Tri91 22+มัชฌิมนิกาย+อุปริปัณณาสก์+เล่ม+๓+ภาค+๑

พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท 1

พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก เลมท ๓ ภาคท ๑ ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

เทวทหวรรค ๑. เทวทหสตร วาดวยวาทะของพวกนครนถและพระตถาคต [๑] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทสกยนคม อนมนามวา เทวทหะ ในสกกชนบท สมยนน พระผมพระภาคเจาตรสเรยกภกษทงหลาย วา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระดารสแลว. [๒] พระผมพระภาคเจาไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย ม สมณพราหมณพวกหนง มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บรษบคคลนยอม เสวยเวทนาอยางใดอยางหนง ไมวาสข ทกข หรอมใชทกขมใชสขกด ขอ นนทงหมดกเพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน ดงนนเพราะกรรมเกาหมด ดวยตบะ ไมทากรรมใหม กจกไมมผลตอไป เพราะไมมผลตอไป กจก สนกรรม เพราะสนกรรม กจกสนทกข เพราะสนทกข กจกสนเวทนา


เพราะสนเวทนา ทกขทงปวงจกเปนอนไมมไปเอง ดกอนภกษทงหลาย พวกนครนถมกมวาทะอยางน. [๓] ดกอนภกษทงหลาย เราเขาไปหาพวกนครนถผมวาทะอยางน แลวถามอยางนวา ทานนครนถ จรงหรอทมขาววา พวกทานมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บรษบคคลนยอมเสวยเวทนาอยางใดอยางหนง แมวาสขทกข หรอมใชทกขมใชสข ขอนนทงหมดเปนเพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแต กอน ทงนเพราะกรรมเกาหมดดวยตบะ ไมทากรรมใหม กจกไมมผลตอไป เพราะไมมผลตอไป กจกสนกรรม เพราะสนกรรม กจกสนทกข เพราะ สนทกข กจกสนเวทนา เพราะสนเวทนา ทกขทงปวงจกเปนอนไมม ไปเอง. ดกอนภกษทงหลาย พวกนครนถนน ถกเราถามอยางนแลวกยนยน เราจงถามอยางนวา ทานนครนถ พวกทานทราบละหรอวา เราทงหลายได มแลวในกอน มใชไมไดมแลว. นครนถเหลานน ตอบวา ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. เรา. ทานนครนถ พวกทานทราบละหรอวา เราทงหลายไดทาบาป กรรมไวในกอน มใชไมไดทาไว. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. เรา. ทานนครนถ พวกทานทราบละหรอวา เราทงหลายไดทาบาป กรรมอยางนบาง ๆ. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. เรา. ทานนครนถผมอาย พวกทานทราบละหรอวา ทกขเทานเรา สลดไดแลว หรอวาทกขเทาน เราตองสละเสย หรอวาเมอทกขเทาน เราสลด ไดแลว ทกขทงหมดกจกเปนอนไมมไปเอง.


น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. เรา. ทานนครนถ พวกทานทราบการละอกศลธรรม การบาเพญ กศลธรรมในปจจบนละหรอ. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. [๔] เรา. ทานนครนถ เทาทพดกนมานเปนอนวา พวกทานไม ทราบวา เราทงหลายไดมแลวในกอน มใชไมไดมแลว ไมทราบวา เราทง หลายไดทาบาปกรรมไวในกอน มใชไมไดทาไว ไมทราบวา เราทงหลาย ไดทาบาปกรรมอยางนบาง ๆ ไมทราบวา ทกขเทาน เราสลดไดแลว หรอวา ทกขเทาน เราตองสลดเสย หรอวาเมอทกขเทาน เราสลดไดแลว ทกขทงหมด กจกเปนอนไมมไปเอง ไมทราบการละอกศลธรรม การบาเพญกศลธรรมใน ปจจบน เมอเปนเชนน ทานนครนถไมสมควรจะพยากรณวา บรษบคคลน ยอมเสวยเวทนาอยางใดอยางหนง ไมวาสข ทกข หรอมใชทกขมใชสข ขอ นนทงหมดกเพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน ทงน เพราะกรรมเกาหมด ดวยตบะ ไมทากรรมใหม กจกไมมผลตอไป เพราะไมมผลตอไป กจก สนกรรม เพราะสนกรรม กจกสนทกข เพราะสนทกข กจกสนเวทนา เพราะสนเวทนา ทกขทงปวงจกไมมไปเอง. ทานนครนถ กถาพวกทานพงทราบวา เราทงหลายไดมแลวแตกอน มใชไมไดมแลว พงทราบวา เราทงหลายไดทาบาปกรรมไวแตกอน มใชไม ไดทาไว พงทราบวา เราทงหลายไดทาบาปกรรมอยางนบาง ๆ พงทราบวา ทกขเทาน เราสลดไดแลว หรอวาทกขเทาน เราตองสลดเสย หรอวาเมอทกข เทาน เราสลดไดแลว ทกขทงหมดกเปนอนไมมไปเอง พงทราบการละอกศล ธรรม การบาเพญกศลธรรมในปจจบน เมอเปนเชนน ทานนครนถ ควรจะ


พยากรณไดวา บรษบคคลนยอมเสวยเวทนาอยางใดอยางหนง ไมวาสข ทกข หรอมใชทกขมใชสข ขอนนทงหมดกเพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน ทงน เพราะกรรมเกาหมดดวยตบะ ไมทากรรมใหม กจกไมมผลตอไป เพราะ ไมมผลตอไป กจกสนกรรม เพราะสนกรรมกจกสนทกข เพราะสนทกข กจกสนเวทนา เพราะสนเวทนา ทกขทงปวงกจกเปนอนไมมไปเอง. [๕] ทานนครนถ เปรยบเหมอนบรษถกยงดวยลกศรทมยาพษอาบ ไวอยางหนาแลว พงเสวยเวทนาอนเปนทกขกลา เจบแสบ เพราะเหตการ เสยดแทงของลกศร มตร สหาย ญาตสาโลหตของเขาพงใหหมอผาตดรกษา หมอผาตดใชศสตราชาแหละปากแผลของเขา เขาพงเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ แมเพราะเหตถกเครองตรวจคนหาลกศร หมอผาตดถอนลกศรออก เขาพงเสวยทกขเวทนาอนกลาเจบแสบ แมเพราะเหตถอนลกศรออก หมอผา ตดใสยาถอนพษทปากแผล เขาพงเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ แม เพราะเหตใสยาถอนพษทปากแผล ตอมา เขามแผลหาย มผวหนงสนท จง ไมมโรค มความสข เสร อยไดตามลาพง ไปไหนไปได จงมความคดอยาง นวา เมอกอน เราถกยงดวยลกศรทมยาพษอาบไวอยางหนา ไดเสวยทกข- เวทนาอนกลา เจบแสบ แมเพราะเหตการเสยดแทงของลกศร มตร สหาย ญาตสาโลหตของเราใหหมอผาตดรกษา หมอผาตดใชศสตราชาแหละปากแผล เรานนไดเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ แมเพราะเหตถกศสตราชาแหละ ปากแผล หมอผาตดใชเครองตรวจคนหาลกศร เรานนไดเสวยทกขเวทนาอน กลา เจบแสบ แมเพราะเหตถกเครองตรวจคนหาลกศร หมอผาตดถอนลก ศรออก เรานนไดเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ แมเพราะเหตถอนลกศร ออก หมอผาตดใสยาถอนพษทปากแผล เรานนไดเสวยทกขเวทนาอนกลา


เจบแสบ แมเพราะเหตใสยาถอนพษทปากแผล เดยวน เรานนมแผลหาย มผวหนงสนท จงไมมโรค มความสข เสร อยไดตามลาพง ไปไหนไปได ฉนใด. ทานนครนถ กฉนนนเหมอนกนแล ถาพวกทานพงทราบวา เรา ทงหลาย ไดมแลวในกอน มใชไมไดมแลว พงทราบวา เราทงหลายไดทา บาปกรรมไวในกอน มใชไมไดทาไว พงทราบวา เราทงหลายไดทาบาป กรรมอยางนบาง ๆ พงทราบวา ทกขเทานเราสลดไดแลว หรอวาทกขเทา น เราตองสลดเสย หรอวาเมอทกขเทานเราสลดไดแลว ทกขทงหมดกเปน อนไมมไปเอง พงทราบการละอกศลธรรม การบาเพญกศลธรรมในปจจบน เมอเปนเชนน พวกนครนถ ควรจะพยากรณไดวา บรษบคคลนยอมเสวย เวทนาอยางใดอยางหนง ไมวาสข ทกข หรอมใชทกขมใชสข ขอนนทงหมด กเพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน ทงนเพราะกรรมเกาหมดดวยตบะ ไมทากรรมใหม จกไมมผลตอไป เพราะไมมผลตอไป กจกสนกรรม เพราะสนกรรม จกสนทกข เพราะสนทกข จกสนเวทนา เพราะสนเวทนา ทกขทงปวงจกเปนอนไมมไปเอง. ทานนครนถ กเพราะเหตทพวกทานไมทราบวา เราทงหลายไดม แลวในกอน มใชไมไดมแลว ไมทราบวา เราทงหลายไดทาบาปกรรมไว ในกอน มใชไมไดทาไว ไมทราบวา เราทงหลายไดทาบาปกรรมอยางนบางๆ ไมทราบวา ทกขเทาน เราสลดไดแลว หรอวาทกขเทาน เราตองสลดเสย หรอ วาเมอทกขเทาน เราสลดไดแลว ทกขทงหมดกเปนอนไมมไปเอง ไมทราบ การละอกศลธรรม การบาเพญกศลธรรมในปจจบน ฉะนน ทานนครนถ จงไมสมควรจะพยากรณวา บรษบคคลนยอมเสวยเวทนาอยางใดอยางหนง


ไมวาสข ทกข หรอมใชทกขมใชสข ขอนนทงหมดกเพราะเหตแหงกรรมทตน ทาไวแตกอน ทงน เพราะกรรมเกาหมดดวยตบะ ไมทากรรมใหม จกไม มผลตอไป เพราะไมมผลตอไป จกสนกรรม เพราะสนกรรม กจกสนทกข เพราะสนทกข กจกสนเวทนา เพราะสนเวทนา ทกขทงปวงกจกเปนอน ไมมไปเอง. [๖] ดกอนภกษทงหลาย เมอเรากลาวอยางน พวกนครนถนน ไดกลาวกะเราดงนวา ทานผมอาย ทานนครนถนาฏบตร เปนผรธรรมทงปวง เปนผเหนธรรมทงปวง ยนยนญาณทสสนะตลอดทกสวนวา เมอเราเดนกด ยนกด หลบกด ตนกด ญาณทสสนะไดปรากฏตดตอเสมอไป ทานกลาว อยางนวา ดกอนพวกนครนถผมอาย บาปกรรมทพวกทานทาไวในกอนมอย พวกทานจงสลดบาปกรรมนนเสย ดวยปฏปทาประกอบดวยการกระทาททาได ยากอนเผดรอนน ขอททานทงหลายเปนผสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ในบดนนน เปนการไมทาบาปกรรมตอไป ทงน เพราะกรรมเกาหมดดวย ตบะ ไมทากรรมใหม กจกไมมผลตอไป เพราะไมมผลตอไป กจกสน กรรม เพราะสนกรรม กจกสนทกข เพราะสนทกข กจกสนเวทนา เพราะ สนเวทนา ทกขทงหมดกจกเปนอนไมมไปเอง กแหละคานนถกใจและควร แกพวกขาพเจา และเพราะเหตนน พวกขาพเจาจงไดชนชม. [๗] ดกอนภกษทงหลาย เมอพวกนครนถกลาวแลวอยางน เราได กลาวกะพวกนครนถนน ดงนวา ทานนครนถ ธรรม ๕ ประการนแล มวบาก ๒ ทางในปจจบน ๕ ประการเปนไฉน คอความเชอ ความชอบใจ การฟงตามเขาวา ความตรกตามอาการ ความปกใจดงดวยทฏฐ ทานนครนถ เหลานแล ธรรม ๕ ประการ มวบาก ๒ ทางในปจจบน บรรดาธรรม ๕


ประการนน ทานนครนถ มความเชออยางไร ชอบใจอยางไร ราเรยนมา อยางไร ไดยนมาอยางไร ตรกตามอาการอยางไร ปกใจดงดวยทฏฐอยางไร ในศาสดาผมวาทะเปนสวนอดต ดกอนภกษทงหลาย เรามวาทะอยางนแล จงไมเลงเหนการโตตอบวาทะอนชอบดวยเหตอะไร ๆ ในพวกนครนถ. [๘] ดกอนภกษทงหลาย เรากลาวกะพวกนครนถนนตอไปอก อยางนวา ทานนครนถ พวกทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน สมยใด พวกทานมความพยายามแรงกลา มความเพยรแรงกลา สมยนน พวกทาน ยอมเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ อนเกดแตความพยายามแรงกลา แต สมยใด พวกทานไมมความพยายามแรงกลา ไมมความเพยรแรงกลา สมยนน พวกทานยอมไมเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบอนเกดแตความพยายาม แรงกลา. นครนถรบวา ทานพระโคดม สมยใด พวกขาพเจามความพยายาม แรงกลา มความเพยรแรงกลา สมยนน พวกขาพเจายอมเสวยทกขเวทนา อนกลา เจบแสบ อนเกดแตความพยายามแรงกลา สมยใด พวกขาพเจา ไมมความพยายามแรงกลา ไมมความเพยรแรงกลา สมยนน พวกขาพเจา ยอมไมเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ อนเกดแตความพยายามแรงกลา [๙] พ. ทานนครนถ เทาทพดกนมาน เปนอนวา สมยใด พวก ทานมความพยายามแรงกลา มความเพยรแรงกลา สมยนน พวกทานยอม เสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ อนเกดแตความพยายามแรงกลา แตสมยใด พวกทานไมมความพยายามแรงกลา ไมมความเพยรแรงกลา สมยนน พวกทาน ยอมไมเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ อนเกดแตความพยายามแรงกลา เมอเปนเชนน ทานนครนถ ไมสมควรจะพยากรณวา บรษบคคลนยอมเสวย


เวทนาอยางใดอยางหนง ไมวาสข ทกข หรอมใชทกขมใชสข ขอนนทง หมดกเพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน ทงนเพราะกรรมเกาหมดดวย ตบะ ไมทากรรมใหม กจกไมมผลตอไป เพราะไมมผลตอไป กจกสนกรรม เพราะสนกรรม กจกสนทกข เพราะสนทกข กจกสนเวทนา ทกขทงปวง กจกเปนอนไมมไปเอง. ทานนครนถ ถาสมยใด พวกทานมความพยายามแรงกลา มความ เพยรแรงกลา สมยนน ทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ อนเกดแตความ พยายาม พงหยดไดเอง และสมยใด พวกทานไมมความพยายามแรงกลา ไมมความเพยรแรงกลา สมยนน ทกขเวทนาอนกลา เจบแสบ อนเกดแต ความพยายามพงหยดไดเอง เมอเปนเชนน ทานพวกนครนถกควรพยากรณ ไดวา บรษบคคลนยอมเสวยเวทนาอยางใดอยางหนง ไมวาสข ทกข หรอ มใชทกขมใชสข ขอนน ทงหมดกเพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน ทงน เพราะกรรมเกาหมดดวยตบะ ไมทากรรมใหม กจกไมมผลตอไป เพราะ ไมมผลตอไป กจกสนกรรม เพราะสนกรรม กจกสนทกข เพราะสนทกข กจกสนเวทนา เพราะสนเวทนาทกขทงปวงกจกเปนอนไมมไปเอง. ทานนครนถ กเพราะเหตท สมยใด พวกทานมความพยายามแรง กลา มความเพยรแรงกลา สมยนน พวกทานจงเสวยทกขเวทนาอนกลา เจบ แสบ อนเกดแตความพยายามแรงกลา แตสมยใด พวกทานไมมความพยายาม แรงกลา ไมมความเพยรแรงกลา สมยนน พวกทานจงไมเสวยทกขเวทนา อนกลา เจบแสบ อนเกดแตความพยายามแรงกลา พวกทานนนเสวยทกข- เวทนาอนกลา เจบแสบ อนเกดแตความเพยรเองทเดยว ยอมเชอผดไป เพราะอวชชา เพราะความไมร เพราะความหลงวา บรษบคคลนยอมเสวย


เวทนาอยางใดอยางหนง ไมวาสข ทกข หรอมใชทกขมใชสข ขอนนทง หมดกเพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน ทงนเพราะหมดกรรมเกาดวย ตบะ ไมทากรรมใหม กจกไมมผลตอไป เพราะไมมผลตอไป กจกสนกรรม เพราะสนกรรมกจกสนทกข เพราะสนทกขกจกสนเวทนา เพราะสนเวทนา ทกขทงปวงกจกเปนอนไมมไปเอง ดกอนภกษทงหลาย เรามวาทะแมอยาง นแล จงไมเลงเหนการโตตอบวาทะอนชอบดวยเหตอะไร ๆ ในพวกนครนถ. [๑๐] ดกอนภกษทงหลาย เรากลาวกะพวกนครนถนนตอไปอกอยาง นวา ทานนครนถ พวกทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พวกทานจะพง ปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผลในปจจบน ขอกรรมนนจงใหผลใน ชาตหนา ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด พวกนครนถนนกลาววา ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. พ. และพวกทานจะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผลใน ชาตหนา ขอกรรมนนจงใหผลในปจจบน ดวยความพยายามหรอดวยความ เพยรเถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. พ. ทานนครนถ พวกทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พวกทาน จะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผลเปนสข ขอกรรมนนจงใหผล เปนทกข ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. พ. และพวกทานจะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผลเปน ทกข ขอกรรมนนจงใหผลเปนสข ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย.


พ. ทานนครนถ พวกทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พวกทาน จะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผลเสรจสนแลว ขอกรรมนนจง ใหผลอยาเพอเสรจสน ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. พ. และพวกทานจะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผลยงไม เสรจสน ขอกรรมนนจงใหผลเสรจสน ดวยความพยายามหรอดวยความเพยร เถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. พ. ทานนครนถ พวกทานจะสาคญความขอนน เปนไฉน พวกทาน จะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผลมาก ขอกรรมนนจงใหผลนอย ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. พ. และพวกทานจะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผลนอย ขอกรรมนนจงใหผลมาก ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. พ. ทานนครนถ พวกทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พวกทาน จะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดใหผล ขอกรรมนนจงอยาใหผล ดวย ความพยายามหรอดวยความเพยรเถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย. พ. และพวกทานจะพงปรารถนาไดดงนหรอวา กรรมใดไมใหผล ขอกรรมนนจงใหผล ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด. น. ทานผมอาย ขอนหามไดเลย.


[๑๑] พ. ทานนครนถ เทาทพดกนมานเปนอนวา พวกทานจะพง ปรารถนาไมไดดงนวา กรรมใดใหผลในปจจบน ขอกรรมนนจงใหผลใน ชาตหนา ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด วากรรมใดใหผลในชาตหนา ขอกรรมนน จงใหผลในปจจบน ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด วา กรรมใดใหผลเปนสข ขอกรรมนนจงใหผลเปนทกข ดวยความพยายามหรอ ดวยความเพยรเถด วากรรมใดใหผลเปนทกข ขอกรรมนนจงใหผลเปนสข ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด วากรรมใดใหผลเสรจสนแลว ขอ กรรมนนจงใหผลอยาเพอเสรจสน ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด วากรรมใดใหผลยงไมเสรจสน ขอกรรมนนจงใหผลเสรจสนดวยความพยายาม หรอดวยความเพยรเถด วากรรมใดใหผลมาก ขอกรรมนนจงใหผลนอย ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด วากรรมใดใหผลนอย ขอกรรมนน จงใหผลมาก ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด วากรรมใดใหผล ขอ กรรมนนจงอยาใหผล ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด วากรรมใด ไมใหผล ขอกรรมนนจงใหผล ดวยความพยายามหรอดวยความเพยรเถด เมอเปนเชนน ความพยายามของพวกนครนถกไรผล ความเพยรกไรผล. ภกษทงหลาย พวกนครนถมวาทะอยางน การกลาวกอนและการ กลาวตาม๑ ๑๐ ประการอนชอบดวยเหตของพวกนครนถ ผมวาทะอยางนนา ตาหน. ดกอนภกษทงหลาย ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตแหง กรรมทตนทาไวแตกอน พวกนครนถตองเปนผทากรรมชวไวกอนแน ในบด น พวกเขาจงไดเสวยทกขเวทนาอนกลาเจบแสบเหนปานน ถาหมสตวยอมเสวย สขและทกข เพราะเหตทพระผเปนใหญเนรมตให พวกนครนถตองเปนผ ๑. คอวาทะของพวกคร และอนวาทะของศษยทวาตามกน


ถกพระผเปนใหญชนเลวเนรมตมาแน ในบดน พวกเขาจงไดเสวยทกขเวทนา อนกลาเจบแสบเหนปานน ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตเคราะห กรรม พวกนครนถตองเปนผมเคราะหกรรมชวแน ในบดน พวกเขาจงไดเสวย ทกขเวทนาอนกลาเจบแสบเหนปานน ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะ เหตอภชาต พวกนครนถตองเปนผมอภชาตเลวแน ในบดน พวกเขาจงได เสวยทกขเวทนาอนกลาเจบแสบเหนปานน ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตพยายามในปจจบน พวกนครนถตองเปนผมความพยายามในปจจบน เลวแน ในบดน พวกเขาจงไดเสวยทกขเวทนาอนกลาเจบแสบเหนปานน ดกอนภกษทงหลาย ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตกรรมทตนทา ไวแตกอน พวกนครนถกตองนาตาหน ถาหมสตวไมใชเสวยสขและทกข เพราะ เหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน พวกนครนถกตองนาตาหน ถาหมสตวยอม เสวยสขและทกข เพราะเหตทพระผเปนใหญเนรมตให พวกนครนถตองนา ตาหน ถาหมสตวไมใชเสวยสขและทกข เพราะเหตทพระผเปนใหญเนรมต ให พวกนครนถกตองนาตาหน ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหต เคราะหกรรม พวกนครนถตองนาตาหน ถาหมสตวไมใชเสวยสขและทกข เพราะ เหตเคราะหกรรม พวกนครนถกตองนาตาหน ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตอภชาต พวกนครนถกตองนาตาหน ถาหมสตวไมใชเสวยสขและทกข เพราะเหตอภชาต พวกนครนถกตองนาตาหน ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตพยายามในปจจบน พวกนครนถกตองนาตาหน ถาหมสตวไมใช เสวยสขและทกข เพราะเหตพยายามในปจจบน พวกนครนถกตองนาตาหน ดกอนภกษทงหลาย พวกนครนถมวาทะอยางน วาทะของอาจารยและวาทะ ของศษย ๑๐ ประการ อนชอบดวยเหตของพวกนครนถผมวาทะอยางน นา ตาหน ดกอนภกษทงหลาย ความพยายามไรผล ความเพยรไรผล อยางนแล.


[๑๒] ดกอนภกษทงหลาย กอยางไร ความพยายามจงจะมผล ความเพยรจงจะมผล ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ไมเอาทกข ทบถมตนทไมมทกขทบถม ๑ ไมสละความสขทเกดโดยธรรม ๑ ไมเปนผ หมกมนในความสขนน ๑ เธอยอมทราบชดอยางนวา ถงเรานยงมเหตแหง ทกข เมอเรมตงความเพยร วราคะยอมมไดเพราะการตงความเพยร อนง ถงเรานยงมเหตแหงทกข เมอวางเฉย บาเพญอเบกขาอย วราคะกยอมมได เธอพงเรมตงความเพยร ในทานองทภกษยงมเหตแหงทกข เรมตงความเพยร ยอมมวราคะ เพราะการเรมตงความเพยรและบาเพญอเบกขา ในทานองท ภกษยงมเหตแหงทกข วางเฉย บาเพญอเบกขาอย ยอมมวราคะ เมอเธอ นนยงมเหตแหงทกข เรมตงความเพยร วราคะยอมมไดเพราะการตงความ เพยร แมอยางน ทกขนนกเปนอนไมมไปเอง เมอเธอนนยงมเหตแหงทกข วางเฉย บาเพญอเบกขาอย วราคะยอมมได แมอยางน ทกขนนกเปนอน ไมมไปเอง. [๑๓] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนชายผกาหนด มจตปฏพทธ พอใจอยางแรงกลา มงหมายอยางแรงกลาในหญง เขาเหนหญงนนยนพดจา กระซกกระซราเรงอยกบชายอน ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญ ความขอนนเปนไฉน ความโศก ความราพน ความทกขกาย ความทกขใจ และความคบแคนใจ จะพงเกดขนแกชายนน เพราะเหนหญงคนโนนยน พดจากระซกกระซราเรงอยกบชายอนบางหรอไม. พวกภกษทลวา ตองเปนเชนนน พระพทธเจาขา. พ. ขอนนเพราะเหตไร. ภ. พระพทธเจาขา เพราะชายคนโนนกาหนด มจตปฏพทธพอใจ อยางแรงกลา มงหมายอยางแรงกลาในหญงคนโนน ฉะนน ความโศก


ความราพน ความทกขกาย ความทกขใจและความคบแคนใจ จงเกดขนได แกเขา เพราะเหนหญงนนยนพดจากระซกกระซราเรงอยกบชายอน. พ. ดกอนภกษทงหลาย ตอมาชายคนนน มความดารอยางนวา เรา กาหนด มจตปฏพทธ พอใจอยางแรงกลา มงหมายอยางแรงกลาในหญงคน โนน ความโศก ความราพน ความทกขกาย ความทกขใจและความคบแคนใจ จงเกดขนแกเราได เพราะเหนหญงคนโนนยนพดจากระซกกระซราเรงอยกบ ชายอน อยากระนนเลย เราพงละความกาหนด พอใจในหญงคนโนนทเรา มนนเสยเถด เขาจงละความกาหนดพอใจในหญงคนโนนนนเสย สมยตอมา เขาเหนหญงคนนนยนพดจากระซกกระซราเรงอยกบชายอน ดกอนภกษทง หลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ความโศก ความราพน ความ ทกขกาย ความทกขใจ และความคบแคนใจ จะพงเกดขนแกชายนน เพราะ เหนหญงคนโนน ยนพดจากระซกกระชราเรงอยกบชายอนบางหรอไม. ภ. ขอนนหามได พระพทธเจาขา. พ. ขอนนเพราะเหตอะไร. ภ. พระพทธเจาขา เพราะชายคนโนน คลายกาหนดในหญงคนโนน แลว ฉะนน ถงเหนหญงนนยนพดจากระซกกระซราเรงอยกบชายอน ความโศก ความราพน ความทกขกาย ความทกขใจและความคบแคนใจ ก ไมเกดแกเขา. [๑๔] ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนแล ภกษไมเอาทกขทบถมตน ทไมมทกขทบถม ๑ ไมสละความสขทเกดขนโดยธรรม ๑ ไมเปนผหมก มนในความสขนน ๑ เธอยอมทราบชดอยางนวา ถงเรานยงมเหตแหงทกข เมอเรมตงความเพยร วราคะยอมมไดเพราะการตงความเพยร อนง ถงเรา


นยงมเหตแหงทกข เมอวางเฉย บาเพญอเบกขาอย วราคะกยอมมได เธอ จงเรมตงความเพยร ในทานองทภกษยงมเหตแหงทกข เรมตงความเพยร ยอมมวราคะ เพราะการเรมตงความเพยร และบาเพญอเบกขา ในทานองท ภกษยงมเหตแหงทกข วางเฉย บาเพญอเบกขาอย ยอมมวราคะ เมอเธอ นนยงมเหตแหงทกข เรมตงความเพยร วราคะยอมมไดเพราะการตงความ เพยร แมอยางนทกขนนกเปนอนไมมไปเอง เมอเธอนนยงมเหตแหงทกข วางเฉย บาเพญอเบกขาอย วราคะยอมมได แมอยางน ทกขนนกเปนอน ไมม ไปเอง ดกอนภกษทงหลาย ความพยายามมผล ความเพยรมผล แม อยางน. [๑๕] ดกอนภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษพจารณาเหน ดงนวา เมอเราอยตามสบาย อกศลธรรมยอมเจรญยง กศลธรรมยอมเสอม แตเมอเราเรมตงตนเพอความลาบาก อกศลธรรมยอมเสอม กศลธรรมยอม เจรญยง อยากระนนเลย เราพงเรมตงตนเพอความลาบากเถด เธอจงเรม ตงตนเพอความลาบาก เมอเธอเรมตงตนเพอความลาบากอย อกศลธรรม ยอมเสอม กศลธรรมยอมเจรญยง สมยตอมา เธอไมตองเรมตงตนเพอความ ลาบาก ขอนนเพราะเหตไร ดกอนภกษทงหลาย เพราะภกษนนเรมตงตน เพอความลาบาก เพอประโยชนใด ประโยชนนนของเธอ เปนอนสาเรจแลว ฉะนน สมยตอมา เธอจงไมตองเรมตงตนเพอความลาบาก ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนชางศร ยางลนลกศรบนขาไฟ ๒ อน ดดใหตรงจนใชการได เพราะเหตทลกศรเปนของอนชางศรยางลนบนขาไฟ ๒ อน ดดใหตรงจนใช การไดแลว สมยตอมา ชางศรนนไมตองยางลนลกศรนนบนขาไฟ ๒ อน ดดใหตรงจนใชการได ขอนนเพราะเหตไร ดกอนภกษทงหลาย เพราะชาง ศรนนพงยางลนลกศรบนขาไฟ ๒ อน ดดใหตรงจนใชการได เพอประโยชนใด


ประโยชนนนของเขาเปนอนสาเรจแลว ฉะนน สมยตอมา ชางศรจงไมตอง ยางลนลกศรบนขาไฟ ๒ อน ดดใหตรงจนใชการได ฉนใด ดกอนภกษ ทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษยอมพจารณาเหนดงนวา เมอเราอยตาม สบาย อกศลธรรมยอมเจรญยง กศลธรรมยอมเสอม แตเมอเราเรมตงตน เพอความลาบาก อกศลธรรมยอมเสอม กศลธรรมยอมเจรญยง อยากระนนเลย เราพงเรมตงตนเพอความลาบากเถด เธอจงเรมตงตนเพอความลาบาก เมอ เธอเรมตงตนเพอความลาบากอย อกศลธรรมยอมเสอม กศลธรรมยอมเจรญ ยง สมยตอมา เธอไมตองเรมตงตนเพอความลาบาก ขอนนเพราะเหตไร ดกอนภกษทงหลาย เพราะภกษนนเรมตงตนเพอความลาบาก เพอประโยชน ใด ประโยชนนนของเธอ เปนอนสาเรจแลว ฉะนน สมยตอมา เธอจง ไมตองเรมตงตนเพอความลาบากแล ดกอนภกษทงหลาย ความพยายามมผล ความเพยรมผล แมอยางน. [๑๖] ดกอนภกษทงหลาย อกประการหนง ตถาคตอบตขนในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ ดาเนนไปด รแจงโลก เปนสารถผฝกบรษทควรฝกอยางหาคนอนยงกวามได เปนครของ เทวดาและมนษยทงหลาย เปนผตนแลว เปนผแจกธรรม ตถาคตนนทาให แจงดวยปญญาอนยงเองแลว สอนโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหม โลก หมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยใหรทว แสดงธรรม งามในเบองตน ในทามกลาง ในทสด พรอมทงอรรถทงพยญชนะ ประกาศ พรหมจรรยอนบรสทธบรบรณสนเชง คฤหบดกด บตรของคฤหบด คนเกด ภายหลงในสกลใดสกลหนงกด ยอมฟงธรรมนน ครนฟงแลว ยอมไดความ เชอในตถาคต เขาประกอบดวยการไดความเชอโดยเฉพาะนน จงพจารณา


เหนดงน วา ฆราวาสคบแคบเปนทางมาแหงธล บรรพชาเปนชองวาง เรา ยงอยครองเรอน จะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณโดยสวนเดยวดจ สงขทเขาขดแลวนไมใชทาไดงาย อยากระนนเลย เราพงปลงผมและหนวด นงหมผากาสาวพสตรแลว ออกจากเรอนบวชเถด สมยตอมา เขาละโภคสมบต นอยบาง มากบาง ละเครอญาตเลกบาง ใหญบาง ปลงผมและหนวด นงหม ผากาสาวพสตรแลวออกจากเรอนไมมเรอนบวช เขาบวชแลวอยางน ถงพรอม ดวยสกขาสาชพของภกษทงหลาย ละปาณาตบาต เปนผเวนขาดจากปาณาตบาต วางไม วางมดแลว มความละอาย ถงความเอนดอนเคราะหดวยความเกอกล ในสรรพสตวอย ละอทนนาทาน เปนผเวนขาดจากอทนนาทาน ถอเอาแต ของทเขาให หวงแตของทเขาให มตนเปนคนสะอาด ไมใชขโมยอย ละ กรรมอนเปนขาศกแกพรหมจรรย เปนผประพฤตพรหมจรรย ประพฤตหาง ไกล เวนเมถนอนเปนเรองของชาวบาน ละมสาวาท เปนผเวนขาดจาก มสาวาท เปนผกลาวคาจรงดารงอยในคาสตย เปนหลกฐานเชอถอได ไมพด ลวงโลก ละวาจาสอเสยด เปนผเวนขาดจากวาจาสอเสยด ไดยนจากฝายนแลว ไมบอกฝายโนน เพอทาลายฝายน หรอไดยนจากฝายโนนแลว ไมบอกฝายน เพอทาลายฝายโนน ทงน เมอเขาแตกแยกกนแลว กสมานใหดกน หรอ เมอเขาดกนอยกสงเสรม ชอบความพรอมเพรยงกน ยนดในคนทพรอม เพรยงกน ชนชมในคนทพรอมเพรยงกน เปนผกลาววาจาสมานสามคคกน ละวาจาหยาบ เปนผเวนขาดจากวาจาหยาบ เปนผกลาววาจาซงไมมโทษ เสนาะห ชวนใหรกใคร จบใจ เปนภาษาชาวเมอง อนคนสวนมากปรารถนา และชอบใจ ละการเจรจาเพอเจอ เปนผเวนขาดจากการเจรจาเพอเจอ กลาว ถกกาล กลาวตามเปนจรง กลาวองอรรถ กลาวองธรรม กลาวองวนย เปนผกลาววาจามหลกฐาน มทอาง มขอบเขต ประกอบดวยประโยชน


ตามกาล เธอเปนผเวนจากการพรากพชคามและภตคาม เปนผฉนหนเดยว งด การฉนในราตร เวนขาดจากการฉนในเวลาวกาล เปนผเวนขาดจากการฟอนรา ขบรอง ประโคมดนตร และดการเลนอนเปนขาศกแกกศล เปนผเวนขาด จากการทดทรงและตกแตงดวยดอกไมของหอม และเครองประเทองผวอนเปน ฐานะแหงการแตงตว เปนผเวนขาดจากการนงนอนบนทนงทนอนอนสงใหญ เปนผเวนขาดจากการรบทองและเงน เปนผเวนขาดจากการรบธญญชาตดบ เปนผเวนขาดจากการรบเนอดบ เปนผเวนขาดจากการรบหญงและกมาร เปน ผเวนขาดจากการรบทาสและทาส เปนผเวนขาดจากการรบแพะและแกะ เปน ผเวนขาดจากการรบไกและสกร เปนผเวนขาดจากการรบชาง โค มาและลา เปนผเวนขาดจากการรบไรนาและทดน เปนผเวนขาดจากการประกอบทต กรรมและการรบใช เปนผเวนขาดจากการซอและการขาย เปนผเวนขาดจาก การโกงดวยตาชง การโกงดวยของปลอมและการโกงดวยเครองตวงวด เปนผ เวนขาดจากการรบสนบน การลอลวงและการตลบตะแลง เปนผเวนขาดจาก การตด การฆา การจองจา การตชง การปลนและการกรรโชก เธอเปน ผสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหารกาย และบณฑบาตเปนเครองบรหารทอง จะไปทใด ๆ ยอมถอเอาบรขารไปไดหมด เหมอนนกมปก จะบนไปทใด ๆ ยอมมแตปกของตวเทานนเปนภาระบนไป. [๑๗] เธอประกอบดวยศลขนธอนเปนอรยะเชนนแลว ยอมเสวยสข อนปราศจากโทษในภายใน เหนรปดวยจกษแลว ยอมไมถอเอาโดยนมต และโดยอนพยญชนะ ยอมปฏบตเพอสารวมจกขนทรย ทเมอไมสารวมแลว พงเปนเหตใหอกศลธรรมอนลามก คออภชฌาและโทมนสครอบงาได ยอม รกษาจกขนทรย ถงความสารวมในจกขนทรย ไดยนเสยงดวยโสต..... ไดดม


กลนดวยฆานะ... ไดลมรสดวยชวหา.. ไดถกตองโผฏฐพพะดวยกาย... ไดรแจงธรรมารมณดวยใจแลว ยอมไมถอเอาโดยนมตและโดยอนพยญชนะ ยอมปฏบตเพอสารวมมนนทรย ทเมอไมสารวมแลว พงเปนเหตใหอกศล ธรรมอนลามกคออภชฌาและโทมนสครอบงาได ยอมรกษามนนทรย ถงความ สารวมในมนนทรย. [๑๘] เธอประกอบดวยอนทรยสงวรอนเปนอรยะเชนนแลว ยอม เสวยสขอนไมเจอทกขในภายใน เปนผทาความรสกในเวลากาวไปและถอย กลบ ในเวลาแลดและเหลยวด ในเวลาคเขาและเหยยดออก ในเวลาทรง สงฆาฏ บาตรและจวร ในเวลาฉน ดม เคยว และลม ในเวลาถายอจจาระ และปสสาวะ ในเวลาเดน ยน นง นอนหลบ ตน พด และนง. [๑๙] เธอประกอบดวยศลขนธอนเปนอรยะเชนน ประกอบดวย อนทรยสงวรอนเปนอรยะเชนน และประกอบดวยสตสมปชญญะอนเปนอรยะ เชนนแลว ยอมพอใจเสนาสนะอนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ถา ปาชา ปาชฏ ทแจง และลอมฟาง เธอกลบจากบณฑบาต ภายหลงเวลาอาหารแลว นงคบลลงก ตงกายตรง ดารงสตมน เฉพาะหนา ละอภชฌาในโลกไดแลว มจตปราศจากอภชฌาอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากอภชฌาได ละความ ประทษรายคอพยาบาท เปนผมจตไมพยาบาท อนเคราะหดวยความเกอกล ในสรรพสตวอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากความประทษรายคอพยาบาท ละถนมทธะแลว เปนผมจตปราศจากถนมทธะ มอาโลกสญญา มสตสม ปชญญะอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากถนมทธะได ละอทธจจะกกกจจะแลว เปนผไมฟงซาน มจตสงบภายในอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากอทธจจะ- กกกจจะได ละวจกจฉาแลว เปนผขามความสงสย ไมมปญหาอะไรในกศล ธรรมทงหลายอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากวจกจฉาได.


[๒๐] เธอ ครนละนวรณ ๕ ประการอนเปนเครองทาใหเศรา หมอง ทาปญญาใหถอยกาลงนไดแลว จงสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย ดกอนภกษทงหลาย แมอยางนกชอวาความพยายามมผล ความเพยรมผล. [๒๑] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเขาทตยฌาน มความผองใสแหงใจภายใน มความเปนธรรมเอกผดขน เพราะสงบวตกและ วจาร ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขเกดแตสมาธอย ดกอนภกษทงหลาย แมอยางนกชอวา ความพยายามมผล ความเพยรมผล. [๒๒] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเปนผวางเฉย เพราะหนายปต มสตสมปชญญะอย และเสวยสขดวยนามกาย เขาตตยฌาน ทพระอรยะเรยกเธอไดวา ผวางเฉย มสต อยเปนสขอย ดกอนภกษทงหลาย แมอยางนกชอวา ความพยายามมผล ความเพยรมผล. [๒๓] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเขาจตตถฌาน อนไมมทกข ไมมสข เพราะละสข ละทกข และดบโสมนสโทมนสกอนๆได มสตบรสทธ เพราะอเบกขาอย ดกอนภกษทงหลาย แมอยางนกชอวา ความ พยายามมผล ความเพยรมผล. [๒๔] เธอ เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเครอง ยยวน ปราศจากอปกเลส เปนจตออนโยน ควรแกการงาน ตงมน ไม หวนไหวอยางนแลว ยอมนอมจตไปเพอปพเพนวาสานสสตญาณ ระลกถงขนธ ทอยอาศยในชาตกอนไดเปนอเนกประการ คอ ระลกไดชาตหนงบาง สอง ชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง หลายสงวฏกปบาง หลายววฏกปบาง หลายสงวฏววฏกปบาง


วาในชาตโนน เรามชออยางน มโคตรอยางน มผวพรรณอยางน มอาหาร อยางน เสวยสขและทกขอยางน มกาหนดอายเทาน เรานนเคลอนจากชาต นนแลว บงเกดในชาตโนน แมในชาตนน เรากมชออยางน มโคตรอยางน มผวพรรณอยางน มอาหารอยางน เสวยสขและทกขอยางน มกาหนดอาย เทาน เรานนเคลอนจากชาตนนแลว จงเขาถงในชาตน เธอยอมระลกถงขนธ ทอยอาศยในชาตกอนไดเปนอเนกประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ เชนน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางนกชอวา ความพยายามมผล ความเพยร มผล. [๒๕] เธอ เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเครอง ยยวน ปราศจากอปกเลส เปนจตออนโยน ควรแกการงาน ตงมน ไม หวนไหวอยางนแลว ยอมนอมจตไปเพอญาณเครองรจตและอปบตของสตว ทงหลาย มองเหนหมสตวกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ทราบชดหมสตวผเปนไปตามกรรมไดวา สตวผกาลงเปนอยเหลาน ประกอบ แลวดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยะ เปนมจฉาทฏฐ เชอมน กรรมดวยอานาจมจฉาทฏฐ เมอตายไป จงไดเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก สวนสตวผกาลงเปนอยเหลาน ประกอบแลวดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยะ เปนสมมาทฏฐ เชอมนกรรมดวย อานาจสมมาทฏฐ เมอตายไปจงไดเขาถงสคตโลกสวรรค เธอยอมมองเหนหม สตวทกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยากดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมทราบชดหม สตวผเปนไปตามกรรม เชนน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางนกชอวา ความ พยายามมผล ความเพยรมผล.


[๒๖] เธอ เมอจตเปนสมาธ บรสทธผดผอง ไมมกเลสเครอง ยยวน ปราศจากอปกเลส เปนจตออนโยน ควรแกการงาน ตงมน ไม หวนไหวอยางนแลว ยอมนอมจตไปเพออาสวกขยญาณ รชดตามเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกดทกข นความดบทกข นปฏปทาใหถงความดบทกข ร ชดตามเปนจรงวาเหลานอาสวะ นเหตใหเกดอาสวะ นความดบอาสวะ นปฏปทาใหถงความดบอาสวะ เมอเธอรอยางน เหนอยางน จตกหลดพน แมจากกามาสวะ แมจากภวาสะ แมจากอวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลว ยอม มญาณรวาหลดพนแลว รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม ดกอนภกษ ทงหลาย อยางนแล ความพยายามจงมผล ความเพยรจงมผล. [๒๗] ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตมวาทะอยางน วาทะ ๑๐ ประการ อนชอบดวยเหตของตถาคตผมวาทะอยางน ยอมถงฐานะควรสรรเสรญ. ดกอนภกษทงหลาย ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตแหง กรรมทตนทาไวแตกอน ตถาคตตองเปนผทากรรมดแตกอนแน ผลในบดน จงเสวยสขเวทนาอนหาอาสวะมไดเหนปานน ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตทพระผเปนใหญเนรมตให ตถาคตตองเปนผทพระผเปนใหญชนด เนรมตแน ผลในบดน จงเสวยสขเวทนาอนหาอาสวะมไดเหนปานน ถาหม สตวยอมเสวยสขและทกขเพราะเหตเคราะหกรรม ตถาคตตองเปนผมเคราะห กรรมดแน ผลในบดน จงเสวยสขเวทนาอนหาอาสวะมไดเหนปานน ถาหม สตวยอมเสวยสขและทกขเพราะเหตอภชาต ตถาคตตองเปนผมอภชาตดแน ผลในบดน จงเสวยสขเวทนาอนหาอาสวะมไดเหนปานน ถาหมสตวยอมเสวย สขและทกข เพราะเหตแหงความพยายามในปจจบน ตถาคตตองเปนผมความ


พยายามในปจจบนดแน ผลในบดน จงเสวยสขเวทนาอนหาอาสวะมไดเหน ปานน ดกอนภกษทงหลาย ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตแหง กรรมทตนทาไวแตกอน ตถาคตตองนาสรรเสรญ ถาหมสตวไมใชเสวยสขและ ทกข เพราะเหตแหงกรรมทตนทาไวแตกอน ตถาคตกตองนาสรรเสรญ ถา หมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตทอศวรเนรมตให ตถาคตตองนา สรรเสรญ ถาหมสตวไมใชเสวยสขและทกขเพราะเหตทอศวรเนรมตให ตถาคตกตองนาสรรเสรญ ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตเคราะห กรรม ตถาคตกตองนาสรรเสรญ ถาหมสตวไมใชเสวยสขและทกข เพราะ เหตเคราะหกรรม ตถาคตกตองนาสรรเสรญ ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตอภชาต ตถาคตตองนาสรรเสรญ ถาหมสตวไมใชเสวยสขและทกข เพราะเหตอภชาต ตถาคตตองนาสรรเสรญ ถาหมสตวยอมเสวยสขและทกข เพราะเหตแหงความพยายามในปจจบน ตถาคตตองนาสรรเสรญ ถาหมสตว ไมใชเสวยสขและทกข เพราะเหตแหงความพยายามในปจจบน ตถาคตกตอง นาสรรเสรญ ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตมวาทะอยางน วาทะ ๑๐ ประการ อนชอบดวยเหตของตถาคตผมวาทะอยางน จงถงฐานะควรสรรเสรญ. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระภาษตนแลว ภกษเหลานนตางชนชม ยนดพระภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ เทวหสตรท ๑


ปปญจสทน

อรรถกถามชฌมนกาย อปรปณณาสก อรรถกถาเทวทหวรรค อรรถกถาเทวทหสตรท ๑ เทวทหสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน:- พงทราบวนจฉยในเทวทหสตรนนดงตอไปน. พระราชาทงหลายเขา เรยกวาเทวะ ในบทวา เทวทห นาม น. กในนคมนน พวกเจาศากยะ ม สระโบกขรณอนเปนมงคลนาเลอมใส พรงพรอมดวยการอารกขา. สระนนเขา เรยกวาเทวทหะ เพราะเปนสระของเจาทงหลาย. อาศยสระเทวทหะนน แม นคมนนกเรยกวาเทวทหะเหมอนกน. พระผมพระภาคเจาทรงอาศยนคมนน ประทบอยในลมพนวน. บทวา ทงหมดนนเพราะเหตททาไวในปางกอน ความวา เพราะกรรมททาไวในปางกอนเปนปจจย. ดวยคานทรงแสดงวา พวกนครนถกปฏเสธการเสวยกรรม และการเสวยการกระทา ยอมรบการเสวย วบากอยางเดยวเทานน. ดวยคาวา ภกษทงหลาย พวกนครนถมวาทะ อยางน ดงน ทรงกาหนดแสดงพระดารสทตรสไมไดกาหนดไว แตกอน บทวา เราทงหลายไดมแลว ความวา พระผมพระภาคเจาทรงทราบวา พวกนครนถเหลานนไมรเลย ทรงประสงคจะตรสบอกคาสอนอนเปนโทษ ลวน ๆ จงตรสคาน. เพราะชนเหลาใดไมรวาเราทงหลายไดมมาแลว ชน เหลานนจะรวาทากรรมไวแลว หรอไมไดทาไวแลวไดอยางไร. แมในคาถาม ทสง ๆ ขนไป กมนยนเหมอนกน.


บทวา เอว สนเต ในจฬทกขกขนธสตร ความวา เมอคาของ นครนถผใหญ เปนสจจรงมอย. แตในทนความวา เมอพวกทานไมรฐานะ มประมาณเทานมอย. บทวา น กลล แปลวา ไมควร. บทวา คาฬหปเลปเนน แปลวา ทอาบยาพษไวมาก คอ อาบ ดวยยาพษบอย ๆ แตไมใชเหมอนทาดวยแปงเปยก. บทวา เอสนยา ได แก ชนเครองมอทาแผลของศลยแพทย จนชนทสดหว. บทวา เอเสยย ความวา พงพจารณาวา (แผล) ลกหรอตน. บทวา อคทงคาร ไดแก ผงสมอ หรอมะขามปอมเผาไฟ. บทวา โอทเหยย แปลวา พงใสเขาไป. คาวา อโรโค เปนตน ตรสไวแลวในมาคณฑยสตรนนแล. ในคาวา เอว- เมว โข น เปรยบเทยบขออปมา ดงน เหมอนอยางวา เวลาทนครนถ เหลานรวา เราไดมแลวในปางกอนหรอหาไม เราไดทาบาปกรรมไวหรอไม ไดทา หรอเราทาบาปเหนปานนไวแลว กเหมอนเวลาทเวทนาในเวลาทลกศร แทง ปรากฏแกคนทลกศรแทงฉะนน เวลาทรวา ทกขมประมาณเทานของ เรา ไมมแลว เมอทกขประมาณเทานไมมแลว ทกขทงหมดกจกชอวาตงอย ในความบรสทธ กเหมอนเวลาทเวทนาปรากฏในกาล ๔ ครง มกาลชาแหละ ปากแผลเปนตน ฉะนน. เวลาทจะรการละอกศลธรรม ทากศลธรรมใหเกด ขนในปจจบน กเหมอนเวลาทรความผาสขในเวลาตอมาภายหลง ฉะนน. ในเรองน ทรงแสดงขอความ ๓ ขอ ดวยอปมาขอเดยว (และ) แสดงขอ ความเรองเดยวดวยอปมา ๔ ขอ ดวยประการฉะน. กพวกนครนถเหลานน ไมรความ แมแตขอเดยว จากขอความ ทกลาวนน. เชอเรองนนทงหมดดวยเพยงคาของนครนถผใหญอยางเดยว เหมอนคนไมถกลกศรเลย เพราะลกศรพลาดไป กสาคญวา เราถกศรแทง


โดยเพยงคาของขาศกทพดวา ทานถกลกศรแทงแลว ประสบทกขอยฉะนน ถกพระผมพระภาคเจาทรงขมดวยการเปรยบเทยบดวยลกศรอยางน กไมอาจ โตตอบ ใสวาทะเขาในสมองของนครนถผใหญกลาวคาวา ทานนครนถ ดง นเปนตน เหมอนสนขทออนแอลกขนไลเนอใหวงไปตรงหนาเจาของ แลว ตนเองกหมดแรงไลฉะนน ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงขมนครนถศษยเหลานน พรอมทงอาจารย จงตรสวา ธรรม ๕ ประการนแล ดงนเปนตน. บทวา ตตรายสมนตาน ไดแก ธรรม ๕ ประการ เหลานน ทาน ผมอายทงหลาย. ดวยคาวา กา อตตเส สตถร สทธา พระผมพระ- ภาคเจาตรสถามวา จะเชอถออะไรในศาสดาผมวาทะอนเปนสวนอดต. คอ ความเชอถอในนครนถผใหญของพวกทาน ผซงเชอวาทะอนเปนสวนอดต นน เปนไฉน. มประโยชน ไมมประโยชน มผล ไมมผล อยางไร แม ในบททเหลอกมนยนเหมอนกน. บทวา สหธมมก แปลวา มเหต คอ มการณ. บทวา วาทปปฏหาร ไดแก วาทะทสะทอนมา (โตตอบ) ดวย พระดารสเพยงเทาน ทรงแสดงวาทะทตดความเชอของนครนถเหลานนวา พวกทานจงเอาความเชอออกไปใหหมด ความเชอนออน. บทวา อวชชา อาณา ไดแก เพราะอวชชา เพราะไมร. บทวา สมโมหา แปลวา เพราะงมงาย. บทวา วปจเจถ ไดแกเชอโดย วปรต. อกอยางหนง ไดแก ถอเอาคลาดเคลอน. บทวา ทฏธมมเวทนย ความวา ใหวบากในอตภาพนทเดยว. บทวา อปกกเมน แปลวา ดวยความพยายาม. บทวา ปธาเนน แปลวา ดวยความเพยร. บทวา สมปรายเวทนย ความวา ใหวบากในอตภาพท ๒ หรอท ๓. บทวา สขเวทนย ความวา กศลกรรมทใหวบากอนเปนอฏฐารมณ.


ทตรงกนขาม (อกศลกรรม) ใหผลเปนทกข. บทวา ปรปกกเวทนย ความวา ใหผลในอตภาพทสกงอมแลว คอสาเรจแลว. บทวา ปรปกกเวทนย น เปนชอของกรรมทใหผลในปจจบน. บทวา อปรปกกเวทนย ไดแก ใหผลในอตภาพทยงไมสกงอม. บทวา อปรปกกเวทนย นเปนชอของกรรม ทใหผลในภายหนา. แมเมอเปนเชนน ใจความทแปลกกนในเรองน มดง ตอไปน กรรมใดททาไวในตอนปฐมวย ใหวบากในปฐมวย มชฌมวยหรอ ปจฉมวย ทกระทาไวในตอนมชฌมวย ใหวบากในมชฌมวยหรอปจฉมวย ท ทาไวในตอนปจฉมวย ใหวบากในปจฉมวยนนเลย กรรมนนชอวาใหผลใน ปจจบน สวนกรรมใดทใหวบากภายใน ๗ วน กรรมนนชอวา ใหผลเสรจ แลว กรรมทใหผลเสรจแลวนน เปนไดทงกศลและอกศล. ในเรองกรรมท ใหผลภายใน ๗ วน นนมเรองราวดงตอไปน :-

ทฏฐธรรมเวทนยกรรม ไดยนวาคนเขญใจ ชอ ปณณะ อาศยทานสมนเศรษฐอยในเมอง ราชคฤห. วนหนงเขาโฆษณาการเลนนกขตฤกษในเมอง ทานเศรษฐจง กลาวกะนายปณณะนนวา ถาวนนเจาจะไถนา จะไดโค ๒ ตวกบไถ (ใหม) ๑ คน เจาจะเลนนกขตฤกษ หรอจะไถนา. นกขตฤกษจะมประโยชนอะไร แกผม ผมจกไถนา. ถาอยางนน เจาจงเลอกเอาโคตวทตองการเอาไปไถนา. เขาไปไถนา ในวนนน พระสารบตรเถระออกจากนโรธสมาบตราพงวา เราจะสงเคราะหใคร เหนนายปณณะ จงถอบาตรจวรไปยงททเขาไถนา.


นายปณณะวางไถถวายไมชาระฟน แลวถวายนาบวนปากแกพระเถระ พระเถรปฏบตสรระแลว นงในทไมไกลเขาซงกาลงทางาน คอยการนา ภตตาหารมา. ทนทนนทานเหนภรรยาของเขากาลงนาอาหารมา จงไดแสดง ตน (ใหเหน) ในระหวางทางทนท. นางจงเอาอาหารทนามาใหสาม ใสลงในบาตรของพระเถระแลว กลบไปปรงอาหารใหม ตอเวลาสายจงไดไปถง. นายปณณะไถนาคราวแรก แลวนงลง. ฝายภรรยาถออาหารมาแลวกลาววา นายจา ฉนนาอาหารมาให ทานแตเชาตร แตในระหวางทางฉนเหนพระสารบตร จงถวายอาหารนน แกทาน แลวไปหงตมอาหารชดใหมมา จงสาย โกรธไหมนาย. นายปณณะ พดวา แมมหาจาเรญ เธอทาดแลว ตอนเชาตร ฉนกไดถวายไมชาระฟน และนาบวนปากแกพระเถระ. แมบณฑบาต พระเถระนกไดฉน เพราะการ ถวายทานของเรา วนนเรามสวนแหงสมณธรรมทพระเถระบาเพญแลว ดงน ไดทาจตใหเลอมใส. สถานททเขาไถครงแรก กกลายเปนทองคา เขาบรโภค แลวแลดสถานททไถไว เหนโชตชวง จงลกขนเอาไมเทาเคาะดรวาเปนทองคา สสกปลง คดวาเรายงไมไดทลพระราชาใหทรงทราบแลว ไมอาจจะใชสอย จงไปกราบทลพระราชา พระราชารบสงใหเอาเกวยนบรรทกทองคาทงหมด นนมากองทพระลานหลวง แลวตรสถามวา ในพระนครนใครมทองประมาณ เทานบาง. และเมออามาตยกราบทลวา ของใคร ๆ ไมม จงประทานตาแหนง เศรษฐแกนายปณณะนน. เขาจงมชอวา ปณณะเศรษฐ. อกเรองหนง ในพระนครราชคฤหนนนนแหละ มคนเขญใจคนหนง ชอวา กาฬวฬยะ ภรรยาของเขาหงขาวยาคกบผกดอง. พระมหากสสปเถระ ออกจากนโรธสมาบตแลวราพงวา เราจะทาการสงเคราะหใคร เหนภรรยา


ของนายกาฬวฬยะ จงไดไปยนทประตบาน นางรบบาตรใสขาวยาคทงหมด ลงในบาตรนนแลว ถวายพระเถระ. พระเถระไปยงวหารแลวนอมถวายแด พระศาสดา. พระศาสดาทรงรบเอาแคพอเปนยาปนมตตสาหรบพระองค. ขาวยาคทเหลอเพยงพอสาหรบพระภกษ ๕๐๐ รป. แมนายกาฬวฬยะกได ตาแหนงจฬกเศรษฐ. พระมหากสสปทลถามวบากของนายกาฬวฬยะกะพระ- ศาสดา. พระศาสดาตรสวา ในวนท ๗ แตวนนไป เขาจกไดฉตรเศรษฐ. นายกาฬวฬยะฟงพระดารสนนแลวไปบอกภรรยา. ครงนน พระราชาเสดจเลยบพระนครไดทอดพระเนตรเหนบรษนง อยบนหลาวสาหรบประหารชวต นอกพระนคร. บรษเหนพระราชาจงตะโกน ทลวา ขาแตสมมตเทพ ขอพระองคไดโปรดสงอาหารทพระองคเสวยมาให ขาพระองคเถดพระเจาขา. พระราชาตรสวาจะสงมาให ครนพวกวเสทเตรยม พระกระยาหารตอนเยน จงระลกขนได ตรสวา พวกเจาจงหาคนทสามารถนา อาหารนไป (ใหเขา). พวกราชบรษเอาหอทรพยพนหนงเทยว (ปาวรอง หาผสามารถ) ในพระนคร. ครงท ๓ ภรรยาของนายกาฬวฬยะไดรบเอา (หอทรพยพนหนงไป). พวกราชบรษไดกราบทลเบกตวนางแดพระราชา. นางปลอมตวเปนชาย ผกสอดอาวธ ๕ ประการ ถอถาดอาหารออกจาก พระนครไป. ยกษ ชอทฆตาละสงอยทตนตาลนอกพระนคร เหนนางเดนไป ตามโคนไมจงกลาววา หยด หยด เจาเปนอาหารของเรา เราไมไดเปน อาหารของทาน เราเปนราชทต. จะไปไหน? ไปสานกของบรษทนงอยบน หลาวสาหรบประหารชวต. เจาสามารถนาขาวของเราไปสกขาวหนงไดไหม? ได. ยกษกลาววา เจาพงบอกดงนวา นางกาฬธดาของเจาสมนเทพ ผเปน ภรยาของทฆตาลยกษคลอดบตรเปนชาย ทโคนตาลตนน มขมทรพยอย ๗ ขม เจาจงถอเอาขมทรพยนนไป. นางไดไปปาวรองวา นางกาฬธดาของเจาสมน- เทพ ผเปนภรยาของทฆตาลยกษ คลอดบตรเปนชาย.


สมนเทพนงอยในยกขสมาคมไดยนจงกลาววา มนษยคนหนงนาขาว อนนายนดของพวกเรามาปาวรอง พวกทานจงไปเรยกเขามา ไดฟงขาวนน แลว เลอมใสจงกลาววา ขมทรพยในปรมณฑลแหงรมเงาของตนไมนแผไปถง เราใหเจา. บรษผนงบนหลาวสาหรบประหารชวต บรโภคอาหารแลว ถงเวลา (นางเอาผามา) เชดหนา กรวาเปนสมผสของหญง จงกดมวยผม นางจง เอาดาบตดมวยผมของตน แลวกลบไปยงสานกของพระราชาทนท. พระราชา ตรสวา ภาวะทบรษคนนนไดบรโภคอาหารแลว จะรไดอยางไร? นางทลวา รไดดวยเครองหมายของมวยผม (ทถกตดไป) แลวกราบทลพระราชาใหขน ทรพยนนมา. พระราชาตรสถามวา ชอวาทรพยมประมาณเทานของคนอน มไหม ตอบวา ไมมพระเจาขา. พระราชาจงทรงตงสามของนางใหเปนธน- เศรษฐในพระนครนน. แมเรองของพระนางมลลกาเทวกควร (นามา) กลาว. เรองตามทเลามานเรมดวย เรองทเกยวกบกศลกรรม กอน. สวนนนทมาณพ ปฏบตผดตอพระอบลวณณาเถร. เมอเขาลกขน จากเตยงแลวออกไป แผนดนใหญไดสบเขาลงสมหานรก ณ ทตรงนนเอง แมนายโคฆาตกชอ นนทะ ทาการฆาโคอยถง ๕๐ ป วนหนง เขาไมได เนอในเวลาบรโภคอาหาร จงตดลนโคทงเปนตวหนงใหปงทถานไฟแลว เรม ลงมอเคยวกน. ทนน ลนของเขาขาดตรงโคนตกลงในภาชนะอาหารทนท เขารอง (ดงเสยงโค) ตายไปเกดในนรก. แมนนทยกษ เหาะไป กบยกษ ตนอน เหนพระสารบตรเถระมผมทปลงไวใหม ๆ นงอยกลางแจง ในเวลา กลางคน ใครจะตศรษะ จงบอกแกยกษทมาดวยกน แมจะถกยกษนนหาม ปรามกตจนได พลางรองวา รอนๆ แลวกจมลงในแผนดนตรงทนนเอง เกด ในมหานรก เรองดงกลาวมาน เปนเรองทเกยวกบอกศลกรรม.


กกรรมทบคคลกระทาแลว ชนทสดแมในเวลาใกลจะตายใหผลใน ภพอนได ทงหมดนนชอวา กรรมทใหผลในภพตอไป. ในเรองวบาก ของกรรมนน วบากอนใดของฌานทไมเสอม วบากอนนนทานกลาววา วบากทเกดแลว ในทน ทานไมไดวจารณไววา กรรมทเปนตนเคามลของ วบากนน ไมใหผลในปจจบน ไมใหผลในสมปรายภพ. ทานไมวจารณไว กจรง แตถงกระนนพงทราบวา กรรมนนใหผลในสมปรายภพแนนอน. วบากคอผลสมาบตอนใดในลาดบแหงการเกดของปฐมมรรคเปนตน วบากคอ ผลสมาบตอนนน ทานกลาววา เปนคณความดอนเกดขนแลว ในทน. ทาน กลาวไวอยางนนกจรง แตถงกระนน มรรคกรรม พงทราบวาใหผลเสรจสน ไปแลว เพราะมรรคเจตนาเทานน ใหผลเรวกวาเขาทงหมด เพราะเปนผลใน ลาดบตดตอกนไปแล. บทวา พหเวทนย คอ เขาถงสญญภพ. บทวา อปปเวทนย คอ เขาถงอสญญภพ. บทวา สเวทนย คอ กรรมทมผล. บทวา อเวทนย คอ กรรมทไมมผล. บทวา เอว สนเต ความวา เมอกรรมทใหผลใน ปจจบนเปนตนเหลาน ไมไดเหตแหงความเปนกรรมทใหผลในสมปรายภพ เปนตน ดวยความพยายามมอย. บทวา อผโล คอไรผล ไรประโยชน ดวยพระดารสเพยงเทาน พงทราบวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา ความ พากเพยรในศาสนาทไมเปนเครองนาสตวออกจากทกขไมมผล แลวทรงแสดง ถงวาทะอนเปนเครองตดความเพยร (ทไรผล). บทวา สหธมมกา วาทาน- วาทา ไดแก วาทะของนครนถอาจารย วาทะของนครนถศษยทมเหตกลาว ไว. บทวา คารยหฏาน อาคจฉนต ไดแก มาถงเหตทวญชน ทงหลายจะพงตเตยน. ปาฐะวา วาทานปปตตา คารยหฏานา ดงนกม.


ใจความของปาฐะนนวา วาทะ ของเหลานครนถทเปนเหตเพราะเหตทผอน กลาว ทาวาทะทตามมาถงเหอดแหงไป ยอมมาถงฐานะทนาตาหน มเปน ผทากรรมชว เปนตน. บทวา สงคตภาวเหต ไดแก เพราะเหตแหงศภเคราะห. บทวา อภชาตเหต ไดแก เหตแหงอภชาต ๖. บทวา ปาปสงคตกา ไดแก ผมบาปเคราะห. พระผมพระภาคเจาครนทรงแสดงวา ความพยายามของพวก นครนถเปนการไรผลอยางนแลว บดนเพอจะทรงแสดงความวา ความพยายาม และความเพยรในศาสนาอนเปนเครองนาสตวออกจากทกข มผล จงตรสวา กถจ ภกขเว ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อนทธภต คอ อนทกขไมครอบงา. อตภาพของมนษย ทานเรยกชอวา อนทกขไมทบถม อธบายวา ทกขยอมไมทบถม คอไมครอบงาอตภาพนน. บคคลประกอบ อตภาพแมนน ในการกระทากจททาไดยากมประการตางๆ ชอวา เอาทกข ทบถม สวนคนเหลาใดบวชในพระศาสนาแลว อยปาหรออยโคนไมเปนตน กตามท คนเหลานนไดชอวา ไมเอาทกขทบถม. เพราะวาความเพยรใน พระศาสนาอนเปนเครองนาสตวออกจากทกข ชอวาเปนสมมาวายามะ ความ พยายามชอบ. ฝายพระเถระกลาววา บคคลใดเกดในตระกลทยงใหญ พอมอาย ครบ ๗ ขวบ คนใชประดบตกแตงรางกายใหนงบนตกของบดา เมอพระสงฆ นงฉนภตตาหารเสรจแลวกลาวอนโมทนา ครนทานแสดงสมบตทง ๓ (คอ มนษยสมบต สวรรคสมบต นพพานสมบต) แลวประกอบอรยสจ ๔ เขา บรรลพระอรหต. อกอยางหนง ผถกบดามารดาถามวา จกบวชไหม ลก กลาววา จกบวช บดามารดาจงใหอาบนาตบแตงรางกายนาไปยงวหาร นง


รบตจปญจกกรรมฐาน เมอเขากาลงโกนผม กบรรลพระอรหต ในขณะท จรดปลายมดโกนนนแล กหรอวา ยงเปนผบวชใหม มศรษะทานามนผสม มโนศลา วนรงขน ฉนภตตาหารทบดามารดาสงไปใหนงอยในวหารนนแหละ บรรลพระอรหต ผนไมชอวา เอาทกขทบถมตน. แตผนเปนผชอวาม สกการะอยางสง. ผใดเกดในทองของนางทาส ประดบประดาชนทสดแมแต แหวนเงน ไลทาดวยเพยงทอนผาและขาวฟาง ถกนาไปโดยพดวา จงใหเขา บวช ไดบรรลพระอรหตในขณะจรดปลายมดโกน หรอในวนรงขน แมผน กไมชอวา เอาทกขทบถมตนทยงไมถกทบถม. สขอนเกดแตปจจย ๔ ทเกดจากสงฆ หรอคณะ ชอวา สขอน ชอบธรรม. บทวา อนธมจฉโต ไดแก ผไมหมกมนดวยความหมกมน คอตณหา. คอไมพงทาความอยากไดในสขนน ดวยความหวงวา เราจะไม สละสขอนชอบธรรม. จรงอย ภกษกาหนดเอาสลากภตหรอวสสาวาสกภต อนเกดจากสงฆวา นเปนประโยชนอยางหนงแลวบรโภคอยในระหวางพวก ภกษ ในทามกลางสงฆ ชอวายอมเจรญดวยศล สมาธ วปสสนา มรรคและ ผล อปมาเหมอนดอกบวเจรญงอกงามอยในระหวางใบฉะนน. บทวา อมสส ไดแก เปนมลแหงขนธหาอนเปนปจจบน. บทวา ทกขนทานสส ไดแก ตณหา. จรงอย ตณหานนเปนเหตแหงทกข คอ เบญจขนธ. บทวา สงขาร ปทหโต คอ กระทาความเพยรในการประกอบกจ. บทวา วราโค โหต ไดแก ยอมมการคลายกเลสดวยมรรค. ทานอธบายวา เราคลายเหตแหงทกข น ดวยการเรมตงความเพยร. พระผมพระภาคเจาตรสสขาปฏปทาขปปาภญญา ดวยบทวา เอว ปชานาต น. ตรสอาการทเปนกลาง ๆ แหงความเพยรใน การประกอบกจนนดวยทตยวาร. ในคาวา โส ยสส ห ขวาสส น มความ ยอดงตอไปน. บคคลใด ยอมคลคลายเหตแหงความทกขดวยการเรมตงความ


เพยร บคคลนนยอมเรมตงความเพยรในเหตแหงทกขนน ยอมเรมตงความ เพยรดวยความเพยรในมรรค. สวนบคคลใดเจรญอเบกขาโดยเปน อชฌ- เบกขา ยอมคลคลายเหตแหงทกขได บคคลนนยอมเจรญอเบกขา ในเหต แหงทกขนน ยอมเจรญดวยมรรคภาวนา. บทวา ตสส ไดแก บคคลนน. บทวา ปฏพทธจตโต ไดแก มจตผกพนดวยฉนทราคะ. บทวา ตพพจฉนโท ไดแก มฉนทะหนา. บทวา ตพพาเปกโข ไดแก มความปรารถนาหนาแนน. บทวา สนตฏนต คอ ยนอยดวยกน. บทวา สชคฆนต คอ หวเราะใหญ. บทวา สหสนต คอ ทาการยมแยม. ในคาวา เอวเมว โข ภกขเว น จะกลาวใหแจมแจงดวยขออปมาดงตอ ไปน เหมอนอยางวา บรษผหนงมความกาหนดตอหญงผหนง ใหของกน เครองนงหม พวงมาลย และเครองประดบเปนตน แลวอยครองเรอนกน. นางประพฤตนอกใจเขาคบหาชายอน. เขาคดวา เราคงไมใหของขวญอนเหมาะ สมแกนางเปนแน (นางจงมช) จงเพมของขวญให. นางยงประพฤตนอกใจ หนกยงขน. เขาคดวา นางนแมเราใหของขวญ กยงประพฤตนอกใจอยนน แหละ. ขนอยครองเรอนกนกจะกอกรรมทาเขญให เราจะไลนางไปเสย ดงน จงดาเสยจนหนาใจ ทามกลางประชมชน. แลวปลอยไปดวยการกลาวหามวา อยาเขามาบานขาอกตอไป. นางไมอาจทาความสนทสนมกบเขาไมวาดวยอบาย ไร ๆ จงเทยวไปกบพวกนกฟอนราเปนตน. เพราะไดเหนหญงนน เขาไม เกดความเสยใจเลย แตกลบเกดความดใจ. พงทราบความในขอเปรยบเทยบ นน. ความอาลยในอตภาพของภกษน พงเหนเหมอนเวลาทชายเกดกาหนด ในหญง. เวลาทประคบประคองอตภาพ พงเหมอนเวลาทชายใหของกนและ เครองนงหมเปนตน แลวอยครองเรอนกน. ความทอตภาพ อนภกษรกษา


อยนนแหละ เกดอาพาธดวยโรคดกาเรบเปนตน พงเหนเหมอนเวลาทหญง นนประพฤตนอกใจ. เวลาทกาหนดไววา โรคเมอไมไดยาจงเปนอยางน จง กอบยา พงเหนเหมอนชายกาหนดไดวา (หญงน) ไมไดของขวญ อน คควรแกตน จงประพฤตนอกใจ จงเพมของขวญให. ความทเมอโรคอยาง หนงมดกาเรบเปนตน ทภกษประกอบยารกษาอยกลบมอาพาธดวยโรคอยาง อนกาเรบขน พงเหนเหมอนเมอชายเพมของขวญใหหญงนน กยงประพฤต นอกใจอก. การถงความหมดอาลยในอตภาพนนวา เดยวน เราไมไดเปน ทาส ไมไดเปนกรรมกรของเจา เราเทยวบารงเจาถายเดยว ในสงสารอนหา เบองตนมได เราไมตองการอะไรจากเจา เจาจงขาดสญไป หรอแตกทาลาย ไปกตามดงน แลวกระทาความเพยรใหมน ถอนกเลสดวยมรรค พงเหน เหมอนการทชายดาหญงเสยจนหนาใจในทามกลางประชมชน แลวฉดคราออก จากเรอน เพราะเหนหญงนนเทยวฟอนรากบพวกนกฟอนราเปนตน ความ เสยใจยอมไมเกดแกชายนน มแตความดใจอยางเดยวเกดขนฉนใด ภกษนก ฉนนนเหมอนกน บรรลพระอรหตแลว ความเสยใจยอมไมเกดขน เพราะ ไดเหนอตภาพมความปวยไขดวยโรคดกาเรบเปนตน เกดความดใจอยางเดยว วาเราจกพนจากทกข อนเกดแตการฆา การจองจา และการบรหารขนธ. ก อปมานพงทราบวา ยกมาเพอทาเนอความนใหชดแจงวา ชายยอมละความ กาหนดดวยอานาจความพอใจตอหญง เพราะรวาความเสยใจยอมเกดแกผมจต ปฏพทธ เมอไมมจตปฏพทธ ความเสยใจนน กไมม ดงน ฉนใด ภกษ นรวา เมอเราเรมตงความเพยรหรออบรมอเบกขาอย ยอมละเหตแหงทกข ได ไมใชละไดโดยประการอน ดงน แลวทาการเรมตงความเพยร และ อบรมอเบกขาทงสองอยางนนใหสมบรณ ยอมละเหตแหงทกข (คอตณหา) ได ฉนนน.


บทวา ยถาสข โข เม วหรโต ความวา อยตามความสข ทเราตองการจะอย. บทวา ปทหนตสส ไดแก สงไป. กในคาวา ยถาสข โข เม วหรโต น ภกษใดมการปฏบตสะดวก (แต) ไมเปนทสบาย ภกษ นน ครองจวรเนอละเอยด อยในเสนาสนะอนนาเลอมใส จตยอมฟงซาน. ภกษใด มการปฏบตลาบาก (แต) เปนทสบาย. ภกษนนครองจวรเนอหยาบ ทงขาดทงวนอยปาชาและโคนไมเปนตน จตมอารมณเปนหนง ทรงหมายเอา ภกษนน จงตรสคาน. ในคาวา เอวเมว โข น เทยบเคยงขออปมา ดงตอ ไปน. ทานผประกอบความเพยรซงกลวตอชาต ชรา และมรณะ พงเหน เหมอนชางศร จตอนคดโกง พงเหนเหมอนลกศรอนคดโคงและงอ ความ เพยรทางกายและทางจต พงเหนเหมอนดนฟนสองดน. ศรทธา พงเหน เหมอนยางนาขาว ของชางศรผดดลกศรใหตรง โลกตรมรรค พงเหน เหมอนทอนไมสาหรบดด. การทภกษเอาศรทธาชโลมจตทคดโกงและงอแลว ยาง ดวยความเพยรทางกายและทางจต ทาใหตรงดวยโลกตรมรรค พงเหน เหมอนชางศรเอายางนาขาวชโลมลกศรทคดโคงงอแลวยางในฟน แลวดดให ตรงดวยไมสาหรบดด. การเสวยสขอนเกดแตผลสมาบต ของภกษผประกอบ ความเพยรน แทงหมกเลสดวยจตทาใหตรงอยางนน มกาลงชนเยยมดวย นโรธ (อย) ในเสนาสนะอนนาเลอมใส พงเหนเหมอนชางศรนนแลยงขาศก ดวยลกศรทดดใหตรงอยางนน แลวไดเสวยสมบตในทน เพอจะตรสขอปฏบต สาหรบภกษผปฏบตสะดวกและรเรว กบภกษผปฏบตลาบากแตรเรว ทยง ไมไดตรส สาหรบภกษสองพวกนอกน พระตถาคตจงทรงเรมเทศนากณฑน. เมอตรสขอปฏบตทงสองเหลาน (คอ สขาปฏปทาขปปาภญญา และ ทกขาปฏปทาขปปาภญญา) แมขอปฏบตนอกน (คอ ทกขาปฏปทาทน-


ธาภญญา และสขาปฏปทาทนธาภญญา) กเปนอนตรสไวดวย. สวน อาคม- นยปฏปทา ขอปฏบตทควรบรรล มไดตรสไว. เพอตรสอาคมนยปฏปทา นน จงทรงเรมเทศนากณฑน. อกอยางหนง ขอปฏบตแมเปน สหาคม- นยะ ขอปฏบตตทควรบรรลพรอมกน กตรสไวแลวเหมอนกน. แตเพอ ทรงแสดงพทธปปาทกาล สมยอบตขนแหงพระพทธเจา สมยหนง ซงยงไม ไดทรงแสดงไว แลวทรงแสดงวาเราจกเปลยนแปลงเทศนาวาดวยเนกขมมะการ ออกไป (จากกาม) แกกลบตรผหนง ดวยพระอรหต ดงน จงทรงเรม เทศนากณฑน. คาทเหลอในททกแหงงายทงนนแล. จบ อรรถกถาเทวทหสตรท ๑.


๒. ปญจตตยสตร วาดวยความเหนผดตางๆ [๒๘] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทพระวหารเชตวนอาราม ของอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคเจาตรสเรยก ภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระดารสแลว. [๒๙] พระผมพระภาคเจาไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย ม สมณพราหมณพวกหนง กาหนดขนธสวนอนาคต มทฏฐคลอยตามขนธ สวนอนาคต ยอมปรารภขนธสวนอนาคต กลาวยนยนบทแหงความเชอมน หลายประการ คอ พวกหนงกลาวยนยนอยางนวา อตตาทมสญญาเปนของ ยงยน เบองหนาแตตายไป พวกหนงกลาวยนยนอยางนวา อตตาทไมม สญญาเปนของยงยน เบองหนาแตตายไป พวกหนงกลาวยนยนอยางนวา อตตาทมสญญากมใชไมมสญญากมใชเปนของยงยน เบองหนาแตตายไป อกพวกหนงบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมเกดของสตวทมอย และอกพวกหนงกลาวยนยนนพพานในปจจบน เปนอนวาสมณพราหมณ ทงหลาย ยอมบญญตอตตาทมอยวายงยนเบองหนาแตตายไปพวกหนง บญญต ความขาดสญ ความพนาศ ความไมเกดของสตวทมอยพวกหนง กลาว ยนยนนพพานในปจจบน อกพวกหนง รวมบทแหงความเชอมน เหลาน เปน ๕ บท แลวเปน ๓ บท เปน ๓ ขยายเปน ๕ นอเทศของบทหา ๓ หมวด ของความเชอมน.


[๓๐] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน ทาน สมณพราหมณพวกบญญตอตตาทมสญญาวายงยน เบองหนาแตตายไป ยอม บญญตอตตาทมสญญา (๑) ชนดมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๒) ชนดไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๓) ชนดทงมรปและไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๔) ชนดมรปกมใชไมมรปกมใช วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๕) ชนดมสญญาอยางเดยวกน วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๖) ชนดมสญญาตางกน วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๗) ชนดมสญญานอย วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๘) ชนดมสญญาหาประมาณมได วายงยน เบองหนาแตตายไป กม แตยงมอกพวกหนง กลาวยนยนวญญาณกสณของอตตามสญญา ชนดใดชนดหนงเหลาน ทเปนไปลวงชนดทง ๗ วา หาประมาณมได ดกอน ภกษทงหลาย ตถาคตยอมทราบเรองนด. ทานสมณพราหมณ พวกบญญตอตตาทมสญญาวายงยน เบองหนา แตตายไป ยอมบญญตอตตาทมสญญา (๑) ชนดมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๒) ชนดไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๓) ชนดทงมรปและไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๔) ชนดมรปกมใชไมมรปกมใช วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๕) ชนดมสญญาอยางเดยวกน วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๖) ชนดมสญญาตางกน วายงยน เบองหนาแตตายไป กม


(๗) ชนดมสญญานอย วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๘) ชนดมสญญาหาประมาณมได วายงยน เบองหนาแตตายไป กม แตยงมอกพวกหนง กลาวยนยนอากญจญญายตนะวา หาประมาณ มไดไมหวนไหว ดวยเหตทสญญาอนบณฑตกลาววาบรสทธ เยยมยอดไมม สญญาอนยงกวาสญญาเหลานทงทเปนสญญาในรป ทงทเปนสญญาในอรป ทงทเปนสญญาอยางเดยวกน ทงทเปนสญญาตางกน ไมมสกนอยหนง เรอง สญญาดงนนน อนปจจยปรงแตง เปนของหยาบ และความดบของสงทปจจย ปรงแตงมอย ตถาคตทราบวาสงนยงมอย จงเหนอบายเปนเครองสลดออกจาก สงทปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสงทปจจยปรงแตงนนได [๓๑] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน ทาน สมณพราหมณพวกบญญตอตตตาทไมมสญญาวายงยน เบองหนาแตตายไป ยอมบญญตอตตาทไมมสญญา (๑) ชนดมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๒) ชนดไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๓) ชนดทงมรปและไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๔) ชนดมรปกมใชไมมรปกมใช วายงยน เบองหนาแตตายไป กม ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณพราหมณ พวกบญญตอตตาทมสญญาวายงยน เบองหนาแตตายไป ยอมคดคานสมณ- พราหมณพวกอสญญวาทะนน นนเพราะเหตไร เพราะสญญาเปนเหมอนโรค เปนเหมอนหวฝ เปนเหมอนลกศร สงด ประณต นคอความไมมสญญา ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตยอมทราบเรองนด. ทานสมณพราหมณพวกบญญตอตตาทไมมสญญาวายงยน เบองหนา แตตายไป ยอมบญญตอตตาทไมมสญญา


(๑) ชนดมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๒) ชนดไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๓) ชนดทงมรปและไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๔) ชนดมรปกมใชไมมรปกมใช วายงยน เบองหนาแตตายไป กม ดกอนภกษทงหลาย กสมณพราหมณผใดผหนงพงกลาวอยางนวา เราจกบญญตการมาเกด หรอการไปเกด การจต การอปบต ความเจรญ ความงอกงาม ความไพบลย นอกจากรป นอกจากเวทนา นอกจากสญญา นอกจากสงขาร นอกจากวญญาณ คากลาวดงนของสมณพราหมณนน ไมใช ฐานะทมได เรองไมมสญญาดงนนน อนปจจยปรงแตง เปนของหยาบ และความดบของสงทปจจยปรงแตงมอย ตถาคตทราบวาสงนยงมอย จง เหนอบายเปนเครองสลดออกจากสงทปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสงทปจจย ปรงแตงนนเสย. [๓๒] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน ทาน สมณพราหมณพวกบญญตอตตาทมสญญากมใช ไมมสญญากมใช วายงยน เบองหนาแตตายไป ยอมบญญตอตตาทมสญญากมใช ไมมสญญากมใช (๑) ชนดมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๒) ชนดไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๓) ชนดทงมรปและไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๔) ชนดมรปกมใชไมมรปกมใช วายงยน เบองหนาแตตายไป กม ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณพราหมณ พวกบญญตอตตาทมสญญาวายงยนเบองหนาแตตายไป ยอมคดคานสมณ- พราหมณพวกเนวสญญนาสญญวาทะนน แมทานสมณพราหมณพวกบญญต


อตตาทไมมสญญาวายงยนเบองหนาแตตายไป กยอมคดคานสมณพราหมณ พวกเนวสญญนาสญญวาทะนน นนเพราะเหตไร เพราะสญญาเปนเหมอนโรค เปนเหมอนหวฝ เปนเหมอนลกศร ความไมมสญญาเปนความหลง สงด ประณตน คอ ความมสญญากมใช ไมมสญญากมใช ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตยอมทราบเรองนด. ทานสมณพราหมณพวกบญญตอตตาทมสญญากมใช ไมมสญญา กมใช วายงยน เบองหนาแตตายไป ยอมบญญตอตตาทมสญญากมใช ไมมสญญากมใช (๑) ชนดมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๒) ชนดไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๓) ชนดทงมรปและไมมรป วายงยน เบองหนาแตตายไป กม (๔) ชนดมรปกมใชไมมรปกมใช วายงยน เบองหนาแตตายไป กม ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง บญญต การเขาอายตนะน ดวยเหตเพยงสงขารทตนรแจง โดยไดเหนไดยนและได ทราบ การบญญตของสมณะหรอพราหมณเหลานน บณฑตกลาววา เปน ความพนาศของการเขาอายตนะน เพราะอายตนะน ทานไมกลาววา พงบรรล ดวยความถงพรอมของสงขาร แตทานกลาววา พงบรรลดวยความถงพรอม ของขนธทเหลอจากสงขาร เรองเนวสญญานาสญญายตนะดงนนน อนปจจย ปรงแตงเปนของหยาบ และความดบของสงทปจจยปรงแตงมอย ตถาคต ทราบวาสงนยงมอย จงเหนอบายเปนเครองสลดออกจากสงทปจจยปรงแตง นน เปนไปลวงสงทปจจยปรงแตงนนเสย. [๓๓] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณทกาหนดขนธ สวนอนาคตนน สมณพราหมณพวกบญญตอตตาทมสญญา วายงยนเบองหนาหนา


แตตายไป ยอมคดคานสมณพราหมณพวกบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมเกดของสตวทมอย แมทานสมณพราหมณพวกบญญตอตตาทไมม สญญา วายงยน เบองหนาแตตายไป กยอมคดคานสมณพราหมณพวก อจเฉทวาทะนน แมทานสมณพราหมณพวกบญญตอตตาทมสญญากมใช ไมมสญญากมใช วายงยนเบองหนา แตตายไป กยอมคดคานสมณพราหมณ พวกอจเฉทวาทะนน นนเพราะเหตไร เพราะทานสมณพราหมณเหลาน แม ทงหมด ยอมหมายมนกาลขางหนา กลาวยนยนความหวงอยางเดยววา เรา ละโลกไปแลว จกเปนเชนน ๆ เปรยบเหมอนพอคาไปคาขายยอมมความหวงวา ผลจากการคาเทาน จกมแกเรา เพราะการคาขายนเราจกไดผลเทาน ดงน ฉนใด ทานสมณพราหมณพวกน กฉนนนเหมอนกนแล ชะรอยจะเหน ปรากฏเหมอนพอคา จงหวงวา เราละโลกไปแลว จกเปนเชนน ๆ ดกอน ภกษทงหลาย ตถาคตยอมทราบเรองนด. ทานสมณพราหมณพวกบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความ ไมเกดของสตวทมอย เปนผกลวสกกายะ เกลยดสกกายะ แตยงวนเวยนไป ตามสกกายะอยนนแล เปรยบเหมอนสนขทเขาผกโซลามไวทเสาหรอทหลกมน ยอมวนเวยนไปตามเสาหรอหลกนนเอง ฉนใด ทานสมณพราหมณพวกน กฉนนนเหมอนกนเปนผกลวสกกายะ เกลยดสกกายะ แตกยงวนเวยนไปตาม สกกายะอยนนแล เรองสกกายะดงนนน อนปจจยปรงแตง เปนของหยาบ และความดบของสงทปจจยปรงแตงมอย ตถาคตทราบวาสงนยงมอย จงเหน อบายเปนเครองสลดออกจากสงทปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสงทปจจย ปรงแตงนนเสย. [๓๔] ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลาใดเหลาหนง กาหนด ขนธสวนอนาคต มทฏฐคลอยตามขนธสวนอนาคต ยอมปรารภขนธสวน


อนาคต กลาวยนยนบทแหงความเชอมนหลายประการ สมณพราหมณเหลา นนทงหมด ยอมกลาวยนยนอายตนะ ๕ นทงมวล หรอเฉพาะอายตนะใด อายตนะหนง. ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง กาหนดขนธสวน อดต มทฏฐคลอยตามขนธสวนอดต ยอมปรารภขนธสวนอดต กลาวยนยน บทแหงความเชอมนหลายประการ คอ พวกหนงกลาวยนยนอยางนวา อตตาและโลกเทยง นเทานนจรง อยางอนเปลา พวกหนง... วา อตตาและโลกไมเทยง... พวกหนง... วา อตตาและโลกทงเทยงและไมเทยง... พวกหนง... วา อตตาและโลกเทยงกมใช ไมเทยงกมใช... พวกหนง... วา อตตาและโลกมทสด... พวกหนง... วา อตตาและโลกไมมทสด... พวกหนง... วา อตตาและโลกทงมทสดและไมมทสด... พวกหนง... วา อตตาและโลกมทสดกมใช ไมมทสดกมใช... พวกหนง... วา อตตาและโลกมสญญาอยางเดยวกน... พวกหนง... วา อตตาและโลกมสญญาตางกน.... พวกหนง... วา อตตาและโลกมสญญานอย... พวกหนง... วา อตตาและโลกมสญญาหาประมาณมได... พวกหนง... วา อตตาและโลกมสขโดยสวนเดยว... พวกหนง... วา อตตาและโลกมทกขโดยสวนเดยว... พวกหนง... วา อตตาและโลกมทงสขและทกข...


พวกหนงกลาวยนยนอยางนวา อตตาและโลก มทกขกมใช สขก มใช นเทานนจรง อยางอนเปลา. [๓๕] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ- พราหมณพวกใด. มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา อตตาและโลกเทยง น เทานนจรง อยางอนเปลา ขอทญาณเฉพาะตวอนบรสทธผดผองของสมณ- พราหมณพวกนน จกมเองได นอกจากความเชอ ความชอบใจ การฟงตาม เขาวา ความตรกตามอาการ ความปกใจดงดวยทฏฐ นนไมใชฐานะทมได. ดกอนภกษทงหลาย กเมอไมมญาณเฉพาะตวอนบรสทธผดผอง ทานสมณพราหมณพวกนน ยอมชาระไดเพยงสวนของความรในญาณนนเทา นน แมสวนของความรนน บณฑตกเรยกวา อปาทานของทานสมณพราหมณ พวกนน เรองอปาทานดงนนน อนปจจยปรงแตง เปนของหยาบ และความ ดบของสงทปจจยปรงแตงมอย ตถาคตทราบวาสงนยงมอย จงเหนอบาย เปนเครองสลดออกจากสงทปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสงทปจจยปรงแตง นนเสย. [๓๖] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ- พราหมณพวกใด มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา อตตาและโลกไมเทยง น เทานนจรง อยางอนเปลา... วา อตตาและโลกทงเทยงและไมเทยง นเทานนจรง อยางอน เปลา... วา อตตาและโลกเทยงกมใช ไมเทยงกมใช นเทานนจรง อยาง อนเปลา... วา อตตาและโลกมทสด นเทานนจรง อยางอนเปลา...


วา อตตาและโลกไมมทสด นเทานนจรง อยางอนเปลา... วา อตตาและโลกทงมทสดและไมมทสด นเทานนจรง อยางอน เปลา... วา อตตาและโลกมทสดกมใช ไมมทสดกมใช นเทานนจรง อยาง อนเปลา... วา อตตาและโลกมสญญาอยางเดยวกน นเทานนจรง อยางอน เปลา... วา อตตาและโลกมสญญาตางกน นเทานนจรง อยางอนเปลา... วา อตตาและโลกมสญญานอย นเทานนจรง อยางอนเปลา... วา อตตาและโลกมสญญาหาประมาณมได นเทานนจรง อยางอน เปลา... วา อตตาและโลกมสขโดยสวนเดยว นเทานนจรง อยางอนเปลา... วา อตตาและโลกมทกขโดยสวนเดยว นเทานนจรง อยางอนเปลา... วา อตตาและโลกมทงสขและทกข นเทานนจรง อยางอนเปลา... วา อตตาและโลก มทกขกมใช สขกมใช นเทานนจรง อยางอน เปลา ขอทญาณเฉพาะตวอนบรสทธผดผองของสมณพราหมณพวกนน ๆ จก มเองได นอกจากความเชอ ความชอบใจ การฟงตามเขาวา ความตรกตรอง ตามอาการ ความปกใจดงดวยทฏฐ นนไมใชฐานะทมได. ดกอนภกษทงหลาย กเมอไมมญาณเฉพาะตวอนบรสทธผดผอง ทานสมณพราหมณพวกนน ๆ ยอมใหเพยงสวนของความรแมใดในญาณนน แจมแจง แมสวนของความรนน บณฑตกเรยกวาอปาทานของทานสมณ- พราหมณพวกนน ๆ เรองอปาทานดงนนน อนปจจยปรงแตง เปนของหยาบ


และความดบของสงทปจจยปรงแตงมอย ตถาคตทราบวาสงนยงมอย จงเหน อบายเปนเครองสลดออกจากสงทปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสงทปจจยปรง แตงนนเสย. [๓๗] ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน เพราะไมตงกามสญโญชนไวโดยประการทงปวง เหตสลดทฏฐอนคลอยตาม ขนธสวนอดต และทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอนาคตเสยได ยอมเขาถงปต อนเกดแตวเวกอยดวยสาคญวา เรากาลงเขาถงสงทด ประณต คอปตเกดแต วเวกอย ปตเกดแตวเวกนนของเธอยอมดบไปได เพราะปตเกดแตวเวกดบ ยอมเกดโทมนส เพราะโทมนสดบ ยอมเกดปตเกดแตวเวก เปรยบเหมอนรม เงาละทแหงใด แดดยอมแผไปยงทแหงนน แดดละทแหงใด รมเงากยอม แผไปยงทแหงนน ฉนใดฉนนนเหมอนกนแล เพราะปตเกดแตวเวกดบ ยอมเกดโทมนส เพราะโทมนสดบ ยอมเกดปตเกดแตวเวก ดกอนภกษทง หลาย ตถาคตยอมทราบเรองนด. ทานสมณะหรอพราหมณนแล เพราะไมตงกามสญโญชนไวโดย ประการทงปวง เหตสลดทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอดต และทฏฐอนคลอย ตามขนธสวนอนาคตเสยได ยอมเขาถงปตอนเกดแตวเวกอย ดวยสาคญวา เรา กาลงเขาถงสงทด ประณต คอปตเกดแตวเวกอย ปตเกดแตวเวกนนของเธอ ยอมดบไปได เพราะปตเกดแตวเวกดบ ยอมเกดโทมนส เพราะโทมนสดบ ยอมเกดปตเกดแตวเวก เรองปตเกดแตวเวกดงนนน อนปจจยปรงแตงเปน ของหยาบ และความดบของสงทปจจยปรงแตงมอย ตถาคตทราบวาสงนยงม อย จงเหนอบายเปนเครองสลดออกจากสงทปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสง ทปจจยปรงแตงนนเสย.


[๓๘] ดกอนภกษทงหลาย แตสมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน เพราะไมตงกามสญโญชนไวโดยประการทงปวง เหตสลดทฏฐอนคลอยตาม ขนธสวนอดต และทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอนาคตเสยได และเพราะกาว ลวงปตอนเกดแตวเวกได ยอมเขาถงสขอนปราศจากอามสอย ดวยสาคญวา เรา กาลงเขาถงสงทด ประณต คอนรามสสขอย สขเสมอนปราศจากอามสนน ของเธอยอมดบไปได เพราะสขเสมอนปราศจากอามสดบ ยอมเกดปตอนเกด แตวเวก เพราะปตอนเกดแตวเวกดบ ยอมเกดสขเสมอนปราศจากอามส เปรยบเสมอนรมเงาละทแหงใด แดดยอมแผไปยงทแหงนน แดดละทแหงใด รมเงากยอมแผไปยงทแหงนน ฉนใด ฉนนนเหมอนกนแล เพราะสขเสมอน ปราศจากอามสดบ ยอมเกดปตอนเกดแตวเวก เพราะปตอนเกดแตวเวกดบ ยอมเกดสขเสมอนปราศจากอามส ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตยอมทราบเรอง นด. ทานสมณะหรอพราหมณนแล เพราะไมตงกามสญโญชนไวโดย ประการทงปวง เหตสลดทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอดต และทฏฐอนคลอย ตามขนธสวนอนาคตเสยได และเพราะกาวลวงปตอนเกดแตวเวกได ยอมเขา ถงสขเสมอนปราศจากอามสอย ดวยสาคญวา เรากาลงเขาถงสงทด. ประณต คอนรามสสขอย สขเสมอนปราศจากอามสนนของเธอยอมดบไปได เพราะ สขเสมอนปราศจากอามสดบ ยอมเกดปตอนเกดแตวเวก เพราะปตอนเกดแต วเวกดบ ยอมเกดสขเสมอนปราศจากอามส เรองสขเสมอนปราศจากอามสดงน นน อนปจจยปรงแตง เปนของหยาบ และความดบของสงทปจจยปรงแตง มอย ตถาคตทราบวาสงนยงมอย จงเหนอบายเปนเครองสลดออกจากสงท ปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสงทปจจยปรงแตงนนเสย.


[๓๙] ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน เพราะไมตงกามสญโญชนไวโดยประการทงปวง เหตสลดทฏฐอนคลอยตาม ขนธสวนอดต และทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอนาคตเสยได และเพราะกาว ลวงปตอนเกดแตวเวก กาวลวงสขเสมอนปราศจากอามสได ยอมเขาถงเวทนา อนเปนทกขกมใชสขกมใชอย ดวยสาคญวา เรากาลงเขาถงสงทด ประณต คออทกขมสขเวทนาอย เวทนาอนเปนทกขกมใชสขกมใชนนของเธอ ยอม ดบไปได เพราะเวทนาอนเปนทกขกมใชสขกมใชดบ ยอมเกดสขเสมอน ปราศจากอามส เพราะสขเสมอนปราศจากอามสดบ ยอมเกดเวทนาอนเปน ทกขกมใชสขกมใช เปรยบเสมอนรมเงาละทแหงใด แดดยอมแผไปยงทแหง นน แดดละทแหงใด รมเงากยอมแผไปยงทแหงนน ฉนใดฉนนนเหมอน กนแล เพราะเวทนาอนเปนทกขกมใชสขกมใชดบ ยอมเกดสขเสมอนปราศ จากอามส เพราะสขเสมอนปราศจากอามสดบ ยอมเกดเวทนาอนเปนทกขก มใชสขกมใช ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตยอมทราบเรองนด. ทานสมณะหรอพราหมณนแล เพราะไมตงกามสญโญชนไวโดย ประการทงปวง เหตสลดทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอดต และทฏฐอนคลอย ตามขนธสวนอนาคตเสยได และเพราะกาวลวงปตอนเกดแตวเวก กาวลวง สขเสมอนปราศจากอามสได ยอมเขาถงเวทนาอนเปนทกขกมใชสขกมใชอย ดวยสาคญวา เรากาลงเขาถงสงทด ประณต คออทกขมสขเวทนาอย เวทนา อนเปนทกขกมใชสขกมใชนนของเธอ ยอมดบไปได เพราะเวทนาอนเปน ทกขกมใชสขกมใชดบ ยอมเกดสขเสมอนปราศจากอามส เพราะสขเสมอน ปราศจากอามสดบยอมเกดเวทนาอนเปนทกขกมใชสขกมใช เรองเวทนาอน เปนทกขกมใชสขกมใชดงนนน อนปจจยปรงแตงเปนของหยาบ และความดบ


ของสงทปจจยปรงแตงมอย ตถาคตทราบวาสงนยงมอย จงเหนอบายเปนเครอง สลดออกจากสงทปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสงทปจจยปรงแตงนนเสย. [๔๐] ดกอนภกษทงหลาย แตสมณะหรอพราหมณบางคนในโลก น เพราะไมตงกามสญโญชนไวโดยประการทงปวง เหตสลดทฏฐอนคลอย ตามขนธสวนอดตและทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอนาคตเสยได และเพราะ กาวลวงปตอนเกดแตวเวก กาวลวงสขเสมอนปราศจากอามส กาวลวงเวทนา อนเปนทกขกมใชสขกมใชได ยอมเลงเหนตวเองวา เปนผสงบแลว เปนผ ดบแลว เปนผไมมอปาทาน ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตยอมทราบเรองนด. ทานสมณะหรอพราหมณนแล เพราะไมตงกามสญโญชนไวโดย ประการทงปวง เหตสลดทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอดต และทฏฐอนคลอย ตามขนธสวนอนาคตเสยได และเพราะกาวลวงปตอนเกดแตวเวก กาวลวง สขเสมอนปราศจากอามส กาวลวงเวทนาอนเปนทกขกมใชสขกมใชได ยอม เลงเหนตวเองวา เปนผสงบแลว เปนผดบแลว เปนผไมมอปาทาน ทานผ น ยอมกลาวยนยนปฏปทาทใหสาเรจนพพานอยางเดยวโดยแท แตกทาน สมณะหรอพราหมณน เมอถอมนทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอดต กชอวายง ถอมนอย หรอเมอถอมนทฏฐอนคลอยตามขนธสวนอนาคต กชอวา ยงถอ มนอย หรอเมอถอมนกามสญโญชน กชอวายงถอมนอย หรอเมอถอมน ปตอนเกดแตวเวก กชอวายงถอมนอย หรอเมอถอมนสขเสมอนปราศจาก อามส กชอวา ยงถอมนอย หรอเมอถอมนเวทนาอนเปนทกขกมใชสขกมใช กชอวายงถอมนอย และแมขอททานผนเลงเหนตวเองวา เปนผสงบแลว เปนผดบแลว เปนผไมมอปาทานน บณฑตกเรยกวาอปาทานของทาน สมณพราหมณน เรองอปาทานดงนนน อนปจจยปรงแตง เปนของหยาบ


และความดบของสงทปจจยปรงแตงมอย ตถาคตทราบวาสงนยงมอย จงเหน อบายเปนเครองสลดออกจากสงทปจจยปรงแตงนน เปนไปลวงสงทปจจย ปรงแตงนนเสย. [๔๑] ดกอนภกษทงหลาย กบทอนประเสรฐ สงบ ไมมบทอนยง กวา ทตถาคตตรสรเองดวยปญญาอนยงนแล คอ ความรเหตเกด เหตดบ คณ โทษ และอบายเปนเครองออกไปแหงผสสายตนะทง ๖ ตามความเปน จรง แลวหลดพนไดดวยไมถอมน ดกอนภกษทงหลาย บทอนประเสรฐ สงบ ไมมบทอนยงกวานนน คอ ความรเหตเกด เหตดบ คณ โทษ และอบาย เปนเครองออกไปแหงผสสายตนะทง ๖ ตามความเปนจรง แลวหลดพนได ดวยไมถอมน. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระภาษตนแลว ภกษเหลานนตางชนชม ยนดพระภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ ปญจตตยสตรท ๒


อรรถกถาปญจตตยสตร ปญจตตยสตร เรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- พงทราบวนจฉยในปญจตตยสตรนนดงตอไปน. บทวา เอเก ไดแก บางพวก. บทวา สมณพราหมณา ความวา ชอวา สมณะ โดยเปนนก บวช ชอวา พราหมณ โดยชาต. อกอยางหนง ผทโลกสมมตไวอยางนวา สมณะและวาพราหมณ ดงน. ชอวา อปรนตกปปกะ เพราะกาหนดยด ซงขนธสวนอนาคต. อกอยางหนง ชอวา อปรนตกปปกะ เพราะสมณ- พราหมณเหลานนมการกาหนดยดขนธสวนอนาคต ดงนกม กในคาวา- อปรนตกปปกะ นน ในทน สวน ทานประสงคเอาสวนวา อนต ดจใน ประโยคเปนตนวา ผมอาย สกกายะ (กายของตน) แล เปนสวนอนหนง ดงน. ตณหาและทฏฐ ชอวา กปปะ. สมจรงดงทตรสไววา โดยอทานวา กปปะ ดงน กปปะ ม ๒ อยาง คอ ตณหากปปะ และ ทฏฐกปปะ เพราะฉะนน พงเหนเนอความใน คาวา กปปะ นอยางนวา ชอวา อปรนตกปปกะ เพราะกาหนด ซงสวน แหงขนธอนเปนอนาคต โดยตณหาและทฏฐ. ชอวา อปรนตานทฏฐ เพราะสมณพราหมณเหลานนกาหนดสวนแหงขนธอนเปนอนาคต ยนหยดอย อยางนนแลว. มความเหนคลอยตามสวนแหงขนธอนเปนอนาคตนนแหละ โดยทเกดขนบอย ๆ. สมณพราหมณเหลานนมความเหนอยางนน เรมพง พาอาศยสวนแหงขนธอนเปนอนาคตนน กระทาแมคนอนใหดาเนนไปตาม ทฏฐ กลาวยนยน อธมตตบท (บทคอ ความนอมใจเชอ) หลายอยาง. บทวา อเนกวหตาน แปลวา หลายอยาง. บทวา อธมตตปทาน ได


แก บทเรยกชอ. อกอยางหนง ทฏฐทงหลาย ทานเรยกวา อธมตต (เพราะ ครอบงาความทเปนจรง ไมถอเอาตามเปนจรงปฏบต. บทแหงอธมตตทง หลาย ชอวา อธมตตบท อธบายวา คาทแสดงทฏฐ. บทวา ส ไดแก พรงพรอมดวยสญญา. บทวา อโรโค ไดแก เปนของเทยง บทวา อตเถเก ตดบทเปน อตถ เอเก อธบายวา พวกหนง (กลาว) อยางน. ตรสสญญ วาทะ ๑๖ ดวยบทวา อตเถเก น. ตรส อสญญวาทะ ๘ ดวย บทวา อสญญ น. ตรส เนวสญญนาสญญวาทะ ๘ ดวยบทวา เนวลญญนาสญญ น. ตรสอจเฉทวาทะ ๗ ดวยคานวา สโต วา ปน สตตสส. บรรดา บทเหลานน บทวา สโต แปลวา มอย. บทวา อจเฉท ไดแก ขาดสญ. บทวา วนาส ไดแก ไมเหน. บทวา วภว ไดแก ไปปราศจากภพ. คา เหลานทงหมด เปนไวพจนของกนและกนทงนน. ตรสตฏฐธรรมนพพาน- วาทะ ๕ ดวยบทนวา ทฏธมมนพพาน วา. ในบทวา ทฏธมมนพพาน วา นน ธรรมทเหนชด เรยกวา ทฏฐธรรม. คาวา ทฏฐธรรมนเปนชอของอตภาพทไดมาในภพนน ๆ. นพ- พานในปจจบน ชอวา ทฏฐธรรมนพพาน. อธบายวา ความเขาไปสงบ ทกขในอตภาพนนนนแหละ. บทวา สนต วา ความวา สงบแลวดวย อาการทง ๓ ดวยคาเปนตนวา มสญญา ดงน. คาวา ตณ โหนต หมาย ความวา บทวา ส อตตา ดงน เปนตน เปน ๓ อยางน คอ เปน ๑ เนองดวยอตตา สงบ นอกน อก ๒ (คอ ขาดสญและนพพานในปจจบน). บทวา รป วา ไดแก มรป ดวยกรชรป หรอ กสณรป. ผได ในอตตามรปนน ยอมถอเอากสณรป วา อตตา ผตรกในกสณรป ยอม ถอเอารปแมทงสองทเดยว. บทวา อรป ความวา ทงผไดและผตรกทงสอง


เมอบญญตนมตในอรปสมาบต หรออรปธรรมทเหลอ เวนสญญาขนธยอม บญญตอยางนน. กทฏฐทสาม เปนไปดวยอานาจการถอเจอปนกน ทฏฐทส เปนไปดวยการถอเอาดวยการตรกเอาเทานน. พงทราบวา ในจตกกะทสอง ตรสทฏฐทหนงดวยวาทะทถงพรอม ตรสทฏฐทสองดวยวาทะทไมถงพรอม ตรสทฏฐทสามดวยอานาจกสณบรกรรม ขนาดกระดง หรอขนาดขนจอก ตรสทฏฐท ๔ ดวยอานาจกสณทกวางใหญ. คาวา เอต วา ปเนเตส อปาตวตตต ดงน ตรสไวโดยสงเขปดวยบทวา สญญ อธบายวากาวลวง สญญาทง ๗ หมวด. อาจารยอกพวกหนงกลาววา ๘ หมวด. คาทงสองนน จกมแจงขางหนา. สวนในทน มเนอความยอดงตอไปน. กคนบางพวกอาจ กาวลวงสญญา ๗ หรอ ๘ นได. สวนบางพวกไมอาจ. ในสองพวกนน บคคลใดอาจ บคคลนนเทานน กยดไวได กเมอชนเหลานน อาจกาว ลวงสญญาแตละชนด ชนพวกหนงกลาววา วญญาณญจายตนะ หา ประมาณมได ไมหวนไหวเหมอนในพวกมนษยผขามแมนาคงคา ไปถงแคบง ใหญแลวกหยดอย สวนอกคนหนงไปถงบานใหญขางหนาบงใหญนน แลว หยดอย ฉะนน. บรรดาวญญาณญจายตนะ และอากญจญญายตนะนน เพอ แสดงวญญาณญจายตนะกอน จงตรสวา พวกหนง (กลาวยนยน) กสณคอ วญญาณ ดงน. จกกลาวคาวา พวกหนง (กลาวยนยน) อากญจญญายตนะ ดงน ขางหนา. บทวา ตยท ตดบทเปน ต อท แปลวา ทฏฐ และอารมณ ของทฏฐนนน. บทวา ตถาคโต อภชานาต ความวา ยอมรดวยญาณ อนวเศษยงวา ทรรศนะชอนอนปจจยนยดแลว. บดน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงทาทรรศนะนนนนแล ให พสดารจงตรสคามอาทวา เย โข เต โภนโต ดงน. บทวา ยา วา ปเนส


สาน ความวา กหรอวา สญญาใด (บณฑตกลาววายอดเยยม) กวา สญญาทกลาวอยางนวา ถาวา (ทงท) เปนสญญาในรปเหลานน. บทวา ปรสทธา คอ หมดอปกเลส. บทวา ปรมา คอ สงสด. บทวา เลศ คอ ประเสรฐสด บทวา อนตตรยา อกขายต ความวา กลาววาไมมอะไร เหมอน. ตรสรปาวจรสญญา ๔ ดวยบทนวา ยท รปสาน. ตรส อากาสานญจายตนสญญาและวญญาณญจายตนสญญา ดวยบทนวา ยท อรป- สาน. ตรสสมาปนนกวาระและอสมาปนนกวาระดวยบททงสองกบบท นอกน สญญาเหลาน จดเปน ๘ สวน อยางทกลาวมาดวยประการดงน. แตโดยใจความ สญญาม ๗ อยาง. จรงอย สมาปนนกวาระสงเคราะหดวย สญญา ๖ ขางตน เทานน. บทวา ตยท สงขต ความวา สญญาแมทงหมด นนนกบดวยทฏฐอนปจจยปรงแตง คอประมวลมาแลว. บทวา โอฬารก ความวา ชอวา หยาบ เพราะปจจยปรงแตงเทยว. บทวา อตถ โข ปน สงขาราน นโรโธ ความวา กชอวานพพานทนบไดวา ความดบสงขาร ทงหลายททานกลาววา อนปจจยปรงแตง เหลานน มอย. คาวา อตเถตนต อต วทตวา ความวา กเพราะรนพพานนนแลอยางนวา นพพานนนมอย. คาวา ตสส นสสรณทสสาว ความวา มปกตเหนการสลดออก คอ ม ปกตเหนความดบสงทปจจยปรงแตงนน. บทวา ตถาคโต ตทปาตวตโต ความวากาวลวง อธบายวา กาวลวงพรอมซงสงทปจจยปรงแตงนน. บทวา ตตร ไดแก บรรดา อสญญวาทะ ๘ ประการเหลานน. คาวา อรป วา ดงนเปนตน พงทราบโดยนยดงกลาวไวในสญญวาทะนนแล. กเพราะวาทะนเปนอสญญวาทะ ฉะนน จงไมกลาวจตกกะทสองนไว. บทวา ปฏกโกสนต ไดแกหาม คอ ปฏเสธ. ในบทวา สา โรโค เปนตน ชอวา เปนดงโรค เพราะอรรถวา เบยดเบยน. ชอวา


เปนเหมอนหวฝ เพราะอรรถวามโทษ. ชอวา เปนเหมอนลกศร เพราะ อรรถวา ตามเขาไป. ในบทวา อาคต วา เปนตน ชอวา การมาเพราะ อานาจปฏสนธ. ชอวา การไป เพราะอานาจคต ชอวา จต เพราะ อานาจการเคลอนไป. ชอวา อปบต เพราะอานาจการเขาถง. ชอวา เจรญ งอกงามไพบลย เพราะอานาจการเขาถงบอย ๆ แลวไป ๆ มา ๆ. ในภพทม ขนธ ๔ แมเวนรป ความเปนไปของวญญาณยอมมไดโดยแท แตในภพ ทเหลอ เวนขนธ ๓ วญญาณยอมเปนไปไมได. แตสาหรบปญหานทานกลาว ดวยอานาจภพทมขนธ ๕ กในภพทมขนธ ๕ เวนขนธทงหลายประมาณเทาน ชอวา ความเปนไปของวญญาณยอมไมม สวนในอธการน นกพดเคาะ กลาวในขอนวา เพราะพระบาลวา เวนจากรป ดงนเปนตน แมในอรปภพ กมรป และแมในอสญญภพกมวญญาณ. สาหรบทานผเขานโรธสมาบต กมอยางนน เหมอนกนซ. ทาน ผชอบพดเคาะนนจะตองถกตอวา หากจะคานความหมายตามรปของพยญชนะ เพราะพระบาลวา อาคต วา เปนตน วญญาณนนจะตองกระโดดไปบาง เดนไปดวยเทาบาง เหมอนนกและสตว ๒ เทา ๔ เทา และเลอยไปเหมอน เถาแตง เปนตน พระผมพระภาคเจา ตรสภพ ๓ ไวในพระสตรหลายรอยสตร ภพเหลานนกตองเปนสองภพเทานน เพราะไมมอรปภพ เพราะฉะนน ทาน อยาไดกลาวอยางนน จงทรงจาขอความตามทกลาวมาแลวเถด. คาวา ตตร เปนสตตมวภตตลงในเนวสญญนาสญญวาทะ ๘ ประการ แมในทนพงทราบคาวา รป เปนตน โดยนยดงกลาวแลวนนแล. บทวา อสา อสมโมโห ความวา ชอวา ความไมมสญญาน เปนทตงแหง ความหลง. กทานกลาวภพทไมรอะไร ๆ นนวา นนอสญญภพ. บทวา


ทฏสตมตวาตพพสงขารมตเตน ความวา ดวยสกวาทพงรแจงดวย การเหน ดวยสกวาทพงรแจงดวยการฟง ดวยสกวา ทพงรแจงดวยการทราบ. กในบทวา ทฏมตเตน ธรรมชาตใดยอมร เหตนน ธรรมชาตนน ชอวา วญญาตพพะ พงรแจง โดยอาการสกวารแจงอารมณทเหนไดยน และทราบ คอดวยเหตสกวา ความเปนไปแหงสญญาทางทวารทง ๕ ในคาน มความหมายดงกลาวมาน. บทวา สงขารมตเตน ความวา ดวยความ เปนไปแหงสงขารอยางหยาบ. บทวา เอตสสายตนสส ไดแกเนวสญญา- นาสญญายตนะน. บทวา อปสมปท ไดแก การไดเฉพาะ. บทวา พยสน เหต ความวา นน เปนความพนาศ อธบายวา นนเปนการออก. เพราะ เนวสญญานาสญญายตนฌานนน เปนไปดวยสญญาทางทวาร ๕ พงเขาโดย กระทาใหเปนไปดวยสงขารอยางหยาบ หรอไมใหเปนไป. ทานแสดงวา กเพราะเนวสญญานาสญญายตนฌานนนเปนไป การออกจากเนวสญญานา- สญญายตนะนนยอมม. บทวา สงขารสมาปตตปตตพพมกขายต ความวา ยอมกลาววา พงบรรลดวยความเปนไปแหงสงขารหยาบ. บทวา สงขาราว- เสสสมาปตตปตตพพ ความวา บรรดาสงขารทงหลายนนแล สงขาร ทเหลอ ชอวาถงความเปนสงขารทละเอยดกวาสงขารทงปวง ดวยอานาจ ภาวนา อายตนะนนพงบรรลดวยความเปนไปแหงสงขารเหลานน. เพราะ เมอสงขารทงหลายเหนปานนนเสยไปแลว อายตนะนนยอมชอวาเปนอนพง บรรล. บทวา ตยท ความวา เนวสญญานาสญญายตนะนนน แมเปน ของละเอยดกเปนของทปจจยปรงแตง และเพราะเปนของทปจจยปรงแตงจง เปนของหยาบ. บทวา ตตร เปนสตตมวภตต ลงในความหมายวา อจเฉทวาทะ (วาทะวาขาดสญ) ๗ ประการ. บทวา อทธ ปรามาสนต ความวา วาทะ


วาสญญาอนยงไมมาถง เรยกวา กาลขางหนา พวกสมณพราหมณยอม หมายมน กาลอนยงไมมาถง คอ วาทะวา สงสาระ (การเวยนวาย). บทวา อาสตตเยว อภวทนต ความวา ยอมกลาวการตดอยอยางเดยว. บาลวา อาสตถ ดงนกม อธบายวา กลาวถงความทะยานอยาก. บทวา อต เปจจ ภวสสาม ความวา เราละไปแลว จกเปนอยางน. ในบทนพงนาเอานยอยางน มาวา เราจกเปนกษตรย จกเปนพราหมณ ดงน. บทวา วาณชปม มเ ความวา ยอมปรากฏแกเราเหมอนพอคา คอ เชนกบพอคา. บทวา สกกายภยา ไดแก เปนผกลวสกกายะะ กสมณพราหมณเหลานน เมอเกลยดสกกายะ กลาวคอ ธรรมทเปนไปในภมสามนนนนแหละ ยอมกลวสกกายะ ยอม เกลยดสกกายะ เหมอนสตว ๔ จาพวกเหลาน ยอมกลวตอสงทไมควรกลว (ดงมทมา) วา ขาแตมหาราช สตว ๔ จาพวกแล ยอมกลวตอสงทไมควร กลวแล จาพวกไหนบาง ขาแตมหาราช ไสเดอนแล ยอมไมกนดน เพราะกลววา แผนดนจะหมด ขาแตมหาราช นกกะเรยนยอมยนเทาเดยว (บนแผนดน) เพราะกลววาแผนดนจะทรด ขาแตมหาราช นกตอยตวด นอนหงาย เพราะกลววาฟาจะถลม ขาแตมหาราช พราหมณผประพฤตธรรม แลยอมไมประพฤตพรหมจรรย (คอตองมภรรยา) เพราะกลววาโลกจะขาด สญ ฉะนน. บทวา สา คททลพนโธ ความวา สนขทเขาเอาเชอกลาม ผกไวททอนไม. นบทวา เอวเมวเม น พงเหนสกกายทฏฐ กลาวคอ ธรรมอนเปนไปในภม ๓ เหมอนหลกแนน และเหมอนเสาเขอน บคคลผเปน ไปตามคตของทฏฐเหมอนสนข ทฏฐเหมอนทอนไม ตณหาเหมอนเชอก พง ทราบการวนเวยนของบคคลผเปนไปตามคตของทฏฐ ถกผกดวยเชอกคอตณหา ทสอดเขาไปในทอนไม คอทฏฐ แลวมดไวทสกกายะเหมอนการวงวนเวยน ของสนขทเขาเอาเชอกหนงลามแลวผกไวทเสาหรอเขอน ไมสามารถจะทาให ขาดไปไดโดยธรรมดาของตน.


บทวา อมาเนว ปจายตนาน ความวา เหต ๕ ประการนเทานน. แมเมอตงแมบทคอหวขอ กตงไว ๕ ขอ แมเมอสรปกสรปไว ๕ ขอ แต เมอแจกออก แจกออก ๔ ขอ. ดงกลาวฉะน นพพานในปจจบนจะจดเขา ในขอไหน. พงทราบวา จดเขาในบททงสอง คอ เอกตตสญญา และ นานตตสญญา. กครนทรงแสดงการกาหนดขนธสวนอนาคต ๔๔ ประการอยางนแลว เพอจะทรงแสดงการกาหนดขนธสวนอดต ๑๘ ประการในบดน จงตรสวา สนต ภกขเว ดงนเปนตน. ในคาวา สนต ภกขเว ดงน เปนตนนน ชอวา กาหนดขนธสวนอดต เพราะกะกาหนดขนธสวนกอน กลาวคอ สวน อดตแลวถอเอา. อกอยางหนง ชอวากาหนดขนธสวนอดต เพราะอรรถวา สมณพราหมณเหลานนมการกาหนดขนธสวนอดต. แมในบททเหลอ บทซงม ประการดงกลาวในกอนพงทราบโดยนยดงกลาวแลวนนแหละ ดวยประการ ดงกลาวแลว บทวา สสสโต อตตา จ โลโก จ ความวา ถอเอาอายตนะ อยางใดอยางหนง ในบรรดาอายตนะทงหลายมรปเปนตน วาตนและวาโลก แลวกลาวยนยนวา เทยง ไมตาย แนนอน ยงยน สมดงตรสไว ความ พสดารวา ยอมบญญตตนและโลกวา รปเปนตนดวย เปนโลกดวย เปนความ ยงยนดวย. แมในวาทะวา อตตาและโลกไมเทยงเปนตน กมนยนเหมอนกน. กในบรรดาวาทะเหลาน กลาววาทะวาเทยง ๔ ประการ ดวยวาทะแรก. กลาววาทะวาขาดสญ ดวยวาทะทสอง. ถามวา กวาทะเหลาน มมาแลวใน หนหลงมใชหรอ เพราะเหตไร จงเอามาพดในทนอก. ตอบวา ทเอามาพด ในหนหลง เพอแสดงวา สตวตายในทนนๆ ยอมขาดสญในทนนๆ นนแหละ แตในทน ผทระลกชาตไดเปนไปตามคตของทฏฐ ยอมเหนอดตไมเหนอนาคต เขาผนนยอมมความคดเหนอยางนวา ตนทมาจากขนธสวนอดต ยอมขาดสญ


ในทนแนนอน ไมไปตอไปอก. เพอจะแสดงเนอความดงกลาวน จงเอามา (กลาวอก). กลาววาทะวาเทยงบางอยาง ๔ ประการดวยวาทะทสาม. กลาว อมราวกเขปกวาทะ (คอวาทะทดนไดไมตายตว) ๔ ประการ ดวยวาทะท ๔. บทวา อนตวา ไดแก มทสด คอมทางซงกาหนดไว. สาหรบผไมได เจรญกสณ ยอมถอเอากสณนนวา เปนตนและเปนโลกแลวเปนอยอยางนน. วาทะทสองกลาวดวยอานาจของผทเจรญกสณ วาทะทสามกลาวสาหรบผท เจรญกสณไปทางขวาง (คอทางดานขาง) แตไมเจรญกสณไปทางเบองบน และเบองลาง วาทะทสกลาวเนองดวยคนผใชการตรก อนนตรจตกกะ ( ๔ หมวดทตดตอกน) มนยดงกลาวไวในหนหลงนนแหละ. บทวา เอกนตสข ความวา มสขโดยสวนเดยว คอ มสขเปนนรนดร. ทฏฐนยอมเกดขนดวย อานาจแหงผได (ม) ทฏฐ ผระลกชาต และผคาดคะเน. เพราะทฏฐอยางน ยอมเกดแกผได (มทฏฐ) ผระลกชาตของตนซงมความสขโดยสวนเดยวใน ตระกลกษตรย เปนตน ดวยบพเพนวาสญาณ ยอมเกดแกผระลกชาตได ผกาลงเสวยสขปจจบน ระลกถงอตภาพเชนนนนนแหละในอดตชาต ๗ ชาต กเหมอนกน. แตสาหรบผใชการคาดคะเน (คอนกตรก) พรงพรอมดวย ความสขในโลกน ทฏฐยอมเกดขนดวยการคาดคะเนนนแลวา แมในอดต เรากไดเปนแลวอยางน ดงน. บทวา มทกขโดยสวนเดยว ความวา ทฏฐนยอมไมเกดแกผได (ม) ทฏฐ. เพราะเขามความสขดวยฌานสขใน โลกนโดยสวนเดยว. กทฏฐนยอมเกดขนแกผใชการคาดคะเนเทานน ผอน ทกขสมผสแลวในโลกนระลกชาตไดอย. ทฏฐทสามยอมเกดแกคนเหลานน แมทงหมด ผมทงสขและทกขปะปนกน. กทฏฐทสกเหมอนกน ยอมเกด แกผไมมทกขไมมสข ดวยอานาจจตตถฌานในบดน ระลกถงพรหมโลกอนม


ดวยฌานทสเทานน แมในกาลกอน. ทฏฐนยอมเกด ทงแกผระลกชาตได ผวางตนเปนกลาง (วางเฉย) อยในปจจบน ระลกถงฐานะอนเปนกลาง ๆ เทานน ทงแกผใชการคาดคะเน ผวางตนเปนกลางอยในปจจบน ถอเอา อยดวยการคาดคะเนอยางเดยววา แมในอดตกจกเปนอยางน ดงน ดวยการ กลาวมาเพยงเทาน ยอมเปนอนกลาวการกาหนดขนธสวนอดตทง ๑๘ ประการ คอ วาทะวาโลกเทยงยงยน ๔ ประการ วาทะวาโลกเทยงยงยน บางอยาง ๔ ประการ วาทะวาโลกมทสดและไมมทสด ๔ ประการ กลาววาทะทดนได ไมตายตว ๔ ประการ กลาววาทะวาเกดขนเลอนลอย ๒ ประการ. บดน เมอจะทรงขยาย (ความ) ทฏฐ จงตรสคาวา ตตร ภกข- เว ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน ญาณทประจกษ ชอวา ญาณ เฉพาะตน. บทวา ปรสทธ คอหมดอปกเลส. บทวา ปรโยทาต คอประ ภสสร. ตรสวปสสนาญาณอยางเดยวดวยบททกบท. เพราะธรรม ๕ ประการ มศรทธาเปนตน ยอมมในลทธภายนอก (สวน) วปสสนาญาณมในพระ- พทธศาสนาเทานน. บรรดาบทเหลานน บทวา าณภาคมตตเมว ปร- โยทเปนต ความวา ยอมยงสวนแหงความรในญาณนนใหหยงลงไปอยางน วา สงนพวกเราร ดงน . บทวา อปาทนมกขายต ความวา สวนแหง ความรนน ไมใชญาณ นนเปนชอของมจฉาทสสนะ เพราะฉะนน บณฑต จงกลาวสวนแหงความรแมนน วาเปนทฏปาทานของทานสมณพราหมณ เหลานน. แมเมอเปนอยางนน ความรนน เปนเพยงสวนของความรเทานน เพราะมลกษณะเพยงสกวาร. แมถงเชนนน กชอวาเปนอปาทานเพราะไมพน ไปจากวาทะ เพราะเปนปจจยแหงอปทาน. บทวา เปนไปลวงสงท ปจจยปรงแตงนน ไดแกกาวลวงทฏฐนน. ดวยเหตเพยงเทาน ยอมเปน


อนกลาวทฏฐแมทง ๖๒ ประการ ซงมาในพรหมชาลสตร คอวาทะวา อตตา และโลกเทยง ๔ อยาง วาทะวาเทยงเปนบางอยาง ๔ อยาง วาทะวามทสดและ ไมมทสด ๔ อยาง วาทะดนไดไมตายตว ๔ อยาง วาทะวาเกดขนเลอนลอย ๒ อยาง วาทะวามสญญา ๑๖ อยาง วาทะวาไมมสญญา ๘ อยาง วาทะวา มสญญากไมใชไมมสญญากไมใช ๘ อยาง วาทะวาขาดสญ ๗ อยาง วาทะ วานพพานในปจจบน ๕ อยาง กเมอกลาวพรหมชาลสตรแลว สตรนยอมเปน อนไมกลาวเลย เพราะสกกายทฏฐอนเกนกวาพรหมชาลสตรนน มมาในสตร น แตเมอกลาวสตรนแลวพรหมชาลสตรยอมเปนอนกลาวแลวทเดยว. บดน เพอแสดงวาทฏฐ ๖๒ ประการเหลานน เมอเกดยอมเกดขนโดย มสกกายทฏฐเปนใหญเปนประธาน จงตรสวา อธ ภกขเว เอกจโจ ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ปฏนสสคคา ไดแก เพราะบรจาค. บทวา กามสโชนาน อนธฏานา ไดแก เพราะ สลดตณหาในกามคณ ๕. บทวา ปวเวก ปต ไดแก ปตแหงฌานทงสอง ซงมปต. บทวา นรชฌต ไดแก ดบดวยความดบดวยฌาน. กสาหรบผ ออกจากสมาบต ปต ยอมชอวาเปนอนดบแลว. เหมอนอยางวา ในคาน ทวา นรามสสขเกดเพราะอทกขมสขเวทนาดบ อทกขมสขเวทนาเกดเพราะ นรามสสขดบ ดงน ไมมความหมายอนนวา เพราะจตตถฌานดบ จงเขาถง ตตยฌานอย. กในคาน มความหมายนวา ออกจากจตตถฌานแลว เขาตตย- ฌาน ออกจากตตยฌานแลวเขาจตตถฌาน. ดงน ฉนใด พงทราบขออปไมย นฉนนน. บทวา อปปชชต โทมนสส ไดแก โทมนสทครอบงาฌาน อยางตา ๆ กทานกลาวถงความคลองตว สาหรบทานผมจตออกจากสมาบต. บทวา ปตอนเกดแตวเวก ไดแก ปตในฌานทงสองนนเอง. บทวา


ย ฉายา ชหต ไดแก ย าน ฉายา ชหต (แปลวา รมเงายอมละทง ทใดไป). คานทานอธบายวา รมเงามอยในทใดแสงแดดยอมไมมในทนน แสงแดดมในทใดรมเงายอมไมมในทนน ดงน. บทวา นรามส สข ไดแก สขในตตยฌาน. บทวา อทกขมสข ไดแก เวทนาในจตตถฌาณ. บทวา อนปาทาโนหมสม ความวา เราเปนผไมยดถอ. บทวา นพพานสปปาย ความวา เปนสปปายะ คอ เปนอปการะแกพระนพพาน. ก ธรรมดาการเหนมรรคยอมเกดขนในเมอความใครในสงทงปวงถกทาใหแหงหาย ไปมใชหรอ ? ความเหนนน ชอวา เปนขอปฏบตอนเปนอปการะแกนพพาน ไดอยางไร ? ชอวา เปนขอปฏบตอนเปนอปการะได ดวยอานาจไมถอมน คอดวยอานาจการไมยดถอในสงทงปวง. บทวา อภวทต ไดแก กลาวดวย มานะจด บทวา ปพพนตานทฏ . ไดแก ทฏฐคลอยตามขนธ สวนอดต ทง ๑๘ อยาง. บทวา อปรนตานทฏ ไดแก ทฏฐคลอยตามขนธ สวนอนาคตทง ๔๔ อยาง. บทวา อปาทานมกขายต ความวา ยอม เรยกวา ทฏปาทาน เพราะการถอวาเราม เปนการถอทนบเนองในสกกายะ- ทฏฐ บทวา สนต วร ปท ไดแกบทอนสงสด ชอวา สงบ เพราะ เปนบทสงบระงบกเลส. บทวา ฉนน ผสสายตนาน ความวา ในบาลนทวา อายตนะอน บคคลควรรไว คอ จกษดบ ณ ทใด รปสญญากสนไป ณ ทนน ดงน เปนตน ทรงแสดงนพพานดวยการปฏเสธอายตนะ ๒ ในพระบาลนทวา นา ดน ไฟ ลม ยอมไมตงอยใน ทใด ภพหนา (สงสาร) ยอมกลบแตทน โทษ (วฏฏ) ยอมกลบในทน นามรปยอม ดบหมดในทน ดงนเปนตน.


ทรงแสดงนพพานดวยการปฏเสธสงขาร ในบาลนนทวา อาโปฐาต ปฐวธาต เตโชธาต และ วาโยธาต ยอมไมตงอยในทใด อปาทายรป ทยาว สน ละเอยด หยาบ งาม และไม งาม ยอมไมตงอยในทนน (ใด) นามรป ยอมดบหมดในทนน ดงนเปนตน. มไวยากรณ (คอขอความเปนรอยแกว) วา ในพระบาลนทวา วญญาณ มองเหนไมได หาทสดไมได ผองใสโดยประการทงปวง ดงนเปนตน ทรงแสดง นพพานโดยการปฏเสธสงขารในททกแหง. แตในสตรนทรงแสดงโดยการ ปฏเสธอายตนะ ๖. กในสตรอนทรงแสดงเฉพาะนพพานเทานนดวยบทวา อนปาทา วโมกโข ไดแก การหลดพนโดยไมถอมน. แตในสตรน ทรง แสดงอรหตผลสมาบต. คาทเหลอในททกแหง งายทงนนแล. จบ อรรถกถาปญจตตยสตรท ๒


๓. กนตสตร พระพทโธวาทเรองสามคค [๔๒] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยในปาชฏ สถานทบวง สรวงพลกรรม ณ กรงกสนารา สมยนน พระผมพระภาคเจาตรสเรยกภกษ ทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระดารสแลว. พระผมพระภาคเจาไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอม ความดารในเราบางหรอวา สมณโคดมแสดงธรรมเพราะเหตจวร หรอเพราะ เหตบณฑบาตหรอเพราะเหตเสนาสนะ หรอเพราะเหตหวงสขในภพนอยภพ ใหญดวยอาการน. ภกษเหลานนทลวา ชาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระองคไมม ความดารในพระผมพระภาคเจาอยางนเลยวา พระสมณโคดมทรงแสดงธรรม เพราะเหตจวรหรอเพราะเหตบณฑบาต หรอเพราะเหตเสนาสนะหรอเพราะ เหตหวงสขในภพนอยภพใหญดวยอาการน. [๔๓] พ. ดกอนภกษทงหลาย เปนอนวา พวกเธอไมมความดาร ในเราอยางนเลยวา พระสมณโคดมแสดงธรรมเพราะเหตจวร หรอเพราะเหต บณฑบาตหรอเพราะเหตเสนาสนะ หรอเพราะเหตหวงสขในภพนอยภพใหญ ดวยอาการน ถาเชนนน พวกเธอมความดารในเราอยางไรเลา. ภ. ขาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระองคมความดารในพระผม พระภาคเจาอยางนวา พระผมพระภาคเจาผทรงอนเคราะห ทรงแสวงหา ประโยชนเกอกล ทรงอาศยความอนเคราะหแสดงธรรม.


[๔๔] พ. ดกอนภกษทงหลาย เปนอนวาพวกเธอมความดารใน เราอยางนวา พระผมพระภาคเจาผอนเคราะห แสวงหาประโยชนเกอกลอาศย ความอนเคราะหแสดงธรรม เพราะฉะนน ธรรมเหลาใด อนเราแสดงแลว แกเธอทงหลายดวยความรยง คอ สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคมองค ๘ เธอทงปวงพงเปนผ พรอมเพรยงกน ยนดตอกน ไมววาทกน ศกษาอย ในธรรมเหลานน ด กอนภกษทงหลาย กเมอพวกเธอนนพรอมเพรยงกนยนดตอกน ไมววาทกน ศกษาอย จะพงมภกษผกลาวตางกนในธรรมอนยง เปนสองรป. [๔๕] ถาพวกเธอมความเหนในภกษสองรปนนอยางนวา ทานทง สองน มวาทะตางกนโดยอรรถและโดยพยญชนะ พวกเธอสาคญภกษรปใดใน สองรปนนวา วางายกวากน พงเขาไปหาภกษรปนน แลวกลาวแกเธออยาง นวา ทานทงสอง มวาทะตางกนโดยอรรถและโดยพยญชนะ ขอทานโปรดทราบ ความตางกนนน แมโดยอาการทตางกนโดยอรรถและโดยพยญชนะ ทาน ทงสอง อยาถงตองววาทกนเลย ตอนน พวกเธอสาคญภกษอน ๆ ทเปน ฝายเดยวกนรปใดวา วางายกวากน พงเขาไปหารปนน แลวกลาวแกเธออยาง นวา ทานทงสอง มวาทะตางกนโดยอรรถและโดยพยญชนะ ขอทานโปรด ทราบความตางกนนนน แมโดยอาการทตางกน โดยอรรถและโดยพยญชนะ ทานทงสองอยาถงตองววาทกนเลย ดวยประการน พวกเธอตองจาขอท ภกษทงสองนนถอผด โดยเปนขอผดไว ครนจาไดแลว ขอใดเปนธรรม เปนวนย พงกลาวขอนน. [๔๖] ถาพวกเธอมความเหนในภกษสองรปนนอยางนวา ทานทง สองนแล มวาทะตางกนแตโดยอรรถ ยอมลงกนไดโดยพยญชนะ พวกเธอ


สาคญภกษรปใดในสองรปนนวา วางายกวากน พงเขาไปหาภกษรปนน แลว กลาวแกเธออยางนวา ทานทงสอง มวาทะตางกนโดยอรรถยอมลงกนไดโดย พยญชนะ ขอทานโปรดทราบความตางกนนนน แมโดยอาการทลงกนไดโดย พยญชนะ ทานทงสอง อยาถงตองววาทกนเลย ตอนน พวกเธอสาคญภกษ อน ๆ ทเปนฝายเดยวกนรปใดวา วางายกวา พงเขาไปหารปนน แลวกลาว แกเธออยางนวา ทานทงสอง มวาทะตางกน แตโดยอรรถ ยอมลงกนไดโดย พยญชนะ ขอทานโปรดทราบความตางกนนนน แมโดยอาการทลงกนไดโดย พยญชนะ ทานทงสอง อยาถงตองววาทกนเลย ดวยประการน พวกเธอตอง จาขอทภกษทงสองนนถอผด โดยเปนขอผด และจาขอทภกษทงสองนนถอถก โดยเปนขอถกไว ครนจาไดแลว ขอใดเปนธรรม เปนวนย พงกลาวขอนน. [๔๗] ถาพวกเธอมความเหนในภกษสองรปนนอยางนวา ทานทง สองนแล มวาทะลงกนไดโดยอรรถ ยงตางกนแตโดยพยญชนะ พวกเธอ สาคญภกษรปใดในสองรปนนวา วางายกวากน พงเขาไปหาภกษรปนน แลวกลาวแกเธออยางนวา ทานทงสอง มวาทะลงกนไดโดยอรรถ ตางกน แตโดยพยญชนะ ขอทานโปรดทราบความตางกนนนน แมโดยอาการทลงกน ไดโดยอรรถ ตางกนแตโดยพยญชนะ กเรองพยญชนะนเปนเรองเลกนอย ทานทงสองอยาถงตองววาทกนในเรองเลกนอยเลย ตอนน พวกเธอสาคญ ภกษอน ๆ ทเปนฝายเดยวกนรปใดวา วางายกวา พงเขาไปหารปนน แลวกลาวแกเธออยางนวา ทานทงสอง มวาทะลงกนไดโดยอรรถ ตางกนแต โดยพยญชนะ ขอทานโปรดทราบความตางกนนนน แมโดยอาการทลงกนได โดยอรรถ ตางกนแตโดยพยญชนะ กเรองพยญชนะนเปนเรองเลกนอย ทาน ทงสอง อยาถงตองววาทกนในเรองเลกนอยเลย ดวยประการน พวกเธอ ตองจาขอทภกษทงสองนน ถอถกโดยเปนขอถก และจาขอทภกษทงสองนน


ถอผด โดยเปนขอผดไว ครนจาไดแลว ขอใดเปนธรรมเปนวนย พงกลาว ขอนน. [๔๘] ถาพวกเธอมความเหนในภกษสองรปนนอยางนวา ทานทง สองนแล มวาทะสมกนลงกนทงโดยอรรถและโดยพยญชนะ พวกเธอสาคญ ภกษรปใดในสองรปนนวา วางายกวากน พงเขาไปหาภกษรปนน แลวกลาว แกเธออยางนวา ทานทงสอง มวาทะสมกนลงกนทงโดยอรรถและโดยพยญชนะ ขอทานโปรดทราบคาทตางกนนนน แมโดยอาการทสมกนลงกนไดทงโดย อรรถและโดยพยญชนะ ทานผมอายทงสอง อยาถงตองววาทกนเลย ตอนน พวกเธอสาคญภกษอน ๆ ทเปนฝายเดยวกน รปใดวา วางายกวา พง เขาไปหารปนนแลวกลาวแกเธออยางนวา ทานทงสอง มวาทะสมกนลงกน ทงโดยอรรถและโดยพยญชนะ ขอทานโปรดทราบคาทตางกนนนน แมโดย อาการทสมกนลงกนไดทงโดยอรรถและโดยพยญชนะ ทานทงสอง อยาถงตอง ววาทกนเลย ดวยประการน พวกเธอตองจาขอทภกษทงสองนนถอถก โดย เปนขอถกไว ครนจาไดแลว ขอใดเปนธรรม เปนวนย พงกลาวขอนน. [๔๙] ดกอนภกษทงหลาย กเมอพวกเธอนนพรอมเพรยงกน ยนด ตอกนไมววาทกน ศกษาอย ภกษรปหนงพงมอาบต มวตกกมโทษ พวก เธออยาเพอโจทภกษรปนนดวยขอโจท พงสอนสวนบคคลกอนวา ดวยอาการน ความไมลาบากจกมแกเรา และความไมขดใจจกมแกบคคลผตองอาบต เพราะ บคคลผตองอาบตเปนคนไมมกโกรธ ไมผกโกรธ ไมมทฏฐมน ยอมสละ คนไดงายและเราอาจจะใหเขาออกจากอกศล ดารงอยในกศลได ดกอนภกษ ทงหลาย ถาพวกเธอมความเหนอยางน กควรพด. อนง ถาพวกเธอมความเหนอยางนวา ความลาบากจกมแกเรา และ ความขดใจจกมแกบคคลผตองอาบต เพราะบคคลผตองอาบต เปนคนมกโกรธ


มความผกโกรธ มทฏฐมน แตยอมสละคนไดงาย และเราอาจจะใหเขาออก จากอกศล ดารงอยในกศลได กเรองความลาบากของเรา และความขดใจของ บคคลผตองอาบตน เปนเรองเลกนอย สวนเรองทเราอาจจะใหเขาออกจาก อกศล ดารงอยในกศลนนแล เปนเรองใหญกวา ดกอนภกษทงหลาย ถาพวก เธอมความเหนอยางน กควรพด. อนง ถาพวกเธอมความเหนอยางนวา ความลาบากจกมแกเราและ ความไมขดใจจกมแกบคคลผตองอาบต เพราะบคคลผตองอาบตเปนคนไม มกโกรธ ไมผกโกรธ แตมทฏฐมน ยอมสละคนไดงาย และเราอาจจะให เขาออกจากอกศล ดารงอยในกศลได กเรองความลาบากของเรา เปนเรอง เลกนอย สวนเรองทเราอาจจะใหเขาออกจากอกศล ดารงอยในกศลไดนน แล เปนเรองใหญกวา ดกอนภกษทงหลาย ถาพวกเธอมความเหนอยางน กควรพด. ถาพวกเธอมความเหนอยางนวา ความลาบากจกมแกเราและความขด ใจจกมแกบคคลผตองอาบต เพราะบคคลผตองอาบตเปนคนมกโกรธ มความ ผกโกรธ มทฏฐมน สละคนไดยาก แตเราอาจจะใหเขาออกจากอกศล ดารง อยในกศลได กเรองความลาบากของเราและความขดใจของบคคลผตองอาบต นเปนเรองเลกนอย สวนเรองทเราอาจจะใหเขาออกจากอกศล ดารงอยใน กศลไดนนแล เปนเรองใหญกวา ดกอนภกษทงหลาย ถาพวกเธอมความ เหนอยางน กควรพด. แตถาพวกเธอมความเหนอยางนวา ความลาบากจกมแกเราและความ ขดใจจกมแกบคคลผตองอาบต เพราะบคคลผตองอาบตเปนคนมกโกรธ ม ความผกโกรธ มทฏฐมน สละคนไดยาก ทงเรากไมอาจะใหเขาออกจาก อกศล ดารงอยในกศลได พวกเธอกตองไมละเลยอเบกขาในบคคลเชนน.


[๕๐] ดกอนภกษทงหลาย กพวกเธอนนทพรอมเพรยงกน ยนด ตอกน ไมววาทกน ศกษาอย พงเกดการพดยแหย ตเสมอกนดวยทฏฐ ผกใจเจบกน ไมเชอถอกน ไมยนดตอกนขน บรรดาภกษทเปนฝายเดยวกน ในทนนหมายสาคญเฉพาะรปใดวาเปนผวางาย เธอพงเขาไปหารปนน แลว กลาวแกเธออยางนวา ทานผมอาย เรองทพวกเราพรอมเพรยงกน ยนดตอกน ไมววาทกน ศกษาอย เกดการพดยแหยกน ตเสมอกน ดวยทฏฐกน ไมเชอถอกน ไมยนดตอกนขนนน พระสมณะเมอทรงทราบจะพงทรงตเตยน ได ดกอนภกษทงหลาย เมอภกษจะชแจงโดยชอบ พงชแจงอยางนวา ทาน ผมอาย เรองทพวกเราพรอมเพรยงกน ยนดตอกน ไมววาทกน ศกษาอย เกดการยแหย ตเสมอกนดวยทฏฐ ผกใจเจบกน ไมเชอถอกน ไมยนดตอกน ขนนน พระสมณะเมอทรงทราบจะพงทรงตเตยนได กภกษอน ๆ จะพงถาม เธอวา ทานผมอาย ภกษไมละธรรมนแลว จะพงทานพพานใหแจงไดหรอ ภกษทงหลาย ภกษเมอจะพยากรณโดยชอบ พงพยากรณอยางนวา ทานผม อาย ภกษไมละธรรมนแลว จะพงทานพพานใหแจงไมได ตอนน พวกเธอ สาคญในเหลาภกษอน ๆ ทเปนฝายเดยวกนเฉพาะรปใดวา เปนผวางาย พง เขาไปหารปนน แลวกลาวแกเธออยางนวา ทานผมอาย เรองทพวกเรา พรอมเพรยงกน ยนดตอกน ไมววาทกน ศกษาอย เกดการพดยแหยกน ตเสมอกน ดวยทฏฐ ผกใจเจบกน ไมเชอถอกน ไมยนดตอกนขนนน พระสมณะเมอทรงทราบจะพงทรงตเตยนได ดกอนภกษทงหลาย ภกษเมอจะ ชแจงโดยชอบ พงชแจงอยางนวา ทานผมอาย เรองทพวกเราพรอมเพรยงกน ยนดตอกน ไมววาทกน ศกษาอย เกดการพดยแหย ตเสมอกนดวยทฏฐ ผกใจเจบกน ไมเชอถอกน ไมยนดตอกนขนนน พระสมณะเมอทรงทราบ จะพงตเตยนได กภกษอน ๆ จะพงถามเธอวา ทานผมอาย ภกษไมละธรรมน


แลว จะพงทานพพานใหแจงไดหรอ ดกอนภกษทงหลาย ภกษเมอจะ พยากรณโดยชอบพงพยากรณอยางนวา ทานผมอาย ภกษไมละธรรมนแลว จะพงทานพพานใหแจงไมได. ดกอนภกษทงหลาย ถาภกษอน ๆ พงถามเธออยางนวา ทานให ภกษเหลานของพวกเรา ออกจากอกศล ดารงอยในกศลแลวหรอ ภกษเมอ จะพยากรณโดยชอบ พงพยากรณอยางนวา ทานผมอาย ในเรองน ขาพเจา ไปเฝาพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมแกขาพเจา ขาพเจาพงธรรมของพระองคแลว ไดกลาวแกภกษเหลานน ภกษเหลานน ฟงธรรมแลว ออกจากอกศล และดารงอยในกศลไดแลว ดกอนภกษทงหลาย ภกษเมอพยากรณอยางนแล ชอวาไมยกตน ไมขมคนอน พยากรณธรรม สมควรแกธรรมดวย ทงวาทะของศษยอะไร ๆ อนชอบดวยเหต ยอมไม ประสบขอนาตาหนดวย. พระผมพระภาคเจาไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนตางชนชมยนด ภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ กนตสตรท ๓


อรรถกถากนตสตร กนตสตร เรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน. พงทราบวนจฉยในกนตสตรนน ดงตอไปน. บทวา กสนาราย ไดแกในมณฑลประเทศทมชออยางน บทวา พลหรเณ ความวา ชนทงหลาย นาพลมาเซนสรวงภตทงหลายในไพรสณฑนน เพราะฉะนนไพรสณฑนน จงเรยกวา เปนทนาพลมาเซนสรวง. บทวา จวรเหต แปลวา เพราะ เหตจวร อธบายวา หวงไดจวร. บทวา อต ภวาภวเหต ความวา พวกเธอไดมความคดอยางนหรอวา พระสมณโคดมแสดงธรรมดวยความหวง วา เราจกอาศยบญกรยาวตถอนสาเรจดวยการแสดงธรรมแลว จกไดเสวยสข ในภพนน ๆดวยประการอยางน. พระผมพระภาคเจาตรสโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ มวาสตปฏฐาน ๔ ดงนเปนตน ทงโลกยะและโลกตระทเดยว. บทวา ตตถ ไดแก ใน ธรรม ๓๗ ประการนน. บทวา สย แปลวา พงเปน. บทวา อภธมเม ได แก ในธรรมอนวเศษยง. อธบายวา ในโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการเหลาน บทวา ตตร เจ แมน เปนสตตมวภตตลงในอรรถวา โพธปกขยธรรม ทงหลายเทานน. ในคานทวา อตถโต เจว นาน พยชนโต จ นาน ดงน เมอกลาววา กายสตปฏฐาน เวทนาสตปฏฐาน เปนการตางกนโดยอรรถ แตเมอกลาววา (กาย เวทนา) ในสตปฏฐาน ดงน ยอมชอวาตางกนโดย พยญชนะ. บทวา ตทมนาป ความวา พงเทยบอรรถและพยญชนะแลว ชถงความทอรรถถอเอาความเปนอยางอน และพยญชนะทลงไวผดวา ทาน


ทงหลายจงทราบ (ความตางกน) นน ดวยเหตแมน อรรถและพยญชนะ เปนเหตใหเขาใจความนนแล เปนธรรมและวนย ในคาวา โย ธมโม โย วนโย น. ในคาวา อตถโต ห โข สเมต น ทานถอเอาวาสตนนแล เปน สตปฏฐาน. บทวา ตางกนโดยพยญชนะ ความวา พยญชนะอยางเดยวเทานน ลงไวผดวา สตปฏฐาโน หรอ สตปฏฐานา ดงน. บทวา อปปมตตก โข ความวา ครนพอถงพระสตร พยญชนะยอมชอวาไมเปนประมาณเลย แมใน การยกพยญชนะทมเสยงเบา ทาใหมเสยงหนก (คอพยญชนะทเปนธนต) อาจกลายเปนพยญชนะดบได. ในขอน มเรองตอไปนเปนตวอยาง ไดฟงมาวา พระเถระขณาสพรปหนง อยในวชยารามวหาร เมอนา เอาพระสตรมาบอกกรรมฐานแกพระภกษ ๒ รป กลาวใหมเสยงหนกไปวา " ภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบยอมกลาววา สมทธะ สมทธะ ดงน. ภกษ รปหนงกลาววา อะไร ชอสมทธะขอรบ. พระเถระกลาววา ผมอายเมอกลาว วา สมทธะกด กลาววา สมทธะกด พวกเรากยอมรวา (หมายถง) ทะเล นาเคมนนแหละ. กพวกเธอไมคนหาเนอความ คนหาแตพยญชนะ พวกเธอ จงไปพสจนพยญชนะ ในสานกของภกษผชานาญเรองพยญชนะในมหาวหาร เถด ดงนแลว ไมบอกกรรมฐานเลย ลกไปเสย. ครนตอมาทานพระเถระ ขณาสพองคนน ใหตกลองในมหาวหาร (เปนสญญาณใหมาประชมกน) แลว กลาวปญหาในมรรค ๔ แกหมภกษแลวกนพพาน. พอถงพระสตร พยญชนะ ชอวาไมเปนประมาณอยางน. แตพอถงพระวนย จะชอวาไมเปนประมาณไมได. เพราะแมการ บวชเปนสามเณรตองบรสทธ ๒ อยาง (คออรรถและพยญชนะ) จงจะควร. แมกรรมมการอปสมบทเปนตน กยอมกาเรบได ดวยเหตเพยงทาเสยงเบา


ใหเปนเสยงหนกเปนตน. แตในทนทานกลาวคานโดยหมายถงพยญชนะใน พระสตร. ถามวา เมอเปนเชนนน ในจตตถวาร กลาวแยงกนเพราะเหต ไร ? ตอบวา กลาวแยงกนเพราะสญญาวา เรายอมกลาวสตนนแหละวาสต- ปฏฐาน ทานผนกลาววา กายสตปฏฐาน. แมในพยญชนะกมนยนเหมอนกน. บทวา น โจทนาย โจทตพพ ไดแก อยาเพงโจทดวยความตอง การโจท เพราะบคคลบางคนถกเขาพดทกวา มตอมเทาเมลดผกกาดทหนา ผาก (ของทาน) กกลาววา ทานเหนตอมเทาเมลดผกกาดทหนาผากของเรา (แต) ไมเหนหวฝใหญเทาลกตาลสกทหนาผากของตว ดงน. เพราะฉะนน ตวบคคลควร (จะตอง) สอบสวน. บทวา ไมมทฏฐมน คอไมมทฏฐใน การยดถอ คอไมถอมน เหมอนใสจระเขไวในหวใจ. บทวา อปฆาโต ความวา กอความทกข เพราะความเปนคนด เหมอนถกเสยดสทแผล. บทวา สปฏนสสคค สละคนไดงาย ความวา แมกลาวหนงวาระสองวาระวา ผมตองอาบตชอไร ตองเมอไร ดงน หรอ วา ทานตองอาบตแลว อปชฌายของทานตองอาบตแลว ดงน แลวเตอน ใหระลกวา ทานขอรบ ทานตองอาบตชอโนน ในวนชอโนน ทานจงคอยๆ นกเถด ดงน จกสละไดเพยงนนทเดยว. บทวา วเหสา ความลาบาก ไดแก ความลาบากกายและใจ ของบคคลผชกเอาความและเหตเปนอนมากมา. บทวา สกโกม ความวา กบคคลเหนปานนไดโอกาสแลว เมอใครกลาววา ทานตองอาบตแลวขอรบ จะกลาววาตองเมอไร ในเรองอะไร เมอเขากลาว


วา ในวนโนน ในเรองโนน จะกลาววา ผมนกไมไดดอกคณ. แตนนอน คนอนกลาวมากมายใหระลกวา ทานจงคอย ๆ นกเถดขอรบ ดงน พอระลก ไดกยอมสละเสย (คอปลงอาบต). เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา สกโกม ดงน พงทราบเนอความในทก ๆ บทโดยนยน. บทวา อเปกขา นาตม ตพพา ไมพงละเลย อเบกขา ความวา ไมพงลวงเลยอเบกขา อธบายวา พงทา พงใหอเบกขาเกดขน. กบคคลใดแมเหนบคคลปานน ยนถายปสสาวะกพดวา ควรนงมใชหรอคณ ดงน บคคลนน ชอวา ลวงเลยอเบกขา. บทวา วจสงขาโร แปลวา พดยแหย อธบายวา ชกนาคาทคน พวกนกลาวในระหวางคนพวกโนน ชกนาคาทคนพวกโนนกลาวในระหวาง คนพวกนวา ทานทงหลายถกคนพวกนกลาวอยางน ๆ. ตรสภาวะทจตไมยน ดดวยบททงหลาย มอาทวา ทฏ ปลาโส ดงน. บทวา ต ชานมาโน สมาโน ครเหยย ความวา พระบรมศาสดาเมอทรงทราบเรองนนพงทรง ตาหนพวกเรา. บทวา เอต ปนาวโส ธมม ไดแก ธรรม คอความ ทะเลาะเบาะแวงกนนน. บทวา ตเจ ไดแก ภกษผกระทาสญญต (การ ประกาศใหร) รปนน. บทวา เอว พยากเรยย ความวา เมอจะแสดง เหตทภกษกระทาสญญต ไมพดวาภกษเหลานน เราใหตงอยในความบรสทธ แลวดงน นนแหละ พงพยากรณอยางน. สาราณยธรรมทานหมายวา ธรรม ในคาทนวา ตสสาห ธมม สตวา ดงน. กในบทมอาทวา น เจ อตตาน ดงน ภกษผกลาววา ไฟประมาณเทาพรหมโลกน ตงขนแลว เวนเราเสย ใครจะสามารถใหไฟนนดบได ดงน ชอวา ยกตน. ภกษผพดวา คน


ประมาณเทานเทยวพดกนไปกไมไดโอกาส ชอวาผสามารถจะยงเรองราว ประมาณเทานใหดบลง ยอมไมมแมสกคนเดยว ดงน ชอวา ขมคนอน ภกษนยอมไมทาแมทงสองอยาง. กการพยากรณของพระสมมาสมพทธเจา ชอวา ธรรม ในทน. การกระทาสญญตของภกษเหลานน ชอวา ธรรม อนสมควร. ภกษนชอวา พยากรณ ธรรมอนสมควรแกธรรมนน คาวา น จ โกจ สหธมมโก ความวา การกลาวของอาจารยหรอการกลาวตาม ของศษยไร ๆ อนอนสมแกเหตทภกษนนกลาวดวยบททงหลาย ไมนาจะตอง ตาหน บททเหลอในททกแหงงายทงนนแล. จบ อรรถกถากนตสตรท ๓


๔. สามคามสตร วาดวยนครนถแตกเปน ๒ พวกเพราะการตายของนครนถนาฏบตร [๕๑] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทหมบานสามคามสกกชนบท กสมยนน นครนถนาฏบตรตายลงใหม ๆ ทเมองปาวา เพราะการตายของ นครนถนาฏบตรนน พวกนครนถแตกกนเปน ๒ พวก เกดขดใจทะเลาะ ววาทกน เสยดสกนและกนดวยฝปากอยวา ทานไมรทวถงธรรมวนยน เรา รทวถงธรรมวนยน ไฉนทานจกรทวถงธรรมวนยน ทานปฏบตผด เรา ปฏบตถก ของเรามประโยชน ของทานไมมประโยชน คาทควรพดกอน ทานพดทหลง คาทควรพดทหลง ทานพดกอน ขอปฏบตทเคยชนอยางดยง ของทานกลายเปนผด แมวาทะของทาน ทยกขนมา เรากขมได ทานจงเทยวแก คาพดหรอจงถอนคาพดเสยถาสามารถ นครนถเหลานนทะเลาะกนแลว ความ ตายประการเดยวเทานนนเปนสาคญเปนไปในพวกนครนถศษยนครนถนาฏบตร แมสาวกของนครนถนาฏบตรฝายคฤหสถ ผนงขาวหมขาว กเปนผเบอหนาย คลายยนด มใจถอยกลบในพวกนครนถศษยนครนถนาฏบตร ดจวาเบอหนาย คลายยนด มใจถอยกลบ ในธรรมวนยทนครนถนาฏบตรกลาวผด ใหรผด ไมใชนาออกจากทกข ไมเปนไปเพอความสงบ มใชธรรมวนยทพระสมมา- สมพทธเจาใหรทว เปนสถปทแตกไมเปนทพงอาศยได. [๕๒] ครงนนแล สมณทเทสจนทะ จาพรรษาทเมองปาวาแลวเขา ไปยงบานสามคามหาทานพระอานนท กราบทานพระอานนทแลวนง ณ ท ควรสวนขางหนง พอนงเรยบรอยแลว ไดกลาวกะทานพระอานนทดงนวา ขาแตทานผเจรญ นครนถนาฏบตรตายลงใหม ๆ ทเมองปาวา เพราะการตาย


ของนครนถนาฏบตรนน พวกนครนถจงแตกกนเปน ๒ พวก เกดขดใจ ทะเลาะววาทกนเสยดสกนดวยฝปากอยวา ทานไมรทวถงธรรมวนยน เรารทว ถงธรรมวนยน ไฉนทานจกรทวถงธรรมวนยน ทานปฏบตผด เราปฏบตถก ของเรามประโยชน ของทานไมมประโยชน คาทควรพดกอน ทานพดทหลง คาทควรพดทหลง ทานพดกอน ขอปฏบตทเคยชนอยางดยงของทานกลาย เปนผด แมวาทะของทานทยกขนมา เรากขมได ทานจงเทยวแกคาพด หรอจงถอนคาพดเสย ถาสามารถ นครนถเหลานนทะเลาะกนแลว ความตาย ประการเดยวเทานนเปนสาคญ เปนไปในพวกนครนถศษยนครนถนาฎบตร แมสาวกของนครนถนาฏบตร ฝายคฤหสถ ผนงขาวหมขาว กเปนผเบอ หนาย คลายยนด มใจถอยกลบในพวกนครนถศษยนครนถนาฏบตร ดจวา เบอหนาย คลายยนด มใจถอยกลบ ในธรรมวนยทนครนถนาฏบตรกลาวผด ใหรผด ไมใชนาออกจากทกข ไมเปนไปเพอความสงบ มใชธรรมวนยท พระสมมาสมพทธเจาใหรทว เปนสถปทแตกไมเปนทพงอาศยได เมอ สมณทเทสจนทะกลาวอยางนแลว ทานพระอานนทจงกลาวดงนวา ทาน จนทะ เรองน มเคาพอจะเฝาพระผมพระภาคเจาได มาเถด เราทงสอง จกเขาเฝาพระผมพระภาคเจา แลวกราบทลเรองนแดพระผมพระภาคเจา สมณทเทสจนทะรบคาทานพระอานนทแลว. [๕๓] ครงนน ทานพระอานนทและสมณทเทสจนทะ เขาไปเฝา พระผมพระภาคเจา ถวายอภวาทพระผมพระภาคเจา นง ณ ทควรสวนขาง หนง. ทานพระอานนทพอนงเรยบรอยแลว ไดกราบทลพระผมพระภาคเจา ดงน วา ขาแตพระองคผเจรญ สมณทเทสจนทะนกลาวอยางนวา ทานผเจรญ นครนถนาฏบตรตายลงใหม ๆ ทเมองปาวา เพราะการตายของนครนถนาฏบตร นน พวกนครนถจงแตกกนเปน ๒ พวก เกดขดใจทะเลาะววาทกนเสยดสกน ดวยฝปากอยวา ทานไมรทวถงธรรมวนยน เรารทวถงธรรมวนยน ฯลฯ


แมสาวกของนครนถนาฏบตรฝายคฤหสถ ผนงขาวหมขาว กเปนผเบอหนาย คลายยนด มใจถอยกลบในพวกนครนถศษยนครนถนาฏบตร ดจวาเบอหนาย คลายยนด มใจถอยกลบ ในธรรมวนยทนครนถนาฏบตรกลาวผด ใหรผด ไมใชนาออกจากทกข ไมเปนไปเพอความสงบ มใชธรรมวนยทพระสมมา- สมพทธเจาใหรทว เปนสถปทแตกไมเปนทพงอาศยได ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคมความดารอยางนวา สมยเมอพระผมพระภาคเจาลวงลบไป ความ ววาทอยาไดเกดขนในสงฆเลย ความววาทนนมแตเพอไมเกอกลแกชนมาก ไมใชสขของชนมาก ไมใชประโยชนของชนมาก เพอไมเกอกล เพอความ ทกขแกเทวดาและมนษย. [๕๔] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท เธอจะสาคญ ความขอนนเปนไฉน ธรรมเหลาใด อนเราแสดงแลวแกเธอทงหลายดวยความ รยง คอ สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคมองค ๘ ดกอนอานนท เธอจะยงเหนภกษของเรา แมสองรป มวาทะตางกนไดในธรรมเหลานหรอ ทานพระอานนททลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมเหลาใด อน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงแลว แกขาพระองคทงหลายดวยความรยง คอ สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคมองค ๘ ขาพระองคยงไมเหนภกษแมสองรป มวาทะตางกนใน ธรรมเหลาน ขาแตพระองคผเจรญ มไดแลทบคคลทงหลายผอาศยพระผม พระภาคเจาอยนน พอสมยพระผมพระภาคเจาลวงลบไป จะพงกอววาทให เกดในสงฆได เพราะเหตอาชวะอนยงหรอปาตโมกขอนยง ความววาทนน มแคเพอไมเกอกลแกชนมาก ไมใชสขของชนมาก ไมใชประโยชนของชนมาก เพอไมเกอกล เพอความทกขแกเทวดาและมนษย.


พ. ดกอนอานนท ความววาททเกดเพราะเหตอาชวะอนยงหรอ ปาตโมกขอนยงนนเลกนอย สวนความววาทอนเกดในสงฆ ทเกดเพราะ เหตมรรคหรอปฏปทา ความววาทนนมแตเพอไมเกอกลแกชนมาก ไมใชสข ของชนมาก ไมใชประโยชนของชนมาก เพอไมเกอกล เพอความทกขแก เทวดาและมนษย. มลเหตแหงความววาท ๖ อยาง [๕๕] ดกอนอานนท มลเหตแหงความววาทนม ๖ อยาง ๖ อยาง เปนไฉน ดกอนอานนท (๑) ภกษในธรรมวนยน เปนผมกโกรธ มความผกโกรธ ภกษท เปนผมกโกรธ มความผกโกรธนน ยอมไมมความเคารพ ไมมความยาเกรง แมในพระศาสดา แมในพระธรรม แมในพระสงฆอย ทงไมเปนผทาให บรบรณในสกขา ภกษทไมมความเคารพ ไมมความยาเกรง แมในพระศาสดา แมในพระธรรม แมในพระสงฆอย ทงไมเปนผทาใหบรบรณในสกขานน ยอมกอความววาทใหเกดในสงฆซงเปนความววาท มเพอไมเกอกลแกชนมาก ไมใชสขของชนมาก ไมใชประโยชนของชนมาก เพอไมเกอกล เพอความ ทกขแกเทวดาและมนษย ดกอนอานนท ถาหากพวกเธอพจารณาเหนมลเหต แหงความววาทเชนนในภายในหรอในภายนอก พวกเธอพงพยายามละมลเหต แหงความววาทอนลามกนนเสยในทนน ถาพวกเธอพจารณาไมเหนมลเหต แหงความววาทเชนนในภายในหรอในภายนอก พวกเธอพงปฏบตไมใหมลเหต แหงความววาทอนลามกนนแล ลกลามตอไปในทนน การละมลเหตแหงความ ววาทอนลามกน ยอมมไดดวยอาการเชนน ความไมลกลามตอไปของมลเหต แหงความววาทอนลามกน ยอมมไดดวยอาการเชนน. [๕๖] ดกอนอานนท ประการอนยงมอก


(๒) ภกษเปนผมความลบหล มความตเสมอ.... (๓) ภกษเปนผมความรษยา มความตระหน.... (๘) ภกษเปนผโออวด เปนผมมายา.... (๕) ภกษเปนผมความปรารถนาลามก มความเหนผด.... (๖) ภกษเปนผถอความเหนเอาเอง มความเชอถอผวเผน มความ ถอรน สละคนไดยาก ภกษทเปนผมความเหนเอาเอง มความเชอถอผวเผน มความถอรน สละคนไดยากนน ยอมไมมความเคารพ ไมมความยาเกรง แมในพระศาสดา แมในพระธรรม แมในพระสงฆอย ทงไมเปนผทาให บรบรณในสกขา ภกษทไมมความเคารพ ไมมความยาเกรง แมในพระศาสดา แมในพระธรรม แมในพระสงฆอย ทงไมเปนผทาใหบรบรณในสกขานน ยอมกอความววาทใหเกดในสงฆ ซงเปนความววาทมเพอไมเกอกลแกชนมาก ไมใชสขของชนมาก ไมใชประโยชนของชนมาก เพอไมเกอกล เพอความ ทกขแกเทวดาและมนษย ดกอนอานนท ถาพวกเธอพจารณาเหนมลเหตแหง ความววาทเชนนในภายในหรอในภายนอก พวกเธอพงพยายามละมลเหตแหง ความววาทอนลามกนนเสยในทนน ถาพวกเธอพจารณาไมเหนมลเหตแหง ความววาทเชนนในภายในหรอในภายนอก พวกเธอพงปฏบตไมใหมลเหต แหงความววาทอนลามกนนแล ลกลามตอไปในทนน การละมลเหตแหงความ ววาทอนลามกน ยอมมไดดวยอาการเชนน ความไมลกลามตอไปของมลเหต แหงความววาทอนลามกน ยอมมไดดวยอาการเชนน ดกอนอานนท เหลาน แล มลเหตแหงความววาท ๖ อยาง. อธกรณ ๔ อยาง [๕๗] ดกอนอานนท อธกรณนม ๔ อยาง อยางเปนไฉน คอ


ววาทาธกรณ อนวาทาธกรณ อาปตตาธกรณ กจจาธกรณ ดกอนอานนท เหลานแล อธกรณ ๔ อยาง. อธกรณสมถะ ๗ อยาง ดกอนอานนท กอธกรณสมถะนม ๗ อยาง คอ เพอระงบอธกรณ อนเกดแลวเกดเลา สงฆพงใชสมมขาวนย เยภยยสกา สตวนย อมฬหวนย ปฏญญาตกรณะ ตสสปาปยสกา ตณวตถารกะ. [๕๘] ดกอนอานนท กสมมขาวนยเปนอยางไร คอ พวกภกษใน ธรรมวนยน ยอมโตเถยงกน วาธรรมหรอมใชธรรม วาวนยหรอมใชวนย ดกอนอานนท ภกษเหลานนทงหมด พงพรอมเพรยงกนประชมพจารณา แบบแผนธรรม ครนพจารณาแลว พงใหอธกรณนนระงบโดยอาการทเรอง ลงกนไดในแบบแผนธรรมนน ดกอนอานนท อยางนแล เปนสมมขาวนย กแหละความระงบอธกรณบางอยางในธรรมวนยน ยอมมไดดวยสมมขาวนย อยางน. [๕๙] ดกอนอานนท กเยภยยสกาเปนอยางไร คอ ภกษเหลานน ไมอาจระงบอธกรณนนในอาวาสนนได พงพากนไปยงอาวาสทมภกษมากกวา ภกษทงหมดพงพรอมเพรยงกนประชมในอาวาสนน ครนแลวพงพจารณา แบบแผนธรรม ครนพจารณาแลว พงใหอธกรณนนระงบโดยอาการทเรองลง กนไดในแบบแผนธรรมนน ดกอนอานนท อยางนแล เปนเยภยยสกา กแหละ ความระงบอธกรณบางอยางในธรรมวนยน ยอมมไดดวยเยภยยสกาอยางน. [๖๐] ดกอนอานนท กสตวนยเปนอยางไร คอ พวกภกษในธรรม วนยน โจทภกษดวยอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชก หรอใกลเคยง ปาราชกวา ทานผมอายระลกไดหรอไมวา ทานตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ภกษนนตอบอยางนวา ทานผมอาย ทงหลาย ขาพเจาระลกไมไดเลยวา ขาพเจาตองอาบตหนกเหนปานน คอ


ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชก เมอเปนเชนน สงฆตองใหสตวนยแกภกษ นนแล ดกอนอานนท อยางนแล เปนสตวนย กแหละความระงบอธกรณ บางอยางในธรรมวนยน ยอมมไดดวยสตวนยอยางน [๖๑] ดกอนอานนท กอมฬหวนยเปนอยางไร คอ พวกภกษใน ธรรมวนยน โจทภกษดวยอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยง ปาราชกวา ทานผมอาย จงระลกดเถดวาทานตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ภกษนนตอบอยางนวา ทานผมอายทงหลาย ขาพเจาระลกไมไดเลยวา ขาพเจาตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอ ใกลเคยงปาราชก ภกษผโจทนนปลอบโยนเธอผกาลงทาลายอยนวา เอาเถอะ ทานผมอาย จงรตวใหดเถด เผอจะระลกไดวาตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ภกษนนกลาวอยางนวา ทานผมอาย ทงหลาย ขาพเจาเปนบา ใจฟงซานแลว กรรมอนไมสมควรแกสมณะเปน อนมาก ขาพเจาผเปนบาไดประพฤตลวง และไดพดพลามไป ขาพเจาระลก มนไมไดวา ขาพเจาผหลงทากรรมนไปแลว เมอเปนเชนน สงฆตองให อมฬหวนยแกภกษนนแล ดกอนอานนท อยางนแล เปนอมฬหวนย กแหละ ความระงบอธกรณบางอยางในธรรมวนยน ยอมมไดดวยอมฬหวนยอยางน. [๖๒] ดกอนอานนท กปฏญญาตกรณะเปนอยางไร คอ ภกษใน ธรรมวนยน ถกโจทหรอไมถกโจทกตาม ยอมระลกและเปดเผยอาบตได เธอพงเขาไปหาภกษผแกกวา หมจวรเฉวยงบาขางหนง แลวไหวเทา นง กระหยงประคองอญชล กลาวแกภกษนนอยางนวา ขาแตทานผเจรญ ขาพเจา ตองอาบตชอนแลว ขอแสดงคนอาบตนน ภกษผแกกวานนกลาวอยางนวา ทานเหนหรอ เธอตอบวา ขาพเจาเหน ภกษผแกกวานนกลาววา ทานพง ถงความสารวมตอไปเถด เธอกลาววา ขาพเจาจกถงความสารวม ดกอน


อานนท อยางนแล เปนปฏญญาตกรณะ กแหละความระงบอธกรณบางอยาง ในธรรมวนยน ยอมมไดดวยปฏญญาตกรณะอยางน. [๖๓] ดกอนอานนท กตสสปาปยสกาเปนอยางไร คอ พวกภกษ ในธรรมวนยน โจทภกษดวยอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกล เคยงปาราชกวา ทานผมอายระลกไดหรอไมวา ทานตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ภกษนนตอบอยางนวา ทานผมอาย ทงหลาย ขาพเจาระลกไมไดเลยวา ขาพเจาตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชก ภกษผโจทกนนปลอบโยนเธอผกาลงทาลายอยน วา เอาเถอะ ทานผมอายจงรตวใหดเถด เผอจะระลกไดวาตองอาบตหนกเหน ปานนคอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ภกษนนกลาวอยางนวา ทานผ มอายทงหลาย ขาพเจาระลกไมไดเลยวา ขาพเจาตองอาบตหนกเหนปานน คอปาราชกหรอใกลเคยงปาราชก แตขาพเจาระลกไดวา ขาพเจาตองอาบตชอ นเพยงเลกนอย ภกษผโจทกนนปลอบโยนเธอผกาลงทาลายอยนวา เอาเถอะ ทานผมอาย จงรตวใหดเถด เผอจะระลกไดวาตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ภกษนนกลาวอยางนวา ทานผมอายทง หลาย อนทจรง ขาพเจาตองอาบต ชอนเพยงเลกนอย ไมถกใครถามยงรบ ไฉนขาพเจาตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ถกถาม จกไมรบเลา ภกษผโจทกนนกลาวอยางนวา ทานผมอาย กทานตอง อาบตชอนเพยงเลกนอยไมถกถามยงไมรบ ไฉนทานตองอาบตหนก เหนปาน น คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ไมถกถามจกรบเลา เอาเถอะทาน ผมอาย จงรตวใหดเถด เผอจะระลกไดวาตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกแลว ภกษนนกลาวอยางนวา ทานผมอายทง หลาย ขาพเจากาลงระลกได ขาพเจาตองอาบตหนกเหนปานน คอ ปาราชก


หรอใกลเคยงปาราชกแลว คาทวา ขาพเจาระลกไมไดวา ขาพเจาตองอาบต หนกเหนปานน คอ ปาราชกหรอใกลเคยงปาราชกน ขาพเจาพดพลงพดพลาด ไป ดกอนอานนท อยางนแล เปนตสสปาปยสกา กแหละความระงบ อธกรณบางอยางในธรรมวนยน ยอมมไดดวยทสสปาปยสกาอยางน. [๖๔] ดกอนอานนท กตณวตถารกะเปนอยางไร คอ พวกภกษ ในธรรมวนยน เกดขดใจทะเลาะววาทกนอย ไดพระพฤตลวงและไดพด ละเมดกรรมอนไมสมควรแกสมณะเปนอนมาก ภกษเหลานนทงหมดพงพรอม เพรยงกนประชม ครนแลว ภกษผฉลาดในบรรดาภกษทเปนฝายเดยวกน พงลกจากอาสนะ หมจวรเฉวยงบาขางหนง ประนมอญชลประกาศใหสงฆ จงพงขาพเจา เราทงหลายในทน เกดขดใจทะเลาะววาทกนอย ไดประพฤต ลวงกรรมอนไมสมควรแกสมณะเปนอนมาก และไดพดพลาม ถาสงฆมความ พรงพรอมถงทแลว ขาพเจาพงแสดงอาบตของทานผมอายเหลานและของตน ยกเวนอาบตทมโทษหยาบและอาบตทพวพนกบคฤหสถ ดวยวนยเพยงดงกลบ ไวดวยหญา ในทามกลางสงฆ เพอประโยชนแกทานผมอายเหลานและแกตน ตอแตนนภกษผฉลาดในบรรดาภกษทเปนฝายเดยวกนอกฝายหนง พงลกจาก อาสนะ หมจวรเฉวยงบาขางหนง ประนมอญชล ประกาศใหสงฆทราบวา ขาแตสงฆผเจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา เราทงหลายในทน เกดขดใจทะเลาะ ววาทกนอย ไดประพฤตลวงกรรมอนไมสมควรแกสมณะเปนอนมาก และ ไดพดพลาม ถาสงฆมความพรงพรอมถงทแลว ขาพเจาพงแสดงอาบตของ ทานผมอายเหลานและของตน ยกเวนอาบตทมโทษหยาบและอาบตทพวพน กบคฤหสถ ดวยวนยเพยงดงวากลบไวดวยหญา ในทามกลางสงฆ เพอ


ประโยชนแกทานผมอายเหลานและแกตน ดกอนอานนท อยางนแล เปน ตณวตถารกะ กแหละ ความระงบอธกรณบางอยางในธรรมวนยน ยอมมได ดวยตณวตถารกะอยางน. สาราณยธรรม ธรรมเปนทตงแหงความระลกถงกน ๖ อยาง [๖๕] ดกอนอานนท ธรรมเปนทตงแหงความระลกถงกน ทาความ รก ทาความเคารพ เปนไปเพอสงเคราะหกน เพอไมววาทกน เพอความ พรอมเพรยงกน เพอเปนอนหนงอนเดยวกนนม ๖ อยาง ๖ อยางเปนไฉน (๑) ดกอนอานนท ภกษในธรรมวนยน มกายกรรมประกอบดวย เมตตา ปรากฏในเพอนรวมพระพฤตพรหมจรรย ทงในทแจง ทงในทลบ น คอธรรมเปนทตงแหงความระลกถงกน ทาความรก ทาความเคารพ เปนไป เพอสงเคราะหกน เพอไมววาทกน เพอความพรอมเพรยงกน เพอเปนอน หนงอนเดยวกน ประการหนง. (๒) ดกอนอานนท ประการอนยงมอก ภกษมวจกรรมประกอบดวย เมตตา ปรากฏในเพอนรวมประพฤตพรหมจรรย ทงในทแจง ทงในทลบ นกธรรมเปนทตงแหงความระลกถงกน ทาความรก ทาความเคารพ เปนไป เพอสงเคราะหกน เพอไมววาทกน เพอความพรอมเพรยงกน เพอเปนอน หนงอนเดยวกน. (๓) ดกอนอานนท ประการอนยงมอก ภกษมมโนกรรมประกอบ ดวยเมตตา ปรากฏในเพอนรวมประพฤตพรหมจรรย ทงในทแจง ทงในท ลบ นกธรรมเปนทตงแหงความระลกถงกน ทาความรก ทาความเคารพ เปนไปเพอสงเคราะหกน เพอความพรอมเพรยงกน เพอเปนอนหนงอน เดยวกน.


(๔) ดกอนอานนท ประการอนยงมอก ภกษมลาภใด ๆ เกดโดย ธรรม ไดโดยธรรม ทสดแมเพยงอาหารตดบาตร เปนผไมแยงกนเอาลาภ เหนปานนน ไวบรโภคแตเฉพาะผเดยว ยอมเปนผบรโภคเฉลยทวไปกบเพอน รวมพระพฤตพรหมจรรยผมศล นกธรรมเปนทตงแหงความระลกถงกน ทา ความรก ทาความเคารพ เปนไปเพอสงเคราะหกน เพอไมววาทกน เพอ ความพรอมเพรยงกน เพอเปนอนหนงอนเดยวกน. (๕) ดกอนอานนท ประการอนยงมอก ภกษถงความเปนผเสมอ กนโดยศล ในศลทงหลาย ทไมขาด ไมทะล ไมดาง ไมพรอย เปนไท อนวญชนสรรเสรญ อนตณหาและทฏฐไมแตะตอง เปนไปพรอมเพอสมาธ เหนปานนน กบเพอนรวมประพฤตพรหมจรรยอย ทงในทแจง ทงในทลบ นกธรรมเปนทตงแหงความระลกถงกน ทาความรก ทาความเคารพ เปน ไปเพอสงเคราะหกน เพอไมววาทกน เพอความพรอมเพรยงกน เพอเปน อนหนงอนเดยวกน. (๖) ดกอนอานนท ประการอนยงมอก ภกษถงความเปนผเสมอ กนโดยทฏฐ ในทฏฐทเปนของพระอรยะ อนนาออก ชกนาผกระทาตามเพอ ความสนทกขโดยชอบ เหนปานนน กบเพอนรวมประพฤตพรหมจรรยอย ทงในทแจง ทงในทลบ นกธรรมเปนทตงแหงความระลกถงกน ทาความ รก ทาความเคารพ เปนไปเพอสงเคราะหกน เพอไมววาทกน เพอความ พรอมเพรยงกน เพอเปนอนหนงอนเดยวกน. ดกอนอานนท นแล ธรรม ๖ อยาง เปนทตงแหงความระลกถงกน ทาความรก ทาความเคารพ เปนไปเพอสงเคราะหกน เพอไมววาทกน เพอ ความพรอมเพรยงกน เพอเปนอนหนงอนเดยวกน.


[๖๖] ดกอนอานนท ถาพวกเธอพงสมาทานสาราณยธรรมทง ๖ อยางน ประพฤตอย พวกเธอจะยงเหนทางวากลาวพวกเราได นอยกตาม มากกตาม ซงจะอดกลนไวไมไดละหรอ. ทานพระอานนทกราบทลวา ขอนหามไดเลย พระพทธเจาขา. พ. ดกอนอานนท เพราะฉะนนแล พวกเธอพงสมาทานสาราณย- ธรรมทง ๖ อยางน ประพฤตเถด ขอนนจกเปนไปเพอประโยชน เพอความ- สขแกพวกเธอตลอดกาลนาน. พระผมพระภาคเจาไดตรสภาษตนแลว ทานพระอานนทชนชมยนด พระภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ สามคามสตรท ๔


อรรถกถาสตรสามคามสตร สามคามสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน ดงน. ในสามคามสตรนน มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สามคามเก ได แก ในบานอน ไดชออยางน เพราะชาวบานสามกะมหนาแนน. บทวา อธ- นา กาลกโต คอ กระทากาละบดเดยวนเอง. บทวา เทวฬหกชาตาเกด เปนสองพวก คอ เกด (แตกกน) เปนสองฝาย. บรรดาการขดใจกน เปนตน การทะเลาะกนในเบองตน ชอวา ภณฑนะ การบาดหมาง การทะเลาะ กนทขยายออกไปดวยการถอไมเปนตน และดวยอานาจการละเมดพระบญญต ชอวา กลหะ การทะเลาะ. การพดขดแยงกนเปนตนวา ทานไมรธรรม วนยขอน ดงน ชอวา ววาทโตเถยงกน. บทวา วตทนตา คอทมแทง กน (ดวยปาก). บทวา สหตมเม คอ คาของเราประกอบดวยประโยชน. คาวา อธจณณ เต วปราวตต ความวา ขอปฏบตทเคยชนยงของทาน ซงเปนของคลองแคลวโดยเปนระยะกาลนานนน มาถงวาทะของเราเขากเปลยน แปลงไป. คาวา อาโรปโต เต วาโท ความวา เรายกโทษขน เหนอทานแลว. บทวา จร วาทปปโมกขาย ความวา ทานจงถอหอ ขาวเขาไปหาคนนน ๆ เทยวหาใหยงขน เพอตองการแกวาทะนน. บท วา นพเพเธห ความวา จงปลดเปลองตนเสยจากวาทะทเรายกขน. บทวา สเจ ปโหส แปลวา ถาทานอาจ. บทวา วโธเยว คอ ความตายเทานน. บทวา นาฏปตตเยส ไดแก ในพวกอนเตวาสกของนาฏบตร. บทวา นพพนนรปา คอ มความระอาเปนสภาวะ ไมกระทาแมแตการกราบไหว เปนตน. บทวา วรตตรปา คอ เปนผปราศจากความรก. บทวา ปฏวาน-


รปา คอ มสภาวะหวนกลบจากการกระทานบนอบพวกนครนถเหลานน. บทวา ยถาต ไดแก พงเปนดจเบอหนาย คลายยนด มใจทอถอยในธรรมวนยอน มสภาวะทกลาวไวไมดเปนตน. บทวา ทรกขาเต แปลวา กลาวชว. บทวา ทปปเวทเต แปลวา ใหเขาใจผด. บทวา อนปสมสวตตนเก คอ ไม สามารถกระทาความสงบระงบกเลสมราคะเปนตน. บทวา ภนนถเป คอ เปนทพงทแตก. เพราะในลทธนนาฏบตรเทานนเปนดจสถป เพราะเปนทพง อาศยของนครนถเหลานน กนาฏบตรนนแตก ตายแลว. เพราะเหตนนจง ตรสวา เปน สถปทแตก. บทวา อปปฏสสรเณ คอ ปราศจากทพง พาอาศย เพราะไมมนาฏบตรนนนนเอง. ถามวา กนาฏบตรน เปนชาวนาลนทามใชหรอ เพราะเหตไร เขา จงไปตายทปาวา. ตอบวา ไดยนวา เขาไดฟงอบาลคฤหบดผแทงตลอดสจจะ กลาวพระพทธคณ ๑๐ คาถา ถงสารอกโลหตอน ๆ (รากเลอด). ครงนน พวกศษยไดนาเขาผกาลงไมสบาย ไปยงเมองปาวา. เขาไดตาย ณ เมองปาวา นน แตเมอจะตายเขาคดตกลงใจวา ลทธของเรา ไมเปนนยยานกธรรมไรสาระ เราฉบหายกอน คนทเหลออยาไดแออดในอบายเลย กหากเราจกบอกวา คาสอนของเราไมมนยยานกธรรม (นาออกจากทกขไมได) พวกเขาจกไมเชอ ถากระไรเราจะไมใหคนแม ๒ คนเรยนลทธโดยวธเดยวกน ตอเราลวงลบไป พวกเขาจกววาทกน พระศาสดาจกทรงอาศยวาทะนนแลว จกตรสธรรมกถา เรองหนง จากนน พวกเขาจกรความทศาสนาเปนเรองใหญ ดงน. ครงนน ศษยคนหนงเขาไปหานาฏบตรนนแลวกลาววา ทานผเจรญ ทานมกาลงออน เปลย ขอโปรดบอกสาระในธรรมนแกขาพเจาเทา ๆ กบทานอาจารยเถด. ผมอาย ตอเมอเราลวงลบไปแลว เธอจงถอวา "เทยง" (ยงยน) (สสสตทฏฐ) ศษยอกคนกเขาไปหา เขากใหศษยคนนนถอเอาการขาดสญ (อจเฉททฏฐ)


เขาไมกระทาศษยแมทงสองคนใหมลทธอยางเดยวกน ไดใหเรยนเอามากวธ ดวยอาการอยางน แลวกตายไป. ศษยเหลานนกระทาฌาปนกจอาจารยแลว ประชมกน ตางถามกนวา ผมอาย อาจารยบอกสาระแกใคร. ศษยคนหนง ลกขนพดวา บอกแกขาพเจา. บอกอยางไร ? บอกวา เทยงยงยน. ศษยอก คนหนงหามศษยคนนน แลวกลาววา บอกสาระแกขาพเจา เมอเปนอยางนน ศษยทงหมดกขยายการววาทกนและกน โดยกลาววา อาจารยบอกสาระแก ขาพเจา ขาพเจาเปนหวหนา ดงน แลวกลกลามเปนการดา การบรภาษ และการประหารกนดวยมอและเทาเปนตน ๒ คนมา (ดวยกน) ตามทางสาย เดยวกน (ตางก) แยกกนไปคนละทศ ศษยบางพวกกเปนคฤหสถไป. กแม ในเวลาทพระผมพระภาคเจายงทรงพระชนมอย การววาทยงไมเกดขนในหม ภกษ. เพราะพระศาสดา เมอกรณววาทกน พอเกดขนแกภกษเหลานนเทานน กเสดจไปเอง ตรสเรยกภกษเหลานนแหละมา ตรสเหตอยางหนงในธรรม คอ ขนต เมตตา การพจารณา การไมเบยดเบยนและธรรมทใหระลกถงกน ทรงระงบการววาทเสย. เมอเปนอยางน พระผมพระภาคเจา แมทรงพระชนม อย กไดทรงเปนทพงอาศยของพระสงฆ แมเมอจะเสดจปรนพพานกทรง กระทาเหตแหงการไมววาทกนไว เสดจปรนพพาน. เปนความจรง มหาปเทส ๔ ทพระผมพระภาคเจาทรงแสดงไวในพระสตร เปนทพงและเปนทอาศยแก ภกษทงหลาย มาจนตราบเทาทกวนน. มหาปเทส ๔ ททรงแสดงไวในขนธกะ และปญหาพยากรณ ๔ ขอทตรสไวในพระสตร เปนทพงอาศยของภกษ ทงหลายไดเหมอนอยางนน เพราะเหตนนแหละ จงตรสวา "อานนท ธรรม และวนยอนใดทเราตถาคตแสดงแลว บญญตแลว แกเธอทงหลาย เมอเรา ตถาคตลวงไป ธรรมและวนยอนนน จะเปนศาสดาของพวกเธอ" ดงน.


บทวา อถ โข จนโท สมณทเทโส ความวา พระเถระรปน เปนนองชายคนเลกของพระธรรมเสนาบด. ในเวลายงเปนอนปสมบน (สาม เณร) ภกษทงหลายเรยกทานวา จนทะ สมณทเทส แมในเวลาทานเปน พระเถระกยงคงเรยกอยางนนอย. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา จนทะ สมฌทเทส ดงน. บทวา อปสงกม ถามวา เขาไปหาเพราะเหตไร ไดยน วา เมอนาฏบตรตายแลว พวกมนษยในชมพทวปกยงประกาศถอยคาใน ทนน ๆ วา นครนถนาฏบตร ปรากฏวาเปนศาสดาเอก. เพราะทานกระทา กาละ เหลาสาวกกเกดการโตแยงกน เหนปานน สวนพระสมณโคดมปรากฏวา เปนดจพระจนทร และพระอาทตย ในชมพทวป เมอพระสมณโคดมปร- นพพานแลว เหลาสาวกจกววาทโตแยงกนเชนไรหนอ ดงน. พระเถระได สดบถอยคานนแลว คดวา เราจกถอเอาถอยคานไปกราบทลแกพระทศพล พระศาสดาจกทรงกระทาเรองนนใหเปนอตถปปตต เหตเกดขนแหงเรองราว แลวจกตรสเทศนาอยางหนง. ทานจงออกไปแลวเขาไปหาทานพระอานนทท สามคาม ทานยงไมไปสานกของพระผมพระภาคเจาโดยตรง เขาไปหาทาน พระอานนทผเปนอปชฌาย. ไดยนวาทานมความคดอยางน อปชฌายของเรา มปญญามาก ทานจกกราบทลขาวนแดพระศาสดา ทนน พระศาสดาจกทรง แสดงธรรมอนเหมาะสมกบวาทะ (ทเกดขน). บทวา กถาปาภฏ แปลวา ถอยคาอนเปนตนเรอง จรงอย ตนทน ทานเรยกวา ปาภฏะ. สมดงทตรสไววา อปปเกนป เมธาว ปาภเฏน วจกขโณ สมฏาเปต อตตาน อณ อคคว สนธม.


ผมปญญาเหนประจกษ ยอมตงตนไดดวย ทรพย อนเปนตนทน แมมประมาณนอย เหมอน คนกอกองไฟกองนอยใหเปนกองใหญ ฉะนน ดงน. บทวา ทสสนาย คอ เพอประโยชนแกการเขาเฝา. ถามวา ก พระจนทะไมเคยเฝาพระผมพระภาคเจาหรอ ? ตอบวา ไมใชไมเคยเฝา. กทานผนไปเฉพาะทปรนนบตวนหนง ๑๘ ครง คอ กลางวน ๙ ครง กลาง คน ๙ ครง. แตวนหนงประสงคจะไปรอยพนครงกได ( ทาน ) จะไปเพราะ ไมมเหตกหามได ทานถอเอาปญหาสาคญอยางหนงเทานนจงจะไป. วนนน ทานประสงคจะไปดวยเรองนน จงกลาวอยางนน. บทวา อหตาย ทกขาย เทวมนสสาน ความวา ความววาทเกดขนทามกลางสงฆในวหารแหงหนง ยอมเปนไปเพอไมเกอกล เพอทกข แกเทวดาและมนษยทงหลายอยางไร. กเมอภกษสองรปววาทกน ศษยของภกษเหลานนในวหารนนกยอมววาทกน เหมอนในโกสมพกขนธกะ ภกษณสงฆผรบโอวาทของภกษเหลานน กววาท กน. แตนน อปฏฐากของภกษเหลานนกววาทกน. ลาดบนน อารกขเทวดา ของพวกมนษยยอมเปนสองฝาย. ในสองฝายนน อารกขเทวดาของพวกทเปน ธรรมวาท ยอมเปนธรรมวาท. ของพวกทเปนอธรรมวาท กเปนอธรรมวาท. ตอจากนน ภมมเทวดาผเปนมตรของอารกขเทวดา ยอมแตกกน. เทวดาและ มนษยทงหมด ยกเวนพระอรยสาวกยอมเปนสองพวก ตอ ๆ กนไปอยางน จนถงพรหมโลก. กพวกอธรรมวาทยอมมากกวาพวกธรรมวาท. ตอแตนนยอม ถอเอาสงทคนมากถอ พวกทมากกวานนแล สละธรรมเสย ถอเอาแตอธรรม พวกทถออธรรมเหลานน กทาอธรรมใหบรบรณอย กจะพากนไปบงเกดใน อบาย. ความววาทกนเกดขนทามกลางสงฆในวหารหนง ยอมมเพอสงไม เกอกล เพอทกขแกชนเปนอนมาก ดวยประการฉะน.


บทวา อภา เทสตา ความวา (เรา) นงทโคนไมมหาโพธ กระทาใหประจกษแลวประกาศใหร. บทวา ปฏสสยมานรปา วหรนต คอ เขาไปอาศยอย. ดวยคาวา ภควโต อจจเยน ดงน ทานพระอานนท กลาววา บดน ภกษทงหลาย กระทาพระผมพระภาคเจาใหเปนเชษฐบคคล มความเคารพอย. ขาแตพระองคผเจรญ เพราะพระองคเปนผมพระเดชกลา เพราะทรงเปนผทใคร ๆ เขาเฝาไดยาก ภกษทงหลาย ยอมไมอาจกอความววาท ใหเกดขน แตเมอพระผมพระภาคเจาลวงไปแลว พงกอววาทนนใหเกดขน. เมอจะทรงแสดงเหตททาความววาทนนใหเกด จงตรสวา อชฌาชเว วา อธปาฏโมกเข วา. ในบทเหลานน บทวา อชฌาชเว ไดแก เพราะ เหตแหงอาชวะ หรอ เพราะเหตแหงการเลยงชพ. สกขาบท ๖ ททรงบญญต ไวในคมภรปรวารโดยนยมอาทวา ภกษกลาวอวดอตตรมนสสธรรม ตอง อาบตปาราชก ดงน เวนสกขาบท ๖ เหลานนเสย สกขาบททงมวลทเหลอชอ วาปาตโมกขอนยง. บทวา อปปมตตโก โส อานนท ความวา ธรรมดาวา ความววาททเกดขน เพราะปรารภอาชวะอนยง และปาตโมกขอนยง กเพราะ เหตทเปนของละไดงาย เพราะกาหนดดวยถอยคาของคนอนบาง ดวยธรรมดา ของตนบาง ฉะนนจงตรสวา เลกนอย. ในบทวา เลกนอยนน มนยดง ตอไปน. ภกษบางรปในพระศาสนานคดเปนตนวา ผไมอวดอตตรมนสสธรรม ไมอาจไดอะไร ๆ ดงน เพราะเหตอาชวะ เพราะการเลยงชพ จงพดอวด อตตรมนสสธรรมบาง เทยวชกสอบาง ทาการพดเลยบเคยงโดยนยเปนตนวา ภกษใดอยในวหารของทาน ภกษนนเปนพระอรหนต ดงนบาง ไมเปนไข ขอบณฑบาตอนประณต เพอประโยชนตนมาบรโภคบาง กหรอวา ภกษณ ขอบณฑบาตอนประณตเหลานน ยอมตองอาบตปาฏเทสนยะ ภกษรปใดรป หนง ทาการขอแกงและขาวสกอยางใดอยางหนง อนเปนวตถแหงอาบตทกกฏ


บาง กหรอวาทาการลวงละเมดพระบญญตอยางใดอยางหนง เพอนรวม พรหมจรรย จาเธอไดอยางนวา ประโยชนอะไรของภกษน ดวยลาภทได น ผใดบวชในพระศาสนาแลวเลยงชพดวยมจฉาอาชวะ ผนนชอวา กระทา การลวงละเมดพระบญญต. เธอยอมมความคดอยางน แมโดยธรรมดาของ ตน. ภกษกาหนดวา ประโยชนอะไรของเราดวยลาภน เราบวชในธรรมวนย ทพระผมพระภาคเจาตรสไวดแลวอยางน เลยงชพดวยมจฉาชพนน ยอม กระทาการลวงละเมดพระบญญต ดงน แลวงดเวนจากการกระทานน. ความ ววาทยอมเปนอนละไดงาย เพราะกาหนดไดดวยถอยคาของคนอนบาง ดวย ประการอยางน เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสกะพระอานนท นนวาเลกนอย ดงน. คาวา มคเค วา ห อานนท ปฏปทาย วา ความวา ชอวา ความววาท พอถงโลกตรมรรคยอมระงบไป โดยประการทงปวง ความววาท ยอมไมมแกทานผบรรลมรรคทงหลาย คานตรสหมายถงมรรคอนเปนสวน เบองตน และปฏปทาอนเปนสวนเบองตน. ในคานนมนยดงตอไปน. คน ทงหลายยอมยกยองภกษรปนนไวในโลกตรธรรม. ภกษนนถามสทธวหารก เปนตน ผมาไหวแลวยนอยวา พวกเธอมาทาไม. มาเพอจะถามกรรมฐานท ควรทาไวในใจ ขอรบ. ภกษนนกลาววา พวกเธอจงนงลง ฉนจกบอกกรรม ฐานทสามารถใหบรรลพระอหตทนททนใดไดอยางไร แลวกลาววา ภกษใน พระศาสนาน เขาไปในทอยของตน แลวนงกระทาไวในใจถงมลกรรมฐาน เมอเธอทาไวในใจถงซงกรรมฐานนน โอภาสยอมเกดขน นชอวาปฐมมรรค. เธอทาญาณในโอภาสทสองใหเกดขน. ทตยมรรคยอมเปนอนบรรลแลว ทา ญาณในโอภาสทสามและทสใหเกดขนดวยวธอยางน ยอมเปนอนบรรลมรรค และผล ดวยเหตเพยงเทาน ดงน. ทนน ภกษเหลานน ตกลงใจวา


ธรรมดาผมใชพระขณาสพ ยอมไมอาจบอกกรรมฐานขอหนงได ทานผนเปน พระขณาสพแน ดงน. สมยตอมาทานบอกกรรมฐานแลว มรณภาพ. มนษย ทงหลายในบานทเทยวภกขาจารโดยรอบมาถามวา ทานขอรบ ใคร ๆไดถาม ปญหากะพระเถระหรอเปลา. ภกษทงหลายกลาววา อบาสกอบาสกาทงหลาย กในกาลกอนพระเถระไดบอกปญหาแกพวกอาตมาไว. พวกเขาจดแจงมณฑป ดอกไม เรอนยอดไม สรางเครองปดตาและเครองปดหนาดวยทองคา บชา ดวยเครองหอมและระเบยบดอกไมเปนตน เลนสาธกฬาตลอด ๗ วน แลวทา ฌาปนกจ ถอเอาอฐไปทาเจดย (บรรจไว). พระอนทจรมา มายงวหาร ลาง เทาแลว คดวาจกเยยมพระมหาเถระ จงไปถามวา ทานผมอาย พระมหา- เถระไปไหน. ปรนพพานนานแลวขอรบ. ทานผมอาย พระเถระผทามรรค และผลใหเกด กระทาสงททาไดยาก ทานผมอาย พวกทานไดถามปญหาไว หรอ. ทานผเจรญ พระเถระเมอบอกกรรมฐานแกภกษทงหลาย บอกแลว โดยทานองน. ผมอาย นนไมใชมรรค นนชอวาวปสสนปกเลส พวกทานไม ร ทานผมอาย พระเถระเปนปถชน. ภกษเหลานนทาการทะเลาะกน ลกลาม ขนวา ภกษทงหลายในวหารทงสน และมนษยทงหลายในบานทเทยวภกขาจาร ยอมไมร พวกทานเทานนร พวกทานมาโดยหนทางไหน พวกทานไมเหน เจดยทประตวหารหรอ. กภกษผมวาทะอยางน จะเปนรอยรปพนรปกตาม ตราบใดยงไมละลทธนน สวรรคกด มรรคกด กถกหามอยตราบนน. คน อน ๆ เปนเชนนนเหมอนกน เมอจะบอกกรรมฐานยอมบอกอยางนวา พง เอาจตนนแหละ ยกกระเบอง ๓ แผนขนวางบนเตา ๓ เตา แลวกอไฟขางใต เอาจตนนแหละ เบกอาการ ๓๒ ของตนใสลงบนกระเบอง พงเอาจตนน แหละใชทอนไมใหพลกไปพลกมา แลวพงยาง๑ เมออาการ ๓๒ ถก ไฟเผา เถาทม (เหลอ) อยนน พงใชลมปากเปาใหปลวไป ดวยวธ ๑. ม. ภชชตพพ.


การเทาน สมณะนยอมชอวามบาปอนขจดแลว. คาทเหลอพงใหพสดารโดย นยกอนนนแล. อาจารยอนอกยอมบอกอยางนวา เอาจตนนแหละวางภาชนะ ใหญแลวประกอบเนยเหลว เอาจตนนแหละเบกอาการ ๓๒ ของตนใสลงใน ภาชนะใหญนน ใสเนยเหลวลงแลวกวน อาการ ๓๒ ทถกกวนยอมเหลว. เมอ เหลว ฟองกยอมผดขนขางบน. ฟองนนพงบรโภคได. ดวยการทาเพยงเทา น อมตะจกชอวาเปนอนทานทงหลายบรโภคแลว. เบองหนาแตนไป คาทง หมดมคาวา ครงนน ภกษเหลานน ดงน เปนตน พงใหพสดารโดยนยกอน เหมอนกน. บดน เมอทรงแสดงมลแหงววาททจะพงเกดขนอยางนน จงตรสคาวา ฉยมาน ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อคารโว ไดแก เวน จากความเคารพ. บทวา อปปตสโส คอ ไมยาเกรง ไดแก ไมประพฤต ถอมตน. กในอธการนพงทราบความดงน ภกษใด เมอพระศาสดายงทรง พระชนมอยไมไปปรนนบต ๓ เวลา. เมอพระศาสดาไมมฉลองพระบาท เสดจจงกรม สวมรองเทาจงกรม เมอเสดจจงกรมอยในทจงกรมตา (ตว) อยในทสง. ในททแลเหนพระศาสดา คลมไหลทงสองขาง กนรม สวมรอง เทา ถายอจจาระปสสาวะ ณ ททาอาบนา. หรอวา เมอพระศาสดาเสดจ ปรนพพานแลว ไมไปไหวพระเจดย กระทากจทงปวงดงกลาว ในททพระ เจดยปรากฏและในททแลเหนพระศาสดา. และเมอภกษทงหลายอนกลาววา เพราะเหตไรทานจงทาอยางน การกระทานไมควร ธรรมดาละอายพระสมมา- สมพทธเจายอมควร ดงน กลบกลาววา ทานจงนงเสยเถด ทานพดอะไรวา พระพทธเจา ๆ ดงน นชอวา ไมมความเคารพในพระศาสดา. สวน ภกษใด เมอเขาปาวรองการฟงธรรม ไมไปโดยเคารพ ไมฟงธรรมโดยเคารพ หลบเสย หรอนงเจรจาอย ไมเรยน ไมสอนโดยเคารพ. เมอกลาววา ทา


ไมทานไมทาความเคารพใน พระธรรม กกลาววา ทานจงเปนผนงเสย ทาน รองวา ธรรม ๆ อะไรชอวาธรรม นชอวา ไมเคารพในพระธรรม. สวนภกษใดอนพระเถระไมเธอเชญแสดงธรรม กลาวถามปญหา เดน ยน นง เบยดเสยดพระผใหญ เอาผารดเขา หรอ เอามอรดเขา คลมไหลทง สองขาง ทามกลางสงฆ กนรม สวมรองเทา เมอภกษทงหลายแมจะพดวา ควรละอายภกษสงฆ กกลาวคาเปนตนวา ทานจงนงเสยเถด ทานรองวาสงฆ ๆ อะไรเปนสงฆ เนอสงฆ แพะสงฆหรอ นชอวา ไมเคารพในพระสงฆ. กเมอ ทาความไมเคารพแมในภกษรปหนง ยอมเปนอนทาความไมเคารพในสงฆ ดวย. กเมอไมทาสกขา ๓ ใหบรบรณนนแล ชอวา ไมเคารพในสกขา. บทวา อชฌตต วา คอ ในตนและบรษทของตน. บทวา พหทธา วา คอ ในคนอน หรอในบรษทของคนอน. บดน ววาททเกดขนเพราะอาศยฐานะ ๖ ประการน ขยายตว ยอม ตองอธกรณใด เพอจะทรงแสดงอธกรณนน จงตรสวา จตตารมาน ดงน เปนตน. กในพระดารสนน ชอวา อธกรณ เพราะตองกระทาใหยงดวย สมถะทงหลายทดาเนนอย เพอตองการระงบ. ววาทดวย อธกรณนนดวย ชอวา ววาทาธกรณ. แมในอธกรณนอกน กนยนแหละ. บดน ววาท แม นนเมอเปนอธกรณ ๔ แมเหลานแลวกยงขยายเพมขน ยอมระงบไดดวย สมถะทงหลายเหลาใด เพอจะทรงแสดงสมถะเหลานน จงตรสคาวา สตต โข ปนเม ดงน เปนตน. ในพระดารสนน ทชอวา อธกรณสมถะ เพราะ อธกรณสงบระงบ. บทวา อปปนนปปนนาน แปลวา เกดขนแลวเกด ขนเลา. บทวา อธกรณาน ไดแก อธกรณ ๔ มววาทาธกรณเปนตนเหลา นน. บทวา สมถาย วปสมาย แปลวา เพอสงบและเพอระงบ. พงให อธกรณสมถะ ๗ ประการเหลาน คอ พงใหสมมขาวนย ฯลฯ ตณวต-


ถารกะ. ในอธกรณสมถะนน มวนจฉยกถาดงตอไปน. พงทราบวนจฉยใน อธกรณกอน ววาทอนใดของภกษทงหลายผววาทกนอยดวยเรอง ๑๘ เรอง (มเรอง) วาธรรมหรอไมใชธรรม นชอวา ววาทาธกรณ. การโจท คอ การวากลาวและการทกทวงของภกษทงหลาย ผโจทดวยความวบตแหงศล หรอความวบตแหงอาจาระ ทฏฐ และอาชวะ นชอวา อนวาทาธกรณ. กองอาบต ๗ กอง คอ ทมาในมาตกา ๕ กอง ในวภงค ๒ กอง ชอวา อาปตตาธกรณ. การทาสงฆกรรม ๔ อยาง มอปโลกนกรรมเปนตน นชอ วา กจจาธกรณ. ในอธกรณ ๔ นน ววาทาธกรณ ยอมระงบไดดวย สมถะ ๒ คอ สมมขาวนย และเยภยยสกา. อธกรณทสงบระงบดวยสมมขา- วนยนนแหละ เกดขนในวหารใด มอบใหสงฆในวหารนน นนแหละ หรอไป ในทใด มอบใหแกสงฆในทนนนนแหละหรอในระหวางทาง สาหรบพวก ภกษผไปเพอระงบ (อธกรณ) ในทอน สงฆหรอคณะในทนนไมอาจระงบ ได กสมมตดวยอพพาหกาญตต ยกเลกเสย หรออนบคคลทงหลายตดสน ในทนน ยอมระงบได. กความพรอมหนาสงฆ ความพรอมหนาธรรม ความ พรอมหนาวนย ความพรอมหนาบคคล ในอธกรณทระงบดวยอาการอยาง น นชอวา สมมขาวนย. กบรรดาความพรอมหนานน ความทการกสงฆ พรอมหนาดวยอานาจสงฆสามคค ชอวา ความพรอมหนาสงฆ. ความท เรองอนจะพงระงบม ชอวา. ความพรอมหนาธรรม. การระงบโดยวธท อธกรณจะพงระงบได ชอวา ความพรอมหนาวนย. การทมผววาทกบม เรองววาทเกดพรอมหนาคววาท ผมประโยชนขดกน ชอวา ความพรอม หนาบคคล. แตเพราะอธกรณระงบดวย อพพาหกาญตต ความพรอมหนา สงฆในทนกยอมเสยไป. กอนอน อธกรณยอมระงบดวยสมมขาวนยเทานน อยางน กหากวา แมอยางนน อธกรณกไมระงบ เมอเปนเชนนน ภกษท


สมมตดวยอพพาหกาญตต พงมอบอธกรณนนแกสงฆเทานนวา พวกกระผม ไมอาจระงบได. แตนน สงฆสมมตภกษผประกอบดวยองค ๕ ใหเปนผแจก สลาก ภกษผไดรบสมมตนน ใหจบสลากดวยอานาจการจบสลากอยางใด อยางหนง ในบรรดาการจบสลาก ๓ อยาง มอยางลบ อยางเปดเผย และ อยางกระซบทหของตน เพราะธรรมวาทบคคลในบรษททมาประชมกนมมาก กวา ธรรมวาทบคคลยอมกลาวโดยประการใด อธกรณทระงบโดยประการนน ยอมเปนอนสงบระงบดวย สมมขาวนย และ เยภยยสกา. บรรดาอธกรณ- สมถะเหลานน สมมขาวนยมนยดงกลาวแลวนนแล. กการกระทากรรมโดยม พวกมากอยางน ชอวา เยภยยสกา. ววาทาธกรณยอมระงบดวยสมถะ ๒ อยาง อนวาทาธกรณยอมระงบ ดวยสมถะ ๔ อยาง คอ ดวย สมมขาวนย สตวนย อมฬหวนย และตสสปาปยสกา. เมอระงบดวยสมมขาวนยนนแล วนยธรฟงคาของ ผเปนโจทกและจาเลยเหลานนแลว วนจฉยอยางนวา ถาอาบตไร ๆ ไมม ใหทงสองฝายขอขมาโทษ ถาม ในเรองนกเปนอาบตชอน ดงน (อธกรณ) ยอมระงบ. ในอธกรณสมถะเหลานน ลกษณะของสมมขาวนย มนยดงกลาว แลวนนแล กในกาลใด ภกษขณาสพถกกาจดดวยศลวบตอนไมมมล ขอสตวนย สงฆใหสตวนยดวยญตตจตตถกรรม ในกาลนนอธกรณยอมเปน อนระงบดวยสมมขาวนย และสตวนย. กเมอใหสตวนยแลว ใคร ๆ ยอม โจทไมขนในบคคลนนอก. ในกาลใด ภกษเปนบา เมอกระทาอชฌาจาร อนมใชของสมณะ ดวยอานาจของความเปนบา ถกภกษทงหลายกลาววา ทานผมอาย จงระลกอาบตเหนปานน ดงน แมกลาววา ทานผมอาย ผมเปน บา กระทากรรมนน ผมระลกขอนนไมได จงถกภกษทงหลายโจทเอา ยอม ขออมฬหวนย เพอตองการมใหโจทอก แมสงฆกยอมใหอมฬหวนยแกเธอ


ดวยญตตจตตถกรรม ในกาลนนอธกรณยอมเปนอนระงบดวยสมมขาวนย และ อมฬหวนย. แตเมอใหอมฬหวนยแลว แตเพราะความบานนเปนปจจย ใคร ๆ กโจทไมขนในบคคลนนอก. กในกาลใด เมอบคคลถกโจทดวย ปาราชกหรอเฉยด (ฉายา) ปาราชก ใหการกลบไปกลบมา เปนคนเลวเพราะ เปนผมความชวมาก สงฆสาคญอยวา ถาผนจกไมเปนมลเฉท (คอ ขาดจาก พระ) ประพฤตชอบแลว จกไดการเรยกเขาหม ถาเปนมลเฉท กจกมแตนาสนะ (คอการกาจดออกไป) แกเธอนเทานนดงน กระทาตสสปาปยสกาดวย ญตต- จตตถกรรม. ในกาลนน อธกรณยอมเปนอนระงบดวยสมมขาวนย และ ตสสปาปยสกา. อนวาทาธกรณยอมระงบดวยสมถะ ๔ ประการอยางน ดวย ประการฉะน. อาปตตาธกรณ ยอมระงบดวยสมถะ ๓ คอ สมมขาวนย ปฏญญาตกรณะ และตณวตถารกะ. อาปตตาธกรณนน ยอมไมมการ ระงบดวยสมมขาวนยอยางเดยว. กในกาลใด ภกษแสดงอาบตเบาในสานก ภกษรปหนง หรอในทามกลางสงฆ ในกาลนน อาปตตาธกรณยอมระงบ ดวยสมมขาวนย และปฏญญาตกรณะ. ในสมถะ ๒ อยางนน จะวาโดยสมมขา- วนยกอน ความพรอมหนาของผแสดงและผรบแสดงนน ชอวา ความพรอม หนาบคคล. ทเหลอมนยดงกลาวนนแล. ในเวลาแสดงแกบคคล และแกคณะ ความพรอมหนาสงฆยอมเสยไป กในทน การกระทา (แสดงอาบต) วา ทานพงสารวมตอไป ดงน. ตาม การปฏญญาวา ทานขอรบ ผมตองอาบตชอน ดงน และวา ขอรบ ผมเหน ดงน ชอวา ปฏญญาตกรณะ. การขออยปรวาสเปนตน ในอาบตสงฆา- ทเสส และการใหปรวาสเปนตน ตามปฏญญา ชอวา ปฏญญาตกรณะ. สวนภกษผกระทาความบาดหมางกนเกดเปนสองฝาย ประพฤตลวงอชฌาจาร อนมใชของสมณะเปนอนมาก เมอกลบเกดลชชธรรมขนใหม เหนโทษในการ


ทจะใหกนและกนกระทา (คน) อาบตวา ถาพวกเราจกใหกนและกนกระทา (คน) จากอาบตเหลาน บางทอธกรณนนกจะพงเปนไปเพอความเปนอธกรณ ทรนแรงดงนแลว กระทา ตณวตถารกะ การประนประนอม ดงกลบดวยหญา ในกาลใด ในกาลนน อธกรณยอมระงบดวยสมมขาวนย และดวยตณ- วตถารกะ. กในเรองตณวตถารกะนน ภกษผอยในหตถบาสมประมาณเทาไร ไมทาความเหนแยงออกไปอยางนวา กรรมนนไมชอบใจขาพเจาแลว ไมรอฟน วา กรรมทาไมด กรรมตองทาใหม เปนผกลบอาบตทงปวง แมของ ภกษทงปวง ยกเวนอาบตมโทษหยาบ และอาบตทเกยวกบคฤหสถ ยอม ออกไป. อาปตตาธกรณยอมระงบดวยสมถะ ๓ ดวยประการอยางน. กจจา ธกรณระงบดวยสมถะเดยว คอ สมมขาวนย เทานน. อธกรณ ๔ น ยอมระงบดวยสมถะ ๗ อยางน ตามควร. เพราะเหตนน จงตรสวา พงให สมมขาวนย ฯลฯ ตณวตถารกะ เพอสงบ เพอระงบอธกรณทงหลายทเกด ขนแลวเกดขนเลา ดงน. นยแหงการวนจฉยในเรองอธกรณสมถะน เพยง เทาน. สวนความพสดารมาในสมถขนธกะ นนแล. แมการวนจฉยอธกรณ นน กไดกลาวไวแลวในสมนตปาสาทกา. กในพระสตรน ความพสดารมเปนตน วา อธานนท ภกข ววทนต ดงน ซงไดกลาวไวแลวนน พงทราบวา ตรสไวโดยนยนน โดยสงเขปแท. พงทราบวนจฉยในคาวา ธรรม เปนตน ในพระบาลนนโดยปรยายแหง พระสตรกอน. กศลกรรมบถ ๑๐ ชอวา ธรรม อกศลกรรมบถ ๑๐ ชอวา อธรรม. โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ ซงมาในหนหลงวา สตปฏฐาน ๔ เปนตน กชอวา ธรรม เหมอนกน. สภาวธรรมนคอ สตปฏฐาน ๓ สม- มปปธาน ๓ อทธบาท ๓ อนทรย ๖ พละ ๖ โพชฌงค ๘ และ มรรคมองค ๙ และสงกลฏฐธรรม มอาทวา อปาทาน ๔ นวรณ ๕ ดงน ชอวา อธรรม


ในบรรดาธรรมและอธรรมนน ภกษถอเอาสวนแหงอธรรมสวนหนงอยางใด อยางหนงแลวปรกษากนวา พวกเราจกกระทาอธรรมนวา ธรรม เมอเปน อยางน ตระกลอาจารยของพวกเราจกเปนตระกลนาออก (จากทกข) และพวก เราจกเปนผปรากฏในโลก ดงน แลวกลาวอธรรมนนวา นเปนธรรม ดงน ยอมโตแยงกนวา ธรรม. ถอเอาสวนแหงธรรมสวนหนงในบรรดาสวนแหง ธรรมทงหลาย เหมอนอยางนนแหละ แลวกลาววา นเปนอธรรม โตแยง กนวา อธรรม. แตเมอวาโดยปรยายพระวนย กรรมททกทวงใหระลกดวย เรองทเปนจรง แลวกระทาตามปฏญญา ชอวา ธรรม. สวนกรรมททกทวง ใหระลกดวยเรองทไมเปนจรงแลวทาตามปฏญญา ชอวา อธรรม. แมในธรรม และอธรรมนน กลาวอธรรมวา นธรรม ชอวา ววาทกนเรองธรรม. กลาว ธรรม วา นอธรรม ชอวา ววาทกนเรองอธรรม. แตเมอวาโดยปรยาย พระสตร สภาวะน คอการกาจดราคะ โทสะ และโมหะใหพนาศ การสารวม การละ การพจารณา ชอวา วนย. สภาวะอนน คอ การไมกาจดราคะ เปนตนใหพนาศ การไมสารวม การไมละ การไมพจารณา ชอวา อวนย. วาโดยปรยายพระวนย สภาวะน คอ วตถสมบต ญตตสมบต อนสาวน- สมบต สมาสมบต ปรสสมบต ชอวา วนย. สภาวะนคอ วตถวบต ฯลฯ ปรสวบต ชอวา อวนย. แมในวนยและอวนยเหลานน กลาวอวนย อยางใดอยางหนงวา นวนย ชอวา ววาทกนเรองวนย. กลาววนยวา อวนย ชอวา ววาทกนเรองอวนย. บทวา ธมมเนตต สมนมชชตพพา ความวา สายเชอกคอธรรม พงพจารณา คอ พงขดสสอบสวนดวยญาณ กแบบธรรมนนน ทานกลาววา มาแลวในมหาวจฉโคตตสตรอยางนวา วจฉะ ดงนนแล ธรรม ๑๐ ประการนเปนอกศลธรรม ๑๐ ประการนเปนกศล ดงน. แบบธรรมนน จะเปนอยาง (ทตรสไวในพระสตร) น หรอเปนธรรมและวนย ทตรสไวในทนกได. บทวา ยถา ตตถ สเมต ความวา ยอมลงกนในแบบ


แหงธรรมนน ดวยประการใด คอธรรมยอมเปนธรรม อธรรมยอมเปนอธรรม วนยยอมเปนวนย และอวนยยอมเปนอวนย. ในบทวา ตถา ต น ความวา อธกรณนน พงระงบโดยประการนน. ในบทวา เอกจจาน อธกรณาน ดงน ในทนทรงแสดงเฉพาะววาทาธกรณไวอยางเดยว สวนสมมขาวนยยอมไมได ในอธกรณไร ๆ หามได. กววาทาธกรณนนน เพราะเหตทระงบดวยสมถะ ๒ อยาง คอ สมมขาวนยและเยภยยสกา ฉะนน ในบดน แมเมอถงวาระของสตวนย ตาม ลาดบหวขอทวางไวในหนหลง พระผมพระภาคเจากจะไมตรสถงสตวนยนน เมอจะทรงแสดงสมถะทสองของววาทาธกรณนนแหละกอน จงตรสวา กถ- จานนท เยภยยสกา ดงนเปนตน. ในพระดารสนน บทวา พหตรา คอ อยางตาเกนกวา ๒, ๓ สมถะ. คาทเหลอในทน พงทราบโดยนยดงกลาวแลว ในหนหลง. บดน เพอจะตรสสมถะทเหลอจากสมถะทพสดารแลว ใหพสดารไป ตามลาดบ ตงแตสตวนยทยงมไดตรสใหพสดารเปนตนไป จงตรสพระดารสวา กถจนนท สตวนโย ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน ในบทวา ปาราชกสามนเตน ความวาใกลเคยงม ๒ คอ ใกลเคยงขนธะ (กองอาบต) ๑ ใกลเคยงตวอาบต ๑ บรรดาใกลเคยง ๒ อยางนน ใกลเคยงสวนหลงของ กองอาบตสวนหนาอยางน คอ ปาราชกาปตตขนธ สงฆาทเสสาปตตขนธ ถลลจจย ปาจตตย ปาฏเทสนยะ ทกกฎ และทพภาสตาปตตขนธ ชอวา ใกลเคยงขนธ. ใกลเคยงอนน คอ ในสวนเบองแรกของปฐมปาราชก เปนทกกฎ สาหรบทเหลอเปน ถลลจจย ชอวา ใกลเคยงอาบต. ในบรรดา ใกลเคยงนน ชอวา ครกาบต ยอมมในใกลเคยงขนธ หรอในใกลเคยง ปาราชก. บทวา สรตายสมา ตดบทเปน สรต อายสมา (แปลวาทาน


ผมอายจงระลก). ในบทวา เอกจจาน อธกรณาน ทรงแสดงเฉพาะ อนวาทาธกรณเทานน. บทวา ภาสตปรกนต ไดแก พดดวยวาจา และพยายามดวยกาย อธบายวา ทารอบดาน. ในบทวา เอกจจาน นกทรงประสงคเอาเฉพาะ อนวาทาธกรณเทานน. ในปฏญญาตกรณะ ทรงแสดงอาปตตาธกรณดวยคาวา " เอกจจาน " บทวา ทวา แปลวา ผลนผลน. บทวา รวา (พลงพลาด) ไดแก ตองการพดอยางหนง แตกลบพดไปเสยอกอยางหนง. คาวา เอว โข อานนท ตสสปาปยสกา โหต ความวา ความท บคคลนนเปนผมบาปหนา ทรงแสดงวตถแหงกรรมดวยความเปนคนมบาป หนาน. เพราะตองทากรรม (คอสมถะ) อนนน แกบคคลเหนปานนน เพราะ อธกรณ ยอมระงบดวยกรรม มใชระงบดวยความเปนบาปหนาของบคคล. อกอยางหนง อนวาทาธกรณนนแหละ พงทราบวา อธกรณ ในทน ในคาวา กถจานนท ตณวตถารโก ดงน ทานกลาวกรรมนวา ชอวา ตณวตถารกะ เพราะเปนเสมอนกลบไวดวยหญา. เปรยบเทยบเหมอน คถหรอมตร บคคลกระทบเขายอมโชยกลน เพราะเปนของเหมน แตเมอ มนถกปกปดกลบไวดวยหญา กลนนนยอมไมโชยไป ฉนใด อธกรณทถง มลเหตนอยใหญอนชวหยาบ ยงไมสงบ ยอมเปนไปเพอความแตกสามคค เพราะหยาบราย เมอสงบระงบดวยกรรมน ยอมเปนอนระงบดจคถทถกกลบ ปดไวดวยหญา ฉนนนเหมอนกนแล. ดวยคาวา อธานนท ภกขน ภณฑนชาตาน ดงน เปนตน ทรงแสดงเพยงอาการอธกรณนนเทานน. สวนกรรมวาจาทมาในขนธกะเทานน เปนประมาณในทน. กในคานวา เปตวา ถลลวชช เปตวา คหปฏยตต ดงน อาบตปาราชกและ


อาบตสงฆาทเสสอนมโทษชวหยาบ ชอวามโทษชวหยาบ อาบตทตอง เพราะข ตะเพด และรบคาอนชอบธรรมดวยถอยคาอนเลวตอคฤหสถทงหลาย ชอวา อาบตทเกยวของกบคฤหสถ. ในบทวา อธกรณ น พงทราบ เฉพาะอาปตตาธกรณเทานน. กในทน ไมตรสคาอะไร ๆ ดวยอานาจกจจา. ธกรณ. แมไมตรสไวกจรง ถงอยางนน พงทราบการระงบกจจาธกรณนน กดวยสมมขาวนยเทานน. ในคาวา ฉยเม อานนท ธมมา สาราณยา ดงน ทรงเรมพระสตร เนองดวยการทะเลาะกนในหนหลง สาราณยธรรมกมาแลวขางหนา ดงนน เทศนายอมเปนอนมาแลวตามอนสนธ กในโกสมพยสตรหนหลง ตรสสมมา ทฏฐในโสดาปตตมรรค ในพระสตรนพงทราบวา ตรสสมมาทฏฐในโสดา- ปตตผล. บทวา อณ คอ มโทษนอย. บทวา ถล. คอมโทษมาก. คาท เหลอในททกแหงมเนอความงายทงนนแล. จบ อรรถกถาสามคามสตรท ๔


๕. สนกขตตสตร วาดวยภาวะแหงอรหตผล [๖๗] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทกฏาคารศาลา ในปามหา- วน กรงเวสาล กสมยนน ภกษมากรปทลพยากรณอรหตผลในสานกของ พระผมพระภาคเจาวา พวกขาพระองครชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอย จบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม. [๖๘] พระสนกขตตะ ลจฉวบตร ไดทราบวา ภกษมากรปไดทล พยากรณอรหตผล ในสานกของพระผมพระภาคเจาวา พวกขาพระองครชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความ เปนอยางนมไดม จงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา แลวถวายอภวาทพระผม พระภาคเจา นง ณ ทควรสวนขางหนงแลว ไดกราบทลพระผมพระภาคเจา ดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดทราบขาวดงนวา ภกษมากรป ไดทลพยากรณอรหตผลในสานกของพระผมพระภาคเจาวา พวกขาพระองค รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลวกจทควรทาไดทาเสรจแลว กจ อนเพอความเปนอยางนมไดม ขาแตพระองคผเจรญ พวกภกษททลพยากรณ อรหตผลในสานกของพระผมพระภาคเจาดงนน ไดทลพยากรณอรหตผล โดยชอบหรอ หรอวาภกษบางเหลาในพวกนไดทลพยากรณอรหตผล ดวย ความสาคญวาตนไดบรรล. [๖๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนสนกขตตะ พวกภกษท พยากรณอรหตผลในสานกของเราวา พวกขาพระองครชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยาง


นมไดมนน มบางเหลาในพวกนไดพยากรณอรหตผลโดยชอบแท แตกม ภกษบางเหลาในทนไดพยากรณอรหตผล ดวยความสาคญวา ตนไดบรรล ดกอนสนกขตตะ ในภกษเหลานนภกษพวกทพยากรณอรหตผลโดยชอบแท นน ยอมมอรหตผลจรงทเดยว สวนในภกษพวกทพยากรณอรหตผลดวย ความสาคญวาตนไดบรรลนน ตถาคตมความดารอยางนวา จกแสดงธรรมแก เธอ ดกอนสนกขตตะ ในเรองนตถาคตมความดารวาจกแสดงธรรมแกภกษ เหลานนดวยประการฉะน แตถาในธรรมวนยน มโมฆบรษบางพวกคดแตง ปญหาเขามาถามตถาคต ขอทตถาคตมความดารในภกษเหลานนอยางนวา จก แสดงธรรมแกเธอนน กจะเปลยนเปนอยางอนไป. พระสนกขตตะทลวา ขาแตพระผมพระภาคเจาผสคต ขณะนเปน กาลสมควรแลว ๆ พระผมพระภาคเจาจะทรงแสดงธรรม ภกษทงหลายได ฟงพระผมพระภาคเจาแลว จกทรงจาไว. พ. ดกอนสนกขตตะ ถาเชนนน เธอจงฟง จงใสใจใหด เราจก กลาวตอไป. พระสนกขตตะ ลจฉวบตร ทลรบพระดารสแลว. [๗๐] พระผมพระภาคเจาไดตรสดงนวา ดกอนสนกขตตะ กามคณ นม ๕ อยางแล ๕ อยางเปนไฉน คอ (๑) รปทรดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ เปน ทรก ประกอบดวยกาม เปนทตงแหงความกาหนด (๒) เสยงทรดวยโสตะ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ เปน ทรก ประกอบดวยกาม เปนทตงแหงความกาหนด (๓) กลนทรดวยฆานะ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ เปน ทรก ประกอบดวยกาม เปนทตงแหงความกาหนด


(๔) รสทรไดดวยชวหา อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ เปน ทรก ประกอบดวยกาม เปนทตงแหงความกาหนด (๕) โผฏฐพพะทรไดดวยกาย อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ เปนทรก ประกอบดวยกาม เปนทตงแหงความกาหนด ดกอนสนกขตตะ นแลกามคณ ๕ อยาง. [๗๑] ดกอนสนกขตตะ ขอทบรษบคคลบางคนในโลกน พงเปนผ นอมใจไปในโลกามส นนเปนฐานะทมไดแล บรษบคคลผนอมใจไปในโลกา มส ถนดแตเรองทเหมาะแกโลกามสเทานน ยอมตรก ยอมตรองธรรมอน ควรแกโลกามส คบแตคนชนดเดยวกน และใฝใจกบคนเชนนน แตเมอม ใครพดเรองเกยวกบอาเนญชสมาบต ยอมไมสนใจฟง ไมเงยโสตสดบ ไมตง จตรบร ไมคบคนชนดนน และไมใฝใจกบคนชนดนน เปรยบเหมอนคนทจาก บานหรอนคมของตนไปนาน พบบรษใดคนหนงผจากบานหรอนคมนนไป ใหม ๆ ตองถามบรษนนถงเรองทบานหรอนคมนนมความเกษม ทามาหากน ด และมโรคภยไขเจบนอย บรษนนพงบอกเรองทบานหรอนคมนนมความ เกษม ทามาหากนด และมโรคภยไขเจบนอยแกเขา ดกอนสนกขตตะ เธอ จะสาคญความขอนน เปนไฉน เขาจะพงสนใจฟงบรษนน เงยโสตสดบ ตง จตรบร คบบรษนนและใฝใจกบบรษนนบางไหมหนอ. ส. แนนอน พระพทธเจาขา. พ. ดกอนสนกขตตะ ฉนนนเหมอนกนแล ขอทบรษบคคลบางคน ในโลกน พงเปนผนอมใจไปในโลกามส นนเปนฐานะทมไดแล บรษบคคล ผนอมใจไปในโลกามส ถนดแตเรองทเหมาะแกโลกามสเทานนยอมตรก ยอม ครองธรรมอนควรแกโลกามส คบแตคนชนดเดยวกน และใฝใจกบคนเชน


นน แตเมอมใครพดเรองเกยวกบอาเนญชสมาบต ยอมไมสนใจฟง ไมเงยโสต- สดบ ไมตงจตรบร ไมคบคนชนดนน และไมใฝใจกบคนชนดนน บคคล ทเปนอยางนนน พงทราบเถดวา เปนบรษบคคลผนอมใจไปในโลกามส. [๗๒] ดกอนสนกขตตะ ขอทบรษบคคลบางคนในโลกน พงเปน ผนอมใจไปในอาเนญชสมาบต นนเปนฐานะทมไดแล บรษบคคลผนอมใจ ไปในอาเนญชสมาบต ถนดแตเรองทเหมาะแกอาเนญชสมาบตเทานน ยอม ตรก ยอมตรองธรรมอนควรแกอาเนญชสมาบต คบแตคนชนดเดยวกน และ ใฝใจกบคนเชนนน แตเมอมใครพดเรองเกยวกบโลกามส ยอมไมสนใจฟง ไมเงยโสตสดบ ไมตงจตรบร ไมคบคนชนดนน และไมใฝใจกบคนชนดนน เปรยบเสมอนใบไมเหลอง หลดจากขวแลว ไมอาจเปนของเขยวสดได ฉน ใด ดกอนสนกขตตะ ฉนนนเหมอนกนแล เมอความเกยวของในโลกามส ของบรษบคคลผนอมใจไปในอาเนญชสมาบตหลดไปแลว บคคลทเปนอยางน พงทราบเถดวา เปนบรษบคคลผนอมใจไปในอาเนญชสมาบต พรากแลวจาก ความเกยวของในโลกามส. [๗๓] ดกอนสนกขตตะ ขอทบรษบคคลบางคนในโลกน พงเปนผ นอมใจไปในอากญจญญายตนสมาบต นนเปนฐานะทมไดแล บรษบคคลผ นอมใจไปในอากญจญญายตนสมาบต ถนดแตเรองทเหมาะแกอากญจญญายตน- สมาบตเทานน ยอมตรก ยอมตรอง ธรรมอนควรแกอากญจญญายตนสมาบต คบแตคนชนดเดยวกน และใฝใจกบคนเชนนน แตเมอมใครพดเรองเกยว กบอาเนญชสมาบต ยอมไมสนใจฟง ไมเงยโสตสดบ ไมตงจตรบร ไมคบ คนชนดนน และไมใฝใจกบคนชนดนน เปรยบเหมอนศลากอน แตกออก เปน ๒ ซกแลว ยอมเชอมกนใหสนทไมได ฉนใด ดกอนสนกขตตะ ฉน นนเหมอนกนแล เมอความเกยวของในอาเนญชสมาบต ของบรษบคคลผนอม


ใจไปในอากญจญญายตนสมาบตแตกไปแลว บคคลทเปนอยางนนน พง ทราบเถดวา เปนบรษบคคลผนอมใจไปในอากญจญญายตนสมาบต พราก แลวจากความเกยวของในอาเนญชสมาบต. [๗๔] ดกอนสนกขตตะ ขอทบรษบคคลบางคนในโลกน พงเปน ผนอมใจไปในเนวสญญานาสญญายตนสมาบต นนเปนฐานะทมไดแล บรษ บคคลผนอมใจไปในเนวสญญานาสญญายตนสมาบต ถนดแตเรองทเหมาะแก เนวสญญานาสญญายตนสมาบต ยอมตรก ยอมตรอง ธรรมอนควรแกเนว- สญญานาสญญายตนสมาบต คบแตคนเชนเดยวกน และใฝใจกบคนเชนนน แต เมอมใครพดถงเรองเกยวกบอากญจญญายตนสมาบต ยอมไมสนใจฟง ไมเงย โสตสดบ ไมตงจตรบร ไมคบคนชนดนน และไมใฝใจกบคนชนดนน เปรยบ เหมอนคนบรโภคโภชนะทถกอมหนาแลวพงทงเสย ดกอนสนกขตตะ เธอจะ สาคญความขอนนเปนไฉน เขาจะพงมความปรารถนาในโภชนะนนอยหรอ หนอ. ส. ขอนหามไดเลย พระพทธเจาขา พ. นนเพราะเหตไร. ส. เพราะวาโภชนะโนน ตนเองรสกวา เปนของปฏกลเสยแลว. พ. ดกอนสนกขตตะ ฉนนนเหมอนกนแล เมอความเกยวของใน อากญจญญายตนสมาบต อนบรษบคคลผนอมใจไปในเนวสญญานาสญญายตน- สมาบตคายเสยแลว บคคลทเปนอยางนนน พงทราบเถดวา เปนบรษบคคล ผนอมใจไปในเนวสญญานาสญญายตนสมาบต พรากแลวจากความเกยวของ ในอากญจญญายตนสมาบต.


[๗๕] ดกอนสนกขตตะ ขอทบรษบคคลบางคนในโลกน เปนผ นอมใจไปในนพพานโดยชอบ นนเปนฐานะทมไดแล บรษบคคลผนอม ใจไปในนพพานโดยชอบ ถนดแตเรองทเหมาะแกนพพานโดยชอบเทานน ยอมตรก ยอมตรองธรรมอนควรแกนพพานโดยชอบ คบแตคนเชนเดยวกน ใฝใจกบคนเชนนน แตเมอมใครพดถงเรองเกยวกบเนวสญญานาสญญายตน สมาบต ยอมไมสนใจฟง ไมเงยโสตสดบ ไมตงจตรบร ไมคบคนชนดนน และไมใฝใจกบคนชนดนน เปรยบเหมอนตาลยอดดวนไมอาจงอกงามไดอก ฉนใด ดกอนสนกขตตะ ฉนนนเหมอนกนแล เมอความเกยวของในเนว- สญญานาสญญายตนสมาบต อนบรษบคคลผนอมใจไปในนพพานโดยชอบตด ขาดแลว ถอนรากขนแลว ไมมเหตทงอยไดดงตนตาล เปนไปไมไดแลว ม ความไมเกดตอไปเปนธรรมดา บคคลทเปนอยางนนน พงทราบเถดวาเปน บรษบคคลผนอมใจไปในนพพานโดยชอบ พรากแลวจากความเกยวของใน เนวสญญานาสญญายตนสมาบต. [๗๖] ดกอนสนกขตตะ ขอทภกษบางรปในธรรมวนยน พงมความ ดารอยางนวา พระสมณะตรสลกศรคอตณหาไวแล โทษอนเปนพษคออวชชา ยอมกาเรบดวยฉนทราคะและพยาบาท เราละลกศรคอตณหานนไดแลว กาจด โทษอนเปนพษคออวชชาไดแลว จงเปนผมใจนอมไปในนพพานโดยชอบ นน เปนฐานะทมไดแล สงทเปนผลเบองตนพงมไดอยางน คอ เธอประกอบ เนอง ๆ ซงอารมณอนไมเปนทสบายของใจอนนอมไปในนพพานโดยชอบ ได แกประกอบเนอง ๆ ซงการเหนรปอนไมเปนทสบายดวยจกษ ประกอบเนอง ๆ ซงเสยงอนไมเปนทสบายดวยโสตะ ประกอบเนองๆ ซงกลนอนไมเปนทสบาย ดวยฆานะ ประกอบเนองๆ ซงรสอน ไมเปนทสบายดวยชวหา ประกอบเนอง ๆ ซงโผฏฐพพะอนไมเปนทสบายดวยกาย ประกอบเนอง ๆ ซงธรรมารมณอนไม เปนทสบายดวยมโน เมอเธอประกอบเนอง ๆ ซงการเหนรปอนไมเปนท


สบายดวยจกษ ซงเสยงอนไมเปนทสบายดวยโสตะ ซงกลนอนไม เปนทสบายดวยฆานะ ซงรสอนไมเปนทสบายดวยชวหา ซงโผฏฐพพะ อนไมเปนทสบายดวยกาย ซงธรรมารมณอน ไมเปนทสบายดวยมโนแลว ราคะพงตามกาจดจต เธอมจตถกราคะตามกาจดแลว พงตาย หรอทกขปาง ตาย เปรยบเหมอนบรษถกลกศรทมยาพษอาบไวอยางหนาแลว มตรสหาย ญาตสาโลหตของเขาใหหมอผาตดรกษา หมอผาตดใชศสตราแหละปากแผล ของเขา ครนแลวใชเครองตรวจคนหาลกศรแลวถอนลกศรออก กาจดโทษ คอพษทยงมเชอเหลอตดอย จนรวาไมมเชอเหลอตดอย จงบอกอยางนวา พออมหาจาเรญ เราถอนลกศรใหทานเสรจแลว โทษคอพษเรากกาจดจนไมม เชอเหลอตดอยแลว ทานหมดอนตราย และพงบรโภคโภชนะทสบายได เมอ ทานบรโภคโภชนะทแสลง กอยาใหแผลตอกาเรบและทานตองชะแผลตาม เวลา ทายาสมานปากแผลตามเวลา เมอทานชะแผลตามเวลา ทายาสมาน ปากแผลตามเวลา อยาใหนาเหลองและเลอดรดปากแผลได และทานอยาเทยว ตากลมตากแดดไปเนอง ๆ เมอทานเทยวตากลมไปเนอง ๆ แลวกอยาใหละออง และของสกปรกตดตามทาลายปากแผลได พอมหาจาเรญ ทานตองคอยรกษา แผลอยจนกวาแผลจะประสานกน บรษนนมความคดอยางนวา หมอถอนลกศร ใหเราเสรจแลว โทษคอพษ หมอกกาจดจนไมมเชอเหลอตดอยแลว เราหมด อนตราย เขาจงบรโภคโภชนะทแสลง เมอบรโภคโภชนะทแสลงอย แผลก กาเรบ และไมชะแผลตามเวลา ไมทายาสมานปากแผลตามเวลา เมอเขาไม ชะแผลตามเวลา ไมทายาสมานปากแผลตามเวลา นาเหลองและเลอดกรด ปากแผล และเขาเทยวตากลม ตากแดด ไปเนอง ๆ เมอเขาเทยวตากลม ตากแดดไปเนอง ๆ แลว ปลอยใหละอองและของสกปรกตดตามทาลายปาก แผลได ไมคอยรกษาแผลอย จนแผลประสานกนไมได เพราเขาทาสงท


แสลงนแล แผลจงถงความบวมไดดวยเหต ๒ ประการ คอ ไมกาจดของไม สะอาดและโทษคอพษอนยงมเชอเหลอตดอย เขามแผลถงความบวมแลว พง เขาถงความตาย หรอทกขปางตายได ฉนใด ดกอนสนกขตตะ ฉนนน เหมอนกนแล ขอทภกษบางรปในธรรมวนยน พงมความดารอยางนวา พระสมณะตรสลกศรคอตณหาไวแล โทษอนเปนพษคออวชชายอมงอกงามได ดวยฉนทราคะและพยาบาท เราละลกศรคอตณหานนไดแลว กาจดโทษอน เปนพษคออวชชาไดแลว จงเปนผมใจนอมไปในนพพานโดยชอบ นนเปน ฐานะทมได สงทเปนแผลเบองตนพงมไดอยางน คอ เธอประกอบเนอง ๆ ซง อารมณไมเปนทสบายของใจอนนอมไปในนพพานโดยชอบ ไดแกประกอบ เนอง ๆ ซงการเหนรปอนไมเปนทสบายดวยจกษ ประกอบเนอง ๆ ซงเสยง อนไมเปนทสบายดวยโสตะ ประกอบเนอง ๆ ซงกลนอนไมเปนทสบายดวย ฆานะ ประกอบเนอง ๆ ซงรสอนไมเปนทสบายดวยชวหา ประกอบเนอง ๆ ซงโผฏฐพพะอนไมเปนทสบายดวยกาย ประกอบเนอง ๆ ซงธรรมารมณอน ไมเปนทสบายดวยมโน เมอเธอประกอบเนอง ๆ ซงกาวะเหนรปอนไมเปน ทสบายดวยจกษ ซงเสยงอนไมเปนทสบายดวยโสตะ ซงกลนอนไมเปนท สบายดวยฆานะ ซงรสอนไมเปนทสบายดวยชวหา ซงโผฏฐพพะอนไมเปน ทสบายดวยกาย ซงธรรมารมณอนไมเปนทสบายดวยมโนแลว ราคะพงตาม กาจดจต เธอมจตถกราคะตามกาจดแลว พงเขาถงความตาย หรอทกขปาง ตาย. ดกอนสนกขตตะ กความตายนนวนยของพระอรยะ ไดแกลกษณะ ทภกษบอกคนสกขาแลวเวยนมาเพอหนเพศ สวนทกขปางตายน ไดแกลกษณะ ทภกษตองอาบตมวหมองขอใดขอหนง.


[๗๗] ดกอนสนกขตตะ ขอทภกษบางรปในธรรมวนยน พงมความ ดารอยางนวา พระสมณะตรสลกศรคอตณหาไวแล โทษอนเปนพษคออวชชา ยอมงอกงามไดดวยฉนทราคะและพยาบาท เราละลกศรคอตณหานนไดแลว กาจดโทษอนเปนพษคออวชชาไดแลว จงเปนผมใจนอมไปในนพพานโดยชอบ นนเปนฐานะทมไดแล เมอใจนอมไปในนพพานโดยชอบนนแล เธอไม ประกอบเนองๆ ซงอารมณอนไมเปนทสบายของใจอนนอมไปในนพพานโดย ชอบแลว ไดแกไมประกอบเนองๆ ซงการเหนรปอนไมเปนทสบายดวยจกษ ไมประกอบเนอง ๆ ซงเสยงอนไมเปนทสบายดวยโสตะไมประกอบเนอง ๆ ซง กลนอนไมเปนทสบายดวยฆานะ ไมประกอบเนอง ๆ ซงรสอนไมเปนทสบาย ดวยชวหา ไมประกอบเนอง ๆ ซงโผฏฐพพะอนไมเปนทสบายดวยกาย ไม ประกอบเนอง ๆ ซงธรรมารมณอนไมเปนทสบายดวยมโน เมอเธอไมประกอบ เนอง ๆ ซงการเหนรปอนไมเปนทสบายดวยจกษ ซงเสยงอนไมเปนทสบาย ดวยโสตะ ซงกลนอนไมเปนทสบายดวยฆานะ ซงรสอนไมเปนทสบายดวย ชวหา ซงโผฏฐพพะอนไมเปนทสบายดวยกาย ซงธรรมารมณอนไมเปนท สบายดวยมโน ราคะกไมตามกาจดจต เธอมจตไมถกราคะตามกาจดแลว ไมพงเขาถงความตาย หรอทกขปางตาย เปรยบเหมอนบรษถกลกศรมยาพษ อาบไวอยางหนาแลว มตร อามาตย ญาตสาโลหตของเขาใหหมอผาตดรกษา หมอผาตดใชศสตราชาแหละปากแผลของเขา ครนแลวใชเครองตรวจคนหา ลกศร แลวถอนลกศรออก กาจดโทษคอพษทยงมเธอเหลอตดอย จนรวา ไมมเธอเหลออย จงบอกอยางนวา พอมหาจาเรญ เราถอนลกศรใหทาน เสรจแลว โทษคอพษเรากกาจดจนไมมเธอเหลอตดอย แลวทานหมดอนตราย และพงบรโภค. โภชนะทสบายได เมอทานจะบรโภคโภชนะทแสลงกอยาใหแผล ตองกาเรบ และทานตองชะแผลตามเวลา ทายาสมานปากแผลตามเวลา เมอ


ทานชะแผลตามเวลา ทายาสมานปากแผลตามเวลา อยาใหนาเหลองและเลอด รดปากแผลได และทานอยาเทยวตากลมตากแดดไปเนอง ๆ เมอทานเทยว ตากลมตากแดดไปเนอง ๆ แลว กอยาใหละอองและของโสโครกตดตามทาลาย ปากแผลได พอมหาจาเรญ ทานตองคอยรกษาแผลอยจนกวาแผลจะประสาน กน บรษนนมความคดอยางน หมอถอนลกศรใหเราเสรจแลว โทษคอพษ หมอกกาจดจนไมมเชอตดอยแลว เราหมดอนตราย เขาจงบรโภคโภชนะท สบาย เมอบรโภคโภชนะทสบายอย แผลกไมกาเรบ และชะแผลทกเวลา ทายาสมานปากแผลทกเวลา เมอเขาชะแผลทกเวลา ทายาสมานปากแผลทก เวลา นาเหลองและเลอดกไมรดปากแผล และเขาไมเทยวตากลมตากแดดไป เนองๆ เมอเขาไมเทยวตากลมตากแดดไปเนอง ๆ ละอองและของสกปรกกไม ตดตามทาอนตรายปากแผล เขาคอยรกษาแผลอย จนแผลหายประสานกน เพราะเขาทาสงทสบายนแล แผลจงหายไดดวย ๒ ประการคอ กาจดของไม สะอาด และโทษคอพษจนไมมเชอเหลอตดอยแลว เขามแผลหาย ผวหนง สนทแลว จงไมพงเขาถงความตาย หรอทกขปางตาย ฉนใด ดกอนสนกขตตะ ฉนนนเหมอนกนแล ขอทภกษบางรปในธรรมวนยน พงมความดารอยางนวา พระสมณะตรสลกศรคอตณหาไวแล โทษอนเปนพษคออวชชา ยอมกาเรบ ดวยฉนทราคะและพยาบาท เราละลกศรคอตณหาไดแลว กาจดโทษอนเปน พษคออวชชาไดแลว จงเปนผมใจนอมไปในนพพานโดยชอบ นนเปนฐานะ ทมได เมอใจนอมไปในนพพานโดยชอบอยนนแล เธอไมประกอบเนอง ๆ ซงอารมณอนไมเปนทสบายของใจ อนนอมไปในนพพานโดยชอบแลว ไดแก ไมประกอบเนอง ๆ ซงการเหนรปอนไมเปนทสบายดวยจกษ ไมประกอบ เนองๆ ซงเสยงอนไมเปนทสบายดวยโสตะ ไมประกอบเนอง ๆ ซง กลนอนไมเปนทสบายดวยฆานะ ไมประกอบเนอง ๆ ซงรสอนไมเปนทสบาย


ดวยชวหา ไมประกอบเนอง ๆ ซงโผฏฐพพะอนไมเปนทสบายดวยกาย ไม ประกอบเนอง ๆ ซงธรรมารมณอนไมเปนทสบายดวยมโน เมอเธอไมประกอบ เนอง ๆ ซงการเหนรปอนไมเปนทสบายดวยจกษ ซงเสยงอนไมเปนท สบายดวยโสตะ ซงกลนอนไมเปนทสบายดวยฆานะ ซงรสอนไมเปนท สบายดวยชวหา ซงโผฏฐพพะอนไมเปนทสบายดวยกาย ซงธรรมารมณอน ไมเปนทสบายดวยมโนแลว ราคะกไมตามกาจดจต เธอมจตไมถกราคะตาม กาจดแลว ไมพงเขาถงความตาย หรอทกขปางตาย. ดกอนสนกขตตะ เราอปมาเปรยบเทยบดงน เพอใหรเนอความใน อปมาน คาวาแผล เปนชอของอายตนะภายใน โทษคอพษ เปนชอของ ตณหา เครองตรวจเปนชอของสต ศสตราเปนชอของปญญาของพระอรยะ หมอผาตดเปนชอของตถาคตผไกลจากกเลส ตรสรเองโดยชอบแลว ดกอน สนกขตตะ ขอทภกษนนทาความสารวมในอายตนะอนเปนทกระทบ ๖ อยาง รดงนวา อปธเปนรากเหงาแหงทกข จงเปนผปราศจากอปธ พนวเศษแลวใน ธรรมเปนทสนอปธ จกนอมกายหรอปลอยจตไปในอปธ นนไมใชฐานะทมได เปรยบเหมอนภาชนะมนาดมเตมเปยม ถงพรอมดวยส ดวยกลน ดวยรสแต ระคนดวยยาพษ เมอบรษผรกชวต ยงไมอยากตาย ปรารถนาสข เกลยด ทกข พงมาพบเขา ดกอนสนกขตตะ เธอสาคญความขอนนเปนไฉน บรษ นนจะพงดมนาทเตมเปยมภาชนะนนทง ๆ ทรวา ดมแลวจะเขาถงความตาย หรอทกขปางตาย บางไหมหนอ. ส. ขอนหามไดเลย พระพทธเจาขา. [๗๘] พ. ดกอนสนกขตตะ ฉนนนเหมอนกนแล ขอทภกษนนทา ความสารวมในอายตนะอนเปนทกระทบ ๖ อยาง รดงนวา อปธเปนรากเหงา


แหงทกข จงเปนผปราศจากอปธ พนวเศษแลวในธรรมเปนทสนอปธ จก นอมกายหรอปลอยจตไปในอปธ นนไมใชฐานะทมได ดกอนสนกขตตะ เปรยบเหมอนงพษ มพษรายแรง เมอบรษผรกชวต ยงไมอยากตาย ปรารถนา สข เกลยดทกข พงมาพบเขา ดกอนสนกขตตะ เธอจะสาคญความขอนน เปนไฉน บรษนนจะพงยนมอหรอหวแมมอใหแกงพษ ทมพษรายแรงนน ทง ๆ ทรวา ถกงกดแลว จะถงตาย หรอทกขปางตาย บางไหมหนอ. ส. ขอนหามไดเลย พระพทธเจาขา. [๗๙] พ. ดกอนสนกขตตะ ฉนนนเหมอนกนแล ขอทภกษนนทา ความสารวมในอายตนะเปนทกระทบ ๖ อยาง รดงนวา อปธเปนรากเหงา แหงทกข จงเปนผปราศจากอปธ พนวเศษแลวในธรรมเปนทสนอปธ จก นอมกายหรอปลอยจตไปในอปธ นนไมใชฐานะทมได. พระผมพระภาคเจาไดตรสภาษตนแลว พระสนกขตตะ ลจฉวบตร ชนชมยนดภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ สนกขตตสตรท ๕


อรรถกถาสนกขตตสตร สนกขตตสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน ดงน. พงทราบวนจฉยในสนกขตตสตรนนดงตอไปน. พระอรหตชอวา อญญา. บทวา พยากตา ความวา อญญา คอ พระอรหต ทานกลาวดวยบท ทง ๔ มอาทวา อธมาเนน ความวา เปนผมความสาคญธรรมทตนยงไมถง วาถงแลว มความสาคญผดวา พวกเราไดบรรลแลวดงน. บทวา เอว เอตก สนกขตต ตถาคตสส โหต ความวา ดกอน สนกขตตะ ในการทพวกภกษเหลาน พยากรณพระอรหตน ตถาคตมความดาร อยางนวา ฐานะนยงไมแจมแจง ยงมดอยสาหรบภกษทงหลายเหลานน ดวย เหต ภกษเหลานนจงเปนผมความสาคญในธรรมทตนยงไมไดบรรลวาบรรล แลว เอาเถด เราตถาคตแสดงธรรมแกภกษเหลานน ทาใหบรสทธใหปรากฏ. บทวา อถ จ ปนเธกจเจ ฯปฯ ตสส โหต อถตต ความวา พระผม- พระภาคเจา ทรงแสดงธรรมแกพวกภกษผปฏบตในเรองทมโมฆบรษบางพวก ตงอยในอจฉาจาร พระผมพระภาคเจากทรงเหนวาโมฆบรษเหลานนเรยนปญ- หานแลว ไมรเลย กทาเหมอนร เมอยงไมถงกสาคญวาถง จกเทยวโพนทนา คณวเศษไปในตามนคมเปนตน ขอนนกจกไมเปนประโยชน จกเปนทกขแก โมฆบรษเหลานนตลอดกาลนาน. พระดารทเกดขนแตพระตถาคตวา เราจก แสดงธรรมเพอประโยชนแกผปฏบต ยอมจะเปลยนแปลงไป เพราะเหตทพวก โมฆบรษตงอยในอจฉาจารดวยอาการอยางน ทรงหมายเอาขอความนนจงได ตรสคาน.


บทวา โลกามสาธมตโต ความวา นอมไป คอโนมไป โอนไป เงอมไป ในกามคณ ๕ อนเปนเหยอลอของวฏฏะ เปนเหยอลอของกามและ เปนเหยอลอของโลก. บทวา ตปปฏรป ไดแกมกามคณเปนสภาวะ. บทวา อาเนชปฏสยตตาย แปลวา เกยวกบอาเนญชสมาบต. บทวา สเสยย แปลวา พงกลาว. บทวา อาเนญชสโยชนน ห โข วสยตโต ไดแก ไมคลกคลดวยการเกยวของในอาเนญชสมาบต. บทวา โลกามสาธมตโต ความวา กพระเถระเหนปานน ครองจวรปอน ๆ ถอบาตรดนไปยงปจจนต- ชนบทกบพระทเหมอนกบคน ๒-๓ รป ในเวลาเขาบานไปบณฑบาต พวก มนษยเหนแลว พากนกลาววา ทานผถอมหาบงสกลมาแลว ตางกตระเตรยม ขาวตมและขาวสวยเปนตน ถวายทานโดยเคารพ. เมอทานฉนเสรจ ไดฟง อนโมทนาแลวกลาววา ทานเจาขา ถงวนพรงนกขอนมนตทานเขามา บณฑบาตในทนแหละ. พระเถระกลาววา อยาเลย อบาสกทงหลาย แมวนน ทานกถวายมากแลว. ชนทงหลายกลาววา ทานเจาขา ถาอยางนนขอทานทง หลายพงอยในทนตลอดพรรษา ดงน ใหพระเถระรบนมนตแลวถามทางไปยง วหาร. ภกษทงหลายถอเสนาสนะในวหารนนแลว เกบบาตรและจวร. ใน เวลาเยน ภกษเจาถนรปหนงไดถามภกษเหลานนวา พวกทานเทยวบณฑบาต ทไหน ? พระอาคนตกะ ตอบวา ในบานโนน. ถามวา ภกษาสมบรณ หรอ ตอบวา สมบรณขอรบ มนษยทงหลายมศรทธาเหนปานนยงมอย. ถามวา คนเหลานนจะเปนเชนน เฉพาะวนนหรอหนอ ? หรอเปนเชนน เปนนจเลย ? ตอบวา มนษยเหลานนมศรทธาเชนนเปนนจ วหารนอาศยคน เหลานนเทานนจงเจรญดงน ตอแตนน พวกภกษผถอปงสกลกจวรกงคธดงค เหลานน กลาวสรรเสรญคณของคนเหลานนบอย ๆ กลาวตลอดหมดทงวน แมกลางคนกกลาว. ดวยเหตมประมาณเพยงน ศรษะของผตงอยในอจฉาจาร


กหลดไป ตองกแตก. พงทราบบคคลผนอมใจไปในโลกามส ดวยประการ ฉะน. บดน เมอจะทรงแสดงบคคลผไดอาเนญชสมาบต ผสาคญผด จง ตรสวา าน โข ปน ดงนเปนตน. บทวา อาเนชาธมตตสส ความ วา ผนอมไป คอโนมไป โอนไป เงอมไปในสมาบต ๖ มในเบองตาอน เวนจากเครองหวนไหว คอกเลสะ บทวา เส ปวตเต แปลวา นนหลดไป แลว. เพราะอามส คอ กามคณ ๕ ยอมปรากฏแกผไดสมาบต ๖ ผสาคญผด เหมอนใบไมเหลองหลดจากขวฉะนน. ดวยเหตนจงตรสคานน. บดน เพอจะทรงแสดงถงความลาบาก ของผไดอากญจญญายตน- สมาบตซงสาคญผด จงตรสคาวา าน โข ปน ดงน เปนตน. บรรดา บทเหลานน บทวา เทวธา ภนนา (แตก ๒ ซก) ไดแก แตกตรงกลาง (หกกลาง). บทวา อปปฏสนธกา ความวา หนกอนเลก ขนาดหลงแผน หนอาจยาตอใหตดกนดวยชนหรอยางเหนยว. แตทานหมายเอาหนกอนใหญ ขนาดเทาเรอนยอด จงกลาวคาน . บทวา เส ภนนา ไดแก ภนน แปล วา มนแตกแลว เบองตายอมเปนเหมอนหนแตกออก ๒ ซก (หก ๒ ทอน) สาหรบผไดสมาบตสงขนไป. ยอมไมเกดความคดวา เราจกเขาสมาบตนนดง น ดวยเหตนน จงตรสคานน . บทวา อาเนชสโชเนห วสยตโต ความวา คลกคลดวยการประกอบในอาเนญชสมาบต. บดน เมอจะทรงแสดงถงความลาบากของทานผไดเนวสญญานาสญ- ญายตนสมาบตผสาคญผด จงตรสวา าน โข ปน ดงนเปนตน. ใน บทเหลานน บทวา เส วนเต ไดแก ความเกยวของในอากญจญญายตนะ นน อนผไดเนวสญญานาสญญายตนสมาบตตายแลว เกดขน จรงอย สมาบต เบองตา ยอมปรากฏเปนเหมอนตายแลว สาหรบผไดสมาบต ๘ ยอมไมเกด


ความคดวา เราจกเขาสมาบตอก ดวยเหตนน จงตรสคา (วา เส วนเต) นน. บดน เมอจะทรงแสดงความลาบากของพระขณาสพ จงตรสวา าน โข ปน ดงนเปนตน บรรดาบทเหลานน บทวา เส อจฉนเน ไดแก ความเกยวของในเนวสญญานาสญญายตนสมาบตนนอนผนอมใจไปใน พระนพพานโดยชอบ ตดขาดแลว. เพราะสมาบตเบองตา ยอมปรากฏเหมอน ตาลรากขาด. สาหรบผไดสมาบตเบองสง ยอมไมเกดความคดทวา เราจก เขาสมาบตนน ดงน ดวยเหตนน จงตรสคาน. คาวา าน โข ปเนต จ ดงน เปนอนสนธอนหนง จรงอย พ ระผมพระภาคเจาตรสความลาบากของทานผไดสมาบต ทงทสาคญผดทงท เปนพระขณาสพไวในหนหลง. แตสาหรบทานทเปนสกขวปสสก ทงทสาคญผด ทงทเปนพระขณาสพ มไดตรสไว. เพอทรงแสดงความลาบาก แหงทานแม ทงสอง (คอผไดสมาบตและสกขวปสสก) เหลานนจงทรงเรมเทศนาน กคา นนนทานคดคาน เพราะเมอกลาวความลาบากของทานผไดสมาบต ทสาคญผด ยอมเปนอนกลาว สาหรบทานทเปนสกขวปสสก ทงทานทสาคญผด และ เมอกลาวความลาบากของทานผไดสมาบตทเปนพระขณาสพ กเปนอนกลาว สาหรบทานทเปนสกขวปสสกแมทเปนพระขณาสพดวย. แตเพอจะตรส สปปายะและอสปปายะของภกษทงสองเหลานน จงทรงเรมเทศนาน. ในขอ นน พงมอธบายดงตอไปน. สาหรบปถชน อารมณยงไมเปนสปปายะ กชาง เถอะ แตสาหรบพระขณาสพอยางไรจงไมเปนสปปายะเลา ? ไมเปนสปปายะ แกปถชนดวยอารมณใด กไมเปนสปปายะเลยแมแกพระขณาสพ แมดวย อารมณนน. ขนชอวายาพษ รแลวกนกตาม กคงเปนยาพษอยนนเอง. อน พระขณาสพจะพงเปนผไมสงวร เพราะคดวาเราเปนพระขณาสพ ดงน กหา ไม แมพระขณาสพกควรจะเปนผขะมกเขมนจงจะควร.


ในบทเหลานน บทวา สมเณน ไดแก พทธสมณะ. บทวา ฉนทราคพยาปาเทน ความวา โทษอนเปนพษ คอ อวชชานน ยอม แปรปรวน ยอมกาเรบดวยฉนทราคะ และพยาบาท. บทวา อสปปายาน ไดแก อารมณทไมเจรญใจ. บทวา อนทธเสยย ไดแก พงทาใหรวงโรย คอใหเหยวแหง. บทวา สอปาทเสส ไดแก สงทยดถอเปนสวนเหลอ ก สงทพงยดมน คอสงทยดถอนทานเรยกวา อปาท. บทวา อล จ เต อนตภยาย ความวาไมสามารถทาอนตรายแกชวตของทาน. ธลและละออง มละอองขาวเปลอกเปนตน ชอวา รโชสก. บทวา อสจวสโทโส ไดแก โทษอนเปนพษนนดวย. บทวา ตทภเยน ไดแก ดวยกรยาอนไมเปน สปปายะ และโทษอนเปนพษทงสองนน. บทวา ปถตต ไดแก ความ เปนแผลใหญ. ในคาวา เอวเมว โข น พงเหนโทษอนมพษ คอ อวชชาทยง ละไมได เหมอนการถอนลกศรอนมเชอ พงเหนเวลาทไมสารวมในทวารทง ๖ เหมอนภาวะคอการทรงอย แหงกรยาอนไมสบาย การบอกคนสกขาแลว เวยนมาเพอความเปนคนเลว เหมอนการตาย เพราะแผลบวมขนดวยเหต ๒ ประการนน พงเหนการตองอาบตหนก เศราหมองอยางใดอยางหนง เหมอน ทกขปางตาย. แมในฝายขาว. พงทราบการเปรยบเทยบดวยความอปมา โดย นยนแหละ. สตในคาวา สตยา เอต อธวจน นมคตเหมอนปญญา. โลกย- ปญญา ยอมมไดดวยปญญาอนเปนโลกยะ โลกตรปญญายอมมไดดวยปญญา อนเปนโลกตระ บทวา อรยาเยต ปาย ไดแก วปสสนาปญญา อน บรสทธ.


บดน เมอจะทรงแสดงกาลงของพระขณาสพ จงตรสคาวา โส วต ดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา สวตการ ไดแก ผมปกตปด. บทวา อต วทตวา นรปธ ความวา เพราะรอยางนแลวละอปธคอกเลส ยอมเปน ผไมมอปธ อธบายวา ยอมเปนผไมมอปาทาน. บทวา อปธสงขเย วมตโต ความวา นอมไปแลวโดยอารมณในพระนพพานอนเปนทสนไปแหงอปธทง หลาย. บทวา อปธสม ไดแก ในอปธคอกาม. บทวา กาย อปสหรสสต ความวา จกยงกายใหตดอย. ทานอธบายวา ขอทพระขณาสพพนแลวดวย อารมณในนพพานอนเปนทสนตณหา จกนอมกายเขาไปหรอจกยงจตใหเกด ขน เพอเสพกามคณ ๕ นน มใชฐานะทจะมได. คาทเหลอในทกแหงงาย ทงนนแล. จบ อรรถกถาสนกขตตสตรท ๕


๖ อาเนญชสปปายสตร วาดวยปฏปทาสวนโลกยะและโลกตระ [๘๐] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทนคมชอกมมาสธรรมของ ชาวกร ในแควนกร. สมยนน พระผมพระภาคเจาตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานน ทลรบพระดารสแลว. [๘๑] พระผมพระภาคเจาไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย กาม ไมเทยง เปนของวางเปลา เลอนหายไปเปนธรรมดา ลกษณะของกาม ดงน ไดทาความลอลวงเปนทบนถงของคนพาล กามทงทมในภพน ทงทม ในภพภายหนา และกามสญญาทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนาทงสอง อยางน เปนแกงแหงมาร เปนวสยแหงมาร เปนเหยอแหงมาร เปนโคจร ของมาร บาปอกศลทางใจเหลาน คอ อภชฌาบาง พยาบาทบาง สารมภะ บาง เปนอยในกามน กามนนเอง ยอมเปนอนตรายแกอรยสาวก ผตามศกษา อยในธรรมวนยน. [๘๒] ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกยอมพจารณาเหนในเรองกาม นนดงนวา กามทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และกามสญญาทงทม ในภพน ทงทมในภพภายหนา ทงสองอยางน เปนแกงแหงมาร เปนวสย แหงมาร เปนเหยอแหงมาร เปนโคจรของมาร บาปอกศลทางใจเหลาน คออภชฌาบาง พยาบาทบาง สารมภะบาง เปนไปอยในกามน กามนนเอง ยอมเปนอนตรายแกอรยสาวกผตามศกษาอยในธรรมวนยน ถากระไรเราพงม จตเปนมหคคตะอยางไพบลย อธษฐานใจครอบโลกอย เพราะเมอเรามจตเปน


มหคคตะอยางไพบลย อธษฐานใจครอบโลกอย บาปอกศลทางใจ คออภชฌา กด พยาบาทกด สารมภะกด นนจกไมม เพราะละอกศลเหลานนได จต ของเราทไมเปนกามาวจรนนแหละ จกกลายเปนจตหาประมาณมได อนเรา อบรมดแลว เมออรยสาวกนนปฏบตแลวอยางน เปนผมากดวยปฏปทานน อย จตยอมผองใสในอายตนะ เมอมความผองใสกจะเขาถงอาเนญชสมาบต หรอจะนอมใจไปในปญญาไดในปจจบน เมอตายไป ขอทวญญาณอนจะเปน ไปในภพนน ๆ พงเปนวญญาณเขาถงสภาพหาความหวนไหวมได นนเปน ฐานะทมได ดกอนภกษทงหลาย นเราเรยกวา ปฏปทามอาเนญชสมาบตเปน ทสบายขอท ๑. [๘๓] ดกอนภกษทงหลาย ยงมอกขอหนง อรยสาวกพจารณาเหน ดงน ซงกามทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และกามสญญาทงทมใน ภพน ทงทมในภพภายหนา ซงรปบางชนดและรปทงหมด คอ มหาภต ๔ และรปอาศยมหาภตทง ๔ เมออรยสาวกนนปฏบตแลวอยางน ดวยประการน เปนผมากดวยปฏปทานนอย จตยอมผองใสในอายตนะ เมอมความผองใสกจะ เขาถงอาเนญชสมาบตหรอจะนอมใจไปในปญญาไดในปจจบน เมอตายไป ขอ ทวญญาณอนจะเปนไปในภพนน ๆ พงเปนวญญาณเขาถงสภาพหาความ หวนไหวมได นนเปนฐานะทมได ดกอนภกษทงหลาย นเราเรยกวา ปฏปทา มอาเนญชสมาบตเปนทสบายขอท ๒. [๘๔] ดกอนภกษทงหลาย ยงมอกขอหนง อรยสาวกยอมพจารณา เหนดงนวา กามทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และกามสญญาทงทมใน ภพน ทงทมในภพภายหนา. รปทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และรป สญญาทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา ทงสองอยางน เปนของไมเทยง สงใดไมเทยง สงนน ไมควรยนด ไมควรบนถง ไมควรตดใจ เมออรยสาวก


นนปฏบตแลวอยางน เปนผมากดวยปฏปทานนอย จตยอมผองใสในอายตนะ เมอมความผองใสกจะเขาถงอาเนญชสมาบต หรอจะนอมใจไปในปญญาไดใน ปจจบน เมอตายไป ขอทวญญาณอนจะเปนไปในภาพนน ๆ พงเปนวญญาณ เขาถงสภาพหาความหวนไหวมได นนเปนฐานะทมได ดกอนภกษทงหลาย นเราเรยกวา ปฏปทามอาเนญชสมาบตเปนทสบายขอท ๓. [๘๕] ดกอนภกษทงหลาย ยงมอกขอหนง อรยสาวกยอมพจารณา เหนดงนวา กามทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และกามสญญาทงทม ในภพน ทงทมในภพภายหนา รปทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนาและ รปสญญาทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และอาเนญชสญญาทงหมดน ยอมดบไมมเหลอในทใด ทนนคออากญจญญายตนะอนดประณต เมออรย- สาวกปฏบตแลวอยางน เปนผมากดวยปฏปทานนอย จตยอมผองใสในอาย- ตนะ เมอมความผองใสกจะเขาถงอากญจญญายตนะ หรอจะนอมใจไปใน ปญญาไดในปจจบน เมอตายไป ขอทวญญาณอนจะเปนไปในภพนน ๆ พง เปนวญญาณเขาถงภพอากญจญญายตนะ นนเปนฐานะทมได ดกอนภกษทง หลาย นเราเรยกวา ปฏปทามอากญจญญายตนสมาบตเปนทสบายขอท ๑. [๘๖] ดกอนภกษทงหลาย ยงมอกขอหนง อรยสาวกอยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางกด ยอมพจารณาเหนดงนวา สงนวางเปลา จากตนหรอจากความเปนของตน เมออรยสาวกนนปฏบตแลวอยางน เปนผมาก ดวยปฏปทานนอย จตยอมผองใสในอายตนะ เมอมความผองใสกจะเขาถง อากญจญญายตนะ หรอจะนอมใจไปในปญญาไดในปจจบน เมอตายไป ขอท วญญาณอนจะเปนไปในภพนน ๆ พงเปนวญญาณเขาถงภพอากญจญญายตนะ นนเปนฐานะทมได ดกอนภกษทงหลาย นเราเรยกวา ปฏปทามอากญจญ- ญายตนสมาบตเปนทสบายขอท ๒.


[๘๗] ดกอนภกษทงหลาย ยงมอกขอหนง อรยสาวกยอมพจารณา เหนดงนวา เราไมมในทไหนๆ สงนอยหนงของใคร ๆ หามในเรานนไม และ สงนอยหนงของเรากหามในทไหน ๆ ไม ในใคร ๆ ยอมไมมสงนอยหนงเลย เมออรยสาวกนน ปฏบตแลวอยางน เปนผมากดวยปฏปทานนอย จตยอมผอง ใสในอายตนะ เมอมความผองใส กจะเขาถงอากญจญญายตนะ หรอจะนอม ใจไปในปญญาไดในปจจบน เมอตายไป ขอทวญญาณอนจะเปนไปในภพ นนๆ พงเปนวญญาณเขาถงภพอากญจญญายตนะ นนเปนฐานะทมได ด กอนภกษทงหลาย นเราเรยกวา ปฏปทามอากญจญญายตนะ สมาบตเปนท สบายขอท ๓. [๘๘] ดกอนภกษทงหลาย ยงมอกขอหนง อรยสาวกยอมพจารณา เหนดงนวา กามทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และกามสญญา ทงทม ในภพน ทงทมในภพหนา. รปทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนาอย และรป สญญาทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และอาเนญชสญญา อากญจญญาย- ตนสญญา สญญาทงหมดน ยอมดบไมมเหลอในทใด ทนนคอเนวสญญานา- สญญายตนะอนด ประณต เมออรยสาวกปฏบตแลวอยางน เปนผมากดวยปฏ- ปทานนอย จตยอมผองใสในอายตนะ เมอมความผองใสกจะเขาถงเนวสญญา นาสญญายตนะ หรอจะนอมใจไปในปญญาไดในปจจบน เมอตายไป ขอท วญญาณอนจะเปนไปในภพนน ๆ พงเปนวญญาณเขาถงภพเนวสญญานาสญ- ญายตนะ นนเปนฐานะทมได ดกอนภกษทงหลาย นเราเรยกวา ปฏปทาม เนวสญญานาสญญายตนสมาบตเปนทสบาย. [๙๘] เมอพระผมพระภาคเจาตรสแลวอยางน ทานพระอานนทได ทลพระผมพระภาคเจาดงนวา ขาแตพระองคผเจรญภกษในธรรมวนยนเปน ผปฏบตแลวอยางน ยอมไดอเบกขาโดยเฉพาะ ดวยคดวา สงทไมมกไมพงม แกเรา และจกไมมแกเรา เราจะละสงทกาลงมอย และมมาแลวนน ๆ เสย


ขาแตพระองคผเจรญ ภกษนนพงปรนพพานหรอหนอ หรอวาไมพงปร- นพพาน. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท ภกษบางรปพงปรนพพาน ในอตภาพนกม บางรปไมพงปรนพพานในอตภาพนกม. อา. ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอแล เปนเหต เปนปจจยให ภกษบางรปปรนพพานในอตภาพนกม บางรปไมปรนพพานในอตภาพนกม. [๙๐] พ. ดกอนอานนท ภกษในธรรมวนยน เปนผปฏบตแลว อยางน ยอมไดอเบกขาโดยเฉพาะดวยคดวา สงทไมมกไมพงมแกเรา และ จกไมมแกเรา เราจะละสงทกาลงมอย และมมาแลวนน ๆ เสย เธอยนด บนถง ตดใจอเบกขานนอย เมอเธอยนด บนถง ตดใจอเบกขานนอย วญญาณยอมเปนอนอาศยอเบกขานน ยดมน อเบกขานน ดกอนอานนท ภกษ ผมความยดมนอย ยอมปรนพพานไมได. อา. ขาแตพระองคผเจรญ กภกษนนเมอเขาถอเอา จะเขาถอเอา ทไหน. พ. ดกอนอานนท ยอมเขาถอเอาเนวสญญานาสญญายตนภพ. อา. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคขอทราบวา ภกษนนเมอเขา ถอเอา ชอวายอมเขาถอเอาแดนอนประเสรฐสดทควรเขาถอเอาหรอ. พ. ดกอนอานนท ภกษนนเมอเขาถอเอา ยอมเขาถอเอาแดนอน ประเสรฐสดทควรเขาถอเอาได กแดนอนประเสรฐสดทควรเขาถอเอาไดน คอ เนวสญญานาสญญายตนะ. [๙๑] ดกอนอานนท ภกษในธรรมวนยน เปนผปฏบตแลวอยางน ยอมไดเฉพาะอเบกขาดวยคดวา สงทไมมกไมพงมแกเรา และจกไมมแก เรา เราจะละสงทกาลงมอย และมมาแลวนน ๆ เสย เธอไมยนด ไมบน ถง ไมตดใจอเบกขานนอย เมอเธอไมยนด ไมบนถง ไมตดใจอเบกขานน


อย วญญาณกไมเปนอนอาศยอเบกขานน และไมยดมน อเบกขานน ดกอน อานนท ภกษผไมมความยดมน ยอมปรนพพานได. อา. นาอศจรรยจรง พระพทธเจาขา ไมนาเปนไปได พระพทธ- เจาขา อาศยเหตน เปนอนวา พระผมพระภาคเจาตรสบอกปฏปทาเครอง ขามพนโอฆะแกพวกขาพระองคแลว ขาแตพระองคผเจรญ วโมกขของพระ อรยะเปนไฉน. [๙๒] พ. ดกอนอานนท อรยสาวกในธรรมวนยน ยอมพจารณา เหนดงน ซงกามทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และกามสญญาทงทม ในภพน ทงทมในภพภายหนา ซงรปทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา และรปสญญาทงทมในภพน ทงทมในภพภายหนา ซงอาเนญชสญญาซงอากญ- จญญายตนสญญา ซงเนวสญญานาสญญายตนสญญา ซงสกกายะเทาทมอยน ซงอมตะ คอความหลดพนแหงจตเพราะไมถอมน ดกอนอานนท ดวยประ- การนแล เราแสดงปฏปทามอาเนญชสมาบตเปนทสบายแลว เราแสดงปฏปทา มอากญจญญายตนสมาบตเปนทสบายแลว เราแสดงปฏปทามเนวสญญานา- สญญายตนสมาบตเปนทสบายแลว อาศยเหตน เปนอนเราแสดงปฏปทาเครอง ขามพนโอฆะ คอวโมกขของพระอรยะแลว ดกอนอานนท กจใดอนศาสดา ผแสวงหาประโยชนเกอกลผอนเคราะห อาศยความอนเคราะหพงทาแกสาวก ทงหลาย กจนนเราทาแลวแกพวกเธอ ดกอนอานนท นนโคนไม นนเรอน วางเธอทงหลายจงเพงฌาน อยาประมาท อยาไดเปนผเดอดรอนในภายหลง นเปนคาพราสอนของเราแกพวกเธอ. พระผมพระภาคเจาไดตรสสภาษตนแลว ทานพระอานนท ชนชม ยนดภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ อาเนญชสปปายสตรท ๖


อรรถกถาอาเนญชสปปายสตร อาเนญชสปปายสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- พงทราบวนจฉยในพระสตรนน ดงตอไปน. บทวา อนจจา คอ ชอวาไมเทยง เพราะอรรถวามแลวกลบไมม. บทวา กามา หมายถงวตถ กามบาง กเลสกามบาง. บทวา ตจฉา คอ ชอวาวางเปลา เพราะเวนจากแกน สาร คอ ความเทยง ความยงยน และความเปนตวตน แตไมควรถอวา ไมม ทานอธบายวา เพราะเมอพดวา กามอเปลา ชอวากามอไมม หา มได. กสภาวะอนใด ไมมอะไร ๆ ในภายใน สภาวะอนนนเรยกวา วาง เปลา. บทวา มสา แปลวา หายไป. บทวา โมสธมมา ความวา มการ หายไปเปนสภาวะ คอ ไมปรากฏ เหมอนนา เหมอนสวน และเหมอนเงน ทอง ทหายไป ไมปรากฏเหมอนเหนในฝน ๒ - ๓ วนกหายไป ดวยเหตนน จง ตรสวา มการหายไปเปนธรรมดา. บทวา มายากตเมต ความวา ยอม ปรากฏ เหมอนทานาใหเหนเปนแกวมณ ทาใบพทราใหเหนเปนกหาปณะ กหรอสงอนๆ เมอคนยนใกล ๆ มองดสงเหนปานนน ของกจะปรากฏเหมอน อยางนน แตเมอเลยทใกลไป สงนน ๆ กปรากฏเปนปกตอยางเดม. แมกาม ทงหลายกอยางนนเหมอนกน ทานกลาววา ทาความลวง เพราะอรรถวา ปรากฏเปนอกอยางหนง. อกอยางหนง นกเลนกล เอานาเปนตน มาแสดง ลวงโดยทาใหเหนเปนแกวมณเปนตน ฉนใด แมกามทงหลายกฉนนน แสดงลวงสภาวะทไมเทยงเปนตน โดยใหเหนวา เทยง เปนตน เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ทาการลวง เพราะอรรถวา เปนตวลวง. บทวา พาลลาปน ความวา ชอวาเปนทบนถงของคนพาลเพราะทาใหคนพาลบนถงอยางนวา


บตรของเรา ธดาของเรา เงนของเรา ทองของเรา ดงน. บทวา ทฏธมมกา กามา ไดแก กามคณ ๕ อน เปนของมนษย. บทวา สมปรายกา ไดแก กามทเหลอเวน กามคณ ๕. บทวา ทฏธมมกา กามสา ไดแก สญญาอนปรารภกามของมนษยเกดขน. บทวา อภยเมต มารเธยย ความวา กามดวย กามสญญาดวย เหลานน แมทงสองนนกเปนบวงแหง มาร. เพราะวามารยอมใชอานาจอยเหนอชนทงหลายผยดถอกามและสญญาทง สองนน. คาวา อภยเมต มารเธยย ดงน ตรสหมายเอาอานาจของมารนน. ชนเหลาใด ยดถอกามเหลานน มารยอมใชอานาจเหนอชนเหลานน ทรงหมายเอาอานาจของมารนนจงตรสวา นนเปนวสยของมาร. แมในบาลวา มารสเลส วสโย เปนตน เหมอนอยางวสยของโจฬะ กเรยกวาโจฬวสย วสยของปณฑะ กเรยกวา ปณฑวสย วสยของสงวรทงหลายกเรยกวา สงวรวสย ฉะนน มารกยอมโปรยกามคณ ๕ ประดจพชผกไว กชนเหลาใดยดถอเอา กามคณ ๕ นน มารยอมใชอานาจเหนอชนเหลานน เพราะเหตนน จงตรส วานนเปนเหยอของมาร ดงน. เหมอนอยางวา สตวทงหลายมชาง เปนตน ยอมใชอานาจเหนอภมประเทศใด ภมประเทศนน เรยกวา ถนชาง ถนมา ถนแพะ ฉนใด ชนเหลาใดยดถอกามคณ ๕ เหลานน มารยอมใชอานาจ เหนอชนเหลานน เพราะเหตนน จงตรสวานน เปนโคจร (ถน) ของมารดงน ฉนนน. บทวา เอตถ ไดแกในกามเหลานน. บทวา มานสา คอ เกด ในจต. ในขอนน พงมคาถามวา อภชฌามลกษณะเพง ปรารภกามทงสอง อยาง และสารมภะ มลกษณะแขงดเกนกวาเหต จะเกดขนกชางเถด สวน พยาบาทเกดขนอยางไร ? พงตอบวา ยอมเกดขนไดอยางน คอ เมอของเรา


แมถกชงไปกเศราโศก แมขาดไปกเศราโศก. แมมความสาคญวาถกชงไปก เศราโศก ความขนเคอง ความขดแคนของจตเหนปานน. บทวา เตว อรยสาวกสส ไดแก เตว อรยสาวกสส. ว อกษร เปนเพยงอาคมสนธ (การตอโดยลงตวอกษร). บทวา อธ มนสกขโต ความวา กเลสทง ๓ เหลานน ยอมทาอนตรายแกพระอรยสาวกผศกษาอยในพระศาสนาน. บทวา อภภยย โลก ไดแก ครอบงาโลก คอ กามคณ. บทวา อธฏาย มนสา ไดแก อธษฐานอารมณของฌานดวยจต บทวา อปรตต ไดแก กามาวจรจต ชอปรตตะ. มหคคตจต ชอวา อปรตตะ เพราะปฏเสธกามาวจรจตนน. แมคาวา ปมาณ ไดแก กามาวจรจตนนเอง. รปาวจรจต อรปาวจรจต ชอวา อปปมาณ. กคาวา สภาวต น ไมใชชอของกามาวจรจตเปนตน แต เปนชอของโลกตรจตเทานน. เพราะฉะนน ดวยอานาจของคาวา สภาวต นน คาวา อปรตต อปปมาณ สภาวต ดงน ทงหมด ควรเปนชอของ โลกตระเทานน. บทวา ตพพหลวหารโน ความวา กระทาปฏปทานนนน แหละใหมากอยดวยการหามกามเสยได. บทวา อายตเน จตต ปสทต ไดแก จตยอมผองใสในเหต. กเหตในคาวา อายตเน จตต ปสทต น คออะไร ? คอพระอรหตหรอวปสสนาของพระอรหต จตตถฌาน หรอ อปจารของ จตตถฌาน. ในคาวา สมปสาเท สต น ความผองใสม ๒ อยาง คอ ความผองใสดวยการนอมใจเชอ และความผองใสดวยการไดมา. กเมอมหา- ภตรปเปนตน ปรากฏแกพระโยคาวจร ผเรมตงวปสสนา เพอพระอรหตอย มหาภตรปเหลานน ยอมปรากฏ อปาทายรปยอมปรากฏ นามรปยอมปรากฏ โดยทานองใด. ปจจยทงหลายยอมปรากฏโดยประการทงปวง วปสสนาอนม ลกษณะของคนเปนอารมณยอมปรากฏโดยทานองนน. ความหวงในพระอรหต ทยงไมไดนนแลวา เราจกยดเอาพระอรหตใหไดในวนน ดงนน ยอมตงอย


ชอวา ยอมไดความนอมใจเชอ อกอยางหนง พระโยคาวจรทาตตยฌานให เปนบาท ทากสณบรกรรมเพอตองการจตตถฌาน พจารณาเหนการขมนวรณ เปนตน ยอมขมนวรณเหลานได โดยทานองใดกเลสทงหลายยอมสงบ สต ยอมตงมน สงขารปรากฏชดแจมแจง เหมอนโลกอนปรากฏแกทานผได ทพยจกษ. จตตปบาทยอมตงมนดวยอปจารสมาธ เหมอนตดอย ทกอนปน ฉาบ ความหวงในฌานทยงไมได วาเราจกทาจตตถฌานใหเกด ในวนนแหละ ดงน ยอมตงอย ชอวา ไดเฉพาะการนอมใจเชอ โดยทานองนน นชอวา ความผองใส ดวยการนอมใจเชอ. เมอความผองใสนมอย. กทานผใด ไดพระอรหตหรอ จตตถฌาน จตของทานผนน ยอมผองใสแท. กในทน เพราะพระบาลวากจตยอมผองใสในอายตนะ การไดวปสสนาเพอพระอรหต และอปจารแหงจตตถฌาน พงทราบวา ความผองใสดวยการได. จรงอย วปสสนาเปนเหตแหงการนอมใจเชอดวยปญญา อปจารเปน เหตแหงการถงอาเนญชสมาบต. ในคานทวาเขาถงอาเนญชสมาบตหรอนอม ใจเชอดวยปญญาในปจจบน ดงน พงเปลยนบทน เสย (บาง) วา นอมใจ เชอดวยปญญา หรอ เขาถงอาเนญชสมาบตในปจจบน ดงน แลวพงทราบ เนอความ (ตามนน ). ทานอธบายวา เมอความผองใสนนมอย ยอมนอมใจ เชอดวยปญญาในปจจบน อธบายวา ทาใหแจงพระอรหต. หรอวา เมอยง ไมรแจงพระอรหตนน ยอมเขาถงอาเนญชสมาบต. อกอยางหนง บทวา ปาย อธมจจต ไดแก ทาอรหตมรรคใหเกดขน. หรอวาเมอยงไม รแจงอรหตมรรคนน ยอมเขาถงอาเนญชสมาบต. เมอไมอาจทาแมอรหต- มรรคใหเกด ยอมทาใหแจงสจจะ ๔ ในปจจบน หรอวา เมอยงไมรแจง สจจะ ๔ นน ยอมเขาถงอาเนญชสมาบต.


ในขอนน มนยดงตอไปน. ภกษในพระธรรมวนยน ทาตตยฌาน ใหเปนบาท ทากสณบรกรรมเพอ (จะได) จตตถฌาน นวรณทงหลายของ ภกษนนยอมสงบ สตยอมตงมน จตยอมตงมน โดยอปจารสมาธ. ภกษนน กาหนดรปและอรปเปนอารมณ กาหนดปจจยเปนอารมณ กาหนดวปสสนา อนมลกษณะของตนเปนอารมณ. ภกษนนยอมมความคดอยางนวา ฌานของ เรา พงเปนสวนแหงคณวเศษดวยอปจารสมาธ ความทฌานเปนสวนแหง คณวเศษกชางเถอะ เราจกทาความทฌานอนเปนสวนแหงการแทงตลอด (ตรสร) ดงน เจรญวปสสนา ยอมทาใหแจงพระอรหต. กจของภกษนน ยอมชอวาเปนอนทาแลว ดวยเหตมประมาณเทาน แตเมอไมสามารถทาให แจงพระอรหต แตนนกจะมใจทอถอย ตงอยในระหวางไมได กเขาจตตถ- ฌาน. ถามวา เหมอนอะไร ? ตอบวา เหมอนบรษคดวา จกฆาควายปา จงถอหอกออกตามไป ถาฆามนได กจะปาวรองแกชาวบานทงสน แตเมอ ไมอาจฆามนได กฆาเนอตวเลก ๆ มกระตายและเหยเปนตนในกลางทาง เตมหาบแลวกกลบมาเทานนฉนใด พงทราบการทภกษนทาตตยฌานใหเปน บาท ทาบรกรรมเพอจตตถฌาน เหมอนบรษถอหอกออกตดตามควายปา พงทราบการทภกษคดวา ฌานอนเปนสวนแหงคณวเศษจะพงมแกผพจารณา เหนการขมนวรณเปนตน ความทฌานอนเปนสวนแหงคณวเศษกชางเถอะ เราจกกระทาฌานอนเปนสวนแหงการแทงตลอด (ใหได) ดงน แลวเจรญ วปสสนาทาใหแจงพระอรหต เหมอนการจะฆาควายปา พงทราบการทภกษ เมอไมสามารถทาใหแจงพระอรหต แตนนกถอยมาเขาจตตถฌาน เหมอนบรษ ไมสามารถฆาควาย กฆาเนอเลก ๆ มกระตายและเหยเปนตนในกลางทาง เตมหาบแลวจงไป ฉนนน. แมในการประกอบความแหงการเจรญมรรคและ การทาใหแจงสจจะ ๔ กมนยนเหมอนกน.


บดน เมอจะทรงแสดงสถานทเกดของภกษ ผไมอาจทาใหแจงพระ อรหต จงตรสคาวา กายสส เภทา ดงน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ย แปลวา เหตใด อธบายวา วญญาณอนจะเปนไปในภพนน ๆ พงม คอเหตเครองเขาถงความไมหวนไหว มอย. กบทวา ตสวตตนก ในคาน ไดแก เปนไปพรอมเพอภกษนน. ภกษนนยอมเปนไป คอ บงเกดดวย วญญาณอนเปนวบากใด วญญาณนนพงเปน (วญญาณอนเขาถงความไม หวนไหว). บทวา อาเนชปคต ความวา พงเปนวญญาณเขาถงสภาวะ อนไมหวนไหวอนเปนกศล อธบายวา พงเปนเชนนนทเดยว. อาจารยบาง พวกกลาวถงวญญาณทเปนกศล. บทวา ย ความวา กศลวญญาณใดอนเปน ไปพรอม คอ เปนเหตแหงอปบตเพอภกษนน พงเปนวญญาณเขาถง ความไมหวนไหว วญญาณนนแมในเวลาเปนวบากกพงมชอนนนนแหละ. กเนอความนนนพงทราบโดยนยนวา "กหากวาบญปรงแตงสงขารนนวญญาณ ยอมเขาถงบญ หากอกศลปรงแตงสงขารนนวญญาณยอมเขาถงอกศล หาก อาเนญชะปรงแตงสงขารนนวญญาณยอมเขาถงอาเนญชะ" ดงน. บทวา อาเนชสปปายา ความวา เปนสปปายะแกอาเนญชะคอจตตถฌาน ก ปฏปทานนเปนสปปายะแกอาเนญชะอยางเดยวกหาไม พงทราบวาเปนสปปายะ และเปนอปการะแมแกพระอรหตอนมในเบองบน. ในอาเนญชะทหนงนตรส โอสกกนา การถดถอย ดวยอานาจสมาบต. บทวา อต ปฏสจกขต ความวา ถงจตตถฌานแลว ยอมพจารณาอยางน. จรงอย ภกษนมปญญามากกวาภกษรปกอน จง พจารณากรรมฐานรวมกน สาหรบภกษแม ๒ รป คอสาหรบภกษนนดวย สาหรบตนดวย. บทวา ตพพหลวหารโน ความวา กระทาปฏปทานนนน แหละใหมากขนดวยการหามรปอย. บทวา อาเนช สมาปชชต ไดแก


ยอมเขาอาเนญชสมาบต คอ อากาสานญจายตนะ. คาทเหลอเปนเหมอนคา กอน ๆ นนแหละ. กในทนฉนใด ในททกแหงกฉนนน ขาพเจาจกกลาว แตทแปลกกนเทานน ดงน ในอาเนญชะท ๒ น ทานกลาว โอสกกนา การถดถอยดวยอานาจวปสสนา. บทวา ยงกจ รป ความวา เมอจะทรงแสดงวปสสนาและมรรคจง ตรสอยางน. บทวา อต ปฏสจกขต ความวา ถงอากาสานญจายตนะ แลว ยอมพจารณาอยางน. จรงอย ภกษรปน มปญญามากกวาภกษ ๒ รป ขางตน ยอมพจารณากรรมฐานรวมกนสาหรบภกษแมทง ๓ รป คอสาหรบ ภกษเหลานนดวย สาหรบตนดวย. กในคาวา อภยเมต อนจจ น ตรส วา " ทงสองอยาง " เพราะยนสวนหนง ๆ ทดเขาดวยอานาจภพนและภพภาย หนา. บทวา นาล อภนนทต ความวา ไมควรเพลดเพลนดวยอานาจ ตณหาและทฏฐ. แมใน ๒ บททเหลอกนยนแหละ. บทวา ตพพหล- วหารโน ความวา ทาปฏปทานนนนแหละใหมากดวยการหามกามและหาม รปอย. บทวา อาเนซ สมาปชชต ไดแก เขาอาเนญชสมาบต คอ วญญานญจายตนะ. ในอาเนญชะท ๓ น ตรสโอสกกนาการถดถอยดวยอานาจ วปสสนาเทานน. บทวา อต ปฏสจกขต ความวา ถงวญญานญจายตนฌานแลว พจารณาอยอยางน. จรงอย ภกษนมปญญามากกวาภกษ ๓ รป ขางตน ยอม พจารณากรรมฐานรวมกนสาหรบภกษแมทง ๔ รป คอ สาหรบภกษเหลานน ดวย สาหรบตนดวย. บทวา ยตเถตา อปรเสสา นรชฌนต ความวา สญญา ทกลาวไวขางตนเหลาน ถงอากญจญจายตนฌานอนใดแลว ยอมดบ ไป. บทวา เอต สนต เอต ปณต ความวา อากญจญญายตนฌานนน ชอวา สงบ เพราะสงบโดยองค และสงบโดยอารมณ ชอวา ประณต


เพราะอรรถวาไมเดอดรอน. บทวา ตพพหลวหารโน ความวา ผกระทา ปฏปทานนนนแหละใหมาก ดวยการหามสญญาเหลานนอย. ในอากญจญญาย- ตนฌานท ๑ น ตรสโอสกกนา ดวยอานาจสมาธ. บทวา ปฏส- จกขต ความวา ถงวญญาณญจายตนฌานนนแล พจารณาอยอยางนน. ภกษ นมปญญามากกวาภกษ ๔ รปขางตน จงพจารณากรรมฐานรวมกนสาหรบ ภกษทง ๕ รป คอ สาหรบภกษเหลานนดวย สาหรบตนดวย. บทวา อตเตน วา อตตนเยน วา ความวา สญ คอ วางเปลาจากสงทจะพงถอ เอาวา เรา วา ของเรา. ในทนทรงแสดงสญญตาไว ๒ เงอนอยางน บทวา ตพพหลวหารโน ความวา ผกระทาปฏปทาทกลาวไวขางตน. และปฏปทา คอ สญญตานใหมากอย. ในอากญจญญายตนฌานท ๒ นตรส โอสกกนา ดวยอานาจวปสสนา. บทวา อต ปฏสจกขต ความวา ถงวญญานญจายตนะแลว พจารณาอยางน. กภกษนมปญญามากกวาภกษ ๕ รปขางตน จงพจารณา กรรมฐานรวมกนสาหรบภกษทง ๖ รป คอสาหรบภกษเหลานนดวย สาหรบ ตนดวย. กในคานทวา เราไมมในทไหน ๆ สงนอยหนงของใคร ๆ หามไม (เรานน) ไม และ สงนอยหนงของเรากหามในทไหน ๆ ไม ในใคร ๆ ยอมไมมสงนอยหนงเลย ดงน ตรสสญญตาอน ม ๔ เงอน. ตรสไวอยางไร (ตรสไววา) อนภกษนยอมไมเหนตน ในท ไหน ๆ วา เราไมมในทไหน ๆ. ยอมไมเหนตนของตนทจะพงนอมเขาไปใน ภาวะนอยหนงของคนอนไร ๆ วา สงนอยหนงของใคร ๆ หามในอะไร ๆ (เรานน) ไม อธบายวา ยอมไมเหนทนองชายวา ควรสาคญนอมเขามาใน ฐานะพนองชายของตน สหายในฐานะสหาย หรอบรขารในฐานะบรขารของ ตน. ในคาวา และสงนอยหนงของเรากตาม ในทไหน ๆ ไม นงด


มม ศพทไวกอนจะมใจความวา ยอมไมเหนตนของคนอนในทไหน ๆ. ในทน นาเอา มม ศพทมาใสเปนรป มม กสมจ กจน นตถ ความวา ภกษนนยอมไมเหนวา ตนของคนอนมอยในภาวะนอยหนงไร ๆ ของเรา. อธบายวา ยอมไมเหนตนของคนอนทจะพงนอมเขามาดวยภาวะนอยหนงนใน ฐานะไร ๆ วา พนองชายในฐานะพนองชายของตน สหายในฐานะสหาย หรอบรขารในฐานะบรขาร. ดวยประการอยางน ภกษน เหตทไมเหนตนใน อะไร ๆ ไมเหนตนนนวา จะพงนาเขาไปในภาวะนอยหนงของคนอน ไมเหน ตนของคนอน และไมเหนตนขอคนอนทจะพงนาเขามาโดยภาวะนอยหนง ของตน เพราะฉะนน พงทราบวา สญญตานม ๔ เงอน. บทวา ตพพ- หลวหารโน ความวา กระทาปฏปทาทกลาวแลวในหนหลง และสญญตา ๔ เงอนนใหมากอย. แมในอากญจญญายตนฌานท ๓ น กตรสโอสกกนาดวย อานาจวปสสนานนเอง. บทวา อต ปฏสจกขต ความวา ถงอากญจญญายตนฌานแลว จารณาอย อยางน. กภกษนมปญญามากกวาภกษ ๖ รป ขางตน จง พจารณากรรมฐานรวมกนสาหรบภกษแมทง ๗ รป คอ สาหรบภกษเหลา นนดวยสาหรบตนดวย. บทวา ยตเถตา อปรเสสา นรชฌนต ความวา สญญาทงปวงซงกลาวแลวในหนหลงเหลานน ถงเนวสญญานาสญญายตนฌานใด แลว ยอมดบไปในทน. บทวา ตพพหลวหารโน ความวา ผกระทา ปฏปทานนนนแหละใหมาก ดวยการหามสญญาเหลานนอย. ในเนวสญญานา- สญญายตนฌานน ตรสโอสกกนาดวยอานาจสมาธ. บทวา โน จสส โน จ เม สยา ความวา ถากรรมวฏ ๕ อยาง ในกาลกอนจะไมพงประมวลเขามาแกเราไซร วปากวฏ ๕ อยางในปจจบนน ของเรานน กจะไมพงม คอ ไมพงเปนไปแกเรา. บทวา น เม ภวสสต


ความวา ถากรรมฐาน ๕ อยางในปจจบน จกไมประมวลกนมาไซร เมอ กรรมฐานนนไมม วปากวฏ ๕ อยาง จกไมมแกเราในอนาคต. บทวา ยทตถ ย ภต ต ปชหาม ความวา ขนธปญจกอนใดทกาลงมอย มมาแลวเราละ ขนธปญจกนนทมในบดนเสย. บทวา เอว อเปกข ปฏลภต ความวา ภกษนนยอมไดอเบกขาในวปสสนาอยางน. บทวา ปรนพพาเยยย น โข โส ภนเต ภกข น วา ปรนพพาเยยย ความวา ยอมถามวา ขาพระ- องคยอมถามอยางไร คอ ยอมถามวา ตรสพระอรหตบาง โอสกกนาบาง ปฏปทาบาง ปฏสนธบาง สาหรบผกระทาตตยฌานใหเปนบาทแลวดารงอย กเหมอนกน (แต) ไมตรสอะไร ๆ สาหรบผกระทาเนวสญญานาสญญายตน- ฌานใหเปนบาทแลวดารงอย ขาพระองคชอถามขอนน. บทวา อเปตถ ตดบทเปน อป เอตถ บทวา โส ต อเปกข อภนนทต ความวา ภกษนนยอมเพลดเพลน ซงอเบกขา คอวปสสนานนดวยความเพลดเพลน ดวยตณหาและทฏฐ. แมใน ๒ บททเหลอกมนยนแหละ. บทวา ตนนสสต โหต วาณ ความวา ยอมอาศยวปสสนานน. บทวา ตทปาทาน ความวา วญญาณนน ชอวาถอเอาดวยการยดมนวปสสนานน บทวา สอปา- ทาโน ไดแก มการยดถอ. บทวา น ปรนพพายต ความวา ภกษผม อาลยในวปสสนา ยอมไมปรนพพานในศาสนาของเรา. ทานแสดงวา กภกษ ใดมอาลยในวหาร บรเวณและอปฏฐาก เปนตน ขอทจะพงกลาวในภกษนน ยอมไมม บทวา กห ปน คอ ในทไหนเลา. บทวา อปาทยมาโน อปาทยต ไดแก ยอมถอเอาปฏสนธ. บทวา อปาทานเสฏ กร โส ภนเต ความวา ขาแตพระองคผเจรญ ไดยนวาภกษนนยอมยดถอเอาทท จะพงถอเอา อนประเสรฐสด คอเปนภพอนสงสด อธบายวา ยอมยดถอ ปฏสนธในภพอนประเสรฐทสด. ตรสปฏสนธของภกษนนดวยคาน.


บดน เพอจะตรสพระอรหตของภกษน จงตรสวา อธานนท ดง นเปนตน. บทวา นสสาย ไดแก อาศยสมาบตนน. บทวา โอฆสส นตถรณา อกขาตา ทานกลาววา ตรสการขามโอฆะ คอตรสการขามโอฆะ สาหรบภกษผทาตตยฌานใหเปนบาทแลวดารงอย ตรสการขามโอฆะสาหรบ ภกษผทาเนวสญญานาสญญายตนฌานใหเปนบาทแลวดารงอย. บทวา กตโม ปน ภนเต อรโย วโมกโข ความวา พระอานนททลถามอะไรในอธการน. พระอานนททลถามวา ภกษทาสมาบตใหเปนปทฏฐานกอน แลวเจรญวปส- สนาไดบรรลพระอรหตยอมไมลาบาก เหมอนบคคลอาศยเรอหรอแพเปนตน ขามหวงนาใหญกไปถงฝงไดฉะนน สวนพระสกขวปสสกผเจรญวปสสนา ลวน ๆ พจารณาปกณณกสงขาร แลวไดบรรลพระอรหต ยอมลาบาก เหมอนบคคลฟนฝากระแสนาดวยกาลงแขนไปถงฝงฉะนน ขาพระองคขอทล พระอรหตของพระสกขวปสสกนดวยประการดงกลาว. บทวา อรยสาวโก ไดแก พระอรยสาวกผเปนสกขวปสสก. จรงอย พระสกขวปสสกน มปญญา มากกวาภกษทง ๘ รปขางตน ยอมพจารณากรรมฐานรวมกน สาหรบภกษ แมทง ๙ รป คอ สาหรบภกษเหลานนดวย สาหรบตนดวย บทวา เอส สกกาโย ยาวตา สกกาโย ความวา ยอมพจารณาเหนวา ชอวา สกกา- ยะกลาวคอ วฏฏะอนเปนไปในภม ๓ ม อยประมาณเทาใด สกกายะแมทงหมด กมเทานเทานน สกกายะทยงไปกวานนยอมไมม. บทวา เอต อมต ยทท อนปาทา จตตสส วโมกโข ความวา ยอมพจารณาเหนดงนวา ชอวา ความหลดพนแหงจตเพราะความไมถอมน เปนอมตะ ไมตาย เปนสนตะ สงบ เปนปณตะ ประณต กในทอน ทานเรยกพระนพพานวา ความหลด พนแหงจต เพราะไมถอมน. แตในพระสตรน ตรสพระอรหตของพระสกข- วปสสก. คาทเหลอในททกแหงงายทงนน.


กในพระสตรน ทงหมดพงทราบวา ตรสโอสกกนา ในฐานะ ๗ อยาง ตรสปฏสนธในฐานะ ๘ อยาง ตรสพระอรหตในฐานะ ๙ อยาง. ตรส อยางไร ? ตรสโอสกกนา สาหรบภกษผทาตตยฌานใหเปนบาทตงอยกอน (ตอไป) ตรสปฏสนธ ตรสพระอรหต สาหรบภกษผทาจตตถฌาน (และ) อากาสานญจายตนฌานใหเปนบาทตงอยกเหมอนกน (คอตรสโอสกกนา ตรส ปฏสนธ และตรสพระอรหต) สวนสาหรบพระภกษ ๓ รป ผทาวญญาณญ- จายตนฌานใหเปนบาทตงอย ตรสโอสกกนา ตรสปฏสนธ ตรสพระอรหต สาหรบภกษผทาอากญจญญายตนฌานใหเปนบาทตงอยกเหมอนกน. สวน สาหรบภกษผทาเนวสญญานาสญญายตนฌานใหเปนบาทตงอย ไมมโอสกกนา แตตรสปฏสนธ และพระอรหต สาหรบพระสกขวปสสก ตรสเฉพาะพระ- อรหตเทานน ดวยประการดงกลาวมาน พงทราบวา ตรสโอสกกนาในฐานะ ๗ อยาง ตรสปฏสนธในฐานะ ๘ อยาง ตรสพระอรหตในฐานะ ๙ อยาง. กอาเนญชสปปายสตรน ตรสรวมเอาโอสกกนาในฐานะ ๗ อยาง ปฏสนธใน ฐานะ ๘ อยาง พระอรหตในฐานะ ๙ อยาง ยอมชอวา เปนอนตรสดแลวแล. จบ อรรถกถาอาเนญชสปปายสตรท ๖


๗. คณกโมคคลลานสตร วาดวยการศกษาและการปฏบตเปนไปตามลาดบ [๙๓] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทปราสาทของอบาสกาวสาขา มคารมารดา ในพระวหารบพพาราม กรงสาวตถ. ครงนน พราหมณ คณกะโมคคลลานะเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ทกทายปราศรยกบพระผม- พระภาคเจา ตามธรรมเนยมแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง พอนงเรยบ รอยแลว ไคทลพระผมพระภาคเจาดงนวา ขาแตทานพระโคดม ตวอยาง เชนปราสาทของมคารมารดาหลงน ยอมปรากฏมการศกษาโดยลาดบ การ กระทาโดยลาดบ การปฏบตโดยลาดบ ถอกระทงโครงรางของบนไดชนลาง แมพวกพราหมณเหลาน กปรากฏมการศกษาโดยลาดบ การกระทาโดยลาดบ การปฏบตโดยลาดบ คอ ในเรองเลาเรยน แมพวกนกรบเหลาน กปรากฏม การศกษาโดยลาดบ การกระทาโดยลาดบ การปฏบตโดยลาดบ คอ ในเรอง ใชอาวธ แมพวกขาพระองคผเปนนกคานวณมอาชพในทางคานวณกปรากฏม การศกษาโดยลาดบ การกระทาโดยลาดบ การปฏบตโดยลาดบ คอในเรอง นบจานวน เพราะพวกขาพเจาไดศษยแลว เรมตนใหนบอยางนวา หนง หมวดหนง สอง หมวดสอง สาม หมวดสาม ส หมวดส หา หมวดหา หก หมวดหก เจด หมวดเจด แปด หมวดแปด เกา หมวดเกา สบ หมวดสบ ยอมใหนบไปถงจานวนรอย ขาแตทานพระโคดม พระองคอาจ ไหมหนอ เพอจะบญญตการศกษาโดยลาดบ การทกระทาโดยลาดบ การ ปฏบตโดยลาดบ ในธรรมวนยแมน ใหเหมอนอยางนน.


[๙๔] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ เราอาจบญญต การศกษาโดยลาดบ การกระทาโดยลาดบ การปฏบตโดยลาดบ ในธรรมวนย นได เปรยบเหมอนคนฝกมาผฉลาด ไดมาอาชาไนยตวงามแลวเรมตนทเดยว ใหทาสงควรใหทาในบงเหยน ตอไปจงใหทาสงทควรใหทาสง ๆ ขนไปฉนใด ดกอนพราหมณ ฉนนนเหมอนกนแล ตถาคตไดบรษทควรฝกแลวเรมตน ยอมแนะนาอยางนวา ดกอนภกษ มาเถด เธอจงเปนผมศล สารวมดวย ปาตโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจรอย จงเปนผเหนภยในโทษ เพยงเลกนอย สมาทานศกษาในสกขาบททงหลายเถด. [๙๕] ดกอนพราหมณ ในเมอภกษเปนผมศล สารวมดวยปาต- โมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจรอย เปนผเหนภยในโทษเพยงเลก นอย สมาทานศกษาในสกขาบททงหลายแลว ตถาคตยอมแนะนาเธอใหยงขน ไปวา ดกอนภกษ มาเถด เธอจงเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย เธอเปนรปดวยจกษแลวจงอยาถอเอาโดยนมต อยาถอเอาโดยอนพยญชนะ จงปฏบตเพอสารวมจกขนทรย อนมการเหนรปเปนเหต ซงบคคลผไมสารวม อย พงถกอกศลบาปธรรมคออภชฌาและโทมนสครอบงาได จงรกษาจกขน- ทรย ถงความสารวมในจกขนทรยเถด เธอไดยนเสยงดวยโสตะแลว. . . เธอ ดมกลนดวยฆานะแลว. . . เธอลมรสดวยชวหาแลว . . . เธอถกตองโผฏฐพพะ ดวยกายแลว . . . เธอรแจงธรรมารมณดวยมโนแลว อยาถอเอาโดยนมต อยาถอ เอาโดยอนพยญชนะ จงปฏบตเพอสารวมมนนทรย อนมการรธรรมารมณ เปนเหต ซงบคคลผไมสารวมอย พงถกอกศลบาปธรรมคออภชฌาและ โทมนสครอบงาได จงรกษามนนทรย ถงความสารวมในมนนทรยเถด. [๙๖] ดกอนพราหมณ ในเมอภกษเปนผคมครองทวารในอนทรย ทงหลายได ตถาคตยอมแนะนาเธอใหยงขนไปวา ดกอนภกษ มาเถด เธอ


จงเปนผรจกประมาณในโภชนะ คอ พงบรโภคอาหาร พจารณาโดยแยบคาย วา เราบรโภคมใชเพอจะเลน มใชเพอจะมวเมา มใชเพอจะประดบ มใช เพอจะตกแตงรางกายเลย บรโภคเพยงเพอรางกายดารงอย เพอใหชวตเปน ไป เพอบรรเทาความลาบาก เพออนเคราะหพรหมจรรยเทานน ดวยอบายน เราจะปองกนเวทนาเกา ไมใหเวทนาใหมเกดขน และความเปนไปแหงชวต ความไมมโทษ ความอยสบาย จกมแกเรา. [๙๗] ดกอนพราหมณ ในเมอภกษเปนผรจกประมาณในโภชนะ ได ตถาคตยอมแนะนาเธอใหยงขนไปวา ดกอนภกษ มาเถด เธอจงเปน ผประกอบเนองๆ ซงความเปนผตนอย คอจงชาระจตใหบรสทธจากอาวรณย- ธรรม ดวยการเดนจงกรมและการนงตลอดวน จงชาระจตใหบรสทธจาก อาวรณยธรรม ดวยการเดนจงกรมและการนงตลอดปฐมยานแหงราตร พง เอาเทาซอนเทา มสตรสกตว ทาความสาคญวา จะลกขนไวในใจแลวสาเรจ สหไสยาโดยขางเบองขวาตลอดมชฌมยามแหงราตร จงลกขนชาระจตไหบรสทธ จากอาวรณยธรรม ดวยการเดนจงกรมและการนง ตลอดปจฉมยามแหง ราตรเถด. [๙๘] ดกอนพราหมณ ในเมอภกษเปนผประกอบเนองๆ ซงความ เปนผตนอยได ตถาคตยอมแนะนาเธอใหยงขนไปวา ดกอนภกษ มาเถด เธอจงเปนผประกอบดวยสตสมปชญญะ คอ ทาความรสกตวในเวลากาวไป และถอยกลบ ในเวลาแลดและเหลยวด ในเวลางอแขนและเหยยดแขน ใน เวลาทรงผาสงฆาฏ บาตร และจวร ในเวลาฉน ดม เคยว และลมรส ใน เวลาถายอจจาระและปสสาวะ ในเวลาเดน ยน นง นอนหลบ ตน พด และนงเถด.


[๙๙] ดกอนพราหมณ ในเมอภกษเปนผประกอบดวยสตสมปชญญะ ได ตถาคตยอมแนะนาเธอใหยงขนไปวา ดกอนภกษ มาเถด เธอจงเสพ เสนาสนะอนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถา ปาชา ปาชฏ ท แจง และลอมฟางเถด ภกษนนจงเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถา ปาชา ปาชฏ ทแจง และลอมฟาง เธอกลบจากบณฑบาต ภายหลงเวลาอาหารแลว นงขดสมาธตงกายตรง ดารงสตมนเฉพาะหนา ละ อภชฌาเพงเลงในโลกแลว มใจปราศจากอภชฌาอย ยอมชาระจตใหบรสทธ จากอภชฌาได ละโทษคอพยาบาทปองรายแลว เปนผมจตไมพยาบาท อนเคราะหดวยความเกอกลในสรรพสตวและภตอย ยอมชาระจตใหบรสทธ จากความชวคอพยาบาทได ละถนมทธะงวงเหงาหาวนอนแลว เปนผมจต ปราศจากถนมทธะ มอาโลกสญญาสาคญวาสวาง มสตสมปชญญะอย ยอม ชาระจตใหบรสทธจากถนมทธะได ละอทธจจกกกจจะความฟงซานและราคาญ แลว เปนผไมฟงซาน มจตสงบภายในอย ยอมชาระจตใหบรสทธจาก อทธจจกกกจจะได ละวจกจฉาความสงสยแลวเปนผขามวจกจฉา ไมมปญหา อะไรในกศลธรรมทงหลายอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากวจกจฉาได [๑๐๐] เธอครนละนวรณ ๕ ประการ อนเปนเครองทาใจใหเศรา หมอง ทาปญญาใหถอยกาลงนไดแลว จงสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย เขาทตยฌาน ม ความผองใสแหงใจภายใน มความเปนธรรมเอกผดขน เพราะสงบวตกและ วจาร ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขเกดแตสมาธอย เปนผวางเฉยเพราะ หนายปต มสตสมปชญญะอย และเสวยสขดวยนามกาย เชาตตยฌานทพระ- อรยะเรยกเธอไดวา ผวางเฉย มสตอยเปนสขอย เขาจตตถฌาน อนไมม ทกข ไมมสข เพราะละสข ละทกข และดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได ม


สตบรสทธเพราะอเบกขาอย ดกอนพราหมณ ในพวกภกษทยงเปนเสขะ ยง ไมบรรลพระอรหตมรรค ยงปรารถนาธรรมทเกษมจากโยคะอยางหาธรรม อนยงกวามไดอยนน เรามคาพราสอนเหนปานฉะน สวนสาหรบภกษพวกท เปนอรหนตขณาสพอยจบพรหมจรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระ ไดแลว ถงประโยชนตนแลวตามลาดบ สนสญโญชนในภพแลว พนวเศษ แลวเพราะรชอบนน ธรรมเหลานยอมเปนไปเพอความอยสบายในปจจบน และเพอสตสมปชญญะ. [๑๐๑] เมอพระผมพระภาคเจาตรสแลวอยางน พราหมณคณกะ- โมคคลลานะไดทลพระผมพระภาคเจาดงนวา สาวกของพระโคดมผเจรญอน ทานพระโคดม โอวาทสงสอนอยอยางน ยอมสาเรจนพพานอนมความสาเรจ ลวงสวน ทกรปทเดยวหรอ หรอวาบางพวกกไมสาเรจ. พ. ดกอนพราหมณ สาวกของเรา อนเราโอวาทสงสอนอยอยางน บางพวกเพยงสวนนอย สาเรจนพพานอนมความสาเรจลวงสวน บางพวกกไม สาเรจ. ค. ขาแตทานพระโคดม อะไรหนอแล เปนเหต เปนปจจย ในเมอนพพานกยงมอย ทางใหถงนพพานกยงมอย ทานพระโคดมผชกชวน กยงมอย แตสาวกของทานพระโคดม อนทานพระโคดม โอวาทสงสอนอย อยางน บางพวกเพยงสวนนอย จงสาเรจนพพานอนมความสาเรจลวงสวน บางพวกกไมสาเรจ. [๑๐๒] พ. ดกอนพราหมณ ถาเชนนน เราจกยอนถามทานในเรอง น ทานชอบใจอยางไร พงพยากรณอยางนนดกอนพราหมณ ทานจะสาคญ ความขอนนเปนไฉน ทานชานาญทางไปกรงราชคฤหมใชหรอ.


ค. แนนอน พระเจาขา. พ. ดกอนพราหมณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษผ ปรารถนาจะไปกรงราชคฤห พงมาในสานกของทาน เขามาหาทานแลวพด อยางนวา ทานผเจรญ ขอทานจงชทางไปกรงราชคฤหแกขาพเจาดวยเถด ทานพงบอกเขาอยางนวา พอมหาจาเรญ มาเถด ทางนไปกรงราชคฤห ทาน จงไปตามทางนนชวครหนงแลว จกเหนบานชอโนน ไปตามทางนนชวคร หนงแลว จกเหนนคมชอโนน ไปตามทางนนชวครหนงแลว จกเหนสวนทนา รนรมย ปาทนารนรมย ภมภาคทนารนรมย สระโบกขรณทนารนรมยของ กรงราชคฤห บรษนน อนทานแนะนาพราสงอยอยางน จบทางผดไพลเดนไป เสยตรงกนขาม ตอมา บรษคนทสองปรารถนาจะไปกรงราชคฤห พงมาใน สานกของทานเขามาหาทานแลวพดอยางน ทานผเจรญ ขาพเจาปรารถนา จะไปกรงราชคฤห ขอทานจงชทางไปกรงราชคฤหแกขาพเจาดวยเถด ทาน พงบอกแกเขาอยางนวา พอมหาจาเรญ มาเถด ทางนไปกรงราชคฤห ทาน จงไปตามทางนน ชวครหนงแลว จกเหนบานชอโนน ไปตามทางนนชวคร หนงแลว จกเหนนคมชอโนน ไปตามทางนนชวครหนงแลว จกเหนสวนท นารนรมย ปาทนารนรมย ภมภาคทนารนรมย สระโบกขรณทนารนรมย ของกรงราชคฤห บรษนนอนทานแนะนาพราสงอยอยางน พงไปถงกรง ราชคฤหโดยสวสด ดกอนพราหมณ อะไรหนอ เปนเหต เปนปจจย น เมอกรงราชคฤหกมอย ทางไปกรงราชคฤหกมอย ทานผชแจงกมอย แตก บรษอนทานแนะนาพราสงอยางน คนหนงจบทางผด ไพลเดนไปทางทรงกน ขาม คนหนงไปถงกรงราชคฤหไดโดยสวสด. ค. ขาแตทานพระโคดม ในเรองน ขาพระองคจะทาอยางไรได ขาพระองคเปนแตผบอกทาง.


[๑๐๓] พ. ดกอนพราหมณ ฉนนนเหมอนกนแล ในเมอนพพาน กมอย ทางไปนพพานกมอย เราผชกชวนกมอย แตกสาวกของเราอนเรา โอวาทสงสอนอยอยางน บางพวกเพยงสวนนอย สาเรจนพพานอนมความ สาเรจลวงสวน บางพวกกไมสาเรจ ดกอนพราหมณ ในเรองน เราจะทา อยางไรได ตถาคตเปนแตผบอกหนทาง. [๑๐๔] เมอพระผมพระภาคเจาตรสแลวอยางน พราหมณคณกะ- โมคคลลานะไดทลพระผมพระภาคเจาดงนวา ขาแตทานพระโคดม บคคล จาพวกทไมมศรทธา ประสงคจะเลยงชวต ออกบวช โออวด มมายา เจา เลห ฟงซาน ยกตว กลบกลอก ปากกลา พดพลาม ไมคมครองทวารใน อนทรยทงหลาย ไมรจกประมาณในโภชนะ ไมประกอบความเพยร เครอง ตน ไมนาพาในความเปนสมณะ ไมเคารพแรงกลาในสกขา ประพฤตมกมาก ปฏบตยอหยอน เปนหวโจกในทางเชอนแช ทอดธระในวเวกความสงดเงยบ เกยจคราน มความเพยรเลว ลมสต ไมรตว ไมมนคง มจตรวนเร มความ รทราม เปนดงคนหนวก คนใบ ทานพระโคดมยอมไมอยรวมกบบคคลจาพวก นน สวนพวกกลบตรทมศรทธาออกบวช ไมโออวด ไมมายา ไมเจาเลห ไมฟงซาน ไมยกตน ไมกลบกลอก ไมปากกลา ไมพดพลาม ไมพดเพลน คมครองทวารในอนทรยทงหลาย รจกประมาณในโภชนะ ประกอบความเพยร เครองตน นาพาในความเปนสมณะ เคารพแรงกลาในสกขา ไมประพฤตมก มาก ไมปฏบตยอหยอน ทอดธระในทางเชอนแช เปนหวหนาในวเวกความ สงดเงยบ ปรารภความเพยร มอบตนไปในธรรม ตงสตไวมน รตวมนคง มจตแนวแน มปญญา ไมเปนดงคนหนวก คนใบ ทานพระโคดมยอมอย รวมกบกลบตรพวกนน ขาแตทานพระโคดม เปรยบเหมอนบรรดาไมทมราก


หอม เขายกยองกฤษณาวาเปนเลศ บรรดาไมทมแกนหอม เขายกยองแกน- จนทนแดงวาเปนเลศ บรรดาไมทมดอกหอม เขายกยองดอกมะลวาเปนเลศ ฉนใด โอวาทของทานพระโคดม กฉนนน เหมอนกนแล บณฑตกลาวไดวา เปนเลศในบรรดาธรรมของครอยางแพะทนบวาเยยม แจมแจงจรง ๆ พระ- เจาขา แจมแจงจรง ๆ พระเจาขา ทานพระโคดมทรงประกาศธรรมโดย ปรยายเปนอเนก เปรยบเหมอนหงายของทควา หรอเปดของทปด หรอบอก ทางแกคนหลงทาง หรอตามประทปในทมดดวยหวงวา ผมตาดจกเหนรปทง หลายได ฉะนนขาพระองคนขอถงพระโคดมผเจรญ พระธรรม และพระ ภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจาขาพระองควาเปนอบาสก ผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ คณกโมกคลลานสตรท ๗


อรรถกถาคณกโมคคลลานสตร คณกโมคคลลานสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน. พงทราบวนจฉยในพระสตรนนดงตอไปน. บทวา ยาว ปจฉมา โสปานกเฬวรา ไดแก จนกระทงพนบนไดขนแรก. พราหมณแสดง วา ปราสาท ๗ ชน ไมอาจสรางไดเพยงวนเดยวแตปรากฏการกระทาโดยลา- ดบ (ขนตอน) เรมแตการแผวถางพนทแลวยกตงเสา จนกระทงเขยนภาพ จตรกรรม ในปราสาทนน. ดวยบทวา ยทท อชเฌเน พราหมณแสดงวา พระเวทแมทง ๓ กไมอาจเลาเรยนไดโดยวนเดยวเทานน กแมในการเลา เรยนพระเวทเหลานน กยอมปรากฏการกระทาโดยลาดบเชนเดยวกน. ดวย บทวา อสสตเถ พราหมณแสดงวา แมในวชาวาดวยอาวธ ขนชอวานก แมนธน กไมอาจทาไดโดยวนเดยวเทานน กแมในวชาวาดวยอาวธนยอม ปรากฏการกระทาโดยลาดบ โดยการจดแจงสถานทและทาเปา (สาหรบยง) เปนตน. บทวา สงขาเน ไดแก โดยการนบ. ในขอนน เมอแสดงการ กระทาโดยลาดบดวยตวเอง จงกลาวคาเปนตนวา พวกขาพระองคใหนบ อยางน. ในคาทวา เสยยถาป พราหมณ น เพราะเหตทคนทงหลายเรยน ศลป ในลทธภายนอก โดยประการใดๆ ยอมกลายเปนคนเกเรไปโดยประการ นน ๆ ฉะนน พระผมพระภาคเจาไมทรงเปรยบเทยบศาสนาของพระองคดวย ลทธภายนอก หากทรงเปรยบเทยบดวยมาอาชาไนยแสนร จงตรสวา เสยยถา- ป ดงนเปนตน. อนมาอาชาไนยแสนรถกเขาฝกในเหตใด ยอมไมละเมด เหตนน แมเหตแหงชวตฉนใด กลบตรผปฏบตชอบในพระศาสนา ยอมไม


ลวงละเมดขอบเขตแหงศล ฉนนนเหมอนกน. บทวา มขาธาเน แปลวา ทเกบปากมา (บงเหยน) บทวา สตสมปชาย ไดแกเพอประโยชนคอความพรอมเพรยง ดวยสตสมปชญญะทงหลาย. กเหลาพระขณาสพ ม ๒ พวกคอ สตตวหาร และ โนสตตวหาร ในพระขณาสพ ๒ พวกเหลานน พระขณาสพผสตตวหาร แม กระทากจกรรมอยางใดอยางหนง กอาจจะเขาผลสมาบตได. สวนพระขณาสพ ผเปนโนสตตวหาร เปนผขวนขวายกจในกจการมประมาณเลกนอย กไมอาจ แนบสนทผลสมาบตได ในขอนนมเรองดงตอไปน เปนตวอยาง ไดยนวา พระขณาสพองคหนง พาสามเณรขณาสพองคหนงไปอยปา. ในการอยปานน เสนาสนะตกถงพระมหาเถระ ไมถงสามเณร. พระเถระวตกถงเรองนน ไม อาจทาแนบสนทผลสมาบตไดแมแตวนเดยว. สวนสามเณรทาเวลาทง ๓ เดอน ใหลวงไปดวยความยนดในผลสมาบต ถามพระเถระวา ทานขอรบ การอย ปาเปนความสบายหรอ ? พระเถระกลาววา ไมเกดความสบายดอกเธอ. ดง นน เมอจะทรงแสดงวา พระขณาสพแมเหนปานนน อาจเขาสมาบตไดโดย นกถงธรรมเหลาน ตงแตตอนตนทเดยว จงตรสวา สตสมปชาย จ ดงน. บทวา เยเม โภ โคตม ความวา ไดยนวา เมอพระตถาคตกาลง ตรสอยนนแล นยวา บคคลเหลานยอมไมสาเรจ ดงน เกดขนแกพราหมณ เมอจะแสดงนยนน จงเรมกลาวอยางน. บทวา ปรมชชธมเมส ความวา ธรรมของครทง ๖ ชอวาธรรม อยางแพะ และวาทะของพระโคดมสงสดอยางยงในธรรมเหลานน. คาทเหลอ ในททกแหงงายทงนนแล. จบ อรรถกถาคณกโมคคลลานสตรท ๗


๘. โคปกโมคคลลานสตร วาดวยเหตทไมมใครถงธรรมเทาเทยมพระพทธเจา [๑๐๕] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน :- สมยหนง เมอพระผมพระภาคเจาปรนพพานแลวไมนาน ทานพระ- อานนท อยทพระวหารเวฬวน อนเคยเปนสถานทพระราชทานเหยอแกกระแต กรงราชคฤห สมยนน พระเจาอชาตสตร เวเทหบตร แหงมคธรฐ ทรง ระแวงพระเจาปชโชต๑ จงรบสงใหซอมแซมกรงราชคฤห ครงนน ทานพระ อานนทนงสบง ถอบาตรจวร เขาไปบณฑบาตยงกรงราชคฤหในเวลาเชา- ขณะนน ทานมความดารดงน วา ยงเชาเกนควรทจะเทยวบณฑบาตในกรง- ราชคฤหกอน ถากระไร เราพงเขาไปหาพราหมณ โคปกโมคคลลานะยงท ทางานและทอยเถด ครนแลวทานพระอานนทจงไปยงทนน พราหมณ โคปกโมคคลลานะแลเหนทานพระอานนทเดนมาแตไกล จงไดกลาวกะทาน พระอานนทดงนวา นมนตเถด ทานพระอานนท ทานมาดแลว นานทเดยว ททานไดแวะเวยนมาทน นมนตนงเถด นอาสนะแตงตงไวแลว ทานพระ- อานนทนงบนอาสนะทแตงตงไวแลว ฝายพราหมณโคปกโมคคลลานะกถอ เอาอาสนะตาแหงหนงนงลง. [๑๐๖] พอนงเรยบรอยแลว พราหมณโคปกโมคคลลานะ ได กลาวกะทานพระอานนทดงน วา ขาแตทานพระอานนท มภกษสกรปหนงบาง ไหมหนอ ผถงพรอมดวยธรรมทก ๆ ขอ และทก ๆ ประการ ททานพระ โคดมพระองคนน ผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธทรงถงพรอมแลว. ๑. พระเจาจณฑปชโชต แหงกรงอชเชน.


ทานพระอานนทกลาววา ดกอนพราหมณ ไมมเลยแมสกรปหนงผ ถงพรอมดวยธรรมทก ๆ ขอ และทก ๆ ประการ ทพระผมพระภาคเจาพระ- องคนนผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธทรงถงพรอมแลว เพราะพระผมพระ ภาคเจาพระองคนน ทรงใหมรรคทยงไมอบตไดอบต ทยงไมเกดไดเกด ตรสบอกมรรคทยงไมมใครบอก ทรงทราบมรรค ทรงรมรรค และทรงฉลาด ในมรรค สวนเหลาสาวกในบดน เปนผดาเนนตามมรรค จงถงพรอมใน ภายหลงอย กแหละคาพดระหวางทานพระอานนทกบพราหมณโคปกโมคคล ลานะไดคางอยเพยงน [๑๐๗] ขณะนน วสสการพราหมณมหาอามาตยแหงมคธรฐ เทยว ตรวจงานในกรงราชคฤห ไดเขาไปยงททางานของพราหมณโคปกโมคคล- ลานะ ทมทานพระอานนทอยดวย แลวไดทกทายปราศรยกบทานพระอานนท ครนผานคาทกทายปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขาง หนง พอนงเรยบรอยแลว ไดกลาวกะทานพระอานนทดงนวา ขาแตทาน อานนทผเจรญ ณ บดน พระคณทานนงสนทนากนดวยเรองอะไรหนอ และ พระคณทานพดเรองอะไรคางอยในระหวาง. ทานพระอานนทกลาววา ดกอนพราหมณ ในเรองทพดกนอยน พราหมณโคปกโมคคลลานะ ไดถามอาคมภาพอยางนวา ขาแตทานพระ อานนท มภกษสกรปหนงบางไหมหนอ ผถงพรอมดวยธรรมทกๆขอและทกๆ ประการททานพระโคดมพระองคนน ผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธทรงถง พรอมแลว เมอพราหมณโคปกโมคคลลานะถามแลวอยางน อาตมาภาพได ตอบ ดงนวา ดกอนพราหมณ ไมมเลยแมสกรปหนงผถงพรอมดวยธรรม ทก ๆ ขอ และทก ๆ ประการ ทพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผเปนพระ


อรหนตสมมาสมพทธทรงถงพรอมแลว เพราะพระผมพระภาคเจาพระองคนน ทรงใหมรรคทยงไมอบตไดอบต ทยงไมเกดไดเกด ตรสบอกมรรคทยงไมม ใครบอก ทรงทราบมรรค ทรงรมรรค และทรงฉลาดในมรรค สวนเหลา สาวกในบดนเปนผดาเนนตามมรรค จงถงพรอมภายหลงอย นแลคาพดระหวาง อาตมภาพกบพราหมณโคปกโมคคลลานะไดคางอย ตอนนทานกมาถง. [๑๐๘] ว. ขาแตทานพระอานนท มภกษสกรปหนงบางไหมหนอ อนทานพระโคดมพระองคนนทรงแตงตงไววา เมอเราลวงลบไปแลว ภกษ รปนจกเปนทพงอาศยของทานทงหลาย ซงพระคณเจาทงหลายจะพงเขาไป หาไดในบดน. อา. ดกอนพราหมณ ไมมเลยแมสกรปหนง ซงพระผมพระภาคเจา พระองคนน ผทรงร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธ ทรงแตงตง ไววา เมอเราลวงลบไปแลว ภกษรปนจกเปนทพงอาศยของทานทงหลาย อนอาตมาภาพทงหลายจะพงเขาไปหาไดในบดน. [๑๐๙] ว. ขาแตทานพระอานนท มภกษสกรปหนงบางไหมเลา อนสงฆทภกษผเปนเถระมากรปดวยกนสมมตแลว แตงตงไววา เมอพระผ- มพระภาคเจาเสดจลวงลบไปแลว ภกษรปนจกเปนทพงอาศยของเราทงหลาย ซงพระคณเจาทงหลายจะพงเขาไปหาไดในบดน. อา. ดกอนพราหมณ ไมมแมสกรปหนง อนสงฆทภกษผเปนเถระ มากรปดวยกนสมมตแลว แตงตงไววา เมอพระผมพระภาคเจาเสดจลวงลบ ไปแลว ภกษรปนจกเปนทพงอาศยของเราทงหลาย อนอาตมภาพทงหลายจะ พงเขาไปหาไดในบดน.


ว. ขาแตทานพระอานนท กเมอไมมทพงพาอาศยอยางน อะไรเลา จะเปนเหตแหงความสามคคกนโดยธรรม. อา. ดกอนพราหมณ อาตมาภาพทงหลายมใชไมมทพงอาศยเลย พวกอาตมภาพมทพงอาศย คอ มธรรมเปนทพงอาศย [๑๑๐] ว. ขาแตทานพระอานนท ขาพเจาถามพระคณเจาดงนวาม ภกษสกรปหนงบางไหมหนอ อนทานพระโคดมพระองคนน ทรงแตงตงไววา เมอเราลวงลบไปแลว ภกษรปนจกเปนทพงอาศยของทานทงหลาย ซงพระ- คณเจาทงหลายจะพงเขาไปหาไดในบดน พระคณเจาตอบวา ดกอนพราหมณ- ไมมเลยแมสกรปหนง ซงพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธ ทรงแตงตงไววา เมอเราลวงลบไปแลว ภกษ รปนจกเปนทพงอาศยของทานทงหลาย อนอาตมภาพทงหลายจะพงเขาไปหาได ในบดน ขาพเจาถามตอไปวา มภกษสกรปหนงบางไหมเลา อนสงฆทภกษ ผเปนเถระมากรปดวยกนสมมตแลว แตงตงไววา เมอพระผมพระภาคเจา เสดจลวงลบไปแลว ภกษรปนจกเปนทพงอาศยของเราทงหลาย ซงพระคณ เจาทงหลายจะพงเขาไปหาไดในบดน พระคณเจาตอบวา ดกอนพราหมณ ไมมเลยแมสกรปหนง อนสงฆทภกษผเปนเถระมากรปดวยกนสมมตแลว แตงตงไววา เมอพระผมพระภาคเจาเสดจลวงลบไปแลว ภกษรปนจกเปนท พงอาศยของเราทงหลาย ซงอาตมภาพทงหลายจะพงเขาไปหาไดในบดน และ ขาพเจาถามตอไปวา กเมอไมมทพงอาศยอยางน อะไรเลาจะเปนเหตแหง ความสามคคกนโดยธรรม พระคณเจาตอบวา ดกอนพราหมณ อาตมภาพ ทงหลายมใชไมมทพงอาศย พวกอาตมภาพมทพงอาศย คอ มธรรมเปนทพง อาศย ขาแตทานพระอานนท กคาทพระคณเจากลาวแลวน ขาพเจาจะพง เหนเนอความไดอยางไร.


[๑๑๑] อา. ดกอนพราหมณ มอยแล ทพระผมพระภาคเจาพระองค นนผทรงร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธ ทรงบญญตสกขาบท แกภกษทงหลาย ทรงแสดงปาตโมกขแกภกษทงหลาย ทก ๆ วนอโบสถ อาตมภาพทงหลายเทาทมอยนน จะเขาไปอาศยตามเขตแหงหนงอย ทกๆรป จะประชมรวมกน ครนแลวจะเชญภกษรปทสวดปาตโมกขได ใหสวด ถา ขณะทสวดปาตโมกขอย ปรากฏภกษมอาบตและโทษทลวงละเมด อาตมภาพ ทงหลายจะใหเธอทาทามธรรม ตามคาททรงสงสอนไว เพราะฉะนน เปน อนวา ภกษผเจรญทงหลาย มไดใหพวกอาตมภาพกระทา ธรรมตางหากให พวกอาตมภาพกระทา. ว. ขาแตพระอานนท มภกษสกรปหนงบางไหมหนอ ซงพระคณ เจาทงหลายสกการะ เคารพ นบถอ บชา ครนสกการะ เคารพแลว ยอม เขาไปอาศยอยในบดน. อา. ดกอนพราหมณ มอยรปหนงแล ซงอาตมภาพทงหลาย สก- การะ เคารพ นบถอ บชา ครนสกการะ เคารพแลว ยอมเขาไปอาศย อยในบดน. [๑๑๒] ว. ขาแตทานพระอานนท ขาพเจาถามพระคณเจาดงนวา มภกษสกรปหนงบางไหมหนอ อนทานพระโคดมพระองคนน ทรงแตงตงไว วา เมอเราลวงลบไปแลว ภกษรปนจกเปนทพงอาศยของทานทงหลาย ซง พระคณเจาทงหลายจะพงเขาไปหาไดในบดน พระคณเจาตอบวา ดกอน พราหมณ ไมมเลยแมสกรปหนง อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรง ร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธ ทรงแตงตงไววา เมอเราลวงลบ ไปแลว ภกษรปนจกเปนทพงอาศยของทานทงหลาย ซงอาตมภาพทงหลาย


จะพงเขาไปหาไดในบดน กระผมถามตอไปวา มภกษสกรปหนงบางไหมเลา อนสงฆทภกษผเปนเถระมากรปดวยกนสมมตแลว แตงตงไววา เมอพระผม- พระภาคเจาเสดจลวงลบไปแลว ภกษรปนจกเปนทพงอาศยของเราทงหลาย ซงพระคณเจาทงหลายจะพงเขาไปหาไดในบดน พระคณเจาตอบวา ดกอน พราหมณ ไมมเลยแมสกรปหนง อนสงฆทภกษผเปนเถระมากรปดวยกน สมมตแลว แตงตงไว เมอพระมมพระภาคเจาเสดจลวงลบไปแลว ภกษรป นจกเปนทพงอาศยของเราทงหลาย ซงอาตมภาพทงหลายจกพงเขาไปหาไดใน บดน ขาพเจาถามตอไปวา มภกษสกรปหนงบางไหมหนอ ซงพระคณเจา ทงหลายสกการะ เคารพ นบถอ บชา ครนสกการะ เคารพแลว ยอมเขา ไปอาศย อยในบดน พระคณเจาตอบวา ดกอนพราหมณ มอยรปหนงแล ซงอาตมภาพทงหลายสกการะ เคารพ นบถอ บชา ครนสกการะ เคารพ แลว ยอมเขาไปอาศยอยในบดน ขาแตพระอานนทผเจรญ คาทพระคณเจา กลาวแลวน ขาพเจาจะพงเหนเนอความไดอยางไร. [๑๑๓] อา. ดกอนพราหมณ มอยแล ทพระผมพระภาคเจาพระ- องคนนผทรงร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธ ตรสบอกธรรม เปนทตงแหงความเลอมใสไว ๑๐ ประการ บรรดาพวกอาตมาภาพ รปใดม ธรรมเหลานน อาตมภาพทงหลายยอมสกการะ เคารพ นบถอ บชารปนน ครนสกการะ เคารพแลว ยอมเขาไปอาศยอยในบดน ธรรม ๑๐ ประการเปน ไฉน ดกอนพราหมณ ภกษในธรรมวนยน (๑) เปนผมศล สารวมดวยปาตโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระ และโคจรอย ยอมเปนผเหนภยในโทษเพยงเลกนอย สมาทานศกษาใน สกขาบททงหลาย


(๒) เปนพหสต ทรงการศกษา สงสมการศกษา ธรรมทงามใน เบองตน งามในทามกลาง งามในทสด พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ ประกาศพรหมจรรยบรสทธบรบรณสนเชง เหนปานนน ยอมเปนอนเธอ ไดสดบแลวมาก ทรงจาไวได คลองปาก เพงตามไดดวยใจ แทงตลอดด ดวยความเหน (๓) เปนผสนโดษดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจย เภสชบรขาร (๔) เปนผไดฌาน ๔ อนเกดมในมหคคตจตเครองอยสบายในปจจ- บน ตามความปรารถนา โดยไมยาก ไมลาบาก (๕) ยอมแสดงฤทธไดเปนอเนกประการ คอ คนเดยวเปนหลายคน กได หลายคนเปนคนเดยวกได ปรากฏตวหรอหายตวไปนอกฝา นอกกาแพง นอกภเขาไดไมตดขด เหมอนไปในทวางกได ทาการผดขนและดาลงใน แผนดน เหมอนในนากได เดนบนนาไมแตกเหมอนเดนบนแผนดนกได เหาะไปในอากาศโดยขดสมาธเหมอนนกกได ลบคลาพระจนทรและพระอาทตย ซงมฤทธมอานภาพมากปานฉะน ดวยฝามอกได ใชอานาจทางกายไปจนถง พรหมโลกกได (๖) ยอมฟงเสยงทงสอง คอ เสยงทพย และเสยงมนษย ทงท ไกลและทใกลไดดวยทพยโสตธาตอนบรสทธ ลวงโสตของมนษย (๗) ยอมกาหนดรใจของสตวอน และบคคลอนไดดวยใจ คอ จต มราคะ กรวาจตมราคะ หรอจตปราศจากราคะกรวาจตปราศจากราคะ จตม โทสะกรวาจตมโทสะ หรอจตปราศจากโทสะกรวาจตปราศจากโทสะ จตมโมหะ กรวาจตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะกรวาจตปราศจากโมหะ จตหดหกรวา


จตหดห หรอจตฟงซานกรวาจตฟงซาน จตเปนมหคคตะกรวาจตเปนมหค- คตะ จตไมเปนมหคคตะกรวาจตไมเปนมหคคตะ จตยงมจตอนยงกวากรวา- จตยงมจตอนยงกวา หรอจตไมมจตอนยงกวากรวาจตไมมจตอนยงกวา จต ตงมนกรวาจตตงมน หรอจตไมตงมนกรวาจตไมตงมน จตหลดพนแลวกร วาจตหลดพนแลว หรอจตยงไมหลดพนกรวาจตยงไมหลดพน (๘) ยอมระลกถงขนธทอยอาศยในชาตกอนไดเปนอเนกประการ คอ ระลกไดชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง หลายสงวฏกปบาง หลายววฏกป บาง หลายสงวฏววฏกปบาง วาในชาตโนนเรามชออยางน มโคตรอยาง น มผวพรรณอยางน. มอาหารอยางน เสวยสขและทกขอยางน มกาหนด อายเทาน เรานนเคลอนจากชาตนนแลว บงเกดในชาตโนน แมในชาตนน เรากมชออยางน มโคตรอยางน มผวพรรณอยางน มอาหารอยางน เสวย สขและทกขอยางน กมกาหนดอายเทาน เรานนเคลอนจากชาตนนแลว จง เขาถงในชาตน ยอมระลกถงขนธทอยอาศยในชาตกอนไดเปนอเนกประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ เชนน (๙) ยอมมองเหนหมสตว กาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ฯลฯ ยอมมองเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอน บรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมทราบชดหมสตวผเปนไปตามกรรมเชนน (๑๐) ยอมขาถงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ทาใหแจงเพราะรยงดวยตนเองในปจจบนอย


ดกอนพราหมณ เหลานแล ธรรมเปนทตงแหงความเลอมใส ๑๐ ประการ อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ทรงเหน เปนพระ อรหนตสมมาสมพทธตรสบอกไว บรรดาพวกอาตมภาพ รปใดมธรรมเหลา นอาตมภาพทงหลายยอมสกการะ เคารพ นบถอ บชารปนน ครนสกการะ เคารพแลว ยอมเขาไปอาศยอยในบดน. [๑๑๔] เมอทานพระอานนทกลาวแลวอยางน วสสการพราหมณ มหาอามาตยแหงมคธรฐ ไดเรยกอปนนทะเสนาบดมาพดวา ดกอนเสนาบด ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทพระคณเจาเหลานน สกการะธรรมทควร สกการะ เคารพธรรมทควรเคารพ นบถอธรรมทควรนบถอ บชาธรรมท ควรบชาอยอยางน ตกลงพระคณเจาเหลาน ยอมสกการะธรรมทควรสกการะ เคารพธรรมทควรเคารพ นบถอธรรมทควรนบถอ บชาธรรมทควรบชา ก ในเมอพระคณเจาเหลานนจะไมพงสกการะ เคารพ นบถอ บชาสงน. พระ- คณเจาเหลานน จะพงสกการะ เคารพ นบถอ บชาสงไร แลวจะเขาไปอาศย สงไรอยไดเลา. [๑๑๕] ตอนน วสสการพราหมณมหาอามาตยแหงมคธรฐ ถาม ทานพระอานนทดงนวา กเวลาน ทานพระอานนทอยทไหน. อา. ดกอนพราหมณ เวลาน อาตมภาพอยทพระวหารเวฬวน. ว. ขาแตทานพระอานนท กพระวหารเวฬวน เปนทรนรมย เงยบ เสยงและไมอกทกครกโครม มลมพดเยนสบาย เปนทพกผอนของมนษย สมควรแกการหลกออกเรนอยหรอ. อา. ดกอนพราหมณ แนนอน พระวหารเวฬวน จะเปนทรนรมย เงยบเสยง และไมอกทกครกโครม มลมพดเยนสบาย เปนทพกผอนของ มนษย สมควรแกการหลกออกเรนอย กดวยมผรกษาคมครองเชนทาน.


[๑๑๖] ว. ขาแตทานพระอานนท ความจรง พระวหารเวฬวนจะ เปนทรนรมย เงยบเสยง และไมอกทกครกโครม มลมพดเยนสบาย เปน ทพกผอนของมนษย สมควรแกการหลกออกเรนอย กดวยมพระคณเจาทง หลายเพงฌานและมฌานเปนปกตตางหาก พระคณเจาทงหลายทงเพงฌานและ มฌานเปนปกตทเดยว ขาแตทานพระอานนท ขาพเจาขอเลาถวาย สมยหนง ทานพระโคดมพระองคนน ประทบอยทกฏาคารศาลา ในปามหาวน กรง- เวสาล ครงนนแล ขาพเจาเขาไปเฝาทานพระโคดมพระองคนนยงทประทบ ณ กฏาคารศาลา ปามหาวน ณ ทนน พระองคไดตรสฌานกถาโดยอเนก ปรยาย พระองคทงเปนผเพงฌานและเปนผมฌานเปนปกต และกทรงสรร- เสรญฌานทงปวง. [๑๑๗] อา. ดกอนพราหมณ พระผมพระภาคเจาพระองคนนทรง สรรเสรญฌานทงปวงกมใช ไมทรงสรรเสรญฌานทงปวงกมใช พระองคไม ทรงสรรเสรญฌานเชนไร ดกอนพราหมณ ภกษบางรปในธรรมวนยน มใจ รญจวนดวยกามราคะ ถกกามราคะครอบงาอย และไมรจกสลดกามราคะอน เกดขนแลว ตามความเปนจรง เธอยอมเพงเลง จดจอ ปกใจมงหมาย เฉพาะกามราคะ ทากามราคะไวในภายใน มใจปนปวนดวยพยาบาท ถกพยา- บาทครอบงาอย และไมรจกสลดพยาบาทอนเกดขนแลว ตามความเปนจรง เธอยอมเพงเลง จดจอ ปกใจมงหมายเฉพาะพยาบาท ทาพยาบาทไวในภาย- ใน มใจกลดกลมดวยถนมทธะ ถกถนมทธะครอบงาอยและไมรจกสลดถน- มทธะอนเกดขนแลว ตามความเปนจรง เธอยอมเพงเลง จดจอ ปกใจ มง หมายเฉพาะถนมทธะ ทาถนมทธะไวในภายใน มใจกลดกลมดวยอทธจจกก- กจจะครอบงาอย และไมรจกสลดอทธจจกกกจจะอนเกดขนแลว ตามความ


เปนจรง เธอยอมเพงเลง จดจอ ปกใจ มงหมายเฉพาะอทธจจกกกจจะ ทา อทธจจกกกจจะไวในภายใน มใจกลดกลมดวยวจกจฉา ถกวจกจฉาครอบงา อย และไมรจกสลดวจกจฉาอนเกดขนแลว ตามความเปนจรง เธอยอมเพง เลง จดจอ ปกใจ มงหมายเฉพาะวจกจฉา ทาวจกจฉาไวในภายใน ดกอน พราหมณพระผมพระภาคเจาพระองคนนไมทรงสรรเสรญฌานเชนนแล. ด กอนพราหมณ กพระผมพระภาคเจาพระองคนนทรงสรรเสรญฌานเชนไรเลา ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย เขาทตยฌาน มความผองใสแหงใจภาย ใน มความเปนธรรมเอกผดขน เพราะสงบวตกและวจาร ไมมวตกไมมวจาร มปตและสขเกดแตสมาธอย เปนผวางเฉยเพราะหนายปต มสตสมปชญญะ อย และเสวยสขดวยนามกาย เขาตตยฌานทพระอรยะเรยกเธอไดวา ผวาง เฉย มสตอยเปนสขอย เขาจตตถฌาน อนไมมทกข ไมมสข เพราะละสข ละทกข และดบโสมนส โทมนสกอนๆ ได มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย ด กอนพราหมณ พระผมพระภาคเจาพระองคนนทรงสรรเสรญฌานเชนนแล. [๑๑๘] ว. ขาแตทานพระอานนท เปนอนวา ทานพระโคดม พระองคนน ทรงตเตยนฌานทควรตเตยน ทรงสรรเสรญฌานทควรสรรเสรญ เอาละ ขาพเจามกจมาก มกรณยะมาก จะขอลาไปในบดน. อา. ดกอนพราหมณ ขอทานโปรดสาคญกาลอนควรในบดน เถด ตอนน วสสการพราหมณมหาอามาตยแหงมคธรฐ ชนชมยนดภาษตของทาน พระอานนทแลว ลกจากอาสนะหลกไป. [๑๑๙]. ครงนน เมอวสสการพราหมณมหาอามาตยแหงมคธรฐหลก ไปแลวไมนาน พราหมณโคปกโมคคลลานะ ไดกลาวกะทานพระอานนท


ดงนวา ปญหาของขาพเจา ซงขาพเจาไดถามทานพระอานนทนนพระคณเจา ยงมไดพยากรณแกขาพเจาเลย. ทานพระอานนทกลาววา ดกอนพราหมณ เราไดกลาวแกทานแลว มใชหรอวา ดกอนพราหมณ ไมมเลยแมสกรปหนงผถงพรอมดวยธรรมทก ๆ ขอ และทกๆ ประการ ทพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผเปนพระอรหนต- สมมาสมพทธทรงถงพรอมแลว เพราะพระผมพระภาคเจาพระองคนน ทรง ใหมรรคทยงไมอบตไดอบต ทยงไมเกดไดเกด ตรสบอกมรรคทยงไมมใคร บอก ทรงทราบมรรค ทรงรมรรค และทรงฉลาดในมรรค สวนเหลาสาวก ในบดน เปนผดาเนนตามมรรค จงถงพรอมในภายหลงอย. จบ โคปกโมคลลลานสตรท ๘


อรรถกถาโคปกโมคคลลานสตร โคปกโมคคลลานสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลว อยางน. พงทราบวนจฉยในพระสตรนนดงตอไปน. บทวา อจรปรนพพเต ภควต ความวาเมอพระผมพระภาคเจาปรนพพานแลว คอในกาลทพระอานนท แบงพระธาตแลว มายงกรงราชคฤหเพอจะทาการสงคายนาพระธรรม. บทวา รโ ปชโชตสส อาสงกมาโน ความวา พระราชาพระนามวาจณฑ- ปชโชตพระองคน เปนพระสหายของพระเจาพมพสารมหาราช. กตงแตเวลา ทสงหมอชวกไปปรงเภสชถวาย กยงเปนมตรกนแนนแฟนขน. ทาวเธอทรง สดบวา. พระเจาอชาตศตรเชอคาของพระเทวทต ปลงพระชนมพระบดา จง ไดตรสในทประชมวา พระเจาอชาตศตรนฆาสหายรกของเราแลว สาคญ (มนหมาย) วาจกครองราชสมบต ดงน เราจะใหเขารวา เรายงมอยในบรรดา เหลาสหายผมยศใหญ. พระเจาอชาตศตรนนทรงเกดความระแวง เพราะไดทรง สดบคานน. เพราะเหตนน จงตรสวา ทรงระแวงพระเจาปชโชต ดงน. บทวา กมมนโต ไดแก สถานททางาน เพอตองการซอมแซมดานนอกพระนคร. บทวา อปสงกม ความวา พระอานนทรอยวา พวกเราเทยวไป ดวยหมายใจวา จกใหทาการรอยกรองพระธรรมวนย พราหมณโคปก โมคคลลานะนเปนขาราชการผมศกดใหญ เมอเขาสนบสนน เขาพงทาการ อารกขาพระเวฬวนดงน จงเขาไปหา. บทวา เตห ธมเมห ไดแกดวยธรรม คอ พระสพพญตญาณเหลานน. บทวา สพเพน สพพ ไดแก ทกขอ โดยอาการทงปวง. บทวา สพพถา สพพ ไดแก ทกขอโดยสวนทงปวง.


พราหมณ กลาววา ขาพเจาขอถามอะไร (สกอยาง). ขาพเจาขอถามขอนวา ก ครทง ๖ เกดกอน ออกบวชจากตระกลทไมมใครรจก พวกเขาตายในเมอพระ ตถาคตยงทรงพระชนมอย แมสาวกทงหลายของพวกเขากออกบวชจากตระกลท ไมมใครรจก เหมอนกน. ตอเมอพวกเขาลวงลบไป สาวกทงหลายเหลานน ไดกอการววาทกนใหญ. สวนพระสมณโคดมเสดจออกผนวชจากตระกลใหญ ตอเมอพระสมณโคดมนนลวงไปแลว พระสาวกทงหลายจกกอการววาทกน ใหญ ถอยคาดงวามาน ไดเกดแพรไปทวชมพทวป ดวยประการดงน ก เมอพระสมมาสมพทธเจา ยงทรงพระชนมอย ภกษทงหลายมไดววาทกนเลย แมความววาททไดมขนนน กไดสงบไปในทนนแหละ. กในเวลาทพระสมมา- สมพทธเจาเสดจปรนพพาน ภกษทงหลายมากมายเกดความสลดใจใหญหลวง วา มจจราชไมอดสตอพระศาสดา ผทรงบาเพญบารม ๓๐ ทศใหบรบรณแลว บรรลพระสพพญตญาณเหมอนใบไมแก (จะตงอยไดอยางไร) ขางหนาลม ทสามารถพดพาภเขาสเนรอนสงหกลานแปดแสนโยชนใหเคลอนได จกอดส ตอใครกน ดงนแลว ไดเปนผพรอมเพรยงกน สงบราบเรยบยง ขอนเพราะ เหตไร? บทวา อนสายมาโน แปลวา ตรวจตราอย. อธบายวา ร การงานททาแลว และยงไมไดทา. อกอยางหนง ไดแกตดตาม (ผลงาน). บทวา อตถ น โข ไดแก วสสการพราหมณนถามเรองทมในหน หลง. บทวา อปปฏสสรเณ ไดแกเมอธรรมวนยไมเปนทพงอาศย. บทวา โก เหต ธมมสามคคยา ความวา ใครเปนเหต ใครเปนปจจยแหง ความพรอมเพรยงของทานทงหลาย. ดวยบทวา ธมมปฏสสรโณ แสดงวา ธรรมเปนทพง ธรรมเปนทอาศยของเราทงหลาย.


บทวา วตเตต (การสวดปาตโมกขยอมเปนไป) คอเปนคณทคลอง แคลวมา. คาทงสองนวา อาปตต วา วตกกโม วา ตองอาบตหรอลวง ละเมด ดงน เปนการลวงละเมดพระบญญตของพระพทธเจานนแหละ. บท วา ยถาธมม ยถานสฏ กาเรม (พวกเราจะใหเธอทาตามธรรมตามท ทรงสงสอนไว) อธบายวา พวกเราจะใหเธอทาตามธรรมและคาสงสอนททรง ตงไว. โน อกษร แมใน ๒ บทวา น กร โน ภวนโต กาเรนต ธมโมว กาเรต เปนเพยงนบาต. ในคานมอธบายดงนวา นยวาเมอเปน อยางนน ทานผเจรญทงหลายใหทาหามได แตธรรมใหทา. คาวา ตคฆ เปนนบาตลงในอรรถวา สวนเดยว. บทวา กห ปน ภว อานนโท มอธบายวา ยอมไมรวา พระเถระอยในพระเวฬวน หรอ ? ร. กวสสการพราหมณน ใหการอารกขาพระเวฬวน เพราะฉะนน ประสงคจะยกตน จงไดถามอยางนน. กเพราะเหตไร วสสการพราหมณนน จงใหการอารกขาในพระเวฬวนนน ? (เพราะ) ไดยนวา วนหนง ทานวสส- การพราหมณนนเหนพระมหากจจายนเถระ ลงจากเขาคชฌกฏ จงกลาววา นนเหมอนลง. พระผมพระภาคเจาไดสดบคานนแลวตรสวาเขาขอขมาโทษเสย ขอนนเปนการด ถาไมขอขมาโทษเขาจกเปนลงหางโคในพระเวฬวนน๑. วสส- การพราหมณนนฟงพระดารสนนแลว คดวา ธรรมดาพระดารสของพระ สมณโคดมไมเปนสอง ภายหลงเมอเวลาเราเปนลง จกไดมทเทยวหากน จง ปลกตนไมนานาชนดในพระเวฬวน แลวใหการอารกขา กาลตอมา วสส- การพราหมณถงอสญญกรรมแลวเกดเปนลง. เมอใครพดวา วสสการ- พราหมณ กไดมายนอยใกลๆ. คาวา ตคฆ เปนนบาตลงในคาวา สวนเดยว เทานน ในทก ๆ วาระ. บทวา ตคฆ โถ อานนท ความวา พราหมณ ๑. ม. โคนงคลมกกโฏ ลงหนาดาหรอชะน.


รวา พระเถระยกยองตนในทามกลางบรษทอยางน จงกลาวอยางนวา แมเราก ยกยองพระเถระ. บทวา น โข พราหมณ ความวา นยวา พระเถระคดวา ฌาน ทพระสมมาสมพทธเจาสรรเสรญกม ทไมสรรเสรญกม แตพราหมณนสรร- เสรญทงหมดเลย กลาวปญหาใหคลาดเคลอน เราไมอาจมองหนาพราหมณน ได ไมอาจรกษาบณฑบาต เราจกกลาวปญหาใหตรง ดงน จงเรมกลาวคาน. บทวา อนนตร กรตวา แปลวา กระทาไวภายใน. บทวา เอวรป โข พราหมณ โส ภควา ณาน วณเณส ความวา ในทน ตรส ฌานทรวบรวมเอาไวทงหมด. บทวา ยนโน มย ความวา ไดยนวา พราหมณนรษยาวสสการพราหมณ หวงจะไมกลาวถงปญหาทวสสการพราหมณ นนถาม ครนรวาเขากลาวแลวกไมสบายใจวา พระอานนทเอาปญหาทวสส- การพราหมณถาม มาเปนชอของฌานนนบอยๆกลาวอยางกวางขวาง แตปญหา ทเราถาม ทานกลาวเปนบางสวนเทานน เหมอนเอาปลายไมเทาจ ฉะนน เพราะฉะนน จงกลาวอยางนน. คาทเหลอในทกแหงงายทงนนแล. จบ อรรถกถาโคปกโมคคลลานสตรท ๘


๙. มหาปณณมสตร วาดวยอปาทานและอปาทานขนธ [๑๒๐] ขาพเจาไดฟงมาแลว อยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทปราสาทของอบาสกาวสาขา- มคารมารดา ในพระวหารบพพาราม กรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคเจา มภกษสงฆหอมลอม ประทบนงกลางแจง ในราตรมจนทรเพญ วนนน เปนวนอโบสถ ๑๕ คา ขณะนน ภกษรปหนงลกจากอาสนะ หมจวรเฉวยงบา ขางหนง ประนมอญชลไปทางทประทบของพระผมพระภาคเจาแลว กราบทล พระผมพระภาคเจาดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจะขอกราบทล ถามปญหาสกเลกนอยกะพระผมพระภาคเจา ถาพระผมพระภาคเจาจะประทาน โอกาสเพอพยากรณปญหาแกขาพระองค. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษ ถาอยางนน เธอจงนงลง ยงอาสนะของตน ประสงคจะถามปญหาขอใด กถามเถด. [๑๒๑] ครงนน ภกษรปนนนงยงอาสนะของตนแลว ไดทลถามพระ- ผมพระภาคเจาดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ อปาทานขนธ คอ รปปาทาน- ขนธ เวทนปาทานขนธ สญปาทานขนธ สงขารปาทานขนธ วญญาณ- ปาทานขนธ ม ๕ ประการเทานหรอหนอแล. พ. ดกอนภกษ อปาทานขนธ ม ๕ ประการเทาน คอ รปปาทาน- ขนธ เวทนปาทานขนธ สญปาทานขนธ สงขารปาทานขนธ วญญาณ ปาทานขนธ.


ภกษนนกลาวชนชมยนดภาษตของพระผมพระภาคเจาวา ชอบแลว พระเจาขา แลวทลถามปญหากะผมพระภาคเจายงขนไปวา ขาแตพระองคผ เจรญ กอปาทานขนธ ๕ เหลาน มอะไรเปนมล. พ. ดกอนภกษ อปาทานขนธ ๕ เหลาน มฉนทะเปนมล. ภ. ขาแตพระองคผเจรญ อปาทานกบอปาทานขนธ ๕ นนอยาง เดยวกนหรอ หรอวาอปาทานเปนอยางอนจากอปาทานขนธ ๕. พ ดกอนภกษ อปาทานกบอปาทานขนธ ๕ นน จะอยางเดยวกน กมใช อปาทานจะเปนอยางอนจากอปาทานขนธ ๕ กมใช ดกอนภกษ ความ กาหนดพอใจ ในอปาทานขนธ ๕ นนแล เปนตวอปาทานในอปาทานขนธ ๕ นน. [๑๒๒] ภ. ขาแตพระองคผเจรญ กความตางแหงความกาหนด พอใจในอปาทานขนธทง ๕ ม หรอ พระผมพระภาคเจาทรงรบวา ม แลว ตรสวา ดกอนภกษ บคคล บางคนในโลกน มความปรารถนาอยางนวา ขอเราพงมรปอยางน เวทนา อยางน สญญาอยางน สงขารอยางน วญญาณอยางน ในอนาคตกาลเถด ดกอนภกษ อยางนแลเปนความตางแหงความกาหนดพอใจในอปาทานขนธ ทง ๕. วาดวยเหตเรยกชอวาขนธ [๑๒๓] ภ. ขาแตพระองคผเจรญ ขนธทงหลายมชอเรยกวาขนธ ไดดวยเหตเทาไร. พ. ดกอนภกษ รปอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปน อนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายในหรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอ ล เอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกล หรอในทใกลกตาม นเปน


รปขนธ. เวทนาอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคตทงทเปน ปจจบน เปนไปภายในหรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลว หรอประณตกตาม อยในทไกลหรอในทใกลกตาม ทเปนเวทนาขนธ. สญญา อยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไป ในภายในหรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตก ตาม อยในทไกลหรอในทใกลกตาม นเปนสญญาขนธ. สงขารเหลาใดเหลาหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายในหรอมใน ภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกล หรอในทใกลกตาม นเปนสงขารขนธ. วญญาณอยางใดอยางหนง ทงทเปน อดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายในหรอมในภายนอกก ตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกลหรอในท ใกลกตาม นเปนวญญาณขนธ ดกอนภกษ ขนธทงหลายยอมมชอเรยกวาขนธ ดวยเหตเพยงเทานแล. [๑๒๔] ภ. ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอแล เปนเหต เปน ปจจยแหงการบญญตรปขนธ แหงการบญญตเวทนาขนธ แหงการบญญต สญญาขนธ แหงการบญญตสงขารขนธ อะไรหนอแลเปนเหต เปนปจจย แหงการบญญตวญญาณขนธ. พ. ดกอนภกษ มหาภตรป ๔ เปนเหต เปนปจจย แหงการบญญต รปขนธ ผสสะเปนเหต เปนปจจย แหงการบญญตเวทนาขนธ ผสสะเปน เหตเปนปจจย แหงการบญญตสญญาขนธ ผสสะเปนเหต เปนปจจยแหง การบญญตสงขารขนธ นามรปเปนเหต เปนปจจย แหงการบญญตวญญาณ ขนธ


[๑๒๕] ภ. ขาแตพระองคผเจรญ กสกกายทฏฐ จะมไดอยางไร. พ. ดกอนภกษ ปถชนผไมไดสดบในโลกน เปนผไมไดเหนพระ อรยะไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ ไมไดฝกในธรรมของพระอรยะไมไดเหน สตบรษ ไมฉลาดในธรรมของสตบรษ ไมไดฝกในธรรมของสตบรษ ยอม เลงเหนรปโดยความเปนอตตาบาง เลงเหนอนตตาวามรปบาง เลงเหนรปใน อตตาบาง เลงเหนอตตาในรปบาง ยอมเลงเหนเวทนาโดยความเปนอตตา บาง เลงเหนอตตาวามเวทนาบาง เลงเหนเวทนาในอตตาบาง เลงเหนอตตา ในเวทนาบาง ยอมเลงเหนสญญาโดยความเปนอตตาบาง เลงเหนอตตาวาม สญญาบาง เลงเหนสญญาในอตตาบาง เลงเหนอตตาในสญญาบาง ยอมเลง เหนสงขารโดยความเปนอตตาบาง เลงเหนอตตาวามสงขารบาง เลงเหนสงขาร ในอตตาบาง เลงเหนอตตาในสงขารบาง ยอมเลงเหนวญญาณโดยความเปน อตตาบาง เลงเหนอตตาวามวญญาณบาง เลงเหนวญญาณในอตตาบาง เลง เหนอตตาในวญญาณบาง ดกอนภกษ อยางนแลสกกายทฏฐจงมได. [๑๒๖] ภ. ขาแตพระองคผเจรญ สกกายทฏฐจะไมมไดอยางไร. พ. ดกอนภกษ อรยสาวกผไดสดบแลวในธรรมวนยน เปนผได เหนพระอรยะ ฉลาดในธรรมของพระอรยะ ฝกดแลวในธรรมของพระอรยะ ไดเหนสตบรษ ฉลาดในธรรมของสตบรษ ฝกดแลวในธรรมของสตบรษ ยอมไมเลงเหนรปโดยความเปนอตตาบาง ไมเลงเหนอตตาวามรปบาง ไมเลง เหนรปในอตตาบาง ไมเลงเหนอตตาในรปบาง ยอมไมเลงเหนเวทนาโดย ความเปนอตตาบาง ไมเลงเหนอตตาวามเวทนาบาง ไมเลงเหนเวทนาใน อตตาบาง ไมเลงเหนอตตาในเวทนาบาง ยอมไมเลงเหนสญญาโดยความเปน อตตาบาง ไมเลงเหนสญญาในอตตาบาง ไมเลงเหนอตตาในสญญาบาง ยอม


ไมเลงเหนสงขารโดยความเปนอตตาบาง ไมเลงเหนอตตาวามสงขารบาง ไม เลงเหนสงขารในอตตาบาง ไมเลงเหนอตตาในสงขารบาง ยอมไมเลงเหน วญญาณโดยความเปนอตตาบาง ไมเลงเหนอตตาวามวญญาณบาง ไมเลงเหน วญญาณในอตตาบาง ไมเลงเหนอตตาในวญญาณบาง ดกอนภกษ อยางน แล สกกายทฏฐจงไมม. วาดวยคณและโทษของขนธ ๕ [๑๒๗] ภ. ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอแลเปนคณเปนโทษ เปนทางสลดออกในรป อะไรเปนคณ เปนโทษ เปนทางสลดออกในเวทนา อะไรเปนคณเปนโทษ เปนทางสลดออกในสญญา อะไรเปนคณเปนโทษ เปนทางสลดออกในสงขาร อะไรเปนคณ เปนโทษ เปนทางสลดออกในวญญาณ. พ. ดกอนภกษ อาการทสขโสมนสอาศยรปเกดขน นเปนคณใน รป อาการทรปไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา นเปน โทษในรป อาการทกาจดฉนทราคะละฉนทราคะในรปได นเปนทางสลด ออกในรป อาการทสขโสมนสอาศยเวทนาเกดขน นเปนคณในเวทนา อาการ ทเวทนาไมเทยงเปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา นเปนโทษใน เวทนา อาการทกาจดฉนทราคะ ละฉนทราคะในเวทนาได นเปนทางสลด ออกในเวทนา อาการทสขโสมนสอาศยสญญาเกดขน นเปนคณในสญญา อาการ ทสญญาไมเทยงเปนทกขมความแปรปรวนไปเปนธรรมดา นเปนโทษในสญญา อาการทกาจดฉนทราคะละฉนทราคะในสญญาได นเปนทางสลดออกในสญญา อาการทสขโสมนสอาศยสงขารเกดขน นเปนคณในสงขาร อาการทสงขารไม เทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา นเปนโทษในสงขาร อาการทกาจดฉนทราคะละฉนทราคะในสงขารได นเปนทางสลดออกในสงขาร อาการทสขโสมนสอาศยวญญาณเกดขน นเปนคณในวญญาณ อาการทวญ-


ญาณไมเทยงเปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา นเปนโทษในวญ- ญาณ อาการทกาจดฉนทราคะ ละฉนทราคะในวญญาณได นเปนทางสลด ออกในวญญาณ. วาดวยเหตละมานานสย [๑๒๘] ภ. ขาแตพระองคผเจรญ กเมอร เมอเหนอยางไรจงไมม อนสยคอความถอตววาเปนเรา วาของเรา ในกายอนมวญญาณน และใน นมตทงหมดภายนอก. พ. ดกอนภกษ บคคลเหนดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงดง นวา รปอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายในหรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอ ประณตกตาม อยในทไกลหรอในทใกลกตาม ทงหมดนน ไมใชของเรา ไมใชเรา ไมใชอตตาของเรา เหนดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงดงน วา เวทนาอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปน ปจจบน เปนไปในภายในหรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกลหรอในทใกลกตาม ทงหมดนนไมใชของ เรา ไมใชเรา ไมใชอตตาของเรา เหนดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรง ดงนวา สญญาอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปน ปจจบน เปนไปในภายใน หรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกลหรอในทใกลกตามทงหมดนนไมใชของ เรา ไมใชเรา ไมใชอตตาของเรา เหนดวยปญญา อนชอบตามความเปน จรงดงนวา สงขารเหลาใดเหลาหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงท เปนปจจบน เปนไปในภายในหรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดก ตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกลหรอในทใกลกตาม ทงหมดนนไม ใชของเรา ไมใชเรา ไมใชอตตาของเรา เหนดวยปญญาอนชอบตามความ


เปนจรงดงนวา วญญาณอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายในหรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอ ประณตกตาม อยในทไกลหรอในทใกลกตาม ทงหมดนน ไมใชของเรา ไม ใชเรา ไมใชอตตาของเรา ดกอนภกษ เมอร เมอเหนอยางนแล จงไมม อนสยคอความถอตววาเปนเรา วาของเรา ในกายอนมวญญาณน และในนมต ทงหมดในภายนอก. วาดวยปรวตกเรองผรบผลของกรรม [๑๒๙] ลาดบนนแล มภกษรปหนง เกดความปรวตกแหงใจขน อยางนวา ทานผจาเรญ เทาทวามาน เปนอนวา รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณเปนอนตตา กรรมทอนตตาทาแลว จกสมผสตนไดอยางไร. ครง นนแล พระผมพระภาคเจาทรงทราบความปรวตกแหงใจของภกษรปนนดวย พระหฤทย จงรบสงกะภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ขอทโมฆบรษ บางคนในธรรมวนยน ไมรแลว ตกอยในอวชชา ใจมตณหาเปนใหญ พง สาคญคาสงสอนของศาสดาอยางหนหนพลนแลน ดวยความปรวตกวา ทานผ จาเรญ เทาทวามาน เปนอนวา รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณเปน อนตตา กรรมทอนตตาทาแลว จกถกตนไดอยางไร เราจะขอสอบถาม ด กอนภกษทงหลาย เราไดแนะนาพวกเธอในธรรมนน ๆ แลวแล พวกเธอจะ สาคญความขอนนเปนไฉน รปเทยงหรอไมเทยง. ภกษเหลานนทลวา ไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนนเปนทกขหรอสขเลา. ภ. เปนทกข พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา ควรละหรอทจะเลงเหนสงนนวา นนของเรา นนเรา นนอตตาของเรา.


ภ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เวทนาเทยงหรอไมเทยง. ภ. ไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนนเปนทกข หรอเปนสขเลา. ภ. เปนทกข พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา ควรละหรอทจะเลงเหนสงนนวา นนของเรา นนเรา นนอตตาของเรา. ภ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน สญญาเทยงหรอไมเทยง. ภ. ไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนน เปนทกขหรอเปนสขเลา. ภ. เปนทกข พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา ควรละหรอทจะเลงเหนสงนนวา นนของเรา นนเรา นนอตตาของเรา. ภ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน สงขารเทยงหรอไมเทยง. ภ. ไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนนเปนทกขหรอเปนสขเลา. ภ. เปนทกข พระเจาขา. พ. . กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา ควรละหรอทจะเลงเหนสงนน วา นนของเรา นนเรา นนอตตาของเรา


ภ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน วญญาณเทยงหรอไมเทยง. ภ. ไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนนเปนทกข หรอเปนสขเลา. ภ. เปนทกข พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา ควรละหรอทจะเลงเหนสงนนวา นน ของเรา นนเรา นนอตตาของเรา. ภ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย เพราะเหตนน พวกเธอพงเหนดวยปญญา อนชอบตามความเปนจรงดงนวา รปอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงท เปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายใน หรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกลหรอในทใกลก ตาม ทงหมดนน ไมใชของเรา ไมใชเรา ไมใชอตตาของเรา พงเหนดวย ปญญาอนชอบตามความเปนจรงดงนวา เวทนาอยางใดอยางหนง ทงทเปน อดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายในหรอมในภายนอก กตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกลหรอในท ใกลกตาม ทงหมดนน ไมใชของเรา ไมใชเรา ไมใชอตตาของเรา พง เหนดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงดงนวา สญญาอยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายในหรอมใน ภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อยในทไกล หรอในทใกลกตาม ทงหมดนน ไมใชของเรา ไมใชเรา ไมใชอตตาของ


เรา พงเหนดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงดงนวา สงขารเหลาใดเหลา หนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปนไปในภายใน หรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณตกตาม อย ในทไกลหรอในทใกลกตาม ทงหมดนน ไมใชของเรา ไมใชเรา ไมใช อตตาของเรา พงเหนดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงดงนวา วญญาณ อยางใดอยางหนง ทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต ทงทเปนปจจบน เปน ไปในภายในหรอมในภายนอกกตาม หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอประณต กตาม อยในทไกลหรอในทใกลกตาม ทงหมดนน ไมใชของเรา ไมใชเรา ไมใชอตตาของเรา ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกผสดบแลวเหนอยอยางน ยอมเบอหนาย แมในรป แมในเวทนา แมในสญญา แมในสงขาร แมใน วญญาณ เมอเบอหนาย ยอมคลายกาหนด เพราะคลายกาหนด. จตยอม หลดพน เมอจตหลดพนแลว ยอมมญาณรวาหลดพนแลว รชดวา ชาต สนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทา ไคทาเสรจแลว กจอนเพอ ความเปนอยางนมไดม. พระผมพระภาคเจาไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนตางชนชมยนด ภาษตของพระผมพระภาคเจา และเมอพระผมพระภาคเจากาลงตรสไวยากรณ ภาษตนอย ภกษประมาณ ๖๐ รป ไดมจตหลดพนจากอาสวะ เพราะไมถอ มนแล. จบ มหาปณณมสตรท ๙


อรรถกถามหาปณณมสตร มหาปณณมสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน:- พงทราบวนจฉยในมหาปณณมสตรนน ดงตอไปน. บทวา ตทห แยกเปน ตสม อห แปลความวา ในวนนน. ชอวา อโบสถ เพราะ อรรถวา เปนวนทเขาอยจา. บทวา อปวสนต ความวา เขาไปอยจาดวยศล หรอดวยการอดอาหาร. กในทนมการขยายความดงตอไปน กการแสดงปาตโมกข ชอวา อโปสถ ในคาเปนตนวา อายามาวโส กปปน อโปสถ คมส- สาม ทานกปปนะมาเถด พวกเราไปยงอโบสถกน. ศลชอวา อโปสถ ในคา เปนตนวา เอว อฏงคสมนนาคโต โข วสาเข อโปสโถ อปวตโถ ดกอนวสาขา อโบสถอนประกอบดวยองค ๘ แล อนบคคลเขาจาแลวดวย อาการอยางน. อปวาส ชอวา อโปสถ (การจาศลดวยการอดอาหาร) ใน คาเปนตนวา สทธสส สทา ผคค สทธสสโปสโถ สทา ผคคฤกษ (คอฤกษเดอนผคค) สาหรบผหมดจดทกเมอ แตอโบสถกสาหรบผหมดจด ทกเมอ. ชอวาเปนบญญต (คอชอทเรยก) ในคาเปนตนวา อโปสโถ นาม นาคราชา พระยาชางชอวา อโบสถ. วนทพงเขาไปอย (จาศล) ชอ วา อโปสถ ในคาเปนตน วา น ภกขเว ตทหโปสเถ สภกขกา อาวาสา ภกษทงหลาย ในวนอโบสถวนนน ไมพงไปจากอาวาสทมภกษ. แมในทน กประสงคเอาการเขาอย (จาศล) นนนนแหล. กวนทเขาอย (จาศล) น นนม ๓ อยาง โดยวนอฏฐม วนจาตททส และวนปณณรส เพราะฉะนน จงตรสวา ปณณรเส (ในวนอโบสถ ๑๕ คา) เพอจะหามบททงสองทเหลอ เพราะเหตนนทานจงกลาววา ชอวา วนอโบสถ เพราะเปนวนทเขาอย (จาศล)


ชอวา ปณณา เพราะเตมแลวคอ เตมบรบรณ เพราะเปนวนเตมเดอน ทานเรยกพระจนทรวา มา. พระจนทรนนเตมดวงแลวใน (วน ) ดถน เพราะเหตนนดถน จงชอวา ปณณมา (วนพระจนทรเตมดวง). พงทราบ ความหมายในบททงสองนวา ปณณาย ปณณมาย (ในวนเพญมพระจนทร เตมดวง) ดวยประการอยางน. บทวา เทส แปลวา เหตการณ. บทวา เตนห ตว ภกข สเก อาสเน นสทต วา ปจฉ ความวา เพราะเหตไร พระผมพระ- ภาคเจาจงไมตรสแกภกษผทยน รบสงใหนงลง. ไดยนวา ภกษนเปนพระ สงฆเถระของภกษเหลานน เรยนกรรมฐานในสานกของทานแลวพากเพยร พยายามอย กาหนดพจารณา มหาภตรป (และ) อปาทายรป กาหนดพจารณา วปสสนา มลกษณะของตนอนมนามรปเปนปจจยใหเปนอารมณ ครงนน ภกษเหลานนมายงทปรนนบตอาจารยในเวลาเยน ไหวแลวนงอย พระเถระ จงถามถงเรองกรรมฐานทงหลาย มการกาหนดพจารณามหาภตรปเปนตน. ภกษเหลานนบอกไดทงหมด. แตถกถามปญหาในมรรคและผล ไมอาจบอก ได. ทนน พระเถระจงคดวา ในสานกเรา ไมมการละเลยการใหโอวาทแก ภกษเหลาน และภกษเหลานกปรารภความเพยรอย. กรยาทประมาทกไมม แกภกษเหลานน แมมาตรวา ชวเวลาไกกนนา. แมเมอเปนอยางน ภกษ เหลานกไมอาจทามรรคผลใหเกดขนได. เราไมรอธยาศยของภกษเหลาน ภกษเหลานคงจะเปนผทพระพทธเจาตองทรงแนะนา เราจกพาภกษเหลานน ไปยงสานกของพระศาสดา เมอเปนอยางนน พระศาสดาจกทรงแสดงธรรม อนเกยวเนองกบความประพฤตของภกษเหลานน (ครนคดแลว) จงพาภกษ เหลานนมายงสานกของพระศาสดา.


แมพระศาสดากทรงถอเอานาทพระอานนทนาเขาไปถวายในตอนเยน ทรงกระทาพระสรระใหสดชนแลวประทบนงบนเสนาสนะอนประเสรฐ ทเขาป ลาดไวในบรเวณปราสาทของมคารมารดา. แมภกษสงฆกนงแวดลอมพระองค. เวลานน พระอาทตยกาลงอสดงคต พระจนทรกาลงขน พระผมพระภาคเจา ประทบนง ณ ททามกลาง. พระจนทรไมมรศม พระอาทตยไมมรศม พระ พทธรศมเปนค ๆมวรรณะ ๖ ประการ ขมรศมของพระจนทรและพระอาทตย เสย สองแสงโชตชวงเปนกลมเปนกอน แลนไปทวทศานทศ. เรองทงหมด นนพงใหพสดารโดยนยดงกลาวแลวในหนหลง. นชอวาพนภมของการพรรณนา ในอธการน กาลง (ความสามารถ) ของพระธรรมกถกเทานนทอาจกลาวให พอควรแกประมาณได เรองทควรแกประมาณนน ควรกลาวในการพรรณนา พระพทธรศมนน. ไมควรพดวา กลาวยาก. เมอบรษทประชมกนอยางน แลว พระเถระลกขน ขอใหพระศาสดาประทานโอกาสเพอพยากรณปญหา. ลาดบนนพระผมพระภาคเจา ทรงดารวา ถาเมอภกษนยนถามปญหา พวก ภกษทเหลอจกลกขนดวยคดกนวา อาจารยของพวกเราลกขนแลว เมอเปน อยางนน จกเปนอนกระทาความไมเคารพในพระตถาคต. ถาภกษเหลานน จกนงทลถาม (ปญหา) จกเปนอนกระทาความไมเคารพในอาจารย จกไม อาจทาจตใหแนวแนรบธรรมเทศนา. แตเมออาจารยนง ภกษเหลานนจกนง แตนนจกเปนผมจตแนวแน อาจรบพระธรรมเทศนาได. ดวยเหตนน พระผ มพระภาคเจาจงไมตรสแกภกษทยน รบสงใหนงลง ฉะนแล. บทวา อเม น โข ภนเต ความวา กระทาเหมอนถามดวยความ สงสย. กพระเถระกาหนดพจารณาความเกดแหงเบญจขนธแลว บรรลพระ- อรหต เปนพระมหาขณาสพ. ความสงสยของพระเถระนยอมไมม กแมร


อย ทาเปนเหมอนไมรตามกควร. กถาทาเหมอนรตาม เมอจะแกแกเขายอม กลาวแตบางสวนเทานนดวยสาคญวาผนร. แตเมอทาเปนไมรตาม เมอจะ กลาว ยอมนาเอาเหตการณทกดานมากลาวใหปรากฏ. กบางคนแมไมรกทาเปน เหมอนรตาม. พระเถระจะการทาอยางไรกะคาเหนปานน กพระเถระรอยท เดยว พงทราบวา ถามเหมอนไมร. บทวา ฉนทมลกา แปลวา มตณหา เปนมล. บทวา เอว รโป สย ความวา ถาประสงคเปนคนขาว ยอม ปรารถนาวา ขอเราจงเปนคนมวรรณะเหมอนหรดาล หรอเหมอนมโนศลา หรอเหมอนทอง. ถาประสงคจะเปนคนดากปรารถนาวา ขอเราจงเปนผม วรรณะเหมอนดอกอบลเขยว เหมอนดอกอญชน หรอเหมอนดอกฝาย. บทวา เอวเวทโน ไดแก ปรารถนาวา ขอเราจงเปนผมเวทนาเปนกศล หรอเปน ผมเวทนาเปนสข. แมในสญญาเปนตนกมนยนแหละ. กเพราะธรรมดาวา ความปรารถนาในอดต ยอมมไมได และแมถงจะปรารถนากไมอาจไดมน แมในปจจบนกไมได คนขาวปรารถนาความเปนคนดา แลวจะเปนคนดาไป ในปจจบนกไมได คนดาจะเปนคนขาว คนสงจะเปนคนเตย หรอคนเตย จะเปนคนสงกไมได แตเมอบคคลใหทาน สมาทานศลแลวปรารถนาวา ขอ เราจงเปนกษตรยหรอจงเปนพราหมณในอนาคตกาลเถด ดงน ความปรารถนา ยอมสาเรจ ฉะนนทานถอเอาแตอนาคตเทานน. บทวา ขนธาธวจน ไดแก ถามวา การบญญตวาขนธแหงขนธ ทงหลายยอมมไดดวยเหตมประมาณเทาใด. บทวา มหาภตเหต ความวา กเหตทานเรยกวาเหต ในคาเปนตน วา กศลเหต ๓ ประการ. อวชชา ชอ วา สาธารณเหต เพราะเปนเหตทวไปแกปญญาภสงขารเปนตน. กศลกรรม และอกศลกรรมเปนเหตสงสดในการใหผลของตนๆ. ในทนทานประสงคเอา


ปจจยเหตในอธการวาดวยปจจยเหตนน มหาภตรป คอ ปฐวธาตเปนเหต เละเปนปจจย เพอแสดงการบญญตภตรป ๓ นอกน และอปาทายรป. พง ทราบ การประกอบความแมในบททเหลออยางน. บทวา ผสโส ความวา ผสสะ เปนเหตและเปนปจจยแหงการบญญตขนธ ๓ โดยพระบาลวา ภกษ ทงหลาย บคคลผถกกระทบยอมรสก ยอมจาได ยอมคด (ปรงแตง) ดงน. ในบทวา วาณกขนธสส นมความวา รป ๓๐ ถวน และขนธ ๓ ท สมปยตกบวญญาณ โดยกาหนดอยางสง ยอมเกดแกคพภเสยยกสตวทงหลาย พรอมกบปฏสนธวญญาณกอน นามรปนนเปนเหตและปจจยแหงการบญญต ปฏสนธวญญาณ. ในจกขทวาร จกขปสาทรป กบรปารมณ จดเปนรปขนธ ขนธ ๓ ทสมปยตกบวญญาณ จดเปนนาม. นามรปนนเปนเหตและเปนปจจย แหงการบญญตจกขวญญาณ. ในวญญาณทเหลอมนยนเหมอนกน. บทวา กถ ปน ภนเต ความวา ในทน (ภกษ) เมอถามวฏฏะ วา มไดดวยเหตมประมาณเทาไร จงกลาวอยางนน. บทวา สกกายทฏ น โหต ความวา เมอจะถามววฏฏะน จงกลาวอยางนน. ดวยคาวา น เปนความชอบใจในรป นตรสปรญญาปฏเวธการแทงตลอดดวยการกาหนด รและทกขสจดวยคานวา นเปนโทษในรป ดงน ตรสปหานปฏเวธการ แทงตลอดดวยการละ และสมทยสจ ดวยคานวา นเปนการสลดออกในรป ดงน ตรสสจฉกรยปฏเวธ การแทงตลอดดวยการทาใหแจงและนโรธสจ. ธรรมทงหลายมสมมาทฏฐเปนตน ในฐานะ ๓ ประการเหลาน นเปนภาวนา ปฏเวธ การแทงตลอดดวยภาวนา และเปนมรรคสจ แมในบททเหลอทง หลาย กนยนเหมอนกน. บทวา พหทธา คอในกายทมวญญาณของผอน. กดวย บทวา สพพนมตเตส น ทรงสงเคราะหเอาแมสงทไมเนองกบอนทรย. อกอยาง


หนง ในคาวา สวาเณ กาเย ดงน ถอเอากายทงของตนและของคน อนดวยเหมอนกน. และถอเอาสงทไมเนองดวยอนทรย ดวยการถอเอานมต ทกอยางในภายนอก. บทวา อนตตกตาน (ทอนตตาทา) ไดแก ตงอยในอนตตากระทา. บทวา กตมตตาน ผสสสนต ความวา หยงลงสความเหนวาเทยง (สสสตทฏฐ) วา ตงอยในตน เชนไรจงแสดงผลดงน จงไดกลาวอยางนน. บทวา ตณหาธปเตยเยน คอมตณหาเปนใหญ. บทวา ตตร ตตร ได แก ในธรรมทงหลายนนๆ. บทวา สฏ มตตาน ความวา ภกษเหลานละ กรรมฐานตามปกตเสยแลว พจารณากรรมฐานใหมอยางอน ไมทาลายบลลงก บรรลพระอรหตในทนงนนแล. บททเหลอในททกแหงงายทงนนแล. จบ อรรถกถามหาปณณมสตรท ๙


๑๐. จฬปณณสตร วาดวยอสตบรษและสตบรษ [๑๓๐] ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทปราสาทของอบาสกาวสาขา มคารมารดา ในพระวหารบพพาราม กรงสาวตถ สมยนน พระผมพระ- ภาคเจามภกษสงฆหอมลอม ประทบนงกลางแจง ในราตรมจนทรเพญ วน นนเปนวนอโบสถ ๑๕ คา. [๑๓๑] ขณะนน พระผมพระภาคเจาทรงเหลยวดภกษสงฆซงนง เงยบโดยลาดบ จงตรสถามภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษ จะพงรจกอสตบรษวา ผนเปนอสตบรษหรอไมหนอ. ภกษเหลานนทลวา ขอนหามไดเลย พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ถกละ ขอทอสตบรษจะพงรจกอสตบรษ วา ผนเปนอสตบรษ นนไมใชฐานะ ไมใชโอกาส ดกอนภกษทงหลาย ก อสตบรษจะพงรจกสตบรษวา ผนเปนสตบรษไหมเลา. ภ. ขอนหามไดเลย พระเจาขา. พ . ดกอนภกษทงหลาย ถกละ แมขอทอสตบรษจะพงรจกสตบรษ วา ผนเปนสตบรษ นนกไมใชฐานะ ไมใชโอกาส. [๑๓๒] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษยอมเปนผประกอบดวยธรรม ของอสตบรษ ภกดตออสตบรษ มความคดอยางอสตบรษ มความรอยาง อสตบรษ มถอยคาอยางอสตบรษ มการงานอยางอสตบรษ มความเหน อยางอสตบรษ ยอมใหทานอยางอสตบรษ.


[๑๓๓] ดกอนภกษทงหลาย กอสตบรษเปนผประกอบดวยธรรมของ อสตบรษอยางไร คอ อสตบรษในโลกน เปนผไมมศรทธา ไมมหร ไมม โอตตปปะ มสตะนอย เกยจคราน มสตหลงลม มปญญาทราม ดกอนภกษ ทงหลาย อยางนแล อสตบรษชอวาเปนผประกอบดวยธรรมของอสตบรษ. [๑๓๔] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษเปนผภกดตอยสตบรษอยาง ไร คอ อสตบรษในโลกน มสมณพราหมณชนดทไมมศรทธา ไมมหร ไม มโอตตปปะ มสตะนอย เกยจคราน มสตหลงลม มปญญาทราม เปนมตร เปนสหาย ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล อสตบรษชอวาเปนผภกดตอ อสตบรษ. [๑๓๕] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษเปนผมความคดอยางอสต บรษอยางไร คอ อสตบรษในโลกน ยอมคดเบยดเบยนตนเองบาง คด เบยดเบยนผอนบาง คดเบยดเบยนทงตนเองและผอนทงสองฝายบาง ดกอน ภกษทงหลาย อยางนแล อสตบรษชอวาเปนผมความคดอยางอสตบรษ. [๑๓๖] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษเปนผมความรอยางอสตบรษ อยางไร คอ อสตบรษในโลกน ยอมรเพอเบยดเบยนตนเองบาง รเพอ เบยดเบยนผอนบาง รเพอเบยดเบยนทงตนเตองและผอนทงสองฝายบาง ด กอนภกษทงหลาย อยางนแล อสตบรษชอวาเปนผรอยางอสตบรษ. [๑๓๗] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษเปนผมถอยคาอยางอสตบรษ อยางไร คอ อสตบรษในโลกน เปนผมกพดเทจ พดสอเสยด พดคาหยาบ เจรจาเพอเจอ ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล อสตบรษชอวาเปนผมถอย คาอยางอสตบรษ. [๑๓๘] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษเปนผมการงานอยางอสตบรษ อยางไร คอ อสตบรษในโลกน มกเปนผทาชวตสตวใหตกลวง มกถอเอา


สงของทเจาของมไดให มกพระพฤตผดในกาม ดกอนภกษทงหลาย อยางน แล อสตบรษชอวาเปนผมการงานอยางอสตบรษ. [๑๓๙] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษเปนผมความเหนอยางอสต- บรษอยางไร คอ อสตบรษในโลกน เปนผมความเหนอยางนวา ทานทให แลว ไมมผล ยญทบชาแลว ไมมผล สงเวยทบวงสรวงแลว ไมมผล ผล วบากของกรรมททาดทาชวแลว ไมม โลกนไมม โลกอนไมม มารดาไมม คณ บดาไมมคณ สตวทเปนอปปาตกะไมม สมณพราหมณทงหลายผดาเนน ชอบ ปฏบตชอบ ซงประกาศโลกน โลกอนใหแจมแจง เพราะรยงดวย ตนเอง ในโลกไมม ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล อสตบรษชอวาเปนผม ความเหนอยางอสตบรษ. [๑๔๐] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษยอมใหทานอยางอสตบรษ อยางไร คอ อสตบรษในโลกน ยอมใหทานโดยไมเคารพ ใหทานไมใช ดวยมอของตน ทาความไมออนนอมใหทาน ใหทานอยางสง ๆ เปนผมความ เหนวาไรผล ใหทาน ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล อสตบรษชอวา ยอม ใหทานอยางอสตบรษ. [๑๔๑] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษนนแหละ เปนผประกอบ ดวยธรรมของอสตบรษอยางน ภกดตออสตบรษอยางน มความคคอยางอสต บรษอยางน มความรอยางอสตบรษอยางน มถอยคาอยางอสตบรษอยางน มการงานอยางอสตบรษอยางน มความเหนอยางอสตบรษอยางน ใหทานอยาง อสตบรษอยางนแลว เมอตายไป ยอมบงเกดในคตของอสตบรษ ดกอนภกษ ทงหลาย กคตของอสตบรษคออะไร คอ นรก หรอกาเนดสตวเดยรจฉาน. [๑๔๒] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษจะพงรจกสตบรษวา ผนเปน สตบรษหรอไมหนอ.


ภกษเหลานนทลวา ร พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ถกละ ขอทสตบรษจะพงรจกสตบรษวาผ นเปนสตบรษ นนเปนฐานะทมได ดกอนภกษทงหลาย กสตบรษจะพงรจก อสตบรษวา ผนเปนอสตบรษไหมเลา. ภ. ร พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ถกละ แมขอทสตบรษจะพงรจกอสตบรษ วา ผนเปนอสตบรษ นนกเปนฐานะทมได. [๑๔๓] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษยอมเปนผประกอบดวยธรรม ของสตบรษ ภกดตอสตบรษ มความคดอยางสตบรษ มความรอยางสตบรษ มถอยคาอยางสตบรษ มการงานอยางสตบรษ มความเหนอยางสตบรษ ยอม ใหทานอยางสตบรษ. [๑๔๔] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษเปนผประกอบดวยธรรมของ สตบรษอยางไร คอ สตบรษในโลกน เปนผมศรทธา มหร มโอตตปปะ มสตะมาก มความเพยรปรารภแลว มสตตงมน มปญญา ดกอนภกษทง หลาย อยางนแล สตบรษชอวาเปนผประกอบดวยธรรมของสตบรษ. [๑๔๕] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษเปนผภกดตอสตบรษอยางไร คอสตบรษในโลกน มสมณพราหมณชนดทมศรทธา มหร มโอตตปปะ ม สตะมาก มความเพยรปรารภแลว มสตตงมน มปญญา เปนมตร เปนสหาย ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล สตบรษชอวาเปนผภกดตอสตบรษ. [๑๔๖] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษเปนผมความคดอยางสตบรษ อยางไร คอ สตบรษในโลกน ยอมไมคดเบยดเบยนตนเอง ไมคดเบยดเบยนผ อน ไมคดเบยดเบยนทงตนเองและผอนทงสองฝาย ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล สตบรษชอวาเปนผมความคดอยางสตบรษ.


[๑๔๗] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษเปนผมความรอยางสตบรษ อยางไร คอ สตบรษในโลกน ยอมรเพอไมเบยดเบยนตนเอง รเพอไมเบยด เบยนผอน รเพอไมเบยดเบยนทงตนเองและผอนทงสองฝาย ดกอนภกษ ทงหลาย อยางนแล สตบรษชอวาเปนผมความรอยางสตบรษ. [๑๔๘] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษเปนผมถอยคาอยางสตบรษ อยางไร คอ สตบรษในโลกน เปนผงดเวนจากการพดเทจ งดเวนจากคา พดสอเสยด งดเวนจากคาหยาบ งดเวนจากการเจรจาเพอเจอ ดกอนภกษ ทงหลาย อยางนแล สตบรษชอวาเปนผมถอยคาอยางสตบรษ. [๑๔๙] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษเปนผมการงานอยางสตบรษ อยางไร คอ สตบรษในโลกน เปนผงดเวนจากปาณาตบาต งดเวนจาก อทนนาทาน งดเวนจากกาเมสมจฉาจาร ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล สตบรษชอวาเปนผมการงานอยางสตบรษ. [๑๕๐] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษเปนผมความเหนอยางสตบรษ อยางไร คอ สตบรษในโลกน เปนผมความเหนอยางนวา ทานทใหแลวม ผล ยญทบชาแลวมผล สงเวยทบวงสรวงแลวมผล ผลวบากของกรรมททาด ทาชวมอย โลกนม โลกอนม มารดามคณ บดามคณ สตวทเปนอปปาตกะ ม สมณพราหมณทงหลาย ผดาเนนชอบ ปฏบตชอบ ซงประกาศโลกน โลกอนใหแจมแจง เพราะรยงดวยตนเอง ในโลกมอย ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล สตบรษชอวาเปนผมความเหนอยางสตบรษ. [๑๕๑] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษยอมใหทานอยางสตบรษอยาง ไร คอ สตบรษในโลกน ยอมใหทานโดยเคารพ ทาความออนนอมใหทาน ใหทานอยางบรสทธ เปนผมความเหนวามผล จงใหทาน ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล สตบรษชอวายอมใหทานอยางสตบรษ.


[๑๕๒] ดกอนภกษทงหลาย สตบรษนนแหละ เปนผประกอบดวย ธรรมของสตบรษอยางน ภกดตอสตบรษอยางน มความคดอยางน มความ คดอยางสตบรษอยางน มความรอยางสตบรษอยางน มถอยคาอยางสตบรษ อยางน มการงานอยางน มความเหนอยางสตบรษอยางน ใหทานอยางสต บรษอยางนแลว เมอตายไป ยอมบงเกดในคตของสตบรษ ดกอนภกษทง หลาย กคตของสตบรษคออะไร คอ ความเปนใหญในเทวดา หรอความ เปนใหญในมนษย. พระผมพระภาคเจาไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนตางชนชมยนด ภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ จฬปณณมสตรท ๑๐ จบ เทวทหวรรคท ๑


อรรถกถาจฬปณณมสตร จฬปณณมสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน. พงทราบวนจฉยในจฬปณณมสตรนน ดงตอไปน. บทวา ตณหภต ไดแก เปนผนงเงยบ คอ นงเงยบ ในทศททรงเหลยวดไป. บทวา อน- วโลเกตวา ความวาทรงลมพระเนตรอนประดบดวยประสาทรปทง ๕ แลว ทรงเหลยวดทวทศ ทรงเหนความไมม แมโดยชนทสด การคะนองมอและ การคะนองเทา. บทวา อสปปรโส ไดแก บรษชว. บทวา โน เหต ภนเต ความวา เหตทอสตบรษนนยอมไมอาจรอสตบรษนน เหมอนคน ตาบอดไมรคนตาบอด เพราะฉะนน ภกษเหลานน จงกลาวอยางนน พง ทราบเนอความในฐานะทง ๓ แมเบองหนาจากนไป โดยนยนนนแล. บทวา อสทธมมสมนนาคโต ไดแก คบหากบอสตบรษ บทวา อสปปรสภตต ไดแก คบหากบอสตบรษ. บทวา อสปปรสจนต ไดแก คดแลวดวยการ คดอยางอสตบรษ. บทวา อสปปรสมนต ไดแก รอยางอสตบรษ. บทวา อสปปรสวาโจ ไดแก พดอยางอสตบรษ. บทวา อสปปรสกมมนโต ไดแก ทาการงานอยางอสตบรษ บทวา อสปปรสทฏ ไดแกประกอบ ดวยทฏฐของอสตบรษ. บทวา อสปปรสทาน ไดแกทานท พวกอสตบรษ พงให. บทวา ตยสส มตตา ไดแก สมณพราหมณเหลานน เปนมตร ของอสตบรษนน. บทวา อตตพยาพาธาย เจเตต ความวา ยอมคดเพอ ตองการความทกขแกตนอยางนวา เราจกฆาสตว เราจกถอเอาของทเขาไมให เราจกประพฤตมจฉาจาร เราจกสมาทานอกศลกรรมบถ ๑๐ แลวประพฤต.


บทวา ปรพยาพาธาย เจเตต ความวา ยอมคดเพอตองการความทกขแก ผอนอยางนวา เราจกบงคบมนโดยประการทคนโนนฆาสตวตวโนน ลกเอา ของๆ คนโนนทเขาไมไดให สมาทานอกศลกรรมบถ ๑๐ ประพฤต. บทวา อภยพยาพาธาย ความวา ยอมคดเพอตองการความทกขแกทงสองฝายอยาง นวา เราจกพาคนโนนและคนโนนไปสมาทานอกศลกรรมบถ ๑๐ ประพฤต. ในบทวา อตตพยาพาธายป มนเตต ดงนเปนตน ความวา เมอรวา เราจกสมาทานอกศลกรรมบถ ๑๐ ประพฤต ชอวา ยอมรเพอเบยดเบยนตน เมอรวา เราจก (ชกชวน) คนโนนสมาทานอกศลกรรมบถ ประพฤต ดงน ชอวา ยอมรเพอเบยดเบยนผอน เมอรวาเรากบคนอนแมทงสอง รวมกน สมาทานอกศลกรรมบถ ๑๐ ประพฤต ดงน ชอวา ยอมรเพอเบยดเบยนตน และคนอนทงสองฝาย. บทวา อสกกจจ ทาน เทต ความวา ยอมไมทาความเคารพทง ไทยธรรมทงบคคล. ใหอาหารทประกอบดวยขาวสารทเสยๆ ไมกระทาให สมบรณ (คอทาไมสะอาด) ชอวา ไมทาความเคารพไทยธรรม. ไมปดกวาด ทสาหรบนง ใหนงไมเลอกท วางตงตามมตามเกดใหทาน ชอวาไมทาความ เคารพบคคล. บทวา สหตถา ไดแก ไมใหดวยมอของตน ใชทาสและ กรรมกรเปนตนให. บทวา อจตต กตวา ความวา ไมทาความยาเกรงทงใน ไทยธรรมทงในบคคล ใหทานโดยนยดงกลาวขางตน. บทวา อปปวฏ ความวา เปนผตองการทงใหเหมอนยดเหยเขาจอมปลวก. บทวา อนาคมน- ทฏ โก ไดแก เปนผไมหวงผลให. บทวา ตตถ อปปชชต ความวา ใหทานแลวยอมไมเกดในนรก. กความเหนผดอนใด ทอสตบรษนนถอเอา เพราะความเปนผมลทธชว ยอมเกดในนรกดวยความเหนผดอนนน พงทราบ


ธรรมฝายขาวโดยปฏปกขนย (นยฝายตรงกนขาม) ดงกลาวแลว. บทวา เทวมหตตตา ไดแก เทวดาชนกามาวจร ๖. บทวา มนสสมหตตตา ไดแก สมบตแหงตระกลทง ๓ (กษตรย พราหมณ คหบด) คาทเหลอใน ททกแหงงายทงนน. กพระสตรนตรสเนองดวยวฏฏะลวนๆ แล. จบ อรรถกถาจฬปณณมสตรท ๑๐

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. เทวทหสตร ๒. ปญจตตยสตร ๓. กนตสตร ๔. สามคาม- สตร ๕. สนกขตตสตร ๖. อาเนญชสปปายสตร ๗.คณกโมคคลลานสตร ๘ โคปกโมคคลลานสตร ๙. มหาปณณมสตร ๑๐. จฬปณณมสตร


อนปทวรรค ๑. อนปทสตร [๑๕๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยทพระเชตวนมหาวหาร อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ. สมยนนแล พระผมพระ ภาคเจา ตรสเรยกภกษทงหลายมาวา ดกอนภกษทงหลาย. ภกษเหลานน ทลรบพระพทธพจนแลว. วาดวยพระพทธองคทรงสรรเสรญพระสารบตร [๑๕๔] พระผมพระภาคเจา ไดตรสคาน วา ดกอนภกษทงหลาย สารบตรเปนบณฑต เปนผมปญญามาก มปญญากวางขวาง มปญญาราเรง มปญญาวองไว มปญญาเฉยบแหลม มปญญาคม ดกอนภกษทงหลาย สาร- บตร เหนแจงธรรม ตามลาดบบทไดชวครงเดอน ในการเหนแจงธรรมตาม ลาดบบทของพระสารบตรนน มดงตอไปน. ธรรมในปฐมฌาน [๑๕๕] ดกอนภกษ ทงหลาย ในขอน สารบตรสงดจากกามทเดยว สงดจากอกศลธรรมทงหลาย เขา ปฐมฌาน ม วตก ม วจาร ม ปต และ สข เกดแตวเวกอย กธรรมในปฐมฌาน คอ วตก วจาร ปต สข เอกคคตา- จต ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา วญญาณ ฉนทะ อธโมกข วรยะ สต อเบกขา มนสการ เปนอนสารบตรกาหนดไดแลว ตามลาดบบท ธรรม


เหลานนทสารบตรรแจงแลว ทงทเกดขน ตงอย และถงความดบไป เธอ รชดอยางนวา นยวาธรรมทยงไมมแกเรา ยอมม ทมแลวยอมเสอมไปอยางน เธอไมยนด ไมยนราย ไมถกตณหาทฏฐอาศย ไมตดใจ ในธรรมเหลานน หลดพนแลว พรากไปไดแลว มใจทถกทาใหปราศจากเขตแดนแลวอย. เธอ รชดวา คณวเศษเปนเหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขนไปอก ยงมอย เธอ ยงมความเหนตอไปวา ธรรมเปนเครองสลดออกทยงขนยงมอย. เพราะ กระทาความรนนใหมากขน. ธรรมในทตยฌาน [๑๕๖] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก (คอ) สารบตรเขา ทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน มความเปนธรรมเอกผดขน เพราะ ระงบ วตก วจาร ไมม วตก ไมม วจาร มแต ปต สข เกดแต สมาธ อย. กธรรมทงหลายใน ทตยฌาน คอ ความผองใสแหงจต ในภายใน ปต สข เอกคคตาจต ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา วญญาณ ฉนทะ อธโมกข วรยะ สต อเบกขา มนสการ เปนอน สารบตรกาหนดไดแลวตามลาดบบท ธรรมเหลานนเปนอนสารบตรรแจงแลว ทงทเกดขน ตงอย และถงความดบไป. เธอรชดอยางนวา นยวาธรรมทยง ไมมแกเรา ยอมม ทมแลว ยอมเสอมไปอยางน เธอไมยนด ไมยนราย ไม ถก ตณหาทฏฐ อาศย ไมตดใจในธรรมเหลานน หลดพนแลว พรากไป ไดแลว มใจทถกทาใหปราศจากเขตแดนแลวอย. เธอรชดวา คณพเศษเปน เหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขนไปอก ยงมอย และ เธอยงมความเหน ตอไปวา ธรรมเปนเครองสลดออกยงมอย เพราะกระทาความรนนใหมากขน.


ธรรมในตตยฌาน [๑๕๗] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก (คอ) สารบตร เปนผวางเฉย เพราะปตคลายไป มสตสมปชญญะอย และเสวยสขดวยนาม- กาย ซงพระอรยเจา เรยกวา เปนผวางเฉย มสต อยเปนสข เขาตตย- ฌานอย. กธรรมทงหลายใน ตตยฌาน คอ อเบกขา สข สต สมป- ชญญะ เอกคคตาจต ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา วญญาณ ฉนทะ อธโมกข วรยะ สต อเบกขา มนสการ เปนอนสารบตร กาหนดไดแลว ตามลาดบบท ธรรมเหลานนทสารบตรรแจงแลว ทงทเกด ขน ตงอย และถงความดบไป. เธอรชคอยางนวา ธรรมทยงไมมแกเรา ยอมม ทมแลวกเสอมไปอยางน. เธอไมยนด ไมยนราย ไมถกตณหาทฏฐ อาศย ไมตดใจในธรรมเหลานน หลดพนแลว พรากไปไดแลว มใจทถก ทาใหปราศจากเขตแดนแลวอย. เธอรชดวา คณพเศษเปนเหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขนไปอก ยงมอย (และ) เธอยงมความเหนตอไปวา ธรรม เปนเครองสลดออกยงมอย เพราะกระทาความรนนใหมากขน. ธรรมในจตตถฌาน [๑๕๘] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก (คอ) สารบตรเขา จตตถฌาน อนไมมทกขไมมสข เพราะละสขละทกขไดแลว และดบ โสม- นสโทมนส กอนๆ ไดแลว มสตบรสทธ เพราะอเบกขา อย กธรรม ทงหลายในจตตถฌานคอ อเบกขาอทกขมสขเวทนา ความไมคานง ถงแหงใจเพราะบรสทธแลว สตบรสทธ เอกคคาตาจต ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา วญญาณ ฉนทะ อธโมกข วรยะ สต อเบกขา มนสการ เปนอนสารบตรกาหนดไดแลว ตามลาดบบท ธรรม


เหลานนทสารบตรรแจงแลว ทงทเกดขน ตงอยและถงความดบไป เธอร ชดอยางนวา นยวา ธรรมทยงไมมแกเรายอมม ทมแลวกเสอมสนไป อยาง น. เธอไมยนด ไมยนราย ไมถก ตณหาทฏฐ อาศย ไมตดใจในธรรม เหลานน หลดพนแลว พรากไปไดแลว มใจทถกทาใหปราศจากเขตแดน แลวอย. เธอรชดวา คณพเศษเปนเหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขนไป ยง มอย และเธอยงมความเหนตอไปวา ธรรมเปนเครองสลดออกยงมอย เพราะ กระทาความรนนใหมากขน ธรรมในอากาสานญจายตนฌาน [๑๕๙] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก สารบตรเขาอากา- สานญจายตนฌาน ดวยมนสการวา อากาศไมมทสด เพราะลวงเลยรปสญญา ไป โดยประการทงปวง เพราะดบปฏฆสญญาได (และ) เพราะไมมนสการ ถง นานตตสญญา กธรรมทงหลายใน อากาสานญจายตนฌาน คอ อากาสานญจายตนสญญ า เอกคคตาจต ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา วญญาณ ฉนทะ อธโมกข วรยะ สต อเบกขา มนสการ เปนอนพระสารบตรกาหนดแลว ตามลาดบบท ธรรมเหลานนเปนอนสารบตร รแจงแลวทงทเกดขน ตงอย และถงความดบไป เธอรชดอยางนวา นยวา ธรรมทยงไมมแกเรา ยอมม ทมแลวยอมเสอมไปอยางน. เธอไมยนด ไม ยนราย ไมถก ตณหาทฏฐ อาศย ไมตดใจในธรรมเหลานน หลดพน แลวพรากไปไดแลว มใจทถกทาใหปราศจากเขตแดนแลวอย เธอรชดวา คณพเศษเปนเหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขนไปอก ยงมอย. และเธอยงม ความเหนตอไปวา ธรรมเปนเครองสลดออกไป ยงมอย เพราะกระทาความ รนนใหมากขน.


ธรรมในวญญาณญจายตนฌาน [๑๖๐] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) สารบตร ลวงเลย อากาสานญจายตนฌาน ไป โดยประการทงปวงแลว เขาวญญา- ณญจายตนฌาน ดวยมนสการวา วญญาณไมมทสด อย. กธรรมทงหลาย ใน วญญาณญจาตนฌาน คอ วญญาณญจายตฌาน เอกคคตาจต ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา วญญาณ ฉนทะ อธโมกข วรยะ สต อเบกขา มนสการ เปนอนสารบตรกาหนดไดแลวตามลาดบบท ธรรมเหลานนทสารบตรรแจงแลว ทงทเกดขน ตงอย และถงความดบไป. เธอรชดอยางนวา นยวา ธรรมทยงไมมแกเรา ยอมม ทมแลวยอมเสอมไป อยางน. เธอไมยนด ไมยนราย ไมถก ตณหาทฏฐ อาศย ไมคดใจใน ธรรมเหลานน หลดพนแลว พรากไปไดแลว มใจทถกทาใหปราศจากเขต แดนแลวอย. เธอรชดวา คณพเศษเปนเหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขน ไปอกยงมอย. และเธอยงมความเหนตอไปวา ธรรมเปนเครองสลดออกยง มอย เพราะกระทาความรนนใหมากขน. ธรรมในอากญจญญายตนฌาน [๑๖๑] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) สารบตร ลวงเลยวญญาณญจายตนฌานไป โดยประการทงปวงแลว เขาอากญจญญาย- ตนฌาน ดวยมนสการวา ไมมอะไรสกหนอยหนง อย. กธรรมทงหลายใน อากญจญญายตนฌาน คอ อากญจญญายตนฌาน เอกคคตาจต ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา วญญาณ ฉนทะ อธโมกข วรยะ สต อเบกขา มนสการ เปนอนสารบตรกาหนดไดแลวตามลาดบบท ธรรมเหลานนทสารบตรรแจงแลว ทงทเกดขน ตงอย และถงความดบไป. เธอรชดอยางนวา นยวา ธรรมทยงไมมยอมมแกเรา ทมแลวยอมเสอมไป


อยางน. เธอไมยนด. ไมยนราย ไมถก ตณหาทฏฐ อาศย ไมตดใจใน ธรรมเหลานน หลดพนแลว พรากไปไดแลว มใจทถกทาใหปราศจากเขต แดนแลวอย. เธอรชดวา คณพเศษเปนเหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขน ไปอก ยงมอย. และเธอยงมความเหนตอไปวา ธรรมเปนเครองสลดออก ยงมอย. เพราะกระทาความรนนใหมากขน. ธรรมในเนวสญญานาสญญายตนฌาน [๑๖๒] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) สารบตร ลวงเลย อากญจญญายตนฌาน โดยประการทงปวงแลว เขาเนวสญญา นาสญญายตนฌาน อย. เธอเปนผมสต ออกจากสมาบตนน. ครนแลว เธอพจารณาเหนธรรม ทเปนอดตดบไปแลว เปลยนแปลงไปแลว วา นยวา ธรรมทยงไมมแกเรา ยอมม ทมแลว ยอมเสอมไป อยางน. เธอไมยนด ไมยนราย ไมถกตณหาทฏฐอาศย ไมตดใจในธรรมเหลานน หลดพน แลวพรากไปไดแลว มใจทถกทาใหปราศจากเขตแดนแลวอย. เธอรชดวา คณพเศษเปนเหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขนไปอก ยงมอย (และ) เธอ ยงมความเหนตอไปวาธรรมเครองสลดออกยงมอย เพราะกระทาความรนนให มากขน. [๑๖๓] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) สารบตร ลวงเลย เนวสญญานาสญญายตนฌาน ไปโดยประการทงปวงแลว เขา สญญาเวทยตนโรธ อย. อาสวะทงหลายของเธอ เปนอนสนไปแลว เพราะ เหนแมดวยปญญา. เธอมสต ออกจากสมาบตนน. ครนแลว ยอมพจารณา เหนธรรมทเปนอดต ทดบไปแลว ทเปลยนแปลงไปแลว วา นยวา ธรรม ทยงไมมแกเรา ยอมม ทมแลว ยอมเสอมไปอยางน. เธอไมยนด ไมยนราย


ไมถกตณหาทฏฐ อาศย ไมตดใจในธรรมเหลานน หลดพนแลว พราก ไปไดแลว มใจทถกทาใหปราศจากเขตแดนแลวอย. เธอรชดวาคณพเศษเปน เหตสลดออกไป (จากภพ) ยงขนไปอก ยงมอย. และเธอยงมความเหนตอไป วา ธรรมเปนเครองสลดออก ยงมอย เพราะกระทาความรนนใหมากขน. พระสารบตรเปนผชานาญ [๑๖๔ ] ดกอนภกษทงหลาย ผกลาวชอบ พงกลาวชมภกษรปใดวา เปนผถงความชานาญ ถงบารม (คณธรรมใหถงความสาเรจ) ในอรยศล ในอรยสมาธ ในอรยปญญา ในอรยวมตต ภกษรปนน คอสารบตร นนเอง ทผกลาวชอบ พงกลาวชม วาเปนผถงความชานาญ ถงบารม ใน อรยศล ในอรยสมาธ ในอรยปญญา ในอรยวมตต. พระสารบตรเปนพระชโนรส [๑๖๕า ดกอนภกษทงหลาย ผกลาวชอบ พงกลาวชมภกษรปใดวา เปนพทธชโนรส เกดจากพระโอฐของพระผมพระภาคเจา เกดแตธรรม เปนผอนธรรมเนรมตขน เปนธรรมทายาท ไมใชอามสทายาท ภกษรป นน กคอสารบตรนนเอง ทผกลาวโดยชอบ พงกลาวชมวาเปนพทธชโนรส เกดจากพระโอฐของ พระผมพระภาคเจา เกดแตธรรม เปนผอนธรรม- เนรมตขน เปนธรรมทายาท ไมใชอามสทายาท. ดกอนภกษทงหลาย สารบตร ประกาศธรรมจกร อนไมมธรรมอนยงกวา ทตถาคตใหเปนไปแลว ไปตามลาดบโดยชอบทเดยว. พระผมพระภาคเจา ไดตรสพระพทธภาษตนแลว ภกษเหลานน ตางชนชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาคเจา ดงนแล. จบ อนปทสตรท ๑


อรรถกถาอนปทสตร อนปทสตรมคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. ในอนปทสตรนน มวนจฉยดงตอไปน. บทวา เอตทโวจ ความวา ไดตรสถอยคาสรรเสรญคณของพระ ธรรมเสนาบดสารบตรโดยนยวา เปนบณฑต เปนตนน. ตรสเพราะเหตไร ? เพราะ บรรดาพระเถระทเหลอทงหลาย พระมหาโมคคลลานะปรากฏ คณความดวา มฤทธ, พระมหากสสปะ ปรากฏคณความดวา ธตวาทะ (ผกลาว ธดงค) พระอนรทธเถระ ปรากฏคณความดวามทพยจกษ พระอบาลเถระ ปรากฏคณความดวาเปนวนยธร. พระเรวตเถระ ปรากฏคณความดวา เปนผ ยนดในฌาน พระอานนทเถระ ปรากฏคณความดวาเปนพหสต, พระเถระ ทงหลายนนๆ ปรากฏคณงามความดนน ๆ อยางน ดงพรรณนามาน. แตวา คณความดของพระสารบตรเถระยงไมปรากฏ. เพราะเหตไร ? เพราะคณความดทงหลายของพระเถระผมปญญา ใครไมอาจร เพราะ ไมไดกลาวไว. เพราะเหตดงกลาวมาน พระผมพระภาคเจาทรงพระดารวา เราจกบอกคณความดทงหลายของพระสารบตร จงทรงรอใหบรษททเปนสภาค กนประชม. การกลาวคณในสานกของบคคลผเปนวสภาคกน ยอมไมควรแล. คนทเปนวสภาคกนเมอใครๆ กลาวสรรเสรญ (เขา) กจะกลาวตาหนอยาง เดยว. กในวนนน บรษททเปนสภาคกนกบพระเถระประชมกน. ครนทรง


เหนวาบรษทนนประชมกนแลว เมอจะตรสสรรเสรญตามความเปนจรง จง ทรงเรมพระเทศนาน. เหตใหเปนบณฑต บรรดาบทเหลานน บทวา ปณฑโต ไดแก เปนบณฑตดวยเหต ๔ ประการเหลาน คอ ความเปนผฉลาดในธาต ความเปนผฉลาดในอายตนะ ความเปนผฉลาดในปฏจจสมปบาท (และ) ความเปนผฉลาดในฐานะ และ อฐานะ (เหตทเปนไปได และเปนไปไมได). ในบทวา มหาปณโ เปนตน มอธบายวา เปนผประกอบดวย ปญญามาก. ในขอนน ความตางกนแหงปญญามากเปนตน มดงตอไปน. ปญญามาก บรรดา ปญญามาก เปนตนเหลานน ปญญามากเปนไฉน ? ชอวา ปญญามาก เพราะกาหนดถอเอาคณคอศลมาก. ชอวา ปญญามาก เพราะกาหนดถอเอาคณคอสมาธ คณคอปญญา คณคอวมตต คณคอวมตตญาณทสสนะมาก. ชอวามปญญามาก เพราะกาหนดถอเอาฐานะ และอฐานะมาก สมาบตเปนเครองอยมาก อรยสจมาก สตปฏฐาน สมมปปธาน อทธบาทมาก อนทรย พละ โพชฌงคมาก อรยมรรคมาก สามญญผลมาก อภญญามาก นพพานอนเปนปรมตถมาก. ปญญากวาง ปญญากวางเปนไฉน ? ชอวา ปญญากวาง เพราะญาณ (ปญญา) กวางเปนไปในขนธตาง ๆ.

ชอวาปญญากวาง เพราะญาณเปนไปในธาตตาง ๆกวาง ในอายตนะตางๆกวาง


ในปฏจจสมปบาทตาง ๆกวาง ในการไดสญญตาตาง ๆ กวาง ในอรรถ ธรรม นรตต ปฏภาณตาง ๆกวาง ในคณคอศลตางๆกวาง ในคณคอสมาธ ปญญา วมตต และวมตตญาณทสสนะตางๆกวาง ในฐานะและมใชฐานะตางๆกวาง ในสมาบตเครองอยตาง ๆ กวาง ในอรยสจตางๆกวาง ในสตปฏฐานตางๆ กวาง ในสมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ โพชฌงคตาง ๆกวาง ใน อรยมรรค สามญผล อภญญาตางๆกวาง ในนพพานอนเปนปรมตถ ลวงธรรมอนทวไปแกชนตางๆกวาง. ปญญาราเรง ปญญาราเรงเปนไฉน ? ชอวาปญญาราเรง เพราะบคคลบางคนในโลกนมากดวยความราเรง มากดวยความร มากดวยความยนด มากดวยความปราโมทย บาเพญศลบาเพญ อนทรยสงวร บาเพญโภชเนมตตญตา ชาครยานโยค ศลขนธ สมาธขนธ ปญญาขนธ วมตตขนธ วมตตญาณทสสนขนธ. ชอวา มปญญาราเรง เพราะ เปนผมากดวยความปราโมทย รแจงฐานะและมใชฐานะ. ชอวามปญญาราเรง เพราะเปนผมากดวยความราเรงบาเพญสมาบตเปนเครองอยใหบรบรณ เปนผ มากดวยความราเรงแทงตลอดอรยสจ. ชอวา มปญญาราเรง เพราะยงสตปฎ- ฐาน สมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ โพชฌงค อรยมรรค ใหเจรญ. เปนผมากดวยความราเรง ทาใหแจงสามญผล. ชอวา มปญญาราเรง เพราะ แทงตลอดอภญญาทงหลาย. ชอวามปญญาราเรง เพราะเปนผมากดวยความ ราเรง มากดวยความร ความยนดและความปราโมทย กระทาใหแจงพระ- นพพานอนเปนปรมตถ.


ปญญาวองไว ปญญาวองไวเปนไฉน ? ชอวา ปญญาวองไว เพราะแลนไปเรว ยงรปอยางใดอยางหนงทเปน อดต อนาคต และปจจบน ฯลฯ หรอรปอยในทใกลทงหมด โดยความ เปนของไมเทยง. ชอวา ปญญาวองไว เพราะแลนไปเรวโดยความเปน ทกข. ชอวา ปญญาวองไว เพราะแลนไปสเวทนาอยางใดอยางหนง ฯลฯ สวญญาณอยางใดอยางหนงทเปนอดต อนาคต และ ปจจบน ฯลฯ ทงมวล โดยความเปนของไมเทยงโดยความเปนทกข โดยความเปนอนตตา. ชอ วาปญญาวองไว เพราะแลนไปเรวยงจกษ ฯลฯ ชรา มรณะ ทเปนอดต อนาคต และปจจบน โดยความเปนของไมเทยง โดยความเปนทกข โดยความเปนอนตตา ชอวา ปญญาวองไว เพราะแลนไปเรวในนพ- พาน อนเปนทดบรป เพราะใครครวญพจารณาทาใหแจง ทาใหเดนชดวา ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ชอวาไมเทยง เพราะอรรถวาสนไป ชอวาเปนทกข เพราะอรรถวา นากลว ชอวาเปนอนตตา เพราะอรรถวาไม มแกนสาร. ชอวาปญญาวองไว เพราะแลนไปเรวในพระนพพานอนเปนทดบ ชรามรณะ โดยทาใหแจงชดวา เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ จกษ ฯลฯ ชรา มรณะ ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ชอวาไมเทยงเพราะอรรถ วาสนไป ฯลฯ. ชอวาปญญาวองไว เพราะแลนไปเรวในพระนพพานอนเปน ทดบชรา มรณะ โดยใครครวญ พจารณา ทาใหแจง ทาใหเดนชดวา รป ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ฯลฯ วญญาณ จกษ ฯลฯ ชรา มรณะ ไม เทยง อนปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน มความเสอมไปเปนธรรมดา มความ สนไปเปนธรรมดา มความคลายกาหนดเปนธรรมดา มความดบเปนธรรมดา.


ปญญาคม ปญญาคมเปนไฉน ? ชอวาปญญาคม เพราะตดกเลสไดเรว. ชอวาปญญาคม เพราะไมให กามวตก พยาบาทวตก วหงสาวตก ทใหเกดขนแลว อาศยอย ไมใหอกศล. ธรรมอนลามกทเกดขนแลว ๆ เลา ๆ ไมใหราคะ โทสะ โมหะ โกธะ อปนาหะ มกขะ ปฬาสะ มจฉรยะ มายา สาไถย ถมภะ สารมภะ มานะ อตมานะ มทะ ปมาทะ กเลสทงปวง ทจรตทงปวง อภสงขารทงปวง กรรม อนนาไปสภพทงปวง อาศยอย คอละ ไดแก บรรเทา หมายความวา ทา ใหมทสด ใหถงความไมม. ชอวาปญญาคม เพราะอรยมรรค ๔ สามญ- ผล ๔ ปฏสมภทา ๔ และอภญญา ๖ ยอมเปนอนบคคลนบรรลแลว คอ ทาใหแจงแลว ไดแก ถกตองแลวดวยปญญาในอาสนะเดยว. ปญญาหลกแหลม ปญญาหลกแหลม เปนไฉน ? ชอวา ผมปญญาหลกแหลม เพราะบคคลบางคนในโลกน เปนผ มากดวยความหวาดเสยว มากดวยความสะดง มากไปดวยความราคาญ มากไป ดวยความไมยนด มากไปดวยความไมยนดยงในสงขารทงปวง เมนหนาไม ยนดในสงขารทงปวง ยอมเจาะ คอทาลายกองโลภะทไมเคยเจาะไมเคยทาลาย มากอน. ชอวาผมปญญาหลกแหลม เพราะเจาะ. คอทาลาย กองโทสะ กองโมหะ โกธะ. อปนาหะ ฯลฯ กรรมทจะใหไปสภพทงหมด ทยงไมเคย ทาลายมากอน. อปมาพระอครสาวกบรรลธรรม

บทวา อนปทธมมวปสสน ความวา เหนแจงวปสสนาในธรรม


ตามลาดบ ๆดวยสามารถแหงสมาบต หรอองคฌาน. เมอเหนแจงอยอยางน จง บรรลพระอรหต โดย (ในเวลา) กงเดอน.. สวนพระมหาโมคคลลานะบรรล พระอรหตโดย (เวลาลวงไป) ๗ วน. แมเมอเปนอยางนน พระสารบตรกเปน ผมปญญามากกวา. แทจรง พระมหาโมคคลลานเถระ เมอพจารณาธรรมท จะตองทองเทยวไปดวยสมมสนญาณสาหรบพระสาวกทงหลาย เพยงเอกเทศ เทานนเหมอนเอาปลายไมเทาจ พยายามถง ๗ วน จงบรรลพระอรหต. (สวน) พระสารบตรเถระ พจารณาธรรมทจะตองทองเทยวไปดวยสมมสน- ญาณ สาหรบสาวกทงหลายอยางสนเชง เวนไวแตทจะทองเทยวไปดวยสมม- สนญาณ สาหรบพระพทธเจาและพระปจเจกพทธเจา. ทานพจารณาเหนอย อยางน ไดพยายามแลวถงครงเดอน. กวากนวา ครนทานบรรลพระอรหต แลวไดรวา เวนพระพทธเจา และพระปจเจกพทธเจาทงหลายเสย ชอวา พระสาวกอน ชอวาสามารถบรรลสงทเราพงบรรลดวยปญญา จกไมม. เหมอน อยางวา บรษคดวา จกเอาลาไมไผ ครนเหนไผ มชฏ (เรยวหนาม) มาก กคดวา เมอถางเรยวหนาม จกชกชา (เสยเวลา) จงสอดมอเขาไปตามชอง ตดเอาลาไมไผทพอจบถงทโคนและทปลาย ถอเอาไดแลวกหลกไป บรษนน ไปไดกอนกวา (ใคร) กจรง แตไมไดลาไมไผทแก หรอตรง. สวนคนอน เหนไมไผดงนนเหมอนกน คดวาถาจะถอเอาลาไผทพอจบถง กจกไมไดลาไผ ทแกหรอตรง จงนงหยกรง แลวเอามดใหญถางหนามไผออก เลอกเอาลาทง แก ทงตรงแลวไป บรษผนไปถงทหลงกจรง แตกไดลาไผทงแกทงตรง ฉนใด พงทราบขอเปรยบเทยบนเหมอนกบการทองเทยวไปดวยสมมสนญาณ๑

ของพระเถระทงสองเหลาน. กพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระ ครนพยายามอยถงครงเดอนอยาง น เมอพระผมพระภาคเจาทรงแสดงเวทนาปรคคหสตร๒ แกทฆนขปรพาชก ๑. พมาเปน ปธาน ความเพยร ๒. ม.ม. ๑๓/ ๒๖๓ ทฆนขสตร


ผเปนหลาน ณ ทใกลประตถาสกรขาตา ยนพดพระทศพลอย สงญาณไปตาม แนวพระธรรมเทศนา ถงทสดแหงสาวกบารมญาณในวนท ๑๕ จาเดมตงแต วนบวช แทงตลอดญาณ ๖๗ ประการ ถงปญญา ๑๖ อยางโดยลาดบ. บทวา ตตรท ภกขเว สารปตตสส อนปทธมมวปสสนาย ความวา ในการเหนแจงธรรมตามลาดบบททพระผมพระภาคเจา ตรสไววา สารบตรเหนแจงธรรมตามลาดบนน ขอนสาหรบพระสารบตร. คานตรสหมาย เอาสวนแหงวปสสนานน ๆ ทจะพงกลาวในบดน. บทวา ปเม ฌาเน ไดแก ธรรมเหลาใดในปฐมฌาน คอในภาย ในสมาบต. บทวา ตยสส แยกเปน เต อสส แปลวา ธรรมเหลานนเปน อนสารบตรน (กาหนดไดแลวตามลาดบบท). บทวา อนปทววตถตา โหนต ความวา เปนอนกาหนดไดแลวคอ กาหนดตดไดแลว รแลว รแจงแลว ตามลาดบ คอโดยลาดบ ๆ ถามวา พระเถระรธรรมเหลานนไดอยางไร ตอบวา พระเถระตรวจดธรรมเหลานนแลวรวา วตกมการยกจตขน เปนลกษณะ เปนไป. อนง รวา วจารมการเคลาอารมณเปนลกษณะ ปตม การซาบซานไปเปนลกษณะ สขมความสาราญเปนลกษณะ เอกคคตาจตม ความไมฟงซานเปนลกษณะ ผสสะมการถกตองเปนลกษณะ เวทนามการเสวย อารมณเปนลกษณะ. สญญามการจาไดเปนลกษณะ เจตนามความจงใจเปน ลกษณะ. วญญาณมความรแจงเปนลกษณะ ฉนทะมความประสงคจะทาเปน ลกษณะ อธโมกขมการนอมใจเชอเปนลกษณะ วรยะมการประคองจตไวเปน ลกษณะ สตมการปรากฏเปนลกษณะ อเบกขามความเปนกลางเปนลกษณะ มนสการมการใสใจดวยความยนดเปนลกษณะเปนไป. พระสารบตรเมอรอย


อยางน ยอมกาหนดวตกตามสภาวะเพราะอรรถวา ยกจตขน ฯลฯ ยอมกาหนด มนสการโดยความยนด ตามสภาวะ ดวยเหตนน จงไดตรสวา ธรรมเหลานน ยอมเปนอนพระสารบตรนน กาหนดไดแลวโดยลาดบบท บทวา วทตา อปปชชนต ความวา เมอเกดขน กเปนอนร แจง คอเปนธรรมปรากฏชดเกดขน. บทวา วทตา อปฏหนต ความวา แมทงอยกเปนอนรแจง คอ เปนธรรมปรากฏชดตงอย. บทวา วทตา อพภตถ คจฉนต ความวา แมดบไปกเปนอน รแจง คอเปนธรรมปรากฏชดดบไป. กในขอน ตองปลอยวางความเปนผมญาณอนนน และความเปนผ มากดวยญาณ (จต) เหมอนอยางวาใครๆ ไมอาจถกตองปลายนวมอนน ดวย ปลายนวมอนวนนนนแหละได ฉนใด พระโยคกไมอาจรความเกดขนหรอความ ตงอย หรอความดบไปของจตดวงนน ดวยจตดวงนนนนแหละไดฉนนน เหมอนกน ตองปลอยวางความเปนผมญาณนนกอน ดวยประการดงกลาวมา. กถาจต ๒ ดวง เกดรวมกน ใคร ๆ ไมพงอาจรความเกดขน ความตงอย หรอความดบไป ของจตดวงหนงดวยจตดวงหนงได อนง ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา หรอจต ชอวาเกดรวมกน ๒ ดวงยอมไมม ยอมเกดขน คราวละดวง ๆ เทานน ตองปลอยวางภาวะทจต (เกดรวมกน) มากดวงออกไป เสยอยางน. ถามวา เมอเปนอยางนน ธรรม ๑๖ ประการในภายในสมาบตยอม เปนของแจมแจงปรากฏแกพระมหาเถระไดอยางไร ? ตอบวา พระมหาเถระกาหนดเอาวตถและอารมณ. เพราะวตถและ อารมณพระเถระทานกาหนดไดดวยเหตนน เมอทานนกถงความเกดขนของ ธรรมเหลานน ความเกดยอมปรากฏ เมอนกถงความตงอย ความตงอยยอม


ปรากฏ เมอนกถงความดบ ความดบยอมปรากฏ เพราะเหตนนจงตรสวา วทตา อปปชชนต วทตา อปฏหนต วทตา อพภตถ คจฉนต (อนสารบตรผรแจงแลวทงทเกดขน ตงอย ถงความดบไป) ดวยคาวา อหตวา สมโภนต น พระเถระเหนความเกดขน. ดวยคาวา หตวา ปฏเวนต น ทานเหนความเสอมไป. บทวา อนปาโย ไดแก ไมเขาถงดวยอานาจราคะ. บทวา อนปาโย ไดแก ไมเขาถงดวยอานาจปฏฆะ. บทวา อนสสโต ไดแก อนตณหานสย และทฏฐนสย อาศยอย ไมได. บทวา อปปฏพทโธ ไดแก ไมถกฉนทราคะผกพน. บทวา วปปมตโต ไดแก หลดพนจากกามราคะ. บทวา วสยตโต ไดแก พรากจากโยคะ ๔ หรอกเลสทงปวง. บทวา วมรยาทกเตน คอทาไมใหมเขตแดน. บทวา เจตสา คอ อยดวยจตอยางนน. เขตแดนในคาวา วมรยาทกเตน นนม ๒ อยาง คอเขตแดน คอ กเลส และเขตแดนคออารมณ. กถาพระเถระนน ปรารภธรรม ๑๖ ประ- การ อนเปนไปในภายในสมาบต เกดกเลสมราคะ เปนตน การเกดกเลสขน นน พงมดวยเขตแดนคอกเลส. แตในบรรดาธรรม ๑๖ เหลานน แมขอหนง กไมเกดแกพระเถระนน เพราะเหตนน เขตแดนคอกเลสยอมไมม เขตแดน คออารมณกไมม. กถาพระเถระนนนกถงธรรม ๑๖ ประการอนเปนไปในภาย ในสมาบต ธรรมบางขอพงมาตามครรลอง เนอเปนอยางนน เขตแดน คอ อารมณกจะพงมแกพระเถระนน กเมอพระเถระนนนกถงธรรม ๑๖ ประการ


เหลานน ชอวาธรรมทจะไมมาตามครรลอง ยอมไมม เพราะเหตนน แม เขตแดนคออารมณกยอมไมม. เขตแดน ๒ อยาง ประการอนอก คอ เขตแดน คอ วกขมภนะ (การขมไว) และเขตแดนคอ สมจเฉท (การตดขาด). ใน ๒ อยางนน เขต แดนคอ สมจเฉท จกมขางหนา. แตในทนประสงคเอาเขตแดนคอวกขม- ภนะ เพราะพระเถระนนขมขาศกไดแลว เขตแดนคอการขมจงไมม เพราะ เหตนน ทานจงอยดวยใจอนกระทาใหปราศจากเขตแดน. บทวา อตตรนสสรณ ไดแก เปนเครองสลดออกอนยงไปกวา นน. กในพระสตรทงหลายอนๆ ทานกลาวพระนพพานวา เปนเครองสลด ออกอนยง. แตในสตรนพงทราบวา ประสงคเอาคณวเศษอยางยอดเยยม. บทวา ตพพหลการา ไดแก เพราะทาความรนนใหมาก. บทวา อตถ เตววสส โหต ความวา พระเถระนนยอมมความ รนน นนแล มนคงยงขนอกวา ธรรมเครองสลดออกทยงขนไป ยงมอย. แมในวาระทเหลอกพงทราบเนอความโดยนยน. สวนในวาระท ๒ ชอวา ความผองใส เพราะอรรถวา แจมใส. พระสารบตรยอมกาหนดธรรมเหลานน ไดโดยสภาพ. ในวาระท ๔ บทวา อเปกขา ไดแก อเบกขาเวทนานนแล ใน ฐานะทเปนสข (เวทนา) บทวา ปสทธตตา (ปรสทธตตา) เจตโส อนาโภโค ความวา ความสขน ทานกลาววาหยาบ เพราะมการผกใจไว วาในฌานนน ความสขใดยงมอย ดงน เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจง ตรสถงการไมผกใจไว เพราะความเปนผมสตบรสทธอยางน. อธบายวา เพราะไมมความสขอยางหยาบนน.


บทวา สตปารสทธ คอ สตบรสทธนนแหละ. แมอเบกขากชอ วา อเบกขาบรสทธ. บทวา สโต วฏหต ความวา เปนผประกอบดวยสต คอ ร ดวยญาณ ยอมออก (จากฌาน). บทวา เต ธมเม สมนปสสต ความวา เพราะในเนวสญญา- นาสญญายตนฌาน การเหนแจงธรรมตามลาดบบทยอมมได เฉพาะพระพทธ- เจาทงหลายเทานน สาหรบพระสาวกทงหลายยอมมไมได เพราะฉะนนเมอ จะทรงแสดงวปสสนากลาป (การเหนแจงเปนหมวดเปนหม) ในเนวสญญา- นาสญญายตนฌานน จงตรสอยางน. บทวา ปาย จสส ทสวา อาสวา ปรกขณา โหนต ความวา เพราะเหนสจจะ ๔ ดวยมรรคปญญา อาสวะทง ๔ ยอมเปนอนสน ไป. พระสารบตรเถระมทงวาระบรรลพระอรหต ทงวาระเขานโรธสมาบต เพราะนาเอาสมถะและวปสสนามาเจรญควบคกนไป. ในทน พระองคทรง ถอเอาแตวาระทบรรลพระอรหต. บางทานกลาววา พระสารบตรเถระเขา นโรธ แลวๆ เลาๆ ดวยความชานาญแหงจต. ในวาระทงสองนน ทานมปกตเขานโรธสมาบตในกาลใด ในกาล นน วาระแหงนโรธยอมมา ผลสมาบตเปนอนเกบซอนไว ในกาลใด เขาผล สมาบตเปนปกต ในกาลนน วาระของผลสมาบตกมา นโรธสมาบตเปน อนเกบซอนไว. สวนพระเถระชาวชมพทวปกลาววา แมพระสารบตรเถระกนา เอาสมถะและวปสสนาทงคมา (บาเพญ) ทาใหแจงอนาคามผลแลว จงเขา นโรธสมาบต ออกจากนโรธสมาบตแลวบรรลพระอรหต. บทวา เต ธมเม ไดแก รปธรรมทเกดแตสมฏฐาน ๓ อนเปนไป ในภายในสมาบต หรอธรรมอนเปนไปในเนวสญญานาสญญายตนสมาบตขาง


ตน. เพราะแมธรรมเหลานน กเปนธรรมทจะตองพจารณาเหนแจงในวาระ นเหมอนกน. เพราะฉะนน พงทราบวา ตรสคาน เพอแสดงวาพระสารบตรเถระ ยอมเหนแจงธรรมเหลานน. บทวา วสปปตโต ไดแก เปนผถงความเปนผชานาญคลองแคลว. บทวา ปารมปปตโต คอ เปนผถงความสาเรจ. ในบทวา โอรโส เปนตน ชอวาเปนโอรส เพราะเกด โดยฟง พระสรเสยงอนเกดในพระอระของพระผมพระภาคเจา ชอวา เกดแตพระโอฐ เพราะเกดโดยไดสดบ พระสรเสยงอนเกดแตพระโอฐ อนง พงทราบวา ชอวาเกดแตธรรม เพราะเปนผเกดโดยธรรม และพงทราบวา ชอวา ธรรมเนรมต เพราะธรรมเนรมตขน พงทราบวา ชอวา เปนทายาททางธรรม เพราะถอเอาสวนแบงคอ ธรรม พงทราบวา ไมใชทายาททางอามส เพราะไมไดถอสวนแบงคออามส. คาทเหลอในบท ทงปวงงายทงนน. จบ อรรถกถาอนปสตรท ๑


๒. ฉวโสธนสตร หลกการตรวจสอบจตทพนจากอาสวะ [๑๖๖] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยทพระวหารเชตวน อารามของทาน อนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถสมยนน พระผม พระภาคเจา ตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานน ทลรบพระดารสแลว. โวหาร ๔ [๑๖๗] พระผมพระภาคเจา ไดตรสคาน ไววา ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน พยากรณอรหตผลวา ขาพเจารชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยาง นมไดม. ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลาย ไมควรชมเชย ไมควรคดคาน คาทภกษนนกลาวแลว. ครนแลว ควรถามปญหาเธอวา ดกอนทานผมอาย พระผมพระภาคเจา พระองคนน ผทรงร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมา- สมพทธเจาตรสโวหารไว ๔ อยางเหลานน โดยชอบ, ๔ อยางคออะไร? คอ ความทบคคลมปกตกลาวสงทเหนแลว วาไดเหนแลว ๑ ความทบคคลมปกตกลาวสงทไดยนแลว วาไดยนแลว ๑ ความทบคคลมปกตกลาวสงทไดทราบแลว วาไดทราบแลว ๑ ความทบคคลมปกตกลาวสงทไดรแลว วาไดรแลว ๑ นแล โวหาร ๔ อยางท พระผมพระภาคเจา พระองคนน ผทรงร ทรง


เหน เปนพระอรหนตสมมสมพทธเจา ไดตรสไวโดยชอบแลว. กจตของทาน รอยางไร เหนอยางไร จงหลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะไมยดมนใน โวหารทง ๔ เหลาน. การพยากรณอรหตผลทพระพทธเจารบรอง [๑๖๘] ดกอนภกษทงหลาย ภกษผสนอาสวะแลว อยจบพรหมจรรย แลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตนแลว โดยลาดบ สนสงโยชนในภพแลว พนวเศษแลว เพราะรโดยชอบ จงม ธรรมอนสมควรจะพยากรณไดดงนวา ดกอนทานผมอาย ขาพเจาไมยนด ไมยนราย ไมถกตณหาและทฏฐอาศย ไมตดใจ ในสงทไดเหนแลว หลด พนแลว พรากออกไดแลว มจตทถกทาใหปราศจากเขตแดนแลวอย ขาพเจา จะไมยนด ไมยนราย .... ในสงทไดยนแลวแล... ขาพเจาจะไมยนด ไม ยนราย... ในสงทไดทราบแลวแล... ขาพเจา จะไมยนด ไมยนราย ไม ถก ตณหา และ ทฏฐ อาศย ไมตดใจ ในสงทไดรแลวแล หลดพนแลว พรากออกไดแลว มจตทถกทาใหปราศจากเขตแดนแลวอย ดกอนทานผม อาย จตของขาพเจา ผรอย เหนอยอยางนแล หลดพนแลว จากอาสวะทง หลาย เพราะไมยดมนในโวหารทง ๔ เหลาน. ดกอนภกษทงหลาย คากลาวของภกษนน เธอทงหลายควรชมเชย ควรอนโมทนา วา สาธ. ครนแลวกควรถามปญหาสงขนไปอกวา ดกอน ทานผมอาย อปาทานขนธทง ๕ พระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ตรสไวชอบแลว ๕ ประการ ๕ ประการคออะไร คอ:-


อปาทานขนธ คอ รป ๑ อปาทานขนธ คอ เวทนา ๑ อปาทานขนธ คอ สญญา ๑ อปาทานขนธ คอ สงขาร ๑ อปาทานขนธ คอ วญญาณ ๑ ดกอนทานผมอาย อปาทานขนธทง ๕ เหลานแล พระผมพระภาคเจา ผทรงร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ตรสไวโดยชอบแลว. กจตของทานผมอาย ผรอยอยางไร เหนอยอยางไร จงหลดพนจากอาสวะ ทงหลาย เพราะไมยดมน ในอปาทานขนธทง ๕ เหลาน . [๑๖๙] ดกอนภกษทงหลาย ภกษผสนอาสวะแลว อยจบพรหม- จรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตนแลว โดยลาดบ สนสงโยชนในภพแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ จงมธรรม อนสมควรจะพยากรณไดดงน วา ดกอนทานผมอาย ขาพเจารแจงรปแลวแล วาไมมกาลง ปราศจากความนารก ไมนาชนใจ จงทราบชดวา จตของเรา หลดพนแลว เพราะสนไป เพราะสารอก เพราะดบ เพราะสละ เพราะ สลดทงซงอปาทานขนธ ทยดมนในรป และอนสยคอความตงใจ และ ความยดมนในรปได ขาพเจารแจงเวทนาแลวแลวา.. ขาพเจารแจง สญญาแลวแลวา . . . ขาพเจารแจงสงขารแลวแลวา . . ขาพเจารแจงวญญาณ แลวแลวา ไมมกาลง ปราศจากความนารก ไมนาชนใจ จงทราบชดวา จตของเราหลดพนแลว เพราะสนไป เพราะสารอก เพราะดบ เพราะสละ เพราะสลดทง ซงอปาทานขนธ ทยดมน วญญาณ และ อนสย คอความตงใจ และความยดมนในวญญาณ ดกอนทานผมอาย จตของ ขาพเจา ผรอย เหนอยอยางน พนแลวจากอาสวะทงหลาย เพราะไม


ยดมนในอปาทานขนธทง ๕ เหลาน. ดกอนภกษทงหลาย คาทภกษนนกลาว แลว เธอทงหลายควรชนชม ควรอนโมทนาวา สาธ ครนแลว ควรถาม ปญหาใหยงในรปอกวา ดกอนทานผมอาย พระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ทรงเหน ทรงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ไดตรส ธาต ไว ๖ อยางโดยชอบ ธาต ๖ อยาง คออะไร คอ ปฐวธาต ๑. อาโปธาต ๑. เตโชธาต ๑ วาโยธาต ๑ อากาสธาต ๑ วญาณธาต ๑ ดกอนทาน ผมอาย ธาต ๖ อยางเหลานแล พระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ไดตรสไวโดยชอบแลว. กจต ของทานผมอาย ผรอย เหนอยอยางไร จงหลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะ ไมยดมนในธาต ๖ เหลาน. [๑๗๐] ดกอนภกษทงหลาย ภกษผสนอาสวะแลว อยจบพรหม- จรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตน แลวโดยลาดบ สนสงโยชนในภพแลว หลดพนแลวเพราะรชอบ จงมธรรม อนสมควรพยากรณไดดงนวา ดกอนทานผมอาย ขาพเจาเขาถง ปฐวธาต แล โดยความเปนอนตตา และไมไดเขาถงอตตา อาศย ปฐวธาต และ ทราบชดวา จตของเราหลดพนแลว เพราะสนไป เพราะสารอก เพราะดบ เพราะสละ เพราะสลดทง ซง อปาทานขนธ ทยดมนอาศย ปฐวธาต และ อนสย คอความตงใจ และความยดมน (ในปฐวธาต). ขาพเจาเขาถง อาโปธาต แล โดยความเปน อนตตา.... ขาพเจาเขาถง เตโชธาต แล โดยความเปน อนตตา.... ขาพเจาเขาถง วาโยธาต แล โดยความเปน อนตตา.... ขาพเจาเขาถง อากาสธาต แล โดยความเปน อนตตา.... ขาพเจาเขาถง วญญาณธาต แล โดยความเปน อนตตา ไมไดเขาถง อตตา อาศย วญญาณธาต และรชดวา จตของเราหลดพนแลว เพราะ


สนไป เพราะสารอก เพราะดบ เพราะสละ เพราะสลดทง ซง อปาทานขนธ ทงหลายทยดมน อนอาศย วญญาณธาต และ อนสย คอความตงใจ และ ความยดมนในวญญาณ ดกอนทานผมอาย จตของขาพเจาผรอย ผเหนอย อยางนแล พนแลวจากอาสวะทงหลาย เพราะไมยดมน ในธาต ๖ ดกอนภกษ ทงหลาย คาทภกษนนกลาวแลว เธอทงหลาย ควรชนชม ควรอนโมทนา วา สาธ ครนแลว ควรถามปญหาใหยงขนไปอกวา ดกอนผมอาย พระผ มพระภาคเจา พระองคนน ผทรงร ทรงเหน ทรงเปนพระอรหนตสมมา- สมพทธเจา ไดตรส อายตนะทงภายในภายนอก ๖ อยางเหลานแลไว โดย ชอบ. ๖ อยางคออะไร ? คอ จกษและรป ๑ โสตะและเสยง ๑ ฆานะ และกลน ๑ ชวหาและรส ๑ กายและโผฏฐพพะ ๑ มโนและธรรม ๑ ดกอนทานผมอาย อายตนะทงภายใน และภายนอก ๖ อยางเหลานแล พระ ผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ทรงเหน ทรงเปนพระอรหนตสมมาสม- พทธเจา ไดตรสไวโดยชอบแลว. กจต ของทานผมอาย ผรอย เหนอย อยางไร จงหลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะไมยดมน ใน อายตนะ ๖ เหลาน ทงภายใน และภายนอก. [๑๗๑] ดกอนภกษทงหลาย ภกษผสนอาสวะแลว อยจบพรหม- จรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตนแลว โดยลาดบ สนสงโยชนในภพแลว หลดพนแลว เพราะรโดยชอบ จงมธรรม อนสมควรพยากรณไดดงนวา ดกอนทานผมอาย ขาพเจาทราบชดวา จต ของเราหลดพนแลว เพราะสนไป เพราะสารอก เพราะดบ เพราะสละ เพราะสลดทงซงความพอใจ ความกาหนด ความเพลดเพลน ความทะเยอ- ทะยาน อปาทานขนธทยดมน และอนสย คอ ความตงใจและความเชอมน


ในจกษ ในรป ในจกษวญญาณ (และ) ในธรรมทจะพงทราบไดดวยจกษ- วญญาณ. ดกอนทานผมอาย ขาพเจารชดวา....ในโสตะในเสยง ในโสต- วญญาณ.... ขาพเจารชดวา.... ในฆานะ ในกลน ใน ฆานวญญาณ .... ขาพเจารชดวา.... ในชวหา ในรส ในชวหาวญญาณ.... ขาพเจารชดวา.... ในกาย ในโผฏฐพพะ ในกายวญญาณ.... ขาพเจารชดวา จตของ ขาพเจาหลดพนแลว เพราะสนไป เพราะสารอก เพราะคบ เพราะสละ เพราะสลดทง ซงความพอใจ ความกาหนด ความเพลดเพลน ความทะเยอ- ทะยาน อปาทานขนธทยดมน (และ) อนสย คอความตงใจ และความเชอ- มน ในมนะ ในธรรมารมณ (และ) ในธรรมทงหลายทพงรได ดวยมโน- วญญาณ ดกอนทานผมอาย จตของขาพเจา ผรอย ผเหนอยอยางนแล จงหลดพนแลวจากอาสวะทงหลาย เพราะไมยดมนในอายตนะ ๖ ทงภายใน และภายนอก ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายควรชนชม อนโมทนา คาท ภกษนนกลาวแลววา สาธ. ครนแลว กควรถามปญหาใหยงขนไปอกวา เมอทานผมอายรอย เหนอยอยางไร จงถอน อนสย คอ อหงการ และ มมงการ ในกายอนมวญญาณน และในนมตทงหมด ทเปนภายนอกออก ไดดวยด. [๑๗๒] ดกอนภกษทงหลาย ภกษผสนอาสวะแลว อยจบพรหม- จรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระลงไดแลว บรรลประโยชนตน แลวโดยลาดบ สนสงโยชนในภพแลว หลดพนแลว เพราะรโดยชอบ จงม ธรรมอนสมควรจะพยากรณไดดงนวา ดกอนทานผมอาย เมอกอนขาพเจา เปนผครองเรอน ยงเปนผไมร พระตถาคตบาง สาวกของพระตถาคตบาง แสดงธรรมแกขาพเจานน ขาพเจาฟงธรรมนนแลว จงไดศรทธาในพระ- ตถาคต. ขาพเจานน ประกอบดวยการไดศรทธานน จงพจารณาเหนดงน


วา ฆราวาสดบแคบ เปนทางมาแหงธล บรรพชาเปนชองวาง เรายงอย ครองเรอน จะพระพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณโดยสวนเดยว ดจสงข ทเขาขดแลว นไมใชทาไดงาย อยากระนนเลย เราพงปลงผมและหนวดนง หมผากาสาวพสตร แลวออกจากเรอน บวชเปน อนาคารก เถด. ดกอน ทานผมอาย สมยตอมา ขาพเจานนแล จงละโภคสมบต นอยบาง มากบาง ละวงศญาต เลกบาง ใหญบาง ปลงผมและหนวดนงหมผากาสาวพสตรแลว ออกจากเรอน บวชเปน อนาคารก. ขาพเจานนเปนผบวชแลวอยางน ถง พรอมดวย สกขา และ สาชพ ของภกษทงหลาย เพราะละ ปาณาตบาต จงเปนผเวนขาดจากปาณาตบาต วางอาชญา วางศสตรา มความละอาย ม ความเอนดไดเปนผอนเคราะหเกอกลภตและสรรพสตว. เพราะละ อทนนา- ทาน จงเปนผเวนขาดจากอทนนาทาน ถอเอาแตของทเขาให หวงแตของท เขาให มตนเปนคนสะอาด ไมใชขโมยอย. เพราะละกรรมอนเปนขาศกแก พรหมจรรย จงเปนผประพฤตพรหมจรรย พระพฤตหางไกล (และ) เวน จากเมถน อนเปนธรรมของชาวบาน. เพราะละมสาวาท จงเปนผเวน ขาดจากมสาวาท เปนผกลาวคาจรง ดารงอยในคาสตยเปนหลกฐาน เชอถอ ได ไมพดลวงโลก. เพราะ ละวาจาสอเสยด จงเปนผเวนขาดจากวาจาสอ เสยด ไดยนจากฝายนแลว ไม (นาไป) บอกฝายโนน เพอทาลายฝายนหรอ ไดยนจากฝายโนนแลว ไม (นาไป) บอกฝายน เพอทาลายฝายโนน ทงน เมอเขาแตกกนแลว กสมานใหดกนหรอเมอเขาดกนอย กสงเสรมชอบความ พรอมเพรยงกน ยนดในคนทพรอมเพรยงกน ชนชมในคนทพรอมเพรยงกน เปนผกลาววาจาสมานสามคคกน. เพราะละวาจาหยาบ จงเปนผเวนขาดจาก วาจาหยาบ เปนผกลาววาจาซงไมมโทษ เสนาะโสต ชวนใหรกใคร จบใจ เปนภาษาของคนเมองทคนสวนมากปรารถนาและชอบใจ. เพราะละการเจรจา


เพอเจอ จงเปนผเวนขาดจากการเจรจาเพอเจอ กลาวถกกาละ กลาวตาม เปนจรง กลาวอรรถ กลาวธรรม กลาววนย เปนผกลาววาจามหลกฐาน ม ทอาง มขอบเขต ประกอบดวยประโยชน ตามกาล ขาพเจานน ไดเปนผ เวนขาดจากการพรากพชคามและภตคาม เปนผฉนหนเดยว งดฉนในเวลา ราตรเวนขาดจากการฉนในเวลาวกาล เปนผเวนขาดจากการฟอนรา ขบรอง เลนดนตร และดการเลนอนเปนขาศกตอกศล เปนผเวนขาดจากการทดทรง และตกแตง (แตงตว) ดวยดอกไมของหอม และเครองประเทองผว อนเปน ฐานะแหงการแตงตว เปนผเวนขาดจากการนงนอน บนทนงทนอนอนสง และใหญ เปนผเวนขาดจากการรบทองและเงน เปนผเวนขาดจากการรบขาว เปลอกดบ เปนผเวนขาดจากการรบเนอดบ เปนผเวนขาดจากการรบสตร และเดกสาว เปนผเวนขาดจากการรบทาสหญงและทาสชาย เปนผเวนขาด จากการรบไกและสกร เปนผเวนขาดจากรบชาง โค มา และลา เปนผเวน ขาดจากการรบไรนาและทดน เปนผเวนขาดจากการประกอบทตกรรมและการ รบใช เปนผเวนขาดจากการซอและขาย เปนผเวนขาดจากการโกงดวยตราชง โกงดวยของปลอม. และโกงดวยเครองตวงวด เปนผเวนขาดจากการรบสนบน การลอลวง และการตลบตะแลง เปนผเวนขาดจากการตด การฆา การจอง จา การตชง การปลน และการขกรรโชก ขาพเจานน ไดเปนผสนโดษ ดวยจวร เปนเครองบรหารกาย และบณฑบาตเปนเครองบรหารทอง จะไป ยงทใด ๆ กยอมถอเอา (บรขาร) ไปไดหมด เหมอนนกมแตปกจะบนไปยงท ใด ๆ กยอมมเฉพาะปกของตนเทานนเปนภาระบนไป ฉะนน. [๑๗๓] ขาพเจานน ประกอบดวย สลขนธ อนเปนอรยะนแลว จงไดเสวยสขอนปราศจากโทษในภายใน ขาพเจานน เหนรปดวยจกษแลว ไมเปนผถอเอาโดย นมต และโดย อนพยญชนะ ปฏบตเพอสารวม-


จกขนทรยอนมการเหนรปเปนเหต ซงบคคลผเมอไมสารวมอย จะพงถกอกศล ธรรมอนลามก คอ อภชฌา และ โทมนส ครอบงาได รกษา จกขนทรย ถงความสารวมในจกขนทรยแลว ไดยนเสยงดวยโสตะแลว .... ดมกลนดวย ฆานะแลว....ลมรสดวยชวหาแลว.... ถกตองโผฎฐพพะดวยกายแลว รธรรมา- รมณดวยใจแลว ไมเปนผถอเอา โดย นมต และโดย อนพยญชนะ ปฏบตเพอสารวมมนนทรย อนมการรธรรมารมณเปนเหต ซงบคคลผเมอไม สารวมอย จะพงถกอกศลธรรมอนลามก คอ อภชฌา และ โทมนส ครอบงาได รกษามนนทรย ถงความสารวมในมนนทรยแลว. [๑๗๔] ขาพเจานน ประกอบดวยอนทรยสงวร อนเปนอรยะน แลวจงไดเสวยสข อนไมเจอทกขภายใน ไดเปนผทาความรสกตวในเวลากาว ไปและถอยกลบ ในเวลาแลด และเหลยวด ในเวลางอแขน และเหยยดแขน ในเวลาทรงผาสงฆาฏ บาตร และจวร ในเวลาฉน ดม เคยวและลม ในเวลา ถายอจจาระและปสสาวะ ในเวลาเดน ยน นง นอนหลบ ตน พด และนง. [๑๗๕] ขาพเจานนประกอบดวย สลขนธ อนเปนอรยะน ประกอบ ดวย อนทรยสงวร อนเปนอรยะน ประกอบดวยสตสมปชญญะอนเปนอรยะ นแลวจงไดพอใจ เสนาสนะอนสงด คอปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถาในภเขา ปาชา ปาชฎ ทแจง และลอมฟาง. ขาพเจานน กลบจากบณฑบาต ภายหลงฉนอาหารแลว นงคบลลงก (นงขดสมาธ) ตงกายตรง ดารงสตมนเฉพาะหนา. ขาพเจานนละอภชฌา ในโลกไดแลว มใจปราศจากอภชฌาอย ชอวาไดชาระจตใหบรสทธจาก อภชฌา ละความชว คอพยาบาทแลว เปนผมจตไมพยาบาท อนเคราะห เกอกล ในสรรพสตวและภต ชอวาไดชาระจตใหบรสทธจากความชวคอ


พยาบาท ละ ถนมทธะแลว เปนผมจตปราศจาก ถนมทธะ ม อาโลก- สญญา มสตสมปชญญะ อย ชอวาไดชาระจตใหบรสทธจาก ถนมทธะ ละ อทธจจะกกกจจะแลว เปนผไมฟงซาน มจตสงบภายในอย. ชอวา ไดชาระจตใหบรสทธจาก อทธจจกกกจจะ ละ วจกจฉา แลวเปนผขาม ความสงสยได ไมมคาถามแสดงความสงสย ในกศลธรรมทงหลายอย ชอวา ไดชาระจตใหบรสทธจากวจกจฉา. [๑๗๖] ขาพเจานน ครนละนวรณ ๕ ประการน อนเปนเครองทา ใจใหเศราหมอง บนทอนปญญาไดแลว จงไดสงดจากกาม สงดจากอกศล ธรรม ไดเขาปฐมฌาน ม วตก มวจาร มปตสข เกดแตวเวก ไดเขา ทตยฌานมความผองใสแหงใจภายใน มความเปนธรรมเอกผดขน เพราะสงบ วตกและวจาร ไมมวตก และไมมวจาร มปต และสข เกดแตสมาธอย ไดเปนผวางเฉย เพราะหนายปต มสตสมปชญญะอย และเสวยสขดวยนามกาย ไดเขาตตยฌาน.... ไดเขาจตตถฌาน อนไมมทกข ไมมสข เพราะละทกข ละสข และดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มสตบรสทธ เพราะอเบกขาอย. [๑๗๗] ขาพเจานน เมอจตเปน สมาธ บรสทธผดผองไมมกเลส ดจเนน ปราศจาก อปกเลส เปนจตออนโยน ควรแกการงานดารงอยแลว ถงความไมหวนไหว อยางนแลว จงไดนอมจต เพออาสวกขยญาณ. ขาพเจา นน ไดรชดตามความเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกดทกข นความดบทกข นปฏปทาใหถงความดบทกข นอาสวะ นเหตใหเกดอาสวะ นความดบ อาสวะ นปฎปทาใหถงความดบอาสวะ เมอขาพเจานน รอยางน เหน อยางน จตกหลดพนแมจาก กามาสวะ แมจาก ภวาสวะ แมจาก อวชชา- สวะ เมอจตหลดพนแลว ไดมญาณรวา เราหลดพนแลว รชดวา ชาตสน


แลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปน อยางนมไดม. ดกอนทานผมอาย เมอขาพเจารอย เหนอย อยางนแลว อนสย คอ อหงการ และ มมงการ ในกายทมวญญาณน และในนมต ทงหมด ในภายนอก เปนอนขาพเจาถอนขนแลวดวยด. ดกอนภกษทงหลาย คาทภกษนนกลาวแลว เธอทงหลายควรชนชม ควรอนโมทนาวา สาธ. ครนแลว พงกลาวแกภกษรปนนอยางนวา ดกอนทานผมอาย เปนลาภของ ขาพเจาทงหลาย เปนโชคของขาพเจาทงหลายทไดเหนทานผมอาย ผเปน สพรหมจารเชนทาน. พระผมพระภาคเจา ไดตรสพระพทธพจนนแลว ภกษเหลานน ตางชนชม ยนดพระภาษตของ พระผมพระภาคเจาแล. จบ ฉวโสธนสตรท ๒


อรรถกถาฉวโสธนสตร ฉพพโสธนสตร๑ มคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลว อยางน. พยากรณอรหตผล ในฉพพโสธนสตรนน พงทราบวนจฉยดง ตอไปน. พระอรหตยอมเปนอนพยากรณแลวทเดยวดวยบทเดยวบาง สองบท บาง ในบททงหลาย มอาทวา ขณา ชาต (ชาตสนแลว) ดงน. แตใน สตรนทานนาเอาการพยากรณพระอรหตผลมา (กลาวครบ) ทง ๔ บท. ในบททวา ทฏเ ทฏวาทตา (ความเปนผมวาทะวาเหนใน อารมณ ชอวา ความเปนผมวาทะวาเหนในอารมณทเหนแลว. ดวยเจตนาใด เจตนานนเปนเหตกลาววา เราเหนในอารมณทเหนแลวนน แมในบททเหลอ กนยนนแหละ. บทวา อยมนธมโม แปลวา สภาพน. บทวา อภนนทตพพ คอ อยาพงยนดอยางเดยว กเมอภกษน ปรนพพานแลว ควรทาสกการะ (ในฐาน) พระขณาสพ แมทกประการ. บทวา อตตร ปโห ทานแสดงวา ถาทานทงหลายยงไมพอใจ การพยากรณ (พระอรหต) ของภกษน ควรถามปญหาน แมใหสงขน. ในวาระทง ๓ แมขางหนาแตวาระนไป กมนยนเหมอนกน. บทวา อพล แปลวา ทรพล. บทวา วราคน คอ มการปราศจากไปเปนสภาพ. ๑. บาลเปนฉวโสธนสตร


บทวา อนสสาสก ไดแก เวนจากความโปรงใจ. บทวา อปายปาทานา นเปนชอของตณหาและทฏฐ. จรงอยตณหาและทฏฐทงหลาย ชอวา อบาย เพราะเขาถงธรรมอน เปนไปในภมทง ๓ ชอวา อปาทาน เพราะยดถอ. ชอวา อภนเวสา (การยดมน) เพราะยดมนรปนนดวยตณหาและทฏฐเหลานน. เรยกวาอนสย เพราะนอนแนบสนทอยกบรปนน ดวยตณหาและทฏฐเหลานนนนแล. ในบทวา ขยา วราคา เปนตน ความวา เพราะความสนไป เพราะความคลายกาหนด. บทแมทงหมดเหลาน เปนไวพจนของกนและกน ทงนน. ความหมายของธาต ธาตททาใหตงอย ชอวา ปฐวธาต. ธาตทประสานใหตดอย ชอวา อาโปธาต. ธาตททาใหอบอน ชอวา เตโชธาต. ธาตททาใหเคลอนไหว ชอวา วาโยธาต. ธาตทถกตองไมได ชอวาอากาศธาต. ธาตทรแจง ชอวา วญญาณธาต. บทวา อนตตโต อปคจฉ ความวา เรายอมไมเขาถง (คอยด ครอง) โดยสวนแหงอตตาวา นเปนอตตา. อนง ยอมไมเขาถงธาตทงหลายทเหลอซงอาศยปฐวธาต และอปา- ทายรป. แมอรปขนธทงหลายกอาศยปฐวธาตโดยปรยายหนงเหมอนกน เพราะวตถรปทงหลายทอรปขนธทงหลายนนอาศย กอาศยอยกบปฐวธาต เพราะฉะนน เมอกลาววายอมไมยดครองธาตทเหลออนอาศยปฐวธาต ยอม กลาววา เรายอมไมยดครองแมรปธรรมและอรปธรรมทเหลอทงหลาย วา เปนอตตา. กในบททวา อาศยอากาศธาต ภตรปและอปาทายรปแมทงหมด


ชอวา อาศยอากาศธาต โดยเปนอวนโภครป. อรปขนธทงหลายทมรปวตถ เปนทอาศย กชอวา อาศยอากาศธาตเหมอนกน. เมอเปนอยางนน แมใน ทน รปและอรปยอมเปนอนถอเอาแลวทเดยว. สวนในบททวา อาศย วญญาณธาต ขนธ ๓ ทเกดรวมกน และรปทมจตเปนสมฏฐาน เปนรป อาศยวญญาณธาตดงกลาวมานน รปและอรปยอมเปนอนถอเอาแลวทเดยว. รป ในบทวา รเป จกขวาเณ จกขวาเณน ว าตพเพส ธมเมส นมอธบายวา เมอกลาววา รปใดมาสคลองจกขทวารแลวดบไปใน อดต รปใดทมาสคลองจกขทวาร แลวจกดบไปในอนาคต และรปใดมาแลว ดบไปในปจจบนรปทงหมดนน ชอวารป. สวนรปใดไมมาสคลองจกขทวาร ดบแลวแมในอดต ทยงไมมาจกดบแมในอนาคต และทยงไมมากดบแลว แม ในปจจบน รปนนสงเคราะหเขาในธรรมทงหลายทพงรแจงดวยจกขวญญาณ ดงน พระจลลาภยเถระผชานาญพระไตรปฎกไดกลาววา ในฐานะน เธอ แยกรปเปน ๒ แลว เธอจะทาอยางไร ในวาระวาดวยฉนทะทจะมาถงขางหนา ขอนไมถกนะ. เพราะเหตนน รปทมาสคลองจกขทวารแลวกด. ทยงไมมา ถงกด ในกาลทง ๓ ทงหมด จดเปนรปทงนน สวนขนธ ๓ ทสมปยต ดวยจกขวญญาณ พงทราบวา เปนธรรมทพงรแจงดวยจกขวญญาณ. กในทนมความหมายดงนวา "ในธรรมทงหลายทพงรแจงพรอมกบ จกขวญญาณ" บทวา ฉนโท ไดแก ความพอใจดวยตณหา. บทวา ราโค ไดแก ฉนทะนนแหละ จดเปนราคะดวยอานาจ ความกาหนด.


บทวา นนท ไดแก ฉนทะนนแหละ จดเปนนนท ดวยอานาจ ความเพลดเพลนยนด. บทวา ตณหา ความวา ฉนทะนนแหละจดเปนตณหา ดวยอานาจ ความทะยานอยาก. แมในทวารทงหลายทเหลอ กนยนเหมอนกน. ในบทวา อหงการมมงการมานานสยา น อหงการเปนตวมานะ มมงการเปนตณหา. ทงอหงการ ทงมมงการนนแหละ เปนมานานสย. เหตผลทตรสอาสวกขยญาณ ถามวา เหตไฉน พระผมพระภาคเจา จงไมตรส ปพเพนวาสญาณ และทพพจกขญาณไว แตกลบมาตรสคานวา อาสวาน ขยาณาย. แกวา เพราะภกษทงหลาย ไมทลถามธรรมะทเปนโลกยะ ถามแต โลกตรเทานน เพราะฉะนนเมอจะตรสบอกปญหาท ทลถามเทานน จงตรส อยางนน. นชอเอกวสชชตสตรนน มชอ (อกอยางหนง) วา ฉพพโสธน- สตรบาง. ฉพพโสธนยธรรม ในพระสตรน (ธรรม) ๖ หมวดน คอ โวหาร ขนธ ๕ ธาต ๖ อายตนะภายในและอายตนะภายนอก ๖ กายทมวญญาณของตน ๑ กายท มวญญาณของคนอน ๑ เปนธรรมบรสทธหมดจดแลว เพราะฉะนนจงเรยก วา ฉพพโสธนยะ สวนพระปรสมททวาสเถระกลาวหมวด (ธรรม) ๖ หมวด โดยรวม กายทมวญญาณของตน กบของคนอนเขาเปนหมวดเดยวกนกบอาหาร ๔.


กหมวด (ธรรม) ๖ หมวดน พงชาระใหถกตอง โดยปรยายทขยาย ความไวในพระวนยอยางนวา ทานบรรลอะไร ? บรรลอยางไร ? บรรล เมอไร ? บรรลทไหน ? ละกเลสพวกไหน ? ไดธรรมพวกไหน ? กในทน คาทวา ทานบรรลอะไร ? เปนคาถามถงการบรรล คอ (ถามวา) ทานบรรลอะไร ในบรรดาฌาณและวโมกขเปนตน หรอใน บรรดามรรคมโสดาปตตมรรคเปนตน. คาวา ทานบรรลอยางไร ? เปนคาถามถงอบาย (วธทาใหบรรล) เพราะวาในขอนมอธบายดงนวา ทานทาอนจจลกษณะใหเปนธระ จงบรรล หรอทาทกขลกษณะและอนตตลกษณะอยางใดอยางหนงใหเปนธระ จงบรรล อกอยางหนง ทานยดมนดวยอานาจสมาธ หรอยดมนดวยอานาจวปสสนา อนง ยดมนในรป หรอยดมนในอรป อกอยางหนง ยดมนในภายใน หรอ ยดมนในภายนอก จงบรรล. คาวา ทานบรรลเมอไร ? เปนการถามถงเวลา (ทไดบรรล) ม คาอธบายวา ทานบรรลในเวลาไหน ในบรรดาเวลาเขา และเวลาเทยง เปนตน คาวา ทานบรรลทไหน ? เปนการถามถงโอกาส (ทบรรล) ม คาอธบายวา ในโอกาสไหน คอในทพกกลางคน ในทพกกลางวน ทโคน ไม ทมณฑป หรอทวหารไหน. คาวา ทานละกเลสพวกไหน ? เปนการถามถงกเลสทละได ม คาอธบายวา ทานละกเลสทมรรคไหนจะพงฆา. คาวา ทานไดธรรมพวกไหน ? เปนการถามถงธรรมทไดบรรล มคาอธบายวา บรรดาธรรมมปฐมมรรคเปนตน ทานไดธรรมเหลาไหน


เพราะฉะนน ในปจจบนน แมหากจะมภกษบางรปพยากรณการ บรรลธรรมอนยงยวดของมนษย กยงไมควรทาความเคารพเธอดวยเหตเพยง เทาน. กในฐานะ ๖ ประการน ควรจะพดเพอความบรสทธ ทานบรรล อะไร คอ ฌานหรอ หรอวาวโมกขเปนตน อยางใดอยางหนง. จรงอยธรรม ใด อนผใดบรรลแลว ธรรมนนยอมปรากฏแกผนน. ถาพดวา ขาพเจา บรรลธรรมชอน แตนนกจะตองถกถามวา ทานบรรลอยางไร ? อธบายวา ทานทาอะไร ในบรรดาอนจจลกษณะเปนตน ใหเปนธระ แลวยดถอโดยมข อะไร ในบรรดาอารมณ ๓๘ หรอในบรรดาธรรมทงหลาย ชนดรปธรรม อรปธรรม อชฌตตธรรม และพหทธาธรรมเปนตน แลวจงบรรล เพราะ อภนเวส (การยดถอ การอยสาราญ) อนใด ของคนใด อภนเวสอนนน ยอมปรากฏแกคนนน. ถากลาววา อภนเวส ชอน ขาพเจาบรรลอยางน ตอแตนนกจะตอง ถกถามวา ทานบรรลเมอไร คอ บรรลในเวลาเชาหรอเวลาเทยงเปนตน เวลาใดเวลาหนง. เพราะเวลาบรรลของตนยอมปรากฏแกทก ๆ คน. ถากลาว วา บรรลในเวลาชอโนน ตอแตนนกถกถามวา ทานบรรลทไหน คอบรรล ในทพกกลางวน หรอในทพกกลางคนเปนตน โอกาสใดโอกาสหนง เพราะ เวลาทตนบรรลยอมปรากฏแกทก ๆ คน. ถาพดวา ขาพเจาบรรลในโอกาสชอ โนน ตอแตนนกจะตองถกถามวา ทานละกเลสพวกไหน คอ ทานละกเลส ทปฐมมรรคจะพงฆา หรอททตยมรรคเปนตนจะพงฆานะ เพราะกเลสทละดวย มรรคอนตนบรรล ยอมปรากฏแกทก ๆ คน. ถาพดวา ขาพเจาละกเลสชอน แตนน กจะตองถกถามวา ทานได ธรรมเหลาไหน คอไดโสดาปตตมรรคหรอสกทาคามมรรคเปนตนอยางใดอยาง


หนง. เพราะธรรมทตนบรรลยอมปรากฏแกทกคน. ถาพดวา ขาพเจาไดธรรม ชอน. แมดวยเหตเพยงเทานกไมควรเชอคาของเธอ. กภกษทงหลายผเปนพหสต ฉลาดในการเลาเรยนและการสอบถาม ยอมสามารถชาระฐานะ ๖ ประการเหลานใหหมดจด. แตสาหรบภกษนควร ชาระปฏปทา อนเปนเครองบรรลขนตน. หากปฏปทาเปนเครองบรรลขนตน ยงไมบรสทธ ควรปลกออก (จากปฏญญาของตน) ชอวา โลกตรธรรม ทง หลาย เราจะไมไดดวยปฏปทาน. แตถา ปฏปทาเครองบรรลขนตน ของทานหมดจด ปรากฏวาภกษ นไมประมาทในสกขา ๓ ประกอบความเพยร ไมตดในปจจย มจตเสมอ เหมอนนกในหวงอากาศอยตลอดกาลนาน. การพยากรณของภกษนนเทยบกน ไดสมกนกบขอปฏบต คอเปนเชนดงทตรสไววา นาในแมนาคงคากบนาใน แมนายมนา ยอมเขากนได เสมอเหมอนกน ชอฉนใด ขอปฏบตอนเปน เครองดาเนนไปสพระนพพานของพระสาวกทงหลาย คอ นพพานและปฏปทา อนพระผมพระภาคเจานน บญญตไวดแลว กฉนนนเหมอนกน ยอมเทยบ กนได ยอมลงกนได. กอกอยางหนงแล ไมควรทาสกการะแมดวยเหตมประมาณเทาน อธบายวา เพราะเหตทภกษบางรปแมยงเปนปถชนอยกยอมมปฏปทาเหมอน ขอปฏบตอยางพระขณาสพ ฉะนน ภกษนนควรใชอบายวธนน ๆ ทาใหสะดง หวาดเสยว. ธรรมดาพระขณาสพ เมออสนบาตตกลงเหนอกระหมอมตวยอม ไมมความกลว ความสะดง หรอทาใหขนลก สวนสาหรบปถชนยอมม (ความ กลวเปนตน) ดวยเหตการณแมเลกนอย. ในขอนน มเรองเหลานเปนตวอยาง:-


เรองพระทฑภาณกอภยเถระ ไดยนวา พระทฆภาณกอภยเถระ ไมสามารถจะพสจนภกษรป หนงทถอบณฑบาตเปนวตรได จงไดใหสญญาแกภกษหนมไว. ภกษหนมรป นนจงดานาอยทปากนากลยาณ จบเทาพระทถอบณฑบาตเปนวตรรปนนท กาลงอาบนาอย. พระทถอบณฑบาตเปนวตรนน เขาใจวาเปนจรเข กสงเสยง รองขน. ตงแตนนใคร ๆ เขากรวาทานยงเปนปถชน. แตในรชสมยของพระ เจาจณฑมขตสสะ พระสงฆเถระในมหาวหารเปนพระขณาสพ แตเสยจกษ อยในวหารนนแหละ. พระราชาคดวา จะพสจนพระเถระ เมอภกษทงหลาย ออกไปภกษาจาร จงยองเขาไปจบเทาพระเกระทาเปนเหมอนงรด. พระเถระ นงเหมอนเสาหน ถามวา ใคร ในทน. พระราชาตรสวา กระผม ตสสะขอรบ. ขอถวายพระพรมหาบพตรตสสะ พระองคทรงไดกลนหอมมใชหรอ. ชอวา ความกลวยอมไมมแกพระขณาสพ ดวยประการอยางน กบคคลบางคน แมจะเปนปถชนกเปนคนกลาหาญไมขขลาด. คนผ นนตองพสจนดวยอารมณทนารก จรงอย แมพระเจาวสภะเมอจะพสจน พระเถระรปหนง จงนมนตใหนงในพระราชมณเฑยร แลวรบสงใหคนขยาผล พทราในสานกของทาน. พระมหาเถระนาลายสอ. แตนนความทพระเถระเปน ปถชนกชดแจง เพราะวาธรรมดาความอยากในรสพระขณาสพละไดหมด ชอ วาความใครในรสทงหลายแมเปนทพยกไมม. ฉะนน จงพสจนดวยอบายเหลา น ถาความกลว ความหวาดเสยว หรอความอยากในรสยงเกดแกทานกพง ตดออกไดวา ทานไมไดเปนพระอรหนต. แตถาไมกลว ไมสะดง ไมหวาด เสยว คงนง (สงบ) เหมอนราชสห แมในอารมณอนเปนทพย กไมทา ความใครใหเกดขน ภกษนเปนผสมบรณดวยการพยากรณ ยอมควรแกเครอง สกการะ ทพระราชาและมหาอามาตยของพระราชาเปนตน สงมาโดยรอบแล. จบ อรรถกถาฉวโสธนสตร


๓. สปปรสสตร วาดวยอสปปรสธรรมและสปปรสธรรม [๑๗๘] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:- สมยหนงพระผมพระภาคเจาประทบอยทพระวหารเชตวน อารามของ อนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ. สมยนนแล พระผมพระภาคเจาตรสเรยกภกษ ทงหลายมาวา ดกอนภกษทงหลาย. ภกษทงหลายทลรบพระพทธดารสแลว. พระผมพระภาคเจาจงไดตรสคานไววา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตจก แสดงสปปรสธรรมและอสปปรสธรรมแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟงธรรม นน จงใสใจใหดเราจกกลาว (ตอไป). ภกษเหลานน ทลรบ พระผมพระ- ภาคเจาวา พรอมแลวพระเจาขา. อสปปรสธรรม [๑๗๙] พระผมพระภาคเจา ไดตรสคานวา ดกอนภกษทงหลาย ก อสปปรสธรรมคออะไร ? ดกอนภกษทงหลาย คอ อสตบรษในโลกนเปน ผออกจากสกลสง บวชแลว. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปนผออกจาก สกลสง บวชแลวแล สวนภกษเหลานอน ๆ ไมไดออกจากสกลสงบวช. เธอ จงยกตนขมผอน เพราะความเปนผมสกลสงนน ดกอนภกษทงหลาย นคอ อสปปรสธรรม. สปปรสธรรม ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา ธรรม คอโลภะ ธรรมคอโทสะ หรอธรรมคอโมหะ ยอมไมถงความเสอมสนไป

เพราะความเปนผมสกลสงเลย ถงแมผทไมไดออกบวชจากตระกลสง เธอก


เปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม คนทง หลาย กจะบชาสรรเสรญเธอในทนน ๆ. สตบรษนน กระทาขอปฏบตใหเปน ไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานน ไมยกตนขมผอน เพราะความเปนผม สกลสงนน. ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.

อสปปรสธรรม

[๑๘๐] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก (คอ) อสตบรษ เปนผออกบวชจากตระกลใหญ ออกบวชจากตระกลทมโภคะมาก ออกบวช จากตระกลทมโภคะโอฬาร. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปนผออกบวช จาก (ตระกลใหญ ตระกลมโภคะมาก) ตระกลมโภคะโอฬารแล แตภกษ อน ๆ เหลาน ไมไดออกบวชจาก (ตระกลใหญ ตระกลมโภคะมาก) ตระกล มโภคะโอฬาร. เธอยกตนขมขผอน เพราะความเปนผมโภคะโอฬารนน ด กอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.

สปปรสธรรม

ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษ พจารณาเหนอยางนแลวา ธรรม คอโลภะ ธรรมคอโทสะ หรอธรรมคอโมหะ ยอมไมถงความเสอมสนไป เพราะความเปนผมโภคะโอฬาร ถงแมภกษผไมไดออกบวชจาก (ตระกลใหญ ตระกลมโภคะมาก) ตระกลมโภคะโอฬาร เธอกปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม คนทงหลายกจะบชาสรรเสรญเธอในทนน ๆ สตบรษนน กระทาขอปฏบตใหเปนไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานน ไมยกตนไมขมผอน เพราะความเปนผมโภคะโอฬารนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.



[๑๘๑] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ เปนคนเดน มยศ เขาพจารณาเหนอยางนวา เราแลเปนผเดน มยศ สวน ภกษอน ๆ เหลาน เปนผไมเดน ดอยศกด. อสตบรษนนจงยกตนขมผอน เพราะความเปนคนเดนนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษ พจารณาเหนอยางนแลวา ธรรม คอความโลภ ธรรมคอความประทษราย หรอธรรมคอความหลงไมถงความ เสอมสนไปเพราะความเปนคนเดนนน ถงแมจะไมเปนคนเดน มยศ แตก เปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ พระพฤตตามธรรม เธอเปน ผทคนทงหลายควรบชาสรรเสรญในทนนๆ. เธอไมยกตนไมขมผอนเลย เพราะความเปนคนเดนนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


[๑๘๒] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก (คอ) อสตบรษ เปนผได จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร. เธอ พจารณาเหนอยางนวา เราเทานน ไดจวร บณฑบาต เสนาสนะและคลาน ปจจยเภสชบรขาร สวนภกษอน ๆ เหลานน ไมไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร เธอยกตนขมผอน เพราะการไดนน ดกอน ภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา ธรรม คอโลภะ ธรรมคอโทสะ หรอธรรมคอโมหะ จะไมถงความเสอมสนไปเลย


เพราะการได (นน) ถงแมเธอจะเปนผไมได จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร แตกเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบต- ชอบ ประพฤตตามธรรม เปนผทคนทงหลายควรบชา ควรสรรเสรญ ใน ทนน ๆ. เธอทาขอปฏบต ใหเปนไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานนไมยก ตนไมขมผอนเพราะการไดนน. ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.

อสปปรธรรม [๑๘๓] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ ผเปนพหสต. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราแลเปนพหสต สวนภกษอน ๆ เหลานน ไมเปนพหสต. เธอยกตนขมผอน เพราะความเปนพหสตนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา ธรรม คอโลภะ ธรรมคอโทสะ หรอธรรมคอโมหะ หาถงความเสอมสนไปเพราะ ความเปนพหสตไมเลย ถงแมเธอจะเปนพหสต แตเธอกปฏบตธรรมสมควร แกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม เปนผทคนทงหลายควรบชา สรร- เสรญ. เธอกระทาขอปฏบตใหเปนไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานน ไมยก ตนไมขมผอน เพราะความเปนพหสตนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


[๑๘๔] ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษ เปนพระวนยธร (ทรง วนย). เธอพจารณาเหนอยางนวา เราแลเปนพระวนยธร สวนภกษอน ๆ เหลานน ไมเปนพระวนยธร. เธอยกตนขมผอน เพราะความเปนพระวนยธร นน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม



ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา ธรรม คอโลภะ ธรรมคอโทสะ หรอธรรมคอโมหะ หาถงความเสอมสนไปเพราะ ความเปนพระวนยธรไม ถงแมเธอจะไมเปนพระวนยธร แตเธอกปฏบต ธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม เปนผทคนทงหลาย ควรบชา ควรสรรเสรญในทนน ๆ. เธอกระทาขอปฏบตใหเปนไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอน เพราะความเปนพระวนยธร นน. ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


[๑๘๕] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสต- บรษเปนพระธรรมกถก. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปนพระธรรมกถก แล แตภกษอน ๆ เหลาน ไมเปนพระธรรมกถก เธอยกตน ขมผอนเพราะ เหตทเปนพระธรรมกถกนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา ธรรม คอโลภะ ธรรมคอโทสะ หรอธรรมคอโมหะ ไมถงความเสอมสนไปเพราะ เหตทเปนพระธรรมกถกเลย ถงแมเธอจะไมเปนพระธรรมกถก แตเธอกเปน ผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ พระพฤตตามธรรม เปนผทคน ทงหลายควรบชาควรสรรเสรญ ในทนนๆ เธอทาขอปฏบตใหเปนไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอน เพราะเหตทเปนพระธรรมกถก นน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.



[๑๘๖] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก (คอ) อสตบรษ เปนผอยปาเปนวตร. เธอพจารณาเหนดงนวา เราเปนผอยปาเปนวตรแล แตภกษอน ๆ เหลาน ไมเปนผอยปาเปนวตระ เธอยกตน ขมผอน เพราะ เหตทเปนผอยปาเปนวตรนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา ธรรมคอโลภะ ธรรม คอโทสะ ธรรมคอโมหะ ไมถงความสนไป เพราะเหตทเปนผอยปาเปน วตรเลย. ถงแมภกษนน จะไมเปนผอยปาเปนวตร แตเธอกเปนผปฏบต ธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม เปนผทคนทงหลาย ควรบชา ควรสรรเสรญในทนน ๆ. เธอทาขอปฏบตใหเปนไปภายใน (เปน การสวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอน เพราะเหตทเปนผอยปาเปน วตรนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


[๑๘๓] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ เปนผถอผาบงสกลเปนวตร. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราแลเปนผถอผา บงสกลเปนวตร แตภกษอนๆ เหลานน หาเปนผถอผาบงสกลเปนวตรไม เธอยกตน ขมผอน เพราะเหตทเปนผถอผาบงสกลเปนวตรนน ดกอนภกษ ทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา ธรรม คอโลภะ ธรรมคอโทสะ หรอธรรมคอโมหะ ไมถงความเสอมสนไปเลย


ถงแมเธอจะไมเปนผถอผาบงสกลเปนวตร แตเธอกเปนผปฏบตธรรม สมควร แกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม เปนผทคนทงหลาย ควรบชา ควรสรรเสรญ ในทนน ๆ. เธอกระทาขอปฏบตเปนไปในภายใน (เปน การสวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอนเลย เพราะเหตทเปนผถอผา บงสกลเปนวตรนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


[๑๘๘] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสต- บรษเปนผถอบณฑบาตเปนวตร. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปนผถอ บณฑบาตเปนวตรแล แตภกษอน ๆ เหลาน ไมเปนผถอบณฑบาตเปน วตร. เธอยกตนขมผอน เพราะเหตทถอบณฑบาตเปนวตรนน ดกอน ภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษพจารณาเหนอยางนวา ธรรมคอ โลภะ ธรรมคอโทสะ ธรรมคอโมหะ จะไมถงความเสอมสนไป เพราะเหต เปนผถอบณฑบาตเปนวตรเลย ถงแมภกษเปนผไมถอบณฑบาตเปนวตร เธอกเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม เปน ผทคนทงหลาย ควรบชา ควรสรรเสรญ. เธอทาขอปฏบตใหเปนไปในภาย ใน (เปนการสวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอน เพราะเหตทเปน ผถอบณฑบาตเปนวตรนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.

อสปรสธรรม

[๑๘๙] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ เปนผอยโคนไมเปนวตร. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปนผอยโคนไม


เปนวตรแล แตภกษอนๆ เหลาน ไมเปนผอยโคนไมเปนวตร. เธอยกตน ขมผอน เพราะเหตทเปนผอยโคนไมเปนวตรนน ดกอนภกษทงหลาย นแล คอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา ธรรมคอ โลภะ ธรรมคอโทสะ ธรรมคอโมหะ ไมถงความเสอมสนไป เพราะเหตท เปนผอยโคนไมเปนวตร ถงแมภกษนนจะไมเปนผอยโคนไมเปนวตร แต เธอกเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ พระพฤตตามธรรม เปนผทคนทงหลาย ควรบชา ควรสรรเสรญในทนน ๆ. เธอทาชอบปฏบตให เปนไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอน เพราะเหต ทเปนผอยโคนไมเปนวตรนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.

อสปปรสธรรม [๑๙๐] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ เปนผอยปาชาเปนวตร. . . เปนผอยกลางแจงเปนวตร. . . เปนผถอเนสชชก- ธดงค (การไมนอน) เปนวตร. . .เปนผถอยถาสนถทกธดงค (การเทยว บณฑบาตตามลาดบ) เปนวตร. . . เปนผถอเอกาสนกงคธดงค (การฉน เวลาเดยว) เปนวตร. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปนผถอเอกาสนกงค- ธดงคเปนวตรแล แกภกษอน ๆ เหลาน ไมถอเอกาสนกงคธดงคเปนวตร. เธอยกตนขมผอน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษพจารณาเหนอยางนวา ธรรมคอ โลภะ ธรรมคอโทสะ หรอธรรมคอโมหะ ไมถงความเสอมสนไป เพราะ


เหตทเปนผถอเอกาสนกงคธดงคเปนวตร ถงแมภกษนนจะไมเปนผถอเอกา- สนกงคธดงคเปนวตร แตเธอกเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตสมควรแกธรรม เปนผทคนทงหลาย ควรบชา ควรสรรเสรญ ใน ทนนๆ. เธอทาขอปฏบตใหเปนไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานน ไม ยกตน ไมขมผอนเลย เพราะเหตทเปนผถอเอกาสนกงคธดงคเปนวตรนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


[๑๙๑] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอกคอ อสตบรษ สงดจากกามทงหลาย สงดจากอกศลธรรมทงหลาย เขาปฐมฌาน มวตก ม วจาร มปต และสขอนเกดแตวเวกอย. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปน ผไดสมาบตคอ ปฐมฌานแล แตภกษอน ๆ เหลานน ไมไดสมาบตคอ ปฐมฌาน. เธอยกตนขมผอน เพราะสมาบตคอปฐมฌานนน ดกอนภกษ ทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา แม ปฐมฌานสมาบต พระผมพระภาคเจากตรสวา เปนปฏปทาทไมมตณหา๑

เพราะคนทงหลายสาคญตนดวยเหตใด ๆ เหตนน ๆ ยอมเปนอนจากทสาคญ นน. เธอทาความทปฏปทาไมมตณหานน ใหเปนไปในภายใน (เปนการ สวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอน เพราะสมาบตคอปฐมฌานนน นแลคอ สปปรสธรรม. ๑. บาลในททกแหงในสตรนเปน อคมมยตา ฉบบพมา ยโรป เปน อตมมยตา แปลตามคาหลง.



[๑๙๒] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ เขาทตยฌาน มความผองใสแหงใจ อนเปนไปในภายใน มความเปนธรรม เอกผดขน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกวจารระงบไป มแตปตและสขเกด แตสมาธอย. . .เขาตตยฌาน . . . เขาจตตถฌาณ. . . อย. เธอพจารณาเหน อยางนวา เราเปนผไดสมาบต คอจตตถฌานแล แตภกษอน ๆ เหลานน ไม เปนผไดสมาบตคอจตตถฌาน. เธอยกตนขมผอน เพราะสมาบตคอจตตถฌาน นน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.


ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา แม สมาบตคอจตตถฌานแล พระผมพระภาคเจากตรสวา เปนปฏปทาไมม ตณหา เพราะคนทงหลายสาคญกนดวยเหตใด ๆ เหตนน ๆ จะเปนอยางอน จากทสาคญนน. เธอทาความเปนผไมมตณหานนใหเปนไปในภายใน (เปน สวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอนเลย เพราะสมาบตคอจตตถฌาณนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


[๑๙๓] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ เขาอากาสานญจายตนฌาน ดวยมนสการวา อากาสไมมทสดอย เพราะ ลวงเลยรปสญญาไปแลว เพราะปฏฆสญญาดบไปแลว (และ) เพราะไมมนส- การถงนานตตสญญา. เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปนผไดสมาบตคอ อากาสานญจายตนะแลว แคภกษอน ๆ เหลานไมเปนผไดสมาบตคออากาสา- นญจายตนะ. เธอยกตน ขมผอน ดวยสมาบตคออากาสานญจายตนะนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.



ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษ พจารณาเหนอยางนวา แม อากาสานญจายตนสมาบตแล พระผมพระภาคเจา กตรสวา เปนปฏปทาไมม ตณหา เพราะคนทงหลายสาคญกนดวยเหตใด ๆ เหตนน ๆ กเปนอนไป จากทสาคญนน . เธอทาความทปฏปทาไมมตณหานน ใหเปนไปในภายใน (เปนสวนดวย) เทานน ไมยกตน ไมขมผอนเลย เพราะอากาสานญจายตนะ สมาบตนน. ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.


[๑๙๔] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก อสตบรษลวง เลยอากาสานญจายตนฌานไปโดยประการทงปวง เขาวญญานญจายตนฌานอย ดวยมนสการวา วญญาณไมมทสด. เธอพจารณาเหนวา เราเปนผได สมาบตคอ วญญานญจายตนะแล แตภกษอน ๆ เหลาน ไมเปนผได วญญานญจายตนสมาบต. เธอยกตนขมผอน เพราะวญญานญจายตนสมาบต นน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.

สปปรสธรรม ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษพจารณาเหนอยางนวา แมวญญา- นญจายตนสมาบต กเปนอนพระผมพระภาคเจาตรสวา เปนปฏปทาไมม ตณหา เพราะคนทงหลายสาคญกนดวยเหตใด ๆ เหตนน ๆ กเปนอยางอน จากความสาคญนน. เธอทาปฏปทาทไมมตณหานนแหละ ใหเปนไปในภาย ใน (เปนการสวนตว) ไมยกตน ไมขมผอน เพราะวญญานญจายตนสมาบต นน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.



[๑๙๕] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ ลวงเลยวญญานญจายตนฌานไปโดยประการทงปวง เขาอากญจญญายตนฌาน อย ดวยมนสการวา ไมมอะไรสกนอยหนง. เธอพจารณาเหนอยางนวา เรา เปนผไดสมาบตคออากญจญญายตนะแล แกภกษอน ๆ เหลานน เปนผไมได อากญจญญายตนสมาบต. เธอยกตนขมผอน เพราะอากญจญญายตนสมาบต นน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.

สปปรสธรรม ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา แม อากญจญญายตนสมาบตแล พระผมพระภาคเจากตรสวา เปนปฏปทาทไมม ตณหา เพราะคนทงหลายสาคญกนดวยเหตใด ๆ เหตนน ๆ เปนอยางอนจาก ความสาคญนน เธอทาความทปฏปทาไมมตณหา ใหเปนไปในภายใน (เปน สวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอนเลย เพราะอากญจญญายตนสมาบต นน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม.

อสปปรสธรรม [๑๙๖] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) อสตบรษ ลวงเลยอากญจญญายตนฌานไปโดยประการทงปวง เขาเนวสญญานาสญญา- ยตนฌานอย เธอพจารณาเหนอยางนวา เราเปนผไดสมาบต คอเนวสญญา- นาสญญายตนะแล แตภกษอน ๆ เหลานน ไมเปนผไดเนวสญญานาสญญา- ยตนสมาบต. เธอยกตนขมผอน เพราะเนวสญญานาสญญายตนสมาบตนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ อสปปรสธรรม.



ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษแล พจารณาเหนอยางนวา แม เนวสญญานาสญญายตนสมาบต พระผมพระภาคเจากตรสวา เปนปฏปทาไมม ตณหา เพราะวาคนทงหลายสาคญรกนดวยเหตใด ๆ เหตนน ๆ เปนอยางอน จากความสาคญนน. เธอทาความทปฏปทาไมมตณหานน ใหเปนไปในภายใน (เปนสวนตว) เทานน ไมยกตน ไมขมผอนเลย เพราะเนวสญญานา- สญญายตนสมาบตนน ดกอนภกษทงหลาย นแลคอ สปปรสธรรม. [๑๙๗] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอยอก (คอ) สตบรษ ลวงเลย เนวสญญานาสญญายตนฌานไปโดยประการทงปวง แลวเขาสญญา- เวทยตนโรธอย. อาสวะทงหลายของเธอเสอมสนไปแลว เพราะเหนดวย ปญญา. ดกอนภกษทงหลาย ภกษนแลจะไมสาคญอะไร ๆ จะไมสาคญ ในทไหน ๆ (และ) จะไมสาคญดวยเหตอะไร ๆ เลย. พระผมพระภาคเจา ไดตรสพระพทธพจนนแลว ภกษเหลานนตาง มใจยนด ชนชมพระภาษตของพระผมพระภาคเจา ดงนแล. จบ สปปรสสตรท ๓


อรรถกถาสปปรสธรรมสตร๑ สปปรสธรรมสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลว อยางน. บรรดาบทเหลานน บทวา สปปรสธมม ไดแก ธรรมของสดบ บรษทงหลาย บทวา อสปปรสธมม ไดแก ธรรมของคนเลวทงหลาย. พระผมพระภาคเจา ครนทรงวางแมบทไวอยางนแลว เมอทรงแสดง ธรรมทควรละกอน จงตรสคามอาทวา กตโม จ ภกขเว อสปปรสธมโม ดงน ไวอก เหมอนบรษผฉลาดในทางบอกทางทควรละกอนวา จงละทางซาย ถอเอาทางขวา ฉะนน. บรรดาบทเหลานน บทวา อจจากลา ความวา จากตระกลกษตรย หรอจากตระกลพราหมณดวยวา ตระกลทงสองนเทานน เรยกวาตระกลสง. บทวา โส ตตถ ปชโช ความวา ในภกษเหลานน ภกษรป นนเปนผควรบชา. บทวา อนตร กรตวา ไดแก กระทาไวภายใน. บทวา มหากลา ไดแก จากตระกลกษตรย ตระกลพราหมณ หรอตระกลแพศย. เพราะตระกลทงสามนเทานน เรยกวา ตระกลใหญ บทวา มหาโภคกลา คอ จากตระกลทสมบรณดวยโภคทรพยมาก มาย. บทวา อฬารโภคกลา คอ จากตระกลทพรงพรอมดวยโภคทรพย อนโอฬาร คอประณต. ในบททงสองนยอมได ตระกลแมทง ๔ ตระกล. เพราะผเกดใน ตระกลใดตระกลหนงยอมเปนผมโภคทรพยมากบาง มโภคทรพยโอฬารบาง ดวยผลบญทงหลาย. ๑. บาลเปน สปปรสสตร


บทวา ยสสส แปลวา พรงพรอมดวยบรวาร. บทวา อปปาตา ไดแก ยอมไมปรากฏในทามกลางสงฆเปน ตน เหมอนลกศรทยงไปในเวลากลางคน. บทวา อปเปสกขา แปลวา มบรวารนอย. บทวา อาร โก คอ สมาทานธดงคมอยในปาเปนวตร. แมใน ธดงคทเหลอทงหลายกนยนนนแล. กในบาลพระสตรนธดงคมา ๙ ขอเทานน. แตโดยพสดารธดงคนม ๑๓ ขอ . ในบรรดาธดงค ๑๓ นน ธดงคทควรจะพด ถงทงหมดนนไดพดไวแลวในธดงคนทเทสในวสทธมรรคโดยอาการทงปวง. ในบทวา อตมมยตา ตณหา เรยกวา ตมมยตา อธบายวา ความ เปนผไมมตณหา. บทวา อตมมยต เจว อนตร กรตวา ความวา ทาความเปน ผไมมตณหานนแลใหเปนเหต หรอกระทาไวในภายใน อธบายวา ใหเกด ขนในจต. พงทราบวนจฉยในนโรธวาระตอไป กเพราะเหตทพระอนาคามและ พระขณาสพทงหลายยอมเขา(นโรธ) สมาบตนนได สวนปถชนไมมสมาบตนน เพราะฉะนนวาระทวาดวยอสตบรษจงละไว (ไมพดถง). บทวา น กจ มต ไดแก ยอมไมสาคญบคคลไร ๆ ดวย ความสาคญ ๓ ประการ. บทวา น กหจ มต ไดแก ยอมไมสาคญในโอกาสไร ๆ. บทวา น เกนจ มต ไดแก ยอมไมสาคญบคคลนนแมดวย วตถไร ๆ. คาทเหลอในททกแหงงายทงนนแล. จบ อรรถกถาสปปรสธรรมสตรท ๓


๔. เสวตพพาเสวตพพสตร วาดวยธรรมทควรเสพและไมควรเสพ [๑๙๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยทพระวหารเชตวน อา- รามของอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ สมยนนแล พระผมพระภาคเจา ตรสเรยกภกษทงหลายมาวา ดกอนภกษทงหลาย. ภกษเหลานนทลรบพระ พทธดารสแลว. พระผมพระภาคเจา จงไดตรสคานวา ดกอนภกษทง หลาย เราตถาคตจกแสดงธรรมบรรยาย ทควรเสพและไมควรเสพ เธอ ทงหลายจงพง จงใสใจใหด เราตถาคตจกกลาว. ภกษเหลานนทลรบ พระผมพระภาคเจา วาพรอมแลว พระเจาขา. ความประพฤตทควรเสพและไมควรเสพ ๗ อยาง [๑๙๙] พระผมพระภาคเจา จงไดตรสคานวา ดกอนภกษทง- หลาย เราตถาคตกลาว กายสมาจาร (ความประพฤตทางกาย) ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ แลวทงสองอยางนน แตละ อยางเปน กายสมาจาร ดวยกน. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว วจสมาจาร (ความประพฤต ทางวาจา) ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และ ทงสองอยางนน แตละอยางกเปน วจสมาจาร ดวยกน. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว มโนสมาจาร (ความประ-


พฤตทางใจ) ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และ ทงสองอยางนน แตละอยางกเปน มโนสมาจาร เหมอนกน. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว ความเกดขนแหง จต ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปน จตตปบาท ดวยกน. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว การกลบไดสญญา ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ไมควรเสพอยาง ๑ ทงสองอยางนนตางกเปน การกลบไดสญญา ดวยกน. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคต กลาวการกลบได ทฏฐ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละ อยางกเปน การกลบไดทฏฐ ดวยกน. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว การกลบไดอตภาพ ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปน การกลบไดอตภาพ ดวยกน. เรองทควรเสพและไมควรเสพ ขอท ๑ [๒๐๐] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว ทานพระสาร- บตร ไดทลคาน กะพระผมพระภาคเจา วา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมบรรยายน พระผมพระภาคเจา ตรสไวแลวโดยยอ มไดทรงจาแนก เนอความไวโดยพสดาร. ขาพระองคเขาใจเนอความ โดยพสดารอยางน (วา) ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคต กลาว กายสมาจาร ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปน กายสมาจาร ดวยกน พระผมพระ- ภาคเจา ทรงอาศยอะไร จงตรสขอนไว.


กายสมาจารทไมควรเสพ (ประพฤต) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคเสพ กายสมาจาร แบบไหนอกศล- ธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมกลบเสอมลง กายสมาจาร แบบน ไมควรเสพ. การสมาจารทควรเสพ (ประพฤต) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพ กายสมาจาร แบบไหน แลว อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน กายสมาจาร แบบน ควรเสพ. กายสมาจารทเปนเหตใหอกศลเจรญแตกศลเสอม [๒๐๑] ขาแต พระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ กายสมาจาร แบบ ไหน อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางตนในโลกนมกทาชวตสตวใหตกลวง ไป คอเปนคนดราย มมอเปอนเลอด หมกหมนในการประหตประหาร ไม เอนดในสตวมชวตทงหลาย อนง มกเปนผถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดให คอถอเอาทรพยของผอนทเปนเครองกอใหเกดความปลมใจแกผอน ทอยใน บาน หรอในปา ทเจาของเขาไมไดให ไดแกความเปนขโมย อนงมกเปน ประพฤตผดในกาม คอเปนผละเมดจารตในหญงทงหลายทมารดารกษาบาง ทบดารกษาบาง ททงมารดาบดารกษาบาง ทพชายรกษาบาง ทพสาวรกษา บาง ทญาตรกษาบาง ทมสามบาง ทมสนไหมตดตวบาง โดยทสดแมทชาย คลองพวงมาลยหมนไวบาง. ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ กายสมา- จาร แบบนอกศลธรรมเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง.


กายสมาจารทเปนเหตใหกศลเจรญ [๒๐๒] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ กายสมาจาร แบบ ไหน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน. ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางตนในโลกน เลกละปาณาตบาตเวน ขาดจากปาณาตบาตแลว คอ เปนผวางทอนไม วางศสตรา มความละอาย ม ความเอนด เปนผอนเคราะหดวยประโยชน เกอกลในสรรพสตวอย อนง เลกละอทนนาทานแลว เปนผเวนขาดจากอทนนาทาน คอไมถอเอาทรพย ของผอนทเปนเครองกอใหเกดความปลมใจแกผอน ทอยในบาน หรอในปา ทเจาของเขาไมไดให ไดแกความเปนขโมย เลกละกาเมสมจฉาจารแลว เปน ผเวนขาดจากกาเมสมจฉาจาร ไมละเมดจารตในหญงทมารดารกษาบาง ทบดารกษาบาง ททงมารดาบดารกษาบาง ทพชายรกษาบาง ทพสาวรกษา บาง ทญาตรกษาบาง ทพสามบาง ทมสนไหมตดตวบาง โดยทสดแมทชาย คลองพวงมาลยหมนไวบาง. ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพกายสมาจาร แบบน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมไป แตกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสวา. ดกอนภกษทงหลาย เรา ตถาคตกลาว กายสมาจาร ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ และทงสองอยางนน ตางกเปน กายสมาจาร ดวยกน พระองค ทรงอาศยอะไร จงไดตรสไว เรองทควรเสพและไมควรเสพ ขอท ๒ [๒๐๓] กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ดกอน ภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว วจสมาจาร ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพ อยาง ๑ ไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปนวจสมาจาร ดวยกน พระองคทรงอาศยอะไร จงไดตรสไว.


วจสมาจารทไมควรเสพ (ประพฤต) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพวจสมาจารแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง วจสมาจาร แบบ น ไมควรเสพ. วจสมาจารทควรเสพ (ประพฤต) ขาแตพระองคผเจรญ แตบคคลเสพ วจสมาจาร แบบไร อกศล ธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน วจสมาจาร แบบน ควรเสพ. วจสมาจารทเปนเหตใหอกศลเจรญแตกศลเสอม [๒๐๔] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพวจสมาจารแบบไหน อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางตนในโลกน เปนผมกพดเทจคอไป ทสภากตาม ไปทบรษทกตาม ไปททามกลางญาตกตาม ไปททามกลาง ขนนางกตาม ไปททามกลางราชตระกลกตาม กถกนาไปซกถามเปนพยานวา พอมหาจาเรญ เชญเถด พอรอยางไร ตองพดอยางนน. เขาไมร แตบอก วาร หรอรแตบอกวาไมร ไมเหนแตบอกวาเหน หรอเหนแตบอกวาไมเหน พดเทจทงทร ๆ เพราะเหตตนบาง เพราะเหตผอนบาง เพราะเหนแกอามส เลกนอยบาง ดวยประการดงน อนง เขาเปนผกลาวสอเสยด คอไดยนจาก ฝายน แลวบอกฝายโนน เพอทาลายฝายน หรอไดยนฝายโนนแลว บอก แกฝายน เพอทาลายฝายโนน ทงน เมอเขาสามคคกน กยใหแตกกน หรอเมอเขาแตกกนแลว กชวยซาเตม ชอบแบงพรรคแบงพวก พดจาให

แตกหมแตกคณะ อนงเปนผมวาจาหยาบคาย คอ กลาวถอยคาเปนเสยน


หนาม หยาบคาย เผดรอน ขคตอคนอน ยวโทสะ ไมเปนไปเพอสมาธ อนง เปนผมกพดเพอเจอ คอ พดไมถกกาละ พดไมจรง พดไรประโยชน พดไมถกธรรม ไมถกวนย พดจาไมมหลกฐาน ไมมทอางองไมมขอบเขต ไมประกอบดวยประโยชนโดยกาลไมควร. ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคล เสพ วจสมาจาร แบบน อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทง หลายกลบเสอมลง. วจสมาจารทเปนเหตใหอกศลเสอมแตกศลเจรญ [๒๐๕] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ วจสมาจาร แบบ ไหน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน. ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางตนในโลกน เลกละมสาวาทแลว เปนผเวนขาดจากมสาวาท ไปทสภากตาม ไปทบรษทกตาม ไปทามกลาง หมญาตกตาม ไปทามกลางขนนางกตาม ไปทามกลางราชตระกลกตาม ถก นาไปซกถามเปนพยานวา พอมหาจาเรญ เชญเถด พอรอยางไร กจงพด อยางนน. เขาเมอไมรกบอกวาไมร หรอเมอรกบอกวาร เมอไมเหนกบอก วาไมเหน หรอเมอเหนกบอกวาเหน ไมเปนผพดเทจทงทร ๆ เพราะเหต ตนบาง เพราะเหตคนอนบาง เพราะเหนแกอามสเลกนอยบาง ดงทกลาวมา น อนง เลกละปสณาวาจาแลว เปนผเวนขาดจากปสณาวาจา คอได ยนจากฝายนแลว ไมบอกฝายโนน เพอทาลายฝายน หรอไดยนฝายโนนแลว ไมบอกฝายน เพอทาลายฝายโนน ทงนเมอเขาแตกกนแลวกชวยประสาน สามคค หรอเมอเขาพรอมเพรยงกนอยแลว กชวยสงเสรม พอใจ รกใคร ชนชม ความสามคค กลาวถอยคาททาใหเขาสมครสมานกน อนง เลกละ ผรสวาจาแลว เปนผเวนขาดจากผรสวาจา พดจาถอยคาทไมมโทษ เสนาะ


โสต นารก จบใจ เปนภาษาชาวเมอง เปนทรกใครพอใจ ของตนจานวน มาก และเลกละสมผปปลาป (พดเพอเจอ) เปนผเวนขาดจากสมผปปลาป คอพดถกกาละ พดคาเปนจรง พดคามประโยชน พดถกธรรม พดถกวนย พดจามหลกฐาน มทอางอง มขอบเขต ประกอบดวยประโยชน ตามกาลท ควร. ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพวจสมาจารแบบน อกศลธรรม ทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน ขอท พระผมพระ- ภาคเจา ตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาววจสมาจารไว ๒ อยาง คอทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน ตาง กเปน วจสมาจาร ดวยกน พระผมพระภาคเจา ทรงอาศยขอความน จงไดตรสไวอยางน. เรองทควรเสพและไมควรเสพ ขอท ๓ [๒๐๖] กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ด กอนภกษทงหลาย เรากลาว มโนสมาจาร (ความประพฤตทางใจ) ไว ๒ อยาง คอทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แต ละอยางเปน มโนสมาจาร ดวยกน พระองคทรงอาศยอะไร จงไดตรส ไว. มโนสมาจารทไมควรเสพ (ประพฤต) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพมโนสมาจาร แบบไหน อกศล- ธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายเสอมลง มโนสมาจาร แบบน ไมควรเสพ.


มโนสมาจารทควรเสพ (ประพฤต) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพมโนสมาจารแบบไหนอกศล- ธรรมยอมเสอมไป กศลธรรมยอมเจรญยง มโนสมาจารแบบน ควรเสพ. มโนสมาจารทเปนเหตใหอกศลธรรมเจรญแตกศลธรรมเสอม [๒๐๗] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพมโนสมาจารแบบไหน อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลทงหลายกลบเสอมลง. ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางตนในโลกน เปนผมากไปดวย อภชฌา (ความเพงเลงสงของ ๆ ผอน) คอ เปนผเพงเลงทรพยทเปนเหต กอใหเกดความปลมใจของคนอนวา ไฉนหนอ ของ ๆ ผอน จะพงเปนของ เรา อนง เปนผมจตพยาบาท คอมความดารทางใจอนชวราย วาขอใหสตว เหลาน จงถกฆา หรอถกทาลาย หรอขาดสญไป หรอพนาศไป หรออยา ไดมเลย. ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ มโนสมาจาร แบบน อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน กศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. มโนสมาจารทเปนเหตใหอกศลธรรมเสอม แตกศลธรรมเจรญ [๒๐๘] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพมโนสมาจารแบบไหน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน ขาแตพระองคผเจรญ. บคคลบางคนในโลกน เปนผไมมากไปดวย อภชฌา คอไมเพงเลงทรพยทเปนเหตกอใหเกดความปลมใจของคนอน วา ไฉนหนอ ทรพยของคนอน จะพงเปนของเรา อนง เปนผมจตไมพยาบาท มความดารในใจไมชวราย วา ขอสตวเหลานน อยาพยาบาทกน อยามความ เดอนรอน มแตความสข บรหารตนเถด. ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคล


เสพมโนสมาจารอยางน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลาย จะเจรญขน. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว มโนสมาจาร ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไม ควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปน มโนสมาจาร ดวยกน พระผมพระภาคเจา ทรงอาศยขอความน จงไดตรสไวอยางน. เรองทควรเสพและไมควรเสพ ขอท ๔ [๒๐๙] กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางน วา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว จตตปบาท ไว ๒ อยาง คอ ทควร เสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปน จตตปบาท ดวยกน พระองคทรงอาศยอะไร จงไดตรสไว. จตตปบาททไมควรเสพ (ประพฤต) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ จตตปบาท แบบไหน อกศล ธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง จตตปบาท แบบน ไมควรเสพ. จตตปบาททควรเสพ (ประพฤต) ขาแตพระองคผเจรญ แตเมอบคคลเสพ จตตปบาท แบบไหน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมไป แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน จตตป- บาท แบบน ควรเสพ.

จตตปบาททเปนเหตใหอกศลธรรมเจรญ แตกศลธรรมเสอม [๒๑๐] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ จตตปบาท แบบ ไหน อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบจะเสอมลง.


ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางคนในโลกน เปนผมากดวยอภชฌา มใจสหรคตดวยอภชฌาอย เปนผรบความพยาบาท มจตสหรคตดวยความ พยาบาทอย. เปนผมความเบยดเบยน มจตสหรคตดวยความเบยดเบยนอย ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ จตตปบาท แบบน อกศลธรรมทง หลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง จตตปบาททเปนเหตใหอกศลธรรมเสอม แตกศลธรรมเจรญ [๒๑๑] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ จตตปบาท แบบ ไหน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางคนในโลกน ไมเปนผมากไปดวย อภซฌา มใจไมสหรคตดวยอภชฌาอย เปนผไมพยาบาท มจตสหรคต ดวยความไมพยาบาทอย เปนผไมเบยดเบยน มจตสหรคตดวยความไมเบยด เบยนอย ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ จตตปบาท แบบน อกศลธรรมทง หลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว จตตปบาท ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควร เสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปนจตตปบาทดวยกน พระผ- มพระภาคเจา ทรงอาศยขอความน จงไดตรสไวอยางน. เรองทควรเสพและไมควรเสพ ขอท ๕ [๒๑๒] กแล ขอทพระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ดกอน ภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว การกลบไดสญญา ไว ๒ อยาง คอ ท ควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ ทงสองอยางนน แตละอยางกเปน การ กลบไดสญญา ดวยกน พระองคทรงอาศยอะไรจงตรสไว.


การกลบไดสญญาทไมควรเสพ (เจรญ) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดสญญา แบบ ไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง การกลบไดสญญา แบบน ไมควรเสพ. การกลบไดสญญาทควรเสพ (เจรญ) ขาแตพระองคผเจรญ แตวา เมอบคคลเสพ การกลบไดสญญา แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน การกลบไดสญญา แบบน ควรเสพ. การกลบไดสญญาทเปนเหตใหอกศลธรรมเจรญ แตกศลธรรมเสอม [๒๑๓] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดสญญา แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมไป. ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางตนในโลกน เปนผมากไปดวย อภชฌา มสญญาตสหรคตดวยอภชฌาอย เปนผมพยาบาท มสญญาสหรคต ดวยพยาบาทอย เปนผมความเบยดเบยน มสญญาสหรคตดวยความเบยดเบยน อย ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดสญญา แบบน ธรรม ทเปนอกศลทงหลายจะเจรญขน แตธรรมทเปนกศลทงหลายกลบเสอมลง. การกลบไดสญญาทเปนเหตใหอกศลธรรมเสอมแตกศลธรรมเจรญ [๒๑๔] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดสญญา

แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง กศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน.


ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางตนในโลกน เปนผไมมากไปดวย อภชฌา มสญญาไมสหรคตดวยอภชฌาอย เปนผไมมความพยาบาท มสญญา สหรคตดวยความไมพยาบาทอย เปนผไมมความเบยดเบยน มสญญาสหรคต ดวยความไมเบยดเบยนอย. ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การ กลบไดสญญาแบบน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทง หลายกลบเจรญขน. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว การกลบไดสญญา ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปน การกลบได สญญา ดวยกน พระองคทรงอาศยเหตน จงไดตรสไวอยางน. เรองทควรเสพและไมควรเสพ ขอท ๖ [๒๑๕] กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ด กอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว การกลบไดทฏฐ ไว ๒ อยาง คอ ท ควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน กเปน การกลบ ไดทฏฐ ดวยกน พระองคทรงอาศยอะไร จงไดตรสไว. การกลบไดทฏฐทไมความเสพ (สมาทาน) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดทฏฐ แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง การกลบ ไดทฏฐ แบบน ไมควรเสพ. การกลบไดทฏฐทควรเสพ (สมาทาน)

ขาแตพระองคผเจรญ แตเมอบคคลเสพ การกลบไดทฏฐ แบบ ไร อกศลธรรมทงหลายเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน การ กลบไดทฏฐ แบบน ควรเสพ.


ทฏฐทเปนเหตใหอกศลธรรมเจรญแตกศลธรรมเสอม [๒๑๖] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดทฏฐ แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางคนเปนผมความเหนอยางนวา ทานท ใหแลวไมม (ผล) ยญทบชาแลวไมม (ผล) การสงเวยทบวงสรวงแลวไม มผล ผลวบากของกรรมททาด และทาชวไมม โลกนไมม โลกหนาก ไมม มารดาไมม (คณ) บดาไมม (คณ) สตวทงหลายทเปนโอปปาตกะ ไมม สมณพราหมณทงหลายในโลกผดาเนนไปถกตอง ผปฏบตชอบซงประ- กาศโลกนและโลกหนาใหแจมแจง เพราะรยงดวยตนเองไมม ขาแตพระองค ผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดทฏฐ แบบน อกศลธรรมทงหลายจะ เจรญ แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. ทฏฐทเปนเหตใหอกศลธรรมเสอมแตกศลธรรมเจรญ [๒๑๗] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดทฏฐ แบบไร อกศลธรรมทงหลาย จะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญ ขน ขาแตพระองคผเจรญ บคคลบางคนในโลกน เปนผมความเหนอยางนวา ทานทใหแลวม (ผล) ยญทบชาแลวม (ผล) การสงเวยทบวงสรวงแลวม (ผล) ผลวบากของกรรมททาดและทาชวแลวนมอย โลกนม โลกหนากม มารดาม (คณ) บดาม (คณ) สตวทเปนโอปปาตกะม สมณะแลพราหมณใน โลกทดาเนนไปถกตองผปฏบตชอบ ซงประกาศโลกนและโลกหนาใหแจมแจง เพราะรยงดวยตนเอง มอย. ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การ กลบไดทฏฐแบบน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลาย กลบเจรญขน.


ขอท พระผมพระภาคเจาตรสไวแลวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคต กลาว การกลบไดทฏฐ ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางตางกเปน การกลบ ไดทฏฐ ดวยกน พระผมพระภาคเจาทรงอาศยความขอน จงตรสไวอยางน. เรองทควรเสพและไมควรเสพ ขอท ๗ [๒๑๘) กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ด กอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว การกลบไดอตภาพ ไว ๒ อยาง คอท ควรเสพอยาง ๑ ไมควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยางกเปน การกลบไดอตภาพดวยกน พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. การกลบไดอตภาพทไมควรเสพ (ได) ขาแตพระองคผเจรญ บคคลเมอเสพ การกลบไดอตภาพ แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง การกลบ ไดอตภาพแบบน ไมควรเสพ. การกลบไดอตภาพทควรเสพ (ได) ขาแตพระองคผเจรญ แตวา เมอบคคลเสพ การกลบไดอตภาพ แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน การกลบไดอตภาพ แบบน ควรเสพ. การกลบไดอตภาพทเปนเหตใหอกศลธรรมเจรญ แตกศลธรรมเสอม

[๒๑๙] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดอตภาพ แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง.


ขาแตพระองคผเจรญ เพราะเหตทบคคลผยงการกลบไดอตภาพทเปน ทกขใหเกดขน ยงไมสนสดลง (ยงไมสนภพ) อกศลธรรมทงหลาย จะเจรญ ขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. การกลบไดอตภาพทเปนเหตใหอกศลธรรมเสอมแตกศลธรรมเจรญ [๒๒๐] ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพ การกลบไดอตภาพ แบบไหน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน. ขาแตพระองคผเจรญ เพราะเหตทบคคลผยงการไดอตภาพทไมเปน ทกขใหเกดขน สนสดลงแลว (สนภพแลว) อกศลธรรมทงหลายจะเสอม สนลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคต กลาวการกลบไดอตภาพไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไม ควรเสพอยาง ๑ และทงสองอยาง ตางกเปน การกลบไดอตภาพ ดวยกน พระผมพระภาคเจา ทรงอาศยความขอน จงไดตรสไวอยางน ขาแตพระ องคผเจรญ เนอความแหงธรรมบรรยายนแล ทพระผมพระภาคเจา ตรสไวโดยสงเขป ไมไดทรงจาแนกเนอความไวโดยพสดาร ขาพระองคเขาใจ โดยพสดารอยางน. [๒๒๑] พระผมพระภาคเจา ตรสวา ดแลว ดแลว สารบตร เนอความแหงธรรมบรรยายน ทเราตถาคตกลาวไวโดยสงเขป ไมไดจาแนก เนอความไวโดยพสดาร เธอเขาใจเนอความไดโดยพสดารอยางนถกแลว. กแล ขอทเราตถาคตไดกลาวไวแลวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว กายสมาจารไว ๒ อยาง คอทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ


อยาง ๑ และทงสองอยางนน ตางกเปนกายสมาจารดวยกน เราตถาคตอาศย อะไรจงไดกลาวไว. กายสมาจารทไมควรเสพ (ประพฤต) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพ กายสมาจาร แบบไร อกศล- ธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง กายสมาจาร แบบน ไมควรเสพ. กายสมาจารทควรเสพ (ประพฤต) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพกายสมาจารแบบไร อกศลธรรม ทงหลาย จะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน กายสมาจารแบบน ควรเสพ. กายสมาจารทเปนเหตใหอกศลธรรมเจรญแตกศลธรรมเสอม [๒๒๒] ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพกายสมาจารแบบไหน อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. ดกอน สารบตร บคคลบางคนในโลกน เปนผมกทาชวตสตวใหตกลวงไป คอ เปนคนดราย มมอเปอนเลอด หมกมนในการประหตประหาร ไมมความเอนด ในหมสตวทมชวต อกอยางหนง เปนผมกถอเอาสงของทเจาของเขาไมได ให คอถอเอาทรพยของผอน ทเปนเครองกอใหเกดความปลมใจแกผอน ท อยในบาน หรอในปา ทเจาของเขาไมไดให ไดแกความเปนขโมย อนง เปนผมกประพฤตผดในกาม คอเปนผละเมดจารตในหญงทงหลายทมารดา รกษาบาง ทบดารกษาบาง ททงมารดาและบดารกษาบาง ทพชายรกษาบาง

ทพสาวรกษาบาง ทญาตรกษาบาง ทมสามบาง ทมสนไหมตดตวอยบาง โดยทสดแมพชายคลองพวงมาลยหมนไว.


ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพกายสมาจารแบบน อกศลธรรม ทงหลายจะเจรญขน กศลธรรมทงหลาย กลบเสอมลง. การสมาจารทเปนเหตใหอกศลธรรมเสอมแตกศลธรรมเจรญ [๒๒๓] ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพกายสมาจารแบบไหน อกศลธรรมทงหลายจะเสอมสนไป แตกศลธรรมจะเจรญขน ดกอนสารบตร บคคลบางคนในโลกน ละเวนปาณาตบาตแลว เปนผเวนขาดจากปาณาตบาต คอเปนผวางทอนไม วางศสตรา มความละอาย มความเอนด เปนผอน- เคราะหดวยประโยชนเกอกลในสรรพสตวอย. เลกละอทนนาทานแลว เปนผ เวนขาดจากอทนนาทาน คอไมเปนผถอเอาทรพยของผอนทเปนเครองกอให เกดความปลมใจแกผอน ทอยในบาน หรอในปา ทเจาของไมไดใหแลว ไดแกความเปนขโมย เลกละกาเมสมจฉาจารแลว เปนผเวนขาดจากกาเมส- มจฉาจาร คอไมเปนผละเมดจารตในหญงทงหลาย ทมารดารกษาบาง ท บดารกษาบาง ททงมารดาบดารกษาบาง ทพชายรกษาบาง ทพสาวรกษาบาง ทญาตรกษาบาง ทมสามบาง ทมสนไหมตดตวบาง โดยทสดแมทชายคลอง พวงมาลยหมนไว. ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพกายสมาจาร แบบน อกศลธรรม ทงหลายจะเสอมไป แตกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน. ขอทเราตถาคตกลาวไวแลววา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว กายสมาจารไว ๒ อยาง คอทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ และทง สองอยางนน เปนกายสมาจารดวยกน เราตถาคตอาศยความขอน จงไดกลาว ไวอยางน.


วจสมาจารเปนตนทเปนเหตใหอกศลธรรมเสอมหรอเจรญ และกศลธรรมเสอมหรอเจรญ [๒๒๘] กแล ขอทกลาวไวดงนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคต กลาว วจสมาจาร. . . ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว มโนสมาจาร. . . ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว ความเกดขนแหงจต. . . ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว การไดสญญา. . . ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาว การกลบไดทฏฐ. . . ดกอนภกษทงหลาย ขอทเราตถาคตกลาว การไดอตภาพ ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ ทงสองอยางนน แตละอยางเปน การไดอตภาพ ดวยกน เราตถาคตอาศยอะไรจงกลาวไว แลว. การกลบไดอตภาพทไมควรเสพ (ได) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพ การไดอตภาพ แบบไร อกศล- ธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง การไดอตภาพ แบบน ไมควรเสพ. การกลบไดอตภาพทควรเสพ (ได) ดกอนสารบตร กแล เมอบคคลเสพ การไดอตภาพ แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมไป แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน การได อตภาพแบบน ควรเสพ.


การกลบไดอตภาพทเปนเหตใหอกศลธรรมเจรญ แตอกศลธรรมเสอม [๒๒๕] ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพ การไดอตภาพ แบบ ไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. ดกอนสารบตร เพราะเหตทบคคลผยงการกลบไดอตภาพทเปน ทกขใหเกดขนยงไมสนสดลง (ยงไมสนภพ) อกศลธรรมทงหลาย จะเจรญ ขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง. การกลบไดอตภาพทเปนเหตใหอกศลธรรมเสอม แตกศลธรรมเจรญ [๒๒๖] ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพ การกลบไดอตภาพ แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญ ขน ดกอนสารบตร เพราะเหตทบคคลผยงการกลบไดอตภาพทไมเปน ทกขใหเกดขน สนสดลงแลว (สนภพแลว ) อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน. ขอทเราตถาคต กลาวไวดงนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคต กลาวการกลบไดอตภาพไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ และทงสองอยางนน แตละอยาง เปนการกลบไดอตภาพ ดวย กน เราตถาคตอาศยความขอน กลาวไวแลวอยางน. สงทควรเสพและไมควรเสพ ๖ อยาง

ดกอนสารบตร ธรรมบรรยายทเราตถาคตกลาวไวโดยยอ มได จาแนกเนอความโดยพสดารนแล เธอพงเหนเนอความโดยพสดารอยางน.


[๒๒๗] ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงรป ทรไดทางจกษ ไว ๒ อยาง คอทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงเสยงทรไดทางโสตะไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงกลนทรไดทางฆานะไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงตรสรไดทางชวหาไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงโผฏฐพพะทรไดทางกายไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงธรรมารมณทรไดทางมโนไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ [๒๒๘] เมอ พระผมพระภาคเจา ตรสอยางนแลว ทานพระ- สารบตร ไดทล พระผมพระภาคเจา ดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมบรรยายน ทพระผมพระภาคเจา ตรสโดยยอ มไดทรงจาแนกเนอ ความใหพสดารอยางน รปทไมควรเสพ (ด) กแล ขอนทพระผมพระภาคเจาตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงรป ทรไดดวยจกษ ไว ๒ อยาง คอ ทควร เสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ นน พระผมพระภาคเจา ทรงอาศย อะไรตรสแลว.


ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพรป ทรไดทางจกษแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง รปทรได ทางจกษแบบน ไมควรเสพ. รปทควรเสพ (ด) ขาแตพระองคผเจรญ กแลเมอบคคลเสพรป ทรไดทางจกษแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมกลบเจรญขน รปทรไดทางจกษ แบบน ควรเสพ. ทพระผมพระภาคเจาตรสไวอยางนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงรปทรไดทางจกษ ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ พระผมพระภาคเจาทรงอาศยเนอความดงทวามานแลวตรสไว. กแล ขอทพระผมพระภาคเจาตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงเสยงทรไดทางโสตะ ไว ๒ อยาง คอทควรเสพอยาง ๑ ท ไมควรเสพอยาง ๑ นนพระผมพระภาคเจาทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. เสยงทไมควรเสพ (ฟง) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพเสยงทรไดทางโสตะแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง เสยงทร ไดทางโสตะแบบนน ไมควรเสพ. เสยงทควรเสพ (ฟง) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพเสยงทรไดทางโสตะแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมกลบเจรญขน เสยงทรไดทาง

โสตะแบบนน ควรเสพ.


ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงเสยงทรไดทางโสตะ ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ท ไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามานตรสไวแลว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงกลน ทรไดทางฆานะ ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว กลนทไมควรเสพ (ดม) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพกลนทรไดทางฆานะแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง กลนทร ไดทางฆานะแบบน ไมควรเสพ. กลนทควรเสพ (ดม) ขาแตพระองคผเจรญ กแล เมอบคคลเสพกลนทรไดทางฆานะ แบบใด อกศลธรรมทงหลายเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน กลนทรไดทางฆานะแบบน ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงกลน ทรไดทางฆานะ ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามานจงไดตรสไวแลว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงรส ทรไดทางชวหา ไว ๒ อยาง คอ ทควรเสพอยาง ๑ ท ไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว.


รสทไมควรเสพ (ลม) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพรสทรไดทางชวหาแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง รสทรได. ทางชวหาแบบน ไมควรเสพ. รสทควรเสพ (ลม) ขาแตพระองคผเจรญ กแล เมอบคคลเสพรสทรไดทางชวหาแบบ ไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน รส ทรไดทางชวหาแบบน ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงรส ทรไดทางชวหา ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไม ควรเสพอยาง ๑ นนพระองคทรงอาศยเนอความดงวามาน จงไดตรสไวแลว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงโผฏฐพพะ ทรไดทางกายไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ นน พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. โผฏฐพพะทไมควรเสพ (ถกตอง) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพโผฏฐพพะทรไดทางกายแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง โผฏฐพพะ ทรไดทางกายแบบน ไมควรเสพ. โผฏฐพพะทควรเสพ (ถกตอง)

ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพโผฏฐพพะทรไดทางกาย


แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน โผฏฐพพะทรไดทางกายแบบน ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงโผฏฐพพะ ทรไดทางกายไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามานจงไดตรสไวแลว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสาร- บตร เราตถาคตกลาวถงธรรมารมณ ทรไดทางมโน ไว ๒ อยางคอ ทควร เสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. ธรรมารมณทไมควรเสพ (ร) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพธรรมารมณ ทรไดทางมโน แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง ธรรมารมณทรไดทางมโนแบบน ไมควรเสพ. ธรรมารมณทควรเสพ (ร) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพธรรมารมณทรไดทางมโน แบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมกลบเจรญขน ธรรมารมณ ทรไดทางมโนแบบน ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงธรรมารมณทรไดทางมโนไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามาน จงไดตรสไวแลว.


ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมบรรยายน พระผมพระภาคเจาตรสไว โดยยอ มไดทรงจาแนกเนอความใหพสดาร ขาพระองคทราบเนอความได โดยพสดารอยางน. [๒๒๙] พระผมพระภาคเจา ตรสวา ดกอนสารบตร ดแลว ๆ ดกอนสารบตร ธรรมบรรยายทเราตถาคตมไดจาแนกเนอความใหพสดาร น เธอทราบเนอความไดโดยพสดารอยางนถกแลว. กแล ขอท เราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงรปทรไดดวยจกษ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ เราตถาคตอาศยอะไรกลาวไวแลว. รปทไมควรเสพ (เหน) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพรปทรไดทางจกษแบบไร. อกศล- ธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง รปทรไดทาง จกษแบบนไมควรเสพ. รปทควรเสพ (เหน) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพรปทรไดทางจกษแบบไร อกศล ธรรมเสอมลง แตกศลธรรมกลบเจรญขน รปทรไดทางจกษ แบบนควรเสพ. ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง รปทรไดทางจกษ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ เราตถาคตอาศยเนอความดงวามานจงไดกลาวไวแลว. กแล ขอท เราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงเสยงทรไดทางโสตะไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ เราตถาคตอาศยอะไรกลาวไวแลว.


เสยงทไมควรเสพ (ฟง) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพเสยง ทรไดทางโสตะแบบไร อกศลธรรมจะเจรญขน แตกศลธรรมกลบเสอมลง เสยงทรไดทางโสตะแบบน ไมควรเสพ. เสยงทควรเสพ (ฟง) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพเสยงทรไดทางโสตะแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน เสยงทร ไดทางโสตะแบบน ควรเสพ. กแล. ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงเสยงทรไดทางโสตะ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ เราตถาคตอาศยเนอความดงวามานจงไดกลาวไวแลว . กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงกลนทรไดทางฆานะ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ เราอาศยอะไรจงไดกลาวไว. กลนไมทควรเสพ (สด) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพกลน ทรไดทางฆานะแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง กลนทร ไดทางฆานะแบบน ไมควรเสพ. กลนทควรเสพ (สด)

ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพกลนทรไดทางฆานะแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน กลนทร ไดทางฆานะแบบน ควรเสพ.


ขอท พระผมพระภาคเจา กลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เรา ตถาคตกลาวถงกลนทรไดทางฆานะ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไม ควรเสพอยาง ๑ เราตถาคตอาศยเนอความดงวามาน จงไดกลาวไวแลว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงรสทรไดทางชวหา ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ นนเราตถาคตอาศยอะไรจงไดกลาวไว. รสทไมควรเสพ (ลม) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพรสทรไดทางชวหาแบบไร อกศล- ธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง รสทรไดทาง ชวหาแบบนไมควรเสพ. รสทควรเสพ (ลม) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพรสทรไดทางชวหาแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน รสทรได ทางชวหาแบบน ควรเสพ. ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง รสทรไดทางชวหาไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ เรา ตถาคตอาศยเนอความดงวามาน จงไดกลาวไวแลว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงโผฏฐพพะ ทรไดทางกาย ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไม ควรเสพอยาง ๑ นนเราตถาคตอาศยอะไรจงไดกลาวไว. โผฏฐพพะทไมควรเสพ (ถกตอง)

ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพโผฏฐพพะ ทรไดทางกายแบบไร


อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง โผฏฐพพะทรไดทางกายแบบน ไมควรเสพ. โผฏฐพพะทควรเสพ (ถกตอง) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพโผฏฐพพะทรไดทางกายแบบ ไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน โผฏฐพพะทรไดทางกายแบบน ควรเสพ. ขอนนใด ทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงโผฏฐพพะทรไดทางกาย ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไม ควรเสพอยาง ๑ เราตถาคตอาศยเนอความดงวามาน จงไดกลาวไว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงธรรมารมณทรไดทางมโนไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควร เสพอยาง ๑ เราตถาคตอาศยอะไร จงไดกลาวไว. ธรรมารมณทไมควรเสพ (ร) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพธรรมารมณทรไดทางมโนแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง ธรรมา- รมณทรไดทางมโนแบบน ไมควรเสพ. ธรรมารมณทควรเสพ (ร) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพธรรมารมณทรไดทางมโนแบบไร อกศลธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน ธรรมา- รมณทรไดทางมโนแบบน ควรเสพ.

ขอนนใด ทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงธรรมารมณ ทรไดทางมโน ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไม ควรเสพอยาง ๑ เราตถาคตอาศยเนอความดงวามาน จงไดกลาวไวแลว


ดกอน สารบตร ธรรมบรรยายทเราตถาคตกลาวโดยยอน เธอพง เหนเนอความโดยพศดารอยางน. [๒๓๐] ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงจวรไว ๒ อยาง คอ ท ควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงบณฑบาตไว ๒ อยาง คอ ทควร เสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑. ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงเสนาสนะไว ๒ อยาง คอ ท ควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑. ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงหมบานไว ๒ อยาง คอ ทควร เสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง. ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงนคม ไว ๒ อยาง คอ ทควร เสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑. ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงนคร ไว ๒ อยาง คอ ทควร เสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑. ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงชนบท ไว ๒ อยาง คอ ทควร เสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑. ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงบคคล ไว ๒ จาพวกคอ ทควร เสพจาพวกหนง ทไมควรเสพจาพวกหนง. [๒๓๑] เมอ พระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว ทานพระ สารบตร ไดกราบทล พระผมพระภาคเจา ดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมบรรยายน พระผมพระภาคเจา ตรสไวแลวโดยยอ มไดทรงจาแนก เนอความโดยพสดาร ขาพระองคทราบเนอความไดโดยพสดารอยางน.


กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงจวรไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. จวรทไมควรเสพ (หม) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพจวรแบบไร อกศลธรรมทง. หลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง จวรแบบน ไมควร เสพ. จวรทควรเสพ (หม) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพจวรแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน จวรแบบน ควรเสพ ขอทพระผมพระภาคเจาตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เรา ตถาคตกลาวถงจวรไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามานจงไดตรสไว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอน สารบตร เราตถาคตกลาวถงบณฑบาต ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควร เสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. บณฑบาตทไมควรเสพ (ฉน) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพบณฑบาตแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง บณฑบาตแบบน ไมควรเสพ.


บณฑบาตทควรเสพ (ฉน) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพบณฑบาตแบบไร อกศล- ธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน บณฑบาต แบบน ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เรา ตถาคตกลาวถงบณฑบาต ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามานจงไดตรสไว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงเสนาสนะ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควร เสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. เสนาสนะทไมควรเสพ (นงนอน) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพเสนาสนะแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง เสนาสนะแบบน ไมควรเสพ. เสนาสนะทควรเสพ (นงนอน) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพเสนาสนะแบบไร อกศล- ธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน เสนาสนะแบบ น ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงเสนาสนะ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควร เสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามานจงไดตรสไว.


กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงหมบาน ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ พระผมพระภาคเจา ทรงอาศยอะไรตรสไวแลว. หมบานทไมเสพ (อาศยอย) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพหมบานแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง หมบานแบบน ไม ควรเสพ. หมบานทควรเสพ (อาศยอย) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพหมบานแบบไร อกศล- ธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน หมบานแบบน ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เรา ตถาคตกลาวถงหมบาน ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ พระผมพระภาคเจา ทรงอาศยเนอความดงวามานจงไดตรสไว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงนคม ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. นคมทไมควรเสพ (อาศยอย) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพนคมแบบไร อกศลธรรมทง หลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง นคมแบบน ไมควรเสพ.

นคมทควรเสพ (อาศยอย) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพนคมแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน นคมแบบน ควรเสพ.


ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เรา ตถาคตกลาวถงนคม ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ นนพระผมพระภาคเจาทรงอาศยเนอความดงวามาน จงไดตรสไว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงนคร ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. นครทไมควรเสพ (อาศยอย) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพนครแบบไร อกศลธรรมทง- หลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง นครแบบน ไมควรเสพ. นครทควรเสพ (อาศยอย) ขาแตตระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพนครแบบใด อกศลธรรม เสอมลง แตกศลธรรมกลบเจรญขน นครแบบน ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงนคร ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามาน จงไดตรสไว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงชนบท ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพ อยาง ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. ชนบททไมควรเสพ (อาศยอย) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพชนบทอยางไร อกศลธรรม

ทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง ชนบทแบบน ไม ควรเสพ.


ชนบททควรเสพ (อาศยอย) ขาแตพระองคผเจรญ แตวาเมอบคคลเสพชนบทแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน ชนบทแบบน ควร เสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เรา ตถาคตกลาวถงชนบท ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ พระองคทรงอาศยเนอความดงวามาน จงไดตรสไว. กแล ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถงบคคล ไว ๒ จาพวกคอ ทควรเสพจาพวก ๑ ทไมควร เสพจาพวก ๑ พระองคทรงอาศยอะไรจงไดตรสไว. บคคลทไมควรเสพ (คบ) ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลเสพบคคลแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง บคคลแบบน ไม ควรเสพ. บคคลทควรเสพ (คบ) ขาแตพระองคผเจรญ กแล เมอบคคลเสพบคคลแบบไร อกศล- ธรรมทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน บคคลแบบน ควรเสพ. ขอท พระผมพระภาคเจา ตรสไวดงนวา ดกอนสารบตร เรา ตถาคตกลาวถงบคคลไว ๒ จาพวกคอ ทควรเสพจาพวก ๑ ทไมควรเสพ จาพวก ๑ นน พระองคทรงอาศยเนอความดงวามาน จงไดตรสไว.


ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมบรรยายน ทพระผมพระภาคเจาตรส แลวโดยยอ มไดทรงจาแนกเนอความใหพสดาร ขาพระองคทราบความหมาย ไดโดยพสดารอยางน. [๒๓๒] พระผมพระภาคเจา ตรสวา ดกอนสารบตร ดแลว ๆ ดกอนสารบตร ธรรมบรรยายน ทเรากลาวโดยยอ มไดจาแนกเนอความ ใหพสดาร เธอทราบเนอความไดโดยพสดารอยางน ถกแลว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงจวร ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ เรา ตถาคตอาศยอะไร จงไดกลาวไว. จวรทไมควรเสพ (หม) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพจวรแบบไร อกศลธรรมทงหลาย จะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง จวรแบบน ไมควรเสพ. จวรทควรเสพ (หม) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพจวรแบบไรอกศลธรรมทงหลาย จะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน จวรแบบน ควรเสพ. ขอทเราตถาคตกลาวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง จวรไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ เราตถาคตอาศย เนอความดงวามาน จงไดกลาวไว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวบณฑบาต ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง เรา ตถาคตอาศยอะไรจงกลาวไว.


บณฑบาตทไมควรเสพ (ฉน) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพบณฑบาตแบบไร อกศลธรรมทง หลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลาย กลบเสอมลง บณฑบาตแบบน ไม ควรเสพ. บณฑบาตทควรเสพ (ฉน) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพบณฑบาตแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมกลบเจรญขน บณฑบาตแบบน ควรเสพ. ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง บณฑบาตไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ และไมควรเสพอยาง ๑ นนเรา อาศยเนอความดงนมา จงไดกลาวไว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงเสนาสนะ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ เราตถาคตอาศยอะไร จงไดกลาวไว. เสนาสนะทไมควรเสพ (นงนอน) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพเสนาสนะแบบไร อกศลธรรม ทงหลายจะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง เสนาสนะแบบน ไมควรเสพ. เสนาสนะทควรเสพ (นงนอน) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพเสนาสนะแบบไร อกศลธรรม

ทงหลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน เสนาสนะแบบน ควรเสพ. ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง เสนาสนะ ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ เราตถาคต อาศยเนอความดงวามาน จงไดกลาวไว.


กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาว ถงหมบาน ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ เราตถาคต อาศยอะไร จงไดกลาวไว. หมบานทไมควรเสพ (อาศยอย) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพหมบานแบบไร อกศลธรรมทงหลาย จะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง หมบานแบบน ไมควรเสพ. หมบานทควรเสพ (อาศยอย) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพหมบานแบบไร อกศลธรรมทง หลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน หมบานแบบน ควรเสพ. ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง หมบาน ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ เราตถาคต อาศยเนอความดงกลาวมาน จงไดกลาวไว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงนคม ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ นน เราตถาคตอาศยอะไร จงไดกลาวไว. นคมไมควรเสพ (อาศยอย) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพนคมแบบไร อกศลธรรมทงหลาย จะเจรญขน แตกศลธรรมกลบเสอมลง นคมแบบน ไมควรเสพ. นคมทควรเสพ (อาศยอย)

ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพนคมแบบไร อกศลธรรมทง หลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน นคมแบบน ควรเสพ.


ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง นคม ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ นนเราตถาคต อาศยเนอความดงวามาน จงไดกลาวไว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคต กลาวถงชนบทไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ นนเรา ตถาคตอาศยอะไร จงไดกลาวไว. ชนบททไมควรเสพ (อาศยอย) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพชนบทแบบไร อกศลธรรมทงหลาย จะเจรญขน กศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง ชนบทแบบน ไมควรเสพ. ชนบททไมควรเสพ (อาศยอย) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพชนบทแบบไร อกศลธรรมทง หลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน ชนบทแบบน ควรเสพ. ทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง ชนบท ไว ๒ อยางคอ ทควรเสพอยาง ๑ ทไมควรเสพอยาง ๑ นนเราตถาคต อาศยเนอความดงวามาน จงไดกลาวไว. กแล ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาว ถงบคคลไว ๒ จาพวก คอ ทควรเสพจาพวก ๑ ทไมควรเสพจาพวก ๑ เรา ตถาคตอาศยอะไร จงไดกลาวไว. บคคลทไมควรเสพ (คบ) ดกอนสารบตร เมอบคคลเสพบคคลแบบไร อกศลธรรมทงหลาย

จะเจรญขน แตกศลธรรมทงหลายกลบเสอมลง บคคลแบบนไมควรเสพ. บคคลทควรเสพ (คบ) ดกอนสารบตร แตวาเมอบคคลเสพบคคลแบบไร อกศลธรรมทง หลายจะเสอมลง แตกศลธรรมทงหลายกลบเจรญขน บคคลแบบนควรเสพ.


ขอทเราตถาคตกลาวไวดงนวา ดกอนสารบตร เราตถาคตกลาวถง บคคลไว ๒ จาพวกคอ ทควรเสพจาพวก ๑ ไมควรเสพจาพวก ๑ เราตถาคต อาศยเนอความดงวามาน จงไดกลาวไว. ดกอนสารบตร ธรรมบรรยายทเราตถาคตกลาวแลวโดยยอน เธอ พงเหนเนอความ โดยพสดารอยางน. [๒๓๓] ดกอนสารบตร ถากษตรยทงปวง พงรทวถงอรรถแหง ธรรมบรรยาย ทเราตถาคตกลาวโดยยอนได โดยพศดารอยางน นนจะพงเปน ไป เพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกกษตรยแมทงปวงตลอดกาลนาน. ดกอนสารบตร ถาพราหมณแมทงปวง.... ดกอนสารบตร ถาแพศยแมทงปวง.... ดกอนสารบตร ถาศทรแมทงปวง พงรทวถงอรรถแหงธรรม- บรรยาย ทเราตถาคตกลาวโดยยอนได โดยพสดารอยางน นนจะพงเปนไป เพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกศทรแมทงปวงตลอดกาลนาน. ดกอนสารบตร ถาแมโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตว พรอมทงสมณะและพราหมณ พรอมทงเทวดาและมนษยพงรทว ถงอรรถแหงธรรมบรรยาย ทเราตถาคตกลาวโดยยอนได โดยพสดารอยางน นนจะพงเปนไป เพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกโลก พรอมทงเทว- โลก มารโลก พรหมโลก และหมสตว พรอมทงสมณะและพราหมณ พรอม ทงเทวดาและมนษย ตลอดกาลนาน. พระผมพระภาคเจา ไดตรสพระภาษตนแลว ทานพระสารบตร ชนชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ เสวตพพาเสวตพพสตรท ๔


อรรถกถาเสวตพพาเสวตพพสตร เสวตพพาเสวตพพสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. สมาจาร บรรดาบทเหลานน บทวา ตจ อญม กายสมาจาร ความ วา เราตถาคตกลาวความประพฤตทางกายทควรเสพอยางหนง และทไมควร เสพอยางหนง. อธบายวา เราตถาคตมไดกลาววา กายสมาจารทควรเสพนน แลไมควรเสพโดยปรยายไรๆ หรอกายสมาจารทไมควรเสพวาควรจะเสพ. แมในวจสมาจารเปนตน กนยนเหมอนกน. พระผมพระภาคเจาครน ทรงวางแมบทไวโดยบททง ๗ ดวยประการอยางนแลว มไดทรงจาแนกไวโดย พสดาร กทรงยตเทศนาไว. เพราะเหตไร ? เพราะเพอจะใหโอกาสแกพระสารบตรเถระ. ในมโนสมาจาร ทานไม ไดถอเอามจฉาทฏฐและสมมาทฏฐวา เปนองคทแยกตงไวตางหากดวยสามารถ แหงการกลบไดทฏฐ. ในจตตปบาท ควรทราบอภชฌาเปนตนวา ไมถงกรรมบถ๑ กหา มได. (คอถงกรรมบถ) ในวาระทวาดวยการไดสญญา ตรสบททงหลายเปนตน วา อภชฌา สหคตาย ลาย (มสญญาอนไปรวมกบอภชฌา) ดงน เพอทรงแสดง กามสญญาเปนตน. พระอนาคามยงมภวตณหา บทวา สพยาปชณ แปลวา มทกข. บทวา อปรนฏ ตภาวาย

ไดแก เพราะภพทงหลายยงไมหมดไป. กในทน ชอวาอตภาพทถกทกขเบยด ๑. บางปกรณวา อภชฌาไมถงกรรมบถ.


เบยนม ๔ ประการ. เพราะบคคลใดแมเปนปถชน ยอมไมอาจเพอจะหยดภพ โดยอตภาพนนได จาเดมแตการปฏสนธของบคคลนน อกศลธรรมทงหลาย ยอมเจรญ และกศลธรรมทงหลายยอมเสอมไป ชอวายอมยงอตภาพทมทกข เทานนใหเกด. พระโสดาบน พระสกทาคามและพระอนาคามกเหมอนกน. ถามวา ปถชนทงหลายเปนตน รวมพระโสดาบน และพระสกทาคา- ม ขอยกไวกอน แตพระอนาคามยอมยงอตภาพทมทกขเบยดเบยนใหเกดขน ไดอยางไร. ตอบวา เพราะแมพระอนาคาม บงเกดในชนสทธาวาส แลดตน กลปพฤกษในวมานอทยาน (สวนสวรรค) เปลงอทานวา สขหนอ สขหนอ. ความโลภในภพ ตณหาในภพ ยอมเปนอนพระอนาคาม ยงละไมไดเลย เพราะพระอนาคามนนยงละตณหาไมได ชอวา อกศลธรรมยอมเจรญ กศล- ธรรมเสอมไป ยอมยงอตภาพทมทกขนนแลใหเกดขน พงทราบวา ยงเปนผ มภพไมสนสดนนแหละ. อตภาพไมมทกขของปถชน บทวา อพยาปชฌ คอ ไมมทกข. แมบคคลน กพงทราบเนอง ดวยชน ๔ จาพวก. อธบายวา บคคลใดแมเปนปถชน กอาจทาภพใหสนสด ลงดวยอตภาพนน ไมถอปฏสนธอกตอไป จาเดมแตบคคลนนถอปฏสนธ อกศลธรรมเสอมไป กศลธรรมเทานนเจรญ เขายอมยงอตภาพอนไมมทกข นนแหละ ใหเกดขน เปนผชอวามภพสนสดแลวทเดยว. พระโสดาบน พระสกทาคาม และพระอนาคามกเหมอนกน. ถามวา พระโสดาบนเปนตน พกไวกอน (ไมตองพดถง) ปถชน ยอมยงอตภาพอนไมมทกขใหเกดขนไดอยางไร ? และเขามการเสอมจาก อกศลธรรมเปนตน ไดอยางไร ?


ตอบวา แมปถชนผเกดในภพสดทาย กยอมสามารถทาภพใหสนสด ลงดวยอตภาพนนได อตภาพของปถชนผเกดในภพสดทายนน แมจะฆาสตว ถง ๙๙๙ ชวต เหมอนองคลมาล กชอวาไมมทกข ชอวายอมทาภพใหสนสด ลง ชอวายอมยงอกศลนน แลใหเสอมไป ยอมยงวปสสนานน แลใหถอเอาหอง วปสสนาได. ราคะเกดแกบางคน พงทราบวนจฉยในบทวา จกขวเยย เปนตน ดงตอไปน:- เพราะเหตทราคะเปนตน ในรปนนแหละ ยอมเกดสาหรบบคคลบางคน บคคล บางคนจงเพลดเพลนชอบใจ เมอเพลดเพลนชอบใจยอมถงความเสอมและ ความพนาศ. ยอมไมเกดสาหรบบคคลบางคน บคคลบางคนจงเบอหนาย คลายกาหนด ยอมถงความดบ เพราะฉะนนจงไมตรสวา ตจ อม ในบททงปวงมนยนนนแล. ทกขไมมแกทานผไมมปฏสนธ ในบทวา เอว วตถาเรน อตถ อาชาเนยย มวนจฉยดงตอไปน. ถามวา คนเหลาไหน ยอมรเนอความภาษตนของพระผมพระภาคเจา. ตอบวา เบองตน ชนเหลาใดราเรยนบาล และอรรถกถาของพระ สตรน แตไมทาตามทราเรยนมานน ไมปฏบตอนโลมปฏปทา ตามทกลาว แลว ชนเหลานนชอวายอมไมร. สวนชนเหลาใดเปนผกระทาตามทเลาเรยน มานน ปฏบตอนโลมปฏปทาตามทกลาวแลว ชนเหลานนชอวาร. ถามวา แมเมอเปนอยางนน การรเนอความแหงพระพทธพจนนน จะมประโยชนเกอกลและความสขตลอดกาลนาน สาหรบเหลาสตวผมปฏสนธ


จงยกไวกอน แตสาหรบเหลาสตวผไมมปฏสนธ (อกตอไป) จะมประโยชน สขไดอยางไร ? ตอบวา เหลาชนผไมปฏสนธ ยอมปรนพพาน เหมอนไฟหมดเชอ เมอกาลเวลาลวงไป แมตงแสนกป ชอวาความทกขยอมไมมแกคนเหลานน อกตอไป. คนเหลานนเทานน ยอมจะมประโยชนสขชวกาลนาน โดยสวน เดยว ดวยประการดงกลาวมาน. คาทเหลอในททกแหงงายทงนนแล. จบ อรรถกถาเสวตพพาเสวตพพสตรท ๔


๕. พหธาตกสตร วาดวยธาตมากอยาง [๒๓๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทพระวหารเชตวน อาราม ของอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ. สมยนนแล พระผมพระภาคเจา ตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระพทธ- ดารสแลว. [๒๓๕] พระผมพระภาคเจา ไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย ภยไมวาชนดใด ๆ ทเกดขนทงหมดนน ยอมเกดขนแตคนพาล ไมใชเกด ขนแตบณฑต อปทวะไมวาชนดใด ๆ ทเกดขนทงหมดนน ยอมเกดขนแต คนพาล ไมใชเกดขนแตบณฑต อปสรรคไมวาชนดใด ๆ ทเกดขนทงหมด นน ยอมเกดขนแตคนพาล ไมใชเกดขนแตบณฑต. ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไฟลกลามแลวแตเรอนไมออ หรอเรอนหญา ยอมไหมไดกระทง เรอนยอดทโบกปน มบานประตสนท ปดหนาตางไว ฉนใด ดกอนภกษ ทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภยไมวาชนดใด ๆ ทเกดขนทงหมดนน ยอม เกดขนแตคนพาล ไมใชเกดขนแตบณฑต อปทวะไมวาชนดใด ๆ ทเกดขน ทงหมดนน ยอมเกดขนแตคนพาล ไมใชเกดขนแตบณฑต อปสรรคไมวา ชนดใด ๆ ทเกดขน ทงหมดนนยอมเกดขนแตคนพาล ไมใชเกดขนแต บณฑต ดกรภกษทงหลาย ดวยเหตนแล คนพาลจงมภยเฉพาะหนา (แต) บณฑตไมมภยเฉพาะหนา คนพาลจงมอปทวะ (แต) บณฑตไมมอปทวะ คนพาลจงมอปสรรค (แต) บณฑตไมมอปสรรค. ภย อปทวะ อปสรรค


ไมมแตบณฑต. ดกอนภกษทงหลาย เพราะฉะนนแล พวกเธอพงศกษาไว อยางนเถดวา เราทงหลายจกเปนบณฑต. เหตทเรยกวาบณฑต [๒๓๖] เมอพระผมพระภาคเจาตรสแลวอยางน ทานพระ- อานนท ไดทลพระผมพระภาคเจาดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ ดวย เหตเทาไรหนอแล. จงควรเรยกวาภกษเปนบณฑต มปญญาพจารณา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท เพราะภกษเปนผฉลาด ในธาต ฉลาดในอายตนะ ฉลาดในปฏจจสมปบาท และฉลาดในฐานะและ อฐานะ ดกอนอานนท ดวยเหตเทานแล จงควรเรยกไดวา ภกษเปน บณฑต มปญญาพจารณา. [๒๓๗] อา. ขาแตพระองคผเจรญ กดวยเหตเทาไร จงควร เรยกวา ภกษผฉลาดในธาต. ธาต ๑๘ พ. ดกอนอานนท ธาตนม ๑๘ อยางแล ไดแก ธาตคอจกษ ๑ ธาตคอรป ๑ ธาตคอจกษวญาณ ๑ ธาตคอโสตะ ๑ ธาตคอเสยง ๑ ธาตคอโสตวญญาณ ๑ ธาตคอฆานะ ๑ ธาตคอกลน ๑ ธาตคอ ฆานวญญาณ ๑ ธาตคอชวหา ๑ ธาตคอรส ๑ ธาตคอชวหา- วญญาณ ๑ ธาตคอกาย ๑ ธาตคอโผฏฐพพะ ๑ ธาตคอกายวญญาณ ๑ ธาตคอมโน ๑ ธาตคอธรรมารมณ ๑ ธาตคอมโนวญญาณ ๑ ดกอนอานนท ธาต ๑๘ อยางเหลานแล ดวยเหตทภกษรอย เหนอย จง ควรเรยกไดวา ภกษผฉลาดในธาต. [๒๓๘] อา. ขาแตพระองคผเจรญ จะยงมปรยายแมอนหรอไม

ทควรเรยกวา ภกษผฉลาดในธาต.


ธาต ๖ ดกอนอานนท ม ธาตทม ๖ อยาง ไดแก ธาตคอดน ๑ ธาต คอนา ๑ ธาตคอไฟ ๑ ธาตคอลม ๑ ธาตคออากาศ ๑ ธาตคอ วญญาณ ๑ ดกอนอานนท ธาต ๖ อยางเหลานแล แมดวยเหตทภกษรอย เหนอย จงควรเรยกไดวา ภกษผฉลาดในธาต [๒๓๙] อา. ขาแตพระองคผเจรญ กปรยายแมอน ทควรเรยกวา ภกษผฉลาดในธาต จะพงมอกหรอไม. ธาต ๖ อกอยางหนง พ. ดกอนอานนท ม ธาตนม ๖ อยาง ไดแก ธาตคอสข ๑ ธาตคอทnข ๑ ธาตคอโสมนส ๑ ธาตคอโทมนส ๑ ธาตคออเบก- ขา ๑ ธาตคออวชชา ๑ ดกอนอานนท เหลานนแล ธาต ๖ อยาง แม ดวยเหตทภกษรอย เหนอย จงควรเรยกไดวา ภกษผฉลาดในธาต [๒๔๐] อา. ขาแตพระองคผเจรญ จะยงมปรยายแมอนหรอไม ทควรเรยกวา ภกษผฉลาดในธาต ธาต ๖ อกอยางหนง พ. ดกอนอานนท ม ธาตนม ๖ ธาต ไดแก ธาตคอกาม ๑ ธาตคอเนกขมมะ ๑ ธาตคอพยาบาท ๑ ธาตคอความไมพยาบาท ๑ ธาตคอความเบยดเบยน ๑ ธาตคอความไมเบยดเบยน ๑ ดกอน อานนท ธาต ๖ อยางเหลานนแล แมดวยเหตทภกษรอย เหนอย จงควร เรยกไดวา ภกษผฉลาดในธาต. [๒๔๑] อา. ขาแตพระองคผเจรญ จะยงมปรยายแมอนหรอไม

ทควรเรยกวา ภกษผฉลาดในธาต.


ธาต ๓ พ. ดกอนอานนท ม ธาตนม ๓ อยาง ไดแก ธาตคอกาม ๑ ธาตคอรป ๑ ธาตคออรป ๑ ดกอนอานนท ธาต ๓ อยางเหลานแล แมภกษรอย เหนอย จงควรเรยกไดวา ภกษผฉลาดในธาต. [๒๔๒] อา. ขาแตพระองคผเจรญ จะยงมปรยายแมอนหรอไม ทควรเรยกวา ภกษผฉลาดในธาต. ธาต ๒ พ. ดกอนอานนท ม ธาตนม ๒ อยาง คอ สงขตธาต ๑ อสง- ขตธาต ดกรอานนท ธาต ๒ อยางเหลานแล แมดวยเหตทภกษรอย เหนอย จงควรเรยกไดวา ภกษผฉลาดในธาต. [๒๔๓] อา. ขาแตพระองคผเจรญ กดวยเหตเทาไรจงควรเรยกวา ภกษผฉลาดในอายตนะ. อายตนะภายใน - ภายนอก อยางละ ๖ พ. ดกอนอานนท อายตนะทงภายในและภายนอกน มอยางละ ๖ แล คอ จกษและรป ๑ โสตะและเสยง ๑ ฆานะและกลน ๑ ชวหา และรส ๑ กายและโผฏฐพพะ ๑ มโนและธรรมารมณ ๑ ดกอน อานนท อายตนะทงภายในและภายนอกอยางละ ๖ เหลานแล แมดวยเหต ทภกษรอย เหนอย จงควรเรยกไดวา ภกษผฉลาดในอายตนะ. [๒๔๔] อา. ขาแตพระองคผเจรญ กดวยเหตเทาไรจงควรเรยกวา ภกษผฉลาดในปฏจจสมปบาท.

ปฏจจสมปบาท พ. ดกอนอานนท ภกษในธรรมวนยน ยอมรอยางนวา เมอ เหตนม ผลนจงม เพราะเหตนเกดขน ผลนจงเกดขน เนอเหตนไมม ผล


นจงไมม เพราะเหตนดบ ผลนจงดบ คอ เพราะอวชชาเปนปจจยจงมสงขาร เพราะสงขารเปนปจจยจงมวญญาณ เพราะวญญาณเปนปจจยจงมนามรป เพราะนามรปเปนปจจยจงมสฬายตนะ เพราะสฬายตนะเปนปจจยจงมผสสะ เพราะผสสะเปนปจจยจงมเวทนา เพราะเวทนาเปนปจจยจงมตณหา เพราะ ตณหาเปนปจจยจงมอปาทาน เพราะอปาทานเปนปจจยจงมภพ เพราะภพ เปนปจจยจงมชาต เพราะชาตเปนปจจยจงมชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส อยางนเปนความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน แต เพราะอวชชานนแลดบดวยวราคะไมมสวนเหลอ จงดบสงขารได เพราะสงขาร ดบ จงดบวญญาณได เพราะวญญาณดบ จงดบนามรปได เพราะนามรปดบ จง ดบสฬายตนะได เพราะสฬายตนะดบ จงดบผสสะได เพราะผสสะดบ จงดบ เวทนาได เพราะเวทนาดบ จงดบตณหาได เพราะตณหาดบ จงดบอปาทานได เพราะอปาทานดบ จงดบภพได เพราะภพดบ จงดบชาตได เพราะชาคดบจง ดบชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสได ความดบ แหงกองทกขทงมวลน มมาอยางน ดกอนอานนท ดวยเหตเทานแล จง ควรเรยกไดวา ภกษผฉลาดในปฎจจสมปบาท. [๒๔๕] อา. ขาแตพระองคผเจรญ กดวยเหตเทาไร จงควรเรยกวา ภกษผฉลาดในฐานะและอฐานะ ? ภ. ดกอนอานนท ภกษในธรรมวนยน ฐานะและอฐานะอยางละ ๒ (๑) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอบคคลผถงพรอม ดวยทฏฐ พงเขาใจสงขารอะไร ๆ โดยความเปนของเพยง นนไมใชฐานะทม


ได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ ปถชน พงเขาใจสงขารไร ๆ โดยความเปนของเทยง นนเปนฐานะทมได. (๒) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผถง พรอมดวยทฏฐ พงเขาใจสงขารอะไร ๆ โดยความเปนสข นนไมใชฐานะทม ได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ ปถชนพงเขาใจสงขารอะไร ๆ โดยความเปนสข นนเปนฐานะทมได. (๓) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผถงพรอม ดวยทฏฐ พงเขาใจธรรมอะไร ๆ โดยความเปนอตตา นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ ปถชนพงเขาใจธรรมอะไร ๆ โดย ความเปนอตตา นนเปนฐานะทมได. (๔) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผถงพรอม ดวยทฏฐ พงปลงชวตมารดา นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปน ฐานะมไดแล คอ ปถชนพงปลงชวตมารดาได นนเปนฐานะทมได. (๕) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผถง พรอมดวยทฏฐ พงปลงชวตบดา นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอท เปนฐานะมไดแล คอ ปถชนพงปลงชวตบดาได นนเปนฐานะทมได (๖) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผถง พรอมดวยทฏฐ พงปลงชวตพระอรหนต นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ ปถชนพงปลงชวตพระอรหนตได นนเปนฐานะ ทมได. (๗) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผถงพรอม ดวยทฏฐ มจตคดประทษราย พงทาโลหตแหงตถาคตใหหอขน นนไมใช


ฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ ปถชนมจตคดประทษ- ราย พงทาโลหตแหงตถาคตใหหอขนได นนเปนฐานะทมได. (๘) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผถงพรอม ดวยทฏฐ พงทาลายสงฆ นน ไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะ มไดแล คอ ปถชนพงทาลายสงฆได นนเปนฐานะทมได. (๙) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผถงพรอม ดวยทฏฐจะพงมงหมายศาสดาอน นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอท เปนฐานะมไดแล คอ ปถชนจะพงมงหมายศาสดาอนได นนเปนฐานะทมได. (๑๐) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ พระอรหนต- สมมาสมพทธเจา ๒ พระองค พงเสดจอบตในโลกธาตเดยวกน ไมกอนไม หลงกน นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ พระ อรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคเดยว พงเสดจอบตในโลกธาตเดยว นน เปนฐานะทมได. (๑๑) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ พระเจา- จกรพรรด ๒ พระองค พงเสดจอบตในโลกธาตเดยวกน ไมกอนไมหลงกน นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ พระเจาจกรพรรด พระองคเดยว พงเสดจอบตในโลกธาตเดยว นนเปนฐานะทมได. (๑๒) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ สตรพงเปน พระอรหนตสมมาสมพทธเจา นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปน ฐานะมไดแล คอ บรษพงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา นนเปนฐานะท มได.


(๑๓) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ สตรพงเปน พระเจาจกรพรรด นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ บรษพงเปนพระเจาจกรพรรด นนเปนฐานะทมได. (๑๔) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ สตรพงสาเรจ เปนทาวสกกะ นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ บรษพงสาเรจเปนทาวสกกะ นนเปนฐานะทมได. (๑๕) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ สตรพงสาเรจ เปนมาร นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ บรษ พงสาเรจเปนมาร นนเปนฐานะทมได. (๑๖) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ สตรพงสาเรจ เปนพรหม นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ บรษพงสาเรจเปนพรหม นนเปนฐานะทมได. (๑๗) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ วบากแหง กายทจรต พงเกดเปนทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นนไมใชฐานะท มได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ วบากแหงกายทจรต พงเกด เปนทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ นนเปนฐานะทมได. (๑๘) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ วบากแหง วจทจรต พงเกดเปนทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ วบากแหงวจทจรต พงเกดเปนทไม นาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ นนเปนฐานะทมได. (๑๙) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ วบากแหง มโนทจรต พงเกดเปนทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นนไมใชฐานะทมได


และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ วบากแหงมโนทจรต พงเกดเปนท ไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ นนเปนฐานะทมได. (๒๐) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ วบากแหงกาย สจรต พงเกดเปนทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ นนไมใชฐานะ ทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ วบากแหงกายสจรต พง เกดเปนทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นนเปนฐานะทมได. (๒๑) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ วบากแหง วจสจรต พงเกดเปนทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ นนไมใช ฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ วบากแหงวจสจรต พง เกดเปนทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นน เปนฐานะทมได (๒๒) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ วบากแหง มโนสจรต พงเกดเปนทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ นนไมใช ฐานะทมได. และรชดวา ขอทเปนฐานะทมไดแล คอ วบากแหงมโนสจรต พงเกดเปนทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นนเปนฐานะทมได (๒๓) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผพรง พรอมดวยกายทจรต เมอตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกายทจรต นนเปนเหตเปนปจจย นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมได แล คอ บคคลผพรงพรอมดวยกายทจรตเมอตายไป พงเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก เพราะกายทจรตนนเปนเหตเปนปจจย นนเปนฐานะทมได. (๒๔) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผพรง พรอมดวยวจทจรต เมอตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะวจทจรตนน เปนเหตเปนปจจย นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล


คอ บคคลผพรงพรอมดวยวจทจรต เมอตายไป พงเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก เพราะวจทจรตนนเปนเหตเปนปจจย นนเปนฐานะทมได. (๒๕) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผพรงพรอม ดวยมโนทจรต เมอตายไปพงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะมโนทจรตนน เปนเหตเปนปจจย นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ บคคลผพรงพรอมดวยมโนทจรต เมอตายไป พงเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก เพราะมโนทจรตนน เปนเหตเปนปจจย นนเปนฐานะทมได. (๒๖) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผพรง พรอมดวยกายสจรต เมอตายไป พงเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก เพราะกายสจรตนนเปนเหตเปนปจจย นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ บคคลผพรงพรอมดวยกายสจรต เมอตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกายสจรตนนเปนเหตเปนปจจย นนเปน ฐานะทมได. (๒๗) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผพรง พรอมดวยวจสจรต เมอตายไป พงเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก เพราะวจสจรตนนเปนเหตเปนปจจย นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอ ทเปนฐานะมไดแล คอ บคคลผพรงพรอมดวยวจสจรต เมอตายไป พงเขา ถงสคตโลกสวรรค เพราะวจสจรตนนเปนเหตเปนปจจย นนเปนฐานะท มได. (๒๘) ยอมรชดวา ขอทมใชฐานะ มใชโอกาส คอ บคคลผพรง พรอมดวยมโนสจรต เมอตายไป พงเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก เพราะมโนสจรตนนเปนเหตเปนปจจย นนไมใชฐานะทมได และรชดวา ขอทเปนฐานะมไดแล คอ บคคลผพรงพรอมดวยมโนสจรต เมอตายไป


พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะมโนสจรตนน เปนเหตเปนปจจย นนเปน ฐานะทมได. ดกอนอานนท ดวยเหตเทานแล จงควรเรยกไดวา ภกษผฉลาด ในฐานะและอฐานะ. [๒๔๖] เมอพระผมพระภาคเจาตรสแลวอยางน ทานพระอานนทได ทลพระผมพระภาคเจาดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรยจรง ไมนา เปนไปไดเลย ธรรมบรรยายนชอไร พระพทธเจาขา ? พระผมพระภาคเจาตรสวา เพราะเหตนนแล เธอจงจาธรรม บรรยายนไววา ชอพหธาตกะ (ชมนมธาตมากอยาง) บาง วา ชอจตปรวฏฏ (แสดงอาการเวยน ๔ รอบ) บางวา ชอธรรมาทาสะ (แวนสองธรรม) บาง วา ชออมตทนทภ (กลองบนลออมฤตธรรม) บาง วา ชออนตตรสงคาม- วชย (ความชนะสงความอยางไมมความชนะอนยงกวา) บาง พระผมพระภาคเจาไดตรสสภาษตนแลว ทานพระอานนทชนชมยนด พระภาษตของพระผมพระภาคเจาแลวแล. จบ พหธาตกสตรท ๕


อรรถกถาพหธาตกสตร พหธาตกสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. ในพระสตรนนมวนจฉยดงตอไปน. ภย อปทวะ อปมรรค ในบทวา ภยาน เปนตน มอธบายวา ความสะดงแหงจต ชอวา ภย. อาการแหงจตทไมมอารมณเปนหนง ชอวา อปทวะ อาการทตดขด คออาการทขดของในอารมณนน ๆ ชอวา อปสรรค. พงทราบความตางของอาการมความกลว (ภย) เปนตน เหลานน อยางน:- พวกโจรทอาศยอยในทอนไมสมาเสมอมภเขาเปนตน สงขาวแก ชาวชนบทวา ในวนโนน พวกเราจะเขาปลนบานของพวกทาน. จาเดมแต ไดฟงพฤตการณนนแลว พวกชาวชนบทยอมถงความกลว ความสะดง มชอ วา ความสะดงแหงจต. พวกชาวชนบทพากนคดวา ทนพวกโจรนนโกรธจกนาเอาแมความ พนาศมาสพวกเรา จงถอเอาของสาคญๆ เขาปาไปพรอมกบสตว ๒ เทา และ สตว ๔ เทา นอนบนพนดนในทนน ๆ ถกเหลอบยงเปนตนกด กเขาไป ระหวางพมไม เหยยบยาตอและหนาม ภาวะทชาวชนบทเหลานนเทยวซด สายไปอยางน ชอวา อาการทจตไมมอารมณเปนหนง. แตนน เมอพวกโจรไมมาตามวนทพด กพากนคดวา ขาวนนคงจะ เปนขาวลอย ๆ พวกเรา (ควร) จกเขาบาน พรอมทงสงของ กพากนเขา ไปยงบาน. ทนน พวกโจรรวาชาวบานกลบเขาบาน จงลอมบานไว จดไฟ


ทประตฆาพวกมนษยปลนเอาทรพยสมบตทกสงไป. บรรดามนษยเหลานน พวกทเหลอจากถกฆา พากนดบไฟแลว นงจบเจาเศราโศกถงสมบตทพนาศ ไปแลวในทนน ๆ ทรมเงายงขาว และฝาเรอนเปนตน. อาการทตดขด ดงกลาวน ชอวาอาการขดของ. ภยเกดจากคนพาล บทวา นฬาคารา แปลวา เรอนทมงดวยไมออ. กในเรอนทกน ดวยไมออน แตสมภาระทเหลอในเรอนน ลวนแลวดวยไม (เนอแขง) แม ในเรอนทมงดวยหญากนยนนนแหละ. บทวา พาลโต อปปชชนต ความวา อาศยคนพาลเทานนจง เกดขน เพราะคนพาลเปนคนไมฉลาด ปรารถนาความเปนพระราชา ความ เปนอปราช หรอตาแหนงใหญอยางอน พาเอานกเลงโคทเปนเดกขาดพอแม อบรมเชนกบในจานวนเลกนอย กลาววา พวกทานจงมา เราจกทาพวกทาน ใหเปนใหญ ดงนแลว ไปอาศยชฏเขาเปนตนอย ปลนบานตามชายแดน ประกาศใหรวาเปนพวกดราย (ทามรกะ) แลวปลนนคมบาง ชนบทบาง ตามลาดบ. พวกมนษยพากนทงบาน ตองการทปลอดภย ยอมหลกไป. ภกษ กด ภกษณกด ทอาศยพวกมนษยเหลานนอย กละทงทเปนทอยของตน ๆ หลกไป. ในททผานไป ภกษากด เสนาสนะกด ยอมเปนของหายาก. ภย ยอมจะมมาแกบรษททง ๔ ดวยประการอยางน. แมในบรรพชตทงหลาย ภกษพาล ๒ รป กอการววาทกนเรมฟองกนขน. ดงนน การทะเลาะกนยอม


เกดขน เหมอนพวกภกษชาวเมองโกสมพ ภยยอมมแกบรษททง ๔ เปนแนแท ภยแมทงหมดทเกดขนนน พงทราบวา เกดจากคนพาล ดวยประการดง พรรณนามาน. บทวา เอตทโวจ ความวา พระอานนทคดวา พระผมพระภาคเจา ไม (ตรส) พระธรรมเทศนาใหถงทสด กทรงจบเสย ไฉนหนอเราพงทล ถามพระทศพลแลวกระทาเทศนาใหบรบรณดวยพระสพพญตญาณนนแล จงไดกราบทลคามอาทวา กตตาวตา น โข ภนเต น. รปปรคคหะ - อรปปรคคหะ ในบรรดาธาต ๑๘ อยาง การกาหนดธาต ๑๐ อยางครง ชอวา รปปรคคหะ (คอการกาหนดรป) การกาหนดธาต ๗ อยางครง เปนอรป- ปรคคหะ (คอการกาหนดอรป) ฉะนนจงเปนอนตรสการกาหนดทงรป และ อรปทเดยว. ธาตแมทงหมดเปนเบญจขนธ ดวยอานาจขนธ แมเบญจขนธ กเปนทกขสจ ตณหาอนยงเบญจขนธเหลานนใหตงขนเปนสมทยสจ ความ ไมเปนไปแหงทกขสจ และสมทยสจทงสอง เปนนโรจสจ ปฏปทาเปนเครอง ใหถงนโรธ เปนมรรคสจ ดงนนกรรมฐานมสจะจะทง ๔ เปนอารมณ จง เปนอนพระองคตรสใหถงทสด เปนการยาทายสาหรบภกษรปหนง นเปนความ ยอในทน. แตโดยพสดาร ธาตเหลานนไดกลาวไวแลวในคมภรวสทธมรรค. ตรสมรรคไวพรอมกบวปสสนา ดวยบทวา ชานาต ปสสต ตรส ปฐวธาตเปนตน เพอทรงแสดงกายทมวญญาณโดยเปนของสญ ไมใชสตว. ดวยวาปฐวธาตเปนตนนนจะตองใหเตมจานวนดวยธาต ๑๘ อยางหมวดแรก เมอจะใหเตมจานวน กควรใหเตมโดยนาออกไปจากวญญาณธาต. วญญาณ- ธาตทเหลอยอมม ๖ อยาง ดวยอานาจจกขวญญาณเปนตน. บรรดาวญญาณ-


ธาตเหลานน เมอกาหนดเอาจกขวญญาณธาต กเปนอนทรงกาหนดเอาธาตทง สองเหมอนกนคอ จกขธาต อนเปนทตงของจกขวญญาณธาตนน ๑ รปธาต ทเปนอารมณ ๑ แมในธาตทงปวงกนยนนนแล. แตเมอกาหนดมโนวญญาณ ธาต ธาตทงสองคอมโนธาตโดยเปนธาตทมากอนมโนวญญาณธาตนน ๑ ธรรมธาต โดยเปนอารมณ ๑ กเปนอนทรงกาหนดเอาแลวเหมอนกน ดวย เหตนบรรดาธาต ๑๘ อยางเหลานน ธาต ๑๐ อยางครง จงเปนรปปรคคหะ (คอการกาหนดรป) เพราะเหตนน ธาตกรรมฐานแมนยอมเปนอนพระองค ตรสใหถงทสด เปนการยาทายสาหรบภกษรปหนง โดยนยกอนเหมอนกน. อธบายสขธาต พงทราบวนจฉย ในบทวา สขธาต เปนตนตอไป ชอวาสขธาต เพราะสขนนดวย ชอวา เปนธาตดวย เพราะอรรถวา ไมใชสตวและเปน ของสญ. ในบททงปวงกมนยนเหมอนกน. กในธาต ๖ อยางน ธาต ๔ ธาตแรก ทานถอเอาเนองดวยเปนสงขดกน แค ๒ ธาตหลงทานถอเอาเนอง ดวยคลายกน. ธาต คออเบกขาคลายกนกบธาตคออวชชา แมเพราะเปนภาวะ ทไมชดแจง. อนงในธาต ๖ น เมอทรงกาหนดเอาสขธาต และทกขธาต ก เปนอนทรงกาหนดเอาวญญาณธาตดวย. เมอทรงกาหนดเอาธาตทเหลอ ก เปนอนทรงกาหนดเอามโนวญญาณธาตดวย. ธาต ๖ อยางแมเหลาน (คอ สข ทกข โสมนส โทมนส อเบกขา อวชชา) กพง (แจกออกไป) ให เตม (รปแบบ) โดยธาต ๑๘ อยางขางตนนนแล. เมอจะทาใหเตม (รปแบบ) ตองทาใหเตมจานวนโดยนาออกจากอเบกขาธาตดงกลาวมานในบรรดาธาต ๑๘ อยางเหลาน ธาต. ๑๐ อยางครงเปนการกาหนดรปแล. แมกรรมฐานนยอม เปนอนตรสใหถงทสด เปนการยาทาย แกภกษรปหนง โดยนยกอนนนแล.


อธบายกามธาต พงทราบเนอความแหงกามธาตเปนตน โดยนยทตรสไวในกามวตก เปนตน ในเทวธาวตกกสตร. แมในพระอภธรรม กามธาตเปนตน เหลานน ทานไดใหพสดารไวแลว โดยนยมอาทวา ธาตเหลานน กามธาตเปนไฉน ? ไดแก ความตรก ความวตก อนประกอบดวยกามดงน. ธาต ๖ แมเหลานน (คอกาม เนกขมมะ พยาบาท อพยาบาท วหงสา อวหงสา) กพงทาให เตมจานวนดวย ธาต ๑๘ อยางขางตนนนแหละ. เมอจะทาใหเตมจานวน ควรทาใหเตมโดยนาออกจากกามธาต. ดงทกลาวมานน ธาต ๑๐ อยางครง ในธาต ๑๘ อยาง จงเปนรปปรคคหะแล. แมกรรมฐานนกเปนอนพระองค ตรสใหถงทสด เปนการยาทายสาหรบภกษรปหนง โดยนยกอนนนแหละ. ขนธจดเปนธาต ในบรรดากามธาตเปนตน ขนธอนเปนกามาวจร ๕ ชอวากามธาต ขนธอนเปนรปาวจร ๕ ชอวา รปธาต ขนธอนเปนอรปาวจร ๔ ชอวา อรป- ธาต. กความพสดารของธาตเหลาน มมาในพระอภธรรม โดยนยเปนตนวา บรรดาธาตเหลานน กามธาตเปนไฉน ? เบองลางทาอเวจนรกใหเปนทสด. ธาต ๓ แมเหลาน กควรทาใหเตมจานวนดวยธาต ๑๘ ขางตนนนแหละ. เมอ จะทาใหเตมจานวนควรทาใหเตมจานวนโดยนาออกจากกามธาต. ดงทกลาวมา นน ธาต ๑๐ ครงในบรรดาธาต ๑๘ อยางเหลานนจงเปนรปปรคคหะแล. แม กรรมฐานนกเปนอนพระองคตรสใหถงทสด เปนการยาทาย สาหรบภกษรป หนง โดยนยกอนนนแหละ. สงขตะ - อสงขตะ

บทวา สงขตา แปลวา อนปจจยทงหลายมารวมกนทา. คานเปน ชอของขนธ ๕. ทปจจยไมปรงแตง ชอวา อสงขตะ. คานเปนชอของพระ-


นพพาน. ธาตทงสองแมเหลาน กพงทาใหเตมจานวนดวยธาต ๑๘ อยางขาง ตนนนแหละ. เมอจะทาใหเตมจานวนควรทาใหเตมโดยนาออกไปจากสงขต- ธาต. ดงทกลาวมานน ธาต ๑๐ อยางครงโนบรรดาธาต ๑๘ อยางเหลานน จงเปนรปปรคคหะแล. แมกรรมฐานนกเปนอนพระองคตรสใหถงทสดเปน การยาทาย สาหรบภกษรปหนง โดยนยกอนนนแล. อายตนะภายใน - ภายนอก บทวา อชฌตตกพาหราน ไดแก ทงภายในและภายนอก. กใน คาน จกษเปนตน จดเปนอายตนะภายใน และรปเปนตน จดเปนอายตนะ ภายนอก. แมในทนกตรสมรรคกบวปสสนาดวยบทวา ชานาต ปสสต (ยอมร ยอมเหน) ดงน. บทวา อมสม สต อท ดงนเปนตน ไดกลาวไวอยางพสดาร แลวในมหาตณหาสงขยสตร. ฐานะ - โอกาส บทวา อฏาน ไดแก ปฏเสธเหต. บทวา อนวกาโส ไดแก ปฏเสธปจจย. แมบททงสองกหามเหตดวยกนนนแหละ. อนทจรงเหตทานเรยกวา ฐานะ. และโอกาส เพราะเปนทตงแหงผลของตน เพราะผลเปนไปเนองกบ เหตนน. บทวา ย แปลวา เหตใด. บทวา ทฏ สมปนโน ไดแก พระโสดาบนอรยสาวกผสมบรณ ดวยมรรคทฏฐ. บทวา กจ สงขาร ไดแก สงขารอยางใดอยางหนง คอ สงขาร

อยางหนงในบรรดาสงขารทเปนไปในภม ๔.


บทวา นจจโต อปคจเฉยย คอ พงยดถอวาเทยง. บทวา เนต าน วชชต ไดแก เหตนนไมม คอ จดเขาไมได. บทวา ย ปถชชโน ไดแก เพราะเหตใด ปถชน. บทวา านเมต วชชต ไดแก เหตนนมอย. อธบายวา แท จรงบคคลนนพงยดสงขารอะไร ๆ ในบรรดาสงขารทเปนไปในภม ๓ โดย ความเปนของเทยง ดวยสสสตทฏฐ. แมในบทวา กจ สงขาร สขโต เปนตน กพงทราบความ หมายโดยนยนวา กสงขารทงหลายอนเปนไปในภมท ๔ (โลกตรภม) ยอม ไมเปนอารมณของทฏฐ หรอของอกศลทงหลายอน เหมอนกอนเหลกทรอน ระอดวยอานาจความรอนทรอนระอขนเปนตน ยอมไมเปนทตดใจของพวก แมลงวนฉะนน. บทวา สขโต อปคจเฉยย น ตรสหมายเอาความยดถอวาเปน สขดวยอานาจอตตทฏฐ (ความเหนวาเปนตน) อยางนวา อตตาเปนสภาวะ ทมสขโดยสวนเดยว ไมมโรค เบองหนาแตตายไป ดงนเปนตน. กพระ อรยสาวกเขาไปยดถอสงขารอยางหนงวาเปนสข ดวยจตทเปนทฏฐวปปยต เปรยบเหมอนชางตวตกมนถกความเรารอนครอบงา มความเยนเหลออยนอย เพอระงบความเรารอนจงวงเขาอาศยกองคถและเปรยบเหมอนโปกขรพราหมณ วงเขาอาศยกองคถฉะนน. ในวาระทวาดวยเรองตน๑ ไมตรสวา สงขาร ตรสวา ธรรมไร ๆ ดงน เพอจะรวมเอาบญญตมกสณเปนตนเขาไวดวย. แม ในทน (คอพระสตรน ) พงทราบความหมายทเนองดวยสงขารอนเปนไปใน ภม ๔ สาหรบพระอรยสาวก. ทเนองดวยสงขาร อนเปนไปในภม ๓ เทานน สาหรบปถชน. อกอยางหนง ในวาระทงปวง การกาหนดดวยอานาจสงขาร ๑. ฉบบพมาเปน อตตวาเร แปลตามฉบบพมา.


ทเปนไปในภม ๓ เทานน ยอมควรแมแกพระอรยสาวกะ จรงอย ปถชน ยอมยดถอสงใด ๆ พระอรยสาวกยอมคลายความยดถอจากสงนน ๆ. กแม ปถชนยอมยดถอสงใด ๆ วาเทยง เปนสข เปนอตตา พระอรยสาวกถอเอา สงนน ๆ วาไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ยอมกลบความยดถออนนน. พระอรยะอาจไมรวาเปนอรยะในชาตตอไป ในคาวา มาตร เปนตน มอธบายวา หญงผใหกาเนดนนแล ทานประสงคเอาวา มารดา ชายผใหกาเนด ทานประสงคเอาวาบดา. และ พระขณาสพทเปนมนษย ทานประสงคเอาวา พระอรหนต. ถามวา. กพระอรยสาวก พงปลงชวตคนอนหรอ ? ตอบวา แมขอนนกไมใชฐานะ (ทมได) กถาใคร ๆ จะพงกลาวกะพระอรยสาวกผอยในระหวางภพ (ผยง เวยนวายตายเกด) ทงทไมรวาตนเปนพระอรยสาวก แมอยางนวา กทานจง ปลงชวตมดดา มดแดงนแลว ครอบครองความเปนพระเจาจกรพรรดใน หองจกรวาลทงหมด ดงนทานจะไมปลงชวตมดดา มดแดงนนเลย. แมถา จะกลาวกะทานอยางนวา ถาทานจกไมฆาสตวน ฉนจกตดศรษะทาน. แต ทานจะไมฆาสตวนน. คานทานพดเพอแสดงวา ภาวะของปถชนมโทษมาก และเพอแสดงกาลงของพระอรยสาวก. กในขอนมอธบายดงนวา ความเปนปถชนมโทษมาก ตรงทจกกระ- ทาอนนตรยกรรม มการฆามารดาเปนตนได สวนพระอรยสาวกมกาลงมาก ตรงทไมกระทากรรมเหลาน . บทวา ทฏจตโต แปลวา มจตประทษราย ดวยจตคดจะฆา. บทวา โลหต อปปาเทยย ความวา พงทาพระวรกายทมชวตให หอพระโลหต แมมาตรวา แมลงวนตวเลก ๆ พอดมได.


บทวา สงฆ ภนเทยย คอ พงทาลายสงฆ ผมสงวาสเสมอกน ตง อยในสมาเดยวกน โดยเหต ๕ ประการ. สมจรงดงทตรสไววา ดกอนอบาล สงฆยอมแตกกนโดยอาการ ๕ คอ โดยกรรม ๑ โดยอทเทส ๑ โดย โวหาร ๑ โดยการสวดประกาศ ๑ โดยการใหจบสลาก ๑ ใน ๕ อยางนน บทวา กมเมน ไดแก กรรม ๔ อยาง อยางใด อยางหนงมอปโลกนกรรมเปนตน. บทวา อทเทเสน ไดแก อทเทสอยางใดอยางหนง ในบรรดา ปาตโมกขทเทส ๕. บทวา โวหรนโต ความวา กลาว คอ แสดงเรองททาใหแตกกน ๑๘ ประการ มอาทวา แสดงสงทมใชธรรมวาเปนธรรม ตามเหตทใหเกด เรองนน ๆ. บทวา อนสสาวเนน ความวา ดวยการเปลงวาจาประกาศใกลห โดยนยเปนตนวา พวกทานรมใชหรอวา ผมออกบวชจากตระกลสง และ เปนพหสต พวกทานควรทาแมความคดใหเกดขนวา ธรรมดาคนอยางผม (หรอ) ควรจะใหถอสตถศาสนนอกธรรมนอกวนย, อเวจนรกเยอกเยนเหมอน ปาดอกอบลเขยว สาหรบผมหรอ ? ผมไมกลวอบายหรอ ? บทวา สลากคคาเหน ความวา ดวยการประกาศอยางนน สนบ สนนความคดภกษเหลานนทาไมใหหวนกลบมาเปนปกตแลว จงใหจบสลาก วา พวกทานจงจบสลากน. กในเรองน กรรมเทานน หรออทเทสเปนสาคญ สวนการกลาว (ชกชวน) การประกาศและการใหจบสลาก เปนวธการเบองตน. เพราะเมอ กลาวเนองดวยการแสดงเรอง ๑๘ ประการแลวประกาศเพอทาใหเกดความชอบ ใจในเรองนน แลวจงใหจบสลาก สงฆยงเปนอน (นบวา) ไมแตกกน.


แตเมอใด ภกษ ๔ รป หรอเกนกวา จบสลากอยางนนแลว แยกทากรรม หรออเทส เมอนน สงฆยอมชอวาแตกกน. ขอนทวาบคคลผถงพรอมดวย ทฏฐอยางน พงทาลายสงฆ ดงน ไมเปนฐานะทจะมได. อนนตรยกรรม ๕ มการฆามารดาเปนตน ยอมเปนอนแสดงแลวดวยเหต มประมาณเทาน. วนจฉยอนนตรยกรรม ๕ เพอจะอธบายอนนตรยกรรมทปถชนทา แตพระอรยสาวกไมทาให แจมแจง

พงทราบวนจฉยโดยกรรม โดยทวาร โดยการตงอยชวกป โดยวบาก และโดยสาธารณะ เปนตน____________ วนจฉยโดยกรรม ใน ๕ อยางนน พงทราบวนจฉยโดย กรรม กอน. กในเรอง กรรมน เมอบคคลเปนมนษยปลงชวตมารดาหรอบดาผเปนมนษยซงไมเปลยน เพศ กรรมเปนอนนตรยกรรม. บคคลนนคดวา เราจกหามผลของกรรมนน จงสรางสถปทองประมาณเทามหาเจดย ใหเตมจกรวาลทงสนกด ถวาย ทานแกพระสงฆผนงเตมจกรวาลทงสนกด เทยวไปไมปลอยชายสงฆาฏของ พระผมพระภาคพทธเจากด เมอแตกกาย (ทาลายขนธ) ยอมเขาถงนรกเทา นน. สวนผใด ตนเองเปนมนษย ปลงชวตมารดาบดาผเปนสตวเดรจฉาน หรอตนเองเปนเดรจฉาน ปลงชวตมารดาบดาผเปนมนษย หรอเปนเดยรจฉาน เหมอนกน ปลงชวตมารดาบดาผเปนเดยรจฉาน กรรมของผนน ยงไมเปน อนนตรยกรรม แตเปนกรรมหนก ตงอยใกลชดอนนตรยกรรม. แตปญหา นทานกลาวเนองดวยสตวผมกาเนดเปนมนษย. ในปญหานนควรกลาว เอฬกจตกกะ สงคามจตกกะ และ

โจรจตกกะ อธบายวา มนษยฆามารดาบดาทเปนมนษยซงอยในททแพะอย


แมดวยความมงหมายวา เราจะฆาแพะ ยอมตองอนนตรยกรรม. แตฆา แพะดวยความมงหมายวาเปนแพะ หรอดวยความมงหมายวาเปนมารดาบดา ยอมไมตองอนนตรยกรรม. ฆามารดาบดาดวยความมงหมายวา เปนมารดา บดา ยอมตองอนนตรยกรรมแน. ใน ๒ จตกกะแมทเหลอกมนยดงกลาวน นนแหละ. พงทราบจตกกะเหลานแมในพระอรหนตเหมอนในมารดาบดา. ฆาพระอรหนต ทเปนมนษยเทานน ตองอนนตรยกรรม. ทเปน ยกษ (เทวดา) ไมตอง (อนนตรยกรรม). แตกรรมเปนกรรมหนก เชน อนนตรยกรรมเหมอนกน. กสาหรบพระอรหนตทเปนมนษย เมอประหาร ดวยศสตรา หรอแมใสยาพษ ในเวลายงเปนปถชน ถาทานบรรลพระอรหต แลวตายดวยการกระทาอนนน เปนอรหนตฆาตแน ๆ. สวนทานทถวายใน เวลาทานเปนปถชน ซงทานฉนแลวบรรลพระอรหต ทานนนเปนอนใหแก ปถชนนนแหละ. ไมมอนนตรยกรรม แกคนผฆาพระอรยบคคลทงหลายท นอกเหนอจากพระอรหนต แตกรรมเปนกรรมหนก เชนเดยวกบอนนตรย- กรรมนนแล. พงทราบวนจฉยใน โลหตปปาทกรรม (กรรมคอการทาพระโลหต ใหหอ) ตอไป ชอวาการทาใหหนงขาดดวยความพยายามของคนอน แลว ทาใหเลอดออก ไมมแกพระตถาคต เพราะพระองคมพระวรกายไมแตก แต พระโลหตคงอยในทเดยวกนในภายในพระสรระ. แมสะเกดหนทแตกกระเดน ไปจากศลาทพระเทวทตกลงลงไป กระทบปลายพระบาทของพระตถาคต พระบาทไดมพระโลหตหออยขางในทเดยว ประหนงถกขวานทบ. เมอพระ- เทวทตทาเชนนน จงจดเปนอนนตรยกรรม. สวนหมอชวกเอามดตดหนง พระบาท ตามทพระตถาคตทรงเหนชอบ นาเลอดเสยออกจากทนน ทาให ทรงพระสาราญ เมอทาอยางนน เปนการกระทาทเปนบญทเดยว.


ถามวา ตอมา เมอพระตถาคตเสดจปรนพพานแลวชนเหลาใด ทาลายเจดย ทาลายตนโพธ ประทษรายพระบรมธาต กรรมอะไรจะเกดแก ชนเหลานน ? ตอบวา (การทาเชนนน) เปนกรรมหนก เสมอดวยอนนตรยกรรม. แตการตดกงไมโพธทขนเบยดพระสถปทบรรจพระธาต หรอพระปฏมา ควร ทา แมถาพวกนกจบทกงโพธนนถายอจจาระรดพระเจดย กควรตดเหมอน กน. กเจดยทบรรจพระสรรธาตสาคญกวาบรโภคเจดย (เจดยทบรรจเครอง ใชสอยของพระพทธเจา). แมรากโพธทงอกออกไปทาลายพนท ททงเจดย จะตดทงกควร สวนกงโพธกงใดขนเบยดเรอนโพธ จะตดกงโพธนนเพอ รกษาเรอน (โพธ) ไมควร. ดวยวา เรอนมไวเพอตนโพธ ไมใชตนโพธม ไวเพอประโยชนแกเรอน แมในเรอนอาสนะกมนยนเหมอนกน. กในเรอน อาสนะใด เขาบรรจพระบรมธาตไว เพอจะรกษาเรอนอาสนะนน จะตดกง โพธเสยกได. เพอการบารงตนโพธจะตดกงทคอมลง หรอท (เนอ) เสย ออกไปกควรเหมอนกน. แมบญกได เหมอนในการปฏบตพระสรระของ พระผมพระภาคเจา. พงทราบวนจฉยในการทา สงฆเภท ตอไป. ความแตกกน และ อนนตรยกรรม ยอมมแกภกษ ผเมอสงฆผอยในสมา ไมประชมกน พา บรษทแยกไป ทาการชกชวน การสวดประกาศ และการใหจบสลากผทา กรรม หรอสวดอทเทส. แตเมอภกษทากรรมดวยคดวา ควร เพราะสาคญวา เปนผพรอมเพรยงกน เปนความแตกกนเทานน ไมเปนอนนตรยกรรม. เพราะบรษทหยอนกวา ๙ รป กเหมอนกน (เปนความแตกกน แตไมเปน อนนตรยกรรม) โดยกาหนดอยางตาทสด ในคน ๙ คน คนใดทาลายสงฆได


อนนตรยกรรม ยอมมแกคนนน. สาหรบพวกอธรรมวาทผคลอยตาม ยอม มโทษมาก ผเปนธรรมวาทไมมโทษ. ในการทาลายหมของภกษทง ๙ รปนน (สงฆ ๙ รป) นน (ปรากฏ) พระสตรเปนหลกฐานดงน วา ดกอนอบาล ฝายหนงมภกษ ๔ รป อกฝาย หนงม ๘ รป รปท ๙ สวดประกาศใหจบสลากวา นธรรม นวนย นสตถ ศาสน พวกทานจงถอเอาสงน จงชอบใจสงน ดกอนอบาล ความราวราน แหงสงฆ ความแตกแหงสงฆ ยอมมอยางนแล. ดกอนอบาล ความราวราน แหงสงฆ ความแตกแหงสงฆ ยอมมแกภกษจานวน ๙ รปหรอเกนกวา ๙ รป ไดดงน. กบรรดาอนนตรยกรรมทง ๕ ประการเหลานน สงฆเภทเปนวจกรรม ทเหลอเปนกายกรรม พงทราบวนจฉยโดยกรรม ดวยประการดงนแล. วนจฉยโดยทวาร บทวา ทวารโต ความวา กกรรมเหลานทงหมดนนแหละ ยอมตง ขนทางกายทวารบาง วจทวารบาง กในเรองน กรรม ๔ ประการ เบองตน ถงจะตงขนทางวจทวารดวยอาณตตกประโยค (การสงบงคบ) กใหเกดผลทาง กายทวารไดเหมอนกน สงฆเภทแมจะตงขนทางกายทวารของภกษ ผทาการ ทาลายดวยใชหวแมมอ ใหเกดผลทางวจทวารไดเหมอนกน ในเรองทวาดวย สงฆเภทนพงทราบวนจฉยแมโดยทวาร ดวยประการดงน. วนจฉยโดยตงอยชวกป บทวา กปปฏ ตยโต ความวา กในอธการน สงฆเภทเทานนทตง อยชวกป. ดวยวาบคคลทาสงฆเภทในคราวกปเสอมหรอตอนกลางของกป ใน เมอกปพนาศไป ยอมพน (จากกรรมได) กแมถาวา พรงนกปเสอมพนาศ


ทาสงฆเภทวนน พอพรงนกพน ตกนรกวนเดยวเทานน. แตเหตการณ อยางนไมม. กรรม ๔ ประการทเหลอ เปนอนนตรยกรรมอยางเดยว ไมเปน กรรมทตงอยชวกป. พงทราบวนจฉยโดยการตงอยชวกปในเรองน ดวย ประการฉะน. วนจฉยโดยวปาก บทวา ปากโต ความวา กบคคลใดทาอนนตรยกรรมเหลาน แมทง ๕ ประการ สงฆเภทอยางเดยวยอมใหผลเนองดวยการปฏสนธแกบคคลนน กรรมทเหลอ ยอมนบเขาในขอมอาทอยางนวา "เปนอโหสกรรม แตไมเปน อโหสวบาก "ในเมอไมมการทาสงฆเภท การทาพระโลหตใหหอขนยอมใหผล ในเมอไมมการทาพระโลหตใหหอขน อรหนตฆาตยอมใหผล. และในเมอไม มอรหนตฆาต ถาบดามศล มารดาไมมศล ปตฆาตยอมใหผล หรอบดาไมมศล แตมารดามศลมาตฆาตยอมใหผล เนองดวยการใหปฏสนธ ถามาตาปตฆาตจะ ใหผลไซรในเมอทานทงสองเปนคนมศลดวยกน หรอเปนคนไมมศลดวยกน มาตฆาตเทานน ยอมใหผลเนองดวยปฏสนธ เพราะมารดาทาสงทตนทาไดยาก กบทงมอปการะมากแกพวกลกๆ พงทราบวนจฉยแมโดยวบากในเรองอนน- ตรยกรรมน ดวยประการอยางน. วนจฉยโดยสาธารณะเปนตน บทวา สาธารณาทห ความวา อนนตรยกรรม ๔ ประการขอตน ๆ เปนกรรมทวไปแกคฤหสถ และบรรพชตแมทงหมด. แตสงฆเภทเปนกรรม เฉพาะภกษผมประการดงตรสไวโดยพระบาลวา "ดกอนอบาล ภกษณทาลาย สงฆไมได สกขมานา สามเณร สามเณร อบาสก อบาสกา (เหลาน) ก ทาลายสงฆไมได. ดกอนอบาล ภกษเหลานน ทเปนปกตตตะมสงวาสเสมอ


กนอยในสมาเดยวกน จงจะทาลายสงฆได ดงน (สงฆเภท) ไมเปนกรรม สาหรบคนอน เพราะฉะนน จงเปนเรองไมทวไป (แกคนพวกอน). ดวยอาท ศพท (ในบทวา สาธารณาทห) บคคลเหลานนทงหมด ทานประสงคเอาวา เปนผมทกขเวทนา สหรคตดวยทกข และสมปยตดวยโทสะและโมหะ. พง ทราบวนจฉยแมโดย (เปนกรรมท) สาธารณะเปนตนในทนอยางนแล. แกบท อ สตถาร บทวา อ สตถาร ความวา บคคลผถงพรอมดวยทฏฐ พงยด ถออยางนวา พระศาสดาของเราน ไมสามารถทาหนาทของพระศาสดาไดและ แมในระหวางภพ จะพงยดถอเจาลทธอนอยางนวา ทานผนเปนศาสดาของเรา ดงน ขอทกลาวมานน ไมเปนฐานะทจะมได. เขต ๓ บทวา เอกสสา โลกธาตยา ไดแก หมนโลกธาต. กเขตม ๓ เขตคอ ชาตเขต อาณาเขต วสยเขต. ในเขตทงสามนน หมนโลกธาต ชอ วา ชาตเขต. เพราะหมนโลกธาตนนยอมไหว ในเวลาพระตถาคตเสดจลงส พระครรภ เสดจออกทรงผนวช ตรสร ประกาศพระธรรมจกร ทรงปลงอาย สงขาร และเสดจปรนพพาน. สวนแสนโกฏจกรวาฬ ชออาณาเขต. เพราะ อาณา (อานาจ) ของอาฏานาฏยปรตร โมรปรตร ธชคคปรตร รตนปรตร และเมตตาปรตร เปนตน ยอมแผไป ในแสนโกฏจกรวาลน. สวนวสยเขต ไมมปรมาณ (คอนบไมได) อนทจรง พระพทธเจาทงหลายจะชอวา ไมม วสยกหามได เพราะพระบาลวา พระญาณมเทาใด สงทควรร กมเทานน สงทควรรมเทาใด พระญาณกมเทานน สงทควรรมพระญาณเปนทสด พระ ญาณมสงทควรรเปนทสด


พระพทธเจาไมอบตในจกรวาลอน ไมมพระสตรทวา "กในเขตทง ๓ เหลาน เวนจกรวาลนแลวพระ- พทธเจาทงหลายยอมเสดจอบตในจกรวาลอน " ดงน มแตพระสตรวา พระ- พทธเจาทงหลายไมเสดจอบตในจกรวาลอน. ปฎก ๓ คอ พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก พระอภธรรมปฎก การสงคายนาปฎก ๓ ครง คอการสง- คายนาของพระมหากสสปเถระ การสงคายนาของพระยศเถระ การสงคายนา ของพระโมคคลลบตรเถรแล. ในพทธพจนคอ พระไตรปฎกทยกขนสงคาย. นา ๓ ครงเหลาน ไมมสตรวา " พนจกรวาลน พระพทธเจาทงหลายทรงบง เกดขนในจกรวาลอนได " มแตไมทรงบงเกดขน (ในจกรวาลอน). บทวา อปพพ อจรม แปลวา ไมกอนไมหลง. อธบายวา ไม เกดรวมกน คอ เกดกอนหรอภายหลง. กในคานนไมควรเขาใจวา ในกาล กอนเพยงเทาททรงถอปฏสนธในพระครรภพระมารดา จนถงเวลาทประทบนง ทโพธบลลงก ดวยทรงอธษฐานวา เรายงไมบรรลพระโพธญาณจกไมลกขน. เพราะทานทาการกาหนดเขตไว ดวยการยงหมนจกรวาลใหหวนไหว ใน เพราะการถอปฏสนธของพระโพธสตวนนแล. เปนอนหามการเสดจอบตของ พระพทธเจาพระองคอน. ไมควรเขาใจวาในภายหลงตงแตเสดจปรนพพาน จนกระทงพระบรมธาตมขนาดเทาเมลดพนธผกกาด ยงประดษฐานอย. เพราะ เมอพระบรมธาตยงดารงอย พระพทธเจาทงหลายยอมเปนอนยงอยทเดยว. เพราะฉะนน ในระหวางเวลาดงกลาวน ยอมเปนอนหามการเสดจอบตแหงพระ- พทธเจาพระองคอนอยางเดดขาด. แตเมอพระบรมธาตเสดจปรนพพานแลว ไมหามการเสดจอบตแหงพระพทธเจาพระองคอน. อนตรธาน ๓ เพราะชอวา อนตรธานม ๓ อยาง คอ ปรยตอนตรธาน ปฏ- เวธอนตรธาน ปฏบตอนตรธาน. ในอนตรธาน ๓ นน ปฎก ๓ ซงวา


ปรยต. การแทงตลอดสจจะ ชอวา ปฏเวธ. ปฏปทา (เครองดาเนน) ชอ วา ปฏบต. ใน ๓ อยางนน ปฏเวธและปฏบต มบาง ไมมบาง. เพราะภกษ ทงหลายผทรงปฏเวธ ยอมมมากในกาลครงเดยว เปนอนชนวแสดงไดชดเจน วา ภกษนเปนปถชน. ขนชอวา ภกษผเปนปถชน ไมใชจะมไดครงเดยว ในทวปนเทานน. แมผบาเพญการปฏบตทงหลาย บางคราวมมาก บางคราว กมนอย. ดวยเหตน ปฏเวธและปฏบตจงชอวามบาง ไมมบาง. แตวาปรยต (ถอวา) เปนสาคญของการดารงอยแหงพระศาสนา. พระผเปนบณฑต ไดศกษาพระไตรปฎกแลว ยอมบาเพญปฏเวธ และปฏบตใหบรบรณ. พระบรมโพธสตวของพวกเราทาอภญญา ๕ และ สมาบต ๗ ใหเกดในสานกของ อาฬารดาบส แลวถามถงบรกรรม เนว- สญญานาสญญายตนสมาบต ทาน อาฬารดาบส บอกวาไมร. ตอแต นนพระองคจงไดเสดจไปยงสานกของ อทกดาบส เทยบเคยงคณพเศษทได บรรลแลว (กบทาน) ไดเรยนถามถงการบรกรรม เนวสญญานาสญญา- ยตนสมาบต ทานดาบสกบอกให. ในลาดบแหงคาพดของทานดาบสนนเอง พระบรมโพธสตวกทา เนวสญญานาสญญายตนฌาน นนใหสาเรจ ฉนใด ภกษผมปญญากฉนนนเหมอนกน ศกษาปรยตแลวยอมทาปฏเวธและปฏบต แมทงสองประการใหบรบรณได. เพราะฉะนน เมอปรยตยงดารงอย พระ ศาสนายอมเปนอนตงอย. อธบายปรยตอนตรธาน กเมอใด ปรยต นนอนตรธานหายไป เมอนน พระอภธรรม จก เสอมกอน. ในพระอภธรรมนน คมภรปฏฐาน จะอนตรธานกอนกวาทก


คมภร. คมภรธรรมสงคหะ อนตรธานหายไปภายหลง โดยลาดบ. เมอ พระอภธรรมปฎกอนตรธานหายไปแลว แมปฎกทงสองยงคงดารงอย พระ- ศาสนายอมเปนอนตงอยได. ในปฎกเหลานน เมอ พระสตตนตปฎก จะ อนตรธานหายไป องคตตรนกาย ยอมอนตรธานหายไปกอน เรมแต เอกาทสกนบาต จนถง เอกกนบาต. ตอจากนน สงยตตนกาย ยอม อนตรธานหายไป เรมแต จกกเปยยาลสตร จนถง โอฆตรณสตร. ตอจากนน มชฌมนกายยอมอนตรธานหายไป เรมแต อนทรยภาวนาสตร จนถง มลปรยายสตร. ตอจากนนทฆนกายยอมอนตรธานหายไป เรมแต ทสตตรสตร จนถง พรหมชาลสตร. ปจฉาคาถา (คอคาถาทเปนคา ถาม) คาถาเดยวบาง สองคาถาบาง ยงอยไปเปนระยะเวลานาน แตไมอาจ ทรงพระศาสนาไวไดเหมอน สพพยปจฉา๑ และ อาฬวกปจฉา. ไดยนวา ระหวางกาลทงหลายเหลาน อนมในกาลพระกสสปพทธเจา ไมอาจดารงพระ- ศาสนาไวได. กเมอปฎกทงสองแมอนตรธานไปแลว แตเมอพระวนยปฎกยงคง ดารงอย พระศาสนายอมตงอย เมอปรวารและขนธกะทงหลายอนตรธานไป แลว เมออภโตวภงค ยงดารงอย พระศาสนากยอมเปนอนตงอย. เมอ อภโตวภงค อนตรธานไปแลว มาตกาแมยงดารงอย พระศาสนายอมเปน อนตงอยได. เมอมาตกา อนตรธานไปแลว ปาตโมกข การบรรพชา และอปสมบท จกดารงอย พระศาสนายอมตงอย. เพศ (สมณะ) ยงดาเนน ไปไดระยะกาลยาวนาน. กวงศของสมณะผครองผาขาว ไมอาจดารงพระศาสนา ไวได จาเดมแตสมยของพระกสสปพทธเจา. พระศาสนายอมชอวาเปนอน เสอม จาเดมแตคนสดทายทแทงตลอดสจจะ และคนสดทายททาลายศล. จาเดมแตนน ไมหามการเสดจอบตแหงพระพทธเจาพระองคอนแล. ๑. พมา--สภยปจฉา


ปรนพพาน ๓ ชอวา ปรนพพานม ๓ คอ กเลสปรนพพาน ขนธปรนพพาน ธาตปรนพพาน. ในปรนพพาน ๓ อยางนน กเลสปรนพพานไดมแลว ณ โพธบลลงก ขนธปรนพพานไดมแลว ณ เมองกสนารา ธาตปร- นพพาน จกมในอนาคต. พระธาตเสดจมาชมนมกน ไดยนวา ในคราวพระศาสนาจะเสอม พระธาตทงหลายจะเสดจชมนม กนทเกาะลงกาน แลวเสดจไปยงมหาเจดย จากมหาเจดยเสดจไปยง ราชายตนเจดย ในนาคทวป จากราชายตนเจดย เสดจไปยงมหาโพธ- บลลงก. พระธาตทงหลาย จากนาคพภพกด จากเทวโลกกด จากพรหม- โลกกด จกเสดจไปยงมหาโพธบลลงกเทานน. พระธาตแมขนาดเมลด พนธผกกาด. จกไมหายไปในระหวาง ๆ กาล. พระธาตทงหมด (จะรวม) เปนกองอยทมหาโพธบลลงก เปนแทงเดยวกนเหมอนแทงทองคาเปลงพระ ฉพพรรณรงส (รสมมส ๖ ประการ) พระฉพพรรณรงสทงหลายนนจกแผไป ทวหมนโลกธาต. แตนน เทวดาทงหลายในหมนจกรวาฬ จกประชมกน แสดงความการณยอยางใหญ ยงกวาในวนเสดจปรนพพานของพระทศพล- วา วนนพระศาสดาจะเสดจปรนพพาน วนนพระศาสนาจะเสอม นเปน การเหนครงสดทายของพวกเรา ณ กาลน. เวนพระอนาคาม และพระ- ขณาสพ พวกทเหลอไมอาจดารงอยตามสภาวะของตนได. เตโชธาตลกขน ในพระธาตทงหลายแลวพลงขนไปจนถงพรหมโลก. เมอพระธาตแมมประมาณ เทาเมลดพนธผกกาดยงมอย กจกมเปลวเพลงตดอยเปลวหนง เมอพระธาต ทงหลายหมดไป เปลวเพลงกมอดหมดไป. เมอพระธาตทงหลายแสดงอานภาพ


ใหญอยางนแลวอนตรธานหายไป. พระศาสนาชอวาเปนอนอนตรธานไป. พระศาสนาชอวาเปนของอศจรรย ตราบเทาทยงไมอนตรธานไปอยางน. ขอ ทพระพทธเจาทงหลายเสดจอบตไมกอนไมหลงกนอยางนนน ไมเปนฐานะ ทจะมได. เหตทพระพทธเจาไมอบตพรอมกน กเพราะเหตไร ? จงไมอบตไมกอนไมหลงกน ? เพราะไมนาอศจรรย. เพราะพระพทธเจาทงหลาย เปนอจฉรยมนษย. สมดงทตรสไววา ภกษทงหลาย บคคลผเปนเอก เมออบตขนในโลก ยอมเปนมนษย อศจรรยอบตขน บคคลผเปนเอกคอใคร ? คอ พระตถาคต- อรหนตสมมาสมพทธเจา. กถา พระพทธเจา ๒ พระองค ๔ พระองค ๘ พระองค หรอ ๑๖ พระองคเสดจอบตขนรวมกน ไมพงเปนผนาอศจรรย. เพราะลาภสกการะแม ของเจดย ๒ องคในวหารเดยวกน ยอมไมเปนของโอฬาร. แมภกษทงหลาย กไมเปนผนาอศจรรย เพราะมมาก. แมพระพทธเจาทงหลายพงเปนอยาง นน เพราะฉะนน จงไมเสดจอบต. อนง ทไมเสดจอบต (พรอมกน) เพราะพระธรรมเทศนาของพระ- องค ไมมแปลกกน. ดวยวาพระพทธเจาพระองคหนง ทรงแสดงธรรมใด ตางโดยสตปฏฐานเปนตน แมพระพทธเจาพระองคอน เสดจอบตแลว ก พงทรงแสดงธรรมนนเหมอนกน เพราะเหตนน จงไมนาอศจรรย. แตเมอ พระพทธเจาพระองคเดยวทรงแสดงธรรม แมเทศนากเปนของอศจรรย อนง พระธรรมเทศนาจะเปนของอศจรรย เพราะไมมการขดแยง กน. กเมอพระพทธเจาเสดจอบตขนหลายพระองค สาวกจะพงววาทกนวา


พระพทธเจาของพวกเรานาเลอมใส พระพทธเจาของพวกเราพระสรเสยง ไพเราะ มบญ. เหมอนพวกศษยของอาจารยหลายคน แมเพราะเหตนนจง ไมเสดจอบตขนอยางนน. อกอยางหนง เหตการณน พระนาคเสนถกพระเจา มลนทตรสถาม ไดขยายความพสดารไวแลว สมจรงดงททานกลาวไววา:- พระยามลนท ตรสถามวา ขาแตพระคณเจานาคเสน ในเรอง พระพทธเจาหลายพระองคนน แมพระผมพระภาคเจากไดตรสคานไววา ภกษทงหลาย ขอนไมใชฐานะ ไมใชโอกาส คอ ขอทพระอรหนต- สมมาสมพทธเจา ๒ พระองค เสดจอบต ไมกอนไมหลงกนใน โลกธาตเดยวกนนน มใชฐานะทจะมได ทานนาคเสน อนง เมอจะ ทรงแสดงธรรม พระตถาคตแมทกพระองคกจะทรงแสดงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ เมอจะตรสกจะตรสอรยสจ ๔ เมอจะใหศกษากจะทรงใหศกษาใน สกขา ๓ และเมอจะทรงสงสอน กจะทรงสงสอนการปฏบตเพอความไม ประมาท ขาแตพระคณเจานาคเสน ถาวา พระพทธเจาแมทกพระองค มอทเทสอยางเดยวกน มกถาอยางเดยวกน มสกขาบทอยางเดยวกน ม อนสนธอยางเดยวกน เพราะเหตไร พระตถาคต ๒ พระองค จงไมเสดจ อบตในคราวเดยวกน เพราะการเสดจอบตขนของพระพทธเจาแมพระองค เดยว โลกนกจะเกดแสงสวาง ถาจะพงมพระพทธเจาองคท ๒ โลกนกจะ พงมแสงสวางยงกวาประมาณ ดวยพระรศมของพระพทธเจา ๒ พระองค และพระตถาคต ๒ พระองค เมอจะตรสสอน กจะตรสสอนไดงาย เมอจะ ทรงอนสาสน กทรงอนสาสนไดงาย ขอพระคณเจาจงชแจงเหตในขอนน ให โยมฟงใหหายสงสยดวยเถด. พระนาคเสน ถวายวสชนาวา มหาบพตร หมนโลกธาตน รอง รบพระพทธเจาองคเดยว รองรบพระคณของพระตถาคตพระองคเดยวเทานน


ถาพระพทธเจาองคท ๒ จะพงอบตขน. โลกธาตนจะพงรองรบไมได จะพง หวนไหวนอมโนม พลกกระจาย แตกทาลายไปเขาถงการตงอยไมได มหา- บพตร เรอบนทกคนไดคนเดยว เมอคนผเดยวขน เรอนนพงใชการได ถา คนท ๒ ลงมา เขาม อาย วรรณ วย ขนาดผอม อวน มอวยวะนอย ใหญทกอยาง เหมอนคนแรกนน คนผนนพงขนเรอลานน มหาบพตร เรอ ลานนจะรบคนแมทงสองไวไดหรอหนอ ? รบไมไดดอกพระคณเจา เรอลานนจะตองโคลง นอมโนม ควา กระจาย แตกทาลายไป เขาถงการลอยลาอยไมได พงจมนาไป ฉนใดฉนนน เหมอนกนแล มหาบพตร หมนโลกธาตนรองรบพระพทธเจาไดพระองค เดยว รองรบพระคณของพระตถาคตไดพระองคเดยวเทานน ถาวาพระ- พทธเจาองคท ๒ พงอบตขน หมนโลกธาตจะพงรองรบไวไมไดพงหวนไหว นอมโนม พลกกระจาย แตก ทาลายไป เขาถงความตงอยไมได อกอยาง หนง มหาบพตร เหมอนอยางวา คนบรโภคอาหารเตมท จนถงคอพอแก ความตองการ ตอแตนน เขาจะอม เตมท โงกงวงตลอดเวลา เปนเหมอน ทอนไมทแขงทอ. เขาพงบรโภคอาหารมประมาณเทานนอกครง มหาบพตร คนผนนจะพงมความสขหรอหนอ ? ไมมเลย พระคณเจา เขาบรโภคอกครงเดยว กจะตองตาย ฉนนน เหมอนกนแล มหาบพตร หมนโลกธาตนรองรบพระพทธเจา พระองค เดยว ฯลฯ พงเขาถงการตงอยไมได. พระคณเจานาคเสน ดวยการแบกธรรมอนยงไว แผนดนจะไหว ไดอยางไร ? ขอถวายพระพร มหาบพตร ในขอน (ขออปมาดวย) เกวยน ๒ เลม (บรรทก) เตมดวยรตนะจนถงเสมอปาก จะเอารตนะจากเกวยนเลมหนงไป


เกลยใสในเกวยนอกเลมหนง มหาบพตร เกวยนเลมนนจะพงรองรบรตนะ ของเกวยนทงสองเลมไดแลหรอ ? ไมไดเลย พระคณเจา แมดมของเกวยนเลมนนกจะคลอน แมกาก จะแตก แมกงกจะหลดตกไป แมเพลากจะหก. ขอถวายพระพร มหาบพตร เกวยนหกเพราะการ (ทบรรทก) รตนะ เกนไปใชหรอไม ? ถกแลวพระคณเจา ขอถวายพระพร มหาบพตร (ขอนฉนใด) แผนดนกฉนนนเหมอน กน หวนไหวเพราะภาระคอธรรมอนยง. ขอถวายพระพร มหาบพตร อกอยางหนง ขอพระองคจงทรงสดบ เหตการณน อนเปนทรวมการแสดงพระกาลงของพระสมมาสมพทธเจา (และ) เหตการณแมอยางอนทนาสนใจในขอนน ทเปนเหตใหพระสมมา- สมพทธเจา ๒ องคไมอบตคราวเดยวกน มหาบพตร ถาพระสมมาสม- พทธเจา ๒ พระองคจะพงอบตในคราวเดยวกนไซร ความววาทกนจะพงเกด แกบรษท สาวกจะเกดเปน ๒ ฝายวา พระพทธเจาของพวกทาน พระพทธ- เจาของพวกเรา ขอพระองคจงสดบเหตการณขอแรกน ทเปนเหตไมให พระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองคอบตขนในคราวเดยวกน. ขอพระองค จงสดบเหตการณแมขออนยงไปกวาน ทเปนเหตไมให พระสมมาสม- พทธเจา ๒ พระองคอบตขนในคราวเดยวกน. ขอถวายพระพร มหาบพตร ถาพระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค พงอบตขนในคราวเดยวกนไซร คาทวา พระพทธเจาผเลศ กจะพงผดไป คาทวา พระพทธเจาผเจรญท สด ทวาพระพทธเจาผวเศษสด ทวาพระพทธเจาผสงสด ทวาพระ- พทธเจาผประเสรฐ ทวาพระพทธเจาไมมผเสมอ ทวาพระพทธเจาหาผ


เสมอเหมอนมได ทวาพระพทธเจาผไมมผเปรยบเทยบ. ทวาพระพทธ- เจาไมมผเทยมทน ทวาพระพทธเจาหาผเปรยบมได พงเปนคาผดไป ขอ ถวายพระพร มหาบพตร ขอพระองคจงรบเหตการณแมนแล โดยความหมาย อนเปนเหตไมใหพระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค อบตขนในคราวเดยว กน. อกอยางหนง ขอถวายพระพร มหาบพตร ขอทพระสมมาสมพทธเจา พระองคเดยวเทานน อบตขนในโลกน เปนสภาวปกตของพระพทธเจาทงหลาย เพราะเหตไร ? เพราะพระคณของพระสพพญพทธเจาทงหลายเปน เหตการณใหญหลวง. ขอถวายพระพร มหาบพตร สงทเปนของใหญแม อยางอน ยอมมเพยงสงเดยวเทานน แผนดนใหญมแผนดนเดยวเทานน สาครใหญมสาครเดยวเทานน ขนเขาสเนรใหญประเสรฐสดกมลกเดยวเทานน อากาศใหญ (กวาง) กมแหงเดยวเทานน ทาวสกกะใหญกมองคเดยว เทานน พระพรหมใหญกมองคเดยวเทานน พระตถาคตอรหนตสมมา- สมพทธเจาผยงใหญกมพระองคเดยวเทานน ทานเหลานนอบตขนในทใด คนเหลาอนยอมไมมโอกาสในทนน เพราะเหตนน พระตถาคตอรหนต- สมมาสมพทธเจา พระองคเดยวเทานนอบตขนในโลก. พระคณเจานาคเสน ปญหาพรอมทงเหตการณ (ทนามา) เปรยบเทยบ ทานกลาวไดดมาก. เหตทพระเจาจกรพรรดไมอบตรวมกน บทวา เอกสสา โลกธาตยา ไดแก ในจกรวาลเดยว กหมน จกรวาลแมจะถอเอาดวยบทนในตอนตน กควรทจะกาหนดเอาจกรวาลเดยว เทานน เพราะวา พระพทธเจาทงหลายเมอจะอบตขนยอมอบตขนในจกรวาล นเทานน กเมอหามสถานททเสดจอบตยอมเปนอนหามเดดขาดวาพระพทธเจา ทงหลาย ไมเสดจอบตในจกรวาลอนนอกจากจกรวาลน.


ในบทวา อปพพ อจรม น มความหมายวา ไมกอน (คอ) ไม กอนแตความปรากฏขนแหงจกรรตนะ ไมหลง (คอ) ไมหลงจากจกรรตนะ นนอนตรธาน ในขอทวาไมกอน ไมหลงนน จกรรตนะยอมอนตรธานไป โดยสวน ๒ คอ โดยพระเจาจกรพรรดเสดจสวรรคต หรอโดยเสดจออก ทรงผนวช กแหละจกรรตนะนน เมอจะอนตรธาน ยอมอนตรธานไปใน วนท ๗ แตการเสดจสวรรคต หรอแตการเสดจออกทรงผนวช ตอแตนน ไมหามการปรากฏขนแหงพระเจาจกรพรรด ถามวา กเพราะเหตไร พระเจาจกรพรรด ๒ พระองคจงไมทรง อบตขนในจกรวาลเดยวกน. ตอบวา เพราะจะตดการววาท เพราะจะใหเปนความอศจรรย และ เพราะจกรรตนะมอานภาพมาก. กเมอ พระเจาจกรพรรด ๒ องค อบตขน การววาทกจะพงเกด ขนวา พระราชาของพวกเราใหญ พระราชาของพวกเรากใหญ. ในทวปหนง ม พระเจาจกรพรรด (อก) ทวปหนงกม พระเจาจกรพรรด ดงนน จะพงไมเปนของอศจรรย และอานภาพอนยงใหญของจกรรตนะอนสามารถ มอบใหซงความเปนใหญในทวปใหญทง ๔ มทวปนอยสองพนเปนบรวารก จะหมดคณคา พระเจาจกรพรรด ๒ พระองค กยอมไมอบตขนในจกร- วาลเดยวกน กเพราะจะตดการววาทกน เพราะไมเปนความอศจรรย และ เพราะจกรรตนะมอานภาพมาก ดวยประการดงน. หญงเปนพระพทธเจาไมได ในคานวา ย อตถ อรห อสส สมมาสมพทโธ (ขอทหญง พงเปน พระอรหนตสมมาสมพทธเจา) ดงน ความเปนพระพทธเจา


ทสามารถยงคณคอสพพญใหเกดขนแลวไดโลกตระขอยกไวกอน แมเพยง การตงปณธานกยอมไมสาเรจแกสตร. บญญาภนหารจะสาเรจได เพราะรวมเหต ๘ ประการ คอ ความเปนมนษย ความถงพรอมดวยเพศ (ชาย) ๑ เหต (มโน ปณธาน) ๑ การไดพบเหนพระศาสดา ๑ การบรรพชา ๑ ความถง พรอมดวยคณ ๑ อธการ (คอสกการะอนยงใหญ) ๑ ความพอใจ (ในพระโพธญาณ) ๑ เหตทกลาวมานแหละ เปนเหตแหงปณธานสมบต. เมอสตรไม สามารถเพอยงแมปณธานใหสาเรจได ดวยประการดงกลาว ความเปนพระ พทธเจาจะมมาแตไหนเพราะเหตนนจงตรสวา ขอทหญงพงเปนพระอรหนต- สมมาสมพทธเจานน มใชฐานะ มใชโอกาส. กการสงสมบญใหบรบรณ ดวยอาการทงปวง จะใหเกดอตภาพทบรบรณดวยอาการทงปวงนนแหละ เพราะเหตนน บรษเทานน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา. หญงเปนพระเจาจกรพรรดไมได แมในบทเปนตนวา ย อตถ ราชา อสส จกกวตต (ขอท หญงพงเปนพระเจาจกรพรรด) ดงน มอธบายวา เพราะเหตทลกษณะ ทงหลายของหญงไมบรบรณโดยไมมของลบทจะเกบไวในฝก เปนตน ความ พรงพรอมดวยรตนะ ๓ ประการ ไมสมบรณ เพราะไมมอตถรตนะ (คอ นางแกว) และไมมอตภาพทยงใหญกวามนษยทงหลาย เพราะเหตนน จง ตรสวา ขอทหญงพงเปนพระเจาจกรพรรดนนมใชฐานะ มใชโอกาสทจะ มได. และเพราะฐานะ ๓ ประการ มความเปนทาวสกกะเปนตน เปนฐานะ สงสด แตเพศหญงเปนเพศตา เพราะเหตนน แมฐานะทหญงจะเปนทาว- สกกะเปนตน กเปนอนระงบไป.


ไมมเพศหญงเพศชายในพรหมโลก ถามวา แมเพศหญงไมมในพรหมโลกฉนใด ถงเพศชายกฉนนนใน พรหมโลกกไมม เพราะฉะนน ไมพงพดวา ขอทบรษพงเปนพระพรหมนน เปนฐานะทจะมได มใชหรอ ตอบวา ไมใชไมควรพด. เพราะผชายในโลกนเกดในพรหมโลกนน. เพราะคาวา ความเปนพรหม หมายเอาทาวมหาพรหม. กหญง บาเพญฌานในโลกนแลวตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของพรหมปารสชชา (บรษทบรวารของพระพรหม) ไมถงทาวมหาพรหม. สวนบรษไมควรกลาว วา ไมเกดในชนมหาพรหม. และในพรหมโลกน แมเมอไมมเพศทงสอง พรหมทงหลายกมสณฐานเปนบรษอยางเดยว ไมมสณฐานเปนหญง เพราะ ฉะนน คานนจงเปนอนกลาวดแลว. กายทจรต กายสจรต ในบทวา กายทจจรตสส เปนตน มอธบายวา พชสะเดาและพช บวบขมเปนตน ยอมไมใหเกดผลมรสหวาน มแตจะใชเกดผลทมรสไมหวาน ไมนาชอบใจ อยางเดยว ฉนใด กายทจรตเปนตนกฉนนน ยอมไมยงผลด ใหเกดขน ยอมยงผลไมด ใหเกดขนอยางเดยว พชออยและพชขาวสาล เปนตน ยอมยงมผลมรสหวานรสอรอยอยางเดยวใหเกดขน หาไดยงผลท ไมนายนด เผดรอน ไมหวาน ใหเกดขนไม ฉนใด กายสจรตเปนตน ยอมยงผลทดทงนนใหเกดขน หาไดยงผลทไมนายนด เผดรอน ไมด ใหเกด ขนไม สมจรงดงทตรสไววา


หวานพชเชนใด ยอมนาผลเชนนนมา ทาดไดด และทาชวกไดชว. เพราะเหตนน จงตรสคามอาทวา ขอทบคคลผพรงพรอมดวยกาย- ทจรต ตายแลวจะเขาถงสคตคอโลกสวรรคนน มใชฐานะ มใชโอกาส. สมงค ๕ บทวา สมงค ในบทวา กายทจจรตสมงค เปนตน ความวา ความพรอมเพรยงม ๕ อยาง คอ ความพรอมเพรยงแหงการประมวล มา ๑ ความพรอมเพรยงแหงเจตนา ๑ ความพรอมเพรยงแหงกรรม ๑ ความพรอมเพรยงแหงวบาก ๑ ความพรอมเพรยงแหงการปรากฏ ขน ๑ ในความพรอมเพรยง ๕ อยางนน ความพรอมเพรยงในขณะประมวล กศลกรรมและอกศลกรรมมา ทานเรยกวา ความพรอมเพรยงแหงการ ประมวลมา ความพรอมเพรยงแหงเจตนา กเหมอนกน. กสตวทงหมดทานเรยกวาผพรอมเพรยงดวยกรรม เพราะหมายเอา กรรมทเหมาะแกวบากทไดสะสมไวในชาตกอน ตราบเทาทยงไมบรรลพระ- อรหต. นชอวา ความพรอมเพรยงแหงกรรม. ความพรอมเพรยงแหงวบาก พงทราบในขณะแหงวบากเทานน. กตราบเทาทสตวทงหลายยงไมบรรลพระอรหต นมตของการเกดขน ยอมปรากฏอยางน คอ สาหรบสตวทงหลายผเคลอนจากภพนนกอน นรกยอม ปรากฏ โดยอาการปรากฏมเปลวไฟและโลหกมภเปนตน ทองมารดายอมปรากฏ สาหรบเหลาสตวผจะเขาถงความเปน "คพภเสยยกสตว" เทวโลกยอมปรากฏ โดยอาการปรากฏแหงตนกลปพฤกษและวมานเปนตน สาหรบสตวผจะบงเกดใน


เทวโลก. ดงกลาวมานน ชอวา ความพรอมเพรยงแหงการปรากฏ เพราะสตวเหลานนยงไมพนการปรากฏแหงนมตของการเกดน. ความพรอมเพรยงแหงการปรากฏนนยอมเปลยนได แตความ พรอมเพรยงทเหลอเปลยนไมได. เพราะเมอนรกแมปรากฏแลว เทวโลกกยอม ปรากฏได เมอเทวโลกแมปรากฏแลว นรกกยอมปรากฏได. เมอมนษยโลก แมปรากฏแลว กาเนดเดยรจฉานกยอมปรากฏได และเมอกาเนดเดยรจฉานแม ปรากฏแลว มนษยโลกกยอมปรากฏไดเหมอนกน ในขอทกลาวนน มเรองดง ตอไปนเปนตวอยาง ตวอยางนมตปรากฏ ไดยนวา ในอเจลวหาร ใกลเคยงเชงเขาโสภณ มพระธรรมกถก รปหนง ชอพระโสณเถระ โยมผชายของทานเปนนายพรานสนข (อาศย สนขลาเนอ) พระเถระหามโยม เมอไมอาจจะใหตงอยในศลสงวรได จงคดวา คนแก๑ อยาไดฉบหายเสยเลย จงใหโยมบดาบวชทงทไมอยากบวช ในกาลเปน คนแก. เมอโยมบดานอนบนเตยงคนไข นรกกปรากฏขน. (คอ) สนขทง- หลายตวใหญๆ มาจากเชงเขาโสณะ ลอมทานไว ทาทเหมอนจะกด. ทาน กลวตอมหาภยจงกลาววา พอโสณะหามท พอโสณะหามท. พระโสณเถระถามวา อะไรครบหลวงพอ. ทานกลาววา ทานไมเหนหรอ แลวจงบอกเรองราวนน. พระโสณะเถระคดวา บดาของคนเชนเราจกเกดในนรกไดอยางไร เลา เราจกชวยทาน แลวจงใหพวกสามเณรไปนาดอกไมนานาชนดมาให ๑. บาล เปน วราโก แตบางแหงเปน ชรโก แปลตามคาหลง


ตกแตงเครองลาดพนสาหรบบชาและอาสนะสาหรบบชาทลานเจดยและลานโพธ แลวเอาเตยงหามหลวงพอไปยงลานเจดย ใหนงบนเตยงแลวกลาววา หลวงพอ ขอรบ บชานจดไวเพอหลวงพอ บชานจดไวเพอหลวงพอ ขอใหหลวงพอ กลาววา ขาแตพระผมพระภาคเจา นเปนทคคตบรรณาการ. ของขาพระ- องค ดงนแลว ขอถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลวทาจตใหเสอมใส. มหาเถระนนเหนเครองบชาแลวจงทาอยางนน ทาจตใหเลอมใสแลว ทนใด นนเทวโลกปรากฏขนแกทาน สวนนนทวน สวนจตรลดาวน สวน มสสกวน สวนปารสกวน และวมานทงหลาย และเหลานางฟาฟอนรา ไดเปนเหมอนประดษฐานลอมทานไว. ทานกลาววา หลกไปเถดโสณะ หลกไปเถดโสณะ. นอะไรกนหลวงพอ. หญงเหลาน คอ โยมผหญงของคณ กาลงมา. พระเถระคดวา สวรรคปรากฏแกหลวงพอแลว. พงทราบวา ความพรอมเพรยงแหงการปรากฏขนยอมเปลยน ไปไดอยางน ในความพรอมเพรยงเหลาน ในทน ทานกลาวคาเปนตน วา "ความพรอมเพรยงแหงกายทจรต" ดงน ดวยอานาจแหงอายหนสมงค เจตนาสมงค และกมมสมงค. บทวา เอว วตเต อายสมา อานนโท ความวา เมอพระผมพระ- ภาคเจาตรสสตรนอยางนแลว พระเถระคดวา พระผมพระภาคเจา ทรง ประมวลสตรทงหมดมาตงแตตน กระทาใหงดงามอยางนแลว มไดทรงตงชอ ของพระสตรททรงแสดงไว เอาเถด เราจกขอใหทรงตงชอของพระสตรน ดงน จงไดกราบทลคานนกบพระผมพระภาคเจา.


ในบทเปนตนวา ตสมาตห ตว มการประกอบความหมาย ดงตอ ไปน. ดกอน อานนท เพราะเหตทเราตถาคตจาแนกธาตไวมากในธรรม บรรยายนอยางนวา ดกอน อานนท ธาตเหลาน ๑๘ ประการแล ดกอน อานนท ธาตเหลาน ๖ ประการ ดงน เพราะเหตนนแล เธอจงทรงจา ธรรมบรรยายนวา พหธาตกสตร กได. กเพราะเหตทในธรรมบรรยายน เราตถาคตจาแนกปรวฏ (การเวยนรอบ) ๔ ประการ เนองดวยธาต อายตนะ ปฏจจสมปบาท และฐานาฐานะ เพราะฉะนน เธอจงทรงจาธรรมบรรยายนน วา จตปรวฏฏสตร กได แลเพราะเหตทขอความมธาตเปนตนเหลาน ยอมปรากฏแกผดธรรมบรรยายน เหมอนเงาหนาปรากฏแกผสองกระจกเพราะ ฉะนน เธอจงทรงจาธรรมบรรยายนนวา ธรรมาทาสสตร กได อนง เพราะเหตทพระโยคเหยยบยาเสนาคอกเลส เรยนเอาวปสสนาตามทกลาวไวใน สตรน แลวยายกเลสทงหลายถอเอาชยชนะคอพระอรหตใหแกตนได เหมอน ทหารทงหลายผจะปราบเสนาฝายตรงขาม ลนกลองศกวงเขาใสกองทพฝายอน เขาประจญบาน ควาเอาชยดวยตวเอง ฉะนน เพราะเหตนน เธอจงทรงจา ธรรมบรรยายนนวา ชออมตทนทภสตร กได. และเพราะเหตท ทหาร ในสงครามถออาวธ ๕ ประการ กาจดกองทพฝายอนไดชยชนะ ฉนใด แม พระโยคทงหลายกฉนนน ถออาวธคอวปสสนาดงกลาวไวในสตรน ถอเอาชย คอพระอรหตไวได เพราะเหตนน เธอจงทรงจาธรรมบรรยายนนไววา ชอ อนตตรสงคามวชยสตร กไดแล. จบ อรรถกถาพหธาตกสตรท ๕


๖. อสคลสตร วาดวยเหตทเรยกชอภเขาอสคล [๒๔๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยทภเขาอสคล กรง ราชคฤห สมยนนแล พระผมพระภาคเจาตรสเรยกภกษทงหลายวา ด กอนภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระพทธดารสแลว. [๒๔๘] พระผมพระภาคเจาตรสถามดงนวา ดกอนภกษทงหลาย บรรดาเราทงหลายน พวกเธอแลเหนภเขาเวภาระนนหรอไม ? ภกษเหลานนทลวา เหน พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ภเขาเวภาระนนแล มชอเปนอยางหนงม บญญตเปนอกอยางหนง ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอแลเหนภเขาปณฑวะ นนหรอไม ? ภ. เหน พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย แมภเขาปณฑวะนนแล กมชอเปนอยาง หนง มบญญตเปนอยางหนง ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอแลเหนภเขาเว- ปลละนนหรอไม ? ภ. เหน พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย แมภเขาเวปลละนนแล กมชอเปนอยาง หนง มบญญตเปนอกอยางหนง ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอแลเหนภเขา คชฌกฏนนหรอไม ? ภ. เหน พระเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย แมภเขคชฌกฏนนแล กมชอเปนอยาง หนง มบญญตเปนอกอยางหนง ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอแลเหนภเขา อสคลนหรอไม ?

ภ. เหน พระเจาขา.


พ. ดกอนภกษทงหลาย แตภเขาอสคลนแล มชอกเชนน ม บญญตกเชนน. [๒๔๙] ดกอนภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว พระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค ไดอาศยอยทภเขาอสคลนมานาน พระปจเจกพทธเจาเหลานน เมอกาลงเขาไปสภเขานคนแลเหน แตทานเขาไปแลวคนแลไมเหน มนษย ทงหลายเหนเหตดงนนน จงพดกนอยางนวา ภเขาลกนกลนกนฤาษเหลาน ๆ ชอวา อสคลๆ นแลจงไดเกดขน ดกอนภกษทงหลายเราจกบอก จกระบจก แสดงชอของพระปจเจกพทธเจาทงหลาย พวกเธอจงพง จงใสใจใหด เราจก กลาวตอไป ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคเจาวา ชอบแลว พระเจาขา. พระนามพระปจเจกพทธเจา [๒๕๐] พระผมพระภาคเจา จงตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย พระปจเจกสมพทธเจาชอ อรฏฐะ ๑ ชออปรฏฐะ ๑ ชอตครสข ๑ ชอ ยสสส ๑ ชอสทสสนะ ๑ ชอปยทสส ๑ ชอคนธาระ ๑ ชอปณโฑละ ๑ ชออปาสภะ ๑ ชอนถะ ๑ ชอตถะ ๑ ชอสตวา ๑ ชอภาวตตะ ๑ ได อาศยอยกนทภเขาอสคลนมานาน. [๒๕๑] เธอจงฟงเราระบชอของทาน ทมธรรมเปนสาระกวาสตว ไมมทกข หมดความ อยากไดบรรลโพธญาณอยางด เฉพาะตนผเดยว ผปราศจากลกศร สงกวานรชน ตอไปเถด พระ- ปจเจกพทธเจา ผมตณหาเครองนาไปในภพสน แลว คอ อรฏฐพทธ ๑ อปรฏฐพทธ ๑ ตครสขพทธ ๑ ยสสสพทธ ๑ สทสสน- พทธ ๑ ปยทสสพทธ ๑ คนธารพทธ ๑ ปณโฑลพทธ ๑ อปาสภพทธ ๑ นถพทธ ๑


ตถพทธ ๑ สตวาพทธ ๑ ภาวตตตพทธ ๑ สมภพทธ ๑ สภพทธ ๑ เมถลพทธ ๑ อฏฐมพทธ ๑ อถสสเมฆพทธ ๑ อนฆ- พทธ ๑ สทาฐพทธ ๑ พระปจเจกพทธ ผ มอานภาพมาก คอ หงคพทธ ๑ หงคพทธ ๑ พระมนชอชาลม ๒ องค และ อฏฐกพทธ ๑ โกสลลพทธ ๑ อถพทธ ๑ สพาหพทธ ๑ อปเนมสพทธ ๑ เนมสพทธ ๑ สนตจตต- พทธ ๑ สจจพทธ ๑ ตถพทธ ๑ วรช- พทธ ๑ บณฑตพทธ ๑ กาฬพทธ ๑ อป- กาฬพทธ ๑ วชตพทธ ๑ ชตพทธ ๑ องคพทธ ๑ ปงคพทธ ๑ คตจฉตพทธ ๑ ปสสพทธ ๑ ไดละอปธอนเปนมลแหงทกขแลว อปราชตพทธ ๑ไดชนะมารและพลมาร สตถา- พทธ ๑ ปวตตาพทธ ๑ สรภงคพทธ ๑ โลมหงสพทธ ๑ อจจงคมายพทธ ๑ อลต- พทธ ๑ อนาสวพทธ ๑ มโนมยพทธ ๑ พนธมาพทธ ๑ ผตดมานะได ตทาธมต- พทธ ๑ วมลพทธ ๑ เกตมาพทธ ๑ เกตมพราคพทธ ๑ มาตงคพทธ ๑ อรย- พทธ ๑ อจจตพทธ ๑ อจจตคามพยามก- พทธ ๑ สมงคลพทธ ๑ ทพพลพทธ ๑ สปตฏฐตพทธ ๑ อสยหพทธ ๑ เขมาภรต- พทธ ๑ โสรตพทธ ๑ ทรนนยพทธ ๑ สงฆพทธ ๑ อชชยพทธ ๑ พระมน ชอ


สยหะ อกองคหนง ผมความเพยรไมทราม พระพทธชออานนทะ ชอนนทะ ชออป- นนทะ ๑๒ องค และภารทวาชพทธ ผทรง รางกายในภพสดทาย โพธพทธ ๑ มหานาม- พทธ ๑ อตตรพทธ ๑ เกสพทธ ๑ สข- พทธ ๑ สนทรพทธ ๑ ภารทวาชพทธ ๑ ตสสพทธ ๑ อปตสสพทธ ๑ ผตดกเลส เครองผกในภพได อปสทรพทธ ๑ และสทร- พทธ ๑ ผตดตณหาได มงคลพทธ ๑ เปนผ ปราศจากราคะ อสภพทธ ๑ ผตดขายอนเปน มลแหงทกข อปณตพทธ ๑ ไดบรรลบทอนสงบ อโปสกพทธ ๑ สนทรพทธ ๑ สจจนาม- พทธ ๑ เชตพทธ ๑ ชยนตพทธ ๑ ปทม- พทธ ๑ อปปลพทธ ๑ ปทมตตรพทธ ๑ รกขตพทธ ๑ ปพพตพทธ ๑ มานตถทธ พทธ ๑ โสภตพทธ ๑ วตราคพทธ ๑ กณหพทธ ๑ ผมจตพนวเศษดแลว พระปจ- เจกพทธ ผมอานภาพมากเหลานและอน ๆ ม ตณหาเครองนาไปในภพสนแลว เธอทงหลาย จงไหวพระปจเจกพทธเหลานน ผลวงเครองของ ทงปวงไดแลว ผแสวงหาคณใหญ ผมคณนบไม ถวน ผปรนพพานแลวเถด. จบ อสคลสตรท ๖


อรรถกถาอสคลสตร อสตลสตรมคาเรมตนวาขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:-

ประวตภเขาอสคล

พงทราบอธบายในอสคลสตรนนดงตอไปน. บทวา อาว สมา อโหส ความวา (กอน) ทภเขาอสตล จะไดชอวา อสคล (นน ) ไดมชออกอยางหนงวา เวภาระ. บทวา อา ปตต นเปนไวพจนของบทแรกเทานน แม ในบททเหลอกมนยนเหมอนกน ไดยนวา คราวครงนน พระผมพระภาคเจาทรงออกจากนโรธสมาบต ในเวลาเยน แลวเสดจออกจากพระคนธกฎ มหมภกษแวดลอมประทบนง ณ ททเมอคนทงหลายนงแลวเหนภเขา ๕ ลก ปรากฏชด แลวตรสบอกภเขา ๕ ลก เหลานโดยลาดบ. ในการตรสบอกนน พระผมพระภาคเจา มไดมความตอง การดวยเรองภเขา. แตเมอตรสบอกภเขาเหลานโดยลาดบ ๆ กยอมเปนอนจะ ตองตรสบอกภาวะทภเขาอสคลเปน ภเขา (มชอวา) อสคล (ดวย). เมอ ตรสบอกเรองภเขาอสคลนนกจกตองตรสบอกชอของพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค ผเปนบตรของนางปทมวด และความปรารถนาของนางปทมวด เพราะเหตดงกลาวน พระผมพระภาคเจาจงตรสลาดบของภเขาน. บทวา ปวสนตา ทสสนต ปวฏา น ทสสนต ความวา พระ ปจเจกพทธเจาทงหลาย เสดจเทยวบณฑบาตในสถานทตามสะดวก กระทา ภตกจแลว เขาไปขางในโดยกระทาภเขานนใหเปน ๒ ซก เหมอนเปดบาน


ประตใหญคในหองพระเจดย สรางทพกกลางคนและทพกกลางวน แลวอย ณ ทนน เพราะฉะนนจงตรสอยางนน. บทวา อเม อส ไดแก พระปจเจกพทธฤาษเหลาน. กพระปจเจกพทธฤาษเหลานน ไดอยในภเขานนตงแตเมอไร ? ไดยนวา ในอดตกาล เมอพระตถาคตยงไมอบตขน กลธดาผหนง ในหมบานแหงหนงชานเมองพาราณส เฝานาอย ไดถวายดอกบวดอกหนง กบขาวตอก ๕๐๐ ดอกแกพระปจเจกพทธเจาองคหนง ตงความปรารถนาให ไดบตร ๕๐๐ คน. กพอดขณะนน พรานลาเนอ ๕๐๐ คน ไดถวายเนอ (ยาง) อนอรอยแลวตงความปรารถนาวา ขอใหพวกเราไดเปนบตรของนาง. นางดารงตลอดกาลกาหนดชวอายแลวไปเกดในเทวโลก จตจากเทวโลกมาเกด ในกลบดอกบวในชาตสระ (สระทมอยเองโดยธรรมชาต). พระดาบสองคหนง ไปพบเขากเลยงไว เมอนางกาลงเทยวเลนนนแหละ ดอกบวทงหลายผดขน จากพนดน ทก ๆ ยางเทา. พรานปาคนหนงพบเขา จงกราบทลแดพระเจา พาราณส. พระราชาทรงนานางนนมาแตงตงใหเปนอครมเหส. พระนางทรง ครรภ มหาปทมกมารอยในพระครรภพระมารดา สวนกมารนอกนนอาศย ครรภมลทนอบตขน. กมารเหลานนเจรญวย ไดเลนในสระบวในอทยาน นงทดอกบวคนละดอก เรมตงความสนและความเสอม ทาปจเจกโพธญาณให เกดขน คาถาพยากรณของทานไดมดงนวา ดอกบวในกอบวเกดขนในสระ บานแลว ถกหมแมลงภเคลาคลง กเขาถง ความรวงโรย บคคลรแจงขอนแลว พง เปนผเดยวเทยวไปเหมอนนอแรด


พระปจเจกพทธเจาทงหลายเหลานนไดอยในภเขานนมาแตกาลครง นน. และแตครงนนมา ภเขานนจงไดเกดชอวา อสคล. พระนามของพระปจเจกพทธเจา บทวา เย สตตสารา ความวา พระผมพระภาคเจาตรสชอของ พระปจเจกพทธเจา ๑๓ พระองคคอ พระอรฏฐะ พระอปรฏฐะ พระ- ตคครสข พระยสสส พระสทสสนะ พระปยทสส พระคนธาระ พระปณโฑละ พระอปาสภะ พระนถะ พระตถะ พระสตวา พระภาวตตตะ บดน เมอจะตรสบอกชอของพระปจเจกพทธเจาเหลานน กบชอของพระปจเจกพทธเจาองคอน ดวยการผกเปนคาถา จงตรสคาเปน ตนวา เย สตตสารา ดงน. ในพระนามเหลานน พระนามวา สตตสารา แปลวา เปนหลก ของสตวทงหลาย. พระนามวา. อนฆา แปลวา ไมมทกข พระนามวา นราสา แปลวา ไมมความอยาก. พระนามวา เทว ชาลโน ความวา พระนามวา ชาลม ๒ องค คอ จลลชาล มหาชาล. แมคาวา สนตจตตะ กเปนพระนามของพระ- ปจเจกพทธเจาองคหนง. ขอวา ปสส ชห อปธ ทกขมล นเปนคาสรรเสรญพระปจเจก- พทธเจาองคนนวา พระปจเจกพทธเจาองคนนทรงพระนามวา ปสส ก เพราะพระองคทรงละอปธอนเปนรากเหงาแหงทกขไดแลว. แมคาวา อปราชตะ กเปนชอของพระปจเจกพทธเจาองคหนง เหมอนกน. ทานทง ๕ เหลาน คอ พระสตถา พระปวตตา พระสร- ภงคะ พระโลมหงสะ พระอจจงคมายะ ทานทง ๓ แมเหลาน คอ พระอสตะ พระอนาสวะ พระอโนมยะ.


บทวา พนธมา ความวา พระปจเจกพทธเจาพระองคหนงทรง พระนามวา พนธมา เรยกกนวาพระมานจฉทะ เพราะทานตดมานะได เดดขาด. แมบทวา ตทาธมตตะกเปนพระนามพระปจเจกพทธเจาเหมอนกน. ทานทง ๓ เหลาน คอ พระเกตมภราคะ พระมาตงคะ พระอรยะ. บทวา อถจจโต แยกบทออกเปน อถ อจจโต (แปลวา อนง พระอจจตะ) ทานทงสองเหลาน คอ พระอจจตะ พระอจจตคาม- พยามกะ ทงสองทานเหลาน คอ พระเขมาภรตะ พระโสรตะ. บทวา สยโห อโนมนกกโม ความวา พระพทธะองคนนชอสยหะ แตเขาเรยกกนวา อโนมนกกมะ เพราะมความเพยรไมตาตอย. บทวา อานนทนนโท อปนนโท ทวาทส ความวา พระปจเจก- พทธ ๑๒ องคอยางน คอ พระอานนทะ ๔ องค พระนนทะ ๔ องค พระอปนนทะ ๔ องค บทวา ภารทวาโช อนตมเทหธาร เปนคาสรรเสรญวา พระ ปจเจกพทธะองคนนชอภารทวาชะ ผทรงพระสรระเปนครงสดทาย. บทวา ตณหจฉโท ไดแก นเปนคาสรรเสรญพระปสทร. แม บทวา วตราโค กเปนคาสรรเสรญพระมงคละ บทวา อสภจฉทา ชาลน ทกขมล ความวา พระพทธะองคนน ชอ อสภะ ไดตดตณหาเพยงดงขายอนเปนรากเหงาแหงทกขไดแลว บทวา สนต ปท อชฌคมปนโต ความวา พระปจเจกพทธะพระ องคนนชออปนยะ ไดบรรลสนตบทแลว. แมบทวา วตราคะ กเปนพระ นามของพระปจเจกพทธะพระองคหนงเหมอนกน


บทวา สวมตตจตโต ไดแก นเปนคาสรรเสรญพระกณหะ. บทวา เอเต จ อเ จ ความวา พระปจเจกพทธะทงหลาย เหลาน ทงทมาในพระบาลและไมไดมาในพระบาล กบพระปจเจกพทธะเหลา อน พระปจเจกพทธะเหลาน มพระนามอยางเดยวเทานน. กบรรดาพระปจเจกพทธะ ๕๐๐ เหลาน พระปจเจกพทธะ ๒ องคกด ๓ องคกด ๑๐ องคกด ๑๒ องคกด ไดมพระนามอยางเดยวกน เหมอน พระปจเจกพทธะทงหลายมพระอานนทะ เปนตน. ดวยประการดงกลาวมาน ยอมเปนอนระบพระนามของพระปจเจก- พทธะทงหลายโดยพระนามอนมาในพระบาลเทานน เพราะเหตนนตอแตนไป ไมตรสแยกเปนรายองค ตรส (รวม) วา เหลานและเหลาอนดงน. คาท เหลอในททกแหงงายทงนนแล. จบ อรรถกถาอสคลสตรท ๖


๗. มหาจตตารสกสตร วาดวยมรรคทเปนโลกยะและโลกตระ [๒๕๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทพระวหารเชตวน อาราม ของอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ สมยนนแล พระผมพระภาคเจา ตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระพทธ- ดารสแลว. พระผมพระภาคเจาไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดง สมมาสมาธทเปนอรยะ อนมเหต มองคประกอบ แกเธอทงหลาย. พวก เธอจงฟงสมมาสมาธนน จงใสใจใหด เราจกกลาวตอไป. ภกษเหลานนทล รบพระผมพระภาคเจาวาชอบแลว พระพทธเจาขา. องคประกอบอรยสมาธ ๗ [๒๕๓] พระผมพระภาคเจาจงไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย กสมมาสมาธทเปนอรยะ อนมเหต มองคประกอบ คอสมมาทฏฐ สมมา- สงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต เปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ความทจตมอารมณเปนหนง ประกอบแลวดวยองค ๗ เหลานแล เรยกวา สมมาสมาธทเปนอรยะ อน มเหตบาง มองคประกอบบาง. [๒๕๔] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาองคทง ๗ นน สมมาทฏฐ ยอมเปนประธาน กสมมาทฏฐยอมเปนประธานอยางไร? คอ ภกษรจก มจฉาทฏฐวามจฉาทฏฐ รจกสมมาทฏฐวาสมมาทฏฐ ความรของเธอ นนเปนสมมาทฏฐ.


มจฉาทฏฐ ๑๐ [๒๕๕] ดกอนภกษทงหลาย กมจฉาทฏฐเปนไฉน ? คอ ความ เหนดงนวา ทานทใหแลว ไมมผล ๑ ยญทบชาแลว ไมมผล ๑ สงเวยทบวงสรวงแลว ไมมผล ๑ ผลวบากของกรรมททาดทาชวแลว ไมม ๑ โลกนไมม ๑ โลกหนาไมม ๑ มารดาไมม (คณ) ๑ บดาไมม (คณ) ๑ สตวทเปนอปปาตกะไมม สมณพราหมณทงหลายผดาเนน ไปชอบ ปฏบตชอบ ซงประกาศโลกนโลกหนาใหแจมแจง เพราะ รยงดวยตนเอง ในโลกไมม ๑ นมจฉาทฏฐ. สมมาทฏฐ ๒ [๒๕๖] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาทฏฐเปนไฉน ? ดกอนภกษทง หลาย เรากลาวสมมาทฏฐไว ๒ อยาง คอ สมมาทฏฐทยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญใหผลแกขนธอยาง ๑ สมมาทฏฐทเปนอรยะ ทเปน อนาสวะเปนโลกตระเปนองคมรรคอยาง ๑ สมมาทฏฐทเปนสาสวะ ๑๐ [๒๕๗] ดกอนภกษทงหลาย สมมาทฏฐทยงเปนสาสวะ เปน สวนแหงบญ ใหผลแกขนธ เปนไฉน ? คอ ความเหนดงนวา ทานทให แลวมผล ๑ ยญทบชาแลวมผล ๑ การสงเวยทบวงสรวงแลวมผล ๑ ผลวบากของกรรมททาดทาชวแลวมอย ๑ โลกนม ๑ โลกหนาม ๑ มารดาม ๑ บดาม ๑ สตวทเปนอปปาตกะม ๑ สมณพราหมณทงหลาย ผดาเนนไปชอบ ปฏบตชอบ ซงประกาศโลกนโลกหนาใหแจมแจง เพราะรยงดวยตนเองในโลกมอย ๑ น สมมาทฏฐทยงเปนสาสวะ

เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธ.


สมมาทฏฐทเปนอนาสวะ [๒๕๘] ดกอนภกษทงหลาย ก สมมาทฏฐทเปนอรยะ ทเปน อนาสวะเปนโลกตระ เปนองคมรรค เปนไฉน ? ดกอนภกษทงหลาย ปญญา ๑ ปญญนทรย ๑ ปญญาพละ ๑ ธมมวจยสมโพชฌงค ๑ ความเหนชอบ ๑ องคแหงมรรค ๑ ของภกษผมจตไกลขาศก มจตหาอาสวะมได พรงพรอม ดวยอรยมรรค เจรญอรยมรรคอยนแล คอ สมมาทฏฐทเปนอรยะเปน อนาสวะ เปนโลกตระ เปนองคมรรค. ภกษนนยอมพยายามเพอละมจฉาทฏฐ เพอบรรลสมมาทฏฐความ พยายามของเธอนน เปน สมมาวายามะ. สมมาสต เธอมสตละมจฉาทฏฐได มสตบรรลสมมาทฏฐอย สตของเธอนน เปน สมมาสต. ธรรมะทหอมลอมสมมาทฏฐ ดวยอาการน ธรรม ๓ ประการน คอ สมมาทฏฐ สมมาวายามะ สมมาสต ยอมหอมลอม เปนไปตามสมมาทฏฐของภกษนน. สมมาทฏฐเปนประธานอยางไร ? [๒๕๙] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาองคทง ๗ นน สมมาทฏฐ ยอมเปนประธาน กสมมาทฏฐยอมเปนประธานอยางไร ? คอ ภกษรจก มจฉาสงกปปะวาเปนมจฉาสงกปปะ รจกสมมาสงกปปะวาเปน สมมา-

สงกปปะ ความรของเธอนน เปนสมมาทฏฐ.


มจฉาสงกปปะ [๒๖๐] ดกอนภกษทงหลาย กมจฉาสงกปปะเปนไฉน ? ดกอน ภกษทงหลาย ความดารในกาม ๑ ดารในพยาบาท ๑ ดารในความ เบยดเบยน ๑ นคอมจฉาสงกปปะ. สมมาสงกปปะ ๒ [๒๖๑] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาสงกปปะเปนไฉน ? ดกอน ภกษทงหลาย เรากลาวสมมาสงกปปะไว ๒ อยาง คอ สมมาสงกปปะ ทยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธอยาง ๑ สมมาสง- กปปะของพระอรยะทเปนอนาสวะ เปนโลกตระเปนองคมรรคอยาง ๑. สมมาสงกปปะทเปนสาสวะ [๒๖๒] ดกอนภกษทงหลาย ก สมมาสงกปปะทยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ความดาร ในเนกขมมะ ๑ ดารในความไมพยาบาท ๑ ดารในความไมเบยดเบยน ๑ นคอสมมาสงกปปะทยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธ. สมมาสงกปปะทเปนอนาสวะ [๒๖๓] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาสงกปปะทเปนอรยะทเปน อนาสวะเปนโลกตระ เปนองคมรรค เปนไฉน ? ดกอนภกษทงหลาย ความ ตรก ๑ ความวตก ๑ ความดาร ๑ ความแนว ๑ ความแน ๑ ความปกใจ ๑ วจสงขาร ๑ ของภกษผมจตไกลขาศก มจตหาอาสวะมได พรงพรอมดวย

อรยมรรค เจรญอรยมรรคอย นแล สมมาสงกปปะทเปนอรยะเปน อนาสวะ เปนโลกตระเปนองคมรรค.


สมมาวายามะ

ภกษนนยอมพยายามเพอละมจฉาสงกปปะ เพอบรรลสมมาสงกปปะ ความพยายามของเธอนน เปนสมมาวายามะ. ภกษนนมสตละมจฉาสงกปปะได มสตบรรลสมมาสงกปปะอย สต ของเธอนน เปนสมมาสต. ธรรมทหอมลอมสมมาสงกปปะ ดวยอาการน ธรรม ๓ ประการน คอสมมาทฏฐ ๑ สมมาวายา- มะ ๑ สมมาสต ๑ ยอมหอมลอม เปนไปตามสมมาลงกปปะ ของภกษนน. [๒๖๔] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาองคทง ๗ นน สมมาทฏฐ ยอมเปนประธาน กสมมาทฏฐยอมเปนประธานอยางไร ? คอ ภกษรจก มจฉาวาจาวาเปนมจฉาวาจา รจกสมมาวาจาวาเปนสมมาวาจา ความร ของเธอนน เปนสมมาทฏฐ. มจฉาวาจา [๒๖๕] ดกอนภกษทงหลาย กมจฉาวาจาเปนไฉน ? คอพดเทจ ๑ พดสอเสยด ๑ พดคาหยาบ ๑ เจรจาเพอเจอ ๑ นคอ มจฉาวาจา. สมมาวาจา ๒ [๒๖๖] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาวาจาเปนไฉน ? ดกอนภกษ ทงหลาย เรากลาวสมมาวาจาไว ๒ อยาง คอ สมมาวาจาทยงเปนสาสวะ สวนแหงบญ ใหผลแกขนธอยาง ๑ สมมาวาจาทเปนอรยะ เปนอนา- สวะ เปนโลกตระ เปนองคมรรคอยาง ๑.


สมมาวาจาทเปนสาสวะ [๒๖๗] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาวาจาทยงเปนสาสวะ เปนสวน แหงบญ ใหผลแกขนธ เปนไฉน ? คอ เจตนางดเวนจากการพดเทจ ๑ งดเวนจากการพดสอเสยด ๑ งดเวนจากการพดคาหยาบ ๑ งดเวน จากการเจรจาเพอเจอ ๑ นคอ สมมาวาจาทยงเปนสาสวะ เปนสวน แหงบญ ใหผลแกขนธ. สมมาวาจาทเปนอนาสวะ [๒๖๘] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาวาจาทเปนอรยะ เปนอนาสวะ เปนโลกตระ เปนองคมรรค เปนไฉน ? ดกอนภกษทงหลาย ความงด ๑ ความเวน ๑ ความเวนขาด ๑ เจตนางดเวน ๑ จากวจทจรตทง ๔ ของภกษ ผมจตไกลขาศก มจตหาอาสวะมได พรงพรอมดวยอรยมรรค เจรญอรยมรรคอย นแลคอ สมมาวาจาทเปนอรยะทเปนอนาสวะ เปน โลกตระ เปนองคมรรค. ภกษยอมพยายามเพอละมจฉาวาจา เพอบรรลสมมาวาจาอย ความ พยายามของเธอนน เปนสมมาวายามะ. ภกษนนมสตละมจฉาวาจาได มสตบรรลสมมาวาจาอย สตของเธอ นน เปนสมมาสต. ธรรมะทหอมลอมสมมาวาจา ดวยอาการน ธรรม ๓ ประการน คอสมมาทฏฐ ๑ สมมาวายา- มะ ๑ สมมาสต ๑ ยอมหอมลอม เปนไปตามสมมาวาจาของภกษนน. [๒๖๙] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาองคทง ๗ นน สมมาทฏฐ

ยอมเปนประธาน กสมมาทฏฐยอมเปนประธานอยางไร ? คอ ภกษรจก


มจฉากมมนตะวาเปนมจฉากมมนตะ รจกสมมากมมนตะวา เปนสม- มากมมนตะ ความรของเธอนน เปนสมมาทฏฐ. มจฉากมมนตะ [๒๗๐] ดกอนภกษทงหลาย กมจฉากมมนตะเปนไฉน ? คอ ปาณาตบาต ๑ อทนนาทาน ๑ กาเมสมจฉาจาร ๑ นคอ มจฉา- กมมนตะ. สมมากมมนตะ ๒ [๒๗๑] ดกอนภกษทงหลาย กสมมากมมนตะเปนไฉน ? ดกอน ภกษทงหลาย เรากลาวสมมากมมนตะไว ๒ อยาง คอ สมมากมมนตะ ทยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธอยาง ๑ สมมากมมนตะ ทเปนอรยะเปนอนาสวะ เปนโลกตระ เปนองคมรรคอยาง ๑ สมมากมมนตะทเปนสาสวะ [๒๗๒] ดกอนภกษทงหลาย กสมมากมมนตะทยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธเปนไฉน ? ดกอนภกษทงหลาย เจตนา งดเวนจากปาณาตบาต ๑ งดเวนจากอทนนาทาน ๑ งดเวนจาก กาเมสมจฉาจาร ๑ นคอ สมมากมมนตะทยงเปนสาสวะ เปนสวน แหงบญ ใหผลแกขนธ. สมมากมมนตะทเปนอนาสวะ

[๒๗๓] ดกอนภกษทงหลาย กสมมากมมนตะทเปนอรยะทเปน อนาสวะ เปนโลกตระ เปนองคมรรคเปนไฉน ? ดกอนภกษทงหลาย ความงด ๑ ความเวน ๑ เจตนางดเวน ๑ จากกายทจรตทง ๓ ของภกษ


ผมจตไกลขาศก มจตหาอาสวะมได พรงพรอมดวยอรยมรรค เจรญอรย- มรรคอย นแลคอ สมมากมมนตะทเปนอรยะเปนอนาสวะ เปนโลกตระ เปนองคมรรค. ภกษนนยอมพยายามเพอละมจฉากมมนตะ เพอบรรลสมมากม มนตะ ความพยายามของเธอนน เปนสมมาวายามะ. ภกษนนมสต ละมจฉากมมนตะได มสตบรรลสมมากมมนตะ อย สตของเธอนน เปนสมมาสต. ธรรมะทหอมลอมสมมากมมนตะ ดวยอาการน ธรรม ๓ ประการน คอ สมมาทฏฐ สมมาวา- ยามะ ๑ สมมาสต ๑ ยอมหอมลอม เปนไปตามสมมากมมนตะของ ภกษนน. [๒๗๔] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาองคทง ๗ นน สมมาทฏฐ ยอมเปนประธาน กสมมาทฏฐยอมเปนประธานอยางไร คอ ภกษรจก มจฉา- อาซวะวาเปนมจฉาอาชวะ รจกสมมาอาชวะวาเปนสมมาอาชวะ ความ รของเธอนน เปนสมมาทฏฐ. มจฉาอาชวะ [๒๗๕] ดกอนภกษทงหลาย กมจฉาอาชวะเปนไฉน ? ดกอน ภกษทงหลาย การโกง ๑ การลอลวง ๑ การตลบตะแลง ๑ การทา อบายโกง ๑ การเอาลาภตอลาภ ๑ นคอ มจฉาอาชวะ. สมมาอาชวะ ๒

[๒๗๖] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาอาชวะเปนไฉน ? ดกอน ภกษทงหลาย เรากลาวสมมาอาชวะไวเปน ๒ อยาง คอ สมมาอาชวะท


ยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธ อยาง ๑ สมมาอาชวะ ทเปนอรยะเปนอนาสวะ เปนโลกตระ เปนองคมรรคอยาง ๑. สมมาอาชวะทเปนสาสวะ [๒๗๗] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาอาชวะทยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธ เปนไฉน ? คอ อรยสาวกในธรรมวนยน ยอมละมจฉาอาชวะ เลยงชพดวยสมมาอาชวะ ดกอนภกษทงหลาย น สม- มาอาชวะทยงเปนสาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลแกขนธ. สมมาอาชวะทเปนอนาสวะ [๒๗๘] ดกอนภกษทงหลาย กสมมาอาชวะทเปนอรยะเปน อนาสวะ เปนโลกตระ เปนองคมรรค เปนไฉน ? ดกอนภกษทงหลาย ความงด ๑ ความเวน ๑ เจตนางดเวนจากมจฉาอาชวะ ๑ ของ ภกษผมจตไกลขาศก มจตหาอาสวะมได พรงพรอมดวยอรยมรรค เจรญ อรยมรรคอย นแลคอ สมมาอาชวะทเปนนอรยะเปนอนาสวะ เปน โลกตระ เปนองคมรรค. ภกษนนยอมพยายามเพอละมจฉาอาชวะ เพอบรรลสมมาอาชวะ ความพยายามของเธอนน เปนสมมาวายามะ. ภกษนนมสตละมจฉาอาชวะ มสตบรรลสมมาอาชวะอย สตของเธอ นน เปนสมมาสต. ธรรมะทหอมลอมสมมาอาชวะ ดวยอาการน ธรรม ๓ ประการน คอสมมาทฏฐ ๑ สมมา-

วายามะ ๑ สมมาสต ๑ ยอมหอมลอม เปนไปตามสมมาอาชวะของภกษ นน.


เมอมสมมาทฏฐกมสมมาสงกปปะพอเหมาะ ฯลฯ [๒๗๙] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาองคทง ๗ นน สมมาทฏฐ ยอมเปนประธาน กสมมาทฏฐยอมเปนประธานอยางไร ? คอ ผมสมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ กมพอเหมาะ ผมสมมาสงกปปะ สมมาวาจากมพอ เหมาะ ผมสมมาวาจา สมมากมมนตะ กมพอเหมาะ ผมสมมากมมนตะ สมมาอาชวะกมพอเหมาะ ผมสมมาอาชวะ สมมาวายามะกมพอเหมาะ ผมสมมาวายามะ สมมาสตกมพอเหมาะ ผมสมมาสต สมมาสมาธกม พอเหมาะ ผมสมมาสมาธ สมมาญาณะกมพอเหมาะ ผมสมมาญาณะ สมมาวมตตกมพอเหมาะ ดกอนภกษทงหลาย ดวยประการนแล พระเสขะ ผประกอบดวยองค ๘ จงเปนพระอรหนตประกอบดวยองค ๑๐. [๒๘๐] ดกอนภกษทงหลาย บรรดาองคทง ๗ นน สมมาทฏฐ ยอมเปนประธาน กสมมาทฏฐยอมเปนประธานอยางไร ? คอ เมอมสมมาทฏฐกสลดมจฉาทฏฐได ดกอนภกษทงหลาย ผมสมมาทฏฐ ยอมเปนอนสลดมจฉาทฏฐได ทงอกศลธรรมลามกเปนอเนกบรรดาม เพราะมจฉาทฏฐเปนปจจยนน กเปน อนผมสมมาทฏฐสลดไดแลว และกศลธรรมเปนอเนก ยอมถงความเจรญ บรบรณ เพราะสมมาทฏฐเปนปจจย. ผมสมมาสงกปปะ ยอมเปนอนสลดมจฉาสงกปปะได.... ผมสมมาวาจา ยอมเปนอนสลดมจฉาวาจาได.... ผมสมมากมมนตะ ยอมเปนอนสลดมจฉากมมนตะได.... ผมสมมาอาชวะ ยอมเปนอนสลดมจฉาอาชวะได.... ผมสมมาวายามะ ยอมเปนอนสลดมจฉาวายามะได....


ผมสมมาสต ยอมเปนอนสลดมจฉาสตได.... ผมสมมาสมาธ ยอมเปนอนสลดมจฉาสมาธได.... ผมสมมาญาณะ ยอมเปนอนสลดมจฉาญาณะได..... ผมสมมาวมตต ยอมเปนอนสลดมจฉาวมตตได ทงอกศลธรรม ลามกเปนอเนกบรรดาม เพราะมจฉาวมตตเปนปจจยนน กเปนอนผมสมมา- วมตตสลดไดแลว และกศลธรรมเปนอเนกยอมถงความเจรญบรบรณเพราะ สมมาวมตตเปนปจจย. ดกอนภกษทงหลาย ดวยประการนแล จงเปนธรรมฝายกศล ๒๐ ฝาย อกศล ๒๐ ชอ ธรรมบรรยายมหาจตตารสกะ อนเราใหเปนไปแลว สมณะ หรอ พราหมณ หรอเทวดา หรอมาร หรอพรหม หรอใครๆ ในโลกจะ ใหเปนไปไมได. [๒๘๑] ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณ ผใดผหนงพง สาคญทจะตเตยน คดคานธรรมบรรยาย มหาจตตารสกะน การกลาวกอน และการกลาวตามกน ๑๐ ประการ อนชอบดวยเหตของสมณะหรอพราหมณผ นน ยอมถงฐานะนาตาหนในปจจบนเทยว ถาใครตเตยน สมมาทฏฐ เขา กตองบชา สรรเสรญ ทานสมณพราหมณผมทฏฐผด ถาใครตเตยนสมมา- สงกปปะ เขากตองบชาสรรเสรญทานสมณพราหมณผมสงกปปะผด ถาใคร ตเตยนสมมาวาจา เขากตองบชา สรรเสรญทานสมณพราหมณผมวาจาผด ถาใครตเตยนสมมากมมนตะ เขากตองบชาสรรเสรญทานสมณพราหมณผมการ งานผด ถาใครตเตยนสมมาอาชวะ เขากตองบชาสรรเสรญทานสมณพราหมณ ผมอาชวะผด ถาใครตเตยนสมมาวายามะ เขากตองบชา สรรเสรญทานสมณ- พราหมณผมความพยายามผด ถาใครตเตยนสมมาสต เขากตองบชา สรรเสรญ


ทานสมณพราหมณผมสตผด ถาใครตเตยนสมมาสมาธ เขากตองบชา สรร- เสรญทานสมณพราหมณผมสมาธผด ถาใครตเตยนสมมาญาณะ เขากตองบชา สรรเสรญทานสมณพราหมณผมญาณผด ถาใครตเตยนสมมาวมตตเขากตอง บชา สรรเสรญทานสมณพราหมณผมวมตตผด. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณพวกใดพวกหนง พงสาคญ ทจะตเตยน คดคานธรรมบรรยายมหาจตตารสกะน การกลาวกอนและการ กลาวตามกน ๑๐ ประการ อนชอบดวยเหตของสมณะหรอพราหมณพวกนน ยอมถงฐานะนาตาหนในปจจบนเทยว ดกอนภกษทงหลาย แมพวกอสสะ และพวกภญญะ ชาวอกกลชนบท ซงเปนอเหตกวาทะ อกรยวาทะ นตถกวาทะ กยงสาคญทจะไมตเตยน ไมคดคานธรรมบรรยายมหาจตตา รสกะ นนเพราะเหตไร เพราะกลวถกนนทา ถกวารายและถกกอความ. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระภาษตนแลว ภกษเหลานนตางชนชม ยนดพระภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ มหาจตตารสกสตรท ๗


อรรถกถามหาจตตารสกสตร มหาจตตารสกสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลว อยางน. บรรดาบทเหลานน บทวา อรย แปลวา ไมมโทษ. เพราะวาสง ทไมมโทษ เรยกกนวา อรยะ. บทวา สมมาสมาธ ไดแก สมาธทเปนมรรค. บทวา สอปนส แปลวา มเหตปจจย บทวา สปปรกขาร แปลวา มองคประกอบ สมมาทฏฐ ๒ บทวา ปรกขตา แปลวา แวดลอมแลว. บทวา สมมาทฏ ปพพงคมา โหต ความวา สมมาทฏฐท เปนหวหนาม ๒ สวน คอ วปสสนาสมมาทฏฐทเปนปเรจารก ๑ มรรค- สมมาทฏฐ ๑ วปสสนาสมมาทฏฐ กาหนดพจารณาสงขารอนเปนไปในภม ๓ ดวย อานาจลกษณะทไมเทยงเปนตน. สวนมรรคสมมาทฏฐใหถอนวฏฏะอนเปน เหตใหไดภมคอทาใหสงบระงบเกดขนในทสดของการกาหนดพจารณาเหมอน เอานาเยนพนหมอราดรดบนศรษะฉะนน. อปมาเหมอนชาวนา เมอจะทานา ยอมตดตนไมในปากอน ภายหลง จงจดไฟ ไฟนนจะไหมตนไมทตดไวกอนใหหมดไปไมมเหลอ ฉนใด วปสสนาสมมาทฏฐ กฉนนนเหมอนกน ยอมพจารณาสงขารทงหลาย ดวย อานาจลกษณะมความเปนของไมเทยงเปนตนกอน มรรคสมมาทฏฐเกดขน ถอน


สงขารทงหลายเสยได ดวยอานาจ (ทสงขาร) เปนไปไมไดอกตอไป เพอ การพจารณาดวยวปสสนาสมมาทฏฐนน ในทนประสงคเอาทฏฐทงสองอยาง. บทวา มจฉาทฏ มจฉาทฏ ต ปชานาต ไดแก รชดมจฉาทฏฐ โดยอารมณ ดวยการแทงตลอดลกษณะวา อนจจง ทกขง อนตตา. สมมาทฏฐ ยอมรชด สมมาทฏฐโดยกจ (คอ) โดยความไมหลง. บทวา สาสส โหต สมมาทฏ ความวา ความรอยางนนนน ของเธอ ยอมชอวาเปนสมมาทฏฐ. บทวา ทวย วทาม ความวา เรากลาว (สมมาทฏฐ) ไวสองสวน. บทวา ปภาคยา แปลวา เปนสวนแหงบญ. บทวา อปธเวปกกา แปลวา ใหวบาก คอ อปธ. ในบทวา ปา ปณนทรย เปนตน ทชอวา ปญญา เพราะ จาแนกออกแลว ๆ ยงประตแหงอมตะใหปรากฏ คอแสดงใหเหน. ชอวา ป นทรย เพราะทาความเปนใหญในอรรถ (ภาวะ) อนนน ชอวา ปญญาพละ เพราะไมหวนไหวดวยอวชชา. ชอวา ธมมวจยสมโพชฌงค เพราะบรรลองคแหงการตรสรแลว คนควาสจธรรม ๔. ชอวา สมมาทฏฐ เพราะเหนดงามดวยความสมบรณแหงมรรค. ชอวา องคแหงมรรค เพราะเปนองคแหงอรยมรรค. บทวา " โส " แปลวา ภกษนน. บทวา ปหานาย แปลวา เพอตองการละ. บทวา อปสมปทาย แปลวา เพอตองการไดเฉพาะ. บทวา สมมาวายาโม ไดแก ความพยายามอนเปนกศลอนเปนเหต นาออกจากทกข.


บทวา สโต คอ เปนผประกอบดวยสต บทวา อนปรวตตนต คอ หอมลอมเปนสหชาต. กในทน สมมาวายามะ และสมมาสต เปนสหชาต (เกดรวม) หอมลอมโลกตรสมมาทฏฐ. เหมอนราชองครกษถอกระบ และเจา พนกงานเชญฉตรยนอยในรถคนเดยวกนแวดลอมพระราชาฉะนน. สวน วปสสนาสมมาทฏฐ เปนปเรชาต (เกดกอน) หอมลอม เหมอนทหารเดนเทา เปนตน เดนไปหนารถฉะนน. กจาเดมแตบรรพ (ขอ ) ท ๒ ไป ธรรม แมทง ๓ ประการ (คอ สมมาทฏฐ สมมาวายามะ สมมาสต) กพงทราบวา เปนสหชาต เปนบรวารแหงสมมาสงกปปะเปนตน. บทวา มจฉาสงกปโปต ปชนาต ความวา ยอมรชด มจฉา- สงกปปะ โดยอารมณ ดวยการแทงตลอดไตรลกษณวา อนจจง ทกขง อนตตา ยอมรชดสมมาสงกปปะ โดยกจ โดยความไมหลง. แมในสมมา วาจาเปนตนตอจากนไป กพงทราบการประกอบความอยางนเหมอนกน. ความ ดารในกามเปนตน กลาวไวแลวในเทวธาวตกกสตร. วตก บทวา ตกโก ความวา ชอวา ตกกะดวยอานาจความตรก ตกกะ นนแหละเพมบทอปสรรค (คอว) เขาไป เรยกวา วตกกะ (คอความตรก) . ความตรกนนนนแล ชอวา สงกปปะ ดวยอานาจความดาร. ชอวา อปปนา เพราะแนบแนนในอารมณโดยเปนอนเดยวกน. ก เพราะเพมบทอปสรรค จงเรยกวา พยปปนา.


บทวา เจตโส อภนโรปนา แปลวา ยกจตขน. เพราะเมอมวตก วตกยอมยกจตขนในอารมณ. แตเมอไมมวตก จตกขนสอารมณไดตามธรรมดาของตนเองเหมอน คนทชานาญ มชาตตระกลสง ยอมเขาพระราชวงไดฉะนน เพราะสาหรบผ ไมชานาญ (การเขาพระราชวง ยอมตองการคนนาทางหรอคนเฝาประต. พระ ราชาและมหาอามาตยของพระราชาทรงรและรจกคนผชานาญ มชาตอนสมบรณ เพราะเหตนน เขาจงออกและเขา (พระราชวง) ได โดยธรรมดาของตน (ฉนใด) พงทราบขออปไมยนฉนนน. ชอวา วจสงขาร เพราะปรงแตงวาจา. กในเรองวจสงขารนโลกย- วตก ยอมปรงแตงวาจา โลกตรวตก ไมปรงแตง. โลกตรวตก ไม ปรงแตง กจรงอย ถงกระนน วตกนนกยอมมชอวา วจสงขารเหมอนกน. บทวา สมมาสงกปป อนปรธาวนต ความวา ยอมหอมลอม สมมาสงกปปะอนเปนโลกตระ. กในการน ธรรมแม ๓ ประการมเนกขมสงกปปะ (ดารในอนออก จากกาม) เปนตน ยอม (ม) ไดในจตตาง ๆ ในกาลอนเปนเบองตน. แตในขณะแหงมรรค สมมาสงกปปะองคเดยวเทานน ตดทางดาเนนแหงสง- กปปะทง ๓ มกามสงกปปะเปนตนใหเปนการถอน (ราก) ขน ทาองคมรรค ใหบรบรณเกดขน ยอมไดชอ ๓ ชอเนองดวยเนกขมสงกปปะเปนตน. แม ในสมมาวาจาเปนตนขางหนา กนยนเหมอนกน. อารต-วรต-ปฎวรต-เวรมณ แมในบทวา มทาวาทา เวรมณ ดงนเปนตน เปนวรตกถก เปน เจตนากถก.


ในบทวา อารต ดงนเปนตน พงทราบวนจฉยดงน ชอวา อารต เพราะยนดความหางไกลจากวจทจรต. ชอวา วรต เพราะเวนจากวจทจรตเหลานน. ชอวา ปฏวรต เพราะถอยกลบจากวจทจรตนน ๆ แลวงดเวน จากวจทจรตเหลานน. อกอยางหนง ทานเพมบทดวยอานาจอปสรรค. บท ทงหมดนเปนชอของภาวะคอ การงดเวนทงนน. ชอวา เวรมณ เพราะยายเวร ไดแก ทาเวรใหพนาศไป แมบท นกเปนไวพจนของความงดเวนเหมอนกน. แมคาทงสองวา เจตนา ๑ วรต ๑ ยอมใชไดเหมอนกน แมในคาวา ปาณาตปาตา เวรมณ เปนตน. อธบกยกหนาเปนตน ในบทวา กหนา เปนตน ชอวา กหนา (วาจาลอลวง) เพราะลวงโลกใชงงงวยดวยวาจานน ดวยเรองหลอกลวง ๓ ประการ. ชอวา ลปนา (วาจายกยอ) เพราะคนผตองการลาภ สกการะยกยอ ดวยวาจานน. ชอวา ผทาบยใบ เพราะม (แตทา) บยใบเปนปกต. ภาวะของผ ทาบยใบเหลานน ชอวา เนมตตกตา (ความเปนผทาบยใบ) ชอวา ผทาอบายโกง เพราะคนเหลานนมการทาอบายโกงเปนปกต ภาวะของคนผทาอบายโกงเหลานน ชอวา นปเปสกตา (ความเปนผทา อบายโกง) ชอวาการแลกลาภดวยลาภ เพราะแลก คอหา ไดแกแสวงหาลาภ ดวยลาภ ภาวะแหงการแลกลาภดวยลาภเหลานน ชอวา การหาลาภดวย ลาภ. ความยอในทนมเพยงเทาน.


กกรยามการลอลวงเปนตน เหลาน ขาพเจานาเอามาทงพระบาลและ อรรถกถา กลาวไวโดยพสดารแลวในสลนทเทสในวสทธมรรคนนแล. ในบทวา มจฉาอาชวสส ปหานาย น มจฉาอาชวะทมาในพระ- บาลเทานนยงไมพอ กแมเจตนาทเปนกรรมบถ ๗ ประการ มปาณาตบาต เปนตน ซงเปนไปเพราะอาชวะเปนเหตกเปนมจฉาอาชวะดวย. วรต (ความงดเวน) อนกระทาการตดทางดาเนนของเจตนา ๗ ประการ นนนนแหละ ใหถอนรากถอนโคน ทาองคมรรคใหบรบรณเกดขน ชอวา สมมาอาชวะ. ผมสมมาทฏฐ กมสมมาสงกปปะดวย บทวา สมมาทฏ สส ไดแก บคคลผตงอยในสมมาทฏฐในมรรค. บทวา สมมาสงกปโป ปโหต ความวา สมมาสงกปปะ ใน มรรคยอมมพอเหมาะ สมมาสงกปปะในผล กมพอเหมาะแมแกผมสมมา- ทฏฐในผล พงทราบความหมายในบททงปวง ดวยประการดงกลาวมาฉะน. ผมสมมาสมาธกมสมมาญาณญาณะและสมมาวมตตดวย กในบทวา สมมาาณ สมมาวมตต นมอธบายวา สมมาญาณะ อนเปนเครองพจารณามรรค กมพอเหมาะพอดกบบคคลผตงอยในสมมาสมาธ ในมรรค สมมาญาณะอนเปนเครองพจารณาผล กมพอเหมาะพอดแกบคคลผ ตงอยในสมมาสมาธในผล สมมาวมตตในมรรค กมพอเหมาะพอดแกบคคล ผตงอย ในญาณอนเปนเครองพจารณามรรค สมมาวมตตในผลกมพอเหมาะ พอดแกบคคลผตงอยในญาณอนเปนเครองพจารณาผล. กในอธการน ทานกลาวไววา เวนองคแหงผลทง ๘ ประการเสย กระทาสมมาญาณะใหเปนเครองพจารณาแลวทาสมมาวมตตใหเปนผลกควร.


ผมสมมาทฏฐกสลดมจฉาทฏฐได ในบทวา สมมาทฏ สส ภกขเว มจฉาทฏ นชชณณา โหต (ภกษทงหลาย ผมสมมาทฏฐยอมเปนอนสลดมจฉาทฏฐ) ดงนเปนตน ทานอาจารยผกลาวนกายทเหลอกลาววา ตรสถงผล สวนอาจารยผกลาว มชฌมนกาย กลาวอาคตสถานของนชชรวตถ ๑๐ ประการ วา ตรสถงมรรค. บรรดาธรรมเหลานน พงทราบวา ชอวา สมมาทฏฐ เพราะ อรรถวาเหน พระนพพาน พงทราบวาชอวา สมมาญาณะ เพราะอรรถวา กระทาใหแจมแจงพระนพพาน พงทราบวา ชอวา สมมาวมตต เพราะ อรรถวานอมใจไปในพระนพพานนน. บทวา วสต กสลปกขา ความวา เปนธรรมฝายกศล ๒๐ ประการอยางน คอ ธรรม ๑๐ ประการม สมมาทฏฐ เปนตน และธรรม ๑๐ ประการ ทตรสไวโดยนยเปนตนวา กศลธรรมเปนอเนกประการทม สมมาทฏฐเปนปจจย. บทวา วสต อกสลปกขา ความวา พงทราบธรรมฝายอกศล ๒๐ ประการอยางน คอ ธรรม ๑๐ ประการม มจฉาทฏฐ เปนตนทตรสไว โดยนยเปนตนวา มจฉาทฏฐยอมเปนเครองใหเสอมแลว และธรรม ๑๐ประการ ทตรสไวโดยนยเปนตนวา ธรรมอนลามกมใชนอย มมจฉาทฏฐ เปนปจจย. บทวา มหาจตตารสโก ความวา ชอวา มหาจตตารสกะ (หมวด ๔๐ ใหญ) เพราะประกาศธรรม ๔๐ ประการ อนเปนฝายกศล และ เปนฝายอกศลอนเปนขอใหญ เพราะการใหวบากมาก. ๑. อง. ทสก. ๒๔/ขอ ๑๐๖.


สมมาทฏฐ ๕ กแหละในพระสตรน ตรสสมมาทฏฐ ๕ ประการ คอ วปสสนา- สมมาทฏฐ กมมสสกตาสมมาทฏฐ มคคสมมาทฏฐ ผลสมมาทฏฐ ปจจเวกขณสมมาทฏฐ. บรรดา สมมาทฏฐ ๕ ประการนน สมมาทฏฐทตรสไว โดยนยม อาทวา ยอมรมจฉาทฏฐวาเปนมจฉาทฏฐ ชอวา วปสสนาสมมาทฏฐ. ทตรสไวโดยนยมอาทวา ทานทใหแลวมผล ชอวา กมมสสกตา- สมมาทฏฐ. สวนสมมาทฏฐ แม ๒ ประการ คอ มคคสมมาทฏฐ ผลสมมา- ทฏฐ ตรสไวในคานวา ภกษทงหลาย สมมาสงกปปะ ยอมเหมาะสาหรบผ มสมมาทฏฐ ดงน. อนง พงทราบวาตรสปจจเวกขณสมมาทฏฐ ไวในคานวา " สม- มาญาณะ ยอมพอเหมาะ " ดงน. วาทะ ๓ บทวา สมมาทฏ เจ ภว ครหต ความวา เมอกลาววา ชอวา มจฉาทฏฐนด ดงนกด เมอกลาววา ชอวา สมมาทฏฐนไมด ดงนกด ยอมชอวาตเตยนสมมาทฏฐ. บทวา โอกกลา ไดแกชาวโอกกลชนบท. บทวา วสสภา ไดแก ชน ๒ พวก คอ พวกวสสะ และ พวกภญญะ. บทวา อเหตวาทา คอ ผมวาทะเปนตนอยางนวา ไมมเหตไมม ปจจย เพอความหมดจดแหงสตวทงหลาย. บทวา อกรยวาทา ไดแก ผมวาทะปฏเสธการกระทาอยางนวา

เมอทา (บาป) บาปกไมเปนอนทา.


บทวา นตถกวาทา ไดแก ผมวาทะเปนตนวา ทานทใหแลวยอม ไมมผล. ชนผมวาทะดงกลาวนน ยอมเปนผกาวลงแนนอนในทสสนะ ๓ ประการเหลาน. ถามวา กการกาหนดแนนอนแหงทสสนะเหลาน มไดอยางไร ? ตอบวา กบคคลผใดถอลทธเหนปานน นงในทพกกลางคนและทพก กลางวน สาธยายอย พจารณาอย มจฉาสตของบคคลผนนยอมตงมน ใน อารมณนนวา เหตไมม ปจจยไมม เมอทา (บาป) บาปกไมเปนอนทา ทาน ทใหแลวไมมผล เมอกายแตกยอมขาดสญ จตของผนนยอมมอารมณเปน หนง ชวนะทงหลายยอมแลนไป ในชวนะทหนง ยงพอแกไขได ในชวนะ ทสองเปนตนกยงพอแกไขไดเหมอนกน แตในชวนะทเจด แมพระพทธเจา ทงหลาย กทรงแกไขไมได เปนผมปกตไมหวนกลบ เชนกบภกษชอ อรฏฐกณฏกะ. ในบรรดาทสสนะเหลานน บางคนกาวลงสทสสนะเดยว บางคน ๒ ทสสนะ บางคน ๓ ทสสนะ จงเปนนยตมจฉาทฏฐบคคลโดยแท ถงการ หามทางไปสวรรคและพระนพพาน เปนผไมควรเพอจะไปสสวรรคในลาดบ ตอจากชาตนน จะปวยกลาวไปไยทจะไปสพระนพพาน สตวนชอวา เปน หลกตอแหงวฏฏะ เฝาแผนดน โดยมากสตวเหนปานนยอมไมมการออก ไปจากภพ แมชนพวกวสสะและภญญะกไดเปนเชนน. บทวา นนทาพยาโรสอปารมภภยา ความวา เพราะกลวตนจะ ถกนนทา ถกกระทบกระทง และถกวาราย. คาทเหลอในบททงปวงงายทง นนแล. จบ อรรถกถามหาจตตารสกสตรท ๗


๘. อานาปานสตสตร วาดวยการเจรญอานาปานสตทมผลมาก [๒๘๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทปราสาทของอบาสกา วสาขามคารมารดา ในพระวหารบพพาราม กรงสาวตถ พรอมดวย พระสาวกผเถระมชอเสยงเดนมากรปดวยกน เชน ทานพระสารบตร ทาน พระมหาโมคคลลานะ ทานพระมหากสสปะ ทานพระมหากจจายนะ ทานพระมหาโกฏฐตะ ทานพระมหากปปนะ ทานพระมหาจนทะ ทาน พระเรวตะ ทานพระอานนท และพระสาวกผเถระมชอเสยงเดนอนๆ ก สมยนนแล พระเถระทงหลายพากนโอวาทพราสอนพวกภกษอย คอ พระ เถระบางพวกโอวาทพราสอนภกษ ๑๐ รปบาง บางพวกโอวาทพราสอน ๒๐ รป บาง บางพวกโอวาทพราสอน ๓๐ รปบาง บางพวกโอวาทพราสอน ๔๐ รป บาง ฝายภกษนวกะเหลานน อนภกษผเถระโอวาทพราสอนอย ยอมรชด ธรรมวเศษอยางกวางขวางยงกวาตนรมากอน. [๒๘๓] กสมยนนแล พระผมพระภาคเจามภกษสงฆหอมลอม ประทบนงกลางแจง ในราตรมจนทรเพญ วนนนเปนวนอโบสถ ๑๕ คา ทงเปนวนปวารณาดวย. ขณะนน พระผมพระภาคเจาทรงเหลยวดภกษสงฆ ซงนงเงยบอยโดยลาดบ จงตรสบอกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย เราปรารภในปฏปทาน เรามจตยนดในปฏปทาน เพราะฉะนนแล ภกษ ทงหลาย เธอทงหลายจงปรารภความเพยร เพอถงคณทตนยงไมถง เพอบรรล คณทตนยงไมบรรล เพอทาใหแจงคณทตนยงไมทาใหแจงยงกวาประมาณเถด


เราจกอยในกรงสาวตถนแล จนถงวนครบ ๔ เดอนแหงฤดฝน เปนทบาน แหงดอกโกมท๑ พวกภกษชาวชนบททราบขาววา พระผมพระภาคเจา จกรออยในกรงสาวตถนน จนถงวนครบ ๔ เดอนแหงฤดฝน เปนทบาน แหงดอกโกมท จงพากนหลงไหลมายงกรงสาวตถ เพอเฝาพระผมพระ- ภาคเจา ฝายภกษผเถระเหลานน กพากนโอวาทพราสอนภกษนวกะเพม ประมาณขน คอ ภกษผเถระบางพวกโอวาทพราสอนภกษ ๑๐ รปบาง บาง พวกโอวาทพราสอน ๒๐ รปบาง บางพวกโอวาทพราสอน ๓๐ รปบาง บาง พวกโอวาทพราสอน ๔๐ รปบาง และภกษนวกะเหลานน อนภกษผเถระ โอวาทพราสอนอย ยอมรชดธรรมวเศษอยางกวางขวางยงกวาทตนรมากอน. [๒๘๒] กสมยนนแล พระผมพระภาคเจามภกษสงฆหอมลอม ประทบนงกลางแจง ในราตรจนทรเพญ เปนวนครบ ๔ เดอนแหงฤดฝน เปนทบานแหงดอกโกมท วนนนเปนวนอโบสถ ๑๕ คา ขณะนน พระผม- พระภาคเจาทรงเหลยวดภกษสงฆ ซงนงเงยบอยโดยลาดบ จงตรสบอก ภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย บรษทนไมคยกน บรษทนเงยบเสยง คย ดารงอยในสารธรรมอนบรสทธ ดกอนภกษทงหลาย ภกษสงฆน บรษทนเปนเชนเดยวกนกบบรษททควรแกการคานบ ควรแกการตอนรบ ควรแกทกษณาทาน ควรแกการกระทาอญชล เปนเนอนาบญของโลกอยาง หาทอนยงกวามได ภกษสงฆนบรษทนเปนเชนเดยวกนกบบรษททเขาถวาย ของนอย มผลมาก และถวายของมาก มผลมากยงขน ภกษสงฆน บรษท นเปนเชนเดยวกนกบบรษทอนชาวโลกยากทจะไดพบเหน ภกษสงฆน บรษทนเปนเชนเดยวกนกบบรษทอนสมควร ทแมคนผเอาเสบยงคลองบา เดนทางไปชม นบเปนโยชน ๆ. ๑. คอวนเพญเดอนสบสอง


มพระอรหนตขณาสพ ในหมภกษ [๒๔๘] ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ผเปนพระ อรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลง ภาระไดแลว บรรลประโยชนตนแลวโดยลาดบ สนสญโญชนในภพแลว พนวเศษแลวเพราะรชอบ แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย. มพระอนาคาม ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ผเปนอปปาตกะ เพราะสนสญโญชนสวนเบองตาทง จะไดปรนพพานในโลกนน ๆ มอนไม กลบมาจากโลกนนอกเปนธรรมดา แมภกษเชนนในหม ภกษ น กมอย มพระสกทาคาม ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ผเปนพระสกทาคาม เพราะสนสญโญชน ๓ อยาง และเพราะทาราคะ โทสะ โมหะใหเบาบาง มายงโลกนอกครงเดยวเทานน กจะทาทสดแหงทกขได แมภกษเชนนในหม ภกษสงฆน กมอย. มพระโสดาบน ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ผเปนพระโสดาบน เพราะสนสญโญชน ๓ อยาง มอนไมตกตาเปนธรรมดา แนนอนทจะได ตรสรในเบองหนา แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย.

มภกษผเจรญสตปฏฐาน ๔ ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญสตปฏฐาน ๔ อย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย.


มภกษผเจรญสมมปปธาน ๔ ในหมภกษ [๒๘๖] ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผ ประกอบความเพยรในอนเจรญสมมปปธาน ๔ อย แมภกษเชนนในหมภกษ น กมอย. มภกษผเจรญอทธบาท ๔ ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญอทธบาท ๔ อย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย. มภกษผเจรญอนทรย ๕ ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบ ความเพยรในอนเจรญอนทรย ๕ อย แมภกษเชนนในหม ภกษน กมอย มภกษผเจรญพละ ๕ ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบ ความเพยรในอนเจรญพละ ๕ อย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย มภกษผเจรญโพชฌงค ๗ ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญโพชฌงค ๗ อย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย.

มภกษผเจรญมรรค ๘ ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญมรรคมองค ๘ อนประเสรฐอย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย.


มภกษผเจรญเมตตา ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญเมตตาอย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย. มภกษผเจรญกรณา ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญกรณาอย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย. มภกษผเจรญมทตา ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญมทตาอย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย. มภกษผเจรญอเบกขา ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญอเบกขาอย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย. มภกษผเจรญอสภสญญา ในหมภกษ ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญอสภสญญาอย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย. มภกษผเจรญอนจจสญญา ในหมภกษ

ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผประกอบความ เพยรในอนเจรญอนจจสญญาอย แมภกษเชนนในหมภกษน กมอย. มภกษผเจรญอานาปานสต ในหมภกษ [๒๘๗] ดกอนภกษทงหลาย ยอมมภกษในภกษสงฆน ทเปนผ ประกอบความเพยรในอนเจรญอานาปานสตอย.


เจรญอานาปานสตแลวธรรมทง ๔ จะบรบรณ ดกอนภกษทงหลาย อานาปานสต ทภกษเจรญแลว ทาใหมาก แลว ยอมมผลมากมอานสงสมาก ภกษทงหลาย อานาปานสตทเจรญแลว ทาใหมากแลว จะใหสตปฏฐาน ๔ บรบรณได. สตปฏฐาน ๔ ทเจรญแลว ทาใหมากแลว จะใหโพชฌงค ๗ บรบรณได. โพชฌงค ๗ ทเจรญแลว ทาใหมากแลว จะใหวชชาและวมตต บรบรณได. วธเจรญอานาปานสตทมผลานสงสมาก [๒๘๘] ดกอนภกษทงหลาย กอานาปานสต ทภกษเจรญแลว อยางไร ทาใหมากแลวอยางไร จงมผลมากมอานสงสมาก ? ดกอนภกษทงหลาย ภกษไมธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไม กด อยในเรอนรางกด นงคบลลงก ตงกายตรง ดารงสตมนเฉพาะหนา. เธอยอมมสตหายใจออก มสตหายใจเขา. เมอหายใจออกยาว กรชดวา หายใจออกยาว หรอเมอหายใจเขายาว กรชดวาหายใจเขายาว. เมอหายใจ ออกสน กรชดวา หายใจออกสน หรอเมอหายใจเขาสน กรชดวา หายใจ เขาสน. สาเหนยกอยวา เราจกเปนผกาหนดรกองลมทงปวง หายใจ ออก วา เราจกเปนผกาหนดรกองลมทงปวง หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เราจกระงบกายสงขาร หายใจออก วา เราจกระงบกายสงขาร หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกเปนผกาหนดรปต หายใจออก วา เรา จกเปนผกาหนดรปต หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกเปนผกาหนด รสข หายใจออก วา เราจกเปนผกาหนดรสข หายใจเขา. สาเหนยก อย วา เราจกเปนผกาหนดรจตตสงขาร หายใจออก วา เราจกเปนผ กาหนดรจตตสงขาร หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกระงบจตตสงขาร


หายใจออก วา เราจกระงบจตตสงขาร หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เรา จกเปนผกาหนดรจต หายใจออก วา เราจกเปน ผกาหนดรจต หายใจ เขา. สาเหนยกอยวา เราจกทาจตใหราเรง หายใจออก วา เราจก ทาจตใหราเรง หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกตงจตมน หายใจ ออก วา เราจกตงจตมน หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เราจกเปลองจต หายใจออก วา เราจกเปลองจต หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เราจก เปนผตามพจารณาความไมเทยง หายใจออก วา เราจกเปนผตาม พจารณาความไมเทยง หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เราจกเปนผตาม พจารณาความคลายกาหนด หายใจออก วา เราจกเปนผตามพจารณา ความคลายกาหนด หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เราจกเปนผตาม พจารณาความดบกเลส หายใจออก วา เราจกเปนผตามพจารณาความ ดบกเลส หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกเปนผตามพจารณา สละคนกเลส หายใจออก วา เราจกเปนผตามพจารณาความสละคน กเลส หายใจเขา. ดกอนภกษทงหลาย อานาปานสต ภกษเจรญแลว อยางน ทาใหมากแลวอยางนแล จงมผลมากมอานสงสมาก. เจรญอานาปานสตอยางไร ? สตปฏฐาน ๔ จงจะบรบรณ [๒๘๙] ดกอนภกษทงหลาย กอานาปานสตทภกษเจรญแลวอยางไร ทาใหมากแลวอยางไร จงจะใหสตปฏฐาน ๔ บรบรณ ? ดกอนภกษทงหลาย สมยใด เมอภกษหายใจออกยาว กรชดวาหาย ใจออกยาว หรอเมอหายใจเขายาว กรชดวาหายใจเขายาว. เมอหายใจ ออกสน กรชดวาหายใจออกสน หรอเมอหายใจเขาสน กรชดวา หายใจเขาสน. สาเหนยกอยวา เราจกเปนผกาหนดรกองลมทงปวงหายใจออก วา เราจกเปนผกาหนดรกองลมทงปวง หายใจเขา. สาเหนยกอยวา


เราจกระงบกายสงขาร หายใจออก วา เราจกระงบกายสงขารหายใจ เขา. ดกอนภกษทงหลาย ในสมยนน ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกาย มความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาวลมหายใจออก ลมหายใจเขานวา เปน กายชนดหนงในจาพวกกายทงหลาย เพราะฉะนนแล ในสมยนนภกษจงชอ วาพจารณาเหนกายในกาย มความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยไดอย. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษสาเหนยกอยวา เราจกเปน ผกาหนดรปต หายใจออก วา เราจกเปนผกาหนดรปต หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เราจกเปนผกาหนดรสข หายใจออก วา เราจกเปนผ กาหนดรสข หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เราจกเปนผกาหนดรจตต- สงขารหายใจออก วา เราจกเปน ผกาหนดรจตตสงขาร หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกระงบจตตสงขาร หายใจออก วา เราจกระงบจตต- สงขาร หายใจเขา. ดกอนภกษทงหลาย ในสมยนน ภกษชอวาพจารณา เหนเวทนาในเวทนา มความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและ โทมนสในโลกเสยไดอย. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตกลาวการใสใจลม หายใจออกลมหายใจเขาเปนอยางดน วาเปนเวทนาชนดหนง ในจาพวกเวทนา ทงหลาย เพราะฉะนนแล ในสมยนน ภกษจงชอวา พจารณาเหนเวทนา ในเวทนา มความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ไดอย. ดกอน ภกษทงหลาย สมยใด ภกษสาเหนยกอยวา เราจกเปน ผกาหนดรจต หายใจออก วา เราจกเปนผกาหนดรจต หายใจเขา. สาเหนยกอย วา เราจกทาใหจตราเรง หายใจออก วา เราจกทาใหจต


ราเรง หายใจเขา สาเหนยกอย วา เราจกตงจตมน หายใจออก วา เราจกตงจตมน หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกเปลองจต หาย ใจออก วา เราจกเปลองจต หายใจเขา. ดกอนภกษทงหลาย ในสมยนน ภกษชอวาพจารณาเหนจตในจต มความเพยร รสกตว มสตกาจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยไดอย. ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตไมกลาว (วาม) อานาปานสตสาหรบภกษผเผลอสต ไมรสกตวอย. เพราะฉะนนแล ในสมยนน ภกษจงชอวา พจารณาเหนจตในจต มความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษสาเหนยกอยวา เราจกเปนผ ตามพจารณาความไมเทยง หายใจออก วา เราจกเปนผตามพจารณาความ ไมเทยง หายใจเขา สาเหนยกอยวา เราจกเปนผตามพจารณาความ คลายกาหนด หายใจออก วา เราจกเปนผตามพจารณาความคลาย กาหนด หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกเปนผตามพจารณา ความ ดบกเลส หายใจออก วา เราจกเปนผตามพจารณา ความดบกเลส หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจกเปนผตามพจารณาความสละคนกเลส หายใจออก วา เราจกเปนผตามพจารณาความสละคนกเลส หายใจเขา. ดกอนภกษทงหลาย ในสมยนน ภกษชอวา พจารณาเหนธรรมในธรรม ม ความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย. เธอ เหนการละอภชฌาและโทมนสดวยปญญาแลว ยอมเปนผวางเฉย ไดด. เพราะฉะนนแล ในสมยนน ภกษจงชอวา พจารณาเหนธรรมในธรรม ม ความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย. ดกอนภกษทงหลาย อานาปานสตทภกษเจรญแลวอยางน ทาใหมาก แลวอยางนแล ชอวาบาเพญสตปฏฐาน ๔ ใหบรบรณได .


เจรญสตปฏฐาน ๔ อยางไร โพชฌงค ๗ จงจะบรบรณ [๒๙๐] ดกอนภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ ทภกษเจรญแลว อยางไร ทาใหมากแลวอยางไร จงจะให โพชฌงค ๗ บรบรณได ? ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษพจารณาเหนกายในกาย มความ เพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย ในสมยนน สตยอมเปนอนเธอผเขาไปตงไวแลวไมเผอเรอ. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด สตเปนอนภกษเขาไปตงไวแลวไม เผอเรอ ในสมยนน สตสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญสตสมโพชฌงค สมยนน สตสมโพชฌงคของภกษ นนจะถงความเจรญและความบรบรณ เธอเมอเปนผมสตอยางนนอย ยอมคน ควา ไตรตรอง ถงความพจารณาธรรมนนไดดวยปญญา. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษเปนผมสตอยางนนอย ยอมคน ควา ไตรตรอง ถงการพจารณาธรรมนนดวยปญญา ในสมยนนธมมวจย- สมโพชฌงค ยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญ ธมมวจยสมโพชฌงค สมยนน ธมมวจยสมโพชฌงคของภกษยอม ถงความเจรญและความบรบรณ เธอเมอคนควา ไตรตรอง ถงการพจารณา ธรรมดวยปญญาอย ยอมเปนอนปรารภความเพยรไมยอหยอน. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษคนควา ไตรตรอง ถงความ พจารณาธรรมนนดวยปญญา ปรารภความเพยรไมยอหยอน ในสมยนน วรยสมโพชฌงค ยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอม เจรญวรยสมโพชฌงค สมยนน วรยสมโพชฌงคของภกษยอมถงความ เจรญและความบรบรณ. ปตปราศจากอามสยอมเกดขนแกภกษผปรารภความ เพยรแลว.


ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ปตปราศจากอามสเกดขนแกภกษผ ปรารภความเพยรแลว ในสมยนน ปตสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษ ปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญปตสมโพชฌงค สมยนน ปต- สมโพชฌงคของภกษยอมถงความเจรญและความบรบรณ ภกษผมใจเกดปต ทงกายทงจตกระงบได. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ทงกายทงจตของภกษผมใจเกดปต ระงบได ในสมยนน ปสสทธสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญปสสทธสมโพชฌงค. สมยนน ปสสทธ- สมโพชฌงคของภกษยอมถงความเจรญและความบรบรณ. ภกษผมกายระงบ แลว มความสข จตกตงมน. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด จตของภกษผมกายระงบแลว มความ สข ยอมตงมน ในสมยนน สมาธสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภ แลว สมยนนภกษชอวายอมเจรญสมาธสมโพชฌงค. สมยนน สมาธ- สมโพชฌงคของภกษยอมถงความเจรญและความบรบรณ. ภกษนนยอม เปนผวางจตทตงมนแลวเชนนนใหเฉยไดเปนอยางด. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษเปนผวางจตทตงมนแลวเชนนน ใหเฉยไดเปนอยางด ในสมยนน อเบกขาสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษ ปรารภแลว. สมยนนภกษชอวายอมเจรญอบกขาสมโพชฌงค สมยนน อเบกขาสมโพชฌงคของภกษยอมถงความเจรญและความบรบรณ. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษพจารณาเหนเวทนาในเวทนา มความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย ในสมยนน สตยอมเปนอนเธอผเขาตงไวแลวไมเผอเรอ...


ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษพจารณาเหนจตในจต มความ เพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย ในสมยนน สตยอมเปนอนเธอผเขาไปตงไวแลวไมเผอเรอ... ดกอนภกษทงหลาย สมยใดภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม ม ความเพยร รสกตว มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย ใน สมยนน สตยอมเปนอนเธอผเขาไปตงไวแลวไมเผอเรอ. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด สตเปนอนภกษเขาไปตงไวแลวไมเผอ- เรอ ในสมยนน สตสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวา ยอมเจรญสตสมโพชฌงค สมยนน สตสมโพชฌงคของภกษ ยอมถงความเจรญและความบรบรณ เธอเมอเปนผมสตอยางนนอย ยอมคน ควา ไตรตรอง ถงการพจารณาธรรมนนดวยปญญา. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษเปนผมสตอยางนนอย ยอม คนควา ไตรตรอง ถงการพจารณาธรรมนนดวยปญญา ในสมยนน ธมมวจยสมโพชฌงค ยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวา ยอมเจรญธมมวจยสมโพชฌงค สมยนน ธมมวจยสมโพชฌงคของ ภกษยอมถงความเจรญและความบรบรณ. เมอเธอคนควา ไตรตรอง ถงการ พจารณาธรรมนนดวยปญญาอย ยอมเปนอนปรารภความเพยรไมยอหยอน ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษคนควา ไตรตรอง ถงการ พจารณาธรรมนนดวยปญญา ปรารภความเพยรไมยอหยอน ในสมยนน วรยสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอม เจรญวรยสมโพชฌงค สมยนนวรยสมโพชฌงคของภกษยอมถงความ เจรญและความบรบรณ. ปตปราศจากอามส ยอมเกดขนแกภกษผปรารภ ความเพยรแลว.


ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ปตปราศจากอามสเกดขนแกภกษผ ปรารภความเพยรแลว ในสมยนนปตสมโพชฌงค. ยอมเปนอนภกษปรารภ แลว สมยนนภกษชอวายอมเจรญปตสมโพชฌงค สมยนนปตสมโพชฌงค ของภกษยอมถงความเจรญและความบรบรณ. ภกษผมใจเกดปต ทงกาย ทงจตกระงบได ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ทงกายทงจตของภกษผมใจเกดปต ระงบไดในสมยนน. ปสสทธสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญปสสทธสมโพชฌงค. สมยนน ปสสทธ- สมโพชฌงคของภกษ ยอมถงความเจรญและความบรบรณ. ภกษผมกาย ระงบแลว มความสข จตกตงมน. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด จตของภกษผมกายระงบแลว มความ สขยอมตงมน ในสมยนน สมาธสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญสมาธสมโพชฌงค. สมยนน สมาธสม- โพชฌงคของภกษยอมถงความเจรญและความบรบรณ ภกษนนยอมเปน ผวางจตทตงมนแลวเชนนนใหเฉยไดเปนอยางด. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด ภกษเปนผวางเฉย จตทตงมนแลวเชน นนใหเฉยไดเปนอยางด ในสมยนน อเบกขาสมโพชฌงคยอมเปนอน ภกษปรารภแลว สมยนนภกษชอวายอมเจรญอเบกขาสมโพชฌงค. สมย นน อเบกขาสมโพชฌงคของภกษยอมถงความเจรญและความบรบรณ ดกอนภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ ทภกษเจรญแลวอยางน ทาให มากแลวอยางนแล ชอวาบาเพญโพชฌงค ๗ ใหบรบรณได.


เจรญโพชฌงค ๗ อยางไร วชชาและวมตตจงจะบรบรณ [๒๙๑] ดกอนภกษทงหลาย ภกษทเจรญโพชฌงค ๗ แลวอยางไร ทาใหมากแลวอยางไร จงบาเพญวชชาและวมตตใหบรบรณได ? ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยนยอมเจรญสตสมโพชฌงค อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ ทนอมไปเพอความปลดปลอย ยอมเจรญธมมวจยสมโพชฌงค... ยอมเจรญวรยสมโพชฌงค... ยอมเจรญปตสมโพชฌงค... ยอมเจรญปสสทธสมโพชฌงค... ยอม เจรญสมาธสมโพชฌงค... ยอมเจรญอเบกขาสมโพชฌงค อนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ ทนอมไปเพอความปลดปลอย. ดกอนภกษทงหลาย โพชฌงค ๗ ทภกษเจรญแลวอยางน ทาให มากแลวอยางนแล ชอวาบาเพญวชชาและวมตตใหบรบรณได. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระภาษตนแลว ภกษเหลานนตาง ชนชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ อานาปานสตสตรท ๘


อรรถกถาอานาปานสตสตร อานาปานสตสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. บรรดาบทเหลานน บทวา อเห จ ความวา พรอมกบพระ สาวกเปนอนมากผมชอเสยง แมเหลาอน ยกเวนพระเถระ ๑๐ รปทมาใน พระบาล. วากนวา ในคราวนน ไดมภกษสงฆหมใหญ นบจานวนไมได. บทวา โอวทนต อนสาสนต ความวา สงเคราะหดวยการ สงเคราะห ๒ ประการ คอ สงเคราะหดวยอามส สงเคราะหดวยธรรม แลว โอวาทและพราสอนดวยการใหโอวาทและพราสอนกรรมฐาน. จ อกษรในบท วา เต จ น เปนเพยงอาคมสนธ. บทวา อฬาร ปพเพนาปร วเสส สชานนต ความวา ยอมรคณวเศษมกสณบรกรรมเปนตนอน ทโอฬาร กวาคณพเศษเบองตน มความบรบรณแหงศลเปนตน. บทวา อารทโธ เเปลวา ยนดแลว. บทวา อปปตตสส ปตตยา คอ เพอบรรลพระอรหตทยงไมไดบรรล แมใน ๒ บททเหลอกมเนอความ ดงกลาวนเหมอนกน ดถทมพระจนทรเพญครบ ๔ เดอน ทายเดอน ๑๒ ชอวา โกมท จาตมาลน. แทจรงดถนน ชอวา โกมท เพราะมดอก โกมทบาน. เรยกวา จาตมาสน (ครบ ๔ เดอน) เพราะเปนวนสดทายของ เดอนอนมในฤดฝน ๔ เดอน. บทวา อาคเมสสาม ความวา เราจกคอย อธบายวา เราปวารณาในวนนแลวยงไมไป๑ ทไหน จกอยในทนแหละจน กวาดถนน (คอวนเพญเดอน ๑๒) จะมาถง.พระผมพระภาคเจาทรงอนญาต ปวารณาสงเคราะห (สงเคราะหดวยปวารณากรรม) แกภกษทงหลายดวย ประการดงน จงไดตรสอยางนน. ๑. บาลเปน อาคนตวา ฉบบพมา เปน อคนตวา แปลตามคาหลง.


ธรรมดาปวารณาสงเคราะห สงฆยอมใหดวยญตตทตยกรรม. ถามวา ปวารณาสงเคราะหนสงฆจะใหแกใคร ไมใหแกใคร ? ตอบวา เบองตน ไมใหแกพาลปถชนผไมใชการกบคคล ภกษผ เรมบาเพญวปสสนา และพระอรยสาวก กไมใหเหมอนกน อนง ไมใหแก ภกษผมสมถะหรอวปสสนายงออน. ในคราวนน แมพระผมพระภาคเจา กไดทรงพจารณาวาระจตของภกษทงหลาย ทรงทราบวาสมถะและวปสสนา ยงออน จงทรงพระดารวา เมอเราไมปวารณาในวนน ภกษทงหลายออก พรรษาแลว จกเทยวไปในกรงสาวตถน (ตางรปตางไป) ในทศทงหลาย แตนนภกษเหลานจกไมสามารทาคณวเศษใหเกดขนได ในเมอภกษทงหลาย ผแกพรรษากวา ถอเอาเสนาสนะเสยเตมหมด (ธรรมเนยมททรงอนญาตใหผ แกพรรษากวาจบจองเสนาสนะไดกอน) ถาแมเราออกจารกไป ภกษเหลานก จกหาสถานทอยไดยาก แตเมอเราไมปวารณา แมภกษเหลานจกไมเทยวไป ตลอดกรงสาวตถน แมเรากจกยงไมออกจารก เมอเปนอยางน ภกษเหลาน กจกไมเปนกงวล (เรอง) สถานทอย เธอทงหลายจกอยเปนผาสกในสถานท อยของตน ๆ สามารถเพอจะทาสมถะและวปสสนาใหแกกลา แลวยงคณวเศษ ใหเกดขนได. พระองคจงไมทรงทาปวารณาในวนนน ทรงอนญาตปวารณา สงเคราะหแกภกษทงหลายวา เราจกปวารณาในวนเพญเดอน ๑๒ กเมอภกษ ทงหลายไดปวารณาสงเคราะหแลว อาจารยและอปชฌายของภกษรปใด ผยง ถอนสย พากนหลกไปเสย แมภกษรปนนกจะอยไดจนถงเดอนสดทายของฤด รอน ดวยความหวงวา ถา (จกม) ภกษผสมควรใหนสยมา เราจกถอนสย ในสานกของภกษนน. ถงแมจะมภกษ ๖๐ พรรษามา กจะถอเอาเสนาสนะ ของเธอไมได. กแหละปวารณาสงเคราะห นแมจะใหแกภกษรปเดยว กยอม เปนการใหแกภกษทกรปทเดยว.


บทวา สาวตถ โอสรนต น ตรสโดยถอพวกผอยไดเดอนหนง ตามภาวะของตน ในททพอไดทราบขาววา พระผมพระภาคเจา ทรงประ- ปวารณาสงเคราะห จงพากนทาอโบสถกรรม ในวนเพญเดอน ๑๑ แลวพากน หลงไหลมา บทวา ปพเพนาปร ความวา ภกษทงหลายกระทากรรมใน สมถะและวปสสนาทยงออน ไดทาใหสมถะและวปสสนาทงหลายมกาลงขนใน ทน นชอวาคณวเศษในกาลกอน. ตอแตนนภกษทงหลายมจตตงมนพจารณา สงขารทงหลาย บางเหลาทาใหแจงโสดาปตตผล ฯลฯ บางเหลาทาใหแจง อรหตผล. นชอวา คณวเศษอนกวางขวางยง. บทวา อล แปลวา ควร. บทวา โยชนคณนาน ความวา โยชนเดยวกเรยกวาโยชนเหมอนกน แม ๑๐ โยชนกเรยกวาโยชนเหมอนกน เกนกวานนเรยกวา โยชนคณนาน (นบเปนโยชน ๆ) แตในทนประสงค เอารอยโยชนบาง พนโยชนบาง เสบยงสาหรบผเดนทาง ทานเรยกวา ปโฏส ในคาวา ปโฏเสนาป อธบายวา แมการถอเอาเสบยงนนเขาไปหากควรแท. ปาฐะวา ปฏเสน ดงนกม อธบายความของปาฐะนนวา ชอวา ปฏส (ผม เสบยงคลองบา) เพราะทบาของเขามเสบยงอนบคคลผมเสบยงคลองบานน อธบายวา แมเอาหอเสบยงสพายบา. บดน เพอจะแสดงวา ภกษทงหลายผประกอบดวยคณทงหลายเหน ปานน มอย ในทน จงตรสคามอาทวา สนต ภกขเว ดงน บรรดาบท เหลานน บทวา จตนน สตปฏานาน ดงนเปนตน ตรสเพอทรงแสดง กรรมฐานทภกษทงหลายนนสนใจมาก บรรดาธรรมเหลานน ตรสโพธ- ปกขยธรรม ๓๗ ประการอนเปนทงโลกยะ และโลกตระ กในขอนน ภกษ เหลาใดยงมรรคใหเกดในขณะนน โพธปกขยธรรมเหลานนยอมเปนโลกตระ สาหรบภกษทงหลายเหลานน เปนโลกยะสาหรบภกษทงหลายผเจรญวปสสนา.


ในบทวา อนจจสาภาวนานโยค น ตรสวปสสนาโดยม สญญาเปนตวการสาคญ. กเพราะเหตทในทนภกษทงหลายสนใจมาก ดวย อานาจแหง อานาปานกรรมฐานเทานน ม (จานวน) มาก เพราะฉะนน เมอจะตรสกรรมฐานทเหลอโดยสงเขป แลวตรสอานาปานกรรมฐานโดย พสดาร จงตรสคาวา อานาปานสต ภกขเว เปนตนไป กอานาปาน- กรรมฐานน ไดกลาวไวอยางพสดารแลวในคมภรวสทธมรรคโดยอาการทงปวง เพราะฉะนน พงทราบเนอความแหงพระบาล และนยแหงการเจรญอานาปาน- กรรมฐานนน โดยนยดงกลาวแลวในวสทธมรรคนนนนเทอญ. บทวา กายตร ความวา เรากลาวกายชนดหนงในบรรดากาย ๔ มปฐวกายเปนตน อธบายวา เรากลาวลมวาเปนกาย. อกอยางหนง โกฏฐาสแหงรป ๒๕ คอ รปายตนะ ฯลฯ กวฬงการาหาร ชอวา รปกาย บรรดาโกฏฐาสแหงรป ๒๕ นน อานาปนะ (ลมหายใจออก ลมหายใจเขา) เปนกายชนดหนง เพราะสงเคราะหเขาใน โผฏฐพพายตนะ แมเพราะเหตนน จงตรสอยางนน. บทวา ตสมาตห ความวา เพราะเหตทภกษยอมตามเหน วาโยกายอนเปนกายอยางหนงในกาย ๔ หรอยอมตามเหนอานาปานะอนเปน กายอยางหนงในโกฏฐาสแหงรป ๒๕ อนเปนรปกาย เพราะฉะนน จงเปนผ พจารณาเหนกายในกาย. พงทราบเนอความในททกๆ บทเหมอนอยาง นน. บทวา เวทนาตร น ตรสหมายเอาสขเวทนาอยางหนงในเวทนา ๓. บทวา สาธก มนสการ ไดแก การใสใจดอนเกดขนแลวดวยอานาจแหง การกาหนดรปตเปนตน. กการใสใจเปนสขเวทนาไดอยางไร ? กคานเปนหวขอเทศนา. เหมอนอยางวา ตรสปญญาโดยชอวาสญญาในคานวา อนจจสาภาวนา- นโยคมนยตโต (ประกอบความเพยรในการอบรมอนจจสญญา) ดงนฉนใด


แมในทนกพงทราบวาตรสเวทนาโดยชอวา มนสการ (การใสใจ) ฉนนน กในจตกกะน ตรสเวทนาไวในบทท ๑ โดยหวขอวา ปต. ตรสเวทนาโดย รปของตนเองวา สข ในบทท ๒. ในจตตสงขารทง ๒ บท ตรสเวทนาไว โดยชอวา จตตสงขาร เพราะพระบาลวา สญญาและเวทนาเปนเจตสก ธรรมเหลานนเนองกบจต ปรงแตงจต (และ) เพราะพระบาลวา เวนวตก และวจารเสย ธรรมทประกอบพรอมกบจตแมทงหมด สงเคราะห ลงในจตตสงขาร. ทรงรวมเอาเวทนานนทงหมดโดยชอวา มนสการ แลว ตรสไวในทนวา สาธก มนสการ ดงน. ถามวา เมอเปนอยางน เพราะเหตทเวทนาน ไมเปนอารมณ เพราะฉะนน เวทนาจงไมถกตอง ? ตอบวา ไมใชไมถก เพราะแมในการพรรณนาสตปฏฐานกกลาววา เวทนายอมเสวย (อารมณ) เพราะทาทตงแหงเวทนามสขเปนตนนน ๆ ใหเปน อารมณ กเพราะถอเอาความเปนไปของเวทนาดงกลาวนน คาทวา เราเสวย อารมณยอมเปนสกแตวาพดกนไป. อกอยางหนง ในการพรรณนาเนอความ ของบทวา ปตปฏสเวท เปนตน ทานไดกลาวเฉลยคาถามนนไวแลวทเดยว. สมจรงดงคาทไดกลาวไวในคมภรวสทธมรรควา ปตยอมเปนอน กาหนดรแลวโดยอาการ ๒ อยาง คอ โดยอารมณ ๑ โดยความไมหลง ๑ ปตยอมเปนอนกาหนดรแลว โดยอารมณอยางไร ? พระโยคเขาฌาน ๒ ฌาน (คอปฐมฌาน ทตยฌาน) ซงมปต ใน ขณะทพระโยคนนเขาสมาบต ปตยอมเปนอนรแลวโดยอารมณ ดวยการได ฌาน เพราะไดกาหนดรอารมณ. ปตยอมเปนอนไดกาหนดร โดยความไมหลงอยางไร ?


พระโยคเขาฌาน ๒ ฌานอนมปต ออกจากฌานแลวพจารณาปตอน สมปยตดวยฌานโดยความสนไป โดยความเสอมไป ในขณะทพระโยคนน เหนแจง ปตยอมเปนอนกาหนดรแลวโดยความไมหลง เพราะแทง ตลอดไตรลกษณ. สมจรงดงททานพระสารบตรกลาวไวในปฏสมภทามรรควา สตยอม ปรากฏแกพระโยคผรทวถงความทจตมอารมณเปนหนง (แนวแน ) ไมฟงซาน เนองดวยการหายใจเขาออกยาว ปตนนยอมเปนอนกาหนดรดวย สตนน ดวยญาณนน. แมบททเหลอ กพงทราบความหมายโดยนยนนนแล. ดงกลาวมานน ปต สข และจตตสงขารยอมเปนอนกาหนดรโดยอารมณ เพราะการไดฌาน ฉนใด เวทนายอมเปนอนกาหนดรโดยอารมณ เพราะการ ไดมนสการ (การใสใจ) กลาวคอ เวทนาอนสมปยตดวยฌานแมน กฉนนน. เพราะฉะนน คานนนวา ในสมยนน ภกษมปกตตามเหนเวทนาในเวทนา ทงหลายอย จงเปนอนตรสดแลว. ในคานทวา นาห ภกขเว มฏสสตสส อสมปชานสส ดง น มอธบายดงตอไปน: - เพราะเหตทภกษผประพฤตโดยนยเปนตนวา เราจกกาหนดรจตหาย ใจเขา ดงน ชอวา ทาอสสาสปสสาสนมตใหเปนอารมณกจรงอย แตถงกระนน ภกษนกชอวาเปนผตามเหนจตในจตเหมอนกน เพราะจตของภกษนน เขาไปตงสตและสมปชญญะในอารมณเปนไป เพราะอานาปานสตภาวนา ยอม ไมมแกผมสตหลงลม ไมรสกตว เพราะฉะนนในสมยนน ภกษยอมเปนผ ตามเหนจตในจตอย ดวยอานาจความเปนผกาหนดรจตเปนตนโดยอารมณ. ในคานทวา โส ยนต อภชฌาโทมนสสาน ปหาน ต ปาย


ทสวา สาธก อชฌเปกขตา โหต (ภกษนนเหนการละอภชฌาและ โทมนสนนดวยปญญา ยอมเปนผวางเฉยเปนอนด) ดงน ทรงแสดง กาม- ฉนทนวรณ ดวยอภชฌา ทรงแสดงพยาบาทนวรณ ดวยโทมนส. ก ๔ หมวดน ตรสดวยอานาจวปสสนาเทานน. กธมมานปสสนาม ๖ อยาง ดวยอานาจนวรณบรรพ (คอการ แบงเปนขอมขอทวาดวยนวรณ) เปนตน นวรณบรรพเปนขอตนของธมมา- นปสสนานน นวรณ ๒ อยางน (คออภชฌาและโทมนส) เปนขอตนของ ธมมานปสสนานน ดงนน เพอจะแสดงขอตนของธมมานปสสนา จง ตรสวา อภชฌาโทมนสสาน ดงน บทวา ปหาน ทานประสงคเอา ญาณเปนเครองทาการละอยางนวา ละนจจสญญา (ความหมายวาเทยง) ดวย อนจจานปสสนา (การตามเหนความไมเทยง) ดวยบทวา ต ปาย ทสวา ทานแสดงวปสสนาทสบตอกนอยางน คอ (แสดง) ปหาน- าณ นน กลาวคอ อนจจญาณ. วราคญาณ. นโรธญาณ. และ ปฏนลสคคญาณนน ดวยวปสสนาปญญาอนอก แสดงปหานญาณแมนน ดวยวปสสนาปญญาอนอกตอไป. บทวา อชฌเปกขตา โหต ความวา ชอวายอมเพงดโดยสวนสอง คอ เพงดผปฏบตสมถะและเพงดความปรากฏ รวมกน ในการเพงดสองสวนนน การเพงด สหชาตธรรม กม การเพงด อารมณกม ในทนประสงคเอาการเพงด อารมณ. บทวา ตสมาตห ภกขเว ความวา เพราะเหตทภกษผประพฤตโดยนยเปนตนวา เราจกตามเหนความไม เทยง หายใจออก ยอมเปนผเหนธรรมมนวรณเปนตนแลวเพงดอยางเดยว หามได แตแมญาณเปนเครองละธรรมทงหลายทกลาวโดยหวขอ คอ อภชฌา และโทมนส กยอมเปนของอนภกษเหนดวยปญญาแลวเพงดอย. เพราะ


ฉะนน พงทราบวา ภกษมปกตตามเหนธรรมในธรรมทงหลายอยใน สมยนน. บทวา ปวจนต ไดแก ยอมไตรตรอง ดวยอนจจลกษณะเปนตน. สองบทนอกนเปนไวพจนของบทวา ปวจนต นนนแหละ. บทวา นรามสา แปลวา หมดกเลส. บทวา ปสสมภต ความวา เพราะกเลสทางกายและ ทางใจสงบ แมกายและจตกยอมสงบ บทวา สมาธยต ไดแก ตงไวโดย ชอบ คอ เปนเหมอนถงความแนบแนน (อปปนา). บทวา อชฌเปกขตา โหต ความวา ยอมเปนผเพงดดวยการเพงดสหชาตธรรม. สตในกายนนของภกษนน ผกาหนดกายดวยอาการ ๑๔ อยางดวย ประการอยางน เปนสตสมโพชฌงค. ญาณอนสมปยตดวยสต เปน ธมมวจยสมโพชฌงค. ความเพยรทางกายและทางใจอนสมปยตดวยธมม- วจยสมโพชฌงคนนนนแหละ เปน วรยสมโพชฌงค. ปต ปสสทธและ เอกคคตาจต เปน สมาธสมโพชฌงค อาการเปนกลางๆ กลาวคอ สมโพชฌงค ๖ ประการ ดงพรรณนามาน ไมถดถอยและไมดาเนนเกนไป เปนอเบกขาสมโพชฌงค เหมอนอยางวา เมอมาทงหลายวงไปไดเรยบ สารถยอมไมมการกระตนวา มานวงชา หรอไมมการรงไววา มานวงเรวไป สารถจะมอาการมองดอยางนนอยางเดยวเทานน ฉนใด อาการเปนกลางๆ กลาวคอสมโพชฌงค ๖ ประการเหลานไมถดถอยและไมดาเนนเกนไป เหมอน อยางนนนนแหละ ยอมชอวาอเบกขาสมโพชฌงค. ดวยเหตมประมาณเทาน ทานกลาวถงอะไร ? กลาวถงวปสสนา พรอมดวยลกษณะตางๆ ทเปนชวขณะจตเดยว วา ชอวาสมโพชฌงค บทเปนตนวา วเวกนสสต มเนอความดงกลาว


แลวนนแล. กในทน สตกาหนดลมหายใจเขาออกเปนโลกยะ. อานาปานสต อนเปนโลกยะ ยอมทาสตปฏฐานอนเปนโลกยะใหบรบรณ โลกยสต- ปฏฐานทาโลกตรโพชฌงคใหบรบรณ โลกตรโพชฌงคทา วชชา วมตต ผล และนพพานใหบรบรณ. ดงนน จงเปนอนทานกลาวถง โลกยะในอาคตสถานของโลกยะ กลาวถงโลกตระในอาคตสถานของ โลกตระแล. ลวนพระเถระกลาววา ในสตรอนเปนอยางนน แตในสตร น โลกตระจะมาขางหนา (ตอไป) โลกยอานาปานะทาโลกยสตปฏฐานให บรบรณ โลกยสตปฏฐานทาโลกยโพชฌงคใหบรบรณ โลกยโพชฌงค ทาวชชา วมตต ผล และนพพานอนเปนโลกตระใหบรบรณ. เพราะ ในพระสตรนวชชา ผล และนพพาน ทานประสงคเอาดวยบทวา วชชาและ วมตตแล. จบ อรรถกถาอานาปานสตสตรท ๘


๙. กายคตาสตสตร วธเจรญกายคตาสตทมผลมาก [๒๙๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยทพระวหารเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ ครงนนแล ภกษมากดวย กนกลบจากบณฑบาต ภายหลงเวลาอาหารแลว นงประชมกนในอปฏฐาน ศาลา เกดขอสนทนากนขนในระหวางดงนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย นาอศจรรยจรง ไมนาเปนไปไดเลย เทาทพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงรทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธ ตรสกายคตาสตทภกษเจรญ แลว ทาใหมากแลว วามผลานสงสมากน ขอสนทนากนในระหวางของภกษ เหลานน คางอยเพยงเทานแล. [๒๙๒] ขณะนน พระผมพระภาคเจา เสดจออกจากสถานททรง หลกเรนอยในเวลาเยน เสดจเขาไปยงอปฏฐานศาลานน ครนแลวจงประทบ นง ณ อาสนะทเขาแตงตงไว แลวตรสถามภกษทงหลายวา ดกอนภกษ ทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมสนทนากนเรองอะไร และพวกเธอสนทนา เรองอะไรคางอยในระหวาง. ภกษเหลานนทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ณ โอกาสน พวก ขาพระองคกลบจากบณฑบาต ภายหลงเวลาอาหารแลว นงประชมกนใน อปฏฐานศาลา เกดขอสนทนากนขนในระหวางดงนวา ดกอนทานผมอาย ทงหลาย นาอศจรรยจรง ไมนาเปนไปไดเลย เทาทพระผมพระภาคเจา พระองคนน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธ ตรสกายคตา-


สตทภกษเจรญแลว ทาใหมากแลว วามผลอานสงสมากน ขาแตพระองค ผเจรญ ขอสนทนากน ในระหวางของพวกขาพระองคไดคางอยเพยงน พอด พระผมพระภาคเจากเสดจมาถง. วธเจรญกายคตาสตทมผลานสงสมาก [๒๙๔] พระผมพระภาคเจา ตรสวา ดกอนภกษทงหลาย กกาย- คตาสตอนภกษเจรญแลวอยางไร ทาใหมากแลวอยางไร จงมผลอานสงส มาก ? ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทควงไม กด อยในเรอนรางกด นงคบลลงก ตงกายตรง ดารงสตมนเฉพาะหนา. เธอยอมมสตหายใจออก มสตหายใจเขา. เมอหายใจออกยาว กรชดวา หายใจออกยาว หรอเมอหายใจเขายาว กรชดวา หายใจเขายาว. เมอหายใจ ออกสน กรชดวา หายใจออกสน หรอเมอหายใจเขาสน กรชดวา หายใจ เขาสน. สาเหนยกอยวา เราจกเปนผกาหนดรกองลมทงปวง หายใจออก วาเราจกเปนผกาหนดรกองลมทงปวง หายใจเขา. สาเหนยกอยวา เราจก ระงบกายสงขาร หายใจออก วา เราจกระงบกายสงขาร หายใจเขา. เมอภกษ นนไมประมาท มความเพยร สงตนไปในธรรม อยอยางน ยอมละความ ดารพลานทเปนเจาเรอนเสยได. เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปน ไปภายในเทานน ยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอน ภกษทงหลาย แมอยางน ภกษกชอวา เจรญกายคตาสต. [๒๙๕] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเดนอย กรชด วากาลงเดน หรอยนอย กรชดวากาลงยน หรอนงอย กรชดวากาลงนง หรอนอนอย กรชดวากาลงนอน. หรอเธอทรงกายโดยอาการใด ๆอย กร ชดวากาลงทรงกายโดยอาการนน ๆ. เมอภกษนนไมประมาท มความเพยร


สงตนไปในธรรมอยอยางน ยอมละความดารพลานทเปนเจาเรอนเสยได. เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานน ยอมคงท แน นง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษก ชอวา เจรญกายคตาสต. [๒๙๖] ดกอนภกษทงกลาย ประการอนยงมอก ภกษยอมเปนผ ทาความรสกตวในเวลากาวไปและถอยกลบ ในเวลาแลด และเหลยวด ใน เวลางอแขนและเหยยดแขน ในเวลาทรงผาสงฆาฏ บาตร และจวร ในเวลา ฉน ดม เคยว และลม ในเวลาถายอจจาระและปสสาวะ ในเวลา เดน ยน นง นอนหลบ ตน พด และนง เมอภกษนนไมประมาท มความ เพยร สงตนไปในธรรมอยอยางน ยอมละความดารพลานทเปนเจาเรอนเสย ได. เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานน ยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษ กชอวา เจรญกายคตาสต. [๒๙๗] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษยอมพจารณา กายนแล ขางบนแตพนเทาขนมา ขางลางแตปลายผมลงไป มหนงหมอย โดยรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วามอยในกายนคอ ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด นาเหลอง เลอด เหงอ มนขน นาตา เปลวมน นาลาย นามก ไขขอ มตร. ด กอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไถมปากทงสองขาง เตมไปดวยธญชาตนานา ชนด คอ ขาวสาล ขาวเปลอก ถวเขยว ถวทอง งา และขาวสาร บรษ ผมตาด แกไถนนออกแลวพงเหนไดวานขาวสาล นขาวเปลอก นถวเหลอง


นงา นขาวสาร ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษ ยอมพจารณาเหนกายนแล ขางบนแตพนเทาขนไป ขางลางแตปลายผมลงมา มหนงหมอยโดยรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วามอย ในกายน คอ ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด นาเหลอง เลอด เหงอ มนขน นาตา เปลวมน นาลาย นามก ไขขอ มตร เมอภกษนนไมประมาท มความเพยร สงตนไปในธรรม อยอยางน ยอมละความดารพลานทเปนเจาเรอนเสยได เพราะละความ ดารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานน ยอมคงท แนนง เปนธรรม เอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษกชอวา เจรญ- กายคตาสต. [๒๙๘] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษยอมพจารณา กายนแล ตามทตงอย ตามทดารงอย โดยธาตวา มอยในกายนคอ ธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม. ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนคนฆาโค หรอลกมอของคนฆาโค ผฉลาด ฆาโคแลวนงแบงเปนสวนๆ ใกลทางใหญ ๔ แยก ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษยอมพจารณา เหนกายนแล ตามทตงอย ตามทดารงอย โดยธาตวา มอยในกายน ธาต ดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม. เมอภกษนนไมประมาท มความเพยร สง ตนไปในธรรม อยอยางน ยอมละความดารพลานทอาศยเรอนเสย ได เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานน ยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดงขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษ กชอวา เจรญกายคตาสต.


[๒๙๙] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเหนศพทเขา ทงในปาชา อนตายไดวนหนง หรอสองวน หรอสามวน ทขนพองเขยวชา มนาเหลองเยม จงนาเขามาเปรยบเทยบกายนวา แมกายนแลกเหมอนอยางน เปนธรรมดา มความเปนอยางน ไมลวงอยางนไปได เมอภกษนนไม ประมาท มความเพยร สงตนไป ในธรรมอยอยางน ยอมละความดาร พลานทอาศยเรอนเสยได เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนไป ภายในเทานน ยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษ ทงหลาย แมอยางน ภกษกชอวาเจรญกายคตาสต. [๓๐๐] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเหนศพทเขา ทงในปาชา อนฝงกาจกกนอยบาง ฝงแรงจกกนอยบาง ฝงนกตะกรมจกกน อยบาง หมสนขบานกดกนอยบาง หมสนขปากดกนอยบาง สตวเลกสตว นอยตางๆชนดยอมกนอยบาง จงนาเขามาเปรยบเทยบกายนวา แมกายนแล กเหมอนอยางนเปนธรรมดา มความเปนอยางน ไมลวงอยางนไปได เมอ ภกษนนไมประมาท มความเพยร สงตนไป ในธรรมอยอยางน ยอมละ ความดารพลานทเปนเจาเรอนเสยได. เพราะละความดารพลานนนได จต อนเปนไปภายในเทานนยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางนภกษกชอวาเจรญกายคตาสต. [๓๐๑] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเหนศพทเขา ทงในปาชา ยงคมเปนรปรางอยดวยกระดก มทงเนอและเลอดเสนเอนผกรด ไว... เหนศพทเขาทงในปาชา ยงคมเปนรปรางดวยกระดก ไมมเนอ มแต เลอดเปรอะเปอนอย เสนเอนยงผกรดไว...


เหนศพทเขาทงในปาชา ยงคมเปนรปรางดวยกระดก ปราศจากเนอ และเลอดแลว แตเสนเอนยงผกรดอย... เหนศพทเขาทงในปาชา เปนทอนกระดก ปราศจากเสนเอนเครอง ผกรดแลว กระจดกระจายไปทวทศตางๆคอ กระดกมออยทางหนง กระดก เทาอยทางหนง กระดกแขงอยทางหนง กระดกหนาขาอยทางหนง กระดก สะเอวอยทางหนง กระดกสนหลงอยทางหนง กระดกซโครงอยทางหนง กระดกหนาอกอยทางหนง กระดกแขนอยทางหนง กระดกไหลอยทางหนง กระดกคออยทางหนง กระดกคางอยทางหนง กระดกฟนอยทางหนง กระ- โหลกศรษะอยทางหนง จงนาเขามาเปรยบเทยบกบกายนวา แมกายนแล ก เหมอนอยางนเปนธรรมดา มความเปนอยางน ไมลวงอยางนไปได. เมอ ภกษนนไมประมาท มความเพยร สงตนไป ในธรรมอยางน ยอมละ ความดารพลานทเปนเจาเรอนเสยได เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานน ยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษกชอวา เจรญกายคตาสต. [๓๐๒] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเหนศพท เขาทงในปาชา เปนแตกระดก สขาวเปรยบดงสสงข... เหนศพทเขาทงไวในปาชา เปนทอนกระดกเรยราดเปนกอง ๆ ม อายเกนปหนง... เหนศพทเขาทงในปาชา เปนแตกระดกผเปนจณ จงนาเขามา เปรยบเทยบกบกายนวา แมกายนแล กเหมอนอยางนเปนธรรมดา มความเปน อยางน ไมลวงอยางนไปได เมอภกษนนไมประมาท มความเพยรสงตน ไปในธรรม อยอยางน ยอมละความดารพลานทเปนเจาเรอนเสยได เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนภายในเทานน ยอมคงท แนนง


เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษกชอวา เจรญกายคตาสต. [๓๐๓] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวก อย เธอยงกายนแล ใหคลกเคลา บรบรณ ซาบซาน ดวยปตและสขเกด แตวเวก ไมมเอกเทศไรๆ แหงกายทกสวนของเธอทปตและสขเกดแตวเวก จะไมถกตอง. ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนพนกงานสรงสนาน หรอ ลกมอของพนกงานสรงสนานผฉลาด โรยจณสาหรบสรงสนานลงในภาชนะ สารดแลว เคลาดวยนาใหเปนกอนๆ กอนจณสาหรบสรงสนานนนมยางซม เคลอบ จงจบกนทงขางในขางนอกและกลายเปนผลกดวยยาง ฉนใด ดกอน ภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษยอมยงกายนแล ใหคลกเคลา บรบรณ ซาบซานดวยปตและสข เกดแตวเวก ไมมเอกเทศไรๆ แหงกายทก สวนของเธอ ทปตและสขเกดแตวเวกจะไมถกตอง. เมอภกษนนไมประมาท มความเพยร สงตนไปในธรรม อยอยางน ยอมละความดารพลานทเปน เจาเรอนเสยได. เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานน ยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษกชอวา เจรญกายคตาสต. [๓๐๔] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเขาทตยฌาน มความผองใสแหงใจภายใน มความเปนธรรมเอกผดขน เพราะสงบวตกและ วจาร ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขเกดแตสมาธอย เธอยงกายนแล ให คลกเคลา บรบรณ ซาบซานดวยปตและสขเกดแตสมาธ ไมมเอกเทศไรๆ แหงกายทกสวนของเธอ ทปตและสขเกดแตสมาธจะไมถกตอง. ดกอนภกษ


ทงหลาย เปรยบเหมอนหวงนาพ ไมมทางระบายนาทงในทศตะวนออก ทงในทศตะวนตก ทงในทศเหนอ ทงในทศใตเลย และฝนกยงไมหลงสาย นาโดยชอบตามฤดกาล ขณะนนแล ธารนาเยนจะพขนจากหวงนานน แลว ทาหวงนานนเอง ใหคลกเคลา บรบรณ ซาบซานดวยนาเยน ไมมเอกเทศ ไรๆ แหงหวงนาทกสวนนนทนาเยนจะไมถกตอง ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษยอมยงกายนแล ใหคลกเคลา บรบรณ ซาบซาน ดวยปตและสขเกดแตสมาธ ไมมเอกเทศไร ๆ แหงกายทกสวนของเธอ ทปตและสขเกดแตสมาธจะไมถกตอง. เมอภกษนนไมประมาท มความเพยร สงตนไปในธรรม อยอยางน ยอมละความดารพลานทอาศยเรอนเสยได. เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานน ยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษ กชอวา เจรญกายคตาสต. [๓๐๕] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเปนผวางเฉย เพราะหนายปต มสตสมปชญญะอย และเสวยสขดวยนามกายยอมเขาตตย- ฌานทพระอรยะเรยกเธอไดวา ผวางเฉย มสต อยเปนสขอย เธอยงกายนแล ใหคลกเคลา บรบรณ ซาบซานดวยสขปราศจากปต ไมมเอกเทศไรๆ แหงกายทกสวนของเธอ ทสขปราศจากปตจะไมถกตอง. ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนดอกบวขาบ หรอดอกบวหลวง หรอดอกบวขาว แตละชนด ในกอบวขาบ หรอในกอบวหลวง หรอในกอบวขาว เกดแลวในนา เนอง อยในนา ขนตามนา จมอยในนา อนนาเลยงไว คลก เคลา บรบรณ ซมซาบดวยนาเยนจนถงยอดและเงา ไมมเอกเทศไรๆ แหงดอกบวขาบ หรอ ดอกบวหลวง หรอดอกบวขาว ทกสวนทนาเยนจะไมถกตอง ฉนใด ด


กอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษยอมยงกายนแล ใหคลก เคลา บรบรณ ซาบซานดวยสขปราศจากปต ไมมเอกเทศไรๆ แหงกายทก สวนของเธอทสขปราศจากปตจะไมถกตอง. เมอภกษนนไมประมาท มความ เพยร สงตนไปแลวในธรรม อยอยางน ยอมละความดารพลานทอาศย เรอนเสยได. เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานน ยอมคงท แนนงเปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษทงหลาย แมอยางน ภกษกชอวาเจรญกายคตาสต. [๓๐๖] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเขาจตตถ- ฌานอนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกข และดบโสมนสโทมนส กอนๆ ได มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย เธอยอมเปนผนงเอาใจอนบรสทธ ผดผองแผไปทวกายนแล ไมมเอกเทศไรๆ แหงกายทกสวนของเธอทใจอน บรสทธผดผองจะไมถกตอง. ดกอนภกษทงหลายเปรยบเหมอนบรษนงเอาผา ขาวคลมตลอดทงศรษะ ไมมเอกเทศไรๆ แหงกายทกสวนของบรษนนทผา ขาวจะไมถกตอง ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษ ยอมเปนผนงเอาใจอนบรสทธผดผองแผไปทวกายนแล ไมมเอกเทศไรๆ แหงกายทกสวนของเธอทใจอนบรสทธผดผองจะไมถกตอง เมอภกษนนไม ประมาท มความเพยร สงตนไปแลว ในธรรม อยอยางน ยอมละความ ดารพลานทอาศยเรอนเสยได เพราะละความดารพลานนนได จตอนเปน ไปภายในเทานนยอมคงท แนนง เปนธรรมเอกผดขน ตงมน ดกอนภกษ ทงหลาย แมอยางน ภกษกชอวาเจรญกายคตาสต. [๓๐๗] ดกอนภกษทงหลาย ภกษไรๆ กตาม เจรญกายคตาสต แลว ทาใหมากแลว ชอวาเจรญและทาใหมากซงกศลธรรมสวนวชชาอยาง


ใดอยางหนงอนรวมอยในภายในดวย ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอน บคคลไรๆ กตาม นกถงมหาสมทรดวยใจแลว ชอวานกถงแมนานอยทไหล มาสสมทรสายใดสายหนงอนรวมอยในภายในดวย ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนกเหมอนกนแล ภกษไรๆ กตาม เจรญกายคตาสตแลว ทาใหมากแลว ชอวาเจรญและทาใหมาก ซง กศลธรรมสวนวชชา อยางใดอยางหนง อนรวมอยในภายในดวย. ผไมเจรญกายคตาสตมารจะไดชอง [๓๐๘] ดกอนภกษทงหลาย ภกษไรๆ กตาม ไมเจรญ ไมทาให มากซงกายคตาสตแลว มารยอมไดชอง ยอมไดอารมณ. ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบรษเหวยงกอนศลาหนกไปท กองดนเหนยวทเปยก ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความนนเปน ไฉน ? กอนศลาหนกนน จะพงไดชองในกองดนเปยก (เจาะใหเปนร ) บางไหม ? ภกษเหลานนทลวา ได พระพทธเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไรๆ กตามไม เจรญ ไมทาใหมากซงกายคตาสตแลว มารยอมไดชอง ยอมไดอารมณ [๓๐๙] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไมแหงเกราะ จงม บรษมาถอเอาเปนไมสไฟดวยตงใจวา จกตดไฟ จกกอไฟ ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนเปนไฉน ? บรษนนถอเอาไมแหงเกราะโนนเปน ไมสไฟแลวสกนไป จะพงตดไฟ จะพงกอไฟ ไดบางไหม ? ภ. ได พระพทธเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไรๆ กตามไม เจรญ ไมทาใหมากซงกายคตาสตแลว มารยอมไดชอง ยอมไดอารมณ


เจรญกายคตาสตชอวาเจรญกศลธรรมฝายวชชา [๓๑๐] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนหมอนาวางเปลาอนเขา ตงไวบนเซงรอง. จงมบรษมาถอเอาเปนเครองตกนา. ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ? บรษนนจะพงไดนาเกบไวบางไหม ? ภ. ได พระพทธเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไร ๆ กตาม ไมเจรญ ไมทาใหมากซงกายคตาสตแลว มารยอมไดชอง ยอมไดอารมณ. ผเจรญกายคตาสตมารไมไดชอง [๓๑๑] ดกอนภกษทงหลาย ภกษไร ๆ กตาม เจรญกายคตาสต แลวทาใหมากแลว มารยอมไมไดชอง ไมไดอารมณ ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบรษโยนกลมดายเบา ๆ ลงบนแผนกระดานเรยบอนสาเรจดวย ไมแกนลวน. ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ? บรษนนจะพงไดชอง บนแผนกระดานเรยบอนสาเรจดวยไมแกนลวน (จาก) กลมดายเบา ๆ นน บางไหม ? ภ. ไมไดเลย พระพทธเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไร ๆ กตาม เจรญกายคตาสตแลว ทาใหมากแลว มารยอมไมไดชอง ไมไดอารมณ. [๓๑๒] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไมสดมยาง จงมบรษ มาถอเอาเปนไมสไฟดวยตงใจวา จกตดไฟ จกกอไฟ ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ? บรษนนถอเอาไมสดมยางโนนเปน ไมสไฟแลวสกนไป จะพงตดไฟ จะพงกอไฟไดบางไหม ?


ภ. ไมไดเลย พระพทธเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไร ๆ กตาม เจรญกายคตาสตแลว ทาใหมากแลว มารยอมไมไดชอง ไมไดอารมณ. เปรยบเทยบผเจรญกายคตาสตเหมอนหมอนาเตม [๓๑๓] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนหมอนา มนาเตมเปยม เสมอขอบปาก พอทกาจะดมกนได อนเขาตงไวบนเชงรอง. จงมบรษมาถอเอา เปนเครองตกนา. ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ? บรษนนจะพงไดนาเกบไว บางไหม ? ภ. ไมไดเลย พระพทธเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไร ๆ กตาม เจรญกายคตาสตแลว ทาใหมากแลว มารยอมไมไดชอง ไมไดอารมณ. [๓๑๔] ดกอนภกษทงหลาย ภกษไร ๆ กตาม เจรญกายคตาสต แลว ทาใหมากแลว เธอนอมจตไปในธรรมใด ๆ ทควรทาใหแจงดวยอภญญา จะถงความเปนผสามารถในธรรมนน ๆ นนแหละ เพราะการทาใหแจงดวย อภญญาได ในเมอมสตเปนเหต. ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนหมอนา มนาเตมเปยมเสมอขอบปาก พอทกาจะดมกนได อนเขาตงไวบนเชงรอง บรษมกาลงมายงหมอนานนโดยทางใด ๆ จะพงมาถงนาโดยทางนน ๆ ได หรอ ? ภ. ได พระพทธเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไร ๆ กตาม เจรญกายคตาสตแลว ทาใหมากแลว เธอนอมจตไปในธรรมใด ๆ ทควรทา ใหแจงดวยอภญญา จะถงความเปนผสามารถในธรรมนน ๆ นนแหละ เพราะ การทาใหแจงดวยอภญญาได ในเมอมสตเปนเหต.


เปรยบเทยบผเจรญกายคตาสตเหมอนสระโบกขรณ [๓๑๕] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนสระโบกขรณสเหลยมใน ภมภาคทราบ เขาพนคนไว มนาเตมเปยมเสมอขอบปาก พอทกาจะดมกนได บรษมกาลงเจาะคนสระโบกขรณนนทางดานใด ๆ นาจะพงไหลมาทางดาน นน ๆ ไดหรอ ? ภ. ไหลมาได พระพทธเจาขา. พ. ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไร ๆ กตาม เจรญกายคตาสตแลว ทาใหมากแลว เธอนอมจตไปในธรรมใด ๆ ทควรทา ใหแจงดวยอภญญา จะถงความเปนผสามารถในธรรมนน ๆ นนแหละ เพราะ การกระทาใหแจงดวยอภญญาได ในเมอมสตเปนเหต. เปรยบเทยบผเจรญกายคตาสตเหมอนสารถขบรถ [๓๑๖] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนรถมาอาชาไนยเขาเทยม มาแลว มแสเสยบไวในทระหวางมาทงสองจอดอยบนพนทเรยบตรงทางใหญ ๔ แยก. นายสารถผฝกมา เปนอาจารยขบขผฉลาด ขนรถนนแลว มอซาย จบสายบงเหยน มอขวาจบแส ขบรถไปยงทปรารถนาได ฉนใด ดกอน ภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล ภกษไร ๆ กตาม เจรญกายคตาสตแลว ทาใหมากแลว เธอยอมนอมจตไปในธรรมใด ๆ ทควรทาใหแจงดวยอภญญา จะถงความเปนผสามารถในธรรมนน ๆ นนแหละ เพราะการกระทาใหแจง ดวยอภญญาได ในเมอมสตเปนเหต.


อานสงสการเจรญกายคตาสต ๑๐ ประการ [๓๑๗] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนภกษเสพแลวโดยมาก เจรญแลว ทาใหมากแลว ทาใหเปนยานแลว ทาใหเปนพนทตงแลว ให ดารงอยเนอง ๆ แลว อบรมแลว ปรารภสมาเสมอดแลว พงหวงอานสงส ๑๐ ประการน คอ (๑) อดกลนตอความยนรายและความยนดได ไมถกความยนราย ครอบงา ยอมครอบงาความยนรายทเกดขนแลวอยดวย. (๒) อดกลนตอภยและความหวาดกลวได ไมถกภยและความหวาด กลวครอบงา ยอมครอบงาภยและความหวาดกลว ทเกดขนแลวอยดวย. (๓) อดทน คอเปนผมปรกตอดกลนตอความหนาว ความรอน ความหว ความกระหาย ตอสมผสแหงเหลอบ ยง ลม แดด. และสตว เสอกคลาน ตอทานองคาพดทกลาวราย ใสราย ตอเวทนาประจาสรระทเกด ขนแลว อนเปนทกขกลา เจบแสบ เผดรอน ไมใชความสาราญ ไมเปนท ชอบใจ พอจะสงหารชวตได. (๔) เปนผไดฌาน ๔ อนเกดมในมหตคตจต เครองอยสบายใน ปจจบน ตามความปรารถนา ไมยาก ไมลาบาก. (๕) ยอมแสดงฤทธไดเปนอเนกประการ คอ คนเดยวเปนหลายคน กได หลายคนเปนคนเดยวกได ปรากฏตวหรอหายตวไปนอกฝา นอกกาแพง นอกภเขาไดไมตดขด เหมอนไปในทวางกได ทาการผดขนและดาลงในแผน ดนเหมอนนากได เดนบนนาไมแตกเหมอนเดนบนแผนดนกได เหาะไปใน อากาศโดยบลลงกเหมอนนกกได ลบคลาพระจนทรและพระอาทตยซงมฤทธ มอานภาพมากปานฉะน ดวยฝามอกได ใชอานาจทางกายไปจนถงพรหมโลก กได.


(๖) ยอมฟงเสยงทงสอง คอ เสยงทพยและเสยงมนษย ทงทไกล และทใกลไดดวยทพยโสตธาต อนบรสทธ ลวงโสตของมนษย. (๗) ยอมกาหนดรใจของสตวอน และบคคลอนได ดวยใจ คอ จตมราคะกรวาจตมราคะ หรอจตปราศจากราคะกรวาจตปราศจากราคะ จตม โทสะกรวาจตมโทสะ หรอจตปราศจากโทสะกรวาจตปราศจากโทสะ จตม โมหะกรวาจตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะกรวาจตปราศจากโมหะ จตหดห กรวาจตหดห จตฟงซานกรวาจตฟงซาน จตเปนมหคคตะกรวาจตเปน มหคคตะ หรอจตไมเปนมหคคตะกรวาจตไมเปนมหคคตะ จตยงมจตอนยงกวา กรวาจตยงมจตอนยงกวา หรอจตไมมจตอนยงกวากรวาจตไมมจตอนยงกวา จตตงมนกรวาจตตงมน หรอจตไมตงมนกรวาจตไมตงมน จตหลดพนแลว กรวาจตหลดพนแลว หรอจตยงไมหลดพนกรวาจตยงไมหลดพน. (๘) ยอมระลกถงขนธ ทอยอาศยในชาตกอนไดเปนอเนกประการ คอระลกไดชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง หลายสงวฏกปบาง หลายววฏกป บาง หลายสงวฏววฏกปบาง วาในชาตโนน เรามชออยางน มโคตรอยางน มผวพรรณอยางน มอาหารอยางน เสวยสขและทกขอยางน มกาหนดอาย เทาน เรานนเคลอนจากชาตนนแลว บงเกดในชาตโนน แมในชาตนน เรากมชออยางน มโคตรอยางน มผวพรรณอยางน มอาหารอยางน เสวย สขและทกขอยางน มกาหนดอายเทาน เรานนเคลอนจากชาตนแลว จงเขา ถงในชาตน ยอมระลกถงขนธทอยอาศยในชาตกอนไดเปนอเนกประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศเชนน.


(๙) ยอมมองเหนหมสตวกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต ม ผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธลวง จกษของมนษย ฯลฯ ยอมมองเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอน บรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมทราบชดหมสตวผเปนไปตามกรรม เชนน. (๑๐) ยอมเขาถงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะ อาสวะทงหลายสนไป ทาใหแจง เพราะรยงดวยตนเอง ในปจจบนอย. ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนภกษเสพแลวโดยมาก เจรญแลว ทาใหมากแลว ทาใหเปนยานแลว ทาใหเปนพนทตงแลว ใหดารงอยเนอง ๆ แลว อบรมแลว ปรารภสมาเสมอดแลว พงหวงอานสงส ๑๐ ประการได ดงนแล. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระภาษตนแลว ภกษเหลานนตาง ชนชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ กายคตาสตสตรท ๙


อรรถกถากายคตาสตสตร กายคตาสตสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. บรรดาบทเหลานน บทวา เคหสตา ไดแก อาศยกามคณ ความดารอนแลนไป ชอวา สรสงกปปา (ความดารพลาน) กธรรมชาต ชอ สร เพราะพลานไป อธบายวา แลนไป. บทวา อชฌตตเมว ความวา ในอารมณอนเปนภายในเทานน. บทวา กายคตาสต ไดแก สตอนกาหนด (พจารณา) กายบาง มกายเปนอารมณบาง. เมอกลาววา กาหนด (พจารณา) กาย ยอมเปนอนกลาวถงสมถะ เมอกลาววา มกายเปนอารมณ ยอมเปน อนกลาวถงวปสสนา ยอมเปนอนกลาวถงทงสมถะ และวปสสนา ดวยบท ทงสอง. ตรสกายานปสสนา ๑๔ อยาง ในมหาสตปฏฐาน มคาวา ปน จ ปร ฯเปฯ เอว โข ภกขเว ภกข กายคต สต๑ ภาเวต (ขออนยงมอก ฯลฯ ภกษทงหลาย ภกษยอมเจรญกายคตาสต อยางนแล) ดงนเปนตน. บทวา อนโตคธา ตสส ความวา (กศลธรรม) ยอมเปนอน รวมลงในภายในแหงภาวนาของภกษนน. ในบทวา วชชาภาคยา นมอธบาย วา ชอวา สวนวชชา เพราะสองเสพ (คอได) วชชาดวยอานาจสมปโยค ดงนบาง. ชอวา สวนวชชา เพราะเปนไปในสวนวชชา คอในกลมวชชา ดงนบาง. ในกศลธรรมอนเปนสวนวชชานน วชชา ๘ คอ วปสสนาญาณ ๑ มโนมยทธ ๑ อภญญา ๖ ดวยอรรถวเคราะหขอแรก แมธรรมทงหลายท สมปยตดวยวชชา ๘ เหลานน กเปนสวนแหงวชชา. (วชชาภาคยะ). ดวยอรรถวเคราะหขอหลง วชชาอยางใดอยางหนง เพยงวชชาเดยว ใน บรรดาวชชา ๘ เหลานน ชอวาวชชา วชชาทเหลอทงหลายเปนสวนแหง- ๑. ม. กายคตาสต.


วชชา. เมออธบายอยางน วชชากด ธรรมทสมปยตดวยวชชากด พง ทราบวา เปนสวนแหงวชชาทงนน. ในบทวา เจตสา ผโฏ นมอธบาย วา การแผม ๒ อยาง คอ แผดวยอาโปกสณ, แผดวยทพยจกษ, ใน การแผ ๒ อยางนน การเขาอาโปกสณแลวแผไปดวยนา ชอวา แผดวย อาโปกสณ แมนาสายเลกๆ (แคว) ทไหลลงสทะเลทงหมด ยอมเปนอน รวมอยภายในทะเลใหญ แมทอาโปกสณถกตองแลวอยางน. สวนการเจรญ อาโลกกสณแลวแลดทะเลทงหมดดวยทพยจกษ ชอวาแผไปดวยทพยจกษ เมอทะเลใหญแมททพยจกษถกตองแลวอยางน แมนาสายเลกๆ ทไหลลงส ทะเลทงหมด ยอมเปนอนรวมอยภายในทงนน. บทวา โอตาร ไดแก ระหวาง คอ ชอง. บทวา อารมมณ ไดแก เปนปจจยแหงการบงเกดกเลส. บทวา ลเภถ โอตาร ความวา พงไดการเขาไป อธบายวา พงแทงตลอดไปจนถงทสด. บทวา นกเขปน ไดแก (เนอ) ททจะเกบนาไว. ทรงเปรยบบคคลผไมเจรญกายคตาสต ดวยกองดนเปยกเปนตนอยาง นแลว บดนเพอจะทรงเปรยบบคคลผเจรญกายคตาสตดวยแผนไมแกนเปนตน จงตรสคาวา เสยยถาป ดงนเปนตนไป. ในบทเหลานน บทวา อคคฬผลก ไดแก บานประต. บทวา กากเปยโย ความวา อนกาจบทขอบปากแลวกมคอดมได. บทวา อภาสจฉกรณยสส แปลวา พงทาใหแจงดวยอภญญา. บทวา สกขพยต ปาปณาต ไดแก ถงความประจกษ. บทวา สต สตอายตเน คอ เมอเหตแหงสตมอย.


ถามวา กอะไรเปนเหตในทน. ตอบวา อภญญานนแหละเปนเหต. บทวา อาฬพทธา ไดแก กนเขอน. บทวา ยานกตาย คอ ทาใหเหมอนยานทเทยมไวแลว บทวา วตถกตาย คอ ทาใหเปนทพงอาศย (ทจอด). บทวา อนฏ ตาย คอ เปนไปเนอง ๆ. บทวา ปรจตาย คอ ทาการสงสมไว. บทวา สสมารทธาย ไดแก ปรารภสมาเสมอดแลว คอ ประคบประคองไวอยาง ด. คาทเหลอในบททงปวงงายทงนนแล. จบ อรรถกถากายคตาสตสตรท ๙


๑๐. สงขารปปตตสตร วาดวยปฏปทาใหสาเรจความปรารถนา [๓๑๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน:- สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยท พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ สมยนนแล พระผม พระภาคเจาตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานน ทลรบพระพทธดารสแลว. พระผมพระภาคเจาไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย เรา ตถาคตจกแสดงความเกดขนแหงสงขารแกเธอทงหลาย. เธอทงหลายจงฟง ความเกดขนแหงสงขารนน จงใสใจใหด เราตถาคตจกกลาวตอไป. ภกษ เหลานนทลรบพระผมพระภาคเจาวา ชอบแลวพระพทธเจาขา. ปฏปทาเพอเปนกษตรยมหาศาล [๓๑๙] พระผมพระภาคเจาจงไดตรสดงนวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลวพงเขาถงความ เปนสหายแหงกษตรยมหาศาลเถด ดงนกม เธอจงตงจตนน อธษฐาน จตนน เจรญจตนน ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญ แลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไปเพอความสาเรจในภาวะนน ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจในความเปน สหายแหงกษตรยมหาศาล.


ปฏปทาเพอเปนพราหมณมหาศาล [๓๒๐] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก คอภกษเปนผ ประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอมความปรารถนา อยางนวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความเปนสหายแหง พราหมณมหาศาลเถด ดงนกม. . . วา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความเปนสหายแหงคฤหบดมหาศาลเถด ดงนกม เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานนอนเธอ เจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไปเพอความสาเรจในภาวะ นน ๆ ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจใน ความเปนสหายแหงคฤหบดมหาศาล ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนดาวดงส [๓๒๑] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา เทวดา ชนดาวดงส มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข เธอมความปรารถนา อยางนวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความเปนสหายแหง เทวดาชนดาวดงสเถด. เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมาก แลวอยางน ยอมเปนไปเพอความสาเรจในภาวะนน. ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจในความเปนสหายแหงเทวดาชน ดาวดงส. ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนยามา

ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชนยามา. . .


ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนดสต ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชนดสต . . ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนนมมานรด ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชนนมมานรด . . ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนปรนมมตวสวตด ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชนปรนมมต- วสวตด มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข. เธอมความปรารถนาอยาง นวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความเปนสหายแหงเทวดาชน ปรนมมตวสวตดเถด เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมาก แลวอยางน ยอมเปนไปเพอความสาเรจในภาวะนน. ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจในความเปนสหายแหงเทวดาชน ปรนมมตวสวตด. ปฏปทาเพอเปนสหสสพรหม [๓๒๒] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา สหสส-

พรหม มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข ดกอนภกษทงหลาย สหสสพรหม ยอมนอมจตแผไปตลอดโลกธาตพนหนงอย. แมสตวทงหลาย ทเกดแลวในสหสสพรหมนน กนอมจตแผไปอยได. ดกอนภกษทงหลาย


เปรยบเหมอนบรษมนยนตาด วางมะขามปอมผลหนงในมอแลวพจารณาได ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย สหสสพรหมกฉนนนเหมอนกนแล ยอมนอม จตแผไปตลอดโลกธาตพนหนงอย. แมสตวทงหลายทเกดแลวใน สหสส- พรหมนน กนอมจตแผไปอยได. เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความเปนสหายแหงสหสสพรหมเถด เธอจง ตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและวหารธรรมเหลา นน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไปเพอความ สาเรจในภาวะนน. ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความ สาเรจในความเปนสหายแหงสหสสพรหม. ปฏปทาเพอเปนทวสหสสพรหม. . .ปญจสหสสพรหม [๓๒๓] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวาทวสหสส- พรหม... ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา ตสหสสพรหม... ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา จตสหสสพรหม.... ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา ปญจสหสสพรหม มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข ดกอนภกษทงหลาย ปญจสหสส- พรหม ยอมนอมจตแผไปตลอดโลกธาตหาพนอย. แมสตวทงหลายทเกดแลว ในปญจสหสสพรหมนน กนอมจตแผไปอยได. เปรยบเหมอนบรษมนยน- ตาด วางผลมะขามปอม ๕ ผลในมอแลวพจารณาดได ฉนใด. ดกอนภกษ


ทงหลาย ปญจสหสสพรหมกฉนนนเหมอนกนแล ยอมนอมจตแผไปตลอด โลกธาตหาพนอย. แมสตวทงหลายทเกดแลวในปญจสหสสพรหมกนอมจตแผ ไปอยได. เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลว พง เขาถงความเปนสหายแหงปญจสหสสพรหมเถด. เธอจงตงจตนน อธษฐาน จตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญ แลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไป เพอความสาเรจในภาวะนน. ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจในความเปน สหายแหงปญจสหสสพรหม. ปฏปทาเพอเปนทสสหสพรหม [๓๒๔] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา ทสสหสส- พรหม มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข. ดกอนภกษทงหลาย ทสสหสส- พรหมยอมนอมจตแผไปตลอดโลกธาตหมนหนงอย. แมสตวทงหลายทเกด แลวในทสสหสสพรหมนน กนอมจตแผไปอยได ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนแกวไพฑรย งามโชตชวง แปดเหลยมอนเขาเจยระไนดแลว วางไวบนผากมพลเหลอง ยอมสองแสงเรองไพโรจน ฉนใด ดกอนภกษทง- หลาย ทสสหสสพรหมกฉนนนเหมอนกนแล ยอมนอมจตแผไปตลอดโลก ธาตหมนหนงอย แมสตวทงหลายทเกดแลวในทสสหสสพรหมนน กนอม จตแผไปอยได. เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไป แลว พงเขาถงความเปนสหายแหงทสสหสสพรหมเถด เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานน อน เธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไปเพอความสาเรจใน


ภาวะนน ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจ ในความเปนสหายแหงทสสหสสพรหม. ปฏปทาเพอเปนสตสหสสพรหม [๓๒๕] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอก คอภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวาสตสหสส- พรหม มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข ดกอนภกษทงหลาย สต- สหสสพรหมยอมนอมจตแผไปตลอดโลกธาตแสนหนงอย. แมสตวทงหลาย ทเกดแลวในสตสหสสพรหมนน กนอมจตแผไปอยได ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนแทงทองชมพนท ทเขาหลอมดวยความชานาญดในเบาของชาง ทองผฉลาดแลว วางไวบนผากมพลสเหลอง ยอมสองแสงเรอง ไพโรจน ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย สตสหสสพรหมกฉนนนเหมอนกนแล ยอม นอมจตแผไปตลอดโลกธาตแสนหนงอย. แมสตวทงหลายเกดแลว ในสตสหสสพรหมนน กนอมจตแผไปอยได. เธอมความปรารถนาอยางน วา ไฉนหนอ เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความเปนสหายแหงสตสหสส- พรหมเถด เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน.... ความปรารถนา และวหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอม เปนไปเพอความสาเรจในภาวะนน. ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความเปนสหายแหงสตสหสสพรหม. ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนอาภา ๓ ชน [๓๒๖] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชน อาภา มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข. เธอมความปรารถนาอยางนวา


ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลวพงเขาถงความเปนสหายแหงเทวดาชนอาภา เถด เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและ วหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปน ไปเพอความสาเรจในภาวะนน. ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจในความเปนสหายแหงเทวดาชนอาภา. ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชนปรตตาภา... ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชนอปปมา- ณาภา.... ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชนอาภสสรา มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข. เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉน หนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความเปนสหายแหงเทวดาชนอาภสสรา เถด. เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและ วหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปน ไปเพอความสาเรจในภาวะนน ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปน ไปเพอความสาเรจในความเปนสหายแหงเทวดาชนอาภสสรา. ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนสภา ๓ ชน [๓๒๗] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชน สภา...


ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา เทวดาชนปรตตส- ภา... ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา เทวดาชนอปปมาณ- สภา... ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนสภกณหา ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา เทวดาชนสภกณหา มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉน หนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความเปนสหายแหงเทวดาชน สภกณหา เถด. เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและวหาร ธรรมเหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไป เพอความสาเรจในภาวะนน. ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปน ไปเพอความสาเรจในความเปนสหายแหงเทวดาชนสภกณหา. ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนเวหปผลา [๓๒๘] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาชน เวหปผลา... ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนอวหา

ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา เทวดาชนอวหา...


ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนอตปปา ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวาเทวดาชนอตปปา... ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนสทสสา ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวาเทวดาชนสทสสา... ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนสทสส ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวาเทวดาชนสทสส... ปฏปทาเพอเปนเทวดาชนอกนฏฐา ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา เทวดาชนอกนฏฐา มอายยน มวรรณะ มากดวยความสข เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉน หนอ ! เมอเราตายไปแลวพงเขาถงความเปนสหายแหงเทวดาชนอกนฏฐาเถด. เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและวหารธรรม เหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไปเพอ ความสาเรจในภาวะนน ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไป เพอความสาเรจในความเปนสหายแหงเทวดาชนอกนฏฐา.

ปฏปทาเพอเขาถงอากาสานญจายตนภพ [๓๒๙] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาผ เขาถงอากาสานญจายตนภพ มอายยน ดารงอยนาน มากดวยความสข.


เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉนหนอ ! เมอเราตายไปแลว พงเขาถง ความเปนสหายแหงเทวดาผเขาถงอากาสานญจายตนภพเถด เธอจงตงจต นน อธษฐานจตนน เจรญจตนน. ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไปเพอความสาเรจ ในภาวะนน ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจ ในความเปนสหายแหงเทวดาผเขาถงอากาสานญจายตนภพ. ปฏปทาเพอเขาถงวญญานญจายตนภพ [๓๓๐] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เธอไดฟงวา เทวดาผ เขาถงวญญาณญจายตนภพ มอายยน ดารงอยนาน มากดวยความสข เธอมความปรารถนาอยางนวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความ เปนสหายแหงเทวดาผเขาถงวญญาณญจายตนภพเถด. เธอจงตงจตนน อธษฐานจตนน เจรญจตนน ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานน อน เธอเจรญแลวอยางน ทาใหมากแลวอยางน ยอมเปนไปเพอความสาเรจใน ภาวะนน ดกอนภกษทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจ ในความเปนสหายแหงเทวดาผเขาถงวญญาณญจายตนภพ. ปฏปทาเพอเขาอากญจญญายตนภพ [๓๓๑] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา เทวดาผ เขาถงอากญจญญายตนภพ..


ปฏปทาเพอเขาถงเนวสญญานาสญญายตนภพ ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผประกอบดวย ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอไดฟงวา เทวดาผเขาถงเนว- สญญานาสญญายตนภพ มอายยน ดารงอยนาน มากดวยความสข เธอ มความปรารถนาอยางนวา ไฉนหนอ ! เราเมอตายไปแลว พงเขาถงความ เปนสหายแหงเทวดาผเขาถงเนวสญญานาสญญายตนภพเถด เธอจงตงจต นน อธษฐานจตนน เจรญจตนน ความปรารถนาและวหารธรรมเหลานน อนเธอเจรญแลวอยางน ยอมเปนไปเพอความสาเรจในภาวะนน. ดกอนภกษ ทงหลาย นมรรค นปฏปทา เปนไปเพอความสาเรจในความเปนสหายแหง เทวดาผเขาถงเนวสญญานาสญญายตนภพ. ปฏปทาเพอใหบรรลเจโตวมตตและปญญาวมตต [๓๓๒] ดกอนภกษทงหลาย ประการอนยงมอกคอ ภกษเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา. เธอมความปรารถนา อยางนวา ไฉนหนอ ! เราพงเขาถงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหา อาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ทาใหแจงเพราะรยงดวยตนเอง ใน ปจจบนอย. เธอจงเขาถงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ทาใหแจงเพราะรยงดวยตนเอง ในปจจบนอย. ดกอนภกษทงหลาย ภกษนยอมไมเกดในทไหนๆ. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระภาษตนแลว ภกษเหลานนตางชน ชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาคเจาแล. จบ สงขารปปตตสตรท ๑๐ จบ อนปทวรรคท ๒


หวขอเรองของอนปทวรรคนน ดงน เรองบทโดยลาดบ ๑ เรองความบรสทธ ๑ เรองธรรมของคนด ๑ เรองธรรมทควรเสพ ๑ เรองแจกธาตมากอยาง ๑ เรองประกาศชอ พระพทธะ ๑ กบเรองจตตารสะ ๑ เรองลมหายใจ ๑ เรองกายคตา- สต ๑ เรองสดทายคอเรองความสาเรจเกดขนในวนเพญ ๒ เพญ คราวท พระจนทรบรสทธปราศจากมลทน และพระผมพระภาคเจาทรงปรารภ เปน ธรรมมใชกจของพระองค รวมเปนวรรคสาคญชออนปทวรรคท ๒ มธรรม อนประเสรฐทชนจานวนมากเสพแลว.


อรรถกถาสงขารปปตตสตร สงขารปปตตสตร มคาเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน พงทราบวนจฉย ในสงขารปปตตสตรนนดงตอไปน. ความวา ความ เกดขนแหงสงขารทงหลายเทานน ชอวา สงขารปปตต ไมใชการอปบต ของสตว ของบคคล. อกอยางหนง อปปตตภพ คอความอบตแหงขนธ ทงหลาย ดวยปญญาภสงขาร ชอวา สงขารปปตต. บทวา สทธาย สมนนาคโต ความวา ธรรม ๕ ประการ มศรทธา เปนตน เปนโลกยะ. บทวา ทหต แปลวา ตงไว. บทวา อธฏาต ไดแก ประ- ดษฐานไว. บทวา สงขารา จ วหารา จ (แปลวา ความปรารถนาและวหารธรรม) ไดแก ธรรม ๕ ประการมศรทธาเปนตนนนแหละ พรอมดวยความปรารถนา. บทวา ตตรปปตตยา คอ เพอตองการเกดในทนน. บทวา มคโค ปฏปทา ไดแก ธรรม ๕ ประการนนแหละพรอมกบความปรารถนา. อธบายวา บคคลใด มธรรม ๕ ประการ แตไมมความปรารถนา คตของบคคลนนไมตอเนองกน. บคคลใด มความปรารถนา แตไมมธรรม ๕ ประการ คตแมของบคคลนน กไมตอเนองกน บคคลเหลาใดมธรรม ๕ ประการ และความปรารถนา ทงสองอยาง คตของบคคลเหลานนตอเนองกน อปมาเหมอนบคคลยงลกศร ไปในหวงอากาศ กาหนดไมไดวาจะเอาปลาย หรอตรงกลาง หรอเอาโคนลง ฉนใด การถอปฏสนธของสตวทงหลายเหลานน กฉนนน เอาแนนอนไมได เพราะฉะนน กระทากศลกรรมแลวทาความปรารถนาในทแหงหนงยอมควร. บทวา อามณฑ ไดแก ผลมะขามปอม. ผลมะขามปอมนนยอม ปรากฏโดยประการทงปวงทเดยว แกบรษผมตาด ฉนใด พนแหงโลกธาต


พรอมทงสตวผเกดในนน ยอมปรากฏแกพรหมนน ฉนนน. ในทกบทกม นยดงกลาวน. บทวา สโภ แปลวา งาม. บทวา โชตมา คอ ถงพรอมดวย อาการ. บทวา สปรกมมกโต ไดแก มบรกรรมอนทาไวดแลว ดวย การเจยระไนเปนตน. บทวา ปณฑกมพเล นกขตโต ไดแก วางไวบน ผากมพลแดง. บทวา สตสหสโส ไดแก พรหมผแผแสงสวางไปในแสนโลกธาต. บทวา นกข ไดแก เครองประดบททาดวยทองนกขะ ๕ สวณณะ ทอง เนอหา ชอวา นกขะ กเครองประดบททาดวยทองหยอนนกขะ จะไมทน ตอการต และการขดส แตททาดวยทองเกนนกขะ จะทนตอการตและการ ขดส แตมสไมสวย ปรากฏเปนธาตหยาบ. ททาดวยทองนกขะจะทนตอการ ตและการขดส บทวา ชมโพนท คอ เกดในแมนาชมพ. กกงหนงๆ ของตนหวาใหญ (มหาชมพ) แผกวางไปกงละ ๕๐ โยชน. แมนาสายใหญๆ ไหลผานไปทางพนททงหลายเหลานน หนอทองคาเกดขนในททผลชมพตกลง ณ สองฟากฝงของแมนาเหลานน ถกนาในแมนานนพดพาไหลเขาไปสมหา- สมทรโดยลาดบ. ทานหมายถงทองเกดดงกลาวนน จงกลาววา ชมโพนท (ทองนกขะทเกดในแมนาชมพ) ดงน. บทวา ทกขกมมารปตตอกกามขสกสลสมปหฏ ความวา อนบตรชางทองผฉลาด ผขยน หลอมในเบาใหไดทแลว บทวา อกกามเข ไดแก ในเตา. บทวา สมปหฏ คอ ทงสม (ไลข) ทงตและขด. ก ในวตถปมสตร และธาตวภงคสตร ตรสการทาทองทงกอนใหบรสทธ แตในพระสตรน ตรสการทาทองรปพรรณใหบรสทธ กในคาวา ผรตวา อธมจจตวา ซงตรสไวในทกวาระนน การแผไปม ๕ อยาง คอ แผไป


ดวยจต ๑ แผไปดวยกสณ ๑ แผไปดวยทพยจกษ ๑ แผไปดวย แสงสวาง ๑ แผไปดวยสรระ ๑ ในการแผ ๕ อยางนน การรจต ของสตวทงหลายในพนโลกธาต ชอวา แผไปดวยจต. การแผกสณไปใน พนโลกธาต ชอวา แผไปดวยกสณ. การขยายแสงสวางออกไปแลว ดพนโลกธาต ชอวา แผไปดวยทพยจกษ. แมการแผไปดวยแสงสวาง กคอการแผไปดวยทพยจกษนนแหละ การแผรศมแหงสรระไปในพนโลก ธาต ชอวา การแผไปดวยสรระ. ในททกแหง ควรกลาวการแผ ๕ ประการน ไมใหแตกแยกกน. สวน พระตปฎกจลลาภยเถระ กลาววา ในการเปรยบดวยแกวมณ การแผไปยอมปรากฏเหมอนแผดวยกสณ ในการเปรยบดวยทองนกขะ การ แผยอมปรากฏเหมอนแผไปดวยรศมแหงสรระ ดเหมอนทานจะปฏเสธวาทะ ของทานตปฎกจลลาภยเถระวา ชอวาอรรถกถา (การอธบายความอยางท ทานวานน) ไมม แลวกลาววา การแผรศมแหงสรระไมมตลอดกาล ควร กลาวโดยไมทาใหการแผ ๔ ประการเสยหาย. บทวา อธมจจต เปนไวพจน (คาใชแทนกนได) ของบทวา ผรณะ (คอการแผ). อกอยางหนง บทวา ผรต ไดแก แผไป. บทวา อธมจจต ไดแก รอย. ในบทวา อาภา เปนตน เทวดาอกเหลาหนงตางหาก ชอวา อาภา เปนตน ไมม (มแต) เทวดา ๓ เหลา มเหลาปรตตาภาเปนตน ชอวา อาภา. เทวดาเหลาปรตตาสภา เปนตน และเหลาสภกณหา เปนตน ชอ วา สภา เทวดาเหลาเวหปผลา เปนตน ปรากฏชดแลว. บคคลอบรมธรรม ๕ ประการเหลาน จะเกดในสวรรคชนกามาวจร ได (กไมวากระไร) กอน แตทานจะบงเกดในพรหมโลก และถงความสน อาสวะได อยางไร ?


ธรรม ๕ ประการ (คอศรทธา ศล สตะ จาคะ และปญญา) เหลาน เปนศล. บคคลนนตงอยในศลนแลวกระทากสณบรกรรม ทาสมาบต ทงหลายเหลานนใหเกดขนในกาลนน ยอมบงเกดในพรหมโลกทมรป. ทาอรปฌานทงหลายใหเกดขนแลว ยอมบงเกดในพรหมโลกทไมมรป. เจรญวปสสนา อนมสมาบตเปนปทฏฐานแลวทาใหแจงอนาคามผล ยอม เกดในชนสทธาวาส ๕. เจรญมรรคใหสงขน ยอมถงความสนอาสวะ แล. จบ อรรถกถาสงขารปปตตสตรท ๑๐

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. อนปทสตร ๒. ฉวโสธนสตร ๓. สปปรสสตร ๔. เสวตพ- พาเสวตพพสตร ๕. พหธาตกสตร ๖. อสคลสตร ๗. มหาจต- ตารสกสตร ๘. อานาปานสตสตร ๙. กายคตาสตสตร ๑๐. สง- ขารปปตตสตร

Documents

Tri91 22+มัชฌิมนิกาย+อุปริปัณณาสก์+เล่ม+๓+ภาค+๑