐



ธรรมเครองอยอยางผาสก

[๓๒๘] พระผมพระภาคตรสวา “ดละ ดละ อนรทธะ นนทยะ และกมละ

ญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอย

อยางผาสกทเธอทงหลายผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอยอยางน

ไดบรรลแลว มอยหรอ”

ทานพระอนรทธะกราบทลวา “จะไมมไดอยางไร พระพทธเจาขา ขาพระองค

ทงหลายสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลวบรรลปฐมฌานทมวตก วจาร

ปต และสขอนเกดจากวเวกอยตามก าหนดเวลาทมงหวง นคอญาณทสสนะท

ประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษย ซงเปนเครองอยอยางผาสก

ขาพระองคทงหลายเปนผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอย ไดบรรลแลว


“ดละ ดละ อนรทธะ นนทยะ และกมละ ญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ

วเศษยงกวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอยอยางผาสกอยางอนทเธอทงหลายได

บรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน มอยหรอ”

“จะไมมไดอยางไร พระพทธเจาขา เพราะวตกวจารสงบระงบไป ขาพระองค

ทงหลายบรรลทตยฌานทมความผองใสในภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมม

วตก ไมมวจาร มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอยตามก าหนดเวลาทมงหวง นคอ


อยางผาสกอยางอน ทขาพระองคทงหลายไดบรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรม

เปนเครองอยนน”


วเศษยงกวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอยอยางผาสกอยางอนทเธอทงหลายไดบรรล

เพอกาวลวง และเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน มอยหรอ”

“จะไมมไดอยางไร พระพทธเจาขา เพราะปตจางคลายไป ขาพระองค

ทงหลายมอเบกขา มสตสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย บรรลตตยฌานท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๐ }

๓๖๑



พระอรยะทงหลายสรรเสรญวา ‘ผมอเบกขา มสต อยเปนสข’ นคอญาณทสสนะ

ทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอยอยางผาสก

อยางอนทขาพระองคทงหลายไดบรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน




เพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน มอยหรอ”

“จะไมมไดอยางไร พระพทธเจาขา เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนส

และโทมนสดบไปกอนแลว ขาพระองคทงหลายบรรลจตตถฌานทไมมทกข ไมมสข

มสตบรสทธเพราะอเบกขาอยตามก าหนดเวลาทมงหวง นคอญาณทสสนะทประเสรฐ

อนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอยอยางผาสกอยางอนท

ขาพระองคทงหลาย ไดบรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน




เพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน มอยหรอ”

“จะไมมไดอยางไร พระพทธเจาขา เพราะลวงรปสญญา ดบปฏฆสญญา

ไมก าหนดนานตตสญญาโดยประการทงปวง ขาพระองคทงหลายบรรลอากาสานญ-

จายตนฌานอยโดยก าหนดวา ‘อากาศหาทสดมได’ ตามก าหนดเวลาทมงหวงนคอ

ญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอยอยาง

ผาสกอยางอนทขาพระองคทงหลายไดบรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครอง

อยอยางหนง พระพทธเจาขา”


วเศษยงกวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอยอยางผาสกอยางอนทเธอทงหลายได

บรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน มอยหรอ”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๑ }

๓๖๒



“จะไมมไดอยางไร พระพทธเจาขา เพราะลวงอากาสานญจายตนฌานโดย

ประการทงปวง ขาพระองคทงหลายบรรลวญญาณญจายตนฌานอยโดยก าหนดวา

‘วญญาณหาทสดมได’ ตามก าหนดเวลาทมงหวง ฯลฯ เพราะลวงวญญาณญจายตน-

ฌานโดยประการทงปวง ขาพระองคทงหลายบรรลอากญจญญายตนฌานอยโดย

ก าหนดวา ‘ไมมอะไร’ ตามก าหนดเวลาทมงหวง ฯลฯ เพราะลวงอากญจญญายตน-

ฌานโดยประการทงปวง ขาพระองคทงหลายบรรลเนวสญญานาสญญายตนฌาน

อยตามก าหนดเวลาทมงหวง นคอญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ วเศษยง

กวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอยอยางผาสกอยางอนทขาพระองคทงหลาย

ไดบรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน พระพทธเจาขา”

[๓๒๙] “ดละ ดละ อนรทธะ นนทยะ และกมละ ญาณทสสนะท

ประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษยซ งเปนเครองอยอยางผาสกอยาง

อนทเธอทงหลายไดบรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรมเปนเครองอยนน มอยหรอ”

“จะไมมไดอยางไร พระพทธเจาขา เพราะลวงเนวสญญานาสญญายตนฌาน

โดยประการทงปวง ขาพระองคทงหลายบรรลสญญาเวทยตนโรธอย เพราะเหนดวย

ปญญา อาสวะของขาพระองคทงหลายยอมสนไปตามก าหนดเวลาทมงหวง นคอ


อยางผาสกอยางอนทขาพระองคทงหลายไดบรรลเพอกาวลวงและเพอระงบธรรม

เปนเครองอยนน พระพทธเจาขา อนง ขาพระองคทงหลายยงไมพจารณาเหน

ธรรมเปนเครองอยอยางผาสกอยางอน ทย งหรอประณตกวาธรรมเปนเครองอย

อยางผาสกน พระพทธเจาขา”

“ดละ ดละ อนรทธะ นนทยะ และกมละ ธรรมเปนเครองอยอยางผาสก

อยางอน ทย งหรอประณตกวาธรรมเปนเครองอยอยางผาสกน หามไม”

[๓๓๐] ล าดบนน พระผมพระภาคทรงชแจงใหทานพระอนรทธะ ทาน

พระนนทยะ และทานพระกมละเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจให

อาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถา แลวทรงลกจาก

อาสนะเสดจจากไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๒ }

๓๖๓



ทานพระอนรทธะ ทานพระนนทยะ และทานพระกมละตามสงเสดจพระ

ผมพระภาค ครนกลบจากทนนแลว ทานพระนนทยะและทานพระกมละไดกลาว

กบทานพระอนรทธะวา “ทานอนรทธะประกาศคณวเศษใดของพวกกระผม จนถง

ความสนอาสวะ ในทเฉพาะพระพกตรพระผมพระภาค พวกกระผมไดบอกคณวเศษ

นนแกทานอนรทธะอยางนนหรอวา ‘พวกเราไดวหารสมาบตเหลานและเหลาน๑”

ทานพระอนรทธะกลาววา “พวกทานมไดบอกแกกระผมอยางนวา ‘พวกเราได

วหารสมาบตเหลานและเหลาน’ แตกระผมก าหนดจตของพวกทานดวยจตของ

กระผมแลวรไดวา ‘ทานเหลานไดวหารสมาบตเหลานและเหลาน’ แมพวกเทวดา

กไดบอกเนอความขอนแกกระผมวา ‘ทานเหลานไดวหารสมาบตเหลานและเหลาน’

เมอพระผมพระภาคตรสถามปญหา กระผมจงทลตอบเนอความนน”

เทวดาสรรเสรญพระเถระท ง ๓ รป

[๓๓๑] ยกษชอทฆปรชนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวาย

อภวาทแลวไดยนอย ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตพระองคผเจรญ เปนลาภของชาววชช ประชาชนชาววชชไดดแลว

ทพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาเสดจมาประทบอย และกลบตร ๓ ทานน

คอ ทานพระอนรทธะ ทานพระนนทยะ และทานพระกมละกมาพกอย”

เทพชนภมมะไดฟงเสยงของยกษชอทฆปรชนแลวไดประกาศ(ตอไป)วา “ทาน

ผเจรญทงหลาย เปนลาภของชาววชช ประชาชนชาววชชไดดแลว ทพระตถาคต

อรหนตสมมาสมพทธเจาเสดจมาประทบอย และกลบตร ๓ ทานน คอ ทาน

พระอนรทธะ ทานพระนนทยะ และทานพระกมละกมาพกอย”


๑ เหลานและเหลาน ในทนหมายถงโลกยธรรมมปฐมฌานเปนตน และโลกตตรธรรม (ม.ม.อ. ๒/๓๓๐/๑๕๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๓ }

๓๖๔



เทพชนจาตมหาราชไดฟงเสยงของเทพชนภมมะแลว ... เทพชนดาวดงส ...

เทพชนยามา ... เทพชนดสต ... เทพชนนมมานรด ... เทพชนปรนมมตวสวตด ...

เทพทนบเขาในหมพรหมไดฟงเสยงของเทพชนปรนมมตวสวตดแลว ไดประกาศ

(ตอไป)วา “ทานผเจรญทงหลาย เปนลาภของชาววชช ประชาชนชาววชชไดดแลว

ทพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาเสดจมาประทบอย และกลบตร ๓ ทานน

คอ ทานพระอนรทธะ ทานพระนนทยะ และทานพระกมละกมาพกอย”

โดยขณะเพยงครหนงนน ทาน(พระเถระ)เหลานนไดเปนผทเทพทงหลาย

รจกกนจนถงพรหมโลกดวยประการอยางน

การปฏบตดของพระสงฆเปนประโยชนแกมหาชน

พระผมพระภาคไดตรสวา “ทฆะ ขอนเปนอยางนน ทฆะ ขอนเปนอยางนน

กลบตรทง ๓ นออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตจากตระกลใด ถาตระกลนนมจต

เลอมใสระลกถงกลบตรทง ๓ น ขอนนจะพงเปนไปเพอประโยชน เพอความสข

แกตระกลนนตลอดกาลนาน

กลบตรทง ๓ นออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตจากวงศตระกลใด ถาวงศ

ตระกลนนเลอมใสระลกถงกลบตรทง ๓ น ขอนนจะพงเปนไปเพอประโยชน เพอ

ความสขแกวงศตระกลนนตลอดกาลนาน

กลบตรทง ๓ นออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตจากหมบานใด ถาหมบาน

นนมจตเลอมใสระลกถงกลบตรทง ๓ น ขอนนจะพงเปนไปเพอประโยชน เพอ

ความสขแกหมบานนนตลอดกาลนาน

กลบตรทง ๓ นออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตจากนคมใด ถานคมนนมจต


แกนคมนนตลอดกาลนาน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๔ }

๓๖๕



กลบตรทง ๓ นออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตจากนครใด ถานครนนมจต


แกนครนนตลอดกาลนาน

กลบตรทง ๓ นออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตจากชนบทใด ถาชนบทนน

มจตเลอมใสระลกถงกลบตรทง ๓ น ขอนนจะพงเปนไปเพอประโยชน เพอความ

สขแกชนบทนนตลอดกาลนาน

ถากษตรยทงมวลมจตเลอมใสระลกถงกลบตรทง ๓ น ขอนนจะพงเปนไป

เพอประโยชน เพอความสขแกกษตรยทงมวลตลอดกาลนาน

ถาพราหมณทงมวล ...

ถาแพศยทงมวล ...

ถาศทรทงมวลมจตเลอมใสระลกถงกลบตรทง ๓ น ขอนนจะพงเปนไปเพอ

ประโยชน เพอความสขแกศทรทงมวลตลอดกาลนาน

ถามนษยโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก หมสตว พรอมทง

สมณพราหมณ เทวดาและมนษยมจตเลอมใสระลกถงกลบตรทง ๓ น ขอนนจะพง

เปนไปเพอประโยชน เพอความสขแกมนษยโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก

หมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยตลอดกาลนาน

ทฆะ ทานจงเหนเถด กลบตรทง ๓ น ปฏบตกเพยงเพอประโยชนเกอกล

แกคนหมมาก เพอความสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหแกชาวโลก เพอประโยชน

เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ยกษชอทฆปรชนมใจยนดชนชมพระภาษต


จฬโคสงคสตรท ๑ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๕ }

๓๖๖


๒. มหาโคสงคสตร


วาดวยเหตการณในโคสงคสาลวน สตรใหญ

ปางามดวยภกษมคณสมบตเชนไร

[๓๓๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทปาโคสงคสาลวน พรอมดวยพระเถระ

ผเปนพระสาวกทมช อเสยงหลายรป คอ ทานพระสารบตร ทานพระมหา

โมคคลลานะ ทานพระมหากสสปะ ทานพระอนรทธะ ทานพระเรวตะ ทานพระ

อานนท และพระเถระผเปนพระสาวกทมช อเสยงรปอน ๆ

ครงนน ทานพระมหาโมคคลลานะออกจากทหลกเรน๑ ในเวลาเยน เขาไป

หาทานพระมหากสสปะถงทอย แลวไดกลาวกบทานพระมหากสสปะวา “เราไป

กนเถด ทานกสสปะ เราจกเขาไปหาทานสารบตรถงทอยเพอฟงธรรม”

ทานพระมหากสสปะรบค าแลว ล าดบนน ทานพระมหาโมคคลลานะ ทาน

พระมหากสสปะ และทานพระอนรทธะเขาไปหาทานพระสารบตรเพอฟงธรรม

ทานพระอานนทไดเหนทานพระมหาโมคคลลานะ ทานพระมหากสสปะ และ

ทานพระอนรทธะเขาไปหาทานพระสารบตรเพอฟงธรรม จงเขาไปหาทาน

พระเรวตะถงทอย แลวกลาวกบทานพระเรวตะวา “ทานเรวตะ ทานสตบรษเหลา

โนนก าลงเขาไปหาทานสารบตรเพอฟงธรรม เราไปกนเถด ทานเรวตะ เราจก

เขาไปหาทานสารบตรเพอฟงธรรม”

ทานพระเรวตะรบค าทานพระอานนทแลว ครงนน ทานพระเรวตะและทาน

พระอานนทเขาไปหาทานพระสารบตรเพอฟงธรรม



{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๖ }

๓๖๗



[๓๓๓] ทานพระสารบตรไดเหนทานพระเรวตะและทานพระอานนทก าลง

เดนมาแตไกล แลวไดกลาวกบทานพระอานนทวา “ทานอานนท จงมาเถด ทาน

อานนทผเปนอปฏฐากของพระผมพระภาค ผอยใกลพระผมพระภาค ไดมาดแลว

ปาโคสงคสาลวน เปนสถานทนารนรมย ราตรแจมกระจาง ไมสาละบานสะพรง

ทวทกตน กลนดจกลนทพยยอมฟงไป ทานอานนท ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวย

ภกษเชนไร”

ทรรศนะของพระอานนท

ทานพระอานนทตอบวา “ทานสารบตร ภกษในพระธรรมวนยน เปนพหสต

ทรงสตะ สงสมสตะ๑ เปนผไดฟงมากซงธรรมทมความงามในเบองตน มความงาม

ในทามกลาง มความงามในทสด พรอมทงอรรถและพยญชนะ ประกาศพรหมจรรย

บรสทธ บรบรณครบถวน ทรงจ าไวได คลองปาก ขนใจ และแทงตลอดดดวยทฏฐ

ภกษนนแสดงธรรมแกบรษท ๔ ดวยบทและพยญชนะทเรยบงายและตอเนองไม

ขาดสายเพอถอนอนสย ทานสารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

ทรรศนะของพระเรวตะ

[๓๓๔] เมอทานพระอานนทกลาวอยางนแลว ทานพระสารบตรไดกลาว

กบทานพระเรวตะวา “ทานเรวตะ ทานอานนทตอบตามปฏภาณของตน บดน

เราขอถามทานเรวตะในขอนนวา ‘ปาโคสงคสาลวน เปนสถานทนารนรมย ราตร

แจมกระจาง ไมสาละบานสะพรงทวทกตน กลนดจกลนทพยยอมฟงไป ทานเรวตะ

ปาโคสงคสาลวน จะพงงามดวยภกษเชนไร”


๑ พหสต หมายถงไดศกษาเลาเรยนนวงคสตถศาสน (ค าสอนของพระศาสดามองค ๙) มาครบถวนโดยบาล

และอนสนธ ทรงสตะ หมายถงสามารถทรงจ านวงคสตถศาสนนนไวไดแมนย า แมเวลาผานไป ๑๐ ป ๒๐ ป

กไมลมเลอน เมอถกถาม กสามารถตอบได ส งสมสตะ หมายถงจดจ านวงคสตถศาสนนนไวไดจนขนใจ

ดจรอยขดทหนคงอยไมลบเลอน ฉะนน (ม.ม.อ. ๒/๓๓๓/๑๕๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๗ }

๓๖๘



ทานพระเรวตะตอบวา “ทานสารบตร ภกษในพระธรรมวนยนเปนผมความ

หลกเรนเปนทมายนด ยนดแลวในความหลกเรน หมนประกอบธรรมเครองระงบ

ใจภายในตน ไมเหนหางจากฌาน ประกอบดวยวปสสนา๑ เพมพนเรอนวาง ทาน

สารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

ทรรศนะของพระอนรทธะ

[๓๓๕] เมอทานพระเรวตะกลาวอยางนแลว ทานพระสารบตรไดกลาวกบ

ทานพระอนรทธะวา “ทานอนรทธะ ทานเรวตะตอบตามปฏภาณของตน บดน

เราขอถามทานอนรทธะในขอนนวา ‘ปาโคสงคสาลวน เปนสถานทนารนรมย

ราตรแจมกระจาง ไมสาละบานสะพรงทวทกตน กลนดจกลนทพยยอมฟงไป ทาน

อนรทธะ ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวยภกษเชนไร”

ทานพระอนรทธะตอบวา “ทานสารบตร ภกษในพระธรรมวนยนยอมตรวจด

โลกธาต๒ ๑,๐๐๐ โลกธาตดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย บรษผมตาดข นปราสาท

อนโออาชนบน จะพงมองดวงกลมแหงกงลอจ านวน ๑,๐๐๐ ได แมฉนใด ภกษ

กฉนนนเหมอนกน ยอมตรวจดโลกธาต ๑,๐๐๐ โลกธาต ดวยตาทพยอนบรสทธ

เหนอมนษย ทานสารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

ทรรศนะของพระมหากสสปะ

[๓๓๖] เมอทานพระอนรทธะกลาวอยางนแลว ทานพระสารบตรไดกลาวกบ

ทานพระมหากสสปะวา “ทานกสสปะ ทานอนรทธะตอบตามปฏภาณของตน

บดน เราขอถามทานกสสปะในขอนนวา ‘ปาโคสงคสาลวน เปนสถานทนารนรมย


กสสปะ ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวยภกษเชนไร”


๑ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๖๕ (อากงเขยยสตร) หนา ๕๗ ในเลมน

๒ โลกธาต ในทนหมายถงโลกธาตขนาดเลกทเรยกวาสหสสโลกธาต ประกอบดวยจกรวาล ๑,๐๐๐ จกรวาล

๑,๐๐๐ โลกธาต = ๑,๐๐๐,๐๐๐ จกรวาล (๑,๐๐๐ โลกธาต x ๑,๐๐๐ จกรวาล) (ม.ม.อ. ๒/๓๓๕/๑๖๑,

อง.ตก.อ. ๒/๘๑/๒๓๔) และดเทยบ ท.ม. (แปล) ๑๐/๑๘/๑๑, อง.ตก. (แปล) ๒๐/๘๑/๓๐๖

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๘ }

๓๖๙



ทานพระมหากสสปะตอบวา “ทานสารบตร ภกษในพระธรรมวนยน ตนเอง

อยปาเปนวตร และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผอยปาเปนวตร ตนเองเทยว

บณฑบาตเปนวตร และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผเทยวบณฑบาตเปนวตร

ตนเองถอผาบงสกลเปนวตร และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผถอผาบงสกล

เปนวตร ตนเองถอไตรจวรเปนวตร และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผถอ

ไตรจวรเปนวตร ตนเองเปนผมกนอย และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผมกนอย

ตนเองเปนผสนโดษ และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผสนโดษ ตนเองเปนผสงด

และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผสงด ตนเองเปนผไมคลกคล และกลาว

สรรเสรญคณแหงความเปนผไมคลกคล ตนเองเปนผปรารภความเพยร และกลาว

สรรเสรญคณแหงความเปนผปรารภความเพยร ตนเองเปนผสมบรณดวยศล และ

กลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผสมบรณดวยศล ตนเองเปนผสมบรณดวยสมาธ

และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผสมบรณดวยสมาธ ตนเองเปนผสมบรณดวย

ปญญา และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผสมบรณดวยปญญา ตนเองเปนผ

สมบรณดวยวมตต และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผสมบรณดวยวมตต ตนเอง

เปนผสมบรณดวยวมตตญาณทสสนะ และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผสมบรณ

ดวยวมตตญาณทสสนะ ทานสารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

ทรรศนะของพระมหาโมคคลลานะ

[๓๓๗] เมอทานพระมหากสสปะกลาวอยางนแลว ทานพระสารบตรได

กลาวกบทานพระมหาโมคคลลานะวา “ทานโมคคลลานะ ทานมหากสสปะตอบตาม

ปฏภาณของตน บดน ผมขอถามทานมหาโมคคลลานะในขอนนวา ‘ปาโคสงค-

สาลวน เปนสถานทนารนรมย ราตรแจมกระจาง ไมสาละบานสะพรงทวทกตน

กลนดจกลนทพยยอมฟงไป ทานโมคคลลานะ ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวยภกษ

เชนไร”

ทานพระมหาโมคคลลานะตอบวา “ทานสารบตร ภกษ ๒ รปในพระ

ธรรมวนยน กลาวอภธรรมกถา เธอทง ๒ รปนน ถามปญหากนและกนแลว

ยอมแกกนเองไมหยดพก และธรรมกถาของเธอทง ๒ นนกด าเนนตอไป ทาน

สารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๖๙ }

๓๗๐



ทรรศนะของพระสารบตร

[๓๓๘] ล าดบนน ทานพระมหาโมคคลลานะไดกลาวกบทานพระสารบตรวา

“ทานสารบตร พวกเราทงหมดตอบตามปฏภาณของตน บดน ผมขอถามทาน

สารบตรในขอนนวา ‘ปาโคสงคสาลวน เปนสถานทนารนรมย ราตรแจมกระจาง

ไมสาละบานสะพรงทวทกตน กลนดจกลนทพยยอมฟงไป ทานสารบตร ปาโคสงค-

สาลวนจะพงงามดวยภกษเชนไร”

ทานพระสารบตรตอบวา “ทานโมคคลลานะ ภกษในพระธรรมวนยนท าจต

ใหอยในอ านาจ(ของตน) และไมยอมอยในอ านาจของจต เธอหวงจะอยดวยวหาร-

สมาบต๑ใดในเวลาเชา กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเชา หวงจะอยดวยวหาร-

สมาบตใดในเวลาเทยง กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเทยง หวงจะอยดวย

วหารสมาบตใดในเวลาเยน กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเยน หบผาของพระ

ราชาหรอราชมหาอ ามาตยซ งเตมดวยผาทยอมแลวเปนสตาง ๆ พระราชาหรอ

ราชมหาอ ามาตยนน หวงจะหมผาคใดในเวลาเชา กหมผาคนนในเวลาเชา หวงจะ

หมผาคใดในเวลาเทยง กหมผาคนนในเวลาเทยง หวงจะหมผาคใดในเวลาเยน

กหมผาคนนในเวลาเยน แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ท าจตใหอยในอ านาจ

(ของตน) และไมยอมอยในอ านาจของจต เธอหวงจะอยดวยวหารสมาบตใดในเวลาเชา

กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเชา หวงจะอยดวยวหารสมาบตใดในเวลาเทยง

กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเทยง หวงจะอยดวยวหารสมาบตใดในเวลาเยน

กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเยน ทานโมคคลลานะ ปาโคสงคสาลวนพงงาม

ดวยภกษเชนน”


๑ วหารสมาบต ในทนหมายถงสมาบตเปนเครองอยอนเปนโลกยะ หรอเปนโลกตตระ (ม.ม.อ. ๒/๓๓๘/๑๖๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๐ }

๓๗๑



ทรงรบรองทรรศนะของพระเถระท งหมด

[๓๓๙] ครงนน ทานพระสารบตรไดกลาวกบทานเหลานนวา “ทานทงหลาย

พวกเราทงหมดตอบตามปฏภาณของตน พวกเราไปกนเถด พวกเราจกเขาไปเฝา

พระผมพระภาคถงทประทบ แลวจกกราบทลเนอความนแดพระองค พระผม-

พระภาคจกทรงตอบแกเราทงหลายอยางใด พวกเรากจกทรงจ าขอความนนไวอยางนน”

ทานเหลานน รบค าแลว จากนน ทานเหลานนกเขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ถวายอภวาทแลว นง ณ ทสมควร ทานพระสารบตรไดกราบทล

พระผมพระภาคอยางนวา

“ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส ทานเรวตะ ทานอานนท เขาไป

หาขาพระองคถงทอยเพอฟงธรรม ขาพระองคไดเหนทานเรวตะและทานอานนท

ก าลงเดนมาแตไกล ครนแลวไดกลาวกบทานอานนทวา ‘ทานอานนท จงมาเถด

ทานอานนทผเปนอปฏฐากของพระผมพระภาค ผอยใกลพระผมพระภาค ไดมาด

แลว ปาโคสงคสาลวน เปนสถานทนารนรมย ราตรแจมกระจาง ไมสาละบาน

สะพรงทวทกตน กลนดจกลนทพยยอมฟงไป ทานอานนท ปาโคสงคสาลวนจะ

พงงามดวยภกษเชนไร’ เมอขาพระองคกลาวอยางนแลว ทานอานนทไดตอบ

ขาพระองควา ‘ทานสารบตร ภกษในพระธรรมวนยนเปนพหสต เปนผทรงสตะ ฯลฯ

เพอถอนอนสย ทานสารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

พระผมพระภาคตรสวา “ดละ ดละ สารบตร อานนทเมอจะตอบอยางถก

ตองกควรตอบตามนน ดวยวาอานนทเปนพหสต ทรงสตะ สงสมสตะ เปนผไดฟง

มากซงธรรมทมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง มความงามในทสด

พรอมทงอรรถและพยญชนะ ประกาศพรหมจรรย บรสทธ บรบรณครบถวน

ทรงจ าไวได คลองปาก ขนใจ แทงตลอดดดวยทฏฐ อานนทนนแสดงธรรมแกบรษท

๔ ดวยบทและพยญชนะทเรยบงายและตอเนองไมขาดสาย เพอถอนอนสย”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๑ }

๓๗๒



[๓๔๐] ทานพระสารบตรกราบทลตอไปวา “พระพทธเจาขา เมอทาน

อานนทกลาวอยางนแลว ขาพระองคไดกลาวกบทานเรวตะวา ‘ทานเรวตะ ทาน

อานนทตอบตามปฏภาณของตน ผมขอถามทานเรวตะในขอนนวา ‘ปาโคสงค-

สาลวนเปนสถานทนารนรมย ราตรแจมกระจาง ไมสาละบานสะพรงทวทกตน

กลนดจกลนทพยยอมฟงไป ทานเรวตะ ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวยภกษเชนไร’

เมอขาพระองคกลาวอยางนแลว ทานเรวตะไดตอบขาพระองควา ‘ทานสารบตร

ภกษในพระธรรมวนยนเปนผมความหลกเรนเปนทมายนด ยนดแลวในความหลกเรน

หมนประกอบธรรมเครองระงบใจภายในตน ไมเหนหางจากฌาน ประกอบดวย

วปสสนา เพมพนเรอนวาง ทานสารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

พระผมพระภาคตรสวา “ดละ ดละ สารบตร เรวตะเมอจะตอบอยางถกตอง

กควรตอบตามนน ดวยวา เรวตะเปนผมความหลกเรนเปนทมายนด ยนดแลวใน

ความหลกเรน หมนประกอบธรรมเครองระงบใจภายในตน ไมเหนหางจากฌาน

ประกอบดวยวปสสนา เพมพนเรอนวาง”

[๓๔๑] ทานพระสารบตรกราบทลวา “พระพทธเจาขา เมอทานเรวตะ

กลาวอยางนแลว ขาพระองคไดกลาวกบทานอนรทธะวา ‘ทานอนรทธะ ทาน

เรวตะตอบตามปฏภาณของตน ฯลฯ ทานอนรทธะ ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวย

ภกษเชนไร’ เมอขาพระองคกลาวอยางนแลว ทานอนรทธะไดตอบขาพระองควา

‘ทานสารบตร ภกษในพระธรรมวนยนยอมตรวจดโลกธาต ๑,๐๐๐ โลกธาต ดวย

ตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย บรษผมตาดข นปราสาทอนโออาชนบน จะพงมองด

วงกลมแหงกงลอจ านวน ๑,๐๐๐ ได แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมตรวจ

ดโลกธาต ๑,๐๐๐ โลกธาต ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย ทานสารบตร

ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

พระผมพระภาคตรสวา “ดละ ดละ สารบตร อนรทธะเมอจะตอบอยาง

ถกตองกควรตอบตามนน ดวยวา อนรทธะยอมตรวจดโลกธาต ๑,๐๐๐ โลกธาต

ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๒ }

๓๗๓



[๓๔๒] ทานพระสารบตรกราบทลวา “พระพทธเจาขา เมอทานอนรทธะ

กลาวอยางนแลว ขาพระองคไดกลาวกบทานมหากสสปะวา ‘ทานกสสปะ ทาน

อนรทธะตอบตามปฏภาณของตน เราขอถามทานมหากสสปะในขอนนวา ‘ฯลฯ

ทานกสสปะ ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวยภกษเชนไร’ เมอขาพระองคกลาว

อยางนแลว ทานมหากสสปะไดตอบขาพระองควา ทานสารบตร ภกษในพระ

ธรรมวนยนตนเองอยปาเปนวตร และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผอยปาเปน

วตร ตนเองเทยวบณฑบาตเปนวตร ฯลฯ ตนเองถอผาบงสกลเปนวตร ฯลฯ

ตนเองถอไตรจวรเปนวตร ฯลฯ ตนเองเปนผมกนอย ฯลฯ ตนเองเปนผสนโดษ

ฯลฯ ตนเองเปนผสงด ฯลฯ ตนเองเปนผไมคลกคล ฯลฯ ตนเองเปนผปรารภ

ความเพยร ฯลฯ ตนเองเปนผสมบรณดวยศล ฯลฯ ตนเองเปนผสมบรณดวยสมาธ

ฯลฯ ตนเองเปนผสมบรณดวยปญญา ฯลฯ ตนเองเปนผสมบรณดวยวมตต ฯลฯ

ตนเองเปนผสมบรณดวยวมตตญาณทสสนะ และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปน

ผสมบรณดวยวมตตญาณทสสนะ ทานสารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษ

เชนน”

พระผมพระภาคตรสวา “ดละ ดละ สารบตร กสสปะเมอจะตอบอยางถกตอง

กควรตอบตามนน ดวยวา กสสปะนน ตนเองอยปาเปนวตร และกลาวสรรเสรญ

คณแหงความเปนผอยปาเปนวตร ตนเองเทยวบณฑบาตเปนวตร และกลาว

สรรเสรญคณแหงความเปนผเทยวบณฑบาตเปนวตร ตนเองถอผาบงสกลเปนวตร

และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผถอผาบงสกลเปนวตร ตนเองถอไตรจวรเปน

วตร และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผถอไตรจวรเปนวตร ตนเองเปนผมกนอย

และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผมกนอย ตนเองเปนผสนโดษ และกลาว

สรรเสรญคณแหงความเปนผสนโดษ ตนเองเปนผสงด และกลาวสรรเสรญคณแหง

ความเปนผสงด ตนเองเปนผไมคลกคล และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผไม

คลกคล ตนเองเปนผปรารภความเพยร และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผ

ปรารภความเพยร ตนเองเปนผสมบรณดวยศล และกลาวสรรเสรญคณแหงความ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๓ }

๓๗๔



เปนผสมบรณดวยศล ตนเองเปนผสมบรณดวยสมาธ และกลาวสรรเสรญคณแหง

ความเปนผสมบรณดวยสมาธ ตนเองเปนผสมบรณดวยปญญา และกลาวสรรเสรญ

คณแหงความเปนผสมบรณดวยปญญา ตนเองเปนผสมบรณดวยวมตต และกลาว

สรรเสรญคณแหงความเปนผสมบรณดวยวมตต ตนเองเปนผสมบรณดวยวมตต-

ญาณทสสนะ และกลาวสรรเสรญคณแหงความเปนผสมบรณดวยวมตตญาณทสสนะ”

[๓๔๓] ทานพระสารบตรกราบทลวา “พระพทธเจาขา เมอทานมหากสสปะ

กลาวอยางนแลว ขาพระองคไดกลาวกบทานมหาโมคคลลานะวา ‘ทานโมคคลลานะ

ทานมหากสสปะตอบตามปฏภาณของตน เราขอถามทานโมคคลลานะในขอนนวา

‘ฯลฯ ทานโมคคลลานะ ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวยภกษเชนไร’ เมอขาพระ

องคกลาวอยางนแลว ทานมหาโมคคลลานะไดตอบขาพระองควา ‘ทานสารบตร

ภกษ ๒ รปในพระธรรมวนยนกลาวอภธรรมกถา เธอทง ๒ รปนนถามปญหากน

และกน แลวยอมแกกนเองไมหยดพก และธรรมกถาของเธอทง ๒ นนกด าเนนตอไป

ทานสารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

พระผมพระภาคตรสวา “ดละ ดละ สารบตร โมคคลลานะเมอจะตอบอยาง

ถกตองกควรตอบตามนน ดวยวา โมคคลลานะเปนธรรมกถก”

[๓๔๔] เมอทานพระสารบตรกลาวอยางนนแลว ทานพระมหาโมคคลลานะ

ไดกราบทลพระผมพระภาควา ‘ขาแตพระองคผเจรญ หลงจากนน ขาพระองคได

กลาวกบทานสารบตรวา ‘ทานสารบตร พวกเราทงหมดตอบตามปฏภาณของตน

บดน ผมขอถามทานสารบตรในขอนนวา ‘ปาโคสงคสาลวนเปนสถานทนารนรมย


สารบตร ปาโคสงคสาลวนจะพงงามดวยภกษเชนไร’ เมอขาพระองคกลาวอยางน

แลว ทานสารบตรไดตอบขาพระองควา ‘ทานโมคคลลานะ ภกษในพระธรรมวนยน

ท าจตใหอยในอ านาจ(ของตน)และไมยอมอยในอ านาจของจต เธอหวงจะอย

ดวยวหารสมาบตใดในเวลาเชา กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเชา หวงจะอย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๔ }

๓๗๕



ดวยวหารสมาบตใดในเวลาเทยง กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเทยง หวงจะ

อยดวยวหารสมาบตใดในเวลาเยน กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเยน หบผา

ของพระราชาหรอราชมหาอ ามาตยซ งเตมดวยผาทยอมเปนสตาง ๆ พระราชาหรอ

ราชมหาอ ามาตยนน หวงจะหมผาคใดในเวลาเชา กหมผาคนนในเวลาเชา หวงจะ

หมผาคใดในเวลาเทยง กหมผาคนนในเวลาเทยง หวงจะหมผาคใดในเวลาเยน ก

หมผาคนนในเวลาเยน แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ท าจตใหอยใน

อ านาจ(ของตน)และไมยอมอยในอ านาจของจต เธอหวงจะอยดวยวหารสมาบตใด

ในเวลาเชา กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเชา หวงจะอยดวยวหารสมาบตใดใน

เวลาเทยง กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเทยง หวงจะอยดวยวหารสมาบตใด

ในเวลาเยน กอยดวยวหารสมาบตนนในเวลาเยน ทานโมคคลลานะ ปาโคสงค-

สาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

พระผมพระภาคตรสวา “ดละ ดละ โมคคลลานะ สารบตรเมอตอบอยาง

ถกตองกควรตอบตามนน ดวยวา สารบตรท าจตใหอยในอ านาจ(ของตน)และไม

ยอมอยในอ านาจของจต เธอหวงจะอยดวยวหารสมาบตใดในเวลาเชา กอยดวย

วหารสมาบตนนในเวลาเชา หวงจะอยดวยวหารสมาบตใดในเวลาเทยง กอยดวย

วหารสมาบตนนในเวลาเทยง หวงจะอยดวยวหารสมาบตใดในเวลาเยน กอยดวย

วหารสมาบตนนในเวลาเยน”

ปางามดวยความเพยร

[๓๔๕] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว ทานพระสารบตรไดกราบทล

พระผมพระภาควา “ค าของใครหนอเปนสภาษต พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “สารบตร ค าของเธอทงหมดเปนสภาษตโดยเหต

นน ๆ แตเธอทงหลายจงฟงค าของเรา หากมค าถามวา ‘ปาโคสงคสาลวนจะพง

งามดวยภกษเชนไร’ เราจกตอบวา ‘สารบตร ภกษในธรรมวนยนกลบจากบณฑบาต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๕ }

๓๗๖


๓. มหาโคปาลสตร

ภายหลงฉนภตตาหารเสรจแลว นงคบลลงก๑ ตงกายตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนา๒ วา

‘จตของเรายงไมหมดความถอมน (และ)ไมหลดพนจากอาสวะทงหลายเพยงใด

เราจกไมท าลายบลลงกนเพยงนน’ สารบตร ปาโคสงคสาลวนพงงามดวยภกษเชนน”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ทานเหลานนมใจยนดตางชนชมพระภาษต


มหาโคสงคสตรท ๒ จบ


วาดวยคนเลยงโค สตรใหญ

เหตแหงความไมเจรญ๓

[๓๔๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษ

ทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระ

ผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา

“ภกษทงหลาย นายโคบาลประกอบดวยองค ๑๑ ประการ เปนผไม

สามารถเลยงฝงโคใหเจรญ ใหเพมขนได

องค ๑๑ ประการ อะไรบาง

คอ นายโคบาลในโลกน

๑. ไมรรปโค ๒. ไมฉลาดในลกษณะโค

๓. ไมก าจดไขขาง ๔. ไมปกปดแผล


๑-๒ ดเชงอรรถท ๒-๓ ขอ ๑๐๗ (มหาสตปฏฐานสตร) หนา ๑๐๒ ในเลมน

๓ ดเทยบ อง.เอกาทสก. (แปล) ๒๔/๑๗/๔๓๒-๔๓๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๖ }

๓๗๗



๕. ไมสมไฟ ๖. ไมรทาน า

๗. ไมรวาโคดมน าแลว ๘. ไมรทาง

๙. ไมฉลาดในทหากน ๑๐. รดนมไมใหเหลอ

๑๑. ไมบชาโคผ ๑ทงหลายทเปนพอโค เปนจาฝง ดวยการบชาอยางยง

นายโคบาลประกอบดวยองค ๑๑ ประการนแล เปนผไมสามารถจะเลยง

ฝงโคใหเจรญ ใหเพมขนได ฉนใด

ภกษทงหลาย ภกษประกอบดวยธรรม ๑๑ ประการกฉนนนเหมอนกน

เปนผไมสามารถถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมวนยนได

ธรรม ๑๑ ประการ อะไรบาง


๑. ไมรรป ๒. ไมฉลาดในลกษณะ

๓. ไมก าจดไขขาง ๔. ไมปกปดแผล

๕. ไมสมไฟ ๖. ไมรทาน า

๗. ไมรธรรมทดมแลว ๘. ไมรทาง

๙. ไมฉลาดในโคจร ๑๐. รดนมไมใหเหลอ

๑๑. ไมบชาภกษทงหลายผเปนเถระ เปนรตตญญ เปนผบวชนาน

เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก ดวยการบชาอยางยง

[๓๔๗] ภกษไมรรป เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมรชดรปอยางใดอยางหนงตามความเปนจรงวา ‘มหา-

ภตรป ๔ และรปทอาศยมหาภตรป ๔’ ภกษเปนผไมรรป เปนอยางนแล


๑ ไมบชาโคผ หมายถงไมใหอาหารอยางด ไมประดบดวยของหอม ไมคลองพวงมาลย ไมสวมปลอกเงน

ปลอกทองทเขาของโคจาฝง และในเวลากลางคน กไมตดไฟแลวใหนอนใตเพดานผา โคจาฝงเมอไมไดรบ

การเอาใจใสเชนนน จงไมรกษา ไมปองกนอนตรายใหแกฝงโค (อง.เอกาทสก.อ. ๓/๑๗/๓๙๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๗ }

๓๗๘



ภกษไมฉลาดในลกษณะ๑ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมรชดตามความเปนจรงวา ‘คนพาลมกรรมเปน

ลกษณะ บณฑตมกรรมเปนลกษณะ’ ภกษไมฉลาดในลกษณะ เปนอยางนแล

ภกษไมก าจดไขขาง เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนรบกามวตกทเกดขน ไมละ ไมบรรเทา ไมท าใหส นสด

ไมท าใหถงความเกดขนไมไดอกตอไป รบพยาบาทวตกทเกดขน ... รบวหงสาวตก

ทเกดขน ... รบบาปอกศลธรรมทเกดขนแลวเกดขนอก ไมละ ไมบรรเทา ไมท าให

สนสด ไมท าใหถงความเกดขนไมไดอกตอไป ภกษไมก าจดไขขาง เปนอยางนแล

ภกษไมปกปดแผล เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนเหนรปทางตาแลวรวบถอ๒ แยกถอ๓ ไมปฏบตเพอ

ส ารวมในจกขนทรยซ งเมอไมส ารวมแลวกจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรมคออภชฌา

และโทมนสครอบง าได ไมรกษาจกขนทรย ไมถงความส ารวมในจกขนทรย ฟงเสยง

ทางห ... ดมกลนทางจมก ... ลมรสทางลน ... ถกตองโผฏฐพพะทางกาย ... รแจง

ธรรมารมณทางใจแลวรวบถอ แยกถอ ไมปฏบตเพอส ารวมในมนนทรย ซงเมอไม

ส ารวมแลวกจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรมคออภชฌาและโทมนสครอบง าได ไมรกษา

มนนทรย ไมถงความส ารวมในมนนทรย ภกษไมปกปดแผล เปนอยางนแล


๑ ไมฉลาดในลกษณะ หมายถงคนพาลและบณฑตมกรรมเปนเครองหมายเหมอนกน แตตางกนทคนพาลม

อกศลกรรมเปนเครองหมาย บณฑตมกศลกรรมเปนเครองหมาย (ม.ม.อ. ๒/๓๔๗/๑๖๙)

๒ รวบถอ หมายถงมองภาพดานเดยว คอมองภาพรวมโดยเหนเปนหญงหรอชาย เหนวารปสวย เสยง

ไพเราะ กลนหอม รสอรอย สมผสทออนนม เปนอารมณทนาปรารถนา ดวยอ านาจฉนทราคะ (อภ.สง.อ.

๑๓๕๒/๔๕๖-๔๕๗)

๓ แยกถอ หมายถงมองภาพ ๒ ดาน คอมองแยกแยะเปนสวน ๆ ไปดวยอ านาจกเลส เชน เหนมอเทา

วาสวยหรอไมสวย เหนอาการยมแยม หวเราะ การพด การเหลยวซายแลขวาวานารกหรอไมนารก ถา

เหนวาสวยนารกกเกดอฏฐารมณ (อารมณทนาปรารถนา) ถาเหนวาไมสวย ไมนารก กเกดอนฏฐารมณ

(อารมณทไมนาปรารถนา) (อภ.สง.อ. ๑๓๕๒/๔๕๖-๔๕๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๘ }

๓๗๙



ภกษไมสมไฟ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมแสดงธรรมตามทฟงมาแลว ตามทเลาเรยนมาแลว

แกคนอน ๆ โดยพสดาร ภกษไมสมไฟ เปนอยางนแล

ภกษไมรทาน า เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนเขาไปหาภกษผเปนพหสต ผเรยนจบคมภร ทรงธรรม

ทรงวนย ทรงมาตกาตามเวลาสมควร ไมสอบสวนไตถามวา “พทธพจนนเปน

อยางไร เนอความแหงพทธพจนนเปนอยางไร” ทานผคงแกเรยนเหลานนไมเปด

เผยธรรมทยงไมไดเปดเผย ไมท าใหงายซงธรรมทยงไมท าใหงาย และไมบรรเทา

ความสงสยในธรรมทนาสงสยหลายอยางแกภกษนน ภกษไมรทาน า เปนอยางนแล

ภกษไมรธรรมทด มแลว เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมไดความปลาบปลมองอรรถ ไมไดความปลาบปลม

องธรรม ไมไดปราโมทยทประกอบดวยธรรมในธรรมวนยทตถาคตประกาศแลวซง

ผอนแสดงอย ภกษไมรธรรมทดมแลว เปนอยางนแล

ภกษไมรทาง เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมรอรยมรรคมองค ๘ ตามความเปนจรง ภกษไม

รทาง เปนอยางนแล

ภกษไมฉลาดในโคจร เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมรชดสตปฏฐาน ๔ ประการตามความเปนจรง๑ ภกษ

ไมฉลาดในโคจร เปนอยางนแล


๑ ไมรสตปฏฐาน ๔ ตามความเปนจรง ในทนหมายถงไมรวา ‘สตปฏฐานอยางไหนเปนโลกยะ อยางไหน

เปนโลกตตระ’ เมอไมรกจะนอมญาณของตนเขาไปในฐานทละเอยด แลวปกใจอยในสตปฏฐานทเปน

โลกยะเทานน จงไมสามารถใหสตปฏฐานสวนทเปนโลกตตระเกดขนได (อง.เอกาทสก.อ. ๓/๑๗/๓๙๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๗๙ }

๓๘๐



ภกษรดนมไมใหเหลอ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมรจกประมาณเพอจะรบจวร บณฑบาต เสนาสนะ

คลานปจจยเภสชบรขารทพวกคหบดผมศรทธาปวารณาน าไปถวายเฉพาะ ภกษ

รดนมไมใหเหลอ เปนอยางนแล

ภกษไมบชาภกษท งหลายผเปนเถระ เปนรตตญญ เปนผบวชนาน เปน

สงฆบดร เปนสงฆปรณายก ดวยการบชาอยางยง เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมเขาไปตงเมตตากายกรรม เมตตาวจกรรม เมตตา-

มโนกรรมทงตอหนาและลบหลงในเหลาภกษผเปนเถระ เปนรตตญญ เปนผบวชนาน

เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก ภกษไมบชาภกษทงหลายผเปนเถระ เปนรตตญญ

เปนผบวชนาน เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก ดวยการบชาอยางยง เปน


ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๑๑ ประการนแล เปนผไม

สามารถถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมวนยนได

[๓๔๘] นายโคบาลประกอบดวยองค ๑๑ ประการ เปนผสามารถจะเลยง

ฝงโคใหเจรญ ใหเพมขนได

องค ๑๑ ประการ อะไรบาง

คอ นายโคบาลในโลกน

๑. รรปโค ๒. ฉลาดในลกษณะโค

๓. ก าจดไขขาง ๔. ปกปดแผล

๕. สมไฟ ๖. รทาน า

๗. รวาโคดมน าแลว ๘. รทาง

๙. ฉลาดในทหากน ๑๐. รดนมใหเหลอ

๑๑. บชาโคผทงหลายทเปนพอโค เปนจาฝง ดวยการบชาอยางยง

นายโคบาลประกอบดวยองค ๑๑ ประการนแล จงเปนผสามารถจะเลยง

ฝงโคใหเจรญ ใหเพมขนได ฉนใด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๐ }

๓๘๑



ภกษทงหลาย ภกษประกอบดวยธรรม ๑๑ ประการ กฉนนนเหมอนกน

เปนผสามารถถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมวนยนได

ธรรม ๑๑ ประการ อะไรบาง


๑. รรปโค ๒. ฉลาดในลกษณะ

๓. ก าจดไขขาง ๔. ปกปดแผล

๕. สมไฟ ๖. รทาน า

๗. รวธรรมทดมแลว ๘. รทาง

๙. ฉลาดในโคจร ๑๐. รดนมใหเหลอ

๑๑. บชาภกษทงหลายผเปนเถระ เปนรตตญญ เปนผบวชนาน เปน

สงฆบดร เปนสงฆปรณายก ดวยการบชาอยางยง

[๓๔๙] ภกษรรป เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนรชดรปอยางใดอยางหนงตามความเปนจรงวา

‘มหาภตรป ๔ และรปทอาศยมหาภตรป ๔’ ภกษรรป เปนอยางนแล

ภกษฉลาดในลกษณะ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนรชดตามความเปนจรงวา ‘คนพาลมกรรมเปนลกษณะ

บณฑตมกรรมเปนลกษณะ’ ภกษฉลาดในลกษณะ เปนอยางนแล

ภกษก าจดไขขาง เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไมรบกามวตกทเกดขน ละ บรรเทา ท าใหส นสด

ท าใหถงความเกดขนไมไดอกตอไป ไมรบพยาบาทวตกทเกดขน ... ไมรบวหงสาวตก

ทเกดขน ... ไมรบบาปอกศลธรรมทเกดขนแลวเกดขนอก ละ บรรเทา ท าให

สนสด ท าใหถงความเกดขนไมไดอกตอไป ภกษก าจดไขขาง เปนอยางนแล

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๑ }

๓๘๒



ภกษปกปดแผล เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนเหนรปทางตาแลวไมรวบถอ ไมแยกถอ ปฏบตเพอ

ส ารวมในจกขนทรยซ งเมอไมส ารวมแลวกจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรมคออภชฌา

และโทมนสครอบง าได จงรกษาจกขนทรย ถงความส ารวมในจกขนทรย ฟงเสยง

ทางห ... ดมกลนทางจมก ... ลมรสทางลน ... ถกตองโผฏฐพพะทางกาย ...

รแจงธรรมารมณทางใจแลวไมรวบถอ ไมแยกถอ ปฏบตเพอส ารวมในมนนทรย

ซงเมอไมส ารวมแลวกจะเปนเหตใหบาปอกศลธรรมคออภชฌาและโทมนสครอบง าได

จงรกษามนนทรย ถงความส ารวมในมนนทรย ภกษปกปดแผลเปนอยางนแล

ภกษสมไฟ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนแสดงธรรมทฟงมาแลว ตามทเลาเรยนมาแลวแกคน

อน ๆ โดยพสดาร ภกษสมไฟ เปนอยางนแล

ภกษรทาน า เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนเขาไปหาภกษทงหลายผเปนพหสต ผเรยนจบคมภร

ทรงธรรม ทรงวนย ทรงมาตกาตามเวลาสมควร สอบสวนไตถามวา “พทธพจน

นเปนอยางไร เนอความแหงพทธพจนนเปนอยางไร” ทานผคงแกเรยนเหลานน

ยอมเปดเผยธรรมทยงไมไดเปดเผย ท าใหงายซงธรรมทยงไมไดท าใหงาย และ

บรรเทาความสงสยในธรรมทนาสงสยหลายอยางแกภกษนน ภกษรทาน า เปน


ภกษรธรรมทด มแลว เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนไดความปลาบปลมองอรรถ ไดความปลาบปลม

องธรรม ไดปราโมทยทประกอบดวยธรรมในธรรมวนยทตถาคตประกาศแลวซงผ

อนแสดงอย ภกษรธรรมทดมแลว เปนอยางนแล

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๒ }

๓๘๓



ภกษรทาง เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนรอรยมรรคมองค ๘ ตามความเปนจรง ภกษรทาง

เปนอยางนแล

ภกษฉลาดในโคจร เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนรชดสตปฏฐาน ๔ ประการ ตามความเปนจรง

ภกษฉลาดในโคจร เปนอยางนแล

ภกษรดนมใหเหลอ เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนรจกประมาณเพอจะรบจวร บณฑบาต เสนาสนะ

คลานปจจยเภสชบรขารทพวกคหบดผมศรทธาปวารณาน าไปถวายเฉพาะ ภกษ

รดนมใหเหลอ เปนอยางนแล

ภกษเปนผบชาภกษท งหลายผเปนเถระ เปนรตตญญ เปนผบวชนาน

เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก ดวยการบชาอยางยง เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนเขาไปตงเมตตากายกรรม เมตตาวจกรรม เมตตา-

มโนกรรมทงตอหนาและลบหลงในเหลาภกษผเปนเถระ เปนรตตญญ เปนผบวชนาน

เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก ภกษบชาภกษทงหลายผเปนเถระ เปนรตตญญ

เปนผบวชนาน เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก ดวยการบชาอยางยง เปน


ภกษทงหลาย ภกษประกอบดวยธรรม ๑๑ ประการนแล เปนผสามารถ

ถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมวนยน”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชม


มหาโคปาลสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๓ }

๓๘๔


๔. จฬโคปาลสตร


วาดวยคนเลยงโค สตรเลก

นายโคบาลผไมฉลาด

[๓๕๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทรมฝงแมน าคงคา เมองอกกเจลา

แควนวชช ครงนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษ

ทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรส


“ภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว นายโคบาลชาวแควนมคธ เปนคนโงมา

แตก าเนด ในสารทสมยซงเปนเดอนทายแหงฤดฝน มไดพจารณาฝงนและฝงโนน

แหงแมน าคงคา ตอนฝงโคใหขามไปสฝงเหนอของชาวแควนวเทหะ ณ สถานท

ทมใชทา ครงนน ฝงโควายเขาไปในวงน าวนกลางแมน าคงคา ถงความพนาศใน

แมน านน ขอนนเพราะเหตไร เพราะนายโคบาลชาวแควนมคธนน เปนคนโงมาแต

ก าเนด ในสารทสมยซงเปนเดอนทายแหงฤดฝน มไดพจารณาฝงนและฝงโนนแหง

แมน าคงคา ตอนฝงโคใหขามไปสฝงเหนอของชาวแควนวเทหะ ณ สถานททมใชทา

แมฉนใด

ภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงกฉนนนเหมอนกน ไมฉลาด

ในโลกน ไมฉลาดในโลกหนา ไมฉลาดในธรรมอนเปนทอยแหงมาร๑ ไมฉลาด


๑ ธรรมอนเปนทอยแหงมาร หมายถงธรรมอนเปนไปในภม ๓ (ม.ม.อ. ๒/๓๕๐/๑๗๔) อกนยหนง หมายถง

มาร ๕ จ าพวก คอ (๑) กเลสมาร (๒) ขนธมาร (๓) อภสงขารมาร (๔) เทวปตตมาร (๕) มจจมาร (ม.ม.ฏกา

๒/๓๕๐/๒๔๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๔ }

๓๘๕



ในธรรมอนไมเปนทอยแหงมาร๑ ไมฉลาดในธรรมอนเปนทอยแหงมจจ ไมฉลาด

ในธรรมอนไมเปนทอยแหงมจจ ชนเหลาใดเขาใจถอยค าของสมณะหรอพราหมณ

เหลานนวาเปนถอยค าทตนควรฟง ควรเชอ ความเขาใจของชนเหลานนจกเปนไป

เพอส งทมใชประโยชน เพอความทกขตลอดกาลนาน

นายโคบาลผฉลาด

[๓๕๑] ภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว นายโคบาลชาวแควนมคธ เปน

คนฉลาดมาแตก าเนด ในสารทสมยซงเปนเดอนทายแหงฤดฝน พจารณาฝงน

และฝงโนนแหงแมน าคงคา ตอนฝงโคใหขามไปสฝงเหนอของชาวแควนวเทหะ ณ

สถานททเปนทา นายโคบาลนนตอนเหลาโคทเปนจาฝงซงเปนผน าฝงใหขามไปกอน

โคเหลานนวายตดกระแสแมน าคงคาขามไปถงฝงไดโดยสวสด จากนนจงตอนเหลา

โคทมก าลงและโคทฝกไวใหขามไป โคเหลานนวายตดกระแสแมน าคงคาขามไปถง

ฝงไดโดยสวสด จากนนจงตอนเหลาโคหนมสาวใหขามไป โคเหลานนวายตด

กระแสแมน าคงคาขามไปถงฝงไดโดยสวสด จากนนจงตอนเหลาลกโคทมก าลงนอย

ใหขามไป โคเหลานนกวายตดกระแสแมน าคงคาขามไปถงฝงไดโดยสวสด

ภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว ลกโคเลกทเกดในวนนนลอยไปตามเสยงโค

ทเปนแม แมลกโคนนกวายตดกระแสแมน าคงคาขามไปถงฝงไดโดยสวสด ขอนน

เพราะเหตไร เพราะนายโคบาลชาวแควนมคธนนเปนคนฉลาดมาแตก าเนด ในสารท-

สมยซงเปนเดอนทายแหงฤดฝน พจารณาฝงนและฝงโนนแหงแมน าคงคา ตอนฝงโค

ใหขามไปสฝงเหนอของชาวแควนวเทหะ ณ สถานททใชทา ฉนใด สมณะหรอ

พราหมณเหลาใดเหลาหนงกฉนนนเหมอนกน ฉลาดในโลกน ฉลาดในโลกหนา


๑ ธรรมอนไมเปนทอยแหงมาร หมายถงโลกตตรธรรม ๙ [คอ มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑] (ม.ม.อ.

๒/๓๕๐/๑๗๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๕ }

๓๘๖



ฉลาดในเตภมกธรรมอนเปนทอยแหงมาร ฉลาดในธรรมอนไมเปนทอยแหงมาร

ฉลาดในเตภมกธรรมอนเปนทอยแหงมจจ ฉลาดในธรรมอนไมเปนทอยแหงมจจ

ชนเหลาใดเขาใจถอยค าของสมณะหรอพราหมณเหลานนวาเปนถอยค าทตนควรฟง

ควรเชอ ความเขาใจของชนเหลานนจกเปนไปเพอประโยชน เพอความสขตลอดกาลนาน

ฝงโคขามถงฝงโดยสวสด

[๓๕๒] ภกษทงหลาย เหลาโคผทเปนจาฝง เปนผน าฝงวายตดกระแสแมน า

คงคาขามไปถงฝงไดโดยสวสด แมฉนใด ภกษทงหลายทเปนอรหนตขณาสพกฉนนน

เหมอนกน อยจบพรหมจรรยแลว๑ ท ากจทควรท าเสรจแลว๒ ปลงภาระไดแลว

บรรลประโยชนตนโดยล าดบแลว สนภวสงโยชนแลว๓ หลดพนเพราะรโดยชอบ ก

ชอวา วายตดกระแสมารขามไปถงฝงไดโดยสวสด

เหลาโคทมก าลงและโคทฝกไววายตดกระแสแมน าคงคาขามไปถงฝงไดโดยสวสด

แมฉนใด ภกษทงหลายทเปนโอปปาตกะ กฉนนนเหมอนกน เพราะโอรมภาคย-

สงโยชน ๕ ประการสนไปจงปรนพพานในพรหมโลกนน ไมตองกลบมาจากโลก

นนอก กชอวา วายตดกระแสมารขามไปถงฝงไดโดยสวสด

เหลาโคหนมและโคสาววายตดกระแสแมน าคงคาขามไปถงฝงไดโดยสวสด

แมฉนใด ภกษทงหลายทเปนสกทาคาม กฉนนนเหมอนกน เพราะสงโยชน ๓

ประการสนไป (และ) เพราะราคะ โทสะ โมหะเบาบาง จงกลบมาสโลกนอก

ครงเดยว กจะท าใหดทสดแหงทกขได กชอวา วายตดกระแสมารขามไปถงฝงไดโดย

สวสด


๑ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๘ (มลปรยายสตร) หนา ๑๑ ในเลมน

๒ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๕๔ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๓ ในเลมน

๓ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๘ (มลปรยายสตร) หนา ๑๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๖ }

๓๘๗



เหลาลกโคทมก าลงนอยวายตดกระแสแมน าคงคาขามไปถงฝงไดโดยสวสด

แมฉนใด ภกษทงหลายทเปนโสดาบน๑กฉนนนเหมอนกน เพราะสงโยชน๒ ๓

ประการสนไป จงไมมทางตกต า๓มความแนนอนทจะส าเรจสมโพธ๔ ในวนขางหนา

กชอวา วายตดกระแสมารขามไปถงฝงไดโดยสวสด

ลกโคเลกทเกดในวนนนลอยไปตามเสยงโคทเปนแม วายตดกระแสแมน าคงคา

ขามไปถงฝงไดโดยสวสด แมฉนใด ภกษทงหลายกฉนนนเหมอนกน ทเปน

ธมมานสาร๕ และทเปนสทธานสาร๖ กชอวา จกวายตดกระแสมารขามไปถงฝงได

โดยสวสด

ภกษทงหลาย เราแลเปนผฉลาดในโลกน ฉลาดในโลกหนา ฉลาดใน

เตภมกธรรมอนเปนทอยแหงมาร ฉลาดในธรรมอนไมเปนทอยแหงมาร ฉลาดใน

เตภมกธรรมอนเปนทอยแหงมจจ ฉลาดในธรรมอนไมเปนทอยแหงมจจ ชนเหลาใด

จกเขาใจถอยค าของเรานนวาเปนถอยค าทตนควรฟง ควรเชอ ความเขาใจของชน

เหลานนจกเปนไปเพอประโยชน เพอความสขตลอดกาลนาน”

พระผมพระภาคผพระสคตศาสดา ครนตรสเวยยากรณภาษตนแลว จงตรส

คาถาประพนธตอไปอกวา


๑-๔ ดเชงอรรถท ๒-๓,๑-๒ ขอ ๖๗ (วตถปมสตร) หนา ๕๘-๕๙ ในเลมน

๕ ธมมานสาร หมายถงผแลนไปตามธรรม ทานผปฏบตเพอบรรลโสดาปตตผล มปญญาแกกลา บรรลผล

แลวกลายเปนทฏฐปตตะ(ผบรรลธรรมดวยความเหนถกตอง) (อง.ทก.อ. ๒/๔๙/๕๕, อง.สตตก.อ.

๓/๑๔/๑๖๒, ม.ม.อ. ๒/๓๕๒/๑๗๕)

๖ สทธานสาร คอ ผแลนไปตามศรทธาทานผปฏบตเพอบรรลโสดาปตตผลมสทธาแกกลา บรรลผลแลว

กลายเปนสทธาวมต(ผหลดพนดวยศรทธา) เรยกวา มคคสมงคบคคลชนตน (ปฐมมคคสมงค) หรอ

ผพรงพรอมดวยโสดาปตตมรรค (อง.ทก.อ. ๒/๔๙/๕๕, อง.สตตก.อ. ๓/๑๔/๑๖๒, ม.ม.อ. ๒/๓๕๒/๑๗๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๗ }

๓๘๘


๕. จฬสจจกสตร

“โลกนและโลกหนาตถาคตผรไดประกาศไวดแลว

ตถาคตผตรสรเอง ทราบชดโลกทงปวงทงทมารไปถงได

และทมจจราชไปถงไมได ดวยความรย ง

จงไดเปดประตแหงอมตะ๑

เพอใหถงนพพานอนเปนแดนเกษม

กระแสแหงมารผมใจบาปตถาคตตดไดแลว

ก าจดไดแลว ก าราบไดแลว

ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนผมากดวยความปราโมทย

ปรารถนาธรรมอนเปนแดนเกษม๒เถด”

จฬโคปาลสตรท ๔ จบ


วาดวยสจจกะ นครนถบตร สตรเลก

อนสาสนของพระพทธเจา

[๓๕๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทกฏาคารศาลาปามหาวน เขตกรงเวสาล

ในสมยนน สจจกะ นครนถบตรอาศยอยในกรงเวสาล เปนนกโตวาทะ พดยกตน

วาเปนบณฑต ชนจ านวนมากยกยองวาเปนผมลทธด เขากลาวปราศรยในทชมชน

ในกรงเวสาลอยางนวา


๑ ประตแหงอมตะ หมายถงอรยมรรค (ม.ม.อ. ๒/๓๕๒/๑๗๕)

๒ ธรรมอนเปนแดนเกษม หมายถงอรหตตผล (ม.ม.อ. ๒/๓๕๒/๑๗๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๘ }

๓๘๙



“สมณะหรอพราหมณผเปนเจาหม เจาคณะ เปนคณาจารย ผปฏญญาตน

วาเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา เมอโตตอบวาทะกบเรา แลวจะไมพงประหมา

ไมสะทกสะทาน ไมหวนไหว ไมมเหงอไหลจากรกแร เราไมเหนเลยแมแตคนเดยว

หากเราโตตอบวาทะกบตนเสาทไมมจตใจ แมตนเสานนโตตอบวาทะกบเรา กตอง

ประหมา สะทกสะทาน หวนไหว ไมจ าเปนตองกลาวถงมนษยเลย”

ครนในเวลาเชา ทานพระอสสชครองอนตรวาสกถอบาตรและจวรเขาไป

บณฑบาตยงกรงเวสาล สจจกะ นครนถบตรเดนเทยวเลนอยในกรงเวสาลไดเหน

ทานพระอสสชเดนอยแตไกล จงเขาไปหา ไดสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ

พอเปนทระลกถงกนแลวยนอย ณ ทสมควร ไดถามวา “ทานพระอสสช พระ

สมณโคดมแนะน าพวกสาวกอยางไร และค าสงสอนของพระสมณโคดมทเปนไปใน

พวกสาวกโดยสวนมากเปนอยางไร”

ทานพระอสสชตอบวา “อคคเวสสนะ พระผมพระภาคทรงแนะน าสาวก

ทงหลายอยางน และค าสงสอนของพระผมพระภาคทเปนไปในสาวกทงหลายโดย

สวนมากเปนอยางนวา ‘รปไมเทยง เวทนาไมเทยง สญญาไมเทยง สงขารทงหลาย

ไมเทยง วญญาณไมเทยง รปไมใชอตตา เวทนาไมใชอตตา สญญาไมใชอตตา

สงขารทงหลายไมใชอตตา วญญาณไมใชอตตา สงขารทงหลายทงปวงไมใชอตตา

ธรรมทงหลายทงปวงไมใชอตตา’ พระผมพระภาคทรงแนะน าสาวกทงหลายอยางน

และค าสงสอนของพระผมพระภาคทเปนไปในสาวกทงหลาย โดยสวนมากเปนอยางน”

สจจกะ นครนถบตรกลาววา “ทานพระอสสช ขาพเจาไดฟงวาพระสมณโคดม

มวาทะอยางน ชอวาฟงเรองทผด ท าอยางไร ขาพเจาจงจะพบพระสมณโคดมนน

และสนทนากนสกครง ท าอยางไร ขาพเจาจงจะปลดเปลองพระสมณโคดมจาก

ทฏฐชวนนได”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๘๙ }

๓๙๐



สจจกะ นครนถบตรชวนเจาลจฉวไปฟงการโตวาทะ

[๓๕๔] สมยนน เจาลจฉวประมาณ ๕๐๐ พระองค ทรงประชมกนอยใน

หอประชมดวยกรณยกจบางอยาง ครงนน สจจกะ นครนถบตรเขาไปหาเจาลจฉว

เหลานน แลวไดกลาวกบเจาลจฉวเหลานนอยางนวา

“ขอเจาลจฉวทงหลายจงไปดวยกน ขอเจาลจฉวทงหลายจงไปดวยกน วนน

ขาพเจาจกสนทนากบพระสมณโคดม ถาพระสมณโคดมจกยนยนตามค าท

พระอสสชซ งเปนพระสาวกรปหนงทมช อเสยงยนยนแลวแกขาพเจา ขาพเจาจกฉด

กระชากลากพระสมณโคดมไปมาดวยค าตอค า ใหเปนเหมอนบรษผมก าลงจบแกะ

มขนยาวทขนแลวฉดกระชากลากไปมาฉะนน หรอใหเปนเหมอนคนงานในโรงสรา

ซงก าลงวางเสอล าแพนส าหรบรองแปงสราผนใหญในหวงน าลกแลวจบทมมลาก

ฟาดไปฟาดมาฉะนน ขาพเจาจกสลดฟดฟาดพระสมณโคดมดวยค าตอค า ใหเปน

เหมอนบรษผมก าลงซงเปนนกเลงจบถวยทหแลวสลดฟดฟาดไปมาฉะนน ขาพเจา

จกเลนงานพระสมณโคดมเหมอนนกกฬาเลนกฬาซกปาน ใหเปนเหมอนชางทมวย

ลวง ๖๐ ป ลงสสระโบกขรณทมน าลกแลวเลนกฬาซกปานฉะนน ขอเจาลจฉว

ทงหลายจงไปดวยกน ขอเจาลจฉวทงหลายจงไปดวยกน วนน ขาพเจาจกสนทนา

กบพระสมณโคดม”

บรรดาเจาลจฉวเหลานน บางพวกกลาวอยางนวา “พระสมณโคดมจกกลาว

แยงถอยค าของทานสจจกะไดอยางไร ทแท ทานสจจกะกลบจะกลาวแยงถอยค าของ

พระสมณโคดม”

บางพวกกลาวอยางนวา “ทานสจจกะเปนอะไร จงกลาวแยงพระด ารสของ

พระผมพระภาคได ทแท พระผมพระภาคกลบจะทรงกลาวแยงถอยค าของทานสจจกะ”

ครงนน สจจกะ นครนถบตรมเจาลจฉวประมาณ ๕๐๐ พระองคหอมลอม

ไดเขาไปยงกฏาคารศาลาปามหาวน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๐ }

๓๙๑



[๓๕๕] สมยนน ภกษจ านวนมากก าลงจงกรมอย ณ ทกลางแจง ครงนน

สจจกะ นครนถบตรเขาไปหาภกษเหลานนถงทจงกรมแลวถามวา “ทานผเจรญ

บดน พระสมณโคดมอย ณ ทไหน พวกขาพเจาปรารถนาจะพบพระสมณโคดม

พระองคนน”

ภกษเหลานนจงตอบวา “อคคเวสสนะ พระผมพระภาคพระองคนนเสดจเขาไป

สปามหาวนประทบพกกลางวนทโคนตนไมแหงหนง”

ล าดบนน สจจกะ นครนถบตรพรอมดวยเจาลจฉวจ านวนมากเขาไปสปามหาวน

ถงททพระผมพระภาคประทบอย แลวทลสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนท

ระลกถงกนแลวจงนง ณ ทสมควร แมเจาลจฉวเหลานน บางพวกถวายอภวาทแลว

นง ณ ทสมควร บางพวกทลปราศรยแลวนง ณ ทสมควร บางพวกประนมมอ

แลวนง ณ ทสมควร บางพวกประกาศชอและโคตรของตน ในส านกของพระผม

พระภาคแลวนง ณ ทสมควร บางพวกกนงนงอย ณ ทสมควร

ปญหาของสจจกะ นครนถบตร

[๓๕๖] สจจกะ นครนถบตรครนนงแลวไดทลถามพระผมพระภาควา

“ขาพเจาขอถามทานพระโคดมสกหนอยหนง ถาทานพระโคดมจะเปดโอกาสทจะ

ตอบปญหาแกขาพเจา”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “อคคเวสสนะ ทานประสงคจะถามปญหาใด

กถามเถด”

“ทานพระโคดมแนะน าพวกสาวกอยางไร ค าสงสอนของทานพระโคดมทเปน

ไปในพระสาวกทงหลาย โดยสวนมากเปนอยางไร”

“เราแนะน าสาวกทงหลายอยางน และค าสงสอนของเราทเปนไปในสาวก

ทงหลายโดยสวนมากเปนอยางนวา ‘รปไมเทยง เวทนาไมเทยง สญญาไมเทยง

สงขารทงหลายไมเทยง วญญาณไมเทยง รปไมใชอตตา เวทนาไมใชอตตา

สญญาไมใชอตตา สงขารทงหลายไมใชอตตา วญญาณไมใชอตตา สงขารทงหลาย

ทงปวงไมใชอตตา ธรรมทงหลายทงปวงไมใชอตตา’ เราแนะน าสาวกทงหลายอยางน

และค าสงสอนของเราทเปนไปในสาวกทงหลายโดยสวนมากเปนอยางน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๑ }

๓๙๒



“ทานพระโคดม ขอใหขาพเจาแสดงอปมาถวาย”

“ขอเชญทานแสดงอปมาเถด”

“ทานพระโคดม พชพนธไมเหลาใดเหลาหนงทถงความเจรญงอกงามไพบลย

พชพนธไมเหลานนทงหมดตองอาศยแผนดน อยในแผนดน จงถงความเจรญ

งอกงามไพบลยได หรอการงานอยางใดอยางหนงทบคคลตองท าดวยก าลง การ

งานเหลานนทงหมดบคคลตองอาศยแผนดน ตองอยบนแผนดนจงท าได แมฉนใด

บรษบคคลนกฉนนนเหมอนกน มรปเปนอตตา มเวทนาเปนอตตา มสญญาเปน

อตตา มสงขารเปนอตตา มวญญาณเปนอตตา ตองด ารงอยในรป เวทนา สญญา

สงขาร วญญาณ จงจะประสบบญหรอบาปได”

“อคคเวสสนะ ทานกลาวอยางนวา ‘รปเปนอตตาของเรา เวทนาเปนอตตา

ของเรา สญญาเปนอตตาของเรา สงขารทงหลายเปนอตตาของเรา วญญาณเปน

อตตาของเรามใชหรอ”

“ทานพระโคดม ขาพเจากลาวอยางนนจรง และหมชนเปนอนมากกกลาว

อยางนนวา ‘รปเปนอตตาของเรา เวทนาเปนอตตาของเรา สญญาเปนอตตา

ของเรา สงขารทงหลายเปนอตตาของเรา วญญาณเปนอตตาของเรามใชหรอ”

“อคคเวสสนะ หมชนเปนอนมากจกชวยอะไรทานได เชญทานยนยนค าของ

ทานเถด”

“ทานพระโคดม เปนความจรง ขาพเจากลาวอยางนวา ‘รปเปนอตตาของเรา

เวทนาเปนอตตาของเรา สญญาเปนอตตาของเรา สงขารทงหลายเปนอตตาของเรา

วญญาณเปนอตตาของเรา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๒ }

๓๙๓



ทรงยอนถามสจจกะ นครนถบตรดวยอปมา

[๓๕๗] พระผมพระภาคตรสวา “อคคเวสสนะ ถาอยางนน เราจกสอบ

ถามทานในขอนแล ทานเหนควรอยางไร ทานควรตอบอยางนน ทานเขาใจความ

ขอนนวาอยางไร พระราชามหากษตรยผไดรบมรธาภเษก๑แลว เชนพระเจาปเสนท-

โกศล หรอพระเจาอชาตศตร เวเทหบตรแหงแควนมคธ มอ านาจทจะฆาคนทควรฆา

รบสมบตคนทควรรบ เนรเทศคนทควรเนรเทศ ในพระราชอาณาเขตของพระองค

มใชหรอ”

สจจกะ นครนถบตรกราบทลวา “ทานพระโคดม พระราชามหากษตรยผได

รบมรธาภเษกแลว เชนพระเจาปเสนทโกศลหรอพระเจาอชาตศตร เวเทหบตรแหง

แควนมคธ มอ านาจทจะฆาคนทควรฆา รบสมบตคนทควรรบ เนรเทศคนทควร

เนรเทศ ในพระราชอาณาเขตของพระองค แมแตคณะผปกครองเหลาน คอ เจาวชช

เจามลละกมอ านาจทจะฆาคนทควรฆา รบสมบตคนทควรรบ เนรเทศคนทควรเนรเทศ

ในพระราชอาณาเขตของพระองค ท าไมพระราชามหากษตรยผไดรบมรธาภเษกแลว

เชนพระเจาปเสนทโกศลหรอพระเจาอชาตศตร เวเทหบตรแหงแควนมคธจะไมม

อ านาจเลา พระราชามหากษตรยผไดรบมรธาภเษกแลวนน ตองมอ านาจแน และ

ควรจะมอ านาจ”

“อคคเวสสนะ ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร ขอททานกลาวอยางนวา

‘รปเปนอตตาของเรา’ นน ทานมอ านาจในรปนนวา ‘รปของเราจงเปนอยางนนเถด

อยาไดเปนอยางนเลยหรอ”

เมอพระผมพระภาคตรสถามอยางนแลว สจจกะ นครนถบตรกนงเสย

พระผมพระภาคไดตรสกบสจจกะ นครนถบตรเปนครงท ๒ วา “อคคเวสสนะ

ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร ขอททานกลาววา ‘รปเปนอตตาของเรา’ นน

ทานมอ านาจในรปนนวา ‘รปของเราจงเปนอยางนนเถด อยาไดเปนอยางนเลย’ หรอ”


๑ มรธาภเษก ในทนหมายถงพธหลงน ารดพระเศยรในการพระราชพธราชาภเษก (พจนานกรม

ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๒๕ หนา ๖๕๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๓ }

๓๙๔



เมอพระผมพระภาคตรสถามอยางนแลว สจจกะ นครนถบตรกนงเปนครงท ๒

ครงนน พระผมพระภาคจงตรสกบสจจกะ นครนถบตรวา “อคคเวสสนะ บดน

ทานจงตอบ ไมใชเวลาททานจะนง ผใดถกตถาคตถามปญหาทชอบแกเหตถง ๓

ครงแลวไมตอบ ศรษะของผนนจะแตกเปน ๗ เสยงในทนนนนเอง”

ขณะนน ยกษวชรปาณ๑ถอกระบองเพชรมไฟลกโชตชวงยนอยในอากาศ

เบองบนสจจกะ นครนถบตรคดวา

“หากสจจกะ นครนถบตรนถกพระผมพระภาคตรสถามปญหาอนชอบธรรม

ถง ๓ ครงแตไมยอมตอบ เราจะทบศรษะของเขาใหแตกเปน ๗ เสยง ณ ทนแล”

พระผมพระภาคกบสจจกะ นครนถบตรเทานนทมองเหนยกษวชรปาณนน

ในทนใดนน สจจกะ นครนถบตรตกใจกลวจนขนพองสยองเกลา แสวงหาพระผม

พระภาคเปนทตานทาน เปนทปองกน เปนทพ ง ไดกราบทลวา “พระโคดมผเจรญ

ขอจงทรงถามเถด ขาพเจาจะตอบ ณ บดน”

หลกไตรลกษณ

[๓๕๘] พระผมพระภาคตรสถามวา “อคคเวสสนะ ทานเขาใจความขอนน

วาอยางไร ขอททานกลาวอยางนวา ‘รปเปนอตตาของเรา’ ทานมอ านาจในรปนนวา

‘รปของเราจงเปนอยางนนเถด อยาไดเปนอยางนเลยหรอ”

สจจกะ นครนถบตรทลตอบวา “ขอนมไดเปนดงนน พระโคดมผเจรญ”

“ทานจงมนสการ๒เถด ครนมนสการแลวจงตอบ เพราะค าหลงกบค ากอน

หรอค ากอนกบค าหลงของทานไมตรงกน ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร ขอท

ทานกลาวอยางนวา ‘เวทนาเปนอตตาของเรา’ ทานมอ านาจในเวทนานนวา

‘เวทนาของเราจงเปนอยางนนเถด อยาไดเปนอยางนเลยหรอ”


๑ ยกษวชรปาณ ในทนหมายถงทาวสกกเทวราช (ม.ม.อ. ๒/๓๕๗/๑๘๕)

๒ มนสการ ในทนหมายถงการพจารณาไตรตรองแลวทรงจ าไวในใจ (ม.ม.อ. ๒/๓๕๘/๑๘๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๔ }

๓๙๕



“ขอนมไดเปนดงนน พระโคดมผเจรญ”

“ทานจงมนสการเถด ครนมนสการแลวจงตอบ เพราะค าหลงกบค ากอน


ทานกลาวอยางนวา ‘สญญาเปนอตตาของเรา’ ทานมอ านาจในสญญานนวา

‘สญญาของเราจงเปนอยางนนเถด อยาไดเปนอยางนเลยหรอ”




ทานกลาวอยางนวา ‘สงขารทงหลายเปนอตตาของเรา’ ทานมอ านาจในสงขาร

ทงหลายเหลานนวา ‘สงขารทงหลายของเราจงเปนอยางนนเถด อยาไดเปนอยาง

นเลยหรอ”




ทานกลาวอยางนวา ‘วญญาณเปนอตตาของเรา’ ทานมอ านาจในวญญาณนนวา

‘วญญาณของเราจงเปนอยางนนเถด อยาไดเปนอยางนเลยหรอ”



หรอค ากอนกบค าหลงของทานไมตรงกน ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร รป

เทยงหรอไมเทยง”

“ไมเทยง พระโคดมผเจรญ”


“เปนทกข พระโคดมผเจรญ”

“สงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรผนไปเปนธรรมดา ควรหรอทจะ

พจารณาเหนสงนนวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๕ }

๓๙๖



“ขอนนไมควรเลย พระโคดมผเจรญ”

“ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร เวทนา ฯลฯ สญญา ฯลฯ สงขารทงหลาย

ฯลฯ ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร วญญาณ เทยง หรอไมเทยง”

“ไมเทยง พระโคดมผเจรญ”


“เปนทกข พระโคดมผเจรญ”

“สงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรผนไปเปนธรรมดา ควรหรอทจะ

พจารณาเหนสงนนวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา”

“ขอนนไมควรเลย พระโคดมผเจรญ”

“ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร ผใดตดทกข เขาถงทกขแลว กล ากลน

ทกขแลว ยงพจารณาเหนทกขวา ‘นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา’

ผนนก าหนดรทกขไดเอง หรอจะท าทกขใหส นไปแลวจงอย มบางหรอ”

“จะพงมไดอยางไร ขอนมไมไดเลย พระโคดมผเจรญ”

“อคคเวสสนะ ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร เมอเปนอยางน ทานตดทกข

เขาถงทกขแลว กล ากลนทกขแลว ยงพจารณาเหนทกขวา ‘นนของเรา เราเปนนน

นนเปนอตตาของเรามใชหรอ”

“จะไมมอยางไรได ขอนตองเปนดงนน พระโคดมผเจรญ”

สจจกะ นครนถบตรยอมจ านน

[๓๕๙] “อคคเวสสนะ บรษผตองการแกนไม เทยวเสาะแสวงหาแกนไม

ถอเอาผงทคมเขาไปสปา เขาเหนตนกลวยใหญตนหนงในปา มตนตรง ก าลงรน

ยงไมออกปล เขาจงตดตนกลวยนนทโคนตน แลวตดยอด ลดใบออก เขาไมพบ

แมแตกระพ แลวจะพบแกนไดจากทไหน แมฉนใด ทานกฉนนนเหมอนกน ถกเรา

ซกไซ ไลเลยง สอบสวนในถอยค าของตนเอง กเปลา วาง แพไปเอง ทานไดกลาว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๖ }

๓๙๗



ปราศรยนในทชมชนในกรงเวสาลวา ‘สมณะหรอพราหมณผเปนเจาหม เจาคณะ

เปนคณาจารย ทปฏญญาตนวาเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา โตตอบวาทะกบ

เราแลวจะไมพงประหมา ไมสะทกสะทาน ไมหวนไหว ไมมเหงอไหลจากรกแร

เราไมเหนเลยแมแตคนเดยว หากเราโตตอบวาทะกบตนเสาทไมมจตใจ แมเสานน

โตตอบวาทะกบเรา กตองประหมา สะทกสะทาน หวนไหว ไมจ าเปนตองกลาวถง

มนษยเลย’

อคคเวสสนะ หยาดเหงอของทานบางหยาด หยดจากหนาผากลงไปยง

ผาหมแลวตกลงทพน สวนหยาดเหงอในกายของเราในบดนไมมเลย”

ดงนน พระผมพระภาคจงทรงเปดพระวรกายอนมพระฉววรรณดจทองค าในท

ชมชนนน

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว สจจกะ นครนถบตรถงกบนงนง เกอเขน

คอตก กมหนา ซบเซา หมดปฏภาณ

[๓๖๐] ครงนน เจาลจฉวนามวาทมมขะเหนวา สจจกะ นครนถบตรนงนง

เกอเขน คอตก กมหนา ซบเซา หมดปฏภาณ จงกราบทลพระผมพระภาควา

“ทานพระโคดม ขอใหขาพเจาแสดงอปมาถวาย”

พระผมพระภาคตรสวา “ทมมขะ ขอเชญทานแสดงอปมาเถด”

เจาลจฉวนนกราบทลวา “ในทใกลบานหรอนคม มสระโบกขรณอยสระหนง

ในสระนนมปอยตวหนง พวกเดกชายหญงเปนจ านวนมากออกจากบานหรอนคมนน

ไปถงสระโบกขรณนนแลวกลงไปจบปข นจากน า วางไวบนบก ปนนสายกามไปทางใด

เดกเหลานนกคอยตอย ต ทบกามปนนดวยไมบาง ดวยกระเบองบาง เมอปนน

กามหกหมดแลว กไมอาจลงสสระโบกขรณนนเหมอนกอนได แมฉนใด ทฏฐทเปน

เสยนหนาม ทเขาใจผด และทกวดแกวงบางอยางของสจจกะ นครนถบตร ถกพระองค

หก โคน ลบ ลางเสยแลว บดน สจจกะ นครนถบตรกจะไมมาใกลพระองคเพอ

โตวาทะอก ฉนนนเหมอนกน”

เมอเจาลจฉวนามวาทมมขะกลาวอยางนแลว สจจกะ นครนถบตรจงพดวา

“เจาทมมขะ ทานหยดเถด หยดเถด ทานพดมากนก ขาพเจาไมไดพดกบทาน

ขาพเจาพดกบทานพระโคดมตางหาก”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๗ }

๓๙๘



พระสาวกผปฏบตตามค าสอน

[๓๖๑] (สจจกะ นครนถบตร) ครนกลาวอยางนแลวกกราบทลวา “ขาแต

พระโคดมผเจรญ ค าพดนเปนของขาพเจาและของพวกสมณพราหมณเหลาอน

หยดไวกอน ถอยค านนอาจเปนแตค าเพอเจอ พดเพอกนไป

ดวยเหตเพยงเทาไร สาวกของทานพระโคดมจงชอวาเปนผท าตามค าสอน

ท าถกตามโอวาท หมดความสงสย ไมมค าถามใด ๆ มความแกลวกลา ไมตอง

เชอใครอกในค าสอนของศาสดา(ของตน)”

พระผมพระภาคตรสวา “อคคเวสสนะ สาวกของเราในธรรมวนยน เหนเบญจขนธ

นนทงหมด คอ รปอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ภายใน

หรอภายนอก หยาบหรอละเอยด เลวหรอประณต ไกลหรอใกลกตาม ตามความ

เปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตา

ของเรา’ เวทนาอยางใดอยางหนง ... สญญาอยางใดอยางหนง ... สงขารอยางใด

อยางหนง ...

วญญาณอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ภายใน



ของเรา’ ดวยเหตเพยงเทานแล สาวกของเราจงชอวาเปนผท าตามค าสงสอน ท าถก

ตามโอวาท หมดความสงสย ไมมค าถามใด ๆ มความแกลวกลา ไมตองเชอใคร

อกในค าสอนของศาสดา(ของตน)”

“ขาแตพระโคดมผเจรญ ดวยเหตเพยงเทาไร ภกษชอวาเปนพระอรหนตขณาสพ

อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชน

ตนโดยล าดบแลว สนภวสงโยชนแลว หลดพนเพราะรโดยชอบ”

“อคคเวสสนะ ภกษในธรรมวนยน เหนเบญจขนธนนทงหมด คอ รปอยาง

ใดอยางหนง ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ภายในหรอภายนอก หยาบหรอ

ละเอยด เลวหรอประณต ไกลหรอใกลกตาม ตามความเปนจรงดวยปญญาอน

ชอบอยางนวา ‘นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา’ เหนเวทนา

อยางใดอยางหนง ... เหนสญญาอยางใดอยางหนง ... เหนสงขารอยางใดอยางหนง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๘ }

๓๙๙



... เหนวญญาณอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ภายใน



ของเรา’ จงหลดพนแลวเพราะไมถอมน ดวยเหตเพยงเทานแล ภกษชอวาเปน

อรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ปลงภาระไดแลว

บรรลประโยชนตนโดยล าดบแลว สนภวสงโยชนแลว หลดพนเพราะรโดยชอบ

ภกษผมจตหลดพนแลวอยางนแล ประกอบดวยคณอนยอดเยยม ๓ ประการ คอ

๑. ความเหนอนยอดเยยม

๒. ขอปฏบตอนยอดเยยม

๓. ความหลดพนอนยอดเยยม

เมอมจตหลดพนแลวอยางนยอมสกการะ เคารพ นบถอ บชาตถาคตวา

‘พระผมพระภาคพระองคนนตรสรแลว๑ ทรงแสดงธรรมเพอใหตรสร พระผม

พระภาคพระองคนนทรงฝกพระองคแลว๒ ทรงแสดงธรรมเพอฝกตน พระผม

พระภาคพระองคนนทรงสงบแลว๓ ทรงแสดงธรรมเพอความสงบ พระผมพระภาค

พระองคนนทรงขามพนแลว๔ ทรงแสดงธรรมเพอใหขามพน พระผมพระภาค

พระองคนนปรนพพานแลว ทรงแสดงธรรมเพอปรนพพาน”

สจจกะ นครนถบตรถวายภตตาหาร

[๓๖๒] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว สจจกะ นครนถบตรไดกราบ

ทลวา “ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาเปนคนคอยก าจดคณผอ น เปนคนคะนอง

วาจา ไดเขาใจพระด ารสของทานพระโคดมวา ‘ตนสามารถรกรานไดดวยถอยค า

ของตน’ บรษมาปะทะชางซบมนเขากด พบกองไฟทก าลงลกโชนกด พบงพษทม

พษรายกด ยงพอเอาตวรอดไดบาง แตพอมาพบทานพระโคดมเขาแลว ไมมใคร

เอาตวรอดไดเลย ขาพเจาเปนคนคอยก าจดคณผอ น เปนคนคะนองวาจา ไดเขาใจ


๑ ตรสร หมายถงตรสรอรยสจ ๔ ประการ (ม.ม.อ. ๒/๓๖๑/๑๘๙)

๒ ฝกพระองค หมายถงปราศจากกเลส (ม.ม.อ. ๒/๓๖๑/๑๘๙, ม.ม.ฏกา ๒/๓๖๑/๒๕๕)

๓ สงบ หมายถงสงบระงบกเลสทงปวงได (ม.ม.อ. ๒/๓๖๑/๑๘๙)

๔ ขามพน หมายถงขามพนโอฆะ ๔ (ม.ม.อ. ๒/๓๖๑/๑๘๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๓๙๙ }

๔๐๐



พระด ารสของทานพระโคดมวา ‘ตนสามารถรกรานไดดวยถอยค าของตน’ ขอทาน

พระโคดมพรอมดวยภกษสงฆ จงรบนมนตเพอฉนในวนพรงนเถด”

พระผมพระภาคทรงรบนมนตโดยดษณภาพ

[๓๖๓] ล าดบนน สจจกะ นครนถบตรทราบอาการทพระผมพระภาคทรง

รบนมนตแลว จงบอกพวกเจาลจฉวเหลานนวา “เจาลจฉวทงหลายโปรดฟงขาพเจา

ขาพเจานมนตทานพระโคดมพรอมดวยภกษสงฆไวแลวเพอฉนในวนรงข น พวกทาน

จะน าอาหารใดมาเพอขาพเจา จงเลอกอาหารทควรแกทานพระโคดมเถด”

เมอลวงราตรแลว เจาลจฉวเหลานนไดน าภตตาหารประมาณ ๕๐๐ ส ารบ

ไปใหแกสจจกะ นครนถบตร เขาจงใหจดของเคยวของฉนอนประณต ในอาราม

ของตนเสรจแลวจงใหทลบอกเวลาแดพระผมพระภาควา “ขาแตพระโคดมผเจรญ

เวลานเปนเวลาอนควร ภตตาหารจดเตรยมส าเรจแลว”

ครนในเวลาเชา พระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆทรงครองอนตรวาสกถอ

บาตรและจวรเสดจเขาไปยงอารามของสจจกะ นครนถบตร แลวประทบนงบน

พทธอาสนทปลาดไวแลว จากนน สจจกะ นครนถบตรไดน าของขบฉนอนประณต

ประเคนภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขใหอ มหน าดวยมอตนเอง เมอพระผมพระภาค

เสวยเสรจ ทรงวางพระหตถจากบาตรแลว สจจกะ นครนถบตรจงเลอกนง ณ ท

สมควรทใดทหนงซ งต ากวาแลวกราบทลวา “ขาแตพระโคดมผเจรญ ขอบญและ

ผลบญในทานครงน จงมเพอความสขแกทายกทงหลายเถด”

พระผมพระภาคตรสวา “อคคเวสสนะ บญและผลบญในทานนอาศย

ทกขไณยบคคลทยงไมส นราคะ โทสะ โมหะเชนกบทาน จกมแกทายกทงหลาย

บญและผลบญในทานนอาศยทกขไณยบคคลทส นราคะ โทสะ โมหะเชนกบเรา

จกมแกทาน”

จฬสจจกสตรท ๕ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๐ }

๔๐๑


๖. มหาสจจกสตร


วาดวยสจจกะ นครนถบตร สตรใหญ

[๓๖๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทกฏาคารศาลาปามหาวน เขตกรง

เวสาล ครนในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตร

และจวร มพระพทธประสงคจะเสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงเวสาล ขณะนน

สจจกะ นครนถบตร เดนเทยวเลนอย ไดเขาไปทกฏาคารศาลาปามหาวน

ทานพระอานนทไดเหนสจจกะ นครนถบตรเดนมาแตไกล จงกราบทลพระผม

พระภาควา “ขาแตพระองคผเจรญ สจจกะ นครนถบตรนเปนนกโตวาทะ พดยกตน

วาเปนบณฑต ชนจ านวนมากยอมยกวาเปนผมลทธด เขาปรารถนาจะตเตยน

พระพทธเจา ปรารถนาจะตเตยนพระธรรม และปรารถนาจะตเตยนพระสงฆ ขาแต

พระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส ขอพระผมพระภาคประทบนงสกครหนงเถด”

พระผมพระภาคจงประทบอยบนพทธอาสนทปลาดไวแลว

ขณะนน สจจกะ นครนถบตรเขาไปถงททพระผมพระภาคประทบอย แลว

ทลสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกนแลวจงนง ณ ทสมควร

ไดกราบทลพระผมพระภาควา

ปญหาของสจจกะ นครนถบตร

[๓๖๕] “ขาแตพระโคดมผเจรญ มสมณพราหมณพวกหนงหมนประกอบ

กายภาวนา๑อย แตหาไดหมนประกอบจตตภาวนา๒ไม สมณพราหมณพวกนน


๑ กายภาวนา หมายถงวปสสนาภาวนา (ภาวนาขอท ๒ ในภาวนา ๒) คอการฝกอบรมปญญาใหเกดความ

รแจงตามความเปนจรง แตสจจกะ นครนถบตรกลาวหมายเอาอตตกลมถานโยคของพวกนครนถ (ม.ม.อ.

๒/๓๖๕/๑๙๒)

๒ จตตภาวนา หมายถงสมถภาวนา (ภาวนาขอท ๑ ในภาวนา ๒) คอการฝกอบรมจตใหเกดความสงบ

(ฝกสมาธ) (ม.ม.อ. ๒/๓๖๕/๑๙๒) และด ท.ปา. ๑๑/๓๕๒/๒๔๒, อง.ทก. (แปล) ๒๐/๓๒/๗๖, อง.ปญจก.

(แปล) ๒๒/๗๙/๑๔๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๑ }

๔๐๒



ยอมประสบทกขเวทนาทางกาย เรองเคยมมาแลว เมอบคคลถกทกขเวทนาทาง

กายกระทบเขาแลว ความขดยอกขาจกมบาง หทยจกแตกบาง เลอดอนจกพลง

ออกจากปากบาง จกถงความมจตฟงซานจนเปนบาบาง จตอนหมนไปตามกายของ

ผนน กเปนไปตามอ านาจกาย ขอนนเพราะเหตไร เพราะไมไดอบรมจต มสมณ-

พราหมณพวกหนง หมนประกอบจตตภาวนาอย แตหาไดหมนประกอบกายภาวนาไม

สมณพราหมณพวกนนยอมประสบทกขเวทนาทางจต เรองเคยมมาแลว เมอ

บคคลถกทกขเวทนาทางจตกระทบเขาแลว ความขดยอกขาจกมบาง หทยจกแตก

บาง เลอดอนจกพลงออกจากปากบาง จกถงความมจตฟงซานจนเปนบาบาง

กายทหมนไปตามจตของผนน กเปนไปตามอ านาจจต ขอนนเพราะเหตไร เพราะ

ไมไดอบรมกาย

ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจามความคดวา ‘หมสาวกของทานพระโคดม

หมนประกอบจตตภาวนาอยโดยแท แตหาหมนประกอบกายภาวนาอยไม”

[๓๖๖] พระผมพระภาคตรสถามวา “อคคเวสสนะ ทานไดฟงกายภาวนา

มาอยางไร”

สจจกะ นครนถบตรทลตอบวา “ขาแตพระโคดมผเจรญ ทานนนทะ

วจฉโคตร ทานกสะ สงกจจโคตร ทานมกขล โคสาล กทานเหลานเปนอเจลก

(ประพฤตเปลอยกาย) เปนคนไมมมารยาท เลยมอ เขาเชญใหไปรบอาหารกไมไป

เขาเชญใหหยดรบอาหารกไมหยด ไมรบอาหารทเขาแบงไว ไมรบอาหารทเขาท า

เจาะจง ไมยนดอาหารทเขาเชญ ไมรบอาหารจากปากหมอ ไมรบอาหารจากปาก

ภาชนะ ไมรบอาหารครอมธรณประต ไมรบอาหารครอมทอนไม ไมรบอาหาร

ครอมสาก ไมรบอาหารของคน ๒ คนทก าลงบรโภค ไมรบอาหารของหญงมครรภ

ไมรบอาหารของหญงผก าลงใหบตรดมนม ไมรบอาหารของหญงทคลอเคลยชาย

ไมรบอาหารทนดแนะกนท าไว ไมรบอาหารในทเลยงสนข ไมรบอาหารในทม

แมลงวนไตตอมเปนกลม ๆ ไมกนปลา ไมกนเนอ ไมดมสรา ไมดมเมรย ไมดม

ยาดอง เขารบอาหารในเรอนหลงเดยว ยงชพดวยขาวค าเดยว รบอาหารในเรอน ๒

หลง ยงชพดวยขาว ๒ ค า ฯลฯ รบอาหารในเรอน ๗ หลง ยงชพดวยขาว ๗

ค า ยงชพดวยอาหารในถาดนอย ๑ ใบ ยงชพดวยอาหารในถาดนอย ๒ ใบ ฯลฯ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๒ }

๔๐๓



ยงชพดวยอาหารในถาดนอย ๗ ใบ กนอาหารทเกบไวคางคน ๑ วน กนอาหาร

ทเกบไวคางคน ๒ วน ฯลฯ กนอาหารทเกบไวคางคน ๗ วน ถอการบรโภค

ภตตาหารตามวาระ ๑๕ วนตอมอ๑เชนนอย ดวยประการอยางนบาง”

พระผมพระภาคตรสถามวา “อคคเวสสนะ บคคลเหลานนเลยงตนดวยภต

เพยงเทานนอยางเดยวหรอ”

สจจกะ นครนถบตรทลตอบวา “ขอนไมเปนดงนน พระโคดมผเจรญ

บางททานเหลานนเคยวของควรเคยวอยางด บรโภคโภชนะอยางด ลมของลมอยางด

ดมน าอยางด ใหรางกายนมก าลง เจรญ อวนพขน”

พระผมพระภาคตรสวา “อคคเวสสนะ บคคลเหลานนละทกกรกรยาท

ประพฤตมากอนแลวบ ารงกายนในภายหลง เมอเปนอยางนน กายนกมความ

เจรญและความเสอมไป”

พระผมพระภาคตรสถามอกวา “อคคเวสสนะ ทานไดฟงจตตภาวนามาอยางไร”

สจจกะ นครนถบตรถกพระผมพระภาคตรสถามในจตตภาวนา ไมอาจทล

ตอบได

กายภาวนาและจตตภาวนา

[๓๖๗] ขณะนน พระผมพระภาคไดตรสกบสจจกะ นครนถบตรวา “อคค-

เวสสนะ กายภาวนาทประพฤตมากอนซงทานอบรมแลวนนไมใชกายภาวนาทถก

ตองในอรยวนย ทานยงไมรจกแมกายภาวนา จะรจกจตตภาวนาไดอยางไร

บคคลผมไดอบรมกาย มไดอบรมจต และบคคลผไดอบรมกาย ผไดอบรมจต

มไดดวยวธใด ทานจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาววธนน”


๑ ดขอ ๑๕๕ (มหาสหนาทสตร) หนา ๑๕๘ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๓ }

๔๐๔



สจจกะ นครนถบตรทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงตรสวา

[๓๖๘] “บคคลผมไดอบรมกาย มไดอบรมจต เปนอยางไร

คอ ปถชนในโลกนผยงไมไดสดบ มสขเวทนาเกดขน ถกสขเวทนากระทบแลว

มความยนดยงนกในสขเวทนา และถงความเปนผยนดย งนกในสขเวทนา สขเวทนา

นนของเขายอมดบไป เพราะสขเวทนาดบไป ทกขเวทนาจงเกดขน เขาถกทกข-

เวทนากระทบเขาแลว กเศราโศก เสยใจ ร าพน ตอก คร าครวญ ถงความหลงใหล

สขเวทนานนแมทเกดขนแกเขาแลว กครอบง าจตอย เพราะเหตทมไดอบรมกาย

ทกขเวทนาแมทเกดขนแลว กครอบง าจตอย เพราะเหตทมไดอบรมจต สขเวทนา

และทกขเวทนาทง ๒ ฝายทเกดขนแกปถชนคนใดคนหนงอยางน กครอบง าจตอย

เพราะเหตทมไดอบรมกาย เพราะเหตทมไดอบรมจต

อคคเวสสนะ บคคลผมไดอบรมกาย มไดอบรมจต เปนอยางน

[๓๖๙] บคคลผไดอบรมกาย ไดอบรมจต เปนอยางไร

คอ อรยสาวกในธรรมวนยนผไดสดบแลว มสขเวทนาเกดขน ถกสขเวทนา

กระทบเขาแลว ไมมความยนดยงนกในสขเวทนาและไมถงความเปนผยนดย งนกใน

สขเวทนา สขเวทนานนของเขายอมดบไป เพราะสขเวทนาดบไป ทกขเวทนาจง

เกดขน เขาถกทกขเวทนากระทบเขาแลว กไมเศราโศก ไมเสยใจ ไมร าพน ไมตอก

คร าครวญ ไมถงความหลงใหล สขเวทนานนแมทเกดขนแกอรยสาวกแลว กไม

ครอบง าจตตงอย เพราะเหตทไดอบรมกาย ทกขเวทนาแมทเกดขนแลวกครอบง า

จตอยไมได เพราะเหตทไดอบรมจต สขเวทนาและทกขเวทนาทง ๒ ฝายทเกด

ขนแกอรยสาวกผใดผหนงอยางน กไมครอบง าจตตงอย เพราะเหตทไดอบรมกาย

เพราะเหตทไดอบรมจต

อคคเวสสนะ บคคลผไดอบรมกาย ไดอบรมจต เปนอยางน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๔ }

๔๐๕



[๓๗๐] สจจกะ นครนถบตรกราบทลวา “เมอเปนอยางน ขาพเจาเลอมใส

ทานพระสมณโคดม เพราะทานพระสมณโคดมไดอบรมกายแลว ไดอบรมจตแลว”

พระผมพระภาคตรสวา “อคคเวสสนะ ทานน าวาจานมาพดกระทบกระ

เทยบกบเราโดยแท แตเราจะบอกแกทาน เมอใดเราโกนผมและหนวด นงหมผา

กาสาวพสตร ออกจากวงผนวชเปนบรรพชต เมอนน เปนไปไมไดเลยทจตของเรา

นนจะถกสขเวทนาทเกดขนครอบง าอย หรอจะถกทกขเวทนาทเกดขนครอบง าอย”

สจจกะ นครนถบตรกราบทลวา “สขเวทนาทเกดขนซงพอจะครอบง าจตตง

อย หรอทกขเวทนาทเกดขนซงพอจะครอบง าจตตงอย ยอมไมเกดขนแกพระสมณ-

โคดมผเจรญโดยแท”

[๓๗๑] พระผมพระภาคตรสวา “อคคเวสสนะ ท าไมเวทนาทง ๒ นนจะ

ไมพงมแกเรา เราจะเลาใหฟง กอนการตรสร เมอเราเปนโพธสตว ยงไมไดตรสร

ไดมความคดวา ‘การอยครองเรอนเปนเรองอดอด๑ เปนทางแหงธล๒ การบวช

เปนทางปลอดโปรง๓ การทผอยครองเรอน จะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธ

ใหบรบรณครบถวน ดจสงขขด มใชท าไดงาย ทางทด เราควรโกนผมและหนวด

นงหมผากาสาวพสตรออกจากวงบวชเปนบรรพชตเถด’


๑ การอยครองเรอนชอวาเปนเรองอดอด เพราะไมมเวลาวางเพอจะท ากศลกรรม แมเรอนจะมเนอท

กวางขวางถง ๖๐ ศอก มบรเวณภายในบานตง ๑๐๐ โยชน มคนอยอาศยเพยง ๒ คน คอ สาม

ภรรยา กยงถอวาอดอด เพราะมความหวงกงวลกนและกน (ท.ส.อ. ๑๙๑/๑๖๓)

๒ ชอวาเปนทางแหงธล เพราะเปนทเกดและเปนทตงแหงกเลสอนท าจตใหเศราหมอง เชน ราคะ เปนตน

(ท.ส.อ. ๑๙๑/๑๖๓)

๓ นกบวชแมจะอยในเรอนยอด ปราสาทแกวและเทพวมาน ซงมประตหนาตางมดชด กยงถอวาปลอดโปรง

เพราะนกบวชไมมความยดตดในสงใด ๆ เลย (ท.ส.อ. ๑๙๑/๑๖๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๕ }

๔๐๖



พทธประวตตอนบ าเพญสมาบต

ในส านกอาฬารดาบส

อคคเวสสนะ ในกาลตอมา เรายงหนมแนน แขงแรง มเกศาด าสนท

อยในปฐมวย เมอพระราชมารดาและพระราชบดาไมทรงปรารถนาจะใหผนวช ม

พระพกตรนองดวยน าพระเนตรทรงกนแสงอย จงโกนผมและหนวด นงหมผา

กาสาวพสตร ออกจากวงผนวชเปนบรรพชต เมอผนวชแลวกแสวงหาวาอะไรเปน

กศล ขณะทแสวงหาทางอนประเสรฐคอความสงบซงไมมทางอนยงกวา ไดเขาไปหา

อาฬารดาบส กาลามโคตร แลวกลาววา

‘ทานกาลามะ ขาพเจาปรารถนาจะประพฤตพรหมจรรยในธรรมวนยน’

เมอเรากลาวอยางน อาฬารดาบส กาลามโคตรจงกลาวกบเราวา ‘เชญทาน

อยกอน ธรรมนกเปนเชนเดยวกบธรรมทวญญชนจะพงท าใหแจงดวยปญญาอนยง

เอง ตามแบบอาจารยของตนเขาถงอยไดในเวลาไมนาน’ จากนนไมนาน เรากเรยนร


วาทะ๑และเถรวาทะ๒ได ทงเราและผอ นกทราบชดวา ‘เราร เราเหน’ เราจงคดวา

‘อาฬารดาบส กาลามโคตรประกาศธรรมนดวยเหตเพยงความเชออยางเดยววา ‘เรา

ท าใหแจงดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ กหามได แตอาฬารดาบส กาลามโคตร

ยงรยงเหนธรรมนดวยอยางแนนอน’


ทานประกาศธรรมนวา ‘ขาพเจาท าใหแจงดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหต

เพยงเทาไร’

เมอเราถามอยางน อาฬารดาบส กาลามโคตรจงประกาศอากญจญญายตน-

สมาบตแกเรา เราจงคดวา ‘มใชแตอาฬารดาบส กาลามโคตรเทานนทมศรทธา


๑-๒ ดเชงอรรถท ๒-๓ ขอ ๒๗๗ (ปาสราสสตร) หนา ๓๐๐ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๖ }

๔๐๗



แมเรากมศรทธา มใชแตอาฬารดาบส กาลามโคตรเทานนทมวรยะ แมเรากมวรยะ

มใชแตอาฬารดาบส กาลามโคตรเทานนทมสต แมเรากมสต มใชแตอาฬาร-

ดาบส กาลามโคตรเทานนทมสมาธ แมเรากมสมาธ มใชแตอาฬารดาบส กาลามโคตร

เทานนทมปญญา แมเรากมปญญา ทางทด เราควรบ าเพญเพยร เพอท าใหแจง

ธรรมทอาฬารดาบส กาลามโคตรประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงดวยปญญาอนยง

เองเขาถงอย’ จากนนไมนาน เรากท าใหแจงธรรมนนดวยปญญายงเองเขาถงอย


ทานประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนดวยดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวย

เหตเพยงเทานหรอ’

อาฬารดาบส กาลามโคตรตอบวา ‘ทานผมอาย เราประกาศวา ‘ขาพเจา

ท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหตเพยงเทานแล’

(เราจงกลาววา) ‘ทานกาลามะ แมขาพเจากท าใหแจงธรรมนดวยปญญายง

เองเขาถงอย ดวยเหตเพยงเทาน’

(อาฬารดาบส กาลามโคตรกลาววา) ‘ทานผมอาย เปนลาภของพวกขาพเจา

พวกขาพเจาไดดแลวทไดพบเพอนพรหมจารเชนทาน เพราะขาพเจาประกาศวา

‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมใดดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ทานกท าใหแจงธรรมนน

ดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย ทานท าใหแจงธรรมใดดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย

ขาพเจากประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนนดวยปญญาอนยงเขาถงอย’

ขาพเจาทราบธรรมใด ทานกทราบธรรมนน ทานทราบธรรมใด ขาพเจากทราบ

ธรรมนน เปนอนวาขาพเจาเปนเชนใด ทานกเปนเชนนน ทานเปนเชนใด

ขาพเจากเปนเชนนน มาเถด บดน เราทง ๒ จะอยรวมกนบรหารคณะน’

อคคเวสสนะ อาฬารดาบส กาลามโคตร ทงทเปนอาจารยของเรา กยกยอง

เราผเปนศษยใหเสมอกบตน และบชาเราดวยการบชาอยางด ดวยประการอยางน

แตเราคดวา ‘ธรรมนไมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอคลายก าหนด เพอดบ

เพอสงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร และเพอนพพาน เปนไปเพยงเพอเขาถง

อากญจญญายตนสมาบตเทานน’ เราไมพอใจ เบอหนายธรรมนน จงลาจากไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๗ }

๔๐๘



ในส านกอทกดาบส

[๓๗๒] อคคเวสสนะ เรานนแสวงหาวาอะไรเปนกศล ขณะทแสวงหาทาง

อนประเสรฐคอความสงบซงไมมทางอนยงกวา ไดเขาไปหาอทกดาบส รามบตร

แลวกลาววา ‘ทานรามะ ขาพเจาปรารถนาจะประพฤตพรหมจรรยในธรรมวนยน’

เมอเรากลาวอยางน อทกดาบส รามบตรจงกลาวกบเราวา ‘เชญทานอยกอน

ธรรมนกเปนเชนเดยวกบธรรมทวญญชนจะพงท าใหแจงดวยปญญาอนยงเอง ตาม

แบบอาจารยของตนเขาถงอยไดในเวลาไมนาน’ จากนนไมนาน เรากเรยนรธรรมนน

ไดอยางรวดเรว ชวขณะปดปากจบเจรจาปราศรยเทานน กกลาวญาณวาทะและ

เถรวาทะได ทงเราและผอ นกทราบชดวา ‘เราร เราเหน’ เราจงคดวา ‘อทกดาบส

รามบตรประกาศธรรมนดวยเหตเพยงความเชออยางเดยววา ‘เราท าใหแจงดวยปญญา

อนยงเองเขาถงอย’ กหามได แตอทกดาบส รามบตรยงรยงเหนธรรมนดวยอยาง

แนนอน’


ประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหตเพยงเทาไร’

เมอเราถามอยางน อทกดาบส รามบตรจงประกาศเนวสญญานาสญญายตน-

สมาบตแกเรา เราจงคดวา ‘มใชแตอทกดาบส รามบตรเทานนทมศรทธา แม

เรากมศรทธา มใชแตอทกดาบส รามบตรเทานนทมวรยะ แมเรากมวรยะ มใช

แตอทกดาบส รามบตรเทานนทมสต แมเรากมสต มใชแตอทกดาบส รามบตร

เทานนทมสมาธ แมเรากมสมาธ มใชแตอทกดาบส รามบตรเทานนทมปญญา

แมเรากมปญญา ทางทด เราควรเรมบ าเพญเพยรเพอท าใหแจงธรรมทอทกดาบส

รามบตรประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ จากนนไมนาน

เรากไดท าใหแจงธรรมนนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย


ประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหตเพยง

เทานหรอ’

อทกดาบส รามบตรตอบวา ‘ทานผมอาย ขาพเจาประกาศวา ‘ขาพเจา

ท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ดวยเหตเพยงเทานแล’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๘ }

๔๐๙



(เราจงกลาววา) ‘แมขาพเจากท าใหแจงธรรมนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย

ดวยเหตเพยงเทาน’

(อทกดาบส รามบตรกลาววา) ‘ทานผมอาย เปนลาภของพวกขาพเจา

พวกขาพเจาไดดแลวทไดพบเพอนพรหมจารเชนทาน เพราะ(ขาพเจา)รามะประกาศวา

‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมใดดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ ทานกท าใหแจงธรรมนน

ดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย ทานท าใหแจงธรรมใดดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย

รามะกประกาศวา ‘ขาพเจาท าใหแจงธรรมนนดวยปญญาอนยงเองเขาถงอย’ รามะ

ทราบธรรมใด ทานกทราบธรรมนน ทานทราบธรรมใด รามะกทราบธรรมนน

เปนอนวารามะเปนเชนใด ทานกเปนเชนนน ทานเปนเชนใด รามะกเปนเชนนน

มาเถด บดน ทานจงบรหารคณะน’

อคคเวสสนะ อทกดาบส รามบตรทงทเปนเพอนพรหมจารของเรา กยงยกยอง

เราไวในฐานะอาจารย และบชาเราดวยการบชาอยางดดวยประการอยางน แตเรา

คดวา ‘ธรรมนไมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอคลายก าหนด เพอดบ เพอ

สงบระงบ เพอรย ง เพอตรสร และเพอนพพาน เปนไปเพยงเพอเขาถงเนวสญญา-

นาสญญายตนสมาบตเทานน’ เราไมพอใจ เบอหนายธรรมนน จงลาจากไป

ตรสรสจธรรม

[๓๗๓] อคคเวสสนะ เรานนแสวงหาวาอะไรเปนกศล ขณะทแสวงหาทาง

อนประเสรฐคอความสงบซงไมมทางอนยงกวา เมอเทยวจารกไปในแควนมคธโดย

ล าดบ ไดไปถงต าบลอรเวลาเสนานคม ไดเหนภมประเทศทนารนรมย มราวปา

นาเพลดเพลนใจ มแมน าไหลรนไมขาดสาย มทาน าสะอาดด นารนรมย มโคจร-

คามอยโดยรอบ เราจงคดวา ‘ภมประเทศเปนทนารนรมย มราวปานาเพลดเพลนใจ

มแมน าไหลรนไมขาดสาย มทาน าสะอาดด นารนรมย มโคจรคามอยโดยรอบ

เหมาะแกการบ าเพญเพยรของกลบตรผปรารถนาจะบ าเพญเพยร’ เราจงนง ณ ท

นนดวยคดวา ‘ทนเหมาะแกการบ าเพญเพยร’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๐๙ }

๔๑๐



อปมา ๓ ขอ

[๓๗๔] อคคเวสสนะ ครงนน อปมา ๓ ขอ อนนาอศจรรยอยางยง ซงเรา

ยงไมเคยไดยนมากอน ไดปรากฏแกเรา คอ

เปรยบเหมอนไมสดมยางทแชอยในน า บรษน าไมนนมาท าไมสไฟดวยหวงวา

‘เราจกกอไฟใหเกดความรอนขน’

อคคเวสสนะ ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร บรษนนน าไมสดทมยางซงแช

อยในน ามาท าไมสไฟแลวสใหเปนไฟเกดความรอนขนไดไหม”

“ไมได พระโคดมผเจรญ”


“พระโคดมผเจรญ เพราะไมสดนนมยาง ทงยงแชอยในน า บรษนนกมแต

ความเหนดเหนอยล าบากเปลา”

“อคคเวสสนะ อยางนนเหมอนกน สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงม

กายและจตยงไมหลกออกจากกาม ยงมความพอใจ ความรกใคร ความหลง

ความกระหาย และความกระวนกระวายในกามทงหลาย ยงมไดละและมไดระงบ

อยางเดดขาดในภายใน สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานนแมเสวยทกขเวทนาท

กลาแขง หยาบ เผดรอน ซงเกดขนเพราะความเพยร กเปนผไมควรแกการร

การเหน และการตรสรอนยอดเยยม แมไมไดเสวยทกขเวทนาทกลาแขง หยาบ

เผดรอน ซงเกดขนเพราะความเพยร กเปนผไมควรแกการร การเหน และการ

ตรสรอนยอดเยยม

นเปนอปมาขอท ๑ อนนาอศจรรยอยางยง ซงเรายงไมเคยไดยนมากอน ได

ปรากฏแกเรา

[๓๗๕] เปรยบเหมอนไมสดมยางทวางอยบนบกหางจากน า บรษน าไมนนมา

ท าไมสไฟดวยหวงวา ‘เราจกกอไฟใหเกดความรอนขน’

อคคเวสสนะ ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร บรษนนน าไมสดทมยางซงวาง

อยบนบกหางจากน ามาท าเปนไมสไฟแลวสใหเปนไฟเกดความรอนขนไดไหม”

“ไมได พระโคดมผเจรญ”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๐ }

๔๑๑




“พระโคดมผเจรญ เพราะไมยงสดและมยาง แมจะวางอยบนบกหางจากน า

บรษนนกมแตความเหนดเหนอยล าบากเปลา”

“อคคเวสสนะ อยางนนเหมอนกน สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง

แมมกายและจตหลกออกจากกามแลว แตยงมความพอใจ ความรกใคร ความหลง

ความกระหาย และความกระวนกระวายในกามทงหลาย ยงมไดละและมไดระงบ

อยางเดดขาดในภายใน สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานนแมเสวยทกขเวทนาท

กลาแขง หยาบ เผดรอน ซงเกดขนเพราะความเพยร กเปนผไมควรแกการร

การเหน และการตรสรอนยอดเยยม แมไมไดเสวยทกขเวทนาทกลาแขง หยาบ

เผดรอน ซงเกดขนเพราะความเพยร กเปนผไมควรแกการร การเหน และการ

ตรสรอนยอดเยยม

นเปนอปมาขอท ๒ อนนาอศจรรยอยางยง ซงเรายงไมเคยไดยนมากอน ได


[๓๗๖] เปรยบเหมอนไมทแหงสนทซงวางอยบนบกหางจากน า บรษน ามา

ท าเปนไมสไฟดวยหวงวา ‘เราจกกอไฟใหเกดความรอนขน’

อคคเวสสนะ ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร บรษนนน าไมทแหงสนทซง

วางอยบนบกหางจากน ามาท าเปนไมสไฟ แลวสใหเปนไฟเกดความรอนขนไดไหม”

“ได พระโคดมผเจรญ”


“พระโคดมผเจรญ เพราะไมแหงสนท ทงวางอยบนบกหางจากน า”

“อคคเวสสนะ อยางนนเหมอนกน สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ม

กายและจตหลกออกจากกามแลว ทงละและระงบความพอใจ ความรกใคร

ความหลง ความกระหาย และความกระวนกระวายในกามทงหลายไดอยางเดดขาด

ในภายในแลว สมณะหรอพราหมณผเจรญเหลานน แมเสวยทกขเวทนาทกลาแขง

หยาบ เผดรอน ซงเกดขนเพราะความเพยร กเปนผควรแกการร การเหน และการ

ตรสรอนยอดเยยม แมไมไดเสวยทกขเวทนาทกลาแขง หยาบ เผดรอน ซงเกด

ขนเพราะความเพยร กเปนผควรแกการร การเหน และการตรสรอนยอดเยยม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๑ }

๔๑๒



นเปนอปมาขอท ๓ อนนาอศจรรยอยางยง ซงเรายงไมเคยไดยนมากอน ได


อคคเวสสนะ นคออปมา ๓ ขออนนาอศจรรยอยางยง ซงเรายงไมเคยไดยน

มากอน ไดปรากฏแกเรา

การบ าเพญทกกรกรยา

[๓๗๗] อคคเวสสนะ เรานนมความด ารวา ‘ทางทด เราควรกดฟนดวยฟน

ใชล นดนเพดานไวแนน ใชจตขมคนจต ท าจตใหเรารอน’ เรานนกกดฟนดวยฟน

ใชล นดนเพดานไวแนน ใชจตขมคนจต ท าจตใหเรารอน เมอเราท าดงนน เหงอก

ไหลออกจากรกแรทง ๒ ขาง คนทแขงแรงจบคนทออนแอกวาทศรษะหรอทคอแลว

บบคนรดไวใหแนน แมฉนใด เรากฉนนนเหมอนกน เมอกดฟนดวยฟน ใชล นดน

เพดานไวแนน ใชจตขมคนจต ท าจตใหเรารอน เหงอกไหลออกจากรกแรทง ๒ ขาง

เราปรารภความเพยรไมยอหยอน มสตตงมน ไมฟนเฟอน แตเมอเราถก

ความเพยรททนไดยากนนเสยดแทงอย กายของเรากกระวนกระวาย ไมสงบระงบ

แมทกขเวทนาทเกดขนเชนนน กครอบง าจตของเราอยไมได

[๓๗๘] อคคเวสสนะ เราจงมความด ารวา ‘ทางทด เราควรบ าเพญฌาน

อนไมมลมปราณเถด’ เรากกลนลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปากและทางจมก

เมอเรากลนลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปากและทางจมก ลมกออกทาง

หทง ๒ ขาง มเสยงดงอ ๆ ลมทชางทองสบอยมเสยงดงอ ๆ แมฉนใด เมอเรา

กลนลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปากและทางจมก ลมกออกทางหทง ๒

ขาง มเสยงดงอ ๆ ฉนนนเหมอนกน



แมทกขเวทนาทเกดขนเชนนน กครอบง าจตของเราตงอยไมได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๒ }

๔๑๓



เราจงมความด ารวา ‘ทางทด เราควรบ าเพญฌานอนไมมลมปราณเถด’ เราก

กลนลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห เมอเรากลน

ลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห ลมอนแรงกลา

กเสยดแทงศรษะ คนทแขงแรงใชเหลกทแหลมคมแทงศรษะ แมฉนใด เมอเรากลน

ลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมกและทางชองห ลมอนแรงกลา

กเสยดแทงศรษะ ฉนนนเหมอนกน




เราจงมความด ารวา ‘ทางทด เราควรบ าเพญฌานอนไมมลมปราณเถด’ เรากกลน

ลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห เมอเรากลน

ลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห กมทกขเวทนา

ในศรษะอยางแรงกลา คนทแขงแรงใชเชอกหนงทเหนยวขนศรษะ แมฉนใด เมอเรา

กลนลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองหกมทกขเวทนา

ในศรษะอยางแรงกลา ฉนนนเหมอนกน




เราจงมความด ารวา ‘ทางทด เราควรบ าเพญฌานอนไมมลมปราณเถด’ เรากกลน

ลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห เมอเรากลน

ลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห ลมอนแรงกลา

กบาดในชองทอง คนฆาโคหรอลกมอของคนฆาโคผช านาญพงใชมดแลเนอทคมกรดทอง

แมฉนใด เมอเรากลนลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทาง

ชองห กมลมอนแรงกลาบาดในชองทอง ฉนนนเหมอนกน




{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๓ }

๔๑๔



เราจงมความด ารวา ‘ทางทด เราควรบ าเพญฌานอนไมมลมปราณเถด’ เราก

กลนลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห เมอเรา

กลนลมหายใจเขาและลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห กมความ

กระวนกระวายในรางกายอยางแรงกลา คนทแขงแรง ๒ คนจบแขนคนทออนแอ

กวาคนละขางยางใหรอนบนหลมถานเพลง แมฉนใด๑ เมอเรากลนลมหายใจเขา

และลมหายใจออกทงทางปาก ทางจมก และทางชองห กมความกระวนกระวายใน

รางกายอยางแรงกลา ฉนนนเหมอนกน




เทวดาทงหลายเหนเราแลวกพากนกลาวอยางนวา ‘พระสมณโคดมสนพระชนม

แลว’ บางพวกกลาวอยางนวา ‘พระสมณโคดมยงมไดส นพระชนม แตก าลงจะสน

พระชนม’ บางพวกกลาวอยางนวา ‘พระสมณโคดมยงไมส นพระชนม ทงจะไมส น

พระชนม พระสมณโคดมจะเปนพระอรหนต การอยเชนนนนเปนวหารธรรม๒ ของ

ทานผเปนพระอรหนต’

[๓๗๙] อคคเวสสนะ เราจงมความด ารวา ‘ทางทด เราควรปฏบตดวย

การอดอาหารทกอยาง’ ขณะนน เทวดาทงหลายเขามาหาเราแลวกลาววา ‘ขาแต

ทานผนรทกข ทานอยาไดปฏบตดวยการอดอาหารทกอยาง ถาทานจกปฏบตดวย

การอดอาหารทกอยาง ขาพเจาทงหลายจะแทรกโอชาอนเปนทพยเขาทางขมขนของทาน

ทานจะไดยงอตภาพใหเปนไปดวยโอชานน’ เราจงมความด ารวา ‘เราปฏญญาวา

จะตองอดอาหารทกอยาง แตเทวดาเหลานจะแทรกโอชาอนเปนทพยเขาทางขมขน

ของเรา เราจะยงอตภาพใหเปนไปดวยโอชานน การปฏญญานนกจะพงเปนมสาแกเรา’

เราจงกลาวหามเทวดาเหลานนวา ‘อยาเลย’


๑ ดเทยบ ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๘๗/๘๑

๒ วหารธรรม ในทนหมายถงสมาบต ๘ กลาวคอ รปฌาน ๔ และอรปฌาน ๔ อนเปนโลกยะ (ดประกอบ

ใน อง.นวก. (แปล) ๒๓/๔๑/๓๖๐-๓๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๔ }

๔๑๕



[๓๘๐] อคคเวสสนะ เรามความด ารวา ‘ทางทด เราควรกนอาหารให

นอยลง ๆ เพยงครงละ ๑ ฟายมอบาง เทาเยอในเมลดถวเขยวบาง เทาเยอใน

เมลดถวพบาง เทาเยอในเมลดถวด าบาง เทาเยอในเมลดบวบาง’ เราจงกนอาหาร

นอยลง ๆ เพยงครงละ ๑ ฟายมอบาง เทาเยอในเมลดถวเขยวบาง เทาเยอใน

เมลดถวพบาง เทาเยอในเมลดถวด าบาง เทาเยอในเมลดบวบาง เมอเรากนอาหาร

ใหนอยลง ๆ เพยงครงละ ๑ ฟายมอบาง เทาเยอในเมลดถวเขยวบาง เทาเยอ

ในเมลดถวพบาง เทาเยอในเมลดถวด าบาง เทาเยอในเมลดบวบาง’ กายกซบผอมมาก

อวยวะนอยใหญของเราจงเปนเหมอนเถาวลยทมขอมากหรอเถาวลยทมขอด า เนอ

สะโพกกลบเหมอนกบเทาอฐ กระดกสนหลงกผดเปนหนามเหมอนเถาวลย ซโครง

ทง ๒ ขางขนสะพรง เหมอนกลอนศาลาเกา ดวงตาทง ๒ ขางกลกเขาไปในเบาตา

เหมอนดวงดาวปรากฏอยในบอน าลก หนงบนศรษะกเหยวหดเหมอนลกน าเตาท

เขาตดมาขณะยงดบตองลมและแดดเขากเหยวหดไป เพราะเปนผมอาหารนอยนน

เราคดวา ‘จะลบพนทอง’ กจบถงกระดกสนหลง คดวา ‘จะลบกระดกสนหลง’ กจบ

ถงพนทอง เพราะพนทองของเราแนบตดจนถงกระดกสนหลง เราคดวา ‘จะถาย

อจจาระหรอถายปสสาวะ’ กซวนเซลมลง ณ ทนน เมอจะใหกายสบายบาง จงใช

ฝามอลบตว ขนทงหลายทมรากเนากหลดรวงจากกาย เพราะเปนผมอาหารนอย

มนษยทงหลายเหนเราแลว กกลาวอยางนวา ‘พระสมณโคดมด าไป’ บางพวกก

กลาวอยางนวา ‘พระสมณโคดมไมด าเพยงแตคล าไป’ บางพวกกกลาววา ‘ไมด า

ไมคล า เพยงแตพรอยไป’ เรามผวพรรณบรสทธ เปลงปลง เพยงแตเสยผวไป

เพราะเปนผมอาหารนอยเทานน

[๓๘๑] อคคเวสสนะ เรานนมความด ารวา ‘สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนงในอดตเสวยทกขเวทนากลาแขง หยาบ เผดรอน ทเกดขนเพราะความ

เพยร ทกขเวทนานนอยางยงกเพยงเทานไมเกนกวานไป สมณะหรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนง ในอนาคตเสวยทกขเวทนากลาแขง หยาบ เผดรอน ทเกดขนเพราะ

ความเพยร ทกขเวทนานนอยางยงกเพยงเทานไมเกนกวานไป สมณะหรอพราหมณ

เหลาใดเหลาหนงในปจจบนเสวยทกขเวทนากลาแขง หยาบ เผดรอน ทเกดขน

เพราะความเพยร ทกขเวทนานนอยางยงกเพยงเทานไมเกนกวานไป แตเรากยง

มไดบรรลญาณทสสนะทประเสรฐอนสามารถ วเศษยงกวาธรรมของมนษย ดวย

ทกกรกรยาอนเผดรอนน จะพงมทางอนทจะตรสรบางไหม’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๕ }

๔๑๖



เราจงมความด ารวา ‘เราจ าไดอย เมอคราวงานของทาวสกกาธบดซ งเปน

พระราชบดา เรานงอยใตตนหวาอนรมเยน ไดสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว

บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปตและสขอนเกดจากวเวกอย ทางนนพงเปนทางแหง

การตรสรหรอหนอ’ เรามความรแจงทตามระลกดวยสตวา ‘ทางนนเปนทางแหงการ

ตรสร’ เราจงมความด ารวา ‘เรากลวความสขทเวนจากกามและอกศลธรรมทงหลาย

หรอ’ เรากด ารวา ‘เราไมกลวความสขทเวนจากกามและอกศลธรรมทงหลายเลย’

[๓๘๒] อคคเวสสนะ เราจงมความด ารตอไปวา ‘เราผมกายซบผอมมาก

อยางน จะบรรลความสขนนไมใชท าไดงายเลย ทางทด เราควรกนอาหารหยาบ

คอขาวสกและขนมกมมาส’ เรากกนอาหารหยาบคอขาวสกและขนมกมมาส ครงนน

ภกษปญจวคคยทเฝาบ ารงเราดวยหวงวา ‘พระสมณโคดมบรรลธรรมใด จกบอก

ธรรมนนแกเราทงหลาย’ เมอใด เรากนอาหารหยาบ คอขาวสกและขนมกมมาส

เมอนน ภกษปญจวคคยนน กเบอหนายจากไปดวยเขาใจวา ‘พระสมณโคดมมกมาก

คลายความเพยร เวยนมาเพอความเปนผมกมากเสยแลว’

ฌาน ๔ และวชชา ๓

[๓๘๓] อคคเวสสนะ เรากนอาหารหยาบใหรางกายมก าลง สงดจากกาม

และอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปตและสขอนเกด

จากวเวกอย แมสขเวทนาทเกดขนเชนนน กครอบง าจตของเราอยไมได

เพราะวตกวจารสงบระงบไป เราบรรลทตยฌานมความผองใสในภายใน ม

ภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอย

แมสขเวทนาทเกดขนเชนนน กครอบง าจตของเราอยไมได

เพราะปตจางคลายไป เรามอเบกขา มสตสมปชญญะเสวยสขดวยนามกาย

บรรลตตยฌานทพระอรยะทงหลายสรรเสรญวา ‘ผมอเบกขา มสต อยเปนสข’

แมสขเวทนาทเกดขนเชนนนกครอบง าจตของเราอยไมได

เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไปกอนแลว เราบรรล

จตตถฌานทไมมทกข ไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย แมสขเวทนาทเกด

ขนเชนนน กครอบง าจตของเราอยไมได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๖ }

๔๑๗



[๓๘๔] เมอจตเปนสมาธบรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน๑ ปราศจาก



๒ ชาตบาง ฯลฯ เราระลกชาตกอนไดหลายชาตพรอมทงลกษณะทวไปและ

ชวประวตอยางน เราไดบรรลวชชาท ๑ น ในปฐมยามแหงราตร ก าจดอวชชา


ผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอย แมสขเวทนาทเกดขนเชนนนก

ครอบง าจตของเราอยไมได

[๓๘๕] เมอจตเปนสมาธบรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก



งามและไมงาม เกดดและเกดไมด ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย รชดถงหม

สตวผเปนไปตามกรรม ฯลฯ๒ เราไดบรรลวชชาท ๒ นในมชฌมยามแหงราตร

ก าจดอวชชาไดแลว วชชากเกดขน ก าจดความมดไดแลว ความสวางกเกดขน

เหมอนบคคลผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอย แมสขเวทนาทเกด

ขนเชนนน กครอบง าจตของเราอยไมได

[๓๘๖] เมอจตเปนสมาธบรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก




นอาสวนโรธคามนปฏปทา’ เมอเรารเหนอยอยางน จตกหลดพนจากกามาสวะ


๑ ดเชงอรรถท ๕ ขอ ๕๒ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๑ ในเลมน

๒ ดเนอความเตมในขอ ๕๓ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๒ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๗ }

๔๑๘




สนแลว อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปน

อยางนอกตอไป’

อคคเวสสนะ เราบรรลวชชาท ๓ นในปจฉมยามแหงราตร ก าจดอวชชาไดแลว

วชชากเกดขน ก าจดความมดไดแลว ความสวางกเกดขน เหมอนบคคลผไมประมาท

มความเพยร อทศกายและใจอย แมสขเวทนาทเกดขนเชนนน กครอบง าจตของ

เราอยไมได

บคคลผไมหลง

[๓๘๗] อคคเวสสนะ เรารอยวา เมอเราแสดงธรรมแกบรษทหลายรอยบรษท

ถงแมบคคลหนง ๆ จะเขาใจเราอยางนวา ‘พระสมณโคดมแสดงธรรมปรารภเรา

เทานน’ ทานอยาพงเหนอยางนน ตถาคตยอมแสดงธรรมแกบคคลเหลาอนโดยชอบ

เพอประโยชนใหรแจงอยางเดยว และในตอนจบเรองหนง ๆ เราประคองจตใหสงบ

ตงมน เปนสมาธ ณ ภายใน ด ารงอยในสมาธนมตเบองตนนนตลอดนตยกาล”

“ขอน ควรเชอทานพระโคดมผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา แตทาน

พระโคดมทราบดอยหรอวา ‘พระองคเปนผจ าวดในเวลากลางวน”

“อคคเวสสนะ เรารอยวา ‘ในเดอนทายแหงฤดรอน เรากลบจากบณฑบาต

ภายหลงฉนภตตาหารเสรจแลว ปสงฆาฏใหเปน ๔ ชน มสตสมปชญญะ นอน

ตะแคงขางเบองขวา”

“ทานพระโคดมผเจรญ สมณพราหมณพวกหนงกลาววาการปฏบตแบบนน

เปนการอยดวยความหลง”

“อคคเวสสนะ บคคลเปนผหลงหรอไมหลงดวยเหตเพยงเทานนหามได

บคคลเปนผหลงหรอเปนผไมหลงดวยเหตใด ทานจงฟงเหตนน จงใสใจใหด เรา

จกกลาว”

สจจกะ นครนถบตรทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรส


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๘ }

๔๑๙



[๓๘๘] “อคคเวสสนะ อาสวะทงหลายอนท าใหเศราหมอง ใหเกดในภพใหม

ใหเกดความกระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาตชราและมรณะตอไป บคคล

ผใดผหนงยงละไมได เราเรยกบคคลนนวา ‘ผหลง’ บคคลนนเปนผหลงเพราะยงละ

อาสวะทงหลายไมได

อาสวะทงหลายอนท าใหเศราหมอง ใหเกดในภพใหม มความกระวนกระวาย

มวบากเปนทกข ใหมชาตชราและมรณะตอไป บคคลผใดผหนงละไดแลว เราเรยก

บคคลนนวา ‘ผไมหลง’ บคคลนนเปนผไมหลงเพราะละอาสวะทงหลายไดแลว

ตถาคตละอาสวะทงหลายอนท าใหเศราหมอง ใหเกดในภพใหม มความ

กระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาตชราและมรณะตอไปไดแลว ตดราก

ถอนโคน เหมอนตนตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมม

เกดขนตอไปไมได

อคคเวสสนะ ตนตาลทถกตดยอดแลวไมอาจงอกขนอกได แมฉนใด ตถาคต

กฉนนนเหมอนกน ละอาสวะทงหลายอนท าใหเศราหมอง ใหเกดในภพใหม มความ

กระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาตชราและมรณะตอไปไดแลว ตดราก

ถอนโคน เหมอนตนตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมมเกดขน

ตอไปไมได”

สจจกะ นครนถบตรสรรเสรญพระพทธเจา

[๓๘๙] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว สจจกะ นครนถบตรไดกราบทล

พระผมพระภาควา “ขาแตพระโคดมผเจรญ นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ

พระโคดมผเจรญ ผทขาพเจามาสนทนากระทบกระทง และไตถามดวยค าทปรงแตง

มาอยางน กยงมพระฉววรรณผองใส ทงมพระพกตรเปลงปลง เพราะทาน

เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ขาพเจาจ าไดวา ขาพเจาเปนผเร มโตวาทะกบ

ทานปรณะ กสสปะ แมทานปรณะ กสสปะนน เรมโตวาทะกบขาพเจา กน า

เรองอนมาพดกลบเกลอนเสยและชกน าใหพดออกนอกเรอง ทงท าความโกรธเคอง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๑๙ }

๔๒๐


๗. จฬตณหาสขยสตร

และความไมพอใจใหปรากฏ ขาพเจาจ าไดวา ขาพเจาเปนผเรมโตวาทะกบทาน

มกขล โคสาล ... ทานอชตะ เกสกมพล ... ทานปกธะ กจจายนะ ... ทานสญชย

เวลฏฐบตร ... ทานนครนถ นาฏบตร‘๑ แมทานนครนถ นาฏบตรนน เรมโตวาทะ

กบขาพเจา กน าเรองอนมาพดกลบเกลอนเสยและชกน าใหพดออกนอกเรอง ทงท า

ความโกรธเคองและความไมพอใจใหปรากฏ สวนพระโคดมผเจรญผทขาพเจามา

สนทนากระทบกระทงและไตถามดวยถอยค าทปรงแตงมาอยางน กยงมพระฉววรรณ

ผองใส ทงมพระพกตรเปลงปลง เพราะทานเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา

ขาแตพระโคดมผเจรญ เอาละ บดน ขาพเจาขอทลลากลบ เพราะมกจมาก

มหนาททจะตองท าอกมาก”

พระผมพระภาคตรสวา “ทานจงก าหนดเวลาทสมควร ณ บดนเถด”

ครงนน สจจกะ นครนถบตรชนชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาค ลกจาก

อาสนะแลวจากไป ดงนแล

มหาสจจกสตรท ๖ จบ

๗. จฬตณหาสงขยสตร

วาดวยความสนตณหา สตรเลก

ปญหาธรรมของทาวสกกะ

[๓๙๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทปราสาทของมคารมาตา ณ บพพาราม

เขตกรงสาวตถ ครงนน ทาวสกกะจอมเทพเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลว ไดประทบยนอย ณ ทสมควร ไดทลถามพระผมพระภาคอยางนวา


๑ ความหมายของชอครทง ๖ ดเชงอรรถท ๑-๖ ขอ ๓๑๒ (จฬสาโรปมสตร) หนา ๓๔๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๐ }

๔๒๑



“ขาแตพระองคผเจรญ กลาวโดยยอ ดวยขอปฏบตเพยงเทาไร ภกษจงชอวา

เปนผหลดพนแลวดวยธรรมเปนทส นตณหา มความส าเรจสงสด๑ มความเกษม

จากโยคะสงสด๒ ประพฤตพรหมจรรยถงทสด๓ มทสดอนสงสด๔ เปนผประเสรฐ

กวาเทวดาและมนษยทงหลาย”

พระผมพระภาคตรสวา “จอมเทพ ภกษในธรรมวนยนไดสดบวา ‘ธรรม

ทงปวง๕ไมควรยดมน’ ถาขอนนภกษไดสดบแลวอยางนวา ‘ธรรมทงปวงไมควร

ยดมน’ ภกษนนยอมรย งธรรมทงปวง ครนรย งธรรมทงปวงแลว ยอมก าหนดร

ธรรมทงปวง ครนก าหนดรธรรมทงปวงแลว เธอไดเสวยเวทนาอยางใดอยางหนง

สขกตาม ทกขกตาม มใชทกขมใชสขกตาม เธอพจารณาเหนความไมเทยง พจารณา

เหนความคลายก าหนด พจารณาเหนความดบ และพจารณาเหนความสลดทงใน

เวทนาทงหลายนนอย เมอพจารณาเหนความไมเทยง พจารณาเหนความคลาย

ก าหนด พจารณาเหนความดบ และพจารณาเหนความสลดทงในเวทนาทงหลาย

นนอย ยอมไมยดมนอะไร ๆ ในโลก เมอไมยดมน ยอมไมสะดงหวาดหวน เมอ

ไมสะดงหวาดหวน ยอมดบกเลสไดเฉพาะตนและรชดวา ‘ชาตส นแลว อยจบ

พรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป๖’


๑ มความส าเรจสงสด (อจจนตนฏฐะ) หมายถงผานทสดกลาวคอความสนไปและเสอมไปเพราะไมมธรรม

เครองก าเรบอก ไดแก ถงพระนพพาน (ม.ม.อ. ๒/๓๙๐/๒๐๕, อง.เอกาทสก.อ. ๓/๑๐/๓๘๓, ม.ม.ฏกา

๒/๓๙๐/๒๖๖)

๒ มความเกษมจากโยคะสงสด หมายถงบรรลธรรมทสงสดอนปราศจากโยคะ ๔ คอ กาม ภพ ทฏฐ อวชชา

หมายถงบรรลพระนพพาน ชอวาผมความปลอดโปรงจากโยคกเลส (ท.ปา. ๑๑/๓๑๒/๒๐๕ อง.จตกก.

(แปล) ๒๑/๑๐/๑๒)

๓ ประพฤตพรหมจรรยถงทสด หมายถงอยจบพรหมจรรย แลวมสภาวะทไมเสอมอก (ม.ม.อ. ๒/๓๙๐/๒๐๕,

ม.ม.ฏกา ๒/๓๙๐/๒๐๖๖)

๔ มท สดอนสงสด หมายถงมทสดแหงพรหมจรรยทอยจบแลว (ม.ม.อ. ๒/๓๙๐/๒๐๕, ม.ม.ฏกา ๒/๓๙๐/๒๖๖)

และด อง.เอกาทสก. (แปล) ๒๔/๑๐/๔๐๖

๕ ธรรมท งปวง หมายถงขนธ ๕ อายตนะ ๑๒ และธาต ๑๘ เปนธรรมทไมควรยดมนดวยอ านาจตณหา

และทฏฐ เพราะเปนภาวะไมด ารงอยโดยอาการทบคคลจะยดถอได (ม.ม.อ. ๒/๓๙๐/๒๐๕-๒๐๖)

๖ ดเชงอรรถท ๑-๓ ขอ ๕๔ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๓ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๑ }

๔๒๒



จอมเทพ กลาวโดยยอ ดวยขอปฏบตเทาน ภกษจงชอวาเปนผหลดพนแลว

ดวยธรรมเปนทส นตณหา มความส าเรจสงสด มความเกษมจากโยคะสงสด ประพฤต

พรหมจรรยถงทสด มทสดอนสงสด เปนผประเสรฐกวาเทวดาและมนษยทงหลาย”

ล าดบนน ทาวสกกะจอมเทพทรงชนชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาค

ถวายอภวาทพระผมพระภาค กระท าประทกษณแลวอนตรธานไปจากทนนนนเอง

พระมหาโมคคลลานะทดสอบทาวสกกะ

[๓๙๑] สมยนน ทานพระมหาโมคคลลานะนงอยในทไมไกลจากพระผม

พระภาค ไดมความคดวา “ทาวสกกะนนทราบเนอความแหงพระภาษตของพระผม

พระภาคแลวจงยนด หรอวาไมทราบแลวกยนด ทางทด เราควรรเรองททาว

สกกะจอมเทพทรงทราบเนอความแหงพระภาษตของพระผมพระภาคแลวยนด

หรอวาไมทราบแลวกยนด”

จากนน ทานพระมหาโมคคลลานะไดอนตรธานจากปราสาทของมคารมาตา

ในบพพารามไปปรากฏในหมเทพชนดาวดงส เปรยบเหมอนคนแขงแรงเหยยดแขน

ออกหรอคแขนเขา ฉะนน

ครงนน ทาวสกกะจอมเทพก าลงเอบอมพรอมพรงบ าเรออยดวยทพยดนตร

๕๐๐ ชนด ในสวนดอกบณฑรกลวน ทาวเธอทอดพระเนตรเหนทานพระมหา-

โมคคลลานะมาแตไกล จงรบสงใหหยดบรรเลงทพยดนตรทง ๕๐๐ ชนดไว เสดจ

เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะแลวตรสวา “นมนตเขามาเถด ทานพระมหา-

โมคคลลานะ ผนรทกข ขอตอนรบ นาน ๆ ทานจะมเวลามา ณ ทน นมนตนงบน

อาสนะทปลาดไวเถด”๑


๑ ดเทยบ ท.ม. (แปล) ๑๐/๒๔๔/๑๘๔, อง.สตตก. (แปล) ๒๓/๕๖/๑๐๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๒ }

๔๒๓



ทานพระมหาโมคคลลานะนงบนอาสนะทปลาดไวแลว สวนทาวสกกะจอมเทพ

ไดทรงเลอกนง ณ ทสมควรทใดทหนงซ งต ากวา ทานพระมหาโมคคลลานะจงทล

ถามทาวสกกะจอมเทพวา “ทาวโกสย พระผมพระภาคไดตรสถงความหลดพนดวย

ธรรมเปนทส นตณหาโดยยอแกทานอยางไร ขอโอกาสเถด แมอาตมภาพกจกขอม

สวนในการฟงกถานน”

[๓๙๒] ทาวสกกะตรสตอบวา “ทานพระมหาโมคคลลานะ ขาพเจามกจมาก

มหนาททจะตองท าอกมาก ทงหนาทสวนตวและหนาทของพวกเทพชนดาวดงส

พระภาษตใดทขาพเจาฟงแลวกลมเสยเรวพลน พระภาษตนน ทานฟงด เรยนด

ใสใจดแลว ทรงจ าไวดแลว เรองเคยมมาแลว สงครามระหวางเทวดากบอสรได

ประชดกนแลว ในสงครามนนพวกเทวดาชนะ พวกอสรแพ ขาพเจาชนะ เทวาสร-

สงครามเสรจสนแลว กลบจากสงครามนนแลวไดสรางเวชยนตปราสาท เวชยนต-

ปราสาทม ๑๐๐ ชน ในชนหนง ๆ มกฏาคาร(เรอนมยอด) ๗๐๐ หลง ใน

กฏาคารหลงหนง ๆ มนางอปสร ๗ องค นางอปสรองคหนง ๆ มเทพธดาบ าเรอ

๗ องค

ทานพระมหาโมคคลลานะ ทานปรารถนาเพอจะชมสถานทนารนรมยแหง

เวชยนตปราสาทหรอไม”

ทานพระมหาโมคคลลานะรบโดยดษณภาพ

พระเถระใชน วเทาเขยาเวชยนตปราสาท

[๓๙๓] ครงนน ทาวสกกะจอมเทพและทาวเวสวณมหาราช นมนตทาน

พระมหาโมคคลลานะใหน าหนาเขาไปยงเวชยนตปราสาท พวกเทพธดาผบ าเรอ

ของทาวสกกะเหนทานพระมหาโมคคลลานะมาแตไกลกเกรงกลวละอายอย จงเขา

สหองเลกของตน ๆ ดจหญงสะใภเหนพอผวแลวกเกรงกลวละอายอย ฉะนน

จากนน ทาวสกกะจอมเทพและทาวเวสวณมหาราช เมอนมนตใหทานพระ

มหาโมคคลลานะเทยวเดนชมไปในเวชยนตปราสาท ไดตรสวา “ทานพระมหา-

โมคคลลานะ ขอทานจงดสถานททนารนรมยแหงเวชยนตปราสาทแมน ขอทานจง

ดสถานททนารนรมยแหงเวชยนตปราสาทแมน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๓ }

๔๒๔



ทานพระมหาโมคคลลานะกลาววา “สถานททนารนรมยของทานทาวโกสยน

งดงาม เหมอนสถานทของผทไดท าบญไวในปางกอน แมมนษยทงหลายเหน

สถานททนารนรมยใด ๆ แลว กกลาวอยางนวา ‘งามจรง ดจสถานททนา

รนรมยของพวกเทพชนดาวดงส”

ในขณะนน ทานพระมหาโมคคลลานะไดมความคดวา “ทาวสกกะนเปนผ

ประมาทอยมากนก ทางทด เราควรใหทาวสกกะนสงเวช” จงบนดาลอทธา-

ภสงขาร๑ ใชนวหวแมเทากดเวชยนตปราสาทเขยาใหสนสะทานหวนไหว ทนใดนน

ทาวสกกะจอมเทพ ทาวเวสวณมหาราช และพวกเทพชนดาวดงส มความ

ประหลาดมหศจรรยใจ กลาวกนวา “ทานผเจรญทงหลาย นาอศจรรยจรง ไม

เคยปรากฏ พระสมณะมฤทธมาก มอานภาพมาก ใชนวหวแมเทากดทพยพภพ

เขยาใหสนสะทานหวนไหวได”

ครงนน ทานพระมหาโมคคลลานะทราบวา “ทาวสกกะจอมเทพทรงมความ

สลดจตขนลกแลว” จงทลถามวา “ทาวโกสย พระผมพระภาคไดตรสความหลด

พนดวยธรรมเปนทส นตณหาโดยยออยางไร ขอโอกาสเถด แมอาตมภาพกจกขอม

สวนเพอฟงกถานน”

ขอปฏบตเพอความสนตณหา

[๓๙๔] ทาวสกกะจงตรสวา “ทานพระมหาโมคคลลานะผนรทกข ขาพเจา

จะเลาถวาย ขาพเจาเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบถวายอภวาทแลว จงได

ยนอย ณ ทสมควร แลวไดทลถามวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ กลาวโดยยอ

ดวยขอปฏบตเพยงเทาไร ภกษจงชอวาเปนผหลดพนดวยธรรมเปนทส นตณหา ม


๑ อทธาภสงขาร หมายถงการแสดงฤทธ ในทนพระมหาโมคคลลานเถระ เขาอาโปกสณแลวอธษฐานวา

“ขอใหโอกาส(พนท)อนเปนทตงเฉพาะปราสาท จงเปนน า” แลวใชหวแมเทากดลงทชอฟาปราสาท ปราสาทนน

สนสะทานหวนไหวไปมา เหมอนบาตรวางไวบนหลงน า เอานวเคาะทขอบบาตร กหวนไหวไปมา อยนงไม

ไดฉะนน (ม.ม.อ. ๒/๓๙๓/๒๑๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๔ }

๔๒๕



ความส าเรจสงสด มความเกษมจากโยคะสงสด ประพฤตพรหมจรรยถงทสด ม

ทสดอนสงสด เปนผประเสรฐกวาเทวดาและมนษยทงหลาย’ เมอขาพเจาทลถาม

อยางนแลว พระผมพระภาคตรสตอบวา ‘จอมเทพ ภกษในธรรมวนยนไดสดบวา

‘ธรรมทงปวงไมควรยดมน’ ถาขอนนภกษไดสดบแลวอยางนวา ‘ธรรมทงปวงไม

ควรยดมน’ ภกษนนยอมรย งธรรมทงปวง ครนรย งธรรมทงปวงแลว ยอมก าหนด

รธรรมทงปวง ครนก าหนดรธรรมทงปวงแลว เธอไดเสวยเวทนาอยางใดอยางหนง

สขกตาม ทกขกตาม มใชทกขมใชสขกตาม เธอพจารณาเหนความไมเทยง

พจารณาเหนความคลายก าหนด พจารณาเหนความดบ และพจารณาเหนความ

สลดทงในเวทนาทงหลายนนอย เมอพจารณาเหนความไมเทยง พจารณาเหน

ความคลายก าหนด พจารณาเหนความดบ และพจารณาเหนความสลดทงในเวทนา

ทงหลายนนอย ยอมไมยดมนอะไร ๆ ในโลก เมอไมยดมน ยอมไมสะดงหวาดหวน

เมอไมสะดงหวาดหวน ยอมดบกเลสใหสงบไดเฉพาะตน และรชดวา ‘ชาตส นแลว

อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางน

อกตอไป’ จอมเทพ กลาวโดยยอ ดวยขอปฏบตเพยงเทาน ภกษจงชอวาเปนผ

หลดพนดวยธรรมเปนทส นตณหา มความส าเรจสงสด มความเกษมจากโยคะสงสด

ประพฤตพรหมจรรยถงทสด มทสดอนสงสด เปนผประเสรฐกวาเทวดาและมนษย

ทงหลาย

ทานพระมหาโมคคลลานะ พระผมพระภาคไดตรสความหลดพนดวยธรรม

เปนทส นตณหาโดยยอแกขาพเจาอยางน”

ครงนน ทานพระมหาโมคคลลานะชนชมยนดภาษตของทาวสกกะแลว

อนตรธานจากหมเทพชนดาวดงส มาปรากฏทปราสาทของมคารมาตาในบพพาราม

เปรยบเหมอนคนแขงแรงเหยยดแขนออกหรอคแขนเขา ฉะนน

ครงนน พวกเทพธดาผบ าเรอทาวสกกะจอมเทพ เมอทานพระมหา-

โมคคลลานะจากไปแลวไมนาน ไดทลถามทาวสกกะจอมเทพวา “ขาแตพระองค

ผนรทกข พระสมณะนนเปนพระผมพระภาคผเปนพระศาสดาของพระองคหรอ

หนอ”

ทาวสกกะตรสตอบวา “เหลาเทพธดาผนรทกข พระสมณะนนไมใชพระผม-

พระภาคผเปนพระศาสดาของเรา เปนทานพระมหาโมคคลลานะผเปนเพอนพรหมจาร

ของเรา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๕ }

๔๒๖



พวกเทพธดาเหลานนทลวา “ขาแตพระองคผนรทกข เปนลาภของพระองค

พระองคไดดแลวทไดพระสมณะผมฤทธมาก มอานภาพมากอยางน เปนเพอน

พรหมจารของพระองค พระผมพระภาคผเปนพระศาสดาของพระองคคงมฤทธมาก

มอานภาพมากเปนอศจรรยเปนแน”

ธรรมท งปวงไมควรยดม น

[๓๙๕] ครงนน ทานพระมหาโมคคลลานะเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงท

ประทบ ถวายอภวาทแลวนงอย ณ ทสมควร ไดกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ

พระผมพระภาคยอมทรงทราบวา ‘พระองคเปนผตรสความหลดพนดวยธรรม

เปนทส นตณหาโดยยอแกจอมเทพผมศกดามากผใดผหนงบาง หรอหนอ”

พระผมพระภาคตรสวา “โมคคลลานะ เรารอย จะเลาใหฟง ทาวสกกะ

จอมเทพเขามาหาเรา ถวายอภวาทแลวไดประทบยนอย ณ ทสมควร แลวไดตรส

ถามเราวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ กลาวโดยยอ ดวยขอปฏบตเพยงเทาไร ภกษ

จงชอวาเปนผหลดพนดวยธรรมเปนทส นตณหา มความส าเรจสงสด มความเกษม

จากโยคะสงสด ประพฤตพรหมจรรยถงทสด มทสดอนสงสด เปนผประเสรฐกวา

เทวดาและมนษยทงหลาย’ เมอทาวสกกะนนถามอยางนแลว เราตอบวา ‘จอมเทพ

ภกษในธรรมวนยนไดสดบวา ‘ธรรมทงปวงไมควรยดมน’ ถาขอนนภกษไดสดบแลว

อยางนวา ‘ธรรมทงปวงไมควรยดมน’ ภกษนนยอมรย งธรรมทงปวง ครนรย ง

ธรรมทงปวงแลว ยอมก าหนดรธรรมทงปวง ครนก าหนดรธรรมทงปวงแลว เธอ

ไดเสวยเวทนาอยางใดอยางหนง สขกตาม ทกขกตาม มใชทกขมใชสขกตาม

เธอพจารณาเหนความไมเทยง พจารณาเหนความคลายก าหนด พจารณาเหนความดบ

และพจารณาเหนความสลดทงในเวทนาทงหลายนนอย เมอพจารณาเหนความไมเทยง

พจารณาเหนความคลายก าหนด พจารณาเหนความดบ และพจารณาเหนความ

สลดทงในเวทนาทงหลายนนอย ยอมไมยดมนอะไร ๆ ในโลก เมอไมยดมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๖ }

๔๒๗


๘. มหาตณหาสขยสตร

ยอมไมสะดงหวาดหวน เมอไมสะดงหวาดหวน ยอมดบกเลสใหสงบไดเฉพาะตน

และรชดวา ‘ชาตส นแลว อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ไมมกจ

อนเพอความเปนอยางนอกตอไป’ จอมเทพ กลาวโดยยอ ดวยขอปฏบตเพยงเทาน

ภกษจงชอวาเปนผหลดพนดวยธรรมเปนทส นตณหา มความส าเรจสงสด มความ

เกษมจากโยคะสงสด ประพฤตพรหมจรรยถงทสด มทสดอนสงสด เปนผประเสรฐ

กวาเทวดาและมนษยทงหลาย

โมคคลลานะ เรารอยวา ‘เราเปนผกลาวความหลดพนดวยธรรมเปนทส น

ตณหาโดยยอแกทาวสกกะจอมเทพ อยางน”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ทานพระมหาโมคคลลานะมใจยนดชนชม


จฬตณหาสงขยสตรท ๗ จบ

๘. มหาตณหาสงขยสตร

วาดวยความสนตณหา สตรใหญ

ทฏฐของสาตภกษ

[๓๙๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ภกษชอวาสาตบตรชาวประมง มทฏฐ๑

ชวเชนนเกดขนวา “เรารทวถงธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงวา วญญาณน

นนแลมใชอน ทองเทยวไป แลนไป”

ล าดบนน ภกษเปนอนมากไดฟงวา “สาตภกษบตรชาวประมง มทฏฐชว

เชนนเกดขนวา ‘เรารทวถงธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงวา วญญาณน


๑ ทฏฐ ในทนหมายถงสสสตทฏฐ (ม.ม.อ. ๒/๓๙๖/๒๑๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๗ }

๔๒๘



นนแลมใชอน ทองเทยวไป แลนไป” จงเขาไปหาสาตภกษแลวถามวา “ทานสาต

ทราบวา ทานมทฏฐชวเชนนเกดขนวา ‘เรารทวถงธรรมตามทพระผมพระภาคทรง

แสดงวา วญญาณนนนแลมใชอน ทองเทยวไป แลนไป’ จรงหรอ”

สาตภกษตอบวา “จรง ทานทงหลาย ผมรทวถงธรรมตามทพระผมพระภาค

ทรงแสดงวา วญญาณนนนแลมใชอน ทองเทยวไป แลนไป”

ภกษเหลานนปรารถนาทจะปลดเปลองสาตภกษบตรชาวประมงจากทฏฐชว

นนจงซกไซ ไลเลยง สอบสวนวา “ทานสาต ทานอยาไดกลาวอยางน ทานอยาได

กลาวตพระผมพระภาค การกลาวตพระผมพระภาคเปนการไมดเลย เพราะพระผม

พระภาคมไดตรสอยางนเลย ทานสาต วญญาณอาศยปจจยเกดขน พระผมพระภาค

ตรสแลวโดยปรยายเปนอเนกวา ‘ปราศจากปจจย กไมมความเกดขนแหงวญญาณ”

สาตภกษบตรชาวประมงถกภกษเหลานนซกไซ ไลเลยง สอบสวนอยแมอยางน

กยงยดมนถอมนทฏฐชวนนอยางรนแรง กลาวอยวา “ทานทงหลาย ขาพเจารทวถง

ธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงวา วญญาณนนนแลมใชอน ทองเทยวไป แลนไป”

เพอนภกษไมอาจเปลยนทฏฐของทานสาต

[๓๙๗] ภกษเหลานนเมอไมอาจปลดเปลองสาตภกษบตรชาวประมงจาก

ทฏฐชวนนได จงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ

ทสมควรแลวกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ สาตภกษมทฏฐชวเชนนเกดขนวา

‘เรารทวถงธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงแลววา วญญาณนนนแลมใชอน

ทองเทยวไป แลนไป’ ขาพระองคทงหลายไดสดบมาวา ‘สาตภกษมทฏฐชวเชนน

เกดขนวา ‘เรารทวถงธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงแลววา วญญาณนนนแล

มใชอน ทองเทยวไป แลนไป’ ครงนน ขาพระองคทงหลายเขาไปหาสาตภกษ

แลวถามวา ‘ทานสาต ทราบวา ทานมทฏฐชวเชนนเกดขนวา ‘เรารทวถงธรรม

ตามทพระผมพระภาคทรงแสดงวา วญญาณนนนแลมใชอน ทองเทยวไป แลนไป

จรงหรอ’ เมอขาพระองคทงหลายถามอยางน สาตภกษไดตอบขาพระองคทงหลาย

วา ‘จรง ทานทงหลาย ผมรทวถงธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงวา วญญาณ

นนนแลมใชอน ทองเทยวไป แลนไป’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๘ }

๔๒๙



ล าดบนน ขาพระองคทงหลายปรารถนาจะปลดเปลองสาตภกษจากทฏฐชว

นน จงซกไซ ไลเลยง สอบสวนวา ‘ทานสาต ทานอยาไดกลาวอยางน ทาน

อยากลาวตพระผมพระภาค การกลาวตพระผมพระภาคเปนการไมดเลย เพราะ

พระผมพระภาคมไดตรสอยางนเลย ทานสาต วญญาณอาศยปจจยเกดขน พระ

ผมพระภาคตรสแลวโดยปรยายเปนอเนกวา ‘ปราศจากปจจย กไมมความเกดขน

แหงวญญาณ’ สาตภกษถกขาพระองคทงหลายซกไซ ไลเลยง สอบสวนอยแม

อยางน กยงยดมนถอมนทฏฐชวนนอยางรนแรง กลาวอยวา ‘จรง ทานทงหลาย

ผมรทวถงธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงวา วญญาณนนนแลมใชอน ทอง

เทยวไป แลนไป’

ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคทงหลายไมอาจปลดเปลองสาตภกษ

จากทฏฐชวนน จงมากราบทลเรองนแดพระผมพระภาค”

พระพทธเจาทรงก าราบทานสาต

[๓๙๘] ครงนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษรปหนงมาตรสวา

“มาเถด ภกษ เธอจงไปเรยกสาตภกษบตรชาวประมงมาตามค าของเราวา ‘ทาน

สาต พระศาสดาตรสเรยกทาน” ภกษรปนนทลรบสนองพระด ารสแลวจงเขาไปหา

สาตภกษแลวบอกวา “ทานสาต พระศาสดาตรสเรยกทาน”

สาตภกษรบค าภกษนนแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาท

แลวจงนง ณ ทสมควร

พระผมพระภาคตรสถามเธอวา “สาต ไดยนวา เธอมทฏฐชวเชนนเกดขนวา

‘เรารทวถงธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงวา วญญาณนนนแลมใชอน

ทองเทยวไป แลนไป จรงหรอ”

สาตภกษทลตอบวา “จรง พระพทธเจาขา ขาพระองครทวถงธรรมตามท

พระผมพระภาคทรงแสดงวา วญญาณนแลมใชอน ทองเทยวไป แลนไป”

พระผมพระภาคตรสถามวา “สาต วญญาณนนเปนอยางไร”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๒๙ }

๔๓๐



สาตภกษทลตอบวา “สภาวะทพดได รบรได เสวยวบากแหงกรรมทงหลาย

ทงสวนดและสวนชวในทนน ๆ เปนวญญาณ พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “โมฆบรษ เธอรธรรมอยางนทเราแสดงแลวแกใครเลา

วญญาณอาศยปจจยจงเกดขน เรากลาวไวแลวโดยปรยายเปนอเนกวา ‘ปราศจาก

ปจจย กไมมความเกดขนแหงวญญาณ’ กเมอเปนดงน เธอชอวากลาวตเรา ขดตน

เองและจะประสบสงทมใชบญเปนอนมาก เพราะทฏฐทตนถอผด โมฆบรษ ความ

เหนของเธอนนจกเปนไปเพอส งมใชประโยชน เพอความทกขตลอดกาลนาน”

ปจจยเปนเหตเกดแหงวญญาณ

[๓๙๙] ครงนน พระผมพระภาคตรสถามภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย

เธอทงหลายเขาใจความขอนนวาอยางไร สาตภกษบตรชาวประมงนจะเปนผท า

ความเจรญในธรรมวนยนไดบางหรอไม”

ภกษเหลานนทลตอบวา “จะพงมอยางไรได ขอนมไมไดเลย พระพทธเจาขา”

เมอภกษทงหลายกราบทลอยางน สาตภกษบตรชาวประมงจงนงนง เกอเขน

คอตก กมหนา ซบเซา หมดปฏภาณ

จากนน พระผมพระภาคทรงทราบวาสาตภกษบตรชาวประมงเปนผนง

เกอเขน คอตก กมหนา ซบเซา หมดปฏภาณแลว จงตรสกบเธอวา “โมฆบรษ

เธอจกปรากฏดวยทฏฐชวของตนนน เราจกสอบถามภกษทงหลายในทน”

ล าดบนน พระผมพระภาคตรสถามภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย เธอ

ทงหลายยอมรทวถงธรรมทเราแสดงแลว เหมอนทสาตภกษกลาวตเรา ขดตนเอง

และจะประสบสงทมใชบญเปนอนมาก เพราะทฏฐทตนถอผดหรอ”

ภกษเหลานนทลตอบวา “ขอนมไมไดเลย พระพทธเจาขา เพราะวญญาณ

อาศยปจจยจงเกดขน พระผมพระภาคตรสแลวแกขาพระองคทงหลายโดยปรยาย

เปนอเนกวา ‘ปราศจากปจจย กไมมความเกดขนแหงวญญาณ”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๐ }

๔๓๑



พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย ดละ ดละ เธอทงหลายรทวถง

ธรรมตามทเราแสดงแลว วญญาณอาศยปจจยจงเกดขน เรากลาวไวแลวโดย

ปรยายเปนอเนกวา ‘ปราศจากปจจย กไมมความเกดขนแหงวญญาณ’ แตสาตภกษ

บตรชาวประมงนกลาวตเรา ขดตนเองและจะประสบสงทมใชบญเปนอนมากดวย

เพราะทฏฐทตนถอผด ความเหนอยางนนของโมฆบรษนน จกเปนไปเพอ

สงมใชประโยชน และเพอความทกขตลอดกาลนาน

[๔๐๐] ภกษทงหลาย วญญาณทเกดขน เพราะอาศยปจจยใด ๆ ก

นบวา ‘วญญาณ’ ตามปจจยนน ๆ วญญาณทเกดขนเพราะอาศยจกขและรปารมณ

กนบวา ‘จกขวญญาณ’ วญญาณทเกดขนเพราะอาศยโสตะและสททารมณกนบวา

‘โสตวญญาณ’ วญญาณทเกดขนเพราะอาศยฆานะและคนธารมณกนบวา ‘ฆาน-

วญญาณ’ วญญาณทเกดขนเพราะอาศยชวหาและรสารมณกนบวา ‘ชวหาวญญาณ’

วญญาณทเกดขนเพราะอาศยกายและโผฏฐพพารมณกนบวา ‘กายวญญาณ’

วญญาณทเกดขนเพราะอาศยมโนและธรรมารมณกนบวา ‘มโนวญญาณ’

ภกษทงหลาย ไฟทตดขนเพราะอาศยเชอใด ๆ กนบวา ‘ไฟ’ ตามเชอนน ๆ

ไฟทตดขนเพราะอาศยไมกนบวา ‘ไฟไม’ ไฟทตดขนเพราะอาศยปากนบวา

‘ไฟปา’ ไฟทตดขนเพราะอาศยหญากนบวา ‘ไฟหญา’ ไฟทตดขนเพราะอาศยมลโค

กนบวา ‘ไฟมลโค’ ไฟทตดขนเพราะอาศยแกลบกนบวา ‘ไฟแกลบ’ ไฟทตดขน

เพราะอาศยหยากเยอกนบวา ‘ไฟหยากเยอ’ แมฉนใด วญญาณกฉนนนเหมอนกน

เกดขนเพราะอาศยปจจยใด ๆ กนบวา ‘วญญาณ’ ตามปจจยนน ๆ วญญาณท

เกดขนเพราะอาศยจกขและรปารมณกนบวา ‘จกขวญญาณ’ วญญาณทเกดขน

เพราะอาศยโสตะและสททารมณกนบวา ‘โสตวญญาณ’ วญญาณทเกดขนเพราะ

อาศยฆานะและคนธารมณกนบวา ‘ฆานวญญาณ’ วญญาณทเกดขนเพราะอาศย

ชวหาและรสารมณกนบวา ‘ชวหาวญญาณ’ วญญาณทเกดขนเพราะอาศยกายและ

โผฏฐพพารมณกนบวา ‘กายวญญาณ’ วญญาณทเกดขนเพราะอาศยมโนและ

ธรรมารมณกนบวา ‘มโนวญญาณ’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๑ }

๔๓๒



ปจจยเปนเหตเกดแหงขนธ ๕

[๔๐๑] ภกษทงหลาย เธอทงหลายเหนวา ‘ขนธ ๕ เกดขนแลวหรอ”

“เปนอยางนน พระพทธเจาขา”

“เธอทงหลายเหนวา ‘ขนธ ๕ นนเกดขนเพราะอาหารหรอ”


“เธอทงหลายเหนวา ‘ขนธ ๕ นนมความดบเปนธรรมดาเพราะความดบ

แหงอาหารนนหรอ”


“ความสงสยเกดขนเพราะความเคลอบแคลงวา ‘ขนธ ๕ นมหรอไม”


“ความสงสยเกดขนเพราะความเคลอบแคลงวา ‘ขนธ ๕ เกดขนเพราะ

อาหารนนมหรอไม”


“ความสงสยเกดขนเพราะความเคลอบแคลงวา ‘ขนธ ๕ นนมความดบเปน

ธรรมดา เพราะความดบแหงอาหารนนมหรอไม”


“บคคลเหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา ‘ขนธ ๕ นเกดขนแลว

ยอมละความสงสยทเกดขนไดหรอ”


“บคคลเหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา ‘ขนธ ๕ เกดขนเพราะ

อาหารนน’ ยอมละความสงสยทเกดขนไดหรอ”


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๒ }

๔๓๓



“บคคลเหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา ‘ขนธ ๕ นน มความ

ดบเปนธรรมดา เพราะความดบแหงอาหารนนยอมละความสงสยทเกดขนไดหรอ”


“เธอทงหลายหมดความสงสยในขอวา ‘ขนธ ๕ นเกดขนแลวแมดงนหรอ”


“เธอทงหลายหมดความสงสยในขอวา ‘ขนธ ๕ เกดขนเพราะอาหารนนแม

ดงนหรอ”


“เธอทงหลายหมดความสงสยในขอวา ‘ขนธ ๕ นนมความดบไปเปนธรรมดา

เพราะความดบแหงอาหารนนแมดงนหรอ”


“เธอทงหลายเหนดแลวตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา ‘ขนธ ๕ น

เกดขนแลวดงนหรอ”


“เธอทงหลายเหนดแลวตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา ‘ขนธ ๕

เกดขนเพราะอาหารนนดงนหรอ”


“เธอทงหลายเหนดแลวตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา ‘ขนธ ๕ นน

มความดบเปนธรรมดา เพราะความดบแหงอาหารนนดงนหรอ”


“หากเธอทงหลายจะพงตดอย เพลดเพลนอย ปรารถนาอย ยดถออยซ ง

ทฏฐอนบรสทธผดผองอยางนวา เปนของเรา เธอทงหลายจะพงรทวถงธรรมทเปรยบ

ดวยแพ ซงเราแสดงแลวเพอประโยชนแกการสลดออก มใชแสดงเพอประโยชนแก

การยดถอหรอ”

“ขอนไมเปนอยางนน พระพทธเจาขา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๓ }

๔๓๔



“หากเธอทงหลายไมตดอย ไมเพลดเพลนอย ไมปรารถนาอย ไมยดถออย

ซงทฏฐอนบรสทธผดผองอยางนวา เปนของเรา เธอทงหลายจะพงรทวถงธรรมท

เปรยบดวยแพ ซงเราแสดงแลวเพอประโยชนแกการสลดออก มใชแสดงเพอ

ประโยชนแกการยดถอหรอ”


ปฏจจสมปบาท : กระบวนการเกด

[๔๐๒] พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย อาหาร ๔ ชนดน ม

เพอความด ารงอยแหงสตวทเกดแลวบาง เพอความอนเคราะหเหลาสตวทแสวงหา

ภพทเกดบาง

อาหาร ๔ ชนด อะไรบาง คอ

๑. กวฬงการาหาร(อาหารคอค าขาว) หยาบบาง ละเอยดบาง

๒. ผสสาหาร(อาหารคอการสมผส)

๓. มโนสญเจตนาหาร(อาหารคอความจงใจ)

๔. วญญาณาหาร(อาหารคอวญญาณ)

อาหาร ๔ ชนดนมอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนทเกด


อาหาร ๔ ชนด นมตณหาเปนตนเหต มตณหาเปนเหตเกด มตณหาเปนทเกด

มตณหาเปนแดนเกด

ตณหานมอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนทเกด มอะไรเปน

แดนเกด

ตณหานมเวทนาเปนตนเหต มเวทนาเปนเหตเกด มเวทนาเปนทเกด มเวทนา


เวทนานมอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนทเกด มอะไรเปน

แดนเกด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๔ }

๔๓๕



เวทนานมผสสะเปนตนเหต มผสสะเปนเหตเกด มผสสะเปนทเกด มผสสะ


ผสสะนมอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนทเกด มอะไรเปน

แดนเกด

ผสสะนมสฬายตนะเปนตนเหต มสฬายตนะเปนเหตเกด มสฬายตนะเปนท

เกด มสฬายตนะเปนแดนเกด

สฬายตนะนมอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนทเกด มอะไร


สฬายตนะนมนามรปเปนตนเหต มนามรปเปนเหตเกด มนามรปเปนทเกด

มนามรปเปนแดนเกด

นามรปนมอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนทเกด มอะไรเปน

แดนเกด

นามรปนมวญญาณเปนตนเหต มวญญาณเปนเหตเกด มวญญาณเปนทเกด

มวญญาณเปนแดนเกด

วญญาณนมอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนทเกด มอะไร


วญญาณนมสงขารเปนตนเหต มสงขารเปนเหตเกด มสงขารเปนทเกด ม

สงขารเปนแดนเกด

สงขารทงหลายเหลานมอะไรเปนตนเหต มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนทเกด


สงขารทงหลายเหลานมอวชชาเปนตนเหต มอวชชาเปนเหตเกด มอวชชา

เปนทเกด มอวชชาเปนแดนเกด

เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม

เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม

เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๕ }

๔๓๖



เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม

เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม

เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม

เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม

เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และ

อปายาสจงม

ความเกดขนแหงกองทกขทงส นนน ยอมมไดอยางน

[๔๐๓] ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะชาตเปนปจจย ชราและมรณะจงม’

เพราะชาตเปนปจจย ชราและมรณะจงมใชหรอไม หรอวาในเรองนเปนอยางไร”

ภกษเหลานนกราบทลวา “เพราะชาตเปนปจจย ชราและมรณะจงม ในเรองน

ขาพระองคทงหลายมความเหนเปนอยางน พระพทธเจาขา”

“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม’ เพราะภพเปนปจจย

ชาตจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความเหน

เปนอยางน พระพทธเจาขา”

“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม’ เพราะอปาทาน

เปนปจจย ภพจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ

เหนเปนอยางน พระพทธเจาขา”

“เรากลาวแลววา ‘เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม’ เพราะตณหาเปน

ปจจย อปาทานจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๖ }

๔๓๗



“เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลายม

ความเหนเปนอยางน พระพทธเจาขา”

“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม’ เพราะเวทนา

เปนปจจย ตณหาจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม’ เพราะผสสะเปน

ปจจย เวทนาจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม’ เพราะ

สฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลาย

มความเหนเปนอยางน พระพทธเจาขา”

“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม’ เพราะนาม-

รปเปนปจจย สฬายตนะจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลาย


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม’ เพราะ

วญญาณเปนปจจย นามรปจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลาย


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม’ เพราะสงขาร

เปนปจจย วญญาณจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๗ }

๔๓๘



“เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม’ ภกษทงหลาย

เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงมใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ


[๔๐๔] พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย ขอทกลาวนนถกตองแลว

เธอทงหลายกลาวอยางนน แมเรากกลาวอยางนน เมอส งนม ส งนจงม เพราะสง

นเกดขน ส งนจงเกดขน คอ

เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม

เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม

เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม

เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม

เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม

เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม

เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม

เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และ

อปายาสจงม


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๘ }

๔๓๙



ปฏจจสมปบาท : กระบวนการดบ

เพราะอวชชาดบไปไมเหลอดวยวราคะ๑ สงขารจงดบ

เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ

เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ

เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ

เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ

เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ

เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ

เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ

เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ

เพราะภพดบ ชาตจงดบ

เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และ

อปายาสจงดบ

ความดบแหงกองทกขทงส นนน ยอมมไดอยางน

[๔๐๕] ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะชาตดบ ชราและมรณะจงดบ’ เพราะ

ชาตดบ ชราและมรณะจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

ภกษทงหลายกราบทลวา “เพราะชาตดบ ชราและมรณะจงดบ ในเรองน

ขาพระองคทงหลายมความเหนเปนอยางน พระพทธเจาขา”

“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะภพดบ ชาตจงดบ’ เพราะภพดบ ชาตจงดบ

ใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะภพดบ ชาตจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความเหนเปนอยางน


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ’ เพราะอปาทานดบ

ภพจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”


๑ วราคะ ในทนหมายถงมรรค (ม.ม.อ. ๒/๔๐๔/๒๑๖, ว.อ. ๓/๑/๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๓๙ }

๔๔๐



“เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความเหน


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ’ เพราะตณหาดบ

อปาทานจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ’ เพราะเวทนาดบ

ตณหาจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความเหน


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ’ เพราะผสสะดบ เวทนา

จงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความเหน


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ’ เพราะสฬายตนะดบ

ผสสะจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ’ เพราะนามรปดบ

สฬายตนะจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ’ เพราะวญญาณดบ

นามรปจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๐ }

๔๔๑



“เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความ


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ’ เพราะสงขารดบ

วญญาณจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความเหน


“ขอทเรากลาวแลววา ‘เพราะอวชชาดบ สงขารจงดบ’ ภกษทงหลาย

เพราะอวชชาดบสงขารจงดบใชหรอไม หรอวาในเรองน เปนอยางไร”

“เพราะอวชชาดบ สงขารจงดบ ในเรองน ขาพระองคทงหลายมความเหน


[๔๐๖] พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย ขอทกลาวนนถกตองแลว

เธอทงหลายกลาวอยางน แมเรากกลาวอยางน เมอส งนไมม ส งนจงไมม เพราะ

สงนดบ ส งนจงดบ คอ

เพราะอวชชาดบ สงขารจงดบ

เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ

เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ

เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ

เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ

เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ

เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ

เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ

เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ

เพราะภพดบ ชาตจงดบ

เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส

จงดบ

ความดบแหงกองทกขทงส นนน ยอมมไดอยางน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๑ }

๔๔๒



พระธรรมคณ

[๔๐๗] “ภกษทงหลาย เธอทงหลายเมอรเหนอยางนจะพงกลบระลกถง๑ขนธ

ธาต อายตนะ ในอดตกาลวา ‘ในอดตกาลยาวนาน เราไดมแลวหรอ หรอมไดม

แลวหนอ เราไดเปนอะไรมาหนอ เราไดเปนอยางไรมาหนอ เราไดเปนอะไรแลวจง

มาเปนอะไรอกหนอ’ บางหรอไม”

“ขอนไมเปนดงนน พระพทธเจาขา”

“เธอทงหลายเมอรเหนอยางนจะพงกลบระลกถงขนธ ธาต อายตนะในอนาคต

วา ‘ในอนาคตกาลยาวนาน เราจกมหรอ หรอจกไมมหนอ เราจกเปนอะไรหนอ

เราจกเปนอยางไรหนอ เราจกเปนอะไรแลวไปเปนอะไรอกหนอ’ บางหรอไม”


“เธอทงหลายเมอรเหนอยางน จะพงมความสงสยภายในตนปรารภปจจบนกาล

ในบดนวา ‘เราเปนอยหรอ หรอไมเปนอยหนอ เราเปนอะไรหนอ เราเปนอยางไรหนอ

สตวนมาจากไหนหนอ และเขาจกไปไหนกนหนอ’ บางหรอไม”


“เธอทงหลายเมอรเหนอยางนจะพงกลาวอยางนวา ‘พระศาสดาเปนครของเรา

ทงหลาย เราทงหลายตองกลาวอยางนดวยความเคารพตอพระศาสดา’ บางหรอไม”


“เธอทงหลายเมอรเหนอยางนจะพงกลาวอยางนวา ‘พระสมณะตรสอยางน

และเราทงหลายผช อวาเปนสมณะ กกลาวอยางน’ บางหรอไม”



๑ กลบระลกถง หมายถงการแลนไปตามอ านาจตณหาและทฏฐดวยอ านาจวจกจฉา ททรงมงจะตรสถามวา

เมอรเหนถงปจจยแหงการเกดครบองค ๑๒ แลว มความสงสยอยอกหรอไม (ม.ม.อ. ๒/๔๐๗/๒๑๖, ม.ม.

ฏกา ๒/๔๐๗/๒๗๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๒ }

๔๔๓



“เธอทงหลายเมอรเหนอยางน จะพงยกยองศาสดาอนบางหรอไม”


“เธอทงหลายเมอรเหนอยางนจะพงเชอถอขอวตร การตนลทธ และการถอ

มงคล๑ของพวกสมณพราหมณปถชน โดยเชอวาเปนแกนสารบางหรอไม”


“สงใดทเธอทงหลายรเอง เหนเอง ทราบเองแลว เธอทงหลายจะพงกลาว

ถงเฉพาะสงนนมใชหรอ”


“ภกษทงหลาย ขอทกลาวนนถกตองแลว เราน าเธอทงหลายเขาไป

(ถงนพพาน)แลวดวยธรรมน ซ งผปฏบตจะพงเหนชดดวยตนเอง ไมประกอบดวย

กาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อนวญญชนพงรเฉพาะตน

เพราะอาศยค าทเรากลาวไววา ‘ภกษทงหลาย ธรรมนผปฏบตจะพงเหนชด

ดวยตนเอง ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อนวญญชน

พงรเฉพาะตน’ เราจงกลาวไวอยางน”

องคประกอบแหงการเกดในครรภ

[๔๐๘] ภกษทงหลาย เพราะปจจย ๓ ประการประชมพรอมกน การถอ

ก าเนดในครรภจงมได

ในสตวโลกน มารดาบดาอยรวมกน แตมารดายงไมมระด และคนธพพะ๒ยง

ไมปรากฏ การถอก าเนดในครรภกยงมไมได


๑ ขอวตร ในทนหมายถงวตรเปนคนใบ วตรเยยงชาง วตรเยยงมา วตรเยยงโค เปนตน (ด ข.ม. (แปล)

๒๙/๒๗/๑๑๑) การตนลทธ หมายถงความยดมนความเหนของตนวา “นจรง อยางอนไมจรง” การถอ

มงคล หมายถงการยดถอรปหรอเสยง เปนตนวาเปนมงคล (ม.ม.อ. ๒/๔๐๗/๒๑๖-๒๑๗, ม.ม.ฏกา

๒/๔๐๗/๒๗๗)

๒ คนธพพะ ในทนหมายถงสตวผจะมาเกดในครรภนน (ปฏสนธวญญาณ) (ม.ม.อ. ๒/๔๐๘/๒๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๓ }

๔๔๔



ในสตวโลกน มารดาบดาอยรวมกน มารดามระด แตคนธพพะยงไมปรากฏ

การถอก าเนดในครรภกยงมไมได

แตเมอใด มารดาบดาอยรวมกน มารดามระด และคนธพพะกปรากฏ เมอนน

เพราะปจจย ๓ ประการประชมพรอมกนอยางน การถอก าเนดในครรภจงมได

มารดายอมรกษาทารกในครรภนน ๙ เดอนบาง ๑๐ เดอนบาง จงคลอด

ทารกผเปนภาระหนกนนดวยความกงวลใจมาก และเลยงทารกผเปนภาระหนกนน

ซงเกดแลวดวยโลหตของตนดวยความหวงใยมาก

น านมของมารดานบเปนโลหตในอรยวนย กมารนนอาศยความเจรญและ

ความเตบโตแหงอนทรยทงหลาย ยอมเลนดวยเครองเลนส าหรบกมาร คอ

ไถเลก ๆ ตไมหง หกคะเมน เลนกงหน ตวงทราย รถเลก ธนเลก

ภกษทงหลาย กมารนนอาศยความเจรญและความเตบโตแหงอนทรย

ทงหลาย อมเอบ พรอมพรง บ าเรออยดวยกามคณ ๕ ประการ คอ



๒. เสยงทจะพงรแจงทางห ...





[๔๐๙] กมารนนเหนรปทางตาแลวก าหนด๑ในรปทนารก ขดเคองในรปท

ไมนารก เปนผมสตในกายไมตงมน และมจตเปนกามาวจร๒อย ไมรชดถงเจโตวมตต


๑ ก าหนด ในทนหมายถงใหเกดราคะขน (ม.ม.อ. ๒/๔๐๙/๒๑๘)

๒ จตเปนกามาวจร ในทนหมายถงจตฝายอกศล (ม.ม.อ. ๒/๔๐๙/๒๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๔ }

๔๔๕



ปญญาวมตตอนเปนทดบไมเหลอแหงบาปอกศลธรรมตามความเปนจรง เขาเปนผ

สมบรณดวยความยนดและความยนราย๑อยางน เสวยเวทนาอยางใดอยางหนง

สขกตาม ทกขกตาม มใชทกขมใชสขกตาม ยอมเพลดเพลน บนถง๒ ตดใจเวทนานน

เมอกมารนนเพลดเพลน บนถง ตดใจเวทนานนอย ความเพลดเพลนกเกดขน

ความเพลดเพลนในเวทนาทงหลาย เปนอปาทาน เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกข โทมนส และอปายาสจงม


ฟงเสยงทางห ...

ดมกลนทางจมก ...

ลมรสทางลน ...

ถกตองโผฏฐพพะทางกาย ...

รแจงธรรมารมณทางใจแลวก าหนดในธรรมารมณทนารก ขดเคองในธรรมารมณ

ทไมนารก ยอมเปนผมสตในกายไมตงมน และมจตเปนกามาวจรอย ไมรชดถง

เจโตวมตต ปญญาวมตตอนเปนทดบไมเหลอแหงบาปอกศลธรรมตามความเปนจรง

เขาเปนผสมบรณดวยความยนดและความยนรายอยางน เสวยเวทนาอยางใดอยางหนง

สขกตาม ทกขกตาม มใชทกขมใชสขกตาม ยอมเพลดเพลน บนถง ตดใจเวทนา

นนอย เมอกมารนนเพลดเพลน บนถง ตดใจเวทนานนอย ความเพลดเพลนกเกดขน

ความเพลดเพลนในเวทนาทงหลาย เปนอปาทาน เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข

โทมนส และอปายาสจงม



๑ ความยนด (อนโรธะ) หมายถงราคะ ความยนราย (วโรธะ) หมายถงโทสะ (ม.ม.อ. ๒/๔๐๙/๒๑๘)

๒ เพลดเพลน หมายถงมตณหาทะยานอยาก บนถง หมายถงพร าเพอวา “สขหนอ ๆ” (ม.ม.อ. ๒/๔๐๙/๒๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๕ }

๔๔๖



พระพทธคณ

[๔๑๐] ภกษทงหลาย ตถาคตอบตข นมาในโลกน เปนอรหนต ตรสรดวย

ตนเองโดยชอบ เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ ไปด รแจงโลก เปนสารถฝกผท

ควรฝกไดอยางยอดเยยม เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา

เปนพระผมพระภาค ตถาคตนนรแจงโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก

และสอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยดวยตนเองแลว

จงประกาศใหผอ นรตาม แสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง

และมความงามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธ

บรบรณครบถวน คหบด บตรคหบด หรออนชน(คนผเกดภายหลง)ในตระกลใด

ตระกลหนงยอมฟงธรรมนน ฟงธรรมนนแลวไดศรทธาในตถาคต เมอมศรทธา

แลวยอมตระหนกวา ‘การอยครองเรอนเปนเรองอดอด เปนทางแหงธล การบวช

เปนทางปลอดโปรง การทผอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณ

ครบถวนดจสงขขด มใชท าไดงาย ทางทด เราควรโกนผมและหนวด นงหมผา

กาสาวพสตรออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต’ ตอมา เขาละทงกองโภคสมบตนอย

ใหญ และเครอญาตนอยใหญ โกนผมและหนวดนงหมผากาสาวพสตรออกจาก

เรอนบวชเปนบรรพชต

สกขาและสาชพของภกษ

[๔๑๑] เขาเมอบวชแลวอยางน เปนผถงพรอมดวยสกขาและสาชพเสมอดวย

ภกษทงหลาย คอ

๑. ละเวนขาดจากการฆาสตว วางทณฑาวธ และศสตราวธ มความ

ละอาย มความเอนด มงหวงประโยชนเกอกลตอสรรพสตวอย

๒. ละเวนขาดจากการลกทรพย รบเอาแตของทเขาให มงหวงแตของ

ทเขาให ไมเปนขโมย เปนคนสะอาดอย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๖ }

๔๔๗



๓. ละพฤตกรรมอนเปนขาศกตอพรหมจรรย ประพฤตพรหมจรรย

เวนหางไกลจากเมถนธรรม๑ อนเปนกจของชาวบาน

๔. ละเวนขาดจากการพดเทจ คอ พดแตค าสตย ด ารงความสตย ม

ถอยค าเปนหลก เชอถอได ไมหลอกลวงชาวโลก

๕. ละเวนขาดจากการพดสอเสยด คอ ฟงความจากฝายนแลวไมไป


บอกฝายนเพอท าลายฝายโนน สมานคนทแตกกน สงเสรม

คนทปรองดองกน ชนชมยนดเพลดเพลนตอผทสามคคกน พดแต


๖. ละเวนขาดจากการพดค าหยาบ คอ พดแตค าไมมโทษ ไพเราะ

นารก จบใจ เปนค าของชาวเมอง คนสวนมากรกใครพอใจ

๗. ละเวนขาดจากการพดเพอเจอ คอ พดถกเวลา พดแตค าจรง

พดองประโยชน พดองธรรม พดองวนย พดค าทมหลกฐาน มท

อางอง มทก าหนด ประกอบดวยประโยชน เหมาะแกเวลา

๘. เวนขาดจากการพรากพชคาม๒และภตคาม๓

๙. ฉนมอเดยว ไมฉนตอนกลางคน เวนขาดจากการฉนในเวลาวกาล๔

๑๐. เวนขาดจากการฟอนร า ขบรอง ประโคมดนตร และดการละเลน

ทเปนขาศกแกกศล

๑๑. เวนขาดจากการทดทรง ประดบ ตกแตงรางกายดวยพวงดอกไม

ของหอม และเครองประทนผวอนเปนลกษณะแหงการแตงตว

๑๒. เวนขาดจากทนอนสงใหญ

๑๓. เวนขาดจากการรบทองและเงน

๑๔. เวนขาดจากการรบธญญาหารดบ๕


๑ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๒๙๒ (จฬหตถปโทปมสตร) หนา ๓๒๓ ในเลมน

๒-๕ ดเชงอรรถท ๑-๔ ขอ ๒๙๓ (จฬหตถปโทปมสตร) หนา ๓๒๔ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๗ }

๔๔๘



๑๕. เวนขาดจากการรบเนอดบ

๑๖. เวนขาดจากการรบสตรและกมาร

๑๗. เวนขาดจากการรบทาสหญงและทาสชาย

๑๘. เวนขาดจากการรบแพะและแกะ

๑๙. เวนขาดจากการรบไกและสกร

๒๐. เวนขาดจากการรบชาง โค มา และลา

๒๑. เวนขาดจากการรบเรอกสวน ไรนา และทดน

๒๒. เวนขาดจากการท าหนาทเปนตวแทนและผส อสาร

๒๓. เวนขาดจากการซอการขาย

๒๔. เวนขาดจากการโกงดวยตาชง ดวยของปลอม และดวยเครองตวงวด

๒๕. เวนขาดจากการรบสนบน การลอลวง และการตลบตะแลง

๒๖. เวนขาดจากการตด(อวยวะ) การฆา การจองจ า การตชงว งราว

การปลน และการขกรรโชก

ภกษนนเปนผสนโดษดวยจวรพอคมรางกาย และบณฑบาตพออมทอง จะไป

ณ ทใด ๆ กไปไดทนท นกมปกจะบนไป ณ ทใด ๆ กมแตปกของมนเปนภาระบนไป

แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน เปนผสนโดษดวยจวรพอคมรางกายและ

บณฑบาตพออมทอง จะไป ณ ทใด ๆ กไปไดทนท ภกษนนประกอบดวย

อรยสลขนธนแลว ยอมเสวยสขอนปราศจากโทษในภายใน

ภกษนนเหนรปทางตาแลว ไมรวบถอ ไมแยกถอ ยอมปฏบตเพอความส ารวม

จกขนทรยซ งเมอไมส ารวมแลว กจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรมคออภชฌาและ

โทมนสครอบง าได จงรกษาจกขนทรย ถงความส ารวมในจกขนทรย





{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๘ }

๔๔๙



รแจงธรรมารมณทางใจแลว ไมรวบถอ ไมแยกถอ ยอมปฏบตเพอความ

ส ารวมมนนทรยซ งเมอไมส ารวมแลวกจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรมคออภชฌา

และโทมนสครอบง าได จงรกษามนนทรย ถงความส ารวมในมนนทรย ภกษนน

ประกอบดวยอรยอนทรยสงวร ยอมเสวยสขอนไมระคนกบกเลสในภายใน

ภกษนนท าความรสกตวในการกาวไป การถอยกลบ การแลด การเหลยวด

การคเขา การเหยยดออก การครองสงฆาฏ บาตร และจวร การฉน การดม

การเคยว การลม การถายอจจาระ ปสสาวะ การเดน การยน การนง การหลบ

การตน การพด การนง

การท าจตใหบรสทธ

[๔๑๒] ภกษนนประกอบดวยอรยสลขนธ อรยอนทรยสงวรและอรยสต-

สมปชญญะนแลวพกอย ณ เสนาสนะเงยบสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถ า

ปาชา ปาทบ ทแจง ลอมฟาง เธอกลบจากบณฑบาตภายหลงฉนภตตาหาร

เสรจแลว นงคบลลงก ตงกายตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนา เธอละอภชฌา (ความ

เพงเลงอยากไดส งของของผอ น)ในโลก มใจปราศจากอภชฌาอย ช าระจตให

บรสทธจากอภชฌา ละพยาบาทและความมงราย มจตไมพยาบาท มงประโยชน

เกอกลสรรพสตวอย ช าระจตใหบรสทธจากพยาบาทและความมงราย ละถนมทธะ

(ความหดหและเซองซม) ปราศจากถนมทธะ ก าหนดแสงสวางมสตสมปชญญะอย

ช าระจตใหบรสทธจากถนมทธะ ละอทธจจกกกจจะ(ความฟงซานและความร าคาญ

ใจ) เปนผไมฟ งซาน มจตสงบอยภายใน ช าระจตใหบรสทธจากอทธจจกกกจจะ

ละวจกจฉา(ความลงเลสงสย) ขามวจกจฉาไดแลว ไมมวจกจฉาในกศลธรรมอย

ช าระจตใหบรสทธจากวจกจฉา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๔๙ }

๔๕๐



[๔๑๓] ภกษนนละนวรณ ๕ ประการน ซ งเปนเครองเศราหมองแหงจต

และเปนเหตท าปญญาใหออนก าลงไดแลว สงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว

บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย เพราะวตกวจาร

สงบระงบไป บรรลทตยฌานมความผองใสในภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก

ไมมวจาร มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอย บรรลตตยฌาน ฯลฯ๑ บรรล

จตตถฌาน ฯลฯ๒อย

ความดบแหงกองทกข

[๔๑๔] ภกษนนเหนรปทางตาแลวไมก าหนดในรปทนารก ไมขดเคองในรป

ทนาชง ยอมเปนผมสตในกายตงมน และมจตหาประมาณมได ๓อย ทราบชดถง

เจโตวมตต ปญญาวมตตอนเปนทดบไมเหลอแหงบาปอกศลธรรมตามความเปนจรง

เธอละความยนดยนรายอยางนแลว เสวยเวทนาอยางใดอยางหนง สขกตาม ทกข

กตาม มใชทกขมใชสขกตาม กไมเพลดเพลน ไมบนถง ไมตดใจเวทนานน เมอ

ภกษนนไมเพลดเพลน ไมบนถง ไมตดใจเวทนานนอย ความเพลดเพลนในเวทนา

ทงหลายจงดบไป เพราะความเพลดเพลนดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ

ภพจงดบ เพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกข โทมนส และอปายาสของภกษนนจงดบ ความดบแหงกองทกขทงส นนน

ยอมมไดอยางน






๑-๒ ดเนอความเตมในขอ ๕๑ (ภยเภรวสตร) หนา ๔๑ ในเลมน

๓ มจตหาประมาณมได หมายถงผมโลกตตรจตหาประมาณมได คอผพรงพรอมดวยมรรคจต (ม.ม.อ.

๒/๔๑๔/๒๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๐ }

๔๕๑


๙. มหาอสสปรสตร

รแจงธรรมารมณทางใจแลว ไมยนดในธรรมารมณทนารก ไมขดเคอง

ในธรรมารมณทนาชง ยอมเปนผมสตในกายตงมน และมจตหาประมาณมไดอย

ทราบชดถงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนเปนทดบไมเหลอแหงบาปอกศลธรรม

ตามความเปนจรง เธอละความยนดยนรายอยางนแลว เสวยเวทนาอยางใดอยาง

หนง สขกตาม ทกขกตาม มใชทกขมใชสขกตาม กไมเพลดเพลน ไมบนถง ไม

ตดใจเวทนานน เมอภกษนนไมเพลดเพลน ไมบนถง ไมตดใจเวทนานนอย

ความเพลดเพลนในเวทนาทงหลายจงดบไป เพราะความเพลดเพลนดบ อปาทาน

จงดบ เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ เพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชรา

มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสของภกษนนจงดบ ความดบ

แหงกองทกขทงส นนน ยอมมไดอยางน

ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงทรงจ าตณหาสงขยวมตต๑โดยยอของเราน

อนง เธอทงหลายจงทรงจ าสาตภกษบตรชาวประมงวา เปนผตดอยในขายคอ

ตณหาและกองแหงตณหาใหญ”



มหาตณหาสงขยสตรท ๘ จบ


วาดวยเหตการณในอสสปรนคม สตรใหญ

ขอปฏบตของสมณะ

[๔๑๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทอสสปรนคมของพระราชกมารชาวองคะ

ในแควนองคะ ณ ทนนแล พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา

“ภกษทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรส



๑ ตณหาสงขยวมตต หมายถงเทศนาเปนเหตหลดพนเพราะความสนไปแหงตณหา (ม.ม.อ. ๒/๔๑๔/๒๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๑ }

๔๕๒



“ภกษทงหลาย หมชนรจกเธอทงหลายวา ‘สมณะ สมณะ’ เธอทงหลาย

เมอเขาถามวา ‘ทานทงหลายเปนใคร’ กปฏญญาวา ‘เราทงหลายเปนสมณะ’

เมอเธอทงหลายนน ผมช ออยางน มปฏญญาอยางน กควรส าเหนยกวา ‘เรา

ทงหลายจกสมาทานประพฤตธรรม๑ทท าใหเปนสมณะและเปนพราหมณ เมอเรา

ทงหลายปฏบตอยอยางน ชอและปฏญญานของเราทงหลายกจกเปนความจรงแท

ใชแตเทานน เราทงหลายใชสอยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจย-

เภสชบรขารของทายกเหลาใด ปจจยทงหลายของทายกเหลานน กจกมผลมาก

มอานสงสมากเพราะเราทงหลาย อกอยางหนง บรรพชานของเราทงหลาย กจกไม

เปนหมน จกมผล มความเจรญ’

ภกษทงหลาย เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนแล

หรโอตตปปะ

[๔๑๖] ธรรมทท าใหเปนสมณะและเปนพราหมณ เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกเปนผมหรโอตตปปะ’

บางทเธอทงหลายจะมความคดอยางนวา ‘เราทงหลายเปนผมหรโอตตปปะแลว พอละ

ดวยกจเพยงเทาน เราทงหลายท ากจเสรจแลว ดวยกจเพยงเทาน ประโยชนจาก

ความเปนสมณะ๒ เราทงหลายกไดบรรลแลวโดยล าดบ กจอะไร ๆ ทควรท าใหยง

ขนไปมไดม’ เธอทงหลายถงความยนดดวยกจเพยงเทานน เราขอบอกเธอทงหลาย

ขอเตอนเธอทงหลาย เมอกจทควรท าใหยงข นไปยงมอย ประโยชนจากความเปน

สมณะทเธอทงหลายปรารถนา อยาไดเสอมไปเลย


๑ ธรรม หมายถงไตรลกษณ คอ อธสลสกขา อธจตตสกขา และอธปญญาสกขา แตในทนทรงมงแสดงหร

และโอตตปปะ (ม.ม.อ. ๒/๔๑๕/๒๒๐)

๒ ประโยชนจากความเปนสมณะ มหลายนย ดงน หมายถงอรยมรรคมองค ๘ บาง หมายถงความสนราคะ

ความสนโทสะ และความสนโมหะบาง (ด ส .ม. (แปล) ๑๙/๓๖/๓๔) แตในทนหมายถงมรรค ๔ และผล ๔

(ม.ม.อ. ๒/๔๑๖/๒๒๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๒ }

๔๕๓



กายสมาจารบรสทธ

[๔๑๗] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกมกายสมาจาร

บรสทธ๑ ปรากฏ เปดเผย ไมบกพรองและส ารวมระวง จกไมยกตน ไมขมผอ น

ดวยความเปนผมกายสมาจารอนบรสทธนน’ บางทเธอทงหลายจะมความคดอยาง

นวา ‘เราทงหลายเปนผมหรโอตตปปะแลว มกายสมาจารบรสทธแลว พอละ


ความเปนสมณะเราทงหลายกบรรลแลวโดยล าดบ กจอะไร ๆ ทควรท าใหยงข นไป

มไดม’ เธอทงหลายถงความยนดดวยกจเพยงเทานน เราขอบอกเธอทงหลาย



วจสมาจารบรสทธ

[๔๑๘] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกมวจสมาจารบรสทธ๒

ปรากฏ เปดเผย ไมบกพรองและส ารวมระวง จกไมยกตน ไมขมผอ นดวยความ

เปนผมวจสมาจารบรสทธนน’ บางทเธอทงหลายจะมความคดอยางนวา ‘เราทง

หลายเปนผมหรโอตตปปะแลว มกายสมาจารและวจสมาจารบรสทธแลว พอละ


ความเปนสมณะเราทงหลายกถงแลวโดยล าดบ กจอะไร ๆ ทควรท าใหยงข นไป

มไดม’ เธอทงหลายถงความยนดดวยกจเพยงเทานน เราขอบอกเธอทงหลาย




๑ มกายสมาจารบรสทธ หมายถงภกษไมฆาสตว ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกาม ไมใชฝามอ กอนดน

ทอนไม หรอศสตราทบตเบยดเบยนผอ น หรอไมเงอมอหรอทอนไมไลกาทก าลงดมน าในหมอน า หรอจก

กนขาวสกในบาตร (ม.ม.อ. ๒/๔๑๗/๒๒๒)

๒ มวจสมาจารบรสทธ หมายถงภกษไมพดเทจ ไมพดค าหยาบ ไมพดเพอเจอ ไมกลาวดหมนใครๆ หรอไม

กลาวถากถางเยาะเยยภกษใดๆ (ม.ม.อ. ๒/๔๑๘/๒๒๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๓ }

๔๕๔



มโนสมาจารบรสทธ

[๔๑๙] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกมมโนสมาจาร

บรสทธ๑ ปรากฏ เปดเผย ไมบกพรองและส ารวมระวง จกไมยกตน ไมขมผอ น

ดวยความเปนผมมโนสมาจารบรสทธนน’ บางทเธอทงหลายจะมความคดอยางนวา

‘เราทงหลายเปนผมหรโอตตปปะแลว มกายสมาจาร วจสมาจาร และมโนสมาจาร

บรสทธแลว พอละดวยกจเพยงเทาน เราทงหลายท ากจเสรจแลว ดวยกจเพยงเทาน

ประโยชนจากความเปนสมณะเราทงหลายกไดบรรลแลวโดยล าดบ กจอะไร ๆ ท

ควรท าใหยงข นไปมไดม’ เธอทงหลายถงความยนดดวยกจเพยงเทานน เราขอ

บอกเธอทงหลาย ขอเตอนเธอทงหลาย เมอกจทควรท าใหยงข นไปยงมอย

ประโยชนจากความเปนสมณะทเธอทงหลายปรารถนา อยาไดเสอมไปเลย

อาชวะบรสทธ

[๔๒๐] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกมอาชวะบรสทธ๒

ปรากฏ เปดเผย ไมบกพรองและส ารวมระวง จกไมยกตน ไมขมผอ นดวยความ

เปนผมอาชวะบรสทธนน’ บางทเธอทงหลายจะมความคดอยางนวา ‘เราทงหลาย

เปนผมหรโอตตปปะแลว มกายสมาจาร วจสมาจาร มโนสมาจาร และอาชวะ

บรสทธแลว พอละดวยกจเพยงเทาน เราทงหลายท ากจเสรจแลว ดวยกจเพยงเทาน

ประโยชนจากความเปนสมณะเราทงหลายกไดบรรลแลวโดยล าดบ กจอะไร ๆ ท

ควรท าใหยงข นไปมไดม’ เธอทงหลายถงความยนดดวยกจเพยงเทานน เราขอบอก

เธอทงหลาย ขอเตอนเธอทงหลาย เมอกจทควรท าใหยงข นไปยงมอย ประโยชน

จากความเปนสมณะทเธอทงหลายปรารถนา อยาไดเสอมไปเลย


๑ มมโนสมาจารบรสทธ หมายถงภกษไมมอภชฌา ไมมจตพยาบาท ไมมความเหนผด ไมยนดทองและเงน

หรอไมตรกถงกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตก (ม.ม.อ. ๒/๔๑๙/๒๒๓)

๒ มอาชวะบรสทธ หมายถงภกษไมเลยงชพดวยกรรมทไมสมควร เชน การรกษาไข การใหน ามนทาเทา

การหงน ามน พดเลยบเคยงขอผอน หรอการสะสมปญจโครสมเนยใสเปนตน (ม.ม.อ. ๒/๔๒๐/๒๒๓-๒๒๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๔ }

๔๕๕



ส ารวมอนทรย

[๔๒๑] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกเปนผคมครองทวาร

แลวในอนทรยทงหลาย เหนรปทางตาแลว ไมรวบถอ ไมแยกถอ จกปฏบตเพอ

ความส ารวมจกขนทรย ซงเมอไมส ารวมแลวกจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรม

คออภชฌาและโทมนสครอบง าได จกรกษาจกขนทรย ถงความส ารวมในจกขนทรย





รแจงธรรมารมณทางใจแลว ไมรวบถอ ไมแยกถอ จกปฏบตเพอความส ารวม

มนนทรย ซงเมอไมส ารวมแลวกจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรมคออภชฌาและโทมนส

ครอบง าได จกรกษามนนทรย ถงความส ารวมในมนนทรย’ บางทเธอทงหลายจะ

มความคดอยางนวา ‘เราทงหลายเปนผมหรโอตตปปะแลว มกายสมาจารบรสทธ

วจสมาจารบรสทธ มโนสมาจารบรสทธ อาชวะบรสทธแลว และเปนผคมครองทวาร

แลวในอนทรยทงหลาย พอละดวยกจเพยงเทาน เราทงหลายท ากจเสรจแลว ดวย

กจเพยงเทาน ประโยชนจากความเปนสมณะเราทงหลายกไดบรรลแลวโดยล าดบ

กจอะไร ๆ ทควรท าใหยงข นไปมไดม’ เธอทงหลาย ถงความยนดดวยกจเพยงเทานน

เราขอบอกเธอทงหลาย ขอเตอนเธอทงหลาย เมอกจทควรท าใหยงข นไปยงมอย


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๕ }

๔๕๖



รจกประมาณในโภชนะ

[๔๒๒] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกรจกประมาณใน

โภชนะ จกพจารณาโดยแยบคายแลวกลนกนอาหาร ไมใชเพอเลน ไมใชเพอความมวเมา

ไมใชเพอประดบ ไมใชเพอตกแตง แตเพยงเพอกายนด ารงอยได เพอใหชวตนทรย

เปนไป เพอบ าบดความหว เพออนเคราะหพรหมจรรย โดยอบายน เราจก

ก าจดเวทนาเกาเสยได และจกไมใหเวทนาใหมเกดขน ความด ารงอยแหงชวต

ความไมมโทษ และการอยโดยผาสกจกมแกเรา‘๑ บางทเธอทงหลายจะมความคด

อยางนวา ‘เราทงหลายเปนผมหรโอตตปปะแลว มกายสมาจารบรสทธ วจ-

สมาจารบรสทธ มโนสมาจารบรสทธ อาชวะบรสทธ เปนผคมครองทวารแลว

ในอนทรยทงหลาย และจกรจกประมาณในโภชนะ พอละ ดวยกจเพยงเทาน

เราทงหลายท ากจเสรจแลว ดวยกจเพยงเทาน ประโยชนจากความเปนสมณะเรา

ทงหลายกไดบรรลแลวโดยล าดบ กจอะไร ๆ ทควรท าใหยงข นไปมไดมอก’ เธอ

ทงหลายถงความยนดดวยกจเพยงเทานน เราขอบอกเธอทงหลาย ขอเตอนเธอ

ทงหลาย เมอกจทควรท าใหยงข นไปยงมอย ประโยชนจากความเปนสมณะทเธอ

ทงหลายปรารถนา อยาไดเสอมไปเลย

ตนบ าเพญเพยร

[๔๒๓] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกเปนผประกอบ

ความเพยรในธรรมเปนเครองตนอยางตอเนอง จกช าระจตใหบรสทธจากธรรมอนเปน

เครองขดขวางดวยการเดนจงกรมและการนงตลอดวน จกช าระจตใหบรสทธจาก

ธรรมเปนเครองขดขวางดวยการเดนจงกรม ดวยการนงตลอดปฐมยามแหงราตร

ส าเรจการนอนดจราชสหโดยตะแคงขางเบองขวา ซอนเทาเหลอมเทา มสตสมปชญญะ


๑ ดเทยบขอ ๒๓ หนา ๒๓ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๖ }

๔๕๗



หมายใจวาจะลกขนตลอดมชฌมยามแหงราตร ลกขนช าระจตใหบรสทธจากธรรม

เปนเครองขดขวางดวยการเดนจงกรม ดวยการนงตลอดปจฉมยามแหงราตร’ บางท

เธอทงหลายจะมความคดอยางนวา ‘เราทงหลายเปนผมหรโอตตปปะแลว มกาย-

สมาจารบรสทธ วจสมาจารบรสทธ มโนสมาจารบรสทธ อาชวะบรสทธ เปนผ

คมครองทวารแลวในอนทรยทงหลาย และรจกประมาณในโภชนะ ประกอบความ

เพยรในธรรมเปนเครองตนอยางตอเนองแลว พอละดวยกจเพยงเทาน เราทงหลาย

ท ากจเสรจแลว ดวยกจเพยงเทาน ประโยชนจากความเปนสมณะ เราทงหลายกได

บรรลแลวโดยล าดบ กจอะไร ๆ ทควรท าใหยงข นไปมไดมอก’ เธอทงหลายถงความ

ยนดดวยกจเพยงเทานน เราขอบอกเธอทงหลาย ขอเตอนเธอทงหลาย เมอกจ

ทควรท าใหยงข นไปยงมอย ประโยชนจากความเปนสมณะทเธอทงหลายปรารถนา

อยาไดเสอมไปเลย

เจรญสตสมปชญญะ

[๔๒๔] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา ‘เราทงหลายจกเปนผมสตสมปชญญะ

ท าความรสกตวในการกาวไป การถอยกลบ การแลด การเหลยวด การคเขา

การเหยยดออก การครองสงฆาฏ บาตร และจวร การฉน การดม การเคยว

การลม การถายอจจาระ ปสสาวะ การเดน การยน การนง การนอน การตน

การพด การนง’ บางทเธอทงหลายจะมความคดอยางนวา ‘เราทงหลายเปนผมหร-

โอตตปปะแลว มกายสมาจารบรสทธ วจสมาจารบรสทธ มโนสมาจารบรสทธ

อาชวะบรสทธแลว เปนผคมครองทวารแลวในอนทรยทงหลาย รจกประมาณ

ในโภชนะ ประกอบความเพยรในธรรมเปนเครองตนอยางตอเนอง และม

สตสมปชญญะแลว พอละดวยกจเพยงเทาน เราทงหลายท ากจเสรจแลว ดวยกจ

เพยงเทาน ประโยชนจากความเปนสมณะเราทงหลายกไดบรรลแลวโดยล าดบ กจ

อะไร ๆ ทควรท าใหยงข นไปมไดมอก’ เธอทงหลายยนดดวยกจเพยงเทานน เรา

ขอบอกเธอทงหลาย ขอเตอนเธอทงหลาย เมอกจทควรท าใหยงข นไปยงมอย


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๗ }

๔๕๘



การละนวรณ ๕

[๔๒๕] กจทควรท าใหย งข นไป เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนพกอย ณ เสนาสนะเงยบสงด คอ ปา โคนไม ภเขา

ซอกเขา ถ า ปาชา ปาทบ ทแจง ลอมฟาง เธอกลบจากบณฑบาตภายหลงฉน

ภตตาหารเสรจแลว นงคบลลงก ตงกายตรง ด ารงสตเฉพาะหนา เธอละอภชฌา

(ความเพงเลงอยากไดส งของของผอ น)ในโลก มใจปราศจากอภชฌาอย ช าระจต

ใหบรสทธจากอภชฌา ละความมงรายคอพยาบาท มจตไมพยาบาท มง

ประโยชนเกอกลสรรพสตวอย ช าระจตใหบรสทธจากความมงรายคอพยาบาท ละ

ถนมทธะ(ความหดหและความเซองซม) ปราศจากถนมทธะ ก าหนดแสงสวาง ม

สตสมปชญญะอย ช าระจตใหบรสทธจากถนมทธะ ละอทธจจกกกจจะ(ความ

ฟงซานและความร าคาญใจ) เปนผไมฟ งซาน มจตสงบอยภายใน ช าระจตให

บรสทธจากอทธจจกกกจจะ ละวจกจฉา(ความลงเลสงสย) ขามวจกจฉาไดแลว

ไมมวจกจฉาในกศลธรรมอย ช าระจตใหบรสทธจากวจกจฉา

[๔๒๖] ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนคนกหนมาลงทนจนประสบผลส าเรจ

ใชหนเกาทเปนตนทนจนหมด เกบก าไรทเหลอไวเปนคาเลยงดบตรภรรยา เขาคดวา

‘เมอกอน เรากหนมาลงทน การงานส าเรจผลดไดใชหนเกาทยมมาลงทนหมดแลว

และก าไรกยงมเหลอไวเปนคาเลยงดบตรภรรยา’ เพราะความไมมหนสนเปนเหต

เขาจงไดรบความเบกบานใจและความสขใจ

คนไขถงความล าบาก เจบหนก บรโภคอาหารไมได ไมมก าลง ตอมาหายปวย

บรโภคอาหารไดกลบมก าลง เขาคดวา ‘เมอกอน เราปวย ถงความล าบาก

เจบหนก บรโภคอาหารไมได ไมมก าลง บดนหายปวย บรโภคอาหารได

มก าลงเปนปกต’ เพราะการหายจากโรคเปนเหต เขาจงไดรบความเบกบานใจและ

ความสขใจ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๘ }

๔๕๙



คนตองโทษถกคมขงในเรอนจ า ตอมาพนโทษออกจากเรอนจ าโดยสวสดภาพ

ไมตองเสยคาใชจายใด ๆ เขาคดวา ‘เมอกอนเราตองโทษถกคมขงในเรอนจ า บดน

พนโทษออกจากเรอนจ าโดยสวสดภาพ ไมตองเสยคาใชจายใด ๆ’ เพราะการพน

จากเรอนจ าเปนเหต เขาจงไดรบความเบกบานใจและความสขใจ

คนทตกเปนทาส พงตวเองไมได ตองพงผอ น จะไปไหนตามใจชอบกไมได

ตอมาพนจากความเปนทาส พงตวเองได ไมตองพงผอ น เปนไทแกตวเอง จะไป

ไหนกไดตามใจชอบ เขาคดวา ‘เมอกอนเราเปนทาส พงตวเองไมได ตองพงผอ น

จะไปไหนตามใจชอบกไมได บดนพนจากความเปนทาส พงตวเองได ไมตองพงผอ น

เปนไทแกตวเอง จะไปไหนกไดตามใจชอบ’ เพราะความเปนไทแกตนเองเปนเหต

เขาจงไดรบความเบกบานใจและความสขใจ

คนมทรพยสมบต เดนทางไกลกนดาร ตอมาเขาขามพนทางกนดารนนได

โดยสวสดภาพ ไมตองเสยคาใชจายใด ๆ เขาคดวา ‘เมอกอนเรามทรพยสมบต

เดนทางไกลกนดาร บดน ขามพนทางกนดารโดยสวสดภาพ ไมตองเสยคาใช

จายใด ๆ’ เพราะการพบภมสถานอนรมเยนเปนเหต เขาจงไดรบความเบกบานใจ

และความสขใจ แมฉนใด

ภกษทงหลาย ภกษกฉนนนเหมอนกน พจารณาเหนนวรณ ๕ ประการน

ทตนยงละไมไดเหมอนหน โรค เรอนจ า ความเปนทาส และทางไกลกนดาร และ

พจารณาเหนนวรณ ๕ ประการนทตนละไดแลวเหมอนความไมมหน ความไมมโรค

การพนโทษจากเรอนจ า ความเปนไทแกตนเอง และภมสถานอนสงบรมเยน

อปมาฌาน ๔

[๔๒๗] ภกษนนละนวรณ ๕ ประการนอนเปนเครองเศราหมองแหงจต

เปนเครองท าปญญาใหถอยก าลงไดแลว สงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว

บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย เธอท ากายน

ใหชมชน อมเอบ เตมเปยมดวยปตและสขอนเกดจากวเวก รสกซาบซานอย ไมม

สวนไหนของรางกายทปตและสขอนเกดจากวเวกจะไมถกตอง พนกงานสรงสนาน หรอ

ลกมอพนกงานสรงสนานผช านาญ เทผงถตวลงในภาชนะส ารดแลวเอาน าประพรม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๕๙ }

๔๖๐



ใหตดเปนกอน พอตกเยน กอนถตวทยางซมไปจบกตดกนหมดไมกระจายออก

แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ท ากายนใหชมชน อมเอบ เตมเปยมดวยปต

และสขอนเกดจากวเวก รสกซาบซานอย ไมมสวนไหนของรางกายทปตและสขอน

เกดจากวเวกจะไมถกตอง

[๔๒๘] ภกษทงหลาย อกประการหนง เพราะวตกวจารสงบระงบไป

ภกษบรรลทตยฌานมความผองใสในภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก

ไมมวจาร มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอย เธอท ากายนใหชมชน อมเอบ

เตมเปยม ซาบซานอยดวยปตและสขอนเกดจากสมาธ รสกซาบซานอย ไมมสวน

ไหนของรางกายทปตและสขอนเกดจากสมาธจะไมถกตอง เปรยบเหมอนหวงน าลก

เปนวงวน ไมมทางทกระแสน าจะไหลเขาได ทงดานตะวนออก ดานตะวนตก ดานเหนอ

และดานใต ฝนกไมตกตามฤดกาล แตกระแสน าเยนพขนจากหวงน านนแลวท า

หวงน านนใหชมชน เอบอาบ เตมเปยม เนองนองไปดวยน าเยน ไมมสวนไหน

ของหวงน านนทน าเยนจะไมถกตอง แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ท ากายน

ใหชมชน อมเอบ เตมเปยมดวยปตและสขอนเกดจากสมาธ รสกซาบซานอย ไมม

สวนไหนของรางกายทปตและสขอนเกดจากสมาธจะไมถกตอง

[๔๒๙] ภกษทงหลาย อกประการหนง เพราะปตจางคลายไป ภกษม

อเบกขา มสตสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย บรรลตตยฌานทพระอรยทงหลาย

สรรเสรญวา ‘ผมอเบกขา มสต อยเปนสข’ เธอท ากายนใหชมชน อมเอบ

เตมเปยมดวยสขอนไมมปต รสกซาบซานอย ไมมสวนไหนของรางกายทสขอนไมม

ปตจะไมถกตอง เปรยบเหมอนในกออบล ในกอปทม หรอในกอบณฑรก ดอกอบล

ดอกปทม หรอดอกบณฑรก บางดอกทเกดในน า เจรญในน า ยงไมพนน า จมอย

ใตน าและมน าหลอเลยงไว ดอกบวเหลานนชมชน เอบอาบ บรบรณ ซมซาบ

ดวยน าเยนตงแตยอดจดถงเหงา ไมมสวนไหนทน าเยนจะไมถกตอง แมฉนใด

ภกษกฉนนนเหมอนกน ท ากายนใหชมชน อมเอบ เตมเปยมดวยสขอนไมมปต

รสกซาบซานอย ไมมสวนไหนของรางกายทสขอนไมมปตจะไมถกตอง

[๔๓๐] ภกษทงหลาย อกประการหนง เพราะละสขและทกขได เพราะ

โสมนสและโทมนสดบไปกอน ภกษบรรลจตตถฌานทไมมทกขไมมสข มสต

บรสทธเพราะอเบกขาอย เธอมใจอนบรสทธผดผอง นงแผไปทวกายน ไมมสวน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๐ }

๔๖๑



ไหนของรางกายทใจอนบรสทธผดผองจะไมถกตอง คนนงใชผาขาวคลมตวตลอดศรษะ

ไมมสวนไหนของรางกายทผาขาวจะไมปกคลม แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน

มใจอนบรสทธผดผอง นงแผไปทวกายน ไมมสวนไหนของรางกายทใจอนบรสทธ

ผดผองจะไมถกตอง

อปมาวชชา ๓

[๔๓๑] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก



๒ ชาตบาง ฯลฯ๑ เธอระลกชาตกอนไดหลายชาต พรอมทงลกษณะทวไปและ

ชวประวตอยางน เปรยบเหมอนบรษออกจากบานของตนไปสบานอน ออกจาก

บานแมนนไปสอกบานหนง ออกจากบานแมนนแลว กลบมาสบานของตนตามเดม

เขาจะพงระลกไดวา ‘เราออกจากบานของตนไปสบานโนน ในบานนน เราไดยน

อยางน ไดนงอยางน ไดพดอยางน ไดนงอยางน ออกจากบานแมนนไปสบานโนน

แมในบานนน เรากไดยนอยางน ไดนงอยางน ไดพดอยางน ไดนงอยางน ออก

จากบานแมนนแลวกลบมาสบานของตนตามเดม’ แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอน

กนยอมระลกชาตกอนไดหลายชาต คอ ๑ ชาตบาง ๒ ชาตบาง ฯลฯ เธอ

ระลกชาตกอนไดหลายชาต พรอมทงลกษณะทวไปและชวประวตอยางน

[๔๓๒] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก



งามและไมงาม เกดดและเกดไมดดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย รชดถงหมสตว

ผเปนไปตามกรรมวา ฯลฯ๒ เรอน ๒ หลง มประตอยตรงกน บรษผมตาด

ยนอยตรงกลางจะพงเหนหมมนษย ก าลงเขาสเรอนบาง ก าลงออกจากเรอนบาง

ก าลงเดนไปมาบาง ก าลงเทยวไปขางโนนขางนบาง แมฉนใด ภกษกฉนนน


๑-๒ ดเนอความเตมในขอ ๖๘ (อากงเขยยสตร) หนา ๖๐-๖๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๑ }

๔๖๒



เหมอนกน เหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกด ทงชนต าและชนสง งามและไมงาม

เกดดและเกดไมดดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย ยอมรชดถงหมสตวผเปนไป

ตามกรรมวา ฯลฯ

[๔๓๓] เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน ปราศจาก


นอมจตไปเพออาสวกขยญาณ ยอมรชดตามความเปนจรงวา ‘นทกข นทกขสมทย

นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา นอาสวะ นอาสวสมทย นอาสวนโรธ น

อาสวนโรธคามนปฏปทา’ เมอเธอรเหนอยอยางน จตยอมหลดพนจากกามาสวะ


สนแลว อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปน

อยางนอกตอไป’ สระน าใส สะอาด ไมขนมว บนยอดภเขา คนตาดยนทขอบสระ

นนจะพงเหนหอยโขง หอยกาบ กอนกรวด และกอนหน หรอฝงปลาก าลงแหวก

วายอยบาง หยดอยบางในสระนน กคดอยางนวา ‘สระน านใส สะอาด ไมขนมว

หอยโขงและหอยกาบ กอนกรวด และกอนหนหรอฝงปลาเหลานก าลงแหวกวาย

อยกม หยดอยกมในสระนน แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมรชดตาม

ความเปนจรงวา ‘นทกข ฯลฯ ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป’

สมญญาตาง ๆ ของภกษ

[๔๓๔] ภกษทงหลาย ภกษนเรยกวา ‘สมณะบาง พราหมณบาง นหาตกะ

บาง เวทคบาง โสตตยะบาง อรยะบาง อรหนตบาง‘๑

ภกษชอวาสมณะ เปนอยางไร

คอ บาปอกศลธรรม ทกอใหเกดความเศราหมอง น าไปเกดในภพใหม ม

ความกระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาต ชรา มรณะตอไป ภกษนนระงบ

ไดแลว ภกษชอวาสมณะ เปนอยางน


๑ ดเทยบ อง.สตตก. (แปล) ๒๓/๘๕-๙๒/๑๘๑-๑๘๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๒ }

๔๖๓



ภกษชอวาพราหมณ เปนอยางไร


ความกระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาต ชรา มรณะตอไป ภกษนนลอย

ไดแลว ภกษชอวาพราหมณ เปนอยางน

ภกษชอวานหาตกะ เปนอยางไร


ความกระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาต ชรา มรณะตอไป ภกษนนอาบ

ลางแลว ภกษชอวานหาตกะ เปนอยางน

ภกษชอวาเวทค เปนอยางไร


ความกระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาต ชรา มรณะตอไป ภกษนนรแจงแลว

ภกษชอวาเวทค เปนอยางน

ภกษชอวาโสตตยะ เปนอยางไร


ความกระวนกระวาย มทกขเปนวบาก ใหมชาต ชรา มรณะตอไป ภกษนน

ท าใหหลบหมดแลว ภกษชอวาโสตตยะ เปนอยางน

ภกษชอวาอรยะ เปนอยางไร


ความกระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาต ชรา มรณะตอไป ภกษนน

ท าลายไดแลว ภกษชอวาอรยะ เปนอยางน

ภกษชอวาอรหนต เปนอยางไร


ความกระวนกระวาย มวบากเปนทกข ใหมชาต ชรา มรณะตอไป หางไกลจาก

ภกษนน ภกษชอวาอรหนต เปนอยางน”



มหาอสสปรสตรท ๙ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๓ }

๔๖๔


๑๐. จฬอสสปรสตร


วาดวยเหตการณในอสสปรนคม สตรเลก

การบวชเหมอนมดสองคม

[๔๓๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทอสสปรนคมของพระราชกมาร

ชาวองคะ ในแควนองคะ ณ ทนนแล พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษทงหลาย

มาตรสวา “ภกษทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระ

ภาคจงไดตรสเรองนวา

“ภกษทงหลาย หมชนยอมรจกเธอทงหลายวา ‘สมณะ สมณะ’ กเธอ

ทงหลายเมอเขาถามวา ‘ทานทงหลายเปนอะไร’ กปฏญญาวา ‘เราทงหลายเปน

สมณะ’ เมอเธอทงหลายนนผมช ออยางน มปฏญญาอยางน กควรส าเหนยกวา

‘เราทงหลายจะปฏบตตามขอปฏบตทสมควรแกสมณะ เมอเราทงหลายปฏบตอยอยางน

ชอและปฏญญานของเราทงหลายกจกเปนความจรงแท ใชแตเทานน เราทงหลาย

ใชสอยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขารของทายกเหลาใด

ปจจยทงหลายนนของทายกเหลานน กจกมผลมาก มอานสงสมากเพราะเรา

ทงหลาย อกอยางหนง บรรพชานของเราทงหลายกจกไมเปนหมน จกมผล ม

ความเจรญ’

ภกษทงหลาย เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนแล

[๔๓๖] ภกษชอวาเปนผไมปฏบตตามขอปฏบตท สมควรแกสมณะ เปน

อยางไร

คอ ภกษรปใดรปหนงมอภชฌามาก ยงละอภชฌาไมได มจตพยาบาท ยง

ละพยาบาทไมได เปนผมกโกรธ ยงละความมกโกรธไมได มความผกโกรธ ยงละ

ความผกโกรธไมได มความลบหล ยงละความลบหลไมได มความตเสมอ ยงละ

ความตเสมอไมได มความรษยา ยงละความรษยาไมได มความตระหน ยงละ

ความตระหนไมได มความโออวด ยงละความโออวดไมได มมารยา ยงละมารยา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๔ }

๔๖๕



ไมได มความปรารถนาทเปนบาป ยงละความปรารถนาทเปนบาปไมได มความ

เหนผด ยงละความเหนผดไมได

เพราะยงละกเลสทเปนมลทนของสมณะ เปนโทษของสมณะ เปนดจน าฝาด

ของสมณะ ซงเปนเหตใหเกดในอบาย และมวบากทจะพงเสวยในทคตเหลานไมได

เราจงกลาววา ‘ภกษนนเปนผไมปฏบตตามขอปฏบตทสมควรแกสมณะ’

ภกษทงหลาย อปมาเหมอนอาวธทช อมตชะ๑มคม ๒ ขาง ทงชบและ

ลบดแลว สอดไวในฝก แมฉนใด เรากลาววาบรรพชาของภกษนกมอปมาฉนนน

มใชสมณะดวยเครองแบบและวตร

[๔๓๗] ภกษทงหลาย เราไมกลาววาบคคลผนงหมผาซอน๒มความเปนสมณะ๓

ดวยอาการเพยงการนงหมผาซอน

เราไมกลาววาบคคลผถอเพศเปลอยกายมความเปนสมณะ ดวยอาการเพยงการ

เปลอยกาย

เราไมกลาววาบคคลผหมกหมมดวยธลมความเปนสมณะ ดวยอาการเพยงการ

หมกหมมดวยธล

เราไมกลาววาบคคลผอาบน ามความเปนสมณะ ดวยอาการเพยงการลงอาบน า

เราไมกลาววาบคคลผอยโคนไมเปนวตรมความเปนสมณะ ดวยอาการเพยงการ

อยโคนไมเปนวตร


๑ อาวธทช อมตชะ หมายถงอาวธทท าจากผงตะไบเหลกกลาซงชางเหลกคลกเนอใหนกกระเรยนกนแลวถาย

ไมไดตายเองหรอฆาใหตายแลวน าผงนนมาลางน า คลกเนอใหนกกระเรยนอน ๆ กนอกท าอยางนจนครบ

๗ ครง ชอวามตชะ เพราะเกดจากนกทตายแลว อาวธนนเปนอาวธคมกลายงนก (ม.ม.อ. ๒/๔๓๖/๒๓๓)

๒ ผาซอน ในทนแปลจากค าวา สงฆาฏ หมายถงผาทใชผาเกาฉกเปนชน ๆ เยบซอนกนใชเปนผานงและหม

เปนขอวตรของลทธนอกศาสนา มไดหมายถงสงฆาฏทเปนเครองบรขารของภกษในธรรมวนยน (ม.ม.อ.

๒/๔๓๗/๒๓๓, ม.ม.ฏกา ๒/๔๓๗/๒๙๓)

๓ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๔๑๖ (มหาอสสปรสตร) หนา ๔๕๒ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๕ }

๔๖๖



เราไมกลาววาบคคลผอยในทแจงเปนวตรมความเปนสมณะ ดวยอาการเพยง

การอยในทแจงเปนวตร

เราไมกลาววาบคคลผยนแหงนหนามความเปนสมณะ ดวยอาการเพยงการ

ยนแหงนหนา

เราไมกลาววาบคคลผบรโภคภตตามวาระมความเปนสมณะ ดวยอาการเพยง

การบรโภคภตตามวาระ

เราไมกลาววาบคคลผทองมนตรมความเปนสมณะ ดวยอาการเพยงการทองมนตร

เราไมกลาววาบคคลผขมวดผมมความเปนสมณะ ดวยอาการเพยงการขมวดผม

หากบคคลนงหมผาซอน มอภชฌามาก จะพงละอภชฌาไดดวยอาการเพยง

การนงหมผาซอน มจตพยาบาท จะพงละพยาบาทได มความมกโกรธ จะพงละ

ความมกโกรธได มความผกโกรธ จะพงละความผกโกรธได มความลบหล จะพงละ

ความลบหลได มความตเสมอ จะพงละความตเสมอได มความรษยา จะพงละ

ความรษยาได มความตระหน จะพงละความตระหนได มความโออวดจะพงละ

ความโออวดได มมารยา จะพงละมารยาได มความปรารถนาทเปนบาป จะพงละ

ความปรารถนาทเปนบาปได มความเหนผด จะพงละความเหนผดได ดวยอาการ

เพยงการนงหมผาซอนไซร มตรอ ามาตย ญาตสาโลหตกจะพงใหบคคลนนนงหม

ผาซอนตงแตเกดทเดยว พงชกชวนผนนใหนงหมผาซอนอยางเดยววา ‘ทานผม

หนาอมเอบ มาเถด ทานจงนงหมผาซอน ทานผนงหมผาซอนอย มอภชฌามาก

กจกละอภชฌาไดดวยอาการเพยงนงหมผาซอน มจตพยาบาทกจกละพยาบาทได

มความมกโกรธกจกละความมกโกรธได มความผกโกรธกจกละความผกโกรธได

มความลบหลกจกละความลบหลได มความรษยากจกละความรษยาได มความตระหน

กจกละความตระหนได มความโออวดกจกละความโออวดได มมารยากจกละ

มารยาได มความปรารถนาทเปนบาปกจกละความปรารถนาทเปนบาปได มความ

เหนผดกจกละความเหนผดได ดวยอาการเพยงการนงหมผาซอน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๖ }

๔๖๗



ภกษทงหลาย เพราะเราเหนบคคลบางคนในโลกนแมนงหมผาซอนอยยงม

อภชฌามาก มจตพยาบาท มความมกโกรธ มความผกโกรธ มความลบหล

มความตเสมอ มความรษยา มความตระหน มความโออวด มมารยา มความ

ปรารถนาทเปนบาป มความเหนผด ฉะนน เราจงไมกลาววาบคคลทนงหมผาซอน

มความเปนสมณะดวยอาการเพยงนงหมผาซอน

หากบคคลถอเพศเปลอยกาย ฯลฯ หากบคคลหมกหมมดวยธล ... หาก

บคคลอาบน า ... หากบคคลอยโคนไม ... หากบคคลอยในทแจง ... หากบคคล

ยนแหงนหนา ... หากบคคลบรโภคภตตามวาระ ... หากบคคลทองมนตร ... หาก

บคคลขมวดผม มอภชฌามาก จะพงละอภชฌาไดดวยอาการเพยงการขมวดผม

มจตพยาบาท จะพงละพยาบาทได มความมกโกรธ จะพงละความมกโกรธได ม

ความผกโกรธ จะพงละความผกโกรธได มความลบหล จะพงละความลบหลได ม

ความตเสมอ จะพงละความตเสมอได มความรษยา จะพงละความรษยาได มความ

ตระหน จะพงละความตระหนได มความโออวด จะพงละความโออวดได มมารยา

จะพงละมารยาได มความปรารถนาทเปนบาป จะพงละความปรารถนาทเปนบาปได

มความเหนผด จะพงละความเหนผดไดดวยอาการเพยงการขมวดผมไซร มตรอ ามาตย

ญาตสาโลหตกจะพงใหบคคลนนขมวดผมตงแตเกดทเดยว พงชกชวนผนนใหขมวด

ผมอยางเดยววา ‘ทานผมหนาอมเอบ มาเถด ทานจงเปนผขมวดผม ทานผ

ขมวดผมอย มอภชฌามากกจกละอภชฌาไดดวยอาการเพยงการขมวดผม มจต

พยาบาทกจกละพยาบาทได มความมกโกรธกจกละความมกโกรธได มความผก

โกรธกจกละความผกโกรธได มความลบหลกจกละความลบหลได มความตเสมอ

กจกละความตเสมอได มความรษยากจกละความรษยาได มความตระหนกจกละ

ความตระหนได มความโออวดกจกละความโออวดได มมารยากจกละมารยาได

มความปรารถนาทเปนบาปกจกละความปรารถนาทเปนบาปได มความเหนผดก

จกละความเหนผดได ดวยอาการเพยงการขมวดผม’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๗ }

๔๖๘



ภกษทงหลาย เพราะเราเหนบคคลบางคนในโลกนแมขมวดผมอย กยงม

อภชฌามาก มจตพยาบาท มความมกโกรธ มความผกโกรธ มความลบหล ม

ความตเสมอ มความรษยา มความตระหน มความโออวด มมารยา มความ

ปรารถนาทเปนบาป มความเหนผด ฉะนน เราจงไมกลาววาบคคลผขมวดผมม

ความเปนสมณะดวยอาการเพยงการขมวดผม

ขอปฏบตท สมควรแกสมณะ

[๔๓๘] ภกษชอวาเปนผปฏบตตามขอปฏบตท สมควรแกสมณะ เปนอยางไร

คอ ภกษรปใดรปหนงมอภชฌามากกละอภชฌาได มจตพยาบาทกละพยาบาทได

มความมกโกรธกละความมกโกรธได มความผกโกรธกละความผกโกรธได มความ

ลบหลกละความลบหลได มความตเสมอกละความตเสมอได มความรษยากละความ

รษยาได มความตระหนกละความตระหนได มความโออวดกละความโออวดได ม

มารยากละมารยาได มความปรารถนาทเปนบาปกละความปรารถนาทเปนบาปได

มความเหนผดกละความเหนผดได เพราะละกเลสทเปนมลทน เปนโทษ เปนดจ

น าฝาดของสมณะ เปนเหตใหเกดในอบาย และมวบากทตนจะพงเสวยในทคต

เหลานได เราจงกลาววา ‘ภกษนนเปนผปฏบตตามขอปฏบตทสมควรแกสมณะ’

ภกษนนยอมพจารณาเหนตนบรสทธ หลดพนแลวจากบาปอกศลธรรมทงปวงน

เมอเธอพจารณาเหนตนบรสทธ หลดพนแลวจากบาปอกศลธรรมทงปวงน ความ

ปราโมทยจงเกด เมอมความปราโมทยปตจงเกด เมอใจมปตกายจงสงบ เมอม

กายสงบเธอจงเสวยสข เมอเธอมสขจตจงตงมน

เธอมเมตตาจตแผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ...

ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลาในททกสถาน

ดวยเมตตาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย

มกรณาจต ... มมทตาจต ... มอเบกขาจตแผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓

... ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๘ }

๔๖๙



เหลาในททกสถาน ดวยอเบกขาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร

ไมมความเบยดเบยนอย

ภกษทงหลาย สระโบกขรณ มน าใสบรสทธ เยนสะอาด มทาด นารนรมย

ถาบรษมาจากทศตะวนออก ถกความรอนแผดเผา รอน ล าบาก กระหาย

อยากดมน า เขามาถงสระโบกขรณนนแลวกบรรเทาความอยากดมน า และความ

กระวนกระวายเพราะความรอนได ถาบรษมาจากทศตะวนตก ... ถาบรษมาจาก

ทศเหนอ ... ถาบรษมาจากทศใต ... ถาบรษจะมาจากทไหน ๆ กตามถกความรอน

แผดเผา รอน ล าบาก กระหาย อยากดมน า เขามาถงสระโบกขรณนนแลว

กบรรเทาความอยากดมน าและความกระวนกระวายเพราะความรอนได แมฉนใด

ถากลบตรออกจากตระกลกษตรยมาบวชเปนบรรพชต เธอมาถงธรรมวนยท

ตถาคตประกาศแลวเจรญเมตตา กรณา มทตา และอเบกขาอยางนน ยอมได

ความสงบระงบในภายใน เรากลาววา ‘เปนผปฏบตตามขอปฏบตทสมควรแก

สมณะ’ เพราะความสงบระงบในภายในนน

ถากลบตรออกจากตระกลพราหมณ ...

ถากลบตรออกจากตระกลแพศย ...

ถากลบตรออกจากตระกลศทร ...

ถากลบตรออกจากตระกลไหน ๆ กตามมาบวชเปนบรรพชต เธอมาถง

ธรรมวนยทตถาคตประกาศแลว เจรญเมตตา กรณา มทตาและอเบกขาอยางนน

ไดความสงบระงบในภายใน เรากลาววา ‘เปนผปฏบตตามขอปฏบตทสมควรแก

สมณะ’ เพราะความสงบระงบในภายในนน

ถากลบตรออกจากตระกลกษตรยมาบวชเปนบรรพชต เธอท าใหแจงเจโตวมตต

ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอย

ในปจจบน กลบตรนช อวาสมณะ เพราะอาสวะทงหลายสนไป’

ถากลบตรออกจากตระกลพราหมณ ...

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๖๙ }

๔๗๐



ถากลบตรออกจากตระกลแพศย ...

ถากลบตรออกจากตระกลศทร ...

ถากลบตรออกจากตระกลไหน ๆ กตาม มาบวชเปนบรรพชต เธอท าให

แจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง

เขาถงอยในปจจบน กลบตรนช อวาสมณะ เพราะอาสวะทงหลายสนไป ฉนนน

เหมอนกนแล”



จฬอสสปรสตรท ๑๐ จบ

มหายมกวรรคท ๔ จบ


๑. จฬโคสงคสตร ๒. มหาโคสงคสตร

๓. มหาโคปาลสตร ๔. จฬโคปาลสตร

๕. จฬสจจกสตร ๖. มหาสจจกสตร

๗. จฬตณหาสงขยสตร ๘. มหาตณหาสงขยสตร

๙. มหาอสสปรสตร ๑๐. จฬอสสปรสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๐ }

๔๗๑

พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก [๕. จฬยมกวรรค]

๑. สาเลยยกสตร

๕. จฬยมกวรรค

หมวดวาดวยธรรมเปนค หมวดเลก


วาดวยเหตการณในหมบานพราหมณชอสาลา

เหตปจจยน าไปสคตและทคต

[๔๓๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนโกศลกบภกษหมใหญถงบาน

พราหมณชอสาลาของชาวโกศล พราหมณและคหบดชาวบานสาลาไดฟงขาววา๑

“ทานพระสมณโคดมเปนศากยบตรเสดจออกผนวชจากศากยตระกล เสดจจารก

ไปในแควนโกศลพรอมดวยภกษสงฆหมใหญเสดจถงหมบานพราหมณชอสาลาโดย

ล าดบแลว ทานพระโคดมพระองคนนมกตตศพทอนงามขจรไปอยางนวา ‘แมเพราะ

เหตน พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ

เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปด รแจงโลก เปนสารถฝกผทควรฝกได

อยางยอดเยยม เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา เปน

พระผมพระภาค๒’ พระองคทรงรแจงโลกน พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก

และหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยดวยพระองคเองแลวทรงประกาศ

ใหผอ นรตาม ทรงแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง และ

มความงามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธ

บรบรณครบถวน การไดพบพระอรหนตทงหลายเชนนเปนความดอยางแทจรง”

ครงนน พราหมณและคหบดชาวบานสาลาเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

บางพวกถวายอภวาทพระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร บางพวกไดทลสนทนา

ปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกน แลวนง ณ ทสมควร บางพวก


๑ ดเทยบ ท.ส. (แปล) ๙/๒๕๕/๘๗

๒ ดเทยบ อง.ทก. (แปล) ๒๐/๖๔/๒๔๗, ว.อ. ๑/๑/๑๐๓-๑๑๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๑ }

๔๗๒



ประนมมอตอพระผมพระภาค แลวนง ณ ทสมควร บางพวกประกาศชอและโคตร

ในส านกของพระผมพระภาค แลวนง ณ ทสมควร บางพวกกนงนงอย ณ ทสมควร

แลวไดทลถามพระผมพระภาควา

“ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอเปนเหต เปนปจจยใหสตวบางพวกในโลกน

หลงจากตายแลวไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก๑

ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอเปนเหต เปนปจจยใหสตวบางพวกในโลกน

หลงจากตายแลวไปเกดในสคตโลกสวรรค”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “พราหมณและคหบดทงหลาย สตวบางพวก

ในโลกน หลงจากตายแลวไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความประพฤต

ไมสม าเสมอคอความประพฤตอธรรมเปนเหต๒

พราหมณและคหบดทงหลาย สตวบางพวกในโลกน หลงจากตายแลวไปเกด

ในสคตโลกสวรรค เพราะความประพฤตสม าเสมอคอความประพฤตธรรมเปนเหต”

พราหมณและคหบดเหลานนกราบทลวา “เนอความแหงธรรมททานพระโคดม

ตรสไวโดยยอไมทรงชแจงใหพสดาร ขาพระองคทงหลายไมทราบโดยพสดารได

ขอทานพระโคดมโปรดแสดงเนอความแหงธรรมทพระองคตรสไวโดยยอไมทรงชแจง

ใหพสดารนแกขาพระองคทงหลาย โดยวธทขาพระองคทงหลายจะพงทราบโดย

พสดารเถด”

พระผมพระภาคตรสวา “พราหมณและคหบดทงหลาย ถาเชนนน ทาน

ทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว”

พวกพราหมณและคหบดชาวบานสาลาทลรบสนองพระด ารสแลว พระผม

พระภาคจงไดตรสเรองนวา


๑ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๖๘ (อากงเขยยสตร) หนา ๖๑ ในเลมน

๒ ความประพฤตไมสม าเสมอ(วสมจรยา) คอ ความประพฤตอธรรม(อธมมจรยา) หมายถงอกศล-

กรรมบถ ๑๐ ประการ (อง.ทสก.อ. ๓/๔๗/๓๔๘) (วสมจรยา + อธมมจรยา = กศลกรรมบถ ๑๐ ประการ)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๒ }

๔๗๓



อกศลกรรมบถ ๑๐

[๔๔๐] “พราหมณและคหบดทงหลาย ความประพฤตไมสม าเสมอ คอ

ความประพฤตอธรรมทางกายม ๓ ประการ ความประพฤตไมสม าเสมอ คอ

ความประพฤตอธรรมทางวาจาม ๔ ประการ ความประพฤตไมสม าเสมอ คอ

ความประพฤตอธรรมทางใจม ๓ ประการ

ความประพฤตไมสม าเสมอ คอความประพฤตอธรรมทางกายม ๓ ประการ

อะไรบาง

คอ บคคลบางคนในโลกน๑

๑. เปนผฆาสตว คอ เปนคนหยาบชา มมอเปอนเลอด ปกใจอยใน

การฆาและการทบต ไมมความละอาย ไมมความเอนดในสตวทงปวง

๒. เปนผลกทรพย คอ เปนผถอเอาทรพยอนเปนอปกรณเครองปลมใจ

ของผอ น ซ งอยในบานหรอในปาทเจาของไมไดให ดวยจตเปนเหตขโมย

๓. เปนผประพฤตผดในกาม คอ เปนผประพฤตลวงในสตรทอยในปกครอง

ของมารดา ทอยในปกครองของบดา ทอยในปกครองของมารดา

บดา ทอยในปกครองของพชายนองชาย ทอยในปกครองของพสาว

นองสาว ทอยในปกครองของญาต ทอยในปกครองของโคตร ท

ประพฤตธรรม มสาม มกฎหมายคมครอง โดยทสด แมสตรท

บรษสวมดวยพวงมาลยหมายไว

ความประพฤตไมสม าเสมอ คอความประพฤตอธรรมทางกายม ๓ ประการ



๑ ดเทยบ อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๒๑๑/๓๔๖-๓๔๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๓ }

๔๗๔



ความประพฤตไมสม าเสมอ คอความประพฤตอธรรมทางวาจาม ๔ ประการ


คอ บคคลบางคนในโลกน

๑. เปนผพดเทจ คอ อยในสภา อยในบรษท อยทามกลางหมญาต

อยทามกลางหมทหาร หรออยทามกลางราชส านก ถกเขาอางเปน

พยานซกถามวา ‘ทานรส งใด จงกลาวสงนน’ บรษนนไมรกกลาว

วา ‘ร’ หรอรกกลาววา ‘ไมร’ ไมเหนกกลาววา ‘เหน’ หรอเหน

กกลาววา ‘ไมเหน’ กลาวเทจทงทรเพราะตนเปนเหตบาง เพราะ

บคคลอนเปนเหตบาง เพราะเหตคอเหนแกอามสเลกนอยบาง

๒. เปนผพดสอเสยด คอ ฟงความฝายนแลวไปบอกฝายโนนเพอท าลาย

ฝายน หรอฟงความฝายโนนแลวมาบอกฝายนเพอท าลายฝายโนน

ยยงคนทสามคคกน สงเสรมคนทแตกแยกกน ชนชมยนด เพลดเพลน

ตอผทแตกแยกกน พดแตถอยค าทกอความแตกแยกกน

๓. เปนผพดค าหยาบ คอ พดแตค าหยาบคาย กลาแขง เผดรอน

หยาบคายรายกาจแกผอ น กระทบกระทงผอ น ใกลตอความโกรธ

ไมเปนไปเพอสมาธ

๔. เปนผพดเพอเจอ คอ พดไมถกเวลา พดค าทไมจรง พดค าทไม

องประโยชน พดไมองธรรม พดไมองวนย พดค าทไมมหลกฐาน

ไมมทอางอง ไมมทก าหนด ไมประกอบดวยประโยชน โดยไม

เหมาะแกเวลา

ความประพฤตไมสม าเสมอ คอความประพฤตอธรรมทางวาจาม ๔ ประการ


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๔ }

๔๗๕



ความประพฤตไมสม าเสมอ คอความประพฤตอธรรมทางใจม ๓ ประการ



๑. เปนผเพงเลงอยากไดของเขา คอ เพงเลงอยากไดทรพยอนเปนอปกรณ

เครองปลมใจของผอนวา ‘ท าอยางไร ทรพยอนเปนอปกรณเครอง

ปลมใจของผอนจะพงเปนของเรา’

๒. เปนผมจตพยาบาท คอ มจตคดรายวา ‘ขอสตวเหลานจงถกฆา

จงถกท าลาย จงขาดสญ จงพนาศไป หรออยาไดม’

๓. เปนมจฉาทฏฐ คอ มความเหนวปรตวา ‘ทานทใหแลวไมมผล

ยญทบชาแลวไมมผล การเซนสรวงไมมผล ผลวบากแหงกรรมท

ท าดและท าชวกไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาไมมคณ

บดาไมมคณ โอปปาตกสตวไมม สมณพราหมณผประพฤตด

ปฏบตชอบท าใหแจงโลกนและโลกหนาดวยปญญาอนยงเองแลว

สอนผอนใหรแจง กไมมในโลก’

ความประพฤตไมสม าเสมอ คอความประพฤตอธรรมทางใจม ๓ ประการ


พราหมณและคหบดทงหลาย สตวบางพวกในโลกนหลงจากตายแลวไปเกดใน

อบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความประพฤตไมสม าเสมอ คอความประพฤต

อธรรมเปนเหต อยางน

กศลกรรมบถ ๑๐

[๔๔๑] พราหมณและคหบดทงหลาย ความประพฤตสม าเสมอ คอความ

ประพฤตธรรมทางกายม ๓ ประการ ความประพฤตสม าเสมอ คอความ

ประพฤตธรรมทางวาจาม ๔ ประการ ความประพฤตสม าเสมอ คอความ

ประพฤตธรรมทางใจม ๓ ประการ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๕ }

๔๗๖



ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมทางกายม ๓ ประการ



๑. เปนผละเวนขาดจากการฆาสตว คอ วางทณฑาวธ และศสตราวธ

มความละอาย มความเอนด มงประโยชนเกอกลตอสรรพสตวอย

๒. เปนผละเวนขาดจากการลกทรพย คอ ไมถอเอาทรพยอนเปน

อปกรณเครองปลมใจของผอ นซ งอยในบานหรอในปาทเจาของมได

ใหดวยจตเปนเหตขโมย

๓. เปนผละเวนขาดจากการประพฤตผดในกาม คอ ไมเปนผประพฤต

ลวงในสตรทอยในปกครองของมารดา ทอยในปกครองของบดา

ทอยในปกครองของมารดาบดา ทอยในปกครองของพชายนองชาย

ทอยในปกครองของพสาวนองสาว ทอยในปกครองของญาต ทอย

ในปกครองของญาต ทประพฤตธรรม มสาม มกฎหมายคมครอง

โดยทสด แมสตรทบรษสวมดวยพวงมาลยหมายไว

ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมทางกายม ๓ ประการ


ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมทางวาจาม ๔ ประการ



๑. เปนผละเวนขาดจากการพดเทจ คอ อยในสภา อยในบรษท อย

ทามกลางหมญาต อยทามกลางหมทหาร หรออยทามกลาง

ราชส านก ถกเขาอางเปนพยานซกถามวา ‘ทานรส งใด จงกลาว

สงนน’ บรษนนไมรกกลาววา ‘ไมร’ หรอรกกลาววา ‘ร’ ไมเหน

กกลาววา ‘ไมเหน’ หรอเหนกกลาววา ‘เหน’ ไมกลาวเทจทงทร

เพราะตนเปนเหตบาง เพราะบคคลอนเปนเหตบาง เพราะเหตคอ

เหนแกอามสเลกนอยบาง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๖ }

๔๗๗



๒. เปนผละเวนขาดจากการพดสอเสยด คอ ฟงความฝายนแลวไมไป


บอกฝายนเพอท าลายฝายโนน สมานคนทแตกแยกกน สงเสรมคน

ทปรองดองกน ชนชมยนดเพลดเพลนตอผทสามคคกน พดแต


๓. เปนผละเวนขาดจากการพดค าหยาบ คอ พดแตค าไมมโทษ ไพเราะ

นารก จบใจ เปนค าของชาวเมอง คนสวนมากรกใคร พอใจ

๔. เปนผละเวนขาดจากการพดเพอเจอ คอ พดถกเวลา พดแตค าจรง

พดองประโยชน พดองธรรม พดองวนย พดค าทมหลกฐาน มท

อางอง มทก าหนด ประกอบดวยประโยชน เหมาะแกเวลา

ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมทางวาจาม ๔ ประการ


ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมทางใจม ๓ ประการ



๑. เปนผไมเพงเลงอยากไดของเขา คอ ไมเพงเลงอยากไดทรพย

อนเปนอปกรณเครองปลมใจของผอนวา ‘ท าอยางไร ทรพยอน

เปนอปกรณเครองปลมใจของผอนจะพงเปนของเรา’

๒. เปนผมจตไมพยาบาท คอ ไมมจตคดรายวา ‘ขอสตวเหลาน จง

เปนผไมมเวร ไมมจตพยาบาท ไมมทกข มสข รกษาตนเถด’

๓. เปนสมมาทฏฐ คอ มความเหนไมวปรตวา ‘ทานทใหแลวมผล

ยญทบชาแลวมผล การเซนสรวงมผล ผลวบากแหงกรรมทท าด

และท าชวม โลกนม โลกหนาม มารดามคณ บดามคณ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๗ }

๔๗๘



โอปปาตกสตวม สมณพราหมณผประพฤตดปฏบตชอบ ท าใหแจง

โลกนและโลกหนาดวยปญญาอนยงเองแลวสอนผอนใหรแจง มอย

ในโลก’

ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมทางใจมอย ๓ ประการ


พราหมณและคหบดทงหลาย สตวทงหลายบางพวกในโลกน หลงจากตาย

แลวไปเกดในสคตโลกสวรรค เพราะความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤต

ธรรมเปนเหต อยางน

ผลแหงความประพฤตสม าเสมอ

[๔๔๒] พราหมณและคหบดทงหลาย ถาบคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผ

ประพฤตธรรมจะพงหวงวา ‘ท าอยางไรหนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในพวก

ขตตยมหาศาล’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพงเกดในพวก

ขตตยมหาศาล ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอ

เปนผประพฤตธรรม อยางนนแล

ถาบคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมจะพงหวงวา ‘ท าอยางไร

หลงจากตายแลว เราพงเกดในพวกพราหมณมหาศาล ฯลฯ เราพงเกดในพวก

คหบดมหาศาล’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพงเกดในพวกคหบด-

มหาศาล ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอคอเปนผ

ประพฤตธรรม อยางนนแล


หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนจาตมหาราช’ เปนไปไดทหลงจากตาย

แลว บคคลนนจะพงเกดในเทพชนจาตมหาราช ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคล

นนเปนผประพฤตสม าเสมอคอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล


หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนดาวดงส ฯลฯ เทพชนยามา ...

เทพชนดสต ... เทพชนนมมานรด ... เทพชนปรนมมตวสวตด ... เทพผนบเนอง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๘ }

๔๗๙



ในหมพรหม’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพงเกดในเทพผนบเนองใน

หมพรหม๑ ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอเปน

ผประพฤตธรรม อยางนนแล


หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนอาภา’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว

บคคลนนจะพงเกดในเทพชนอาภา ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผ

ประพฤตสม าเสมอ คอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล


หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนปรตตาภา ... เทพชนอปปมาณาภา ...

เทพชนอาภสสรา ... เทพชนปรตตสภา ... เทพชนอปปมาณสภา ... เทพชน

สภกณหา ... เทพชนเวหปผลา ... เทพชนอวหา ... เทพชนอตปปา ... เทพชนสทสสา

... เทพชนสทสส ... เทพชนอกนฏฐภพ ... เทพผเขาถงอากาสานญจายตนภพ ...

เทพผเขาถงวญญาณญจายตนภพ ... เทพผเขาถงอากญจญญายตนภพ ... เทพผ

เขาถงเนวสญญานาสญญายตนภพ’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพงเกด

ในเทพผเขาถงเนวสญญานาสญญายตนภพ ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนน

เปนผประพฤตสม าเสมอ คอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล

พราหมณและคหบดทงหลาย ถาบคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤต

ธรรมจะพงหวงวา ‘ท าอยางไรหนอ เราพงท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตต

อนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน’ เปน

ไปไดทบคคลนนจะพงท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะ

สนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคล

นนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล”


๑ เทพผนบเนองในหมพรหม(เทพช นพรหมกายกา) หมายถงเทวดาผเคยไดบรรลฌาน มฌานชนปฐมฌาน

เปนตน (ม.ม.อ. ๒/๔๔๒/๒๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๗๙ }

๔๘๐


๒. เวรญชกสตร

ชาวบานสาลาถงพระรตนตรยเปนสรณะ

[๔๔๓] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว พวกพราหมณและคหบด

ชาวบานสาลาไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตทานพระโคดมผเจรญ พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก

ขาแตทานพระโคดมผเจรญ พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ทาน

พระโคดม ประกาศธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคลหงายของ

ทคว า เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทางหรอตามประทปในทมดดวยตงใจวา

‘คนมตาดจกเหนรปได’ ขาพระองคทงหลายนขอถงทานพระโคดม พรอมทง

พระธรรมและพระสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจ าขาพระองคทงหลายวา

เปนอบาสกผถงสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต” ดงนแล

สาเลยยกสตรท ๑ จบ


วาดวยชาวเมองเวรญชา

เหตปจจยน าไปสคตและทคต

[๔๔๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พวกพราหมณและคหบดชาวเมองเวรญชา

พกอยในกรงสาวตถดวยกรณยกจบางอยาง ไดฟงขาววา

“ทานพระสมณโคดมเปนศากยบตรเสดจออกผนวชแลวจากศากยตระกล

ประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ทาน

พระโคดมพระองคนนมกตตศพทอนงามขจรไปอยางนวา ‘แมเพราะเหตน พระผม

พระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ เพยบพรอม

ดวยวชชาและจรณะ เสดจไปด รแจงโลก เปนสารถฝกผทควรฝกไดอยางยอดเยยม

เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา เปนพระผมพระภาค’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๐ }

๔๘๑



พระองคทรงรแจงโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตวพรอมทง

สมณพราหมณ เทวดาและมนษยดวยพระองคเองแลวทรงประกาศใหผอ นรตาม

ทรงแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง และมความงามใน

ทสด ทรงประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธ บรบรณ

ครบถวน การไดพบพระอรหนตเชนนเปนความดอยางแทจรง”

ครงนน พวกพราหมณและคหบดชาวเมองเวรญชาเขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ บางพวกถวายอภวาทพระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร บางพวก

ไดทลสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกน แลวนง ณ ทสมควร

บางพวกประนมมอตอพระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร บางพวกประกาศชอ

และโคตรในส านกของพระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร บางพวกกนงนงอย ณ

ทสมควร ไดทลถามพระผมพระภาควา

“ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอเปนเหต เปนปจจยใหสตวบางพวกใน

โลกนหลงจากตายแลวไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก

ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอเปนเหต เปนปจจยใหสตวบางพวกในโลกน

หลงจากตายแลวไปเกดในสคตโลกสวรรค”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “พราหมณและคหบดทงหลาย สตวบางพวก

ในโลกน หลงจากตายแลวไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความประพฤต

ไมสม าเสมอ คอความประพฤตอธรรมเปนเหต

พราหมณและคหบดทงหลาย สตวบางพวกในโลกน หลงจากตายแลวจะไป

เกดในสคตโลกสวรรค เพราะความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรม

เปนเหต”

พราหมณและคหบดเหลานนทลวา “เนอความแหงธรรมททานพระโคดมตรส

ไวโดยยอไมทรงชแจงใหพสดาร ขาพระองคทงหลายไมทราบโดยพสดารได ขอทาน

พระโคดมจงแสดงเนอความแหงธรรมทพระองคตรสไวโดยยอไมทรงชแจงใหพสดาร

แกขาพระองคทงหลาย โดยวธทขาพระองคทงหลายจะพงทราบโดยพสดารเถด”

พระผมพระภาคตรสวา “พราหมณและคหบดทงหลาย ถาเชนนน ทาน

ทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว”

พวกพราหมณและคหบดชาวเมองเวรญชาทลรบสนองพระด ารสแลว พระผม

พระภาคจงไดตรสเรองนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๑ }

๔๘๒



อกศลกรรมบถ ๑๐

[๔๔๕] “พราหมณและคหบดทงหลาย บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอ

ผประพฤตอธรรมทางกายม ๓ จ าพวก บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอผประพฤต

อธรรมทางวาจาม ๔ จ าพวก บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอผประพฤตอธรรม

ทางใจม ๓ จ าพวก

บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอผประพฤตอธรรมทางกายม ๓ จ าพวก

ไหนบาง


๑. เปนผฆาสตว คอ เปนคนหยาบชา มมอเปอนเลอด ปกใจอยในการ

ฆาและการทบต ไมมความละอาย ไมมความเอนดในสตวทงปวง

๒. เปนผลกทรพย คอ เปนผถอเอาทรพยอนเปนอปกรณเครองปลม

ใจของผอ น ซ งอยในบานหรอในปาทเจาของมไดให ดวยจตเปนเหต

ขโมย

๓. เปนผประพฤตผดในกาม คอ เปนผประพฤตลวงในสตรทอยในปกครอง

ของมารดา ฯลฯ

บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอผประพฤตอธรรมทางกายม ๓ จ าพวก


บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอผประพฤตอธรรมทางวาจาม ๔ จ าพวก

ไหนบาง


๑. เปนผพดเทจ คอ อยในสภา ฯลฯ เปนผกลาวเทจทงทร ฯลฯ

๒. เปนผพดสอเสยด คอ ฟงความฝายนแลวไปบอกฝายโนน ฯลฯ

พดแตถอยค าทกอความแตกแยกกน

๓. เปนผพดค าหยาบ คอ พดแตค าหยาบคาย กลาแขง ฯลฯ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๒ }

๔๘๓



๔. เปนผพดเพอเจอ คอ พดไมถกเวลา พดค าทไมจรง ฯลฯ ไมมท

ก าหนด ไมประกอบดวยประโยชน โดยไมเหมาะแกเวลา

บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอผประพฤตอธรรมทางวาจาม ๔ จ าพวก


บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอผประพฤตอธรรมทางใจม ๓ จ าพวก

ไหนบาง


๑. เปนผเพงเลงอยากไดของเขา ฯลฯ ‘ท าอยางไร ทรพยอนเปนอปกรณ

เครองปลมใจของผอนจะพงเปนของเรา’

๒. เปนผมจตพยาบาท คอ มจตคดรายวา ‘ขอใหสตวเหลานจงถกฆา

ฯลฯ หรออยาไดม’

๓. เปนมจฉาทฏฐ คอ มความเหนวปรตวา ‘ทานทใหแลวไมมผล

ยญทบชาแลวไมมผล การเซนสรวงไมมผล ฯลฯ สอนผอนใหรแจง

กไมมในโลก’

บคคลผประพฤตไมสม าเสมอ คอผประพฤตอธรรมทางใจม ๓ จ าพวก


พราหมณและคหบดทงหลาย สตวบางพวกในโลกนหลงจากตายแลวไปเกดใน

อบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความประพฤตไมสม าเสมอ คอ ความประพฤต

อธรรมเปนเหต อยางน

กศลกรรมบถ ๑๐

[๔๔๖] พราหมณและคหบดทงหลาย บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผ

ประพฤตธรรมทางกายม ๓ จ าพวก บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤต

ธรรมทางวาจาม ๔ จ าพวก บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรม

ทางใจม ๓ จ าพวก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๓ }

๔๘๔



บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมทางกายม ๓ จ าพวก

ไหนบาง


๑. เปนผละเวนขาดจากการฆาสตว คอ วางทณฑาวธ และศสตราวธ

มความละอาย มความเอนด มงประโยชนเกอกลตอสรรพสตวอย

๒. เปนผละเวนขาดจากจากการลกทรพย คอ ไมถอเอาทรพยอนเปน

อปกรณเครองปลมใจของผอ น ซ งอยในบานหรอในปาทเจาของมไดให

ดวยจตเปนเหตขโมย

๓. เปนผละเวนขาดจากการประพฤตผดในกาม คอ ไมเปนผประพฤต

ลวงในสตรทอยในปกครองของมารดา ฯลฯ

บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมทางกายม ๓ จ าพวก


บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมทางวาจาม ๔ จ าพวก

ไหนบาง


๑. เปนผละเวนขาดจากการพดเทจ คอ อยในสภา ฯลฯ ไมกลาว

เทจทงทรอย ฯลฯ

๒. เปนผละเวนขาดจากการพดสอเสยด ฯลฯ พดแตถอยค าท

สรางสรรคความสามคค

๓. เปนผละเวนขาดจากการพดค าหยาบ ฯลฯ พดแตค าไมมโทษ

๔. เปนผละเวนขาดจากการพดเพอเจอ ฯลฯ มทอางอง มทก าหนด

ประกอบดวยประโยชน เหมาะแกเวลา

บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมทางวาจาม ๔ จ าพวก


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๔ }

๔๘๕



บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมทางใจ ๓ จ าพวก ไหนบาง


๑. เปนผไมเพงเลงอยากไดของเขา คอ ไมเพงเลงอยากไดทรพยอนเปน

อปกรณเครองปลมใจของผอนวา ‘ท าอยางไร ทรพยอนเปนอปกรณ

เครองปลมใจของผอนจะพงเปนของเรา’

๒. เปนผมจตไมพยาบาท คอ ไมมจตคดรายวา ‘ขอสตวเหลาน จง

เปนผไมมเวร ไมมจตพยาบาท ไมมทกข มสข รกษาตนเถด’

๓. เปนสมมาทฏฐ คอ มความเหนไมวปรตวา ‘ทานทใหแลวมผล

ยญทบชาแลวมผล ฯลฯ ผท าใหแจงโลกนและโลกหนาดวยปญญา

อนยงเองแลวสอนผอนใหรแจงมอยในโลก’

บคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมทางใจม ๓ จ าพวก อยางนแล

พราหมณและคหบดทงหลาย สตวบางพวกในโลกนหลงจากตายแลว ไปเกด

ในสคตโลกสวรรค เพราะความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมเปนเหต

อยางน

ผลแหงความประพฤตสม าเสมอ

[๔๔๗] พราหมณและคหบดทงหลาย ถาบคคลผประพฤตสม าเสมอ คอ

ผประพฤตธรรมจะพงหวงวา ‘ท าอยางไรหนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดใน

พวกขตตยมหาศาล’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพงเกดในพวก

ขตตยมหาศาล ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอ



หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในพวกพราหมณมหาศาล ฯลฯ เราพงเกดใน

พวกคหบดมหาศาล’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพงเกดในคหบด-

มหาศาล ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอเปน

ผประพฤตธรรม อยางนนแล

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๕ }

๔๘๖




หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนจาตมหาราช’ เปนไปไดทหลงจาก

ตายแลว บคคลนนจะพงเกดในเทพชนจาตมหาราช ขอนนเพราะเหตไร เพราะ

บคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล

ถาบคคลประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมจะพงหวงวา ‘ท าอยางไร

หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนดาวดงส ฯลฯ เทพชนยามา ...

เทพชนดสต ... เทพชนนมมานรด ... เทพชนปรนมมตวสวตด ... เทพผนบเนอง

ในหมพรหม’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพงเกดในเทพผนบเนอง

ในหมพรหม ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอ



หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนอาภา’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว

บคคลนนจะพงเกดในเทพชนอาภา ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนน เปนผ

ประพฤตสม าเสมอ คอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล


หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนปรตตาภา ... เทพชนอปปมาณาภา ...

เทพชนอาภสสรา ... เทพชนปรตตสภา ... เทพชนอปปมาณสภา ... เทพชนสภกณหา

... เทพชนเวหปผลา ... เทพชนอวหา ... เทพชนอตปปา ... เทพชนสทสสา ...

เทพชนสทสส ... เทพชนอกนฏฐภพ ... เทพผเขาถงอากาสานญจายตนภพ ...

เทพผเขาถงวญญาณญจายตนภพ ... เทพผเขาถงอากญจญญายตนภพ ... เทพผ

เขาถงเนวสญญานาสญญายตนภพ’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพง

เกดในเทพผเขาถงเนวสญญานาสญญายตนภพ ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคล

นนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล

พราหมณและคหบดทงหลาย ถาบคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤต

ธรรมจะพงหวงวา ‘ท าอยางไรหนอ เราพงท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๖ }

๔๘๗



อนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน’ เปน

ไปไดทบคคลนนจะพงท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะ

อาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน ขอนนเพราะเหตไร เพราะ

บคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล”

ชาวเมองเวรญชาถงพระรตนตรย

[๔๔๘] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว พวกสมณพราหมณและ

คหบดชาวเมองเวรญชาไดกราบทลพระผมพระภาควา

“ขาแตทานพระโคดมผเจรญ พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก

ขาแตทานพระโคดมผเจรญ พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ทาน

พระโคดมทรงประกาศธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคลหงาย

ของทคว า เปดของทปด บอกทางแกผหลงทางหรอตามประทปในทมดดวยตงใจวา

‘คนมตาดจกเหนรปได’ ขาพระองคทงหลายนขอถงทานพระโคดม พรอมทง

พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจ าขาพระองคทงหลายวา

เปนอบาสกผถงสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต” ดงนแล

เวรญชกสตรท ๒ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๗ }

๔๘๘


๓. มหาเวทลลสตร


วาดวยการสนทนาธรรมทท าใหเกดปญญา สตรใหญ

ปญญากบวญญาณ

[๔๔๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน


บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครนในเวลาเยน ทานพระมหาโกฏฐกะออกจากท

หลกเรน๑แลว เขาไปหาทานพระสารบตรถงทอย ไดสนทนาปราศรยพอเปนท

บนเทงใจ พอเปนทระลกถงกนแลว นง ณ ทสมควร

ทานพระมหาโกฏฐกะครนนงเรยบรอยแลว จงถามเรองนกบทานพระสารบตรวา

“ทานผมอาย บคคลทเรยกวา ‘ผมปญญาทราม ผมปญญาทราม’ เพราะ

เหตไรหนอแล๒จงเรยกวา ‘ผมปญญาทราม”

ทานพระสารบตรตอบวา “ทานผมอาย บคคลไมรชด บคคลไมรชด เหตนน

จงเรยกวา ‘ผมปญญาทราม’ บคคลไมรชดอะไร คอ ไมรชดวา ‘นทกข

นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา’ เหตนน บคคลไมรชด

บคคลไมรชด จงเรยกวา ‘ผมปญญาทราม’

ทานพระมหาโกฏฐกะชนชมยนดภาษตของทานพระสารบตรวา “ดละ ทานผ

มอาย” แลวไดถามปญหาตอไปวา “ทานผมอาย บคคลทเรยกวา ‘ผมปญญา

ผมปญญา’ เพราะเหตไรหนอแลจงเรยกวา ‘ผมปญญา’



๒ ค าวา เพราะเหตไรหนอแล แปลจากค าวา “กตตาวตา น โข” เปนค าถามหาเหต แทจรงการถามนนม

๕ อยาง คอ (๑) อทฏฐโชตนาปจฉา - การถามใหแสดงเรองทตนไมเคยเหนไมเคยรมากอน (๒) ทฏฐ-

สงสนทนาปจฉา - การถามใหชแจงเรองทเคยทราบมาแลว เพอเทยบกนดกบเรองทตนรมา (๓) วมต-

เฉทนาปจฉา - การถามเพอใหคลายความสงสย (๔) อนมตปจฉา - การถามเพอใหมความคดเหนคลอยตาม

(๕) กเถตกามยตาปจฉา - การถามเพอมงจะกลาวชแจงตอ เปนลกษณะของการถามเอง ตอบเอง ในทน

พระมหาโกฏฐกะถามในลกษณะของทฏฐสงสนทนาปจฉา (ม.ม.อ. ๒/๔๔๙/๒๔๒-๒๔๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๘ }

๔๘๙



“บคคลรชด บคคลรชด เหตนน จงเรยกวา ‘ผมปญญา’ บคคลรชดอะไร

คอ รชดวา ‘นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา’ เหตนน

บคคลรชด บคคลรชด จงเรยกวา ‘ผมปญญา”

“สภาวะทเรยกวา ‘วญญาณ วญญาณ’ เพราะเหตไรหนอแล จงเรยกวา

‘วญญาณ”

“สภาวะรแจง สภาวะรแจง เหตนน จงเรยกวา ‘วญญาณ’ สภาวะรแจงอะไร

คอ รแจงสขบาง รแจงทกขบาง รแจงอทกขมสขบาง เหตนน สภาวะรแจง

สภาวะรแจง จงเรยกวา ‘วญญาณ”

“ปญญาและวญญาณ ๒ ประการน รวมกน หรอแยกกน และสามารถ

แยกแยะ บญญตหนาทตางกนไดหรอไม”

“ปญญาและวญญาณ ๒ ประการน รวมกน ไมแยกกน และไมสามารถ

แยกแยะบญญตหนาทตางกนได เพราะปญญารชดส งใด วญญาณกรแจงส งนน

วญญาณรแจงส งใด ปญญากรชดส งนน เหตนนธรรม ๒ ประการน จงรวมกน

ไมแยกกน และไมสามารถแยกแยะบญญตหนาทตางกนได”

“ทานผมอาย ปญญาและวญญาณ ๒ ประการน รวมกน ไมแยกกน แต

มกจทจะพงท าตางกนบางหรอไม”

“ทานผมอาย ปญญาและวญญาณ ๒ ประการน รวมกน ไมแยกกน แต

ปญญา๑ควรเจรญ วญญาณ๒ควรก าหนดร นเปนกจทจะพงท าตางกนแหงธรรม ๒

ประการน”


๑ ปญญา ในทนหมายถงมคคปญญา (ปญญาในอรยมรรค)

๒ วญญาณ ในทนหมายถงวปสสนาวญญาณ (ม.ม.อ. ๒/๔๕๑/๒๕๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๘๙ }

๔๙๐



เวทนา สญญา และวญญาณ

[๔๕๐] “ทานผมอาย สภาวะทเรยกวา ‘เวทนา เวทนา’ เพราะเหตไรหนอแล

จงเรยกวา ‘เวทนา”

“ทานผมอาย สภาวะเสวยอารมณ สภาวะเสวยอารมณ เหตนน จงเรยกวา

‘เวทนา’ สภาวะเสวยอารมณอะไร คอ เสวยอารมณสขบาง เสวยอารมณทกขบาง

เสวยอารมณอทกขมสขบาง เหตนน สภาวะเสวยอารมณ สภาวะเสวยอารมณ

จงเรยกวา ‘เวทนา”

“สภาวะทเรยกวา ‘สญญา สญญา’ เพราะเหตไรหนอแลจงเรยกวา ‘สญญา”

“สภาวะก าหนดหมาย สภาวะก าหนดหมาย เหตนน จงเรยกวา ‘สญญา’

สภาวะก าหนดหมายอะไร คอ ก าหนดหมายสเขยวบาง ก าหนดหมาย

สเหลองบาง ก าหนดหมายสแดงบาง ก าหนดหมายสขาวบาง เหตนน สภาวะ

ก าหนดหมาย สภาวะก าหนดหมาย จงเรยกวา ‘สญญา”

“เวทนา สญญา และวญญาณ ๓ ประการน รวมกน หรอแยกกน และ

สามารถแยกแยะบญญตหนาทตางกนไดหรอไม”

“เวทนา สญญา และวญญาณ ๓ ประการน รวมกน ไมแยกกน และไม

สามารถแยกแยะบญญตหนาทตางกนได เพราะเวทนาเสวยอารมณสงใด สญญา

กก าหนดหมายสงนน สญญาก าหนดหมายสงใด วญญาณกรแจงส งนน เหตนน

ธรรม ๓ ประการน จงรวมกน ไมแยกกน และไมสามารถแยกแยะบญญตหนาท

ตางกนได”

[๔๕๑] “ทานผมอาย พระโยคาวจรผมมโนวญญาณ๑อนบรสทธ สละแลว

จากอนทรย ๕ จะพงรอะไร”


๑ มโนวญญาณ ในทนหมายถงจตในฌานท ๔ อนเปนไปในรปาวจรภม (ม.ม.อ. ๒/๔๕๑/๒๕๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๐ }

๔๙๑



“ทานผมอาย พระโยคาวจรผมมโนวญญาณอนบรสทธสละแลวจากอนทรย ๕

พงรอากาสานญจายตนฌานวา ‘อากาศหาทสดมได’ พงรวญญาณญจายตนฌานวา

‘วญญาณหาทสดมได’ พงรอากญจญญายตนฌานวา ‘ไมมอะไร”๑

“พระโยคาวจรยอมรธรรมทตนจะพงรดวยอะไร”

“พระโยคาวจรยอมรธรรมทตนจะพงรดวยปญญาจกษ”๒

“ปญญามไวเพออะไร”

“ปญญามไวเพอความรย ง เพอการก าหนดร และเพอการละ”

ปจจยแหงสมมาทฏฐ

[๔๕๒] “ทานผมอาย ปจจยใหเกดสมมาทฏฐมเทาไร”

“ทานผมอาย ปจจยใหเกดสมมาทฏฐม ๒ ประการ คอ

๑. ปรโตโฆสะ๓(การไดสดบจากบคคลอน)

๒. โยนโสมนสการ๔(การมนสการโดยแยบคาย)

ปจจยใหเกดสมมาทฏฐม ๒ ประการนแล”


๑ ขอความนหมายถงพระโยคาวจรผบ าเพญเพยรอาศยมโนวญญาณ กลาวคอรปาวจรฌานจตในฌานท ๔

เปนพนฐาน จงจะสามารถบ าเพญใหอรปาวจรสมาบตท ๑ คอ อากาสานญจายตนสมาบตใหเกดขนได

สามารถใหอรปาวจรสมาบตอนเกดขนตอมาตามล าดบ (ม.ม.อ. ๒/๔๕๑/๒๕๓)

๒ ปญญาจกษ ในทนหมายถงสมาธปญญา และวปสสนาปญญา สมาธปญญา ท าหนาทก าจดโมหะ

วปสสนาปญญา ท าหนาทพจารณาไตรลกษณเปนอารมณ (ม.ม.อ. ๒/๔๕๑/๒๕๔)

๓ ปรโตโฆสะ ในทนหมายถงการฟงธรรมเปนทสบายเหมาะสมแกตน เชนพระสารบตรเถระไดฟงธรรมจาก

พระอสสชเถระวา ‘ธรรมเหลาใดเกดแตเหต...’ (ด ว.ม. (แปล) ๔/๖๐/๗๓) (ม.ม.อ. ๒/๔๕๒/๒๕๔)

๔ ดเชงอรรถท ๒ ขอ ๑๕ (สพพาสวสตร) หนา ๑๘ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๑ }

๔๙๒



“สมมาทฏฐ๑ซงมเจโตวมตตเปนผล และมเจโตวมตตเปนผลานสงส มปญญา-

วมตตเปนผล และมปญญาวมตตเปนผลานสงส เพราะมองคธรรมเทาไรสนบสนน”

“สมมาทฏฐซ งมเจโตวมตตเปนผล และมเจโตวมตตเปนผลานสงส มปญญา-

วมตตเปนผล และมปญญาวมตตเปนผลานสงส เพราะมองคธรรม ๕ ประการ

สนบสนน คอ

๑. มศล๒สนบสนน

๒. มสตะ๓สนบสนน

๓. มสากจฉา๔สนบสนน

๔. มสมถะ๕สนบสนน

๕. มวปสสนา๖สนบสนน

สมมาทฏฐซ งมเจโตวมตตเปนผล และมปญญาวมตตเปนผลานสงส มปญญา-

วมตตเปนผล และมปญญาวมตตเปนผลานสงส เพราะมองคธรรม ๕ ประการ

นแลสนบสนน”


๑ สมมาทฏฐ ในทนหมายถงอรหตตมคคสมมาทฏฐ (ม.ม.อ. ๒/๔๕๒/๒๕๔)

๒ ศล ในทนหมายถงปารสทธศล ๔ เพราะปารสทธศล ๔ เปนปทฏฐานแหงการบรรลอรยมรรค (ม.ม.อ.

๒/๔๕๒/๒๕๔, ม.ม.ฏกา ๒/๔๕๒/๓๒๖)

๓ สตะ ในทนหมายถงการฟงธรรมทเปนสปปายะ มความหมายเทากบปรโตโฆสะ (ม.ม.อ. ๒/๔๕๒/๒๕๔)

๔ สากจฉา หมายถงการปรบกมมฏฐานใหเกดความเหมาะสม (ม.ม.อ. ๒/๔๕๒/๒๕๔)

๕ สมถะ หมายถงสมาบตทเปนพนฐานแหงวปสสนา (ม.ม.อ. ๒/๔๕๒/๒๕๔)

๖ วปสสนา หมายถงอนปสสนา ๗ ประการ (ม.ม.อ. ๒/๔๕๒/๒๕๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๒ }

๔๙๓



ภพและฌาน

[๔๕๓] “ทานผมอาย ภพมเทาไร”

“ทานผมอาย ภพม ๓ คอ (๑) กามภพ (๒) รปภพ (๓) อรปภพ”

“การเกดในภพใหมตอไป มไดอยางไร”

“เพราะความยนดยงในอารมณนน ๆ ของเหลาสตวทมอวชชาเปนเครองกดกน

มตณหาเปนเครองผกพนไว การเกดในภพใหมตอไป ยอมมไดอยางน”

“การเกดในภพใหมตอไป ไมมไดอยางไร”

“เพราะอวชชาสนไป เพราะวชชาเกดขน และเพราะตณหาดบไป การเกด

ขนในภพใหมตอไป ไมมไดอยางน”

[๔๕๔] “ทานผมอาย ปฐมฌาน เปนอยางไร”

“ทานผมอาย ภกษในพระธรรมวนยนสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว

บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย ฌานนพระผม

พระภาคตรสวา ‘ปฐมฌาน”

“ปฐมฌานมองคเทาไร”

“ปฐมฌานมองค ๕ คอ ภกษผเขาปฐมฌานยอมม (๑) วตก (๒) วจาร

(๓) ปต (๔) สข (๕) เอกคคตา ปฐมฌานมองค ๕ อยางน”

“ปฐมฌานละองคเทาไร ประกอบดวยองคเทาไร”

“ปฐมฌานละองค ๕ ประกอบดวยองค ๕ คอ ภกษในพระธรรมวนยน

เขาปฐมฌาน (๑) ละกามฉนทะ (๒) ละพยาบาท (๓) ละถนมทธะ (๔) ละอทธจจ-

กกกจจะ (๕) ละวจกจฉาไดแลว ยอมม (๑) วตก (๒) วจาร (๓) ปต (๔) สข

(๕) เอกคคตา ปฐมฌานละองค ๕ ประกอบดวยองค ๕ อยางน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๓ }

๔๙๔



อนทรย ๕

[๔๕๕] “ทานผมอาย อนทรย ๕ ประการน คอ (๑) จกขนทรย

(๒) โสตนทรย (๓) ฆานนทรย (๔) ชวหนทรย (๕) กายนทรย มอารมณตางกน

มทเทยวไปตางกน ไมรบรอารมณอนเปนทเทยวไปของกนและกน เมออนทรย ๕

ประการนมอารมณตางกน มทเทยวไปตางกน ไมรบรอารมณอนเปนทเทยวไปของ

กนและกน จะมอะไรเปนทอาศย และธรรมอะไรรบรอารมณอนเปนทเทยวไปแหง

อนทรย ๕ ประการนน”

“ทานผมอาย อนทรย ๕ ประการน คอ (๑) จกขนทรย (๒) โสตนทรย

(๓) ฆานนทรย (๔) ชวหนทรย (๕) กายนทรย มอารมณตางกน มทเทยวไปตางกน

ไมรบรอารมณอนเปนทเทยวไปของกนและกน เมออนทรยเหลานมอารมณตางกน

มทเทยวไปตางกน ไมรบรอารมณอนเปนทเทยวไปของกนและกน มใจเปนทอาศย

และใจยอมรบรอารมณอนเปนทเทยวไปแหงอนทรยเหลานน”

[๔๕๖] “ทานผมอาย อนทรย ๕ ประการน คอ (๑) จกขนทรย

(๒) โสตนทรย (๓) ฆานนทรย (๔) ชวหนทรย (๕) กายนทรย อนทรย ๕

ประการนอาศยอะไรด ารงอย”

“ทานผมอาย อนทรย ๕ ประการน คอ (๑) จกขนทรย (๒) โสตนทรย

(๓) ฆานนทรย (๔) ชวหนทรย (๕) กายนทรย อนทรย ๕ ประการนอาศยอาย๑

ด ารงอย”

“อายอาศยอะไรด ารงอย”

“อายอาศยไออน๒ด ารงอย”

“ไออนอาศยอะไรด ารงอย”

“ไออนอาศยอายด ารงอย”

“ผมรทวถงภาษตของทานพระสารบตรในบดนเองอยางนวา ‘อายอาศยไออน

ด ารงอยและไออนอาศยอายด ารงอย’ แตผมจะพงเขาใจความแหงภาษตนไดอยางไร”


๑ อาย ในทนหมายถงรปชวตนทรย (ม.ม.อ. ๒/๔๕๖/๒๕๗-๒๕๙)

๒ ไออน หมายถงเตโชธาตทเกดจากกรรม (ม.ม.อ. ๒/๔๕๖/๒๕๗-๒๕๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๔ }

๔๙๕



“ถาเชนนน ผมจกอปมาใหทานฟง เพราะวญญชนบางพวกในโลกนยอมทราบ

ความแหงภาษตไดดวยอปมา เมอประทปน ามนก าลงตดไฟอย แสงสวางอาศย

เปลวไฟจงปรากฏ เปลวไฟกอาศยแสงสวางจงปรากฏอยแมฉนใด อายอาศยไออน

ด ารงอย ไออนกอาศยอายด ารงอย กฉนนนเหมอนกน”

[๔๕๗] “ทานผมอาย อายสงขาร๑ กบเวทนยธรรม๒เปนอนเดยวกน หรอตางกน”

“ทานผมอาย อายสงขารกบเวทนยธรรม ไมเปนอนเดยวกน (ถา) อายสงขาร

กบเวทนยธรรมเปนอนเดยวกนแลว การออกจากสมาบตของภกษผเขาสญญา-

เวทยตนโรธ กไมพงปรากฏ แตเพราะอายสงขารกบเวทนยธรรมตางกน ฉะนน

การออกจากสมาบตของภกษผเขาสญญาเวทยตนโรธ จงปรากฏ”

“เมอธรรมเทาไรละกายนไป กายนจงถกทอดทงนอนนงเหมอนทอนไมท

ปราศจากเจตนา”

“เมอธรรม ๓ ประการ คอ (๑) อาย (๒) ไออน (๓) วญญาณ๓ ละกายนไป

กายนจงถกทอดทง นอนนงเหมอนทอนไมทปราศจากเจตนา”

“สตวผตายคอท ากาละไปแลวกบภกษผเขาสญญาเวทยตนโรธตางกนอยางไร”

“สตวผตายคอท ากาละไปแลวมกายสงขาร วจสงขาร และจตตสงขาร๔ดบระงบไป

มอายหมดสนไป ไมมไออน มอนทรยแตกท าลาย สวนภกษผเขาสญญาเวทยต-

นโรธมกายสงขาร วจสงขาร และจตตสงขารดบ ระงบไป แตอายยงไมหมดสน

ยงมไออนมอนทรยผองใส

สตวผตายคอท ากาละไปแลวกบภกษผเขาสญญาเวทยตนโรธตางกนอยางน”


๑ อายสงขาร หมายถงอายนนเอง (ม.ม.อ. ๒/๔๕๗/๒๕๘)

๒ เวทนยธรรม หมายถงเวทนาธรรม (ม.ม.อ. ๒/๔๕๗/๒๕๘)

๓ วญญาณ หมายถงจต (ม.ม.อ. ๒/๔๕๗/๒๕๙)

๔ กายสงขาร หมายถงลมหายใจเขาออก วจสงขาร หมายถงวตกวจาร จตตสงขาร หมายถงสญญาเวทนา

(ม.ม.อ. ๒/๔๕๗/๒๕๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๕ }

๔๙๖



ปจจยแหงเจโตวมตต

[๔๕๘] “ทานผมอาย ปจจยแหงการเขาเจโตวมตต ซงไมมทกข ไมมสขมเทาไร”

“ทานผมอาย ปจจยแหงการเขาเจโตวมตต ซงไมมทกข ไมมสขม ๔ ประการ

คอ (๑) เพราะละสขได (๒) เพราะละทกขได (๓) เพราะโสมนสดบไปกอน

(๔) เพราะโทมนสดบไปกอนแลว ภกษในพระธรรมวนยนจงบรรลจตตถฌาน ซงไมม

ทกข ไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย

ปจจยแหงการเขาเจโตวมตต ซงไมมทกข ไมมสขม ๔ ประการนแล”

“ปจจยแหงการเขาเจโตวมตต ซงไมมนมต๑ มเทาไร”

“ปจจยแหงการเขาเจโตวมตต ซงไมมนมตม ๒ ประการ คอ

๑. การไมมนสการถงนมตทงปวง๒

๒. การมนสการถงนพพานธาต ซงไมมนมต๓

ปจจยแหงการเขาเจโตวมตต ซงไมมนมตม ๒ ประการนแล”

“ปจจยแหงการตงอยแหงเจโตวมตต ซงไมมนมต มเทาไร”

“ปจจยแหงการตงอยแหงเจโตวมตต ซงไมมนมตม ๓ ประการ คอ

๑. ไมมนสการถงนมตทงปวง

๒. มนสการถงนพพานธาต ซงไมมนมต

๓. อภสงขาร๔ในเบองตน

ปจจยแหงการตงอยแหงเจโตวมตต ซงไมมนมตม ๓ ประการนแล”


๑ นมต ในความหมายนหมายถงการออกจากนโรธสมาบตดวยผลสมาบตซ งเปนผลเกดจากวปสสนา (ม.ม.อ.

๒/๔๕๘/๒๖๐)

๒ นมตท งปวง ในทนหมายถงอารมณมรปเปนตน (ม.ม.อ. ๒/๔๕๘/๒๖๐)

๓ การมนสการถงนพพานซงไมมนมต หมายถงการมนสการถงธรรมทเกดรวมกบผลสมาบต (ม.ม.อ.

๒/๔๕๘/๒๖๐)

๔ อภสงขาร หมายถงการก าหนดระยะเวลาอยในสมาธ (ม.ม.อ. ๒/๔๕๘/๒๖๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๖ }

๔๙๗



“ปจจยแหงการออกจากเจโตวมตต ซงไมมนมต มเทาไร”

“ปจจยแหงการออกจากเจโตวมตต ซงไมมนมตม ๒ ประการ คอ

๑. การมนสการถงนมตทงปวง

๒. การไมมนสการถงนพพานธาต ซงไมมนมต

ปจจยแหงการออกจากเจโตวมตต ซงไมมนมตม ๒ ประการนแล”

[๔๕๙] “ทานผมอาย ธรรมเหลาน คอ อปปมาณาเจโตวมตต๑

อากญจญญาเจโตวมตต๒ สญญตาเจโตวมตต๓ อนมตตาเจโตวมตต๔ มอรรถตางกน

มพยญชนะตางกน หรอมอรรถอยางเดยวกน ตางกนแตพยญชนะเทานน”

“ทานผมอาย เพราะอาศยเหตใด ธรรมเหลานจงมอรรถตางกน และม

พยญชนะตางกน เหตนนมอย อนง เพราะอาศยเหตใด ธรรมเหลานจงมอรรถ

อยางเดยวกน ตางกนแตพยญชนะเทานน เหตนนมอย”

“เพราะอาศยเหตใด ธรรมเหลานจงมอรรถตางกน และมพยญชนะตางกน

เหตนนเปนอยางไร

คอ ภกษในพระธรรมวนยนมเมตตาจตแผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ...

ทศท ๓ ... ทศท ๔ ... ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลก


๑ อปปมาณาเจโตวมตต ไดแก ธรรม ๑๒ ประการ คอ พรหมวหาร ๔ มรรค ๔ ผล ๔ พรหมวหาร

ชอวา อปปมาณะ เพราะแผไปหาประมาณมได ธรรมทเหลอชอวาอปปมาณะ เพราะไมมกเลสเปนเครองวด

(ม.ม.อ. ๒/๔๕๙/๒๖๒, ส .สฬา.อ. ๓/๓๔๙/๑๖๐)

๒ อากญจญญาเจโตวมตต ไดแก ธรรม ๙ ประการ คอ อากญจญญายตนะ ๑ มรรค ๔ ผล ๔

อากญจญญายตนะ ชอวาอากญจญญะ เพราะไมมกเลสเครองกงวลเปนอารมณ มรรคและผล ชอวา

อากญจญญะ เพราะไมมกเลสเครองกงวลคอกเลสเครองย ายและกเลสเครองผก (ม.ม.อ. ๒/๔๕๙/๒๖๒,

ส .สฬา.อ. ๓/๓๔๙/๑๖๐)

๓ สญญตาเจโตวมตต ไดแก ความหลดพนโดยวางจากราคะ โทสะ โมหะ เพราะพจารณานามรปโดยความ

เปนอนตตา (ม.ม.อ. ๒/๔๕๙/๒๖๓, ส .สฬา.อ. ๓/๓๔๙/๑๖๑)

๔ อนมตตาเจโตวมตต ไดแก ธรรม ๑๓ ประการ คอ วปสสนา ๑ อรป ๔ มรรค ๔ ผล ๔ (ม.ม.อ.

๒/๔๕๙/๒๖๓, ส .สฬา.อ. ๓/๓๔๙/๑๖๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๗ }

๔๙๘



ทวทกหมเหลาในททกสถาน ดวยเมตตาจต อนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต

ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย มกรณาจต ... มมทตาจต ...

มอเบกขาจตแผไปตลอดทศท ๑ ... ทศท ๒ ... ทศท ๓ ... ทศท ๔ ...

ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง แผไปตลอดโลกทวทกหมเหลาในททกสถาน

ดวยอเบกขาจตอนไพบลย เปนมหคคตะ ไมมขอบเขต ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย

นเรยกวา ‘อปปมาณาเจโตวมตต’

อากญจญญาเจโตวมตต เปนอยางไร

คอ เพราะลวงวญญาณญจายตนฌานโดยประการทงปวง ภกษในพระธรรม-

วนยน บรรลอากญจญญายตนฌานอยโดยก าหนดวา ‘ไมมอะไร’

นเรยกวา ‘อากญจญญาเจโตวมตต’

สญญตาเจโตวมตต เปนอยางไร

คอ ภกษในพระธรรมวนยนอยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางกด

พจารณาเหนวา ‘สงนวางจากตนบาง จากสงทเนองดวยตนบาง’

นเรยกวา ‘สญญตาเจโตวมตต’

อนมตตาเจโตวมตต เปนอยางไร

คอ ภกษในพระธรรมวนยนบรรลอนมตตาเจโตสมาธ เพราะไมมนสการถง

นมตทงปวงอย

นเรยกวา ‘อนมตตาเจโตวมตต’

เพราะอาศยเหตใด ธรรมเหลานจงมอรรถตางกน และมพยญชนะตางกน

เหตนน เปนอยางนแล

เพราะอาศยเหตใด ธรรมเหลานจงมอรรถอยางเดยวกน ตางกนแต

พยญชนะเทานน เหตนน เปนอยางไร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๘ }

๔๙๙



คอ ราคะชอวากเลสเปนเครองวด โทสะชอวากเลสเปนเครองวด โมหะชอวา

กเลสเปนเครองวด กเลสเหลานนภกษผขณาสพละไดเดดขาดแลว ตดรากถอนโคน

เหมอนตนตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมม เกดขนตอไป

ไมได

เจโตวมตตอนไมก าเรบ พระผมพระภาคตรสวา ‘เลศกวาอปปมาณา-

เจโตวมตตทมอย’ เจโตวมตตอนไมก าเรบนน วางจากราคะ วางจากโทสะ วาง

จากโมหะ ราคะชอวากเลสเปนเครองกงวล โทสะชอวากเลสเปนเครองกงวล

โมหะชอวากเลสเปนเครองกงวล กเลสเหลานนภกษผขณาสพละไดเดดขาดแลว



เจโตวมตตอนไมก าเรบ พระผมพระภาคตรสวา ‘เลศกวาอากญจญญาเจโต-

วมตตทมอย’ เจโตวมตตอนไมก าเรบนน วางจากราคะ วางจากโทสะ วางจากโมหะ

ราคะชอวากเลสเปนเครองท านมต โทสะชอวากเลสเปนเครองท านมต โมหะชอวา

กเลสเปนเครองท านมต กเลสเหลานนภกษผขณาสพละไดเดดขาดแลว ตดราก

ถอนโคนเหมอนตนตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมม


ทานผมอาย เจโตวมตตอนไมก าเรบ พระผมพระภาคตรสวา ‘เลศกวา

อนมตตาเจโตวมตตทมอย’ เจโตวมตตอนไมก าเรบนน วางจากราคะ วางจากโทสะ

วางจากโมหะ

เพราะอาศยเหตใด ธรรมเหลานจงมอรรถอยางเดยวกน ตางกนแต

พยญชนะเทานน เหตนน เปนอยางนแล”

ทานพระสารบตรไดกลาวภาษตนแลว ทานพระมหาโกฏฐกะมใจยนดชนชม

ภาษตของทานพระสารบตร ดงนแล

มหาเวทลลสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๔๙๙ }

๕๐๐


๔. จฬเวทลลสตร


วาดวยการสนทนาธรรมทท าใหเกดปญญา สตรเลก

สกกายทฏฐ

[๔๖๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน๑

เขตกรงราชคฤห ครงนน อบาสกชอวสาขะเขาไปหาภกษณชอธมมทนนาถงทอย

นอมไหวแลวนง ณ ทสมควร แลวไดถามธมมทนนาภกษณวา “แมเจาขอรบ

พระผมพระภาคตรสวา ‘สกกายะ สกกายะ’ ธรรมอะไรทพระผมพระภาคตรสเรยกวา

‘สกกายะ”

ธมมทนนาภกษณตอบวา “ทานวสาขะ อปาทานขนธ๒ ๕ ประการ คอ

๑. รปปาทานขนธ (อปาทานขนธคอรป)

๒. เวทนปาทานขนธ (อปาทานขนธคอเวทนา)

๓. สญญปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสญญา)

๔. สงขารปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสงขาร)

๕. วญญาณปาทานขนธ (อปาทานขนธคอวญญาณ)

ทานวสาขะ อปาทานขนธ ๕ ประการน พระผมพระภาคตรสเรยกวา

‘สกกายะ”

วสาขอบาสกชนชม อนโมทนาภาษตของธมมทนนาภกษณวา “ดละ แมเจา”

แลวไดถามปญหาตอไปวา “แมเจาขอรบ พระผมพระภาคตรสวา ‘สกกายสมทย

สกกายสมทย’ ธรรมอะไรทพระผมพระภาคตรสเรยกวา ‘สกกายสมทย”

“ทานวสาขะ ตณหาอนท าใหเกดอก ประกอบดวยความเพลดเพลนและความ

ก าหนด มปกตใหเพลดเพลนในอารมณนน ๆ คอ กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา

นพระผมพระภาคตรสเรยกวา ‘สกกายสมทย”


๑ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๒๕๒ (รถวนตสตร) หนา ๒๗๓ ในเลมน

๒ ดเชงอรรถท ๑ ขอ ๙๑ (สมมาทฏฐสตร) หนา ๘๖ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๐ }

๕๐๑



“พระผมพระภาคตรสวา ‘สกกายนโรธ สกกายนโรธ’ ธรรมอะไรทพระผม

พระภาคตรสเรยกวา ‘สกกายนโรธ”

“ความดบตณหาไมเหลอดวยวราคะ ความสละ ความสละคน ความพน

ความไมอาลยในตณหานน นพระผมพระภาคตรสเรยกวา ‘สกกายนโรธ”

“พระผมพระภาคตรสวา ‘สกกายนโรธคามนปฏปทา สกกายนโรธคามน-

ปฏปทา’ ธรรมอะไรทพระผมพระภาคตรสเรยกวา ‘สกกายนโรธคามนปฏปทา”

“อรยมรรคมองค ๘ ไดแก

๑. สมมาทฏฐ (เหนชอบ) ๒. สมมาสงกปปะ (ด ารชอบ)

๓. สมมาวาจา (เจรจาชอบ) ๔. สมมากมมนตะ (กระท าชอบ)

๕. สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ)๖. สมมาวายามะ (พยายามชอบ)

๗. สมมาสต (ระลกชอบ) ๘. สมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ)

นพระผมพระภาคตรสเรยกวา ‘สกกายนโรธคามนปฏปทา”

“แมเจาขอรบ อปาทานกบอปาทานขนธ ๕ เปนอนเดยวกน หรอตางกน”

“ทานวสาขะ อปาทานกบอปาทานขนธ ๕ ทงไมเปนอนเดยวกน ทงไมตางกน

ความก าหนดพอใจในอปาทานขนธ ๕ กคออปาทานนนเอง”

[๔๖๑] “แมเจาขอรบ สกกายทฏฐมไดอยางไร”

“ทานวสาขะ ปถชนในโลกนผยงไมไดสดบ ไมไดพบพระอรยะทงหลาย ไม

ฉลาดในธรรมของพระอรยะ ไมไดรบค าแนะน าในธรรมของพระอรยะ ไมไดพบ

สตบรษทงหลาย ไมฉลาดในธรรมของสตบรษ ไมไดรบค าแนะน าในธรรมของ

สตบรษ พจารณาเหนรปโดยความเปนอตตาบาง พจารณาเหนอตตาวามรปบาง

พจารณาเหนรปในอตตาบาง พจารณาเหนอตตาในรปบาง พจารณาเหนเวทนา

ฯลฯ พจารณาเหนสญญา ฯลฯ พจารณาเหนสงขารทงหลาย ฯลฯ พจารณา

เหนวญญาณโดยความเปนอตตาบาง พจารณาเหนอตตาวามวญญาณบาง

พจารณาเหนวญญาณในอตตาบาง พจารณาเหนอตตาในวญญาณบาง สกกายทฏฐ

มได อยางนแล”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๑ }

๕๐๒



“แมเจาขอรบ สกกายทฏฐไมมไดอยางไร”

“ทานวสาขะ พระอรยสาวกในพระธรรมวนยนผไดสดบแลว ไดพบพระอรยะ

ทงหลาย ฉลาดในธรรมของพระอรยะ ไดรบค าแนะน าดแลวในธรรมของพระอรยะ

พบสตบรษทงหลาย ฉลาดในธรรมของสตบรษ ไดรบค าแนะน าดแลวในธรรมของ

สตบรษ ไมพจารณาเหนรปโดยความเปนอตตาบาง ไมพจารณาเหนอตตาวามรป

บาง ไมพจารณาเหนรปในอตตาบาง ไมพจารณาเหนอตตาวามรปบาง ไมพจารณาเหน

เวทนา ฯลฯ ไมพจารณาเหนสญญา ฯลฯ ไมพจารณาเหนสงขารทงหลาย ฯลฯ

ไมพจารณาเหนวญญาณโดยความเปนอตตาบาง ไมพจารณาเหนอตตาวาม

วญญาณบาง ไมพจารณาเหนวญญาณในอตตาบาง ไมพจารณาเหนอตตาใน

วญญาณบาง สกกายทฏฐไมมได อยางนแล”

มรรคมองค ๘ กบขนธ ๓

[๔๖๒] “แมเจาขอรบ อรยมรรคมองค ๘ เปนอยางไร”

“ทานวสาขะ อรยมรรคมองค ๘ น คอ




๗. สมมาสต ๘. สมมาสมาธ”

“อรยมรรคมองค ๘ เปนสงขตธรรม๑หรอเปนอสงขตธรรม๒”

“อรยมรรคมองค ๘ เปนสงขตธรรม”

“พระผมพระภาคทรงจดขนธ ๓ ประการ เขาในอรยมรรคมองค ๘ หรอวา

ทรงจดอรยมรรคมองค ๘ เขาในขนธ ๓ ประการ”


๑ สงขตธรรม หมายถงธรรมทปจจยปรงแตง ไดแก ขนธ ๕ (อภ.สง.(แปล) ๓๔/๑๐๘๙/๒๗๗)

๒ อสงขตธรรม หมายถงธรรมทปจจยไมปรงแตง ไดแก นพพาน (อภ.สง.(แปล) ๓๔/๑๐๙๐/๒๗๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๒ }

๕๐๓



“พระผมพระภาคไมทรงจดขนธ ๓ ประการ เขาในอรยมรรคมองค ๘ แต

ทรงจดอรยมรรคมองค ๘ เขาในขนธ ๓ ประการ คอ

๑. สมมาวาจา สมมากมมนตะ และสมมาอาชวะ ทรงจดเขาในสลขนธ

๒. สมมาวายามะ สมมาสต และสมมาสมาธ ทรงจดเขาในสมาธขนธ

๓. สมมาทฏฐ และสมมาสงกปปะ ทรงจดเขาในปญญาขนธ”

สมาธและสงขาร

“แมเจาขอรบ ธรรมชนดใดเปนสมาธ ธรรมเหลาใดเปนนมตของสมาธ

ธรรมเหลาใดเปนเครองอดหนนสมาธ การเจรญสมาธ เปนอยางไร”

“ทานวสาขะ ความทจตมอารมณเปนหนงเปนสมาธ สตปฏฐาน ๔ เปน

นมตของสมาธ สมมปปธาน ๔ เปนเครองอดหนนสมาธ การเสพ๑ การเจรญ

การท าใหมากซงธรรมเหลานนนนแล เปนการเจรญสมาธ”

[๔๖๓] “แมเจาขอรบ สงขารมเทาไร”

“ทานวสาขะ สงขารม ๓ ประการ คอ (๑) กายสงขาร๒ (๒) วจสงขาร๓

(๓) จตตสงขาร๔”

“กกายสงขารเปนอยางไร วจสงขารเปนอยางไร จตตสงขารเปนอยางไร”

“ลมอสสาสะ(ลมหายใจเขา) และลมปสสาสะ(ลมหายใจออก) เปนกายสงขาร

วตกและวจารเปนวจสงขาร สญญาและเวทนาเปนจตตสงขาร”


๑ การเสพ ในทนหมายถงการเสพทเปนไปชวขณะจตเดยว (ม.ม.อ. ๒/๔๖๒/๒๗๑)

๒ กายสงขาร หมายถงสภาพปรงแตงการกระท าทางกาย ไดแกลมหายใจ (ม.ม.อ. ๒/๔๖๓/๒๗๒, อง.ตก.อ.

๒/๒๓/๑๐๑)

๓ วจสงขาร หมายถงสภาพปรงแตงการกระท าทางวาจา ไดแก วตกและวจาร หรอวจสญเจตนา คอความ

จงใจทางวาจา (ม.ม.อ. ๒/๔๖๓/๒๗๒, อง.ตก.อ. ๒/๒๓/๑๐๑)

๔ จตตสงขาร หมายถงสภาพปรงแตงการกระท าทางใจ ไดแก สญญาและเวทนา หรอมโนสญเจตนา คอ

ความจงใจทางใจ (ม.ม.อ. ๒/๔๖๓/๒๗๒, อง.ตก.อ. ๒/๒๓/๑๐๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๓ }

๕๐๔



“แมเจาขอรบ เพราะเหตไร ลมอสสาสะและลมปสสาสะจงเปนกายสงขาร

วตกและวจารจงเปนวจสงขาร สญญาและเวทนาจงเปนจตตสงขาร”

“ทานวสาขะ ลมอสสาสะและลมปสสาสะเหลานเปนธรรมทมอยคกาย เนอง

กบกาย ฉะนน ลมอสสาสะและลมปสสาสะจงเปนกายสงขาร บคคลตรกและตรอง

กอนแลวจงเปลงวาจา ฉะนน วตกและวจารจงเปนวจสงขาร สญญาและเวทนา

เปนธรรมทมอยคจต เนองกบจต ฉะนน สญญาและเวทนาจงเปนจตตสงขาร”

สญญาเวทยตนโรธ

[๔๖๔] “แมเจาขอรบ การเขาสญญาเวทยตนโรธ เปนอยางไร”

“ทานวสาขะ ภกษผเขาสญญาเวทยตนโรธ มไดมความคดอยางนวา ‘เรา

จกเขาสญญาเวทยตนโรธ เราก าลงเขาสญญาเวทยตนโรธ หรอเราเขาสญญา-

เวทยตนโรธแลว’ ทแท จตททานอบรมไวในเบองตนอยางนน ยอมน าเขาไปใน

ภาวะนนไดเอง”

“เมอภกษเขาสญญาเวทยตนโรธ ธรรมเหลาไหนทดบไปกอน กายสงขาร

วจสงขาร หรอจตตสงขาร”

“เมอภกษเขาสญญาเวทยตนโรธ วจสงขารดบไปกอน จากนนกายสงขารจงดบ

สวนจตตสงขารดบทหลง”

“การออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต เปนอยางไร”

“ภกษผออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต มไดมความคดอยางนวา ‘เรา

จกออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต เราก าลงออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต

หรอเราออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตแลว’ ทแท จตททานอบรมไวในเบอง

ตนอยางนน ยอมน าเขาไปในภาวะนนไดเอง”

“เมอภกษออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต ธรรมเหลาไหนเกดขนกอน

กายสงขาร วจสงขาร หรอจตตสงขาร”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๔ }

๕๐๕



“เมอภกษออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต จตตสงขารเกดขนกอน จากนน

กายสงขารกเกดขน สวนวจสงขารเกดขนทหลง”

“ผสสะเทาไร ยอมถกตองภกษผออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต”

“ผสสะ ๓ อยาง คอ (๑) ผสสะชอสญญตะ(วาง) (๒) ผสสะชอ

อนมตตะ(ไมมนมต) (๓) ผสสะชออปปณหตะ(ไมมทตง) ยอมถกตองภกษผออก

จากสญญาเวทยตนโรธสมาบต”

“แมเจาขอรบ ภกษผออกแลวจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตมจตนอมไปใน

ธรรมอะไร โนมไปในธรรมอะไร และโอนไปในธรรมอะไร”

“ทานวสาขะ ภกษผออกแลวจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต มจตนอมไปใน

วเวก โนมไปในวเวก โอนไปในวเวก”

เวทนา

[๔๖๕] “แมเจาขอรบ เวทนามเทาไร”

“ทานวสาขะ เวทนาม ๓ ประการ คอ (๑) สขเวทนา (๒) ทกขเวทนา

(๓) อทกขมสขเวทนา”

“สขเวทนาเปนอยางไร ทกขเวทนาเปนอยางไร อทกขมสขเวทนาเปนอยางไร”

“การเสวยอารมณทเปนสข ส าราญทางกาย หรอทางใจ นเปนสขเวทนา

การเสวยอารมณทเปนทกข ไมส าราญทางกาย หรอทางใจ นเปนทกขเวทนา

การเสวยอารมณทมใชความส าราญและทมใชความไมส าราญทางกายหรอทางใจ นเปน

อทกขมสขเวทนา”

“สขเวทนาเปนสขเพราะอะไร เปนทกขเพราะอะไร ทกขเวทนาเปนสขเพราะ

อะไร เปนทกขเพราะอะไร อทกขมสขเวทนาเปนสขเพราะอะไร เปนทกขเพราะอะไร”

“สขเวทนาเปนสขเพราะตงอย เปนทกขเพราะแปรไป ทกขเวทนาเปนทกข

เพราะตงอย เปนสขเพราะแปรไป อทกขมสขเวทนาเปนสขเพราะร เปนทกขเพราะไมร”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๕ }

๕๐๖



“อนสยชนดไหนนอนเนองอยในสขเวทนา อนสยชนดไหนนอนเนองอยใน

ทกขเวทนา อนสยชนดไหนนอนเนองอยในอทกขมสขเวทนา”

“ราคานสย(กเลสทนอนเนองคอความก าหนด) นอนเนองอยในสขเวทนา

ปฏฆานสย(กเลสทนอนเนองคอความขดเคอง) นอนเนองอยในทกขเวทนา

อวชชานสย(กเลสทนอนเนองคอความไมรจรง) นอนเนองอยในอทกขมสขเวทนา”

“ราคานสยนอนเนองอยในสขเวทนาทงหมดหรอ ปฏฆานสยนอนเนองอยใน

ทกขเวทนาทงหมดหรอ อวชชานสยนอนเนองอยในอทกขมสขเวทนาทงหมดหรอ”

“ราคานสยนอนเนองอยในสขเวทนาทงหมดหามได ปฏฆานสยนอนเนองอย

ในทกขเวทนาทงหมดหามได อวชชานสยนอนเนองอยในอทกขมสขเวทนาทงหมด

หามได”

“ธรรมอะไรจะพงละไดในสขเวทนา ธรรมอะไรจะพงละไดในทกขเวทนา

ธรรมอะไรจะพงละไดในอทกขมสขเวทนา”

“ราคานสยจะพงละไดในสขเวทนา ปฏฆานสยจะพงละไดในทกขเวทนา

อวชชานสยจะพงละไดในอทกขมสขเวทนา”

“แมเจาขอรบ ราคานสยจะพงละไดในสขเวทนาทงหมดหรอ ปฏฆานสยจะ

พงละไดในทกขเวทนาทงหมดหรอ อวชชานสยจะพงละไดในอทกขมสขเวทนา

ทงหมดหรอ”

“ทานวสาขะ ราคานสยจะพงละไดในสขเวทนาทงหมดหามได ปฏฆานสยจะ

พงละไดในทกขเวทนาทงหมดหามได อวชชานสยจะพงละไดในอทกขมสขเวทนา

ทงหมดหามได ภกษในพระธรรมวนยนสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว

บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปต และสขอนเกดจากวเวกอย ยอมละราคะไดดวย

ปฐมฌานนน ราคานสยมไดนอนเนองอยในปฐมฌานนน

อนง ภกษในพระธรรมวนยน พจารณาเหนอยวา ‘เมอไร เราจะไดบรรล

อายตนะ ทพระอรยะทงหลายบรรลแลว ด ารงอยในบดน’ เมอภกษนนตงความ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๖ }

๕๐๗



ปรารถนาในวโมกขทงหลายอนเปนอนตตรธรรม๑อยางน โทมนสยอมเกดขนเพราะ

ความปรารถนาเปนปจจย ทานละปฏฆะไดดวยโทมนสนน ปฏฆานสยมไดนอน

เนองอยในโทมนสนน อนง เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบ

ไปกอนแลว ภกษในพระธรรมวนยนบรรลจตตถฌาน ทไมมทกขไมมสข มสต

บรสทธเพราะอเบกขาอย ยอมละอวชชาไดดวยจตตถฌานนน อวชชานสยมได

นอนเนองอยในจตตถฌานนน”

[๔๖๖] “แมเจาขอรบ อะไรเปนคเปรยบ๒แหงสขเวทนา”

“ทานวสาขะ ทกขเวทนาเปนคเปรยบแหงสขเวทนา”

“อะไรเปนคเปรยบแหงทกขเวทนา”

“สขเวทนาเปนคเปรยบแหงทกขเวทนา”

“อะไรเปนคเปรยบแหงอทกขมสขเวทนา”

“อวชชาเปนคเปรยบแหงอทกขมสขเวทนา”

“อะไรเปนคเปรยบแหงอวชชา”

“วชชาเปนคเปรยบแหงอวชชา”

“อะไรเปนคเปรยบแหงวชชา”

“วมตตเปนคเปรยบแหงวชชา”

“อะไรเปนคเปรยบแหงวมตต”

“นพพานเปนคเปรยบแหงวมตต”

“แมเจาขอรบ อะไรเปนคเปรยบแหงนพพาน”

“ทานวสาขะ ทานกาวเลยปญหาไปเสยแลว ไมอาจก าหนดทสดแหงปญหาได

เพราะพรหมจรรยมนพพานเปนทหยงลง มนพพานเปนจดหมาย มนพพานเปนทสด

ถาทานยงหวงอยกควรเขาไปเฝาพระผมพระภาค ทลถามเนอความนเถด พระผม-

พระภาคทรงตอบแกทานอยางไร ทานควรทรงจ าค าตอบไวอยางนนเถด”


๑ อนตตรธรรม หมายถงมรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑ (อภ.สง.(แปล) ๓๔/๑๓๐๐/๓๒๘)

๒ คเปรยบ ในทนม ๒ ความหมาย (๑) หมายถงคเปรยบทขดแยงกน เชน สขกบทกข (๒) หมายถง

คเปรยบทคลอยตามกนคอวมตตและนพพานอนเปนโลกตตรธรรม (ม.ม.อ. ๒/๔๖๖/๒๗๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๗ }

๕๐๘


๕. จฬธมมสมาทานสตร

ทรงสรรเสรญธมมทนนาภกษณ

[๔๖๗] ล าดบนน วสาขอบาสกชนชมอนโมทนาภาษตของธมมทนนา-

ภกษณแลว ลกจากอาสนะ นอมไหวธมมทนนาภกษณ กระท าประทกษณแลว

เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ได

กราบทลเรองทตนสนทนาธรรมกถากบธมมทนนาภกษณใหทรงทราบทกประการ

เมอวสาขอบาสกกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคจงไดตรสวา “วสาขะ

ธมมทนนาภกษณเปนบณฑต มปญญามาก หากเธอจะพงสอบถามเนอความนน

กบเรา แมเรากจะพงตอบเนอความนนเหมอนอยางทธมมทนนาภกษณตอบแลว

เนอความแหงค าตอบนนเปนดงนนนนแล ทานควรทรงจ าไวอยางนนเถด”

พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว วสาขอบาสกมใจยนดชนชมพระภาษต


จฬเวทลลสตรท ๔ จบ


วาดวยการสมาทานธรรม๑สตรเลก

[๔๖๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน





“ภกษทงหลาย การสมาทานธรรม ๔ ประการน


๑ ค าวา การสมาทานธรรม แปลจากค าวา “ธมมสมาทาน” แยกอธบายดงน คอ หมายถงลทธหรอขอวตร

ปฏบต ไดแก จรยาทตนยดถอ ค าวา สมาทาน หมายถงถอปฏบต (ม.ม.อ. ๒/๔๖๘/๒๗๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๘ }

๕๐๙



การสมาทานธรรม ๔ ประการ อะไรบาง คอ

๑. การสมาทานธรรมทมสขในปจจบน แตมทกขเปนวบากในอนาคต

๒. การสมาทานธรรมทมทกขในปจจบน และมทกขเปนวบากในอนาคต

๓. การสมาทานธรรมทมทกขในปจจบน แตมสขเปนวบากในอนาคต

๔. การสมาทานธรรมทมสขในปจจบน และมสขเปนวบากในอนาคต

การสมาทานธรรมทมสขแตมทกขเปนวบาก

[๔๖๙] การสมาทานธรรมทมสขในปจจบน แตมทกขเปนวบากในอนาคต

เปนอยางไร

คอ มสมณพราหมณพวกหนงผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘โทษ

ในกามทงหลายไมม’ สมณพราหมณพวกนนยอมถงความเปนผดมด าในกาม

ทงหลาย บ าเรอกบพวกนางปรพาชกาทเกลามวยผมและกลาวอยางนวา ‘ท าไม

ทานสมณพราหมณพวกนนเมอเหนอนาคตภยในกามทงหลาย จงกลาวถงการละ

กามทงหลาย บญญตการก าหนดรกามทงหลาย (อนทจรง) การไดสมผสแขนอน

มขนออนนมของนางปรพาชกานเปนความสข’ แลวกถงความเปนผดมด าในกาม

ทงหลาย ครนถงความเปนผดมด าในกามทงหลาย หลงจากตายแลว ไปเกดในอบาย

ทคต วนบาต นรก เสวยทกขเวทนาอนแรงกลาเผดรอน ในททตนเกดนน และ

กลาวอยางนวา ‘ทานสมณพราหมณพวกนนเมอเหนอนาคตภยในกามทงหลายนแล

จงกลาวถงการละกามทงหลาย บญญตการก าหนดรกามทงหลาย อนทจรงพวก

เรานยอมเสวยทกขเวทนาอนแรงกลาเผดรอน เพราะกามเปนเหต เพราะกาม

เปนตนเหต’

เปรยบเหมอนผลสกของเถายานทราย จะพงแตกในเดอนทายแหงฤดรอน

พชแหงเถายานทรายนนจะพงตกลงทโคนตนสาละตนใดตนหนง เทวดาทสงอยท

ตนสาละนนกลว หวาดเสยว และถงความสะดง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๐๙ }

๕๑๐



พวกอารามเทวดา๑ วนเทวดา๒ รกขเทวดา๓ และพวกเทวดาทสงอยทตนไม

อนเปนโอสถหญาและตนไมเจาปา ผเปนมตรอ ามาตย ญาตสาโลหต๔ ของเทวดาท

สงอยทตนสาละนนตางกพากนมาปลอบโยนอยางนวา ‘ทานผเจรญ อยากลวเลย

ทานผเจรญ อยากลวเลย เมลดพชแหงเถายานทรายนน บางทนกยงอาจกลนกน

บาง เนออาจเคยวกนบาง ไฟปาอาจไหมบาง พวกคนท างานในปาอาจถอนบาง

ปลวกอาจกดกนบาง หรอไมงอกขน’

แตเมลดพชแหงเถายานทรายนนนกยงกไมกลนกน เนอกไมเคยวกน ไฟปา

กไมไหม พวกคนท างานในปากไมถอน ปลวกกไมกดกน ยงคงเปนพชตอไป ถก

เมฆฝนตกรดแลว กงอกขนดวยด เปนเถายานทรายเลกและออนมยานหอยยอย

เขาไปอาศยตนสาละ’

เทวดาทสงอยทตนสาละนนจงกลาววา ‘ท าไมพวกทานอารามเทวดา วนเทวดา

รกขเทวดา และเทวดาทสงอยทตนไมอนเปนโอสถหญาและตนไมเจาปา ผเปนมตร

อ ามาตย ญาตสาโลหตเมอเหนอนาคตภยในเมลดพชแหงเถายานทรายจงพากนมา

ปลอบโยนอยางนวา ‘ทานผเจรญ อยากลวเลย ทานผเจรญ อยากลวเลย เมลด

พชแหงเถายานทรายนน บางทนกยงอาจกลนกนบาง เนออาจเคยวกนบาง ไฟปา

อาจไหมบาง พวกคนท างานในปาอาจถอนบาง ปลวกอาจกดกนบาง หรอไม

งอกขน’ เถายานทรายน เลกและออนมยานหอยยอยอย มสมผสอนน าความสข

มาให เถายานทรายนน เลอยพนตนสาละนน ครนเลอยพนแลว ตงอยขางบน

เหมอนรม แตกเถาอยขางลาง ท าลายล าตนใหญ ๆ ของตนสาละนนเสย

เทวดาทสงอยทตนสาละนนกลาวอยางนวา ‘พวกทานอารามเทวดา วนเทวดา

รกขเทวดา และพวกเทวดาทสงอยทตนไมอนเปนโอสถหญาและตนไมเจาปา ผเปน

มตรอ ามาตย ญาตสาโลหต เมอเหนอนาคตภย ในเมลดพชแหงเถายานทรายน


๑ อารามเทวดา หมายถงเทวดาผสถตอยในสวนไมดอกและไมผล (ม.ม.อ. ๒/๔๖๙/๒๗๙)

๒ วนเทวดา หมายถงเทวดาผสถตอยในปาอนธวนและปาสภควนเปนตน (ม.ม.อ. ๒/๔๖๙/๒๗๙)

๓ รกขเทวดา หมายถงเทวดาผสถตอยทตนสะเดาเปนตน ซงเขารกษาไวอยางด (ม.ม.อ. ๒/๔๖๙/๒๗๙)

๔ ดเชงอรรถท ๓ ขอ ๖๕ (อากงเขยยสตร) หนา ๕๗ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๐ }

๕๑๑



จงพากนมาปลอบโยนอยางนวา ‘ทานผเจรญ อยากลวเลย ทานผเจรญ อยา

กลวเลย พชแหงเถายานทรายนน บางทนกยงอาจกลนกนบาง เนออาจเคยวกนบาง

ไฟปาอาจไหมบาง พวกคนท างานในปาอาจถอนบาง ปลวกอาจกดกนบาง หรอ

ไมงอกขน’ เรานนเสวยทกขเวทนาอนแรงกลา เผดรอน เพราะพชแหงเถายาน

ทรายเปนเหต’ แมฉนใด

มสมณพราหมณพวกหนง มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘โทษในกามทง

หลายไมม’ กฉนนนเหมอนกน สมณพราหมณเหลานนยอมถงความเปนผดมด าในกาม

ทงหลาย บ าเรอกบพวกนางปรพาชกาทเกลามวยผมและกลาวอยางนวา ‘ท าไม

ทานสมณพราหมณพวกนน เมอเหนอนาคตภยในกามทงหลาย จงกลาวถงการ

ละกามทงหลาย บญญตการก าหนดรในกามทงหลาย (อนทจรง) การสมผสแขน

อนมขนออนนมของนางปรพาชกาน เปนความสข’ ยอมถงความเปนผดมด าใน

กามทงหลาย ครนถงความเปนผดมด าในกามทงหลาย หลงจากตายแลว จะไป

เกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เสวยทกขเวทนาอนแรงกลาเผดรอนในททตน

เกดนน และกลาวอยางนวา ‘ทานสมณพราหมณพวกนนเมอเหนอนาคตภยใน

กามทงหลายนแล จงกลาวถงการละกามทงหลาย บญญตความก าหนดรกาม

ทงหลาย อนทจรงพวกเราน ยอมเสวยทกขเวทนาอนแรงกลาเผดรอนเพราะกาม

เปนเหต เพราะกามเปนตนเหต’

ภกษทงหลาย การสมาทานธรรมนเรากลาววา มสขในปจจบนแตมทกขเปน

วบากในอนาคต

การสมาทานธรรมทมทกขและมทกขเปนวบาก

[๔๗๐] การสมาทานธรรมทมทกขในปจจบน และมทกขเปนวบากในอนาคต


คอ ปรพาชกบางคนในโลกนเปนอเจลก(ประพฤตเปลอยกาย) เปนผไมมมารยาท

เลยมอ เขาเชญใหไปรบอาหารกไมไป เขาเชญใหหยดรบอาหารกไมหยด ไมรบ

อาหารทเขาแบงไว ไมรบอาหารทเขาท าเจาะจง ไมยนดอาหารทเขาเชญ ไมรบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๑ }

๕๑๒



อาหารจากปากหมอ ไมรบอาหารจากปากภาชนะ ไมรบอาหารครอมธรณประต ไม

รบอาหารครอมทอนไม ไมรบอาหารครอมสาก ไมรบอาหารของคน ๒ คนท

ก าลงบรโภค ไมรบอาหารของหญงมครรภ ไมรบอาหารของหญงทก าลงใหบตรดม

นม ไมรบอาหารของหญงทคลอเคลยชาย ไมรบอาหารทนดแนะกนท าไว ไมรบ

อาหารในทเลยงสนข ไมรบอาหารในทมแมลงวนไตตอมเปนกลม ๆ ไมกนปลา

ไมกนเนอ ไมดมสรา ไมดมเมรย ไมดมยาดอง เขารบอาหารในเรอนหลงเดยว

ยงชพดวยขาวค าเดยว รบอาหารในเรอน ๒ หลง ยงชพดวยขาว ๒ ค า ฯลฯ

รบอาหารในเรอน ๗ หลง ยงชพดวยขาว ๗ ค า ยงชพดวยอาหารในถาดนอย ๑

ใบ ยงชพดวยอาหารในถาดนอย ๒ ใบ ฯลฯ ยงชพดวยอาหารในถาดนอย ๗ ใบ

กนอาหารทเกบไวคางคน ๑ วน กนอาหารทเกบไวคางคน ๒ วน ฯลฯ กน

อาหารทเกบไวคางคน ๗ วน ถอการบรโภคอาหารตามวาระ ๑๕ วนตอมอเชนน

อยดวยประการอยางน

ปรพาชกนนเปนผกนผกดองเปนอาหาร กนขาวฟางเปนอาหาร กนลกเดอย

เปนอาหาร กนกากขาวเปนอาหาร กนสาหรายเปนอาหาร กนร าเปนอาหาร กน

ขาวตงเปนอาหาร กนก ายานเปนอาหาร กนหญาเปนอาหาร กนมลโคเปนอาหาร

กนเหงาและผลไมปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลนยงชพอย ปรพาชกนนนงหมผา

ปาน นงหมผาแกมกน นงหมผาหอศพ นงหมผาบงสกล นงหมผาเปลอกไม

นงหมหนงเสอ นงหมหนงเสอมเลบ นงหมผาคากรอง นงหมผาเปลอกไมกรอง

นงหมผาผลไมกรอง นงหมผากมพลผมมนษย นงหมผากมพลขนสตว นงหมผา

ขนปกนกเคา เปนผถอนผมและหนวด คอถอการถอนผมและหนวด ยนอยางเดยว

ไมยอมนง เดนกระโหยงคอถอการเดนกระโหยง ถอการนอนบนหนามคอนอนบน

ทนอนทท าดวยหนาม ถอการลงอาบน าวนละ ๓ ครง๑ ถอการยางและการอบกาย

หลายรปแบบเชนนอย ดวยประการอยางน หลงจากตายแลว ยอมไปเกดในอบาย

ทคต วนบาต นรก

ภกษทงหลาย การสมาทานธรรมนเรากลาววา มทกขในปจจบนและมทกข

เปนวบากในอนาคต


๑ ดขอ ๑๕๕ (มหาสหนาทสตร) หนา ๑๕๘-๑๕๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๒ }

๕๑๓



การสมาทานธรรมทมทกขแตมสขเปนวบาก

[๔๗๑] การสมาทานธรรมทมทกขในปจจบน แตมสขเปนวบากในอนาคต


คอ บคคลบางคนในโลกน เปนผมราคะกลาโดยปกต เสวยทกขโทมนสอน

เกดจากราคะเนอง ๆ เปนผมโทสะกลาโดยปกต เสวยทกขโทมนสอนเกดจากโทสะ

เนอง ๆ เปนผมโมหะกลาโดยปกต เสวยทกขโทมนสอนเกดจากโมหะเนอง ๆ

บคคลนนมทกขบาง มโทมนสบาง เปนผมหนานองดวยน าตา รองไหอย

ประพฤตพรหมจรรยบรสทธ บรบรณ หลงจากตายแลว เขาไปเกดในสคตโลกสวรรค

ภกษทงหลาย การสมาทานธรรมนเรากลาววา มทกขในปจจบนแตมสขเปน


การสมาทานธรรมทมสขและมสขเปนวบาก

[๔๗๒] การสมาทานธรรมทมสขในปจจบน และมสขเปนวบากในอนาคต


คอ บคคลบางคนในโลกน เปนผไมมราคะกลาโดยปกต ไมเสวยทกขโทมนส

อนเกดจากราคะเนอง ๆ เปนผไมมโทสะกลาโดยปกต ไมเสวยทกขโทมนสอนเกด

จากโทสะเนอง ๆ เปนผไมมโมหะกลาโดยปกต ไมเสวยทกขโทมนสอนเกดจาก

โมหะเนอง ๆ บคคลนนสงดจากกามและอกศลธรรมทงหลาย บรรลปฐมฌานทม

วตก วจาร ปตและสขอนเกดจากวเวกอย เพราะวตกวจารสงบระงบไป บรรล

ทตยฌานมความผองใสในภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตกไมมวจาร

มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอย ... บรรลตตยฌาน ... บรรลจตตถฌาน ... อย

หลงจากตายแลว เขาไปเกดในสคตโลกสวรรค

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๓ }

๕๑๔


๖. มหาธมมสมาทานสตร

ภกษทงหลาย การสมาทานธรรมนเรากลาววา มสขในปจจบนและมสขเปน


ภกษทงหลาย การสมาทานธรรม ๔ ประการนแล”



จฬธมมสมาทานสตรท ๕ จบ


วาดวยการสมาทานธรรม สตรใหญ

เหตทส งท งหลายไมเปนไปตามความปรารถนา

[๔๗๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน





“ภกษทงหลาย โดยมากสตวทงหลายมความปรารถนา มความพอใจ

มความประสงคอยางนวา ‘ท าอยางไรหนอ ธรรมทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไม

นาพอใจ จะพงเสอมไป ธรรมทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ จะพงเจรญยงข น’

เมอสตวเหลานนมความปรารถนา มความพอใจ มความประสงคอยางน ธรรมท

ไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ ยอมเจรญยงขน ธรรมทนาปรารถนา นาใคร

นาพอใจ ยอมเสอมไป ภกษทงหลาย เธอทงหลายเขาใจเหตในขอนนอยางไร”

ภกษเหลานนกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมของขาพระองค

ทงหลายมพระผมพระภาคเปนหลก มพระผมพระภาคเปนผน า มพระผมพระภาค

เปนทพ ง ขอประทานวโรกาส ขอพระผมพระภาคไดโปรดอธบายเนอความแหง

พระภาษตนนใหแจมแจงเถด ภกษทงหลายไดสดบแลวจกทรงจ าไว”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย ถาอยางนน เธอทงหลายจงฟง

จงใสใจใหด เราจกกลาว”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๔ }

๕๑๕




[๔๗๔] “ภกษทงหลาย ปถชนในโลกนผยงไมไดสดบ ไมไดพบพระอรยะ

ทงหลาย ไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ ไมไดรบค าแนะน าในธรรมของพระอรยะ

ไมไดพบสตบรษทงหลาย ไมฉลาดในธรรมของสตบรษ ไมไดรบค าแนะน าในธรรม

ของสตบรษ ไมรจกธรรมทควรเสพ๑ ไมรจกธรรมทไมควรเสพ ไมรจกธรรมทควร

คบ๒ ไมรจกธรรมทไมควรคบ เมอไมรจกธรรมทควรเสพ ไมรจกธรรมทไมควรเสพ

ไมรจกธรรมทควรคบ ไมรจกธรรมทไมควรคบ กเสพ๓ธรรมทไมควรเสพ ไมเสพ

ธรรมทควรเสพ คบธรรมทไมควรคบ ไมคบธรรมทควรคบ เมอเสพธรรมทไม

ควรเสพ ไมเสพธรรมทควรเสพ คบธรรมทไมควรคบ ไมคบธรรมทควรคบ

ธรรมทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ กเจรญยงขน ธรรมทนาปรารถนา

นาใคร นาพอใจ กเสอมไป ขอนนเพราะเหตไร เพราะปถชนรไมถกตอง

ภกษทงหลาย สวนอรยสาวกผไดสดบแลว ไดพบพระอรยะทงหลาย ฉลาดใน

ธรรมของพระอรยะ ไดรบค าแนะน าดแลวในธรรมของพระอรยะ พบสตบรษ

ทงหลาย ฉลาดในธรรมของสตบรษ ไดรบค าแนะน าดแลวในธรรมของสตบรษ

รจกธรรมทควรเสพ รจกธรรมทไมควรเสพ รจกธรรมทควรคบ รจกธรรมทไม

ควรคบ เมอรจกธรรมทควรเสพ รจกธรรมทไมควรเสพ รจกธรรมทควรคบ รจก

ธรรมทไมควรคบ กไมเสพธรรมทไมควรเสพ เสพธรรมทควรเสพ ไมคบธรรมท

ไมควรคบ คบธรรมทควรคบ เมอไมเสพธรรมทไมควรเสพ เสพธรรมทควรเสพ

ไมคบธรรมทไมควรคบ คบธรรมทควรคบ ธรรมทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไม

นาพอใจ กเสอมไป ธรรมทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ กเจรญยงข น ขอนน

เพราะเหตไร เพราะอรยสาวกรถกตอง


๑ ธรรมทควรเสพ ในทนหมายถงธรรมทควรใหเกดขนในสนดานของตน ไดแก การคบสตบรษ การฟง

สทธรรมและการพจารณาโดยแยบคาย (ม.ม.อ. ๒/๔๗๔/๒๘๓, ม.ม.ฏกา ๒/๔๗๔/๓๕๘)

๒ ธรรมทควรคบ ในทนหมายถงธรรมทบ าเพญมทานเปนตน (ม.ม.อ. ๒/๔๗๔/๒๘๓, ม.ม.ฏกา ๒/๔๗๔/

๓๕๘)

๓ เสพ ในทนหมายถงการประพฤต การเจรญใหเกดขน (ข.จ.อ. ๑๖๑/๑๔๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๕ }

๕๑๖



การสมาทานธรรม ๔ ประการ

[๔๗๕] ภกษทงหลาย การสมาทานธรรม ๔ ประการน

การสมาทานธรรม ๔ ประการ อะไรบาง คอ

๑. การสมาทานธรรมทมทกขในปจจบน และมทกขเปนวบากในอนาคต

๒. การสมาทานธรรมทมสขในปจจบน แตมทกขเปนวบากในอนาคต

๓. การสมาทานธรรมทมทกขในปจจบน แตมสขเปนวบากในอนาคต

๔. การสมาทานธรรมทมสขในปจจบน และมสขเปนวบากในอนาคต

[๔๗๖] ภกษทงหลาย

๑. บรรดาการสมาทานธรรมเหลานน บคคลผไมรจกการสมาทานธรรม

ทมทกขในปจจบนและมทกขเปนวบากในอนาคต ตกอยในอวชชา

ไมรชดตามความเปนจรงวา ‘การสมาทานธรรมนมทกขในปจจบน

และมทกขเปนวบากในอนาคต’ เมอไมรจกการสมาทานธรรมเหลานน

ตกอยในอวชชา ไมรชดตามความเปนจรง จงเสพการสมาทานธรรมนน

ไมละเวนการสมาทานธรรมนน เมอเสพการสมาทานธรรมนน ไม

ละเวนการสมาทานธรรมนน ธรรมทไมนาปรารถนา ไมนาใคร

ไมนาพอใจ กเจรญยงขน ธรรมทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ

ยอมเสอมไป ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนรไมถกตอง

๒. บคคลผไมรจกการสมาทานธรรมทมสขในปจจบนแตมทกขเปนวบาก

ในอนาคต ตกอยในอวชชา ไมรชดตามความเปนจรงวา ‘การ

สมาทานธรรมนมสขในปจจบนแตมทกขเปนวบากในอนาคต’ เมอไม

รจกการสมาทานธรรมนนแลวตกอยในอวชชา ไมรชดตามความ

เปนจรง จงเสพการสมาทานธรรมนน ไมละเวนการสมาทานธรรมนน

เมอเสพการสมาทานธรรมนน ไมละเวนการสมาทานธรรมนน

ธรรมทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ กเจรญยงขน ธรรม

ทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ยอมเสอมไป ขอนนเพราะเหตไร

เพราะบคคลนนรไมถกตอง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๖ }

๕๑๗



๓. บคคลผไมรจกการสมาทานธรรมทมทกขในปจจบนแตมสขเปน

วบากในอนาคต ตกอยในอวชชา ไมรชดตามความเปนจรงวา

‘การสมาทานธรรมนมทกขในปจจบนแตมสขเปนวบากในอนาคต’

เมอไมรจกการสมาทานธรรมนน ตกอยในอวชชา ไมรชดตาม

ความเปนจรง ไมเสพการสมาทานธรรมนน ละเวนการสมาทาน

ธรรมนน เมอไมเสพการสมาทานธรรมนน ละเวนการสมาทาน

ธรรมนน ธรรมทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ กเจรญยงขน

ธรรมทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ยอมเสอมไป ขอนน

เพราะเหตไร เพราะบคคลนนรไมถกตอง

๔. บคคลผไมรจกการสมาทานธรรมทมสขในปจจบนและมสขเปน

วบากในอนาคต ตกอยในอวชชา ไมรชดตามความเปนจรงวา

‘การสมาทานธรรมนมสขในปจจบนและมสขเปนวบากในอนาคต’ เมอ

ไมรจกการสมาทานธรรมนน ตกอยในอวชชา ไมรชดตามความ

เปนจรง ไมเสพการสมาทานธรรมนน ละเวนการสมาทานธรรมนน

เมอไมเสพการสมาทานธรรมนน ละเวนการสมาทานธรรมนน ธรรม

ทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ กเจรญยงขน ธรรมท

นาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ยอมเสอมไป ขอนนเพราะเหตไร

เพราะบคคลนนรไมถกตอง

[๔๗๗] ภกษทงหลาย

๑. บรรดาการสมาทานธรรมเหลานน บคคลผรจกการสมาทานธรรม

ทมทกขในปจจบนและมทกขเปนวบากในอนาคต มวชชา รชดตาม

ความเปนจรงวา ‘การสมาทานธรรมนมทกขในปจจบนและมทกข

เปนวบากในอนาคต’ เมอรจกการสมาทานธรรมนน มวชชา รชด

ตามความเปนจรง จงไมเสพการสมาทานธรรมนน ละเวนการ

สมาทานธรรมนน เมอไมเสพการสมาทานธรรมนน ละเวนการ

สมาทานธรรมนน ธรรมทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ

กเสอมไป ธรรมทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ยอมเจรญยงข น

ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนรถกตอง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๗ }

๕๑๘



๒. บคคลผรจกการสมาทานธรรมทมสขในปจจบนแตมทกขเปน

วบากในอนาคต มวชชา รชดตามความเปนจรงวา ‘การสมาทาน

ธรรมนมสขในปจจบนแตมทกขเปนวบากในอนาคต’ เมอรจกการ

สมาทานธรรมนน มวชชา รชดตามความเปนจรง จงไมเสพการ

สมาทานธรรมนน ละเวนการสมาทานธรรมนน เมอไมเสพการ

สมาทานธรรมนน ละเวนการสมาทานธรรมนน ธรรมทไมนาปรารถนา

ไมนาใคร ไมนาพอใจ กเสอมไป ธรรมทนาปรารถนา นาใคร

นาพอใจ ยอมเจรญยงขน ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนร

ถกตอง

๓. บคคลผรจกการสมาทานธรรมทมทกขในปจจบนแตมสขเปน


ธรรมน มทกขในปจจบนแตมสขเปนวบากในอนาคต’ เมอรจกการ

สมาทานธรรมนน มวชชา รชดตามความเปนจรง จงเสพการ

สมาทานธรรมนน ไมละเวนการสมาทานธรรมนน เมอเสพการ

สมาทานธรรมนน ไมละเวนการสมาทานธรรมนน ธรรมทไมนา

ปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ กเสอมไป ธรรมทนาปรารถนา

นาใคร นาพอใจ ยอมเจรญยงขน ขอนนเพราะเหตไร เพราะ

บคคลนนรถกตอง

๔. บคคลผรจกการสมาทานธรรมทมสขในปจจบนและมสขเปน


ธรรมนมสขในปจจบนและมสขเปนวบากในอนาคต’ เมอรจกการ

สมาทานธรรมนน มวชชา รชดตามความเปนจรง จงเสพการ

สมาทานธรรมนน ไมละเวนการสมาทานธรรมนน เมอเสพการ

สมาทานธรรมนน ไมละเวนการสมาทานธรรมนน ธรรมทไมนา

ปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ กเสอมไป ธรรมทนาปรารถนา

นาใคร นาพอใจ ยอมเจรญยงขน ขอนนเพราะเหตอะไร เพราะ

บคคลนนรถกตอง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๘ }

๕๑๙



การสมาทานธรรมทมทกขและมทกขเปนวบาก

[๔๗๘] การสมาทานธรรมทมทกขในปจจบน และมทกขเปนวบากในอนาคต


คอ บคคลบางคนในโลกนมทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนฆาสตว และ

เพราะการฆาสตวเปนปจจย เขาจงเสวยทกขโทมนส

มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนลกทรพย และเพราะการลกทรพยเปน

ปจจย เขาจงเสวยทกขโทมนส

มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนประพฤตผดในกาม และเพราะการ

ประพฤตผดในกามเปนปจจย เขาจงเสวยทกขโทมนส

มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนพดเทจ และเพราะการพดเทจเปนปจจย

เขาจงเสวยทกขโทมนส

มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนพดสอเสยด และเพราะการพดสอเสยด

เปนปจจย เขาจงเสวยทกขโทมนส

มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนพดค าหยาบ และเพราะการพด

ค าหยาบเปนปจจย เขาจงเสวยทกขโทมนส

มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนพดเพอเจอ และเพราะการพดเพอเจอ


มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนเพงเลงอยากไดส งของของผอ นมาก

และเพราะการเพงเลงอยากไดส งของของผอ นมากเปนปจจย เขาจงเสวยทกขโทมนส

มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนมจตปองรายผอ น และเพราะการมจต

ปองรายผอ นเปนปจจย เขาจงเสวยทกขโทมนส

มทกขบาง มโทมนสบาง จงเปนคนมความเหนผด และเพราะความเหนผด


{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๑๒ หนา :๕๑๙ }

Documents

พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูล ......และพระพ ทธสาวก (ข .ชา. (แปล) / - / , ม.ม .อ