- 15 -

หวขอเคาโครงเรองของผลงาน สายงานวชาการเกษตร

1. ชอผลงาน การประเมนความเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจเพอวางแผนการใชทดนในการฟนฟ

พนทลมนาวกฤต ลมนาสาขาแมนายมตอนบน

๒. บทนา/ความสาคญของปญหา สถานการณและแนวโนมปญหาทดนและทรพยากรทดนของประเทศไทย อาท การมทดนอยอยาง

จากด แตมความตองการใชทดนเพมมากขน เนองจากประชากรทเพมขน จงเกดการบกรกทดนของรฐ เชน พนทปาไม โดยเฉพาะการบกรกพนทปาอนรกษ พนทลมนาชนท 1 เพอทาการเกษตรและไรเลอนลอย สงผลกระทบใหเกดการชะลางพงทลายในพนทลาดชนเกดนาปาไหลหลากไดสงและดนถลมเกดความเสอมโทรมของทรพยากรดนจากการใชประโยชนทดนตดตอกนเปนเวลานาน และสาเหตหนงทสาคญคอการใชทรพยากรทดนไมสอดคลองกบศกยภาพพนท ไมถกตองตามความเหมาะสมของพนท ขาดการอนรกษดนและนา รวมถงขาดการปรบปรงบารงดน สงผลใหความอดมสมบรณของดนลดลง เกดการชะลางพงทลายของดนนอกจากน ความเสอมโทรมของทรพยากรดนยงเกดตามสภาพธรรมชาตหรอสมบตของดนเอง เชน เปนดนตน ดนบนพนทสงชน ซงเสยงตอการชะลางพงทลายของดน เปนอปสรรคตอการเจรญเตบโตและใหผลผลตของพช เกดการขาดแคลนนาเพอการเกษตร ประกอบกบปญหาดานการบรหารจดการทดนอยางไมเปนระบบสงผลใหเกดวกฤตในพนทตางๆ

กองนโยบายและแผนการใชทดนตระหนกและเขาใจถงวกฤตทเกดขน ในปงบประมาณ 2559 จงดาเนนการวเคราะหสถานภาพของลมนาสาขา และจดลาดบความสาคญของปญหาทกอใหเกดวกฤตในลมนายม โดยรวบรวม ศกษา ชประเดนปญหาทเกดกบทรพยากรดน ทรพยากรนา ทรพยากรปาไม การใชประโยชนทดน สภาวะเศรษฐกจและสงคม จากการวเคราะหและจดลาดบความสาคญของปญหาทกอใหเกดวกฤต พบวาในลมนายมมลมนาสาขาทเกดวกฤตไดแก ลมนาสาขาแมนายมตอนบน จงดาเนนการวางแผนการใชทดนเพอฟนฟพนทลมนาวกฤตในลมนาสาขาดงกลาวโดยวเคราะหจดทาหนวยทดน ประเมนการชะลางพงทลายของดนประเมนคณภาพทดนดานกายภาพ ดานเศรษฐกจ ตลอดจนวเคราะหนโยบายและกฎหมายทเกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรตางๆ ทงดานการอนรกษและพฒนา ทมผลตอสถานภาพของทรพยากรทเปนปญหา ซงสงผลใหเกดวกฤตในลมนาสาขา กาหนดแผนการใชทดน และเขตการใชทดนเพอเปนกรอบหรอแนวทางในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางเปนระบบ เพอลดปญหาความเสอมโทรม และผลกระทบจากการใชทรพยากรธรรมชาต ลดปญหาความรนแรงของภยธรรมชาต ตลอดจนเปนกรอบหรอแนวทางการพฒนาการเกษตร เพอนาไปสการอนรกษฟนฟและสรางความอดมสมบรณของพนทปาตนนาและอนรกษฟนฟทรพยากรดนและการใชประโยชนทดน อนรกษฟนฟจดหาปรบปรงแหลงนาเพอการอปโภคบรโภคอตสาหกรรมและเกษตรกรรมรกษาคณภาพสงแวดลอมทดแกสงคม และประเทศไทยใหมการพฒนาอยางยงยนไดในทสด

การประเมนความเหมาะสมของทดนในรายงานฉบบนจงเปนเครองมอชนดหนงทใชประโยชนในการพจารณาศกยภาพของหนวยทดนตอการใชประโยชนทดนประเภทตางๆ ในระดบการจดการทแตกตางกน โดยใชหลกการวธการประเมนคณภาพทดนของ FAO Framework ค.ศ. 1983 มาใช เนองจากวธการดงกลาวสามารถใชไดกบทกระดบมาตราสวนของการสารวจ และตอบวตถประสงคไดเทยงตรง วธการดงกลาวปจจบนยงใชเปนวธหลกในระบบการประเมนคณภาพทดนของกองนโยบายและแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน

- 16 -

๓. วตถประสงค ๑) เพอประเมนคณภาพทดนดานกายภาพของพชเศรษฐกจในลมนาวกฤต ลมนาสาขาแมนายม

ตอนบน ๒) เพอสนบสนนงานวางแผนการใชทดนและทรพยากรธรรมชาตภายใตแผนการใชทดนเพอฟนฟพนทลม

นาวกฤต ลมนาสาขาแมนายมตอนบน

๔. ขอบเขตการศกษา รายงานฉบบนศกษาเกยวกบขอมลพนฐานของลมนาสาขาแมนายมตอนบน ขอมลทวไปและการ

วเคราะหทรพยากรธรรมชาตทสาคญ ตลอดจนวเคราะหขอมลทางกายภาพและการประเมนคณภาพทดนภายในลมนาวกฤต ลมนาสาขาแมนายมตอนบน

๕. ระยะเวลาและสถานทดาเนนการ ระยะการดาเนนงานตงแต กนยายน 2558 ถง ตลาคม 2559 มพนทดาเนนการอยในขอบเขตลม

นาสาขาแมนายมตอนบน ภายใตลมนาหลกลมนายม ครอบคลมพนททงหมด 1,320,764 ไร โดยเปนพนทในเขตจงหวดพะเยา รอยละ 70.01 ของลมนาสาขา ในเขตจงหวดแพร รอยละ 27.35 ของลมนาสาขา ในเขตจงหวดนาน รอยละ 1.63 ของลมนาสาขา และในเขตจงหวดลาปาง รอยละ 1.02 ของลมนาสาขา

๖. ผดาเนนการ นางวรธกานต พมทอง ตาแหนง นกวชาการเกษตรชานาญการ มหนาท สารวจและตรวจสอบ

ขอมลภาคสนาม ศกษา วเคราะหการประเมนคณภาพทดนทางดานกายภาพทเกยวของกบการเจรญเตบโตของพชเศรษฐกจ การใชทดนและสมดลของนาเพอการผลตพช โดยใชขอมลดานพช ภมอากาศ และการใชทดน ปฏบตงาน 100 %

๗. ขนตอนและวธการดาเนนงาน

ขนตอนท 1 การศกษา รวบรวมประเดนปญหาและกาหนดกรอบแนวคด เปนการศกษาวเคราะหและรวบรวมประเดนปญหาทเกดขนในการดาเนนงานในปทผานมา เพอ

นามาสรปและหาวธการปรบปรงแกไข เพอกาหนดวตถประสงค เปาหมายของแผนการประเมนคณภาพทจะดาเนนการ พรอมทงกาหนดขนตอน วธการทางานและรปแบบรายงานเพอใหบรรลวตถประสงคทตองการ

ขนตอนท 2 รวบรวมและตรวจสอบขอมลเบองตน เปนการปฏบตงานในสานกงานสวนกลาง โดยรวบรวมขอมลจากหนวยงานตางๆ จากนน

ตรวจสอบความถกตองของขอมลและแกไขขอมลเบองตน ซงขอมลทไดทาการรวบรวมเพอใชในการจดทารายงานการประเมนคณภาพทดนดานกายภาพของพชเศรษฐกจสาหรบวางแผนการใชทดนเพอฟนฟพนทลมนาวกฤต ลมนาสาขาแมนายมตอนบน แบงออกไดดงน

1. ขอมลทรวบรวมจากภายนอกกรมฯ มรายละเอยดประเภทขอมลดงน 1.1 ขอมลดานกายภาพและสภาพแวดลอม

1) ขอมลสภาพภมอากาศ 2) แผนภมประเทศมาตราสวน 1: 50,000 3) แผนทแสดงแหลงนาธรรมชาต ผวดน และใตดน 4) แผนทแสดงทตงแหลงนาขนาดใหญ ขนาดกลาง ขนาดเลก และเนอทการเกษตร ท

ไดรบประโยชนจากนาชลประทาน

- 17 -

5) แผนทขอบเขตปาสงวนแหงชาต เขตอทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา เขตปาไมถาวร ทยงไมประกาศเปนเขตปาสงวนแหงชาต และเนอทปาไม

6) แผนทแสดงชนคณภาพลมนา 7) แผนทแสดงแหลงแร ชนดของแร และเขตสมปทานบตร 8) แผนทผงเมองรวม 9) แผนทแสดงเสนทางคมนาคม 10) แผนทขอบเขตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

2. ขอมลทรวบรวมจากภายในกรมพฒนาทดน ประกอบดวย ขอมลทางดานกายภาพสภาพแวดลอม โดยมรายละเอยดของขอมลดงน

2.1 แผนทสภาพการใชทดน 2.2 ขอมลดนและแผนทดน 2.3 ขอมลอนๆ ตามความจาเปน

ขนตอนท 3 การวเคราะหขอมลเบองตนเพอหาแนวทางออกไปเกบขอมลภาคสนาม การวเคราะหขอมลพนฐานเบองตนจะดาเนนการ โดยมรายละเอยดตอไปน 1. วเคราะหสภาพภมอากาศ

วเคราะหการกระจายของนาฝน จานวนวนทฝนตกในแตละเดอน ปรมาณฝนทตกในแตละเดอน วเคราะหอณหภม ความชนสมพนธ วเคราะหความสมดลของนาเพอการเกษตร เพอศกษาชวงทมปรมาณนาฝนพอเพยงตอการเพาะปลก และระยะเวลาทฝนทงชวง

การวเคราะหสภาพภมอากาศ ทาใหสามารถประเมนไดวามพชชนดใดบางทเหมาะตอ สภาพภมอากาศในแตละพนท ชวงใดเสยงตอการปลกพช ทาใหสามารถใชเปนแนวทางในการ เสนอแนะระบบการปลกพชทเหมาะสมในพนทลมนาได

2. การวเคราะหทรพยากรนา วเคราะหแหลงนาธรรมชาตทงนาผวดนและนาใตดน และลกษณะของทดนเพอศกษาความ

เหมาะสมวามทดนบรเวณใดบางทมศกยภาพทจะพฒนาระบบชลประทานได (Irrigable land) สาหรบการวเคราะหพนทรบนาชลประทานจาเปนตองรอขอมลจากการสารวจภาคสนาม

3. การวเคราะหทรพยากรปาไม ในเบองตนวเคราะหสถานการณปาไมตามกฎหมายวาในปจจบนมเนอทอยเทาใด มการบกรก

ปาหรอไม เปนเนอทเทาใด โดนบกรกอยางถาวรหรอชวคราว พนทถกบกรกเปนพนทตนนาลาธารหรอเปนพนททมความเหมาะสมตอการเกษตรหรอไม สาหรบพนทนอกเขตปามบรเวณใดบางทสามารถจะกาหนดเพมเปนพนทปาไมได โดยเฉพาะพนททไมเหมาะสมตอการเกษตร

4. การวเคราะหทรพยากรดน วเคราะหสถานภาพทรพยากรทดน ปญหาของทรพยากรดนในการใชประโยชน โดยการ

วเคราะหขอมลทไดรบตอจากนกสารวจดนในการวเคราะหและจดทาหนวยทดน (Land Unit) ซงจะทาการรวบรวมขอมลดนชดตางๆ (Soil series) หรอกลมดนท มลกษณะทางกายภาพและเคมของดนคลายคลงกนแตจะตองมความแตกตางกนอยางเดนชดในแงของคณภาพดน (Land Quality) ทจะมผลตอความตองการของการใชทดน (Land use requirements) ใหเปนหนวยเดยวกน สวนการวเคราะหและจดทาหนวยทดน จะนาไปพจารณากบปจจยดานอนๆ เชน พนทรบนาชลประทาน (Irrigated area) การพฒนาทดน เชน การจดรปทดน การจดระบบอนรกษดนและ นา สภาพพนท (Landform) และอทธพลเฉพาะท (Site effect) เชน ปญหาดนเคม ดนเปรยว นาทวม พนท ความลกของระดบการแชขงของนา ไมมการสรางระบบปองกนนาทวม เปนตน สาหรบแหลงนาตองไปศกษาในภาคสนามแลวนากลบมาวเคราะหจดทาเปนหนวยทดนตอไป

- 18 -

5. การวเคราะหสภาพการใชทดนเพอการผลตทางการเกษตร เปนการรวบรวมวเคราะหขอมลการผลตทางการเกษตรจากหนวยงานในสวนกลาง อาท กรม

วชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร สานกงานเศรษฐกจการเกษตร ทงจากการประสานงานโดยตรง และการสบคนทางอนเทอรเนต พรอมนาขอมลและแผนทจากกลมวเคราะหสภาพการใชทดนมาวเคราะหรวมกน เพอกาหนดประเภทการใชประโยชนทดน

ขนตอนท 4 นาเขาขอมล วเคราะหขอมลทรพยากรดานตางๆ โดยใชโปรแกรมวเคราะหระบบสารสนเทศภมศาสตร

เปนการนาเขาขอมล วเคราะหขอมลทรพยากรดานตางๆ ทรวบรวมได มาจดทาแผนทซอนทบของภมประเทศ การปกครอง เสนทางคมนาคม หนวยทดน และสภาพการใชทดน เพอนาไปใชเปนเครองมอในการออกภาคสนาม และนาเขาพรอมทงวเคราะหขอมลทรพยากรดานตางๆ โดยใชโปรแกรมวเคราะหระบบสารสนเทศทางภมศาสตร เชน ArcGIS และโปรแกรมอนๆ เชน Cropwat, Ms-Excel, Ms-Word และหนงสอคมอการประเมนคณภาพทดน สาหรบพชเศรษฐกจ

ขนตอนท 5 การสารวจและตรวจสอบ ความถกตองของขอมล ในภาคสนาม เปนการดาเนนการตรวจหนวยทดน ประเภทการใชประโยชนทดน สารวจสภาวะ เศรษฐกจ สงคม

รวมทงเปนการรวบรวมขอมลเพมจากหนวยงานในพนทเพอความเปนปจจบนของขอมล มรายละเอยดดงน 1. การสารวจเพอตรวจสอบและคดเลอกประเภทการใชประโยชนทดน (Land Utilization Type: LUTs)

จากแผนทสภาพการใชทดน และขอมลจากสานกงานเกษตรอาเภอในพนทศกษา จะทาใหทราบวามพชอะไรบาง ปลกอยบรเวณใด โดยเขาไปในพนทลมนา เพอประสานกบเกษตรตาบล กานน หรอผใหญบาน เพอหาขอมลวาแตละกลมดนมการปลกพชชนดใด รวมทงสมภาษณเกษตรกรบรเวณนนๆ เพอสอบถามขอมลสาหรบใชในการวเคราะหจดทาประเภทการใชประโยชนทดน ดงน

1.1 ระบบการปลกพช ระยะเวลาปลก และเกบเกยว 1.2 พนธทใชปลก 1.3 การจดการในการปลกพช 1.4 ใชเทคโนโลยมากนอยแคไหน 1.5 การลงทนเปนอยางไร 1.6 การเขตกรรมใชแรงงานประเภทใด (แรงงานคน/สตว/เครองจกร) 1.7 ปรมาณผลผลตทไดรบ ขอมลเหลานจะนาไปใชในการวเคราะหประเภทการใชประโยชนทดนวามกประเภท และการ

คดเลอกประเภทการใชประโยชนทดนจะตองแนใจวาในแตละประเภททปลกบนดนกลมนนๆ มรปแบบทสมาเสมอกน เพอใหมความคลาดเคลอนนอยทสด เมอคดเลอกประเภทการใชประโยชนทดนและทราบพนทปลกแนนอนแลว จะนาขอมลเหลานสงใหกระบวนการสารวจภาวะเศรษฐกจสงคมดาเนนการสารวจขอมลทางดานเศรษฐกจทดนเพอใหทราบตนทนการผลต และผลตอบแทนทไดรบ ตลอดจนสภาพปญหาความตองการใหรฐชวยเหลอและทศนคตในการใชทดนทาการเกษตร

2. การตรวจสอบผลการวเคราะหขอมลเบองตน เพอหาเหตและผล เปนการสารวจภาคสนาม ดสภาพจรงของพนทเพอเกบรวบรวมปญหา ขอเทจจรงเพอนามาวเคราะห

2.1 การตรวจสอบความเปนไปไดของการวเคราะหความสมดลของนา เชน เพอวเคราะหวามฝนทงชวงในชวงฤดปลกหรอไม จาเปนตองมาตรวจสอบในภาคสนามโดยสอบถามจากเกษตรกรวาเกดความแหงแลงจรงหรอไม เกดบอยแคไหน ในรอบป/หลายป ชวงฝนตกเพยงพอจรงหรอไม

2.2 บรเวณทมนาใตดนปรมาณสง มการพฒนาขนมาใชหรอไม

- 19 -

2.3 สารวจพนทปาทโดนบกรก เพอหาสาเหตของการบกรก พนททโดนบกรก ปจจบน มการถอครองอยางถาวรหรอไม หรอทาเปนไรเลอนลอย เกษตรกรทบกรกเปนคนในทองถนหรอ ภายนอก และพนทนอกเขตปาสงวนทกาหนดเปนเขตปามปญหาดานการถอครองทดนหรอไม เปนตน

2.4 รวบรวมและตรวจสอบขอมลจากหนวยงานในพนทและเกษตรกรวาประสทธภาพในการผลตทเพมขนหรอลดลง เนองมาจากสาเหตใด

3. ศกษาปญหาการเพาะปลกพช 3.1 ดานพนธพช 3.2 ชนดและปรมาณปยและยาปราบศตรพช มการใชถกตองหรอไม 3.3 โรคแมลงและศตรพชระบาดรนแรงเพยงใด ระบาดชวงไหน 3.4 แรงงานทใชในการผลตมปญหาหรอไม 3.5 จานวนเงนและแหลงเงนทใชในการลงทน

ขนตอนท 6 การประเมนความเหมาะสมทางกายภาพ เปนการวเคราะหและประเมนความเหมาะสมของขอมลทางกายภาพโดยใชขอมล หนวยทดน

ประเภทการใชประโยชนทดนมาประกอบเพอประเมนความเหมาะสมของหนวยทดน สาหรบพชเศรษฐกจทพบมากในพนท

ขนตอนท 7 ตรวจสอบความถกตองของแผนทจากการประเมนคณภาพทดนดานกายภาพ ในภาคสนาม

ออกปฏบตงานภาคสนามอกครงเพอตรวจสอบความถกตองของการประเมนคณภาพทดนดานกายภาพของพชเศรษฐกจในพนทเปาหมาย

ขนตอนท 8 ปรบปรงแกไขตามสถานการณทเปนจรงและเปนปจจบน เปนการนาขอคดเหนและขอเสนอแนะทไดจากการรบฟงความคดเหนจากเกษตรกร มาผนวกกบ

ผลการประเมนคณภาพทดน แลวปรบปรงแกไขตามสถานการณทเปนจรงและเปนปจจบน

ขนตอนท 9 จดทารายงานในรปแบบเขยนบรรยาย ตาราง กราฟ และรปภาพประกอบ

8. ผลการวเคราะห/ผลการศกษา ลมนาสาขาแมนายมตอนบน ครอบคลมพนททงหมด 1,320,764 ไร ซงพบพนทสวนใหญอยในเขต

จงหวดพะเยา รอยละ 70.01 ของเนอทลมนาสาขา รองลงมาพบพนทอยในเขตจงหวดแพร จงหวดนาน และจงหวดลาปาง รอยละ 27.35 1.63 และ 1.02 ของเนอทลมนาสาขา ตามลาดบ

8.1 การวเคราะหดานกายภาพ

ทรพยากรดน ในลมนาสาขาแมนายมตอนบนมทรพยากรดนทมความแตกตางกน แตละพนทขนอยกบลกษณะการกอกาเนดดนทแตกตางกน ม 35 กลมชดดน สามารถสรปสภาพปญหาของทรพยากรดนในลมนาสาขานไดดงน พบสภาพพนทเปนพนทลาดชนเชงซอนมากทสดเนอท 823,229 ไร หรอรอยละ 62.33 ของเนอทลมนาสาขา รองลงมาเปนพนทดนตนในทดอน พนทดนไมมปญหาพเศษ และพนทดนกรดในทดอน ตามลาดบ

ทรพยากรนา ลกษณะทางกายภาพทสาคญของลมนาสาขาแมนายมตอนบน พบวามลกษณะเปนลาธารราบสนๆ แจกจายนาอยมากและไหลรวมสลาธารหลกโดยตรงในเวลาสนๆ ทาใหนาไหลสงสดทปากลมนาเกดขนไดงาย และเนองจากลมนาประเภทนมขนาดเลก จงไมทาใหเกดผลเสยหายมากนก มปรมาณนาทาเฉลย 762.28

- 20 -

ลานลกบาศกเมตร เฉลยสงสดในเดอนกนยายน 233.82 ลานลกบาศกเมตร และเฉลยตาสดในเดอนกมภาพนธ 6.60 ลานลกบาศกเมตร มโครงการพฒนาแหลงนา ทงโครงการชลประทานขนาดเลก โครงการสบนาดวยไฟฟา และโครงการขดเจาะนาบาดาล ภายในลมนาสาขาแมนายมตอนบน

สมดลของนาเพอการเกษตร เปนวธการวเคราะหปรมาณนาในชวงฤดกาลเพาะปลกพชตลอดจนระยะชวงเวลาทเสยงตอการขาด

นาสามารถสรปไดดงน ชวงระยะเวลาทมความชนพอเหมาะตอการปลกพชอยในชวงกลางตนเดอนมนาคมถงกลางเดอนพฤศจกายน ชวงระยะเวลาทมฝนตกชกและอาจมากเกนความตองการของพชอยในชวงตนเดอนเมษายนถงปลายเดอนตลาคม และชวงระยะเวลาทขาดนา ไมสามารถปลกพชทตองอาศยนาฝนได อยในชวงกลางเดอนพฤศจกายนถงตนเดอนมนาคมของปถดไป ชวงนเกษตรกรตองวางแผนจดหาแหลงนาสารองหรอเลอนการปลกออกไป

เมอเปรยบเทยบอณหภม ความชนสมพทธ ปรมาณนาฝน และจานวนวนฝนตกเฉลยใน 3 ชวงเวลา ในพนทลมนาสาขาแมนายมตอนบนเพอดการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Climate change) พบวา ชวง 10 ปหลงสดมอณหภมและความชนสมพทธเฉลยสงทสด มแนวโนมอณภมสงขน และมอากาศรอนชนมากขน แนวโนมการกระจายตวของฝนนนมการกระจกตวของฝนสงในชวงฤดฝน และมความรนแรงของฝนสงมากขน

ทรพยากรปาไม พนทลมนาสาขาแมนายมตอนบนสวนใหญเปนปาไม มพนทปาไมตามกฎหมายและมตคณะรฐมนตรรอยละ 91.39 ของเนอทลมนาสาขา โดยแบงออกเปน 2 ประเภท คอพนทปาสงวนแหงชาต รอยละ 60.67 ของเนอทลมนาสาขา และพนทปาอนรกษ รอยละ 30.72 ของเนอทลมนาสาขา แตสถานการณทรพยากรปาไมในปจจบน พบวาลมนาสาขาแมนายมตอนบนมเนอทปาไมคงเหลอรอยละ 86.82 ของเนอทลมนาสาขา โดยไดมการใชประโยชนในดานเกษตรกรรม และกจกรรมอนๆ

8.2 การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนภายในลมนาสาขาแมนายมตอนบนมดงน พบวาพนทปลกพชเศรษฐกจ ขาวโพด ยางพารา ขาว และลาไย มแนวโนมเพมขนรอยละ 5.05 0.29 0.11 และ 0.11 ของพนทลมนาสาขา ตามลาดบ สวนพนทปาไมมแนวโนมลดลงถงรอยละ 5.65 ของพนทลมนาสาขา สวนใหญเปลยนแปลงไปเปนพนทปลกขาวโพด ยางพารา และไรหมนเวยน

8.3 ประเภทประโยชนการใชทดน ประเภทการใชประโยชนทดนภายในลมนาสาขาแมนายมตอนบนเปนพนททมการเพาะปลกโดยอาศยนาฝนเปนหลก และมการเพาะปลกโดยอาศยระบบชลประทานบางสวน โดยสวนใหญปลกขาวนาป ขาวนาปรง ขาวโพดเลยงสตว มนสาปะหลง ยาสบ ยางพารา และลาไย

8.4 การประเมนคณภาพทดน จากการศกษาตามหลกการของ FAO Framework ค.ศ.1984 ซงลมนาสาขาแมนายมตอนบน ม 57 หนวยทดน และมประเภทการใชประโยชนทดนของพชเศรษฐกจทสาคญ 7 ประเภท คอ ขาวนาป ขาวนาปรง ขาวโพดเลยงสตว มนสาปะหลง ยาสบ (ฤดแลง) ยางพารา และลาไย เมอทาการประเมนความเหมาะสมดานกายภาพของหนวยทดน รวมกบประเภทการใชประโยชนทดนในลมนาสาขาแมนายมตอนบน ไดชนความเหมาะสมดานกายภาพของหนวยทดน และเนอทชนความเหมาะสมดานกายภาพของหนวยทดน ดงน

1) ขาวนาป - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 32,600 ไร หรอรอยละ 2.47 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 15 15I และ 31M3I

- 21 -

- ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 12,451 ไร หรอรอยละ 0.94 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 18 31M3 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 55CM3 60BM3 และ 56CM3 - ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท 5,340 ไร หรอรอยละ 0.40 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 46BM3 47CM3 47DM3 48M3 48BM3 48CM3 และ 48DM3 - ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,240,931 ไร หรอรอยละ 93.96 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7M2 15M2 18M2 29B 29C 29D 29D/47D 31B 33gm 33B 35 35B 36B 38 38I 38B 46B 46C 46D 46E 47B 47C 47D 47E 47E/48E 48 48B 48C 48D 48E 55B 55C 56C 60B และ 62

2) ขาวนาปรง - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 2,703 ไร หรอรอยละ 0.20 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7I 15I และ 31M3 - ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,288,619 ไร หรอรอยละ 97.57 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยทกหนวยทดน ยกเวนหนวยทดนท 7I 15I และ 31M3

3) ขาวโพดเลยงสตว - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 32,352 ไร หรอรอยละ 2.45 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 31B 33gm 33B 38 38I 38B และ 60B - ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 86,351 ไร หรอรอยละ 6.54 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7M2 15M2 18M2 29B 29C 35 35B 36B 46B 46C 48 48B 48C 55B 55C และ 56C - ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท 254,070 ไร หรอรอยละ 19.24 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 29D 29D/47D 46D 47B 47C 47D และ 48D - ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 918,549 ไร หรอรอยละ 69.55 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 15 15I 18 31M3 31M3I 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 46BM3 46E 47CM3 47DM3 47E 47E/48E 48M3 48BM3 48CM3 48DM3 48E 55CM3 56CM3 60BM3 และ 62

4) มนสาปะหลง - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 31,679 ไร หรอรอยละ 2.40 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 31B 33B 38 38I 38B และ 60B

- ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 31,101 ไร หรอรอยละ 2.35 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 29B 29C 33gm 35 35B 36B 55B 55C และ 56C - ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท 111,063 ไร หรอรอยละ 8.41 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 29D 46B 46C 46D 48 48B 48C และ 48D

- ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,117,479 ไร หรอรอยละ 84.61 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 7M2 15 15I 15M2 18 18M2 29D/47D 31M3 31M3I 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 46BM3 46E 47B 47C

- 22 -

47CM3 47D 47DM3 47E 47E/48E 48M3 48BM3 48CM3 48DM3 48E 55CM3 56CM3 60BM3 และ 62

5) ยาสบ (ฤดแลง) - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 594 ไร หรอรอยละ 0.04 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 38I - ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,290,728 ไร หรอรอยละ 97.73 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยทกหนวยทดน ยกเวนหนวยทดนท 38I

6) ยางพารา - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 32,352 ไร หรอรอยละ 2.45 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 31B 33gm 33B 38 38I 38B และ 60B

- ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 144,324 ไร หรอรอยละ 10.93 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7M2 15M2 18M2 29B 29C 29D 35 35B 36B 46B 46C 46D 48 48B 48C 48D 55B 55C และ 56C - ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท 7,055 ไร หรอรอยละ 0.53 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 46E และ 48E

- ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,107,591 ไร หรอรอยละ 83.86 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 15 15I 18 29D/47D 31M3 31M3I 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 46BM3 47B 47C 47CM3 47D 47DM3 47E 47E/48E 48M3 48BM3 48CM3 48DM3 55CM3 56CM3 60BM3 และ 62

7) ลาไย - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 32,352 ไร หรอรอยละ 2.45 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 31B 33gm 33B 38 38I 38B และ 60B

- ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 144,324 ไร หรอรอยละ 10.93 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7M2 15M2 18M2 29B 29C 29D 35 35B 36B 46B 46C 46D 48 48B 48C 48D 55B 55C และ 56C - ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท 7,055 ไร หรอรอยละ 0.53 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 46E และ 48E

- ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,107,591 ไร หรอรอยละ 83.86 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 15 15I 18 29D/47D 31M3 31M3I 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 46BM3 47B 47C 47CM3 47D 47DM3 47E 47E/48E* 48M3 48BM3 48CM3 48DM3 55CM3 56CM3 60BM3 และ 62

นอกจากนยงมการประเมนความเหมาะสมของทดนของลมนาสาขาแมนายมตอนบน สาหรบการปลกพชทางเลอกอก 4 ประเภท ไดแก ฝาย ลนจ มะขามหวาน และมะมวง มรายละเอยดดงน

1) ฝาย - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 32,352 ไร หรอรอยละ 2.45 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 31B 33gm 33B 38 38I 38B และ 60B

- ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 51,201 ไร หรอรอยละ 3.88 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7M2 15M2 18M2 29B 29C 29D 35 35B 36B 46B 46C 46D 48 48B 48C 48D 55B 55C และ 56C

- 23 -

- ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท ๒๘๙,๒๑๘ ไร หรอรอยละ ๒๑.๙0 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 29D 29D/47D 46C 46D 47B 47C 47D 48C และ 48D

- ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 918,551 ไร หรอรอยละ 97.73 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 15 15I 18 31M3 31M3I 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 46BM3 46E 47CM3 47DM3 47E 47E/48E 48M3 48BM3 48CM3 48DM3 48E 55CM3 56CM3 60BM3 และ 62

2) ลนจ - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 32,352 ไร หรอรอยละ 2.45 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 31B 33gm 33B 38 38I 38B และ 60B

- ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 144,324 ไร หรอรอยละ 10.93 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7M2 15M2 18M2 29B 29C 29D 35 35B 36B 46B 46C 46D 48 48B 48C 48D 55B 55C และ 56C - ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท 7,055 ไร หรอรอยละ 0.53 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 46E และ 48E

- ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,107,591 ไร หรอรอยละ 83.86 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 15 15I 18 29D/47D 31M3 31M3I 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 46BM3 47B 47C 47CM3 47D 47DM3 47E 47E/48E 48M3 48BM3 48CM3 48DM3 55CM3 56CM3 60BM3 และ 62 3) มะขามหวาน - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 32,352 ไร หรอรอยละ 2.45 ของเนอทลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 31B 33gm 33B 38 38I 38B และ 60B

- ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 144,324 ไร หรอรอยละ 10.93 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7M2 15M2 18M2 29B 29C 29D 35 35B 36B 46B 46C 46D 48 48B 48C 48D 55B 55C และ 56C - ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท 7,055 ไร หรอรอยละ 0.53 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 46E และ 48E

- ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,107,591 ไร หรอรอยละ 83.86 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 15 15I 18 29D/47D 31M3 31M3I 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 46BM3 47B 47C 47CM3 47D 47DM3 47E 47E/48E 48M3 48BM3 48CM3 48DM3 55CM3 56CM3 60BM3 และ 62

4) มะมวง - ชนความเหมาะสมสง (S1) เนอท 32,352 ไร หรอรอยละ 2.45 ของเนอทลมนาสาขา ชนความ

เหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 31B 33gm 33B 38 38I 38B และ 60B - ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) เนอท 144,324 ไร หรอรอยละ 10.93 ของเนอท

ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 7M2 15M2 18M2 29B 29C 29D 35 35B 36B 46B 46C 46D 48 48B 48C 48D 55B 55C และ 56C - ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) เนอท 7,055 ไร หรอรอยละ 0.53 ของเนอท ลมนาสาขา ชนความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 46E และ 48E

- 24 -

- ชนไมมความเหมาะสม (N) เนอท 1,107,591 ไร หรอรอยละ 83.86 ของเนอทลมนาสาขา ชนไมมความเหมาะสมนประกอบดวยหนวยทดนท 5 7 7I 15 15I 18 29D/47D 31M3 31M3I 31BM3 33gmM3 38M3 38BM3 46BM3 47B 47C 47CM3 47D 47DM3 47E 47E/48E 48M3 48BM3 48CM3 48DM3 55CM3 56CM3 60BM3 และ 62

9. สรปและขอเสนอแนะ

สรป

ลมนาสาขาแมนายมตอนบน เปนหนงในลมนาสาขาของลมนาหลกลมนายม เปนลมนาสาขาทมพนทมากเปนอนดบทสของลมนาหลกแมนายม มเนอท 1,320,764 ไร สภาพปญหาของทรพยากรดนในลมนาสาขาแมนายมตอนบนทสาคญคอ สภาพพนทเปนพนทลาดชนเชงซอน พนทดนตนในทดอน และพนทดนกรดในทดอน มสภาพการใชทดนภายในลมนามากทสดคอเปนพนทปาไม รอยละ 74.54 รองลงมาคอ พนทเกษตรกรรม รอยละ 22.61 ของเนอทลมนาสาขา การใชประโยชนทดนดานการเกษตรสวนใหญอาศยนาฝนเปนหลก และมการปลกพชเศรษฐกจทสาคญภายในลมนาสาขา คอ ขาวโพดเลยงสตว ขาว ยางพารา และลาไย

การใชประโยชนทดนภายในลมนาสาขาแมนายมตอนบน พบวามการเปลยนแปลงการใชทดนมากทสดคอพนทปาไม มแนวโนมลดลงถงรอยละ 5.65 ของเนอทลมนาสาขา สวนใหญเปลยนแปลงไปเปนพนทปลกขาวโพด ยางพารา และไรหมนเวยน สวนพนทเกษตรกรรมมแนวโนมเพมขน รอยละ 5.14 ของเนอทลมนาสาขา สวนใหญเปลยนแปลงไปเปนพนทปลกพชเศรษฐกจ ขาวโพด ยางพารา ขาว และลาไย มแนวโนมเพมขนรอยละ 5.05 0.29 0.11 และ 0.11 ของเนอทลมนาสาขา ตามลาดบ

การประเมนคณภาพทดนภายในลมนาสาขาแมนายมตอนบน โดยการศกษาตามวธขององคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) พบวา ประเภทการใชประโยชนทดนเปนขาวนาปมพนททมความเหมาะสมสง (S1) มากทสดของลมนาสาขา ถงรอยละ 2.47 รองลงมาขาวโพดเลยงสตว ยางพารา ลาไย และมนสาปะหลง รอยละ 2.45 2.45 2.45 และ 2.40 ตามลาดบ โดยยางพาราและลาไยมพนททมความเหมาะสมปานกลาง (S2) มากทสดของลมนาสาขาในอตราเทากน รอยละ 10.93 รองลงมาขาวโพดเลยงสตว และมนสาปะหลง รอยละ 6.54 และ 2.35 ตามลาดบ รายละเอยดดงน

1) ขาวนาป มพนททมความเหมาะสมสง (S1) พนททมความเหมาะสมปานกลาง (S2) พนททมความเหมาะสมเลกนอย (S3) และพนททไมมความเหมาะสม (N) รอยละ 2.47 0.94 0.40 และ 93.96 ของเนอทลมนาสาขา ตามลาดบ

2) ขาวโพดเลยงสตว มพนททมความเหมาะสมสง (S1) พนททมความเหมาะสมปานกลาง (S2) พนททมความเหมาะสมเลกนอย (S3) และพนททไมมความเหมาะสม (N) รอยละ 2.45 6.54 19.24 และ 69.55 ของเนอทลมนาสาขา ตามลาดบ

3) ยางพารา มพนททมความเหมาะสมสง (S1) พนททมความเหมาะสมปานกลาง (S2) พนททมความเหมาะสมเลกนอย (S3) และพนททไมมความเหมาะสม (N) รอยละ 2.45 10.93 0.53 และ 83.86 ของเนอทลมนาสาขา ตามลาดบ

4) ลาไย มพนททมความเหมาะสมสง (S1) พนททมความเหมาะสมปานกลาง (S2) พนททมความเหมาะสมเลกนอย (S3) และพนททไมมความเหมาะสม (N) รอยละ 2.45 10.93 0.53 และ 83.86 ของเนอทลมนาสาขา ตามลาดบ

5) มนสาปะหลง มพนททมความเหมาะสมสง (S1) พนททมความเหมาะสมปานกลาง (S2) พนททมความเหมาะสมเลกนอย (S3) และพนททไมมความเหมาะสม (N) รอยละ 2.40 2.35 8.41 และ 84.61 ของพนทลมนาสาขา ตามลาดบ

- 25 -

5) ยาสบ (ฤดแลง) มพนททมความเหมาะสมสง (S1) และพนททไมมความเหมาะสม (N) รอยละ 0.04 และ 97.73 ของเนอทลมนาสาขา ตามลาดบ

6) ขาวนาปรง มพนททมความเหมาะสมสง (S1) และพนททไมมความเหมาะสม (N) รอยละ 0.20 และ 97. 57 ของเนอทลมนาสาขา ตามลาดบ

นอกจากนยงมการประเมนความเหมาะสมของทดน ของลมนาสาขาแมนายมตอนบนสาหรบการปลกพชทางเลอกอก 4 ประเภท ไดแก ฝาย ลนจ มะขามหวาน และมะมวง

จะเหนไดวาลมนาสาขาแมนายมตอนบน มพนททมความเหมาะสมในการปลกพชเศรษฐกจนอยมาก นอกจากพนทสวนใหญเปนภเขาและปาไมแลว พนทเกษตรกรรมกมขอจากดตางๆ มากมาย จงมความวกฤตดานขาดแคลนพนทเกษตรกรรมและการใชพนทเกษตรกรรมไมเหมาะสม

ขอเสนอแนะ 1) ขอมลทไดจากการประเมนคณภาพทดนนน ควรมการศกษาเพมเตมในสวนตางๆ เชน คณภาพ

ทดนในพนทนนๆ โดยปรบใหสอดคลองกบขอเทจจรงในพนททเปลยนแปลงไป เทคโนโลยการผลตของเกษตรกรภายในพนทหรอตดคณภาพทดนทมความสาคญนอยบางตวออก เพอใหสอดคลองกบสภาพทเปนจรงและเปนปจจบน

2) การประเมนคณภาพทดนในลกษณะน เปนเพยงขอมลเบองตนในการวางแผนการใชทดนโดยใหมการเลอกนาไปใชประโยชนอยางมระบบตามความตองการของผใช ซงชใหเหนความเหมาะสมของทดน สาหรบการนาไปใชประโยชนทดนแตละประเภทหรอแตละชนด รวมถงขอจากดในการใชประโยชนและการจดการทดนทนามาปฏบตในภาพรวมอยางกวางๆ เทานน หากตองการนาไปใชประโยชนสาหรบพนทเฉพาะเจาะจงขนจาเปนตองมการศกษาขอมลและนาขอจากดเฉพาะพนทนนๆ มาประกอบการพจารณาการประเมนคณภาพทดนดวย

10. ประโยชนทไดรบ 1) ทราบการกระจายตวของพนทปลกพชตางๆ ในลมนาสาขาแมนายมตอนบนทระดบความ

เหมาะสมตางๆ เพอนาไปวางแผนการปรบลดหรอเพมพนทปลกตามเปาหมายการผลตได เพอใหสอดคลองกบความตองการของตลาด และไดรบผลตอบแทนตอหนวยทสงขน

2) ใชคณภาพทดนทประเมนไดเปนขอมลเบองตนในการตดสนใจการเลอกพชทปลก หรอเลอกเทคโนโลยการผลตเพอมาสนบสนนการปลกพชในลมนาสาขาแมนายมตอนบน และใชในการพจารณาความคมคาในการลงทนเพอปรบปรงแกไขคณภาพทดน

3) ขอมลทไดจากการประเมนคณภาพทดนนน หากมขอจากดตางๆ ททาใหระดบความเหมาะสมของทดนสาหรบการปลกพชลดลง ขอจากดตางๆ ดงกลาวเมอไดมการปรบปรงแกไขคณภาพทดนเพอลดขอจากดนนๆ แลวกจะสามารถเลอนระดบความเหมาะสมของทดนนนได เชน ถามความเสยงตอการชะลางพงทลายของดน ในชนทมความเหมาะสมปานกลาง (S2) กสามารถปรบปรงแกไขคณภาพทดนโดยการจดระบบอนรกษดนและนาตามการสงเสรมของกรมพฒนาทดนได เพอเพมศกยภาพการผลตใหไดรบผลตอบแทนทดขน และชวยลดระดบความวกฤตดานการเกษตรของลมนาได

- 27 -

ขอเสนอแนวความคด/วธการเพอพฒนางานหรอปรบปรงงานใหมประสทธภาพมากขน

ของ นางวรธกานต พมทอง เพอประกอบการแตงตงใหดารงตาแหนง นกวชาการเกษตรชานาญการพเศษ ตาแหนงเลขท 188

กองนโยบายและแผนการใชทดน เรอง แนวทางการจดทาโซนนงพชสมนไพรโดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตรแบบมสวนรวม

หลกการและเหตผล

ประเทศไทยเปนประเทศทมความหลากหลายในการผลตสนคาเกษตร สามารถทจะสงออกพชอาหารสตลาดโลกมาเปนเวลานาน นอกจากพชอาหารและพชพลงงานแลว พชสมนไพรกยงเปนสนคาเกษตรทมศกยภาพสงในการผลตเพออตสาหกรรมทางการแพทย ซงขณะนกระทรวงสาธารณสข โดยกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ไดดาเนนการจดทารางแผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพรไทยฉบบท ๑ พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕64 กรมพฒนาทดน โดยกองนโยบายและแผนการใชทดนจงไดเรมโครงการจดทาเขตการใชทดนทเหมาะสมสาหรบการปลกพชสมนไพร ซงจะสามารถชวยสนบสนนใหการจดทาแผนแมบทฯ มความสมบรณมากยงขน โดยจะสามารถกาหนดพนททเหมาะสมในการผลตพชสมนไพร ใชวางแผนการจดหาวตถดบสาหรบอตสาหกรรมพชสมนไพรสาหรบการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกรวมทงอตสาหกรรมตอเนองอนๆ ประกอบกบปจจบนนโยบายการพฒนาการเกษตรของประเทศ มนโยบายสาคญในการวางแผนการใชทดนเพอใหทางเลอกในการใชทดนทเหมาะสมแกเกษตรกรผานโครงการบรหารจดการพนทเกษตรกรรม (Zoning) ดงนนการจดทาเขตการใชทดนทเหมาะสมกบการปลกพชสมนไพรจงเปนการเพมทางเลอกหนงทจะชวยสงเสรมใหการพฒนาการเกษตรของประเทศมประสทธภาพมากยงขน

อยางไรกตามการทาการเกษตรในประเทศไทยมความเสยงและประสบปญหามากมาย ตงแตการปลกจนถงการจาหนายสตลาดและไปถงมอผบรโภค การใชวทยาศาสตรเทคโนโลยและนวตกรรมเขามาแกไขปญหาและพฒนาจงจะชวยใหเกษตรกรสามารถยกระดบใหการผลตมมาตรฐาน และลดความเสยงทอาจกระทบตอผลผลต เกษตรกรในแตละพนทของประเทศมความแตกตางกนทงในดานวถชวต ขนบธรรมเนยม วธปฏบต ตลอดจนการใชความรและเทคโนโลยตางๆ ในการผลต ซงบางครงเปนวธทเฉพาะเจาะจงทใชในพนทนนๆ หากแตงานศกษาไปจนถงการกาหนดนโยบายทางการเกษตรของประเทศสวนใหญเปนการกาหนดในภาพรวมของทงประเทศ โดยใชขอมลดานตางๆ ในรปแบบคาเฉลย ซงเมอนาขอมลมาปรบใชในพนททขนาดเลกลงและเฉพาะเจาะจง อาจทาใหเกดความคลาดเคลอน ทาใหการวางแผนเพอขบเคลอนงานในพนทอาจไมตรงเปาหมายและไมบรรลวตถประสงคเทาทควร

บทวเคราะห/แนวความคด/ขอเสนอ

แนวทางหนงทจะชวยในการปฏบตงานดานการเกษตร ในดานการวางแผนการทางานและตลอดจนกจกรรมตางๆ ในพนทเปาหมายทเฉพาะเจาะจง คอการนาเอาระบบสารสนเทศภมศาสตรแบบมสวนรวมของชมชน (Public Participation GIS; PPGIS) มาใช ซงกลาวโดยยอคอ การนาความรและวชาการทเฉพาะเจาะจงของแตละชมชนมาผนวกกบความรหรอกระบวนการคดทางวทยาศาสตร โดยการวจยแบบมสวนรวม (Participatory Action Reseach; PAR) แลวนาขอมลทงหมดไปประมวลผลในระบบสารสนเทศภมศาสตร เพอนาผลลพธทไดกลบไปใชในการพฒนาชมชนเปาหมายตอไป

- 28 -

การจดทาโซนนงพชสมนไพร สามารถนา PPGIS เขามาชวยในการทางาน โดย ปจจบนขอมลดานสมนไพรทงดานการผลต การแปรรป และการนาไปใชประโยชนมมาก แตขอมลพนททเหมาะสมตอการผลตพชสมนไพรแตละชนด เทคโนโลยการผลตในแตละพนทยงขาดแคลนอยมาก ประกอบกบเมอมแผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ยงจะทาใหการผลตพชสมนไพรมความสาคญยงขน จงเปนการดทจะรเรมนา PPGIS เขามาชวยในการจดการ โดยอาจดาเนนการไดดงน

1) คดเลอกสมนไพรทสาคญ ทมสรรพคณและศกยภาพการผลตตรงกบความตองการของตลาด ศกษาสภาพแวดลอมทพชสมนไพรชนดนนๆ ตองการ

2) หาพนทหรอแหลงผลตเปาหมายในการศกษาใหมการกระจายพนท โดยสามารถเปนตวอยางของชมชนทมการผลตอยางเขมแขงแลว ชมชนทมการผลตมานานแลวแตไมเขมแขง รวมทงชมชนทเพงเรมมการผลต

3) วางแผนระบบการวจยแบบมสวนรวมระหวางหนวยงานของรฐและชมชนในพนทเปาหมาย โดยพจารณาจากความตองการของชมชน โดยการรวมประชม การสมภาษณแบบเจาะจง และระบบกลมแบบมสวนรวม

4) นาเขาขอมลสระบบสารสนเทศภมศาสตร ในกระบวนการจดทาขอมลระดบความเหมาะสมของทดนสาหรบพชสมนไพรแตละชนด ขอมลตางๆ เชน ขอมลเทคโนโลยการผลต การแปรรป การนาไปใชประโยชน ขอมลทางเศรษฐกจและสงคม และขอมลอนๆ ทจาเปน

4) ประมวลผลขอมล วเคราะหผลทได และจดทารายงานพรอมแผนทประกอบ โดยแสดงผลขอมลออกมาใหเกษตรกรและบคลทวไปสามารถเขาใจไดงายและนาไปใชไดตรงเปาหมายและวตถประสงคทสด

5) นากลบไปประชมพจารณาเพอสรปการดาเนนงานรวมกบชมชน เพอใหเกดการเรยนรระบบสารสนเทศภมศาสตรการมสวนรวมของชมชน เกษตรกรภายในชมชนสามารถวางแผนการผลต เลอกความรและเทคโนโลยในการผลต ทเกดจากการเรยนรแลกเปลยนรวมกนของหนวยงานภาครฐและชมชนอยางมสวนรวม เพอใชในการพฒนาชมชนของตนในดานการผลตพชสมนไพรใหมศกยภาพและมรายไดทมนคงตอไป

6) ตดตามผลการดาเนนงาน โดยมการเกบขอมลการเพาะปลก เศรษฐกจและสงคม และขอมลอนๆ ทจาเปน ของแตละชมชนอยางสมาเสมอ และนามาปรบปรงขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตรใหเปนปจจบน

ผลทคาดวาจะไดรบ

1. มขอมลระบบสารสนเทศภมศาสตรทเกยวกบพชสมนไพร ซงประกอบดวยความเหมาะสมของพนทในการผลตพชสมนไพร เทคโนโลยการผลต ขอมลเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนความคดเหนของเกษตรกรในชมชน

2. ชวยสนบสนนการจดทาแผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพรไทยฉบบท ๑ พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕64 ใหมความสมบรณมากยงขน โดยจะเปนเครองมอในการบรหารจดการภาครฐในการสงเสรมดานการปลกพชสมนไพรไดอยางตรงความตองการของอตสาหกรรมทางการแพทยแผนไทย