ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน:การเมองในชนบททมากกวาการเลอกตง

และขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

จกรกรช สงขมณ

วารสารสงคมวทยามานษยวทยา 30 (2) กรกฎาคม-ธนวาคม 2554

ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

* บทความชนนเปนสวนหนงของงานวจย “ชมชนแหงนนชอปรารถนา: วฒนธรรมการเมองในชวตประจำวน

กบเครอขายความสมพนธทางสงคมในการพฒนาทองถน” ซงกำลงดำเนนการอยภายใตการสนบสนนของ

แผนงานสรางเสรมการเรยนรกบสถาบนอดมศกษาไทยเพอการพฒนานโยบายสาธารณะทด(นสธ.)

บทความชนนอภปรายแนวทางการทำความเขาใจการเมองของคนชนบทไทย

โดยใชกรณศกษาจาก “ชมชนปรารถนา” ซงเปนหมบานแหงหนงในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ เพอเสนอภาพของ “การเมองในชวตประจำวน” ของ

ชาวบานทซบซอนเกนกวาจะพจารณาจากวาระทางการเมองของการเลอกตง

แตเพยงอยางเดยวพรอมกนนบทความชนนยงตอบโตกบการศกษาจำนวน

ไมนอยทมกจำกดการอธบายความเปนตวแสดงทางการเมองของคนชนบท

อยแคเพยงการเขารวมขบวนการเคลอนไหวทางสงคม บทความชนนเสนอ

วาการศกษาการเมองในชวตประจำวนเปนอกแนวทางหนงทสำคญในการ

วเคราะหการเปลยนแปลงจตสำนกและการรบรทางการเมอง ตลอดจน

ทำความเขาใจขอถกเถยงวาดวยปฏบตการทางการเมองของคนชนบทใน

ปจจบนการศกษาการเมองในชวตประจำวนในชมชนปรารถนาไดชใหเหนวา

ระบบเศรษฐกจ การเมอง และความสมพนธของผคนในชนบท ไดกาวไปส

“เศรษฐศาสตรการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได” โดยทอดมคตและ

วถปฏบตของชาวบานในชนบทนนไดกาวไปไกลกวาการพงพอใจกบสภาวะ

ของการพออยพอกนและการพงพาระบบอปถมภแบบดงเดมแลว การ

แสดงออกทางการเมองของคนในชนบทในชวงหลายปทผานมาสะทอนถง

ความรความเขาใจในเรองสทธและผลประโยชนทคนชนบทพงมพงไดใน

ระบอบการเมองแบบประชาธปไตยขอเสนอของงานชนนเปนการเสรมมมมอง

ในเรองของ “เจตจำนง” และ “ความมงมาดปรารถนา” ของผปฏบตการ

ทางการเมองใหกบการศกษาการเมองในชนบท ทมกจะยกเอาแตเพยงเรอง

ของการเลอกตงและขบวนการเคลอนไหวทางสงคมเปนหมดหมายของการ

ทำความเขาใจ

บทคดย

อ

This article discusses the previous trends in the studies of

Thailand’sruralpolitics.Employingethnographiccasesfromarural

community in theNortheast, it argues for the need in examining

“everyday politics” in order to understand political agencies,

ideologies and praxes of rural villagers beyond the analyses of

electoral politics and socialmovement studies. The article argues

that recent changes in socio-economic conditions and relations

amongruralvillagersandwiththeircounterpartsfromoutsidehave

ledtoruralvillagers’perceptionandaspirationtransformation.The

villagersoftheNortheastThailandtodayarelookingforwardtothe

betterment of their livelihood and aiming beyond self-subsistent

ideology and patron-client relations. The villagers have actively

engaged in multi-sectoral politics on everyday basis with their

broadening connections and realization of their rights the liberal

society has to offer. In order to understand such emerging rural

aspiration, the article calls for an integration of both moral and

political economy approaches to depict rural villagers’ political

ambitionsandwills intheir livelihoodimprovementandcommunity

development.

abstract

�8 จกรกรช สงขมณ

มายาคตและชองวางของความเขาใจ

มายาคตหนงทเปนอปสรรคสำคญในการทำความเขาใจภาวะเปลยนผานของการเมองไทยใน

ชวงหลายปทผานมา กคอมายาคตวาดวยการซอสทธขายเสยงของคนชนบทในฐานะทเปนโรคราย

ทำลายการพฒนาประชาธปไตยของประเทศไทย จวบจนทกวนน วาทกรรมซงพรรณนาภาพชาวบานท

ตางออกมาขายสทธขายเสยง—ราวกบวาสทธทางการเมองดงกลาวนนเปนสมบตชนสดทายทพวกเขาจะ

แลกมาไดซงเงนจำนวนนอยนด หากแตสามารถชวยประคองชวตใหอยตอไปไดอกหลายวน—กยงคง

พบเหนไดในหนาหนงสอพมพและสอตางๆ อยางดาษดน บอยครงการใหสมภาษณของขาราชการ นก

วชาการ องคกรอสระ และผทเกยวของกบการเลอกตง มกจะใหภาพการซอขายเสยงในลกษณะทตน

เขน และอางเอาความยากจนขนแคน การงอมองอเทา การไมรเทาทนนกการเมองและระบบอำนาจ

และการรอรบการอปถมภชวยเหลอจากภายนอกของผคนในชนบทเปนพนฐานในการอธบายวาทำไมการ

ซอขายเสยงจงเปนไปอยางงายดายและกวางขวาง(LoGerfo1996,Suchit1996เปนตน)วาทกรรม

ดงกลาวไดแทรกซมอยในสอและความเขาใจสาธารณะตอปรากฏการณทางการเมอง โดยเฉพาะการ

อธบายการเขามามสวนทางการเมองของชาวบานชนบทไทยในชวงหลายปทผานมา จนอาจกลาวได

วาวาทกรรมดงกลาวไดกลายมาเปนเสมอนนทานประโลมใจของชนชนกลางไทยวาดวยความ “โง จน

เจบ”ของผเลอกตงชนบท(ประจกษ2552)ในทางกลบกนนทานประโลมใจดงกลาวไดกอใหความพง

พอใจตอมโนทศนของตนเองของชนชนกลางไทย ทเขาใจวาวฒภาวะทางประชาธปไตยทตนมนนมาก

กวาหรออยเหนอกวาวฒภาวะของผคนในชนบท(LoGerfo1996)ซำรายมายาคตทเกดจากวาทกรรม

การซอเสยงในชนบทเชนนไดนำไปสการลดทอนคณคาของคะแนนเสยงเลอกตงจากชนบทตลอดจนการ

มองวาคนชนบทนนนอกจากจะไรศลธรรมจรรยาในทางประชาธปไตยแลว ยงสามารถถกชกจงใหเปน

เงนเลกนอยขนาดน สำหรบคนในชนบทแลว ถอวามคามาก เพราะปกตชาวบาน

เหลานไมมงานทำ ไมมรายไดอะไร อยบานกเพอเลยงหลานกบรอเงนจากลกท

ทำงานในเมองสงมาใหเทานนเอง...ใครจายใหเงน 100 200 กรบหมด ดกวาอยเฉย

ไมไดอะไร

“เลอกตงถนแบงส ขายเสยงปรองดอง”  

รศ.สมชย ศรสทธยากร กรรมการมลนธองคกรกลางเพอประชาธปไตย 

หนงสอพมพ ไทยรฐ วนท 20 มถนายน 2554 

�9ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

ฐานเสยงทางการเมองและใหเขารวมขบวนการทางการเมองตางๆ อยางงายดาย 1 บทความชนนเสนอ

วาการยดเอาแตเพยงวาทกรรมการซอขายเสยงแบบตนๆ—“เงนไมมา กาไมเปน”—และวาทกรรมวา

ดวยการไมรเทาทนเกมการเมองของคนชนบทขางตนมาอธบายชวตทางการเมองของชาวบานนน

เปนการลดทอนความเขาใจในการศกษาการเมองทองอยกบชมชนทองถน และเปนอปสรรคตอการ

ทำความเขาใจสงคมการเมองเชงวฒนธรรมอยางรอบดาน นอกจากน มายาคตเหลานเปนเสมอนมาน

บงตาททำใหเรามองไมเหนวาแทจรงแลวอะไรคอเจตจำนงและความมงมาดปรารถนาของประชาชนจาก

ชนบทและเจตจำนงเหลานนถกแสดงออกผานการมสวนรวมทางการเมองทเขาตองการไดอยางไร

บทความชนนใชกรณศกษาจาก “ชมชนปรารถนา” ซงเปนหมบานแหงหนงในภาคตะวนออก

เฉยงเหนอของประเทศไทย เพอนำเสนอภาพ “การเมองในชวตประจำวน” ของชาวบานในชนบททมกลไก

และความสมพนธทางการเมองทซบซอนเกนกวาจะพจารณาจากมมมองของการเมองเรองของการเลอก

ตงแตเพยงอยางเดยวนอกจากนงานชนนยงตอบโตกบการศกษาการเมองของคนชนบทสวนใหญทมงเนน

การวเคราะหความเปนตวแสดงทางการเมอง (political agency) ของคนชนบทผานทางการศกษาการจด

ตงเครอขายหรอขบวนการเคลอนไหวทางสงคม โดยเฉพาะในเรองของการจดการทรพยากรและผลกระทบ

จากโครงการการพฒนาของรฐ บทความชนนเสนอวาการศกษาการเมองในชวตประจำวนเปนอกชองทาง

สำคญในการวเคราะหการเปลยนแปลงจตสำนกและการรบรทางการเมอง (political consciousness

and literacy) ตลอดจนทำความเขาใจขอถกเถยงวาดวยปฏบตการทางการเมอง (political praxis) ของ

คนชนบทในปจจบน การศกษาการเมองในชวตประจำวนดงกลาว ผเขยนหยบยมแนวคด “การเมองใน

ชวตประจำวน”จากงานของBenedictKerkvliet (2002,2005,2009)และยอนกลบไปสำรวจและ

วพากษขอถกเถยงสำคญวาดวยความสมพนธทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองในสงคมชาวนา ระหวาง

แนวคดเศรษฐกจศลธรรมของ James C. Scott (1976) และแนวคดเศรษฐกจการเมองของ Samuel

Popkin (1979) บทความชนนเสนอวาการเมองในชวตประจำวนไดสะทอนใหเหนวาระบบเศรษฐกจ

การเมองและความสมพนธในชนบทในปจจบนไดกาวไปส“เศรษฐศาสตรการเมองเชงศลธรรมของความ

พงมพงได” โดยทอดมคตและวถปฏบตของชาวบานในชนบทนนไดกาวไปไกลกวาการพงพอใจกบสภาวะ

ของการ “พออยพอกน” และการพงพาระบบอปถมภแบบดงเดม งานชนนเสนอวาการพงพาระบบ

อปถมภแบบดงเดมนนอาจมคณปการในการสรางความปลอดภยและเปนหลกประกนทางสงคมในสภาวะท

ชาวนาตองเผชญกบภาวะความเสยงในกระบวนการผลตเพอยงชพ แตเมอเรามองการเมองของชนบท

1 ดงปรากฏใหเหนจากปฏกรยาตอบโตจากชนชนกลางไทยทมองวาคนชนบททเขารวม “ขบวนการ

เสอแดง”นนเปน“ควาย”“ไรการศกษา”และ”ถกจางมา”

50 จกรกรช สงขมณ

ผานกจกรรมการทำมาหากนและการพฒนาทองถนในชวงหลายปทผานมา จะพบวาการเมองของคนใน

ชนบทไดเปลยนแปลงรปแบบไปมาก การแสดงออกของการเปลยนแปลงดงกลาวสามารถเหนไดใน

กจกรรมของคนชนบทในการออกไปใชสทธเลอกตง การจดวางตำแหนงตนเองใหมในการ “ซอสทธ

ขายเสยง” และการแสดงความชนชอบตอนโยบายของพรรคการเมองทแตกตางกน การเปลยนแปลง

ดงกลาวเปนผลมาจากพนฐานความสมพนธทางเศรษฐกจและสงคมทหลากหลายมากขนในชนบท

ทามกลางความหลากหลายทเกดขน การเมองถกใชเปนเครองมอสำคญของการไดมาซงโอกาสในการ

พฒนาตนเองและทองถน พดอกอยางกคอ การแสดงออกทางการเมองของคนชนบทในชวงหลายปท

ผานมาสะทอนถงความรความเขาใจในเรองสทธและผลประโยชนทคนชนบท “พงมพงได” ในระบอบ

การเมองแบบประชา-ธปไตยในยคทชนบทถกทำใหทนสมยไมตางจากทอนๆในสงคมโลกาภวตนขอเสนอ

ของงานชนนเปนการอธบายเสรมความสลบซบซอนและเพมมมมองในเรองของ “เจตจำนง” และ “ความ

มงมาดปรารถนา” ในปฏบตการทางการเมองใหกบการศกษาการเมองในชนบททมกจะยกเอาแตเพยงเรอง

ของการเลอกตงและขบวนการเคลอนไหวทางสงคมเปนหมดหมายของการวเคราะห ดงทจะไดอภปราย

ในสวนตอไป

การเมองในชนบท: การเลอกตงและขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

งานศกษาสงคมชนบทสวนใหญทมงเนนการทำความเขาใจวถชวตทางการเมองของชาวบานใน

ประเทศไทย มกใหความสำคญกบการพยายามทำความเขาใจวถชวตทางการเมองของชาวบานผาน

ทางการมสวนรวมทางการเมองในระบบรฐสภาและความสมพนธทางสงคมทองอยกบการเมองในระบบ

ตวแทน งานประเภทนเหนไดชดจากงานศกษาจำนวนมากในเรองของการเลอกตง (Murray 1996)

ธนกจการเมองและการคอรรปชน(Calahan2005a,PasukandSungsidh1994)การซอสทธขายเสยง

(Calahan2005b,CalahanandMcCargo1996)ระบบหวคะแนนในการเลอกตง(Anyarat2010)

และสามารถเชอมโยงกลบไปถงงานศกษาความสมพนธในระบบอปถมภ(อมราและปรชา2543)ภาวะ

ความเปนผนำบคลกและเครอขายนกการเมอง(Nishizaki2011,Ockey1996and2004,Pasuk

and Baker 2009) เรอยมาจนถงการศกษาคนชนบทในฐานะทเปนฐานเสยงของนกการเมอง (เอนก

2552) เปนสวนหนงของความสมพนธของเจาพอและกลมอทธพลทองถน (เวยงรฐ 2546, Ockey

2004,RobertsonJr.1996,Sombat2000)การทำความเขาใจการเปลยนแปลงของชนบททเปนผล

มาจากการกระจายอำนาจ (เวยงรฐ 2554) การศกษาแรงงานอพยพและการยายถน (Keyes 2010)

การเปลยนแปลงของเศรษฐกจชมชนและอตสาหกรรมการเกษตร (Rigg 1998)ตลอดจนการทำความ

เขาใจการเปลยนแปลงไปของชนบทไทยในยคประชานยมและ “หลงทกษณ” ผานทางการศกษาโลกทศน

แบบใหมของชาวบานจากการเดนทาง การรบสอ และการเขารวมขบวนการเคลอนไหวทางการเมอง

51ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

(Pattana 2012) การเขารวมกจกรรมทางการเมองในฐานะคนเสอแดง (Chairat 2010) มาจนถงการ

เกดใหมของความนยมทไมเสอมคลายในนโยบายประชานยมในการเลอกตงครงลาสด งานจำพวกน

สวนใหญถกผลตขนโดยนกรฐศาสตร นกสงคมวทยาชนบท และนกมานษยวทยาการเมอง 2 ในการ

พยายามเชอมโยงการเมองทงในระดบความสมพนธทางสงคมระดบสถาบนและระดบโครงสรางเขามา

อธบายและจดตำแหนงแหงทใหกบผคนในชนบททหลากหลายมากขน แตกระนน จดสนใจทมรวมกนก

คอ ความสมพนธทางสงคมทกอตวขนในชนบทนอกรฐสภานนนำมาซงการทำความเขาใจวา มปจจย

อะไรบางทมผลในการชชะตาของผลงสมครรบเลอกตง การกำหนดนโยบายของพรรคการเมอง การอธบาย

เรองการซอขายเสยง และการพจารณาถงความชอบธรรมของรฐบาลทมาจากการเลอกตง พดอกอยาง

กคอ การศกษาในลกษณะนเปนการศกษาปจจยทางเศรษฐกจและสงคมของชนบทไทยทมผลตอการ

ทำความเขาใจ “การเมองในระบบผแทน”ซงมรฐบาลและรฐสภาทกรงเทพฯ เปนเปาหมายและศนยกลาง

ของการศกษา

การศกษา“การเมองในระบบผแทน”ผานทางการพจารณาปจจยทางเศรษฐกจและสงคมนอก

รฐสภา นำมาสคำอธบายการเมองในชนบทในลกษณะทแตกตางกนออกไปในสองแนวทางหลกดวยกน

ในดานหนงมขอเสนอจำนวนไมนอยทเนนยำถงความลาหลงและความเปนปญหาของภาคชนบทตอการ

พฒนากระบวนการประชาธปไตยไทย โดยเฉพาะการตงคำถามตอวฒภาวะของคนชนบทในการไปใช

สทธเลอกตง และการมองวาคะแนนเสยงของคนชนบทนนไรความชอบธรรม เพราะเปนคะแนนทมา

จากการเหนแกประโยชนเฉพาะหนาผานทางธนกจสนจางทางการเมอง การพงพงนกการเมองและ

อทธพลทองถนในระบบอปถมภ รวมทงการไรการศกษาของคนชนบท นอกจากน มงานชนสำคญของ

เอนกเหลาธรรมทศน(2552)ทศกษาแนวทางการปฏรปการเมองและเศรษฐกจเพอประชาธปไตยซง

มองวาปญหาการเมองในประเทศไทยมลกษณะเปน“สองนครา”ทแบงแยกชดเจนระหวางการเมองของ

ชนชนกลางในเมองในฐานะทเปนฐานนโยบาย กบของคนชนบทในฐานะฐานเสยงใหกบนกการเมอง

2 สำหรบนกมานษยวทยาการเมอง การศกษาประเดนดานการเมองเชงระบบและความเปน

ประชาธปไตยนนยงมขอจำกดอยมาก งานมานษยวทยาทศกษาเรองการเมองมกจะมองปรากฏการณผานกรอบ

กวางๆ สองกรอบดวยกน กรอบแรกคอการศกษารปแบบทางการเมองและกจกรรมการมสวนรวมทางการเมอง

(political forms and activities) เชน การเลอกตง การชมนมทางการเมอง การรบรขาวสารทางการเมอง และ

การสรางเครอขายความสมพนธทางการเมอง เปนตน กรอบทสองคอการศกษาจนตกรรมทางการเมอง

(political imaginaries) ซงเปนการทำความเขาใจวาระบบคณคาและวฒนธรรมในสงคมหนงๆ นนมผลตอการ

จดการความสมพนธความรวมมอและความขดแยงการสรางและการรบรอดมการณทางการเมองตลอดจนการ

ดนรนตอสในทางการเมองอยางไร(ดPaley2002)

5� จกรกรช สงขมณ

การศกษาในลกษณะดงกลาวนำมาสขอเสนอหลกอนหนงในการอธบายปรากฏการณการเมองไทยในชวง

กวาทศวรรษทผานมา และมองวาการซอสทธขายเสยง ตลอดจนระบบอปถมภของคนในชนบททสงผล

ตอการเลอกตง เปนอปสรรคสำคญตอการปฏรปการเมองไทย อยางไรกตาม ปรากฏการณสองนครา

ประชาธปไตยและธนกจการเมองในชนบทไทยนนมใชสงทเกดขนใหมทงหมด เอนกชวาระบบอปถมภ

และการซอขายเสยงในชนบทนน “เกยวของใกลชดกบวถชวตระบบอปถมภซงสบทอดมาจากสงคม

เกษตรดงเดม” และได “ปะทะสงสรรคกบปรากฏการณใหมๆ อนเปนผลสบเนองจากการเคลอนเขาส

สงคมอตสาหกรรมสมยใหมของไทย” (เอนก 2552: 23) การ “ปะทะสงสรรค” ทเอนกเสนอไวนม

ความนาสนใจในการอธบายการเปลยนแปลงจตสำนกและวถปฏบตทางการเมองในสงคมชนบทสมยใหม

นาเสยดายวาเอนกไมไดใหคำอธบายตอวา “ปรากฏการณใหมๆ” ทปะทะสงสรรคกบวถชวตระบบ

อปถมภแบบดงเดมนนคออะไร และเมอเกดการปะทะสงสรรคแลว มนสงผลตอการเปลยนแปลง

มโนสำนกของคนในชนบทอยางไร

นอกจากการมองชนบทในฐานะพนททมความลาหลงทางการเมองแลว ในอกดานหนงกม

ความพยายามในการเสนอภาพชนบทในลกษณะใหม ซงพยายามชใหเหนวากระบวนการเลอกตงและ

การมสวนรวมทางการเมองของคนชนบทนนมลกษณะทซบซอนเกนกวาทจะพจารณาจากมมมองของ

ชนชนกลางทมงประณามชนบทในเรองซอสทธขายเสยงแตเพยงอยางเดยว ในการศกษาทำความเขาใจ

ปรากฏการณทางการเมองของคนในชนบทนน งานศกษาในระยะหลงชใหเหนถงความจำเปนทจะตอง

อาศยฐานความรทางวฒนธรรม การทำความเขาใจการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ วถชวตการทำมา

หากน และการบรโภคทเกดขนในสงคมชนบท เพอทจะสามารถเขาใจวาการเปลยนแปลงดงกลาวสงผล

ตอการสรางอตลกษณทางการเมองและการมองตนเองของผคนในชนบททสมพนธกบผคนกลมอนๆ ใน

สงคมอยางไร(อภชาต2553,Askew2008,Connors2007,Ockey2004)การศกษาเหลานจงไม

เพยงใหความสนใจตอเรองการไปลงคะแนนใชสทธเลอกตงของคนชนบททงในระดบชาตและในระดบ

ทองถน หากแตพยายามกลบไปตรวจสอบขอถกเถยงคลาสสกเกยวกบการซอเสยงในชนบทและการ

วพากษแนวคดสองนคราประชาธปไตย (Anyarat 2010) นอกจากน งานในระยะหลงยงไดนำเสนอ

ขอถกเถยงใหมๆ วาดวยความสนใจของชาวบานตอแนวนโยบายของพรรคการเมอง และขอเสนอลาสด

เรองการยกระดบฐานะทางเศรษฐกจกบการเปนพลเมองโลกของคนชนบท ซงเราอาจเรยกงานวชาการ

กลมนวา “สำนกชนบทไดเปลยนไปแลว” (เชน อภชาตและคณะ 2553, Keyes 2010, Pattana

2012) ขอเสนอของงานในระยะหลงจงพยายามสรางความชอบธรรมใหเกดขนตอคะแนนเสยงของคน

ชนบท ในขณะเดยวกนกชใหเหนวาการมสวนรวมทางการเมองของคนในชนบทนนมมากขนจนทดเทยม

กบคนในเมองขอเสนอทชใหเหนถงการตนตวและการมสวนรวมทางการเมองเชน“รากหญาสรางบาน

ชนชนกลางสรางเมอง” ของ นธ เอยวศรวงศ (2552) คอตวอยางหนงของการพยายามอธบายชนบท

5�ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

และการเตบโตขนของชนชนทางสงคมใหมทมรากฐานเดมมาจากชนบท ไปจนถงการเขามามสวนรวม

ทางการเมองบนฐานทางเศรษฐกจและอาณาบรเวณทางสงคมเดยวกนกบชนชนกลางในเมอง การ

อธบายเชนนตางจากคำอธบายทแยกขวบทบาทของคนเมองและคนชนบทในเรองการเปนฐานนโยบาย

และการเปนฐานเสยงอยางทแนวคด“สองนคราประชาธปไตย”เสนอ

แมเราจะเหนพฒนาการและขอถกเถยงของการศกษาการเมองของคนชนบททนาสนใจมากขน

ในระยะหลงๆแตการอธบายการตนตวทางการเมองของชนบทดงกลาวกเปนการพจารณาการแสดงออก

ทางการเมองของชาวบานผานกรอบการเมองในระบบผแทน ซงไมตางจากการศกษาปรากฏการณนอก

รฐสภาทมผลตอความเขาใจเงอนไขทางการเมองแบบตวแทนเปนสำคญ มงานศกษาการเมองในชนบท

อกประเภทหนงทมองวาการเมองไมไดยดตดหรอจำกดอรรถอำนาจอยแคเพยงเรองของประชาธปไตย

แบบตวแทนและการเลอกตง หากแตการเมองเกดขนไดทกหนแหงในททการจดสรรอำนาจและทรพยากร

เกดความไมลงรอยไมเปนทยอมรบของทกฝกฝายหรอการใชอำนาจทางการเมองนนไมมความชอบธรรม

และกอใหเกดผลกระทบตอผคน โดยเฉพาะคนจนในชนบท ความขดแยงทเกดขนจากการใชอำนาจไม

ชอบธรรม โดยเฉพาะอำนาจรฐ เปนชนวนสำคญใหเกดการออกมาเรยกรองหรอการแสดงสทธทางการ

เมองของชาวบานผานการชมนมประทวงตอตานนโยบายและการนำนโยบายของรฐไปใช อนกอใหเกด

ผลกระทบตอชมชนและฐานทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรมของชมชน โดยรวมแลว การศกษาการ

ชมนมประทวงของชาวบานมกจะใหภาพผานกรอบของ “การเมองภาคประชาชน” โดยเปนการนำเสนอ

ใหเหนวาการแสดงออกทางการเมองของชาวบานเปนกระบวนการ/ขบวนการทางสงคมในรปแบบใหม

(new social process/movement) ทเกดขนเพอตอตานการใชอำนาจ นโยบาย และโครงการ โดย

เฉพาะโครงการพฒนาตางๆ ของรฐ ทสงผลกระทบตอวถชวต เศรษฐกจ ทรพยากร และสายสมพนธ

ทางสงคมและวฒนธรรมของชาวบาน(ไชยรตน2545,ผาสกและคณะ2545,ประภาส2552)การ

ใหภาพของการเปนพลเมองทมจตสำนกทางการเมองในลกษณะน สวนหนงเปนผลมาจากการใหการ

สนบสนนของนกวชาการและเจาหนาทองคกรพฒนาเอกชน โดยเฉพาะกลมทสนบสนนแนวคด

วฒนธรรมชมชนและสทธชมชนในประเดนเรองทรพยากรทดน ปาไม แมนำ และการเกษตร (ฉตรทพย

2553,ประภาส2541,ยศ2546และอานนท2544)เปนตน

งานของนกวชาการและองคกรพฒนาเอกชนเหลานชใหเหนวาผลกระทบจากโครงการพฒนา

นำมาซงการปรบตวและการสรางยทธศาสตรการตอรอง/ตอสในรปแบบใหมของชาวบานในชนบท การ

ปรบตวนอาจเปนไปในลกษณะของการสรางเครอขายเกษตรกร เครอขายคนจน เครอขายผไดรบ

ผลกระทบจากการพฒนา โดยทเครอขายดงกลาวไดนำเอาการชมนมมาเปนยทธวธหนงในการเรยกรอง

5� จกรกรช สงขมณ

ความเปนธรรมใหกบตนเอง 3 การชมนมของชาวบานนนไมไดจำกดอยแคในพนททไดรบผลกระทบ

เทานน หากแตขยายผลไปสการชมนมหนาศาลากลางจงหวด การชมนมบนทองถนน และการชมชม

หนาทำเนยบรฐบาลดวย นอกจากน การชมนมไมเพยงแตเปนการแสดงออกในรปแบบของการออกมา

ประทวงเรยกรองชปายหรอยนหนงสอตอหนวยงานทรบผดชอบแบบตรงไปตรงมาเทานนหากแตรวม

ไปถงการจดการชมนม“ทางวฒนธรรม”ผานการจดพธกรรมบวชปาสบชะตาแมนำและการบชาพนท

ศกดสทธในรปแบบตางๆ ทรงสรรคขนเพอแสดงออกถงความสมพนธระหวางชาวบานกบฐานทรพยากร

และวฒนธรรมชมชน การแสดงออกถงตวตนทางการเมองของชาวบานผานทางการชมนมจงเปนการ

แสดงออกทงในเชงกายภาพ วาทกรรม และในเชงสญลกษณ (ไชยรตน 2545, ประภาส 2552,

Missingham2003,Somchai2006)ขอสงเกตสำคญประการหนงกคอ งานทเขยนถงการชมนมของ

ชาวบานเหลาน โดยมากแลวมกจะแสดงใหเหนวาชาวบานกบอำนาจรฐนนมความสมพนธในลกษณะเปน

คปฏปกษ การเขามาของอำนาจรฐบอยครงนำมาซงการเบยดขบสทธ วฒนธรรม ตลอดจนเศรษฐกจและ

ศลธรรมดงเดมของชมชน และทายทสดแลวหากชาวบานไมลกขนมาตอบโตนโยบายรฐและการแทรกแซง

ของอำนาจรฐผลทอาจจะเกดขนกคอการลมสลายของชมชนและความเปนชนบทนนเองดงนนสำหรบ

งานศกษาในกลมน การทำความเขาใจการแสดงออกทางการเมองของชาวบาน หรอทมกเรยกกนจน

ตดปากวา “การเมองภาคประชาชน” เปนเงอนปมอนสำคญของการอธบายลกษณะและพฒนาการของ

การเมองของคนในชนบทไทย

โดยสรปกคอ การศกษาการแสดงออกทางการเมองของผคนในชนบทไทยทผานมานนแบง

ออกเปนสองขวดวยกน ขวหนงเปนการมองจากกรอบการเมองในระบบผแทนเปนหลก ในขณะทอกขว

มงเนนการอธบายผานกรอบการเมองภาคประชาชนสำหรบในกลมทมองผานกรอบการเมองผแทนขอ

ถกเถยงทเกดขนกคอ คนในชนบทสามารถเปนสมาชกของระบอบประชาธปไตยทดไดหรอไม หรอมปจจย

ทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองใดทเปนอปสรรคหรอเปนเงอนไขสำคญในการนำพาชนบทไทยไปส

3 บทความของ พชญ พงษสวสด. 2546. “ความสมพนธระหวางเศรษฐกจกบการเมองในการ

เปลยนแปลงของสงคมเกษตรและขบวนการชาวนาในสงคมไทยปจจบน: ขอสงเกตเชงวพากษ.” แปลโดย

ชนดา ชตบณฑตย, กนกรตน เลศชสกล และ ชยธวช ตลาฑล. ฟาเดยวกน 1 (1): 52-89. เปนบทความ

ททบทวนและวพากษวจารณการเปลยนแปลงขบวนการเคลอนไหวของชาวนาไทยทรอบดานมากทสดบทความ

หนง บทความพยายามชใหเหนวาการศกษาการเคลอนไหวทางสงคมของชาวนานนไมไดจำกดอยแคการชมนม

ประทวง แตมพฒนาการในหลายรปแบบ และมตวแปรดานเศรษฐกจการเมองเขามาเกยวของ แตกระนนงานชนน

กยงจำกดการพจารณาการเคลอนไหวของสงคมชาวนาผานมมมองของการจดตง การเปนสวนหนงของชนชน

หรอในฐานะขบวนการเคลอนไหวทางสงคมเปนสวนใหญ

55ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

วถประชาธปไตยแบบผแทนทควรจะเปน ในแงน ชนบทเปนสวนหนงทแนบสนทกบรฐและทนนยม สงคม

ชนบทพฒนาควบคไปกบการพฒนาทางเศรษฐกจและการเมองของรฐและนโยบายของรฐเรามกไมคอย

เหนวาทกรรมวาดวยคนชนบทเลอกทจะ “โหวตโน” ไมเอารฐเทาไรนก ขอถกเถยงในกลมนจงจำกดอย

ทการเลอกผแทนของคนชนบทในระบบการเมองเชงสถาบนแตสำหรบอกกลมทมองผานกรอบการเมอง

ภาคประชาชนพบวาการนำเสนอภาพการเคลอนไหวทางการเมองของชนบทบอยครงเปนลกษณะททาชน

กบอำนาจรฐและการเมองแบบผแทนทไรประสทธภาพ งานในกลมนมองวาสงคมชนบทเปนสงคมทยดโยง

กบทรพยากรและระบบสงคมทมจารต มากกวาทจะพงพงระบบอปถมภของนกการเมองและกลมอทธพล

ทางเศรษฐกจในทองถนชนบทเปนสงคมหมบานทมความสมานฉนทมนคงจากภายในการรกคบของรฐ

นกการเมองผฉอฉล และทนนยมสามานย เปนตวการทำลายการผลตแบบยงชพและเสถยรภาพของ

ชมชน ดงนน การแสดงออกทางการเมองของคนชนบทกเพอทจะรกษาสทธชมชนจากการแทรกแซง

จากภายนอกนนเอง

ปฏบตการของการเมองในชวตประจำวน

งานศกษาทงสองลกษณะขางตนมคณปการอยางมากตอการทำความเขาใจปรากฏการณทาง

สงคมและการเมองของชนบทไทย การศกษาทผานมาไมไดมองชมชนอยางหยดนง หากแตชใหเหน

พลวตทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองของชนบทไทยทเปลยนแปลงไปอยตลอดเวลา แตกระนนงาน

ศกษาสวนใหญมแนวโนมทจะมองชมชนและชาวบานชนบทวามความเปนหนงเดยว มความสมครสมาน

สามคคมความพรอมและมทาทในการแสดงออกทางการเมองไปในทศทางเดยวกนสำหรบงานเหลาน

ชนบทจงเปนเสมอนสงคมทปราศจากความขดแยงในตวมนเอง บทความชนนเสนอวาการจำกดการ

พจารณาการเมองในชนบทอยแตเพยงการเมองแบบตวแทนและการเมองภาคประชาชนนนไมเพยงพอ

ตอการสะทอนภาพชวตทางการเมองของชาวบานชนบทในทกวนนอกตอไป นอกเหนอจากการมองการ

แสดงออกทางการเมองผานวาระทางการเมองทสำคญ เชน การเลอกตงและการจดตงขบวนการ

เคลอนไหวทางการเมอง เราจำเปนตองมองการเมองในอกรปแบบหนงทเกดขนในทองถนซงชวตของคน

ชนบทดำเนนอยในทกววนพรอมๆกนไปดวย

Benedict J. Tria Kerkvliet นกรฐศาสตรผสนใจศกษาสงคมชาวนาในภมภาคเอเชยตะวน-

ออกเฉยงใต โดยเฉพาะในฟลปปนสและเวยดนาม (2002, 2005) เสนอใหเรามองปรากฏการณ

การเมองสามญทเกดขนไดในทกวนของสงคมชนบท แทนทจะมงจำกดความสนใจอยแตเพยงเรองของ

การเมองทเปนทางการหรอเชงสถาบน (official politics) และการเมองของการตอสรณรงคแบบรวมกลม

(advocacypolitics)แตเพยงอยางเดยวสำหรบKerkvlietเขาใหนยามของคำวา“การเมอง”ในแบบ

5� จกรกรช สงขมณ

ทรวบรดเขาใจงาย โดยอางองจากการนยามของLasswell (1958)วาเปนเรองทวาใครไดอะไร เมอไร

และอยางไร หรออกนยหนงอาจกลาวไดวาการเมองนนเปนเรองของ “การควบคม การจดสรรปนสวน

การผลต และการใชทรพยากร ตลอดจนคานยมและความคดทอยเบองหลงกจกรรมทวามาน” (Kerkvliet

2009,227)หากใชนยามทวานเปนฐานคดเรองการเมองเราจะพบวาการเมองนนเกดขนไดทกหนแหง

และไมจำเปนตองยดโยงอยกบความเปนสถาบนของรฐ รฐบาล หรอการรวมกลมทางการเมองเพอทจะ

สรางอทธพลในการเคลอนไหวทางการเมองแตอยางใด การศกษาการเมองทเปนทางการและการตอส

รณรงคแบบรวมกลมนนมกจะสนใจวาใครไดอะไร เมอไรและอยางไร ในกจกรรมทของเกยวกบรฐและ

นโยบายของรฐนกการเมองผมสทธในการเลอกตง องคกรพฒนาเอกชนและกลมผลประโยชนตางๆ

ในการแยงชงอำนาจและอทธพลในการเมอง ซงการศกษาทจำกดอยเพยงในกรอบทวาน บางครงทำให

ไมเขาใจวาคนชนบทมบทบาททางการเมองทแตกตางและปรบเปลยนไปไดอยางไรบาง และบทบาท

ทางการเมองทคนชนบทมนนเชอมโยงกบฐานคดวถชวตและเจตจำนงของคนในทองถนอยางไร 4

การศกษาการเมองในชวตประจำวนท Kerkvliet เสนอนนเกยวของกบ “การทชาวบานรบเอา

ยอมตาม ปรบเปลยน และตอสตอรองกบวถปฏบตและกฎเกณฑทเกยวพนกบอำนาจ/ผมอำนาจ

(Authority) ในเรองทเกยวของกบการผลตหรอการจดสรรทรพยากร และการกระทำดงกลาวนนทำไป

ในลกษณะทสงบ สามญธรรมดา และแยบคาย ทงยงเปนปฏบตการทแทบจะไมมการจดตงหรอการ

เผชญหนาเลย”(Kerkvliet2009:232)กลาวอกนยหนงการศกษาการเมองในชวตประจำวนเนนไปท

ปฏบตการของผคนทไมจำเปนตองแสดงออกผานโอกาสทการเมองเชงโครงสรางมอบให และไมจำเปน

ตองเปนไปในรปของการรวมกลมและไดรบการสนบสนนจากองคกรพฒนาเอกชนหรอเครอขายประชา-

สงคมใดๆปฏบตการทางการเมองในชวตประจำวนยงอาจจะเปนเรองของพฤตกรรมบคคลซงดเหมอนวา

เปนกจกรรมทไมไดสลกสำคญอะไร และในบางครงแมแตผปฏบตเองกอาจจะไมไดนกคดวากำลงทำการ

ทางการเมองอยกเปนได การเมองในชวตประจำวนทวานมรปแบบและผลจากการปฏบตในหลายลกษณะ

ดวยกน ไมวาจะเปนการใหการสนบสนน การยอมตาม การปรบเปลยนหรอดดแปลง การบายเบยง

4ตอประเดนนงานชนสำคญทชวนใหเราพจารณาวธคดและครรลองทางวฒนธรรมของชาวบานทมผล

ตอการทำความเขาใจการแสดงออกทางการเมองของพวกเขาไดแกงานของ นธ เอยวศรวงศ. 2534.

“รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย.”ศลปวฒนธรรม 11(1):266-284.และงานของAndrewWalker.2008.

“The Rural Constitution and the Everyday Politics of Elections in Northern Thailand.” Journal of

Contemporary  Asia.  38 (1): 84-105. สำหรบภาคภาษาไทยของบทความชนน ด แอนดรว วอลกเกอร.

(2550).

57ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

หลกเลยง ไปจนถงการตอตานขดขนในชวตประจำวน เชน การแสดงความรงเกยจความเคยดแคน การ

ลอเลยนการนนทาลบหลงหรอการไมใหความรวมมอ(Scott1976,Walker2008)

ปฏบตการทางการเมองในชวตประจำวนของคนชนบทดงทกลาวมาน แมวาจะไมไดรบความ

สนใจจากนกวชาการรฐศาสตรนก—และมตองพดถงวาจะมการพดถงในหนาหนงสอพมพหรอสอตางๆ

อยางทมกจะนำเสนอแตเพยงเรองคนชนบทกบการซอสทธขายเสยง—แตกเปนประโยชนตอการทำความ

เขาใจการเมองของคนในชนบทอยางนอยสองประการดวยกน ประการแรก คนในชนบทไมไดมลกษณะ

ทงายตอการยอมรบหรอยอมจำนนตอการถกเอารดเอาเปรยบ การครอบงำ อำนาจนยม หรอความ

ขาดแคลนทตนเองตองเผชญอย 5หากแตพยายามอยเสมอทจะตอรองสรางทางเลอกและจดการความ

สมพนธใหมๆ ในการนยามวาใครควรจะไดอะไร เมอไร และอยางไร หรอทรพยากรนนควรจะถกผลต

จดสรร และใชไปอยางไร (Kerkvliet 2009: 234) ประการทสองคอเรองของการทำความเขาใจ

“ความมงมาดปรารถนา” และสงทผเขยนเรยกวา “เศรษฐกจการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได”

ของคนในชนบท ซงในเรองนเราจะมาทำความเขาใจผานประสบการณของชาวบาน “ชมชนปรารถนา”

ซงผเขยนยกมาเปนกรณศกษาทำความเขาใจวาการเมองในระดบชวตประจำวนนนสะทอนภาพของการ

เปนตวแสดงทางการเมองของคนในชนบทอยางไร

“ชมชนปรารถนา” กบชวตทางการเมองของชาวบาน

“ชมชนปรารถนา” (ชอสมมต) เปนชมชนชนบทรมแมนำแหงหนงในภาคอสานของไทย

มเนอทประมาณ 4,852 ไร ประกอบดวยประชากรประมาณ 1,650 คน ชาวบานโดยทวไปนบถอ

ศาสนาพทธประกอบกบการนบถอผบรรพบรษและสงศกดสทธทางธรรมชาตชาวบานสวนใหญประกอบ

อาชพทำการเกษตรทมความหลากหลายและเปลยนแปลงมาตลอดในชวง 30 ปทผานมา การเกษตร

ทยงคงพบเหนไดในปจจบนไดแกการทำนา ปลกขาวโพด ยคาลปตส มนสำปะหลง ฝาย ยางพารา

ตลอดจนการหาปลาในบง หนองสาธารณะ และแมนำ ชาวบานบางสวนประกอบอาชพรบจางใน

ตวจงหวดซงอยหางออกไปประมาณ18กโลเมตรชาวบานอกสวนหนงทำธรกจในชมชนไดแกกจการ

5 ความเขาใจของชนชนกลางไทยทเชอวาคนชนบทมกจำนนตอผลประโยชนทางเศรษฐกจเฉพาะหนา

ตออำนาจและอทธพลทองถนและของนกการเมอง และการยอมขายสทธของตนเองไปกบเงนทองเลกๆ นอยๆ

จากการซอคะแนนเสยงเลอกตงนนปรากฏชดดงขอความทไดยกตวอยางมาในหนาแรกของบทความน

58 จกรกรช สงขมณ

รานอาหารรมแมนำ หรอรบจางทวไป และบางสวนกเปนลกจางและพนกงานของหนวยงานของรฐ เชน

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพระดบตำบลและองคการบรหารสวนตำบล เปนตน ชาวบานมรายไดเฉลย

โดยประมาณ39,520บาทตอคนตอป 6

“ชมชนปรารถนา” เปนตวอยางทดของหมบานในภาคอสานของไทยทแสดงใหเหนถงการ

เปลยนผานของผคนใน “ชนบท” ซงแตเดมมรปแบบความสมพนธทางสงคมและการทำมาหากนแบบ

เกษตรกรรมดงเดม มาสความเปนชนบททมความสมยใหมมากขน ทามกลางการเปลยนแปลงดงกลาว

การเมองในการเขาถงทรพยากรในและนอกหมบาน การเมองเรองระบบความสมพนธในชมชนและการ

เปนคนทองถน การเมองเรองเจตจำนงในการเลอกวถการดำเนนชวตและแนวทางการพฒนาทแตกตาง

กนในหมบาน ตลอดจนการเมองเรองการตดสนใจเลอกผนำและผแทนทงในระดบตำบลและระดบ

ประเทศเพอไปทำหนาทในการพฒนาทองถน ปรากฏใหเหนในชวตประจำวนของความสมพนธทเกดขน

ในหมบานอยเสมอ ความสมพนธทวานตงอยบนพลวตของความรวมมอและความขดแยงระหวางคนใน

หมบานกบคนนอกชมชน การทำความเขาใจการเมองในมตชวตประจำวนดงกลาวนเองทผเขยนมองวา

มกถกละเลยจากการศกษาปฏบตการทางการเมองของคนในชนบททผานมา อยางไรกด ผเขยนไมได

ตองการใช “ชมชนปรารถนา” เปนภาพตวแทนในการอธบายการเปลยนแปลงของสงคมชนบทไทย

ทงหมด หากแตตองการยกขนมาเปนกรณศกษา เพอชใหเหนวาการทำความเขาใจการเมองในชวต

ประจำวนของผคนในชนบทนนสามารถสะทอนใหเหนถงความนกคดทางการเมองของชาวบานทเชอมโยง

กบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และเจตจำนงของการพงมพงไดในเรองของสทธ การทำมา

หากนและการพฒนาคณภาพชวตของพวกเขาไดอยางไร

“ชมชนปรารถนา” เปนชมชนชนบททมความทนสมย ปรากฏการณของความทนสมยแสดงออก

ผานการบรโภค การเปลยนแปลงไปของรปแบบประเพณและพธกรรมแบบดงเดม การเขาสอตสาหกรรม

การเกษตรทองอยกบตลาด โดยเฉพาะการเรมปลกยางพาราตงแตป พ.ศ. 2540 การเปนแรงงาน

อพยพและการจางแรงงานในชมชนทมากขน ตลอดจนการเปนชมชนทมรายไดจากการทองเทยวทงใน

เชงนเวศและเชงศาสนาแมวาจะเปนชมชนชนบททเขาสภาวะของความทนสมยแตวดกยงทำหนาทเปน

หนงในศนยกลางทสำคญของ “ชมชนปรารถนา” วดประจำหมบานเปนวดทมประวตความเปนมายาวนาน

มพระพทธรปทมชอเสยงในเรองความศกดสทธและความศรทธา วดยงเปนทตงของโรงเรยนและสถาน

วทยชมชน และเปนพนททชมชนใชในการประกอบกจกรรมทางศาสนาและประเพณทองถนมาตลอด

จนเปนแหลงทองเทยวเชงศาสนาทนำเงนตรามหาศาลเขาสชมชนผานการจดงานบญและการบรจาค

6ตามเกณฑความจำเปนพนฐานปพ.ศ. 2552

59ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

(ดภาพท1)ในทกๆวนสำคญทางศาสนาชาวบานจะจดอาหารมาทำบญเลยงพระมากกวาวนปกตและ

วดเองกมกจะมการจดใหมการระดมทนผานการรบบรจาคทำบญเพอการสงเสรมกจกรรมของวด และ

บอยครงวดกนำเงนบางสวนไปใชในกจกรรมพฒนาชมชนดวย ในการจดภตตาหารเลยงพระและใน

กจกรรมงานบญแตละครง เรามกจะเหนชาวบานจำนวนมากผลดเปลยนกนเขามามสวนรวมในการเปน

เจาภาพในการดแลรบผดชอบเรองสำรบอาหารสำหรบถวายพระ หรอมสวนในการอทศแรงกายในการ

บรหารจดการตดตอตระเตรยมการ แทบจะทกครงทมงานสำคญๆ ยายอมจะเปนหนงในชาวบาน

ขาประจำทไมเพยงแตรวมในการบรจาคทรพยเพอสงเสรมกจการของวดและชมชน หากแตอาสาในการ

เปนเจาภาพดแลชวยงานของวดอยอยางสมำเสมอ

ใน “ชมชนปรารถนา” ไมมใครไมรจกยายอม ยายอมปจจบนอาย 72 ป เปนลกชาวนาและ

เปนคนชมชนปรารถนาโดยกำเนด เมอเตบโตขน ยายอมในวยสาวไดแตงงานกบพอคาชาวจนในตว

จงหวด หลงจากแตงงาน ยายอมไดยายตามสามไปเปดรานขายอาหารในตวจงหวด และไดมโอกาสไป

ภาพท 1 มหกรรมงานบญในวดประจำชมชนปรารถนา ทมาพรอมกบการหลงไหลของเงนตรา จากนกทองเทยวผศรทธา 

�0 จกรกรช สงขมณ

ทำงานเปนแมครวปรงอาหารใหกบรสอรทแหงหนงในจงหวดชลบร ตอมาในป พ.ศ. 2539 ยายอม

ตดสนใจเดนทางกลบมายงชมชนปรารถนา เพอเอาประสบการณความรเรองการประกอบธรกจการทำ

รานอาหารทตนเองสงสมมาจากภายนอกมาประยกตใชในการทำมาหากนทชมชนบานเกด ในตอนนน

ยายอมเลงเหนวาพนทบรเวณรมแมนำสายหลกทไหลผาน “ชมชนปรารถนา” เปนพนททเหมาะสำหรบ

การเปดรานขายอาหารเนองจากมทศนยภาพทสวยงามและผทมารบประทานอาหารสามารถลงเลนนำ

เปนการพกผอนหยอนใจไดอกดวย หลงจากคดวางแผนไมนาน ยายอมกตดสนใจชกชวนเพอนบานท

อาศยในละแวกรมแมนำสรางเพงชวคราวขนเพอเปดเปนรานอาหารบรรยากาศดใหบรการลกคาทขบรถ

มาชมธรรมชาตและรบประทานอาหารจากในตวเมอง

การกอสรางรานอาหารของยายอมและเพอนบานสรางความไมพอใจใหกบชาวบานปรารถนา

จำนวนหนง โดยเฉพาะผททำประมงและเลยงววควายบรเวณพนทบงและรมแมนำ ไมนานนก เมอ

จำนวนรานคาและจำนวนผมาใชบรการรานอาหารมเพมมากขน ความไมพอใจดงกลาวกไดขยายตวจน

กลายเปนความขดแยงทมากขนเปนเงาตามตว ดวยความทยายอมเปนคนพดจาโผงผางเสยงดงและเปน

คนทไมยอมใครงายๆ กยงทำใหความขดแยงนนนำไปสการตอสระหวางยายอมกบชาวบาน โดยทแตละ

ฝายตางกดงเอาผมอทธพลจากภายนอกชมชนเขามากดดนในการเผชญหนากบอกฝายหนง ในชวง

ดงกลาวนนเอง ชาวบานจำนวนหนงไดรวมตวกนไปหานายอำเภอและรองเรยนกรมเจาทาซงมททำการ

อยในจงหวดทไกลออกไป เพอใหออกคำสงใหยายอมรอถอนรานคารมแมนำออกโดยเรวทสด ในขณะท

ยายอมและพวกกไดขอความชวยเหลอและคำแนะนำจาก ส.ส. เขตในสมยนนใหชวยวงเตนในการ

รบรองเอกสารสทธ ยายอมอางเสมอวาตนเองเปนผทไดไปพบไปเหนความเจรญจากภายนอก และ

อยากจะนำความเจรญทตนไดไปประสบมาเขามาพฒนาชมชนของตนบาง เมอนกยอนไปถงความขดแยง

ในครงนน ยายอมจะพดดวยความไมสบอารมณวา “ฉนจะนำเศรษฐกจมาใหชมชน แตชาวบานพวกน

ตอนนนยงไมรอะไร” สำหรบยายอม การทำธรกจรานอาหารรมแมนำทตนไดรเรมถอเปนการสรางรายได

และนำความเจรญมาใหกบทองถนเปนอยางมาก ในขณะทชาวประมงและชาวนาทใชพนทรมนำเลยง

ววควายกลบรสกวาการกระทำดงกลาวเปนการแสวงหาประโยชนของคนเฉพาะกลม มใชประโยชนท

ชมชนไดรบรวมกนแตอยางใด สดทายเรองราวความขดแยงยตลงไดเมอพอบญพา ผใหญบานคนใหม

ผซงเพงไดรบการเลอกขนมาในสมยนน เขามาไกลเกลย และใชประชาคมคณะกรรมการหมบานเขาไป

จดการการประกอบธรกจรานอาหารรมแมนำเสยใหม การจดการในครงนน คณะกรรมการหมบานไดม

มตใหผประกอบการทเปนคนมาจากหมบานอนตองยตการประกอบการ และคนพนทใหกบชาวชมชน

ปรารถนาทงหมด สำหรบชาวบานทเปนคนในชมชนมาแตดงเดมเชนยายอมและผประกอบการรายอนๆ

จากในหมบาน คณะกรรมการหมบานใหมการเรยกเกบคาบำรง เพอนำมาใชในกจการพฒนาของ

หมบานตอไป

�1ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

ในชวงทกจการรานขายอาหารเรมจะเปนทสนใจ โดยเฉพาะจากลกคาทขบรถมาจากตวเมองนน

ส.ส. เขตในสมยนนไดจดสรรงบประมาณมาทำถนนลาดยางจากเสนทางหลวงชนบทเขาสบรเวณหาดรม

แมนำใกลๆ กบทตงของรานขายอาหาร ในป พ.ศ. 2549 ผสมครรบเลอกตงสมาชกองคการบรหารสวน

จงหวด (อบจ.) เขามาหาเสยงกบชาวบานใน “ชมชนปรารถนา” รวมทงเขามาพดคยกบชาวบานท

ประกอบกจการรานขายอาหารรมแมนำ ในครงนนเอง ยายอมและพวกเสนอวาอยากใหทาง อบจ. เขา

มาพฒนาถนนคอนกรตบรเวณหนารานคา เพอเปนสวนตอขยายจากถนนลาดยางททาง ส.ส. ได

สนบสนนมากอนหนาน การขอการสนบสนนในชวงหาเสยงครงนนยงผลใหพนทบรเวณหาดไดรบการ

พฒนาเพอการทองเทยวมากขน การขยายตวของจำนวนผประกอบการทตามมาและปรมาณนกทองเทยว

จากนอกชมชนนำมาซงความรวมมอระหวางชาวบานผประกอบการรานคาดวยกนเอง เพอจดสรรพนท

และการดแลความเรยบรอยอยางเปนระบบ (ดภาพท 2) ทงยงมการคดเลอก “ประธานหาด” เพอทำ

หนาทในการดแลประสานงานการจดการพนทหาดรมแมนำรวมกบคณะกรรมการหมบานอกดวย

นอกจากน เมอรายไดจากกจการรานคารมแมนำมมากขน ชาวบานทประกอบการรานคารมแมนำยงจด

ใหมพธไหวผปตาประจำหมบานเพมขนเปนพเศษ จากทแตเดมชาวบานทงหมดรวมกนจดเพยงปละหนง

ครง นอกจากน ชาวบานทประกอบกจการรานอาหารยงจดใหมการทำบญไหวผปากบงปละสองถงสาม

ครง เพอเปนการตอบแทนสงศกดสทธในพนททชวยคมครองดแลผประกอบการและลกคาทมารบประทาน

อาหารและลงเลนนำในแมนำ

ภาพท 2 รานอาหารรมแมนำในชมชนปรารถนา

�� จกรกรช สงขมณ

ในชวงทพนทบรเวณรมหาดกำลงเรมพฒนานน ในบรเวณพนทใกลกนกมการซอขายทดน

และเกดความขดแยงขนระหวางเสยไพศาลซงเปนนายกเทศมนตรในสมยนนกบชาวบานผทใชพนท

สาธารณะดงกลาวเพอการหาของปา เลยงสตว และการหาปลา เสยไพศาลเปนนายทนทเขามาซอทดน

ของชาวบานในชวงทตนดำรงตำแหนงทางการเมองในระดบจงหวด และใชอำนาจและอทธพลในการออก

โฉนดรกลำพนทสาธารณะของ “ชมชนปรารถนา” ชาวบานอางวาเสยไพศาลไดประสานใหพอบญพา

ผใหญบานในสมยนน มาเจรจาขอซอทดนทเปนทจบจองของชาวบาน นอกจากน เสยไพศาลยงไดสราง

สายสมพนธพเศษโดยการเขาหาทานพระคร เจาอาวาสวดประจำหมบาน เพอยนขอเสนอในการบรจาค

ทรพยกอนใหญเพอการพฒนาวดและหมบาน สำหรบชาวบานทานพระครเปนพระนกพฒนาทชาวบาน

ใหความเคารพยำเกรงเปนอยางมาก ในอดต พระครเคยเปนผนำชาวบานในการบกเบกสรางถนน

โรงเรยน และการพฒนาอนๆ เชน ในป พ.ศ. 2518 หมบานไดรบการสนบสนนงบประมาณโครงการ

เงนผนสมยรฐบาลม.ร.ว.คกฤทธปราโมชในการทำสระนำขนาดใหญเพอใชในการเกษตรของชาวบาน

โดยใหนำเงนงบประมาณดงกลาวมาจางชาวบานขดสระ เพอใหชาวบานมงานทำ และเปนการรเรม

โครงการพฒนาของรฐขนในหมบาน เนองจากในตอนนนชาวบานอยากมไฟฟาใชในหมบาน ชาวบานจง

ลงแรงขดสระโดยไมรบคาตอบแทน และใหนำเงนงบประมาณดงกลาวไปขอไฟฟาเขามาในหมบานแทน

พอใหญเสรม ชาวบานผซงทำนาเปนอาชพหลก และไดเขารวมการขดสระเพอแลกกบการไดไฟฟาใช

เลาวา

“สมยนนมนมสตางคมาใหขดถนน ขดสระ เปนเงนผนคกฤทธ แตพระครทานใหไป

ขดหนองแลกกบการตอไฟฟาเขาหมบาน  เงนผนคกฤทธมนด  ดตรงทมนลงมาเปน

เงนของพวกเรานแหละ พอชอบมาก เพราะวามนเกดความเจรญ” 

นอกจากการทพระครเปนพระนกพฒนาแลว การททานอางวาทานเปนเจาเมองเกาเมอชาตปาง

กอน และเคยนงสมาธแลวมองเหนพระพทธรปศกดสทธทฝงอยใตดนบรเวณวดปา (ซงตอมาไดขดพบ

และเปนพระพทธรปศกดสทธทชาวบานสกการบชามาจนถงทกวนน) ทำใหพระครกลายเปนผมบารม

และเปนทเคารพนบถอของชาวบานเปนอยางมาก เสยไพศาลไดบรจาคเงนและไมเปนจำนวนมากใหกบ

ทานพระคร เพอนำไปใชในการสรางกฏและโรงเรยนวดททานบกเบกในสมยนน เพอเปนการตอบแทน

พระครทไดทำหนาทเกลยกลอมชาวบานใหขายทดนใหกบเสยไพศาล ซงเปนการเกลยกลอมทชาวบาน

ผเลอมใสศรทธาในตวพระครยากทจะปฏเสธอยางไรกดในภายหลงชาวบานพบวาเสยไพศาลไดเขามา

ใชพนทเพอการปลกยคาลปตสประมาณเกอบ 2,000 ไร ซงถอวาเกนจากทซอไปจากชาวบานเปน

จำนวนมาก และทสำคญกคอ เสยไพศาลไดทำการถมทหนองสาธารณะทแตเดมชาวบานใชในการหาปลา

และใหสตวใชอาศยดมกนในหลายจดดวยกน ชาวบานไดตอตานการเขามาใชพนทดงกลาวของเสยไพศาล

อยางเปดเผย ดวยการบกรกเขาไปในทดนซงเสยไพศาลอางวาเปนทดนทตนไดกรรมสทธมาอยางชอบธรรม

��ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

การรกลำเขาไปของชาวบานทำใหเสยไพศาลยนฟองแกนนำชาวบานหลายคน นอกจากน เสยไพศาล

ไดกดดนใหพระครพยายามเกลยกลอมชาวบานไมใหตอตานเขา เมอพระครไกลเกลยเรองขดแยงดงกลาว

ไมสำเรจ เสยไพศาลไดเขามากดดนพระครถงในวด โดยนำตำรวจเขามารอถอนอาคารทกอสรางขน

โดยใชไมทตนบรจาคใหกอนหนาน ในสวนของชาวบานเองกเรมไมพอใจการปฏบตของพระครทเขาขาง

และคอยเปนปากเสยงใหกบเสยไพศาลมากขน ความขดแยงดงกลาวทำใหพระครจำตองเดนทางออก

จากหมบานและมาจำวดอยทกรงเทพฯ เปนเวลารวมป เพอหลกหนจากแรงกดดนจากเสยไพศาลและ

ความไมพอใจของชาวบาน ทามกลางความขดแยงทยาวนานในเรองดงกลาว พอผนเปนหนงในผนำชาวบาน

คนสำคญทตอสกบเสยไพศาลจนเปนเรองขนโรงขนศาลมาจนถงปจจบน

เมอพอบญพาหมดวาระของการทำหนาทผใหญบาน พอผนไดรบการเลอกตงจากชาวบานใหเปน

ผใหญบานคนถดมา สาเหตทพอผนไดรบการยอมรบจากชาวบานนนแนนอนวาเปนเพราะการทพอผน

ไดรวมตอสกบชาวบานในเรองทดนโดยไมหวนเกรงอทธพลของเสยไพศาล ในชวงทผใหญผนและชาวบาน

ถกฟองรองและตอสคดในเรองการบกรกทดนของเสยไพศาลนน นายชชาตซงเปน ส.ส. เขตผทรง

อทธพลและเปนทรจกกวางขวางในระดบจงหวด ไดยนมอเขามามสวนในการใหความชวยเหลอผใหญผน

และชาวบานคนอนๆ โดยการวาจางทนายให ตลอดจนสนบสนนเรองเงนทองในการเดนทางไปขนศาล

ทงในจงหวดและทกรงเทพฯ จนผใหญผนและชาวบานชนะคดในศาลชนตนและศาลอทธรณ ปจจบนคด

อยในชวงของการพจารณาในศาลฎกา และปญหาความขดแยงระหวางชาวบานกบเสยไพศาลกยงดำเนน

มาจนถงทกวนน

การเปนผนำการตอสเรองทดนรวมกบชาวบาน กอปรกบการเปนคนตดดน เขาถงได มความ

ซอสตยตรงไปตรงมาและทำงานโดยเหนแกประโยชนของชาวบานเปนหลกทำใหในเวลาตอมาผใหญผน

ลงสมครและไดรบการเลอกตงใหเปนนายกองคการบรหารสวนตำบล(อบต.)ท“ชมชนปรารถนา”นน

สงกดอย แนนอนวาคะแนนเสยงจำนวนมากททมใหกบผใหญผนในการเลอกตงครงนนเปนคะแนนทมา

จากชาวบาน “ชมชนปรารถนา” และจากญาตพนอง เพอนฝง และเครอขายทางสงคมของชาวบาน

ปรารถนาทอาศยอยในละแวกหมบานใกลเคยงในตำบลนนเอง เมอพอผนเขาปฏบตหนาทในตำแหนง

นายกอบต.กไดทำหนาทอยางแขงขนในการรวมพฒนา“ชมชนปรารถนา”และตำบลในขณะทเรองราว

ทางคดทถกฟองรองจากเสยไพศาลกยงดำเนนอย และ ส.ส. ชชาตกยงคงใหการชวยเหลออยเบองหลง

ในเรองการตอสคดความ

การไดรบเลอกตงเปนนายกอบต.ของพอผนเปดโอกาสใหส.ส.ชชาตผซงใหความชวยเหลอ

พอผนในเรองคดความมาโดยตลอดเลงเหนถงชองทางในการแสวงหาประโยชนจากทองถนทพอผนดแลอย

อยางไรกตาม ดเหมอนวาชองทางการแสวงหาประโยชนของ ส.ส. ชชาตผานการใหสมปทานโครงการ

�� จกรกรช สงขมณ

การพฒนาและการจดการทรพยากรในทองถนไมไดรบการตอบสนองจากพอผนตามทเขาคาดการณไว

พอผนยงคงทำงานบรหารกจการในตำบลดวยความซอตรงและไมไดตอบแทนบญคณของ ส.ส. ชชาต

ดวยการใหสทธหรอเปดชองทางพเศษในการแสวงหาประโยชนจากชาวบานแตอยางใด ดวยเหตนจงเปน

ชนวนแหงความไมพอใจเปนอยางมากสำหรบ ส.ส. ชชาตซงมเครอขายธรกจและอทธพลในจงหวด

มากมาย

เมอพอผนหมดวาระของการทำงานในฐานะนายก อบต. สมยแรก พอผนไดลงสมครตอเปน

วาระทสอง ในการลงสมครครงนเองท ส.ส. ชชาตไดใหการสนบสนนเสยเฉลยวในการลงสมครชง

ตำแหนงนายก อบต. แขงกบพอผน แมวาเสยเฉลยวจะเปนคนในพนท “ชมชนปรารถนา” โดยกำเนด

แตเขาไดอพยพไปเตบโต มครอบครว และเจรญรงเรองจากการทำธรกจในพนทอนเปนเวลาหลายสบป

เมอเสยเฉลยวประสบความสำเรจทางธรกจจากทอนแลว จงกลบมาลงทนทำธรกจในพนทจงหวดบานเกด

ของตนเองชาวบานคนหนงพดถงเสยเฉลยววา“เสยเขาเตบโตมาจากธรกจขายของเกาแลวสงสยจะได

เมยมาจากการเกบขยะ เขาไปทำกจการอะไรไมรทอนเยอะแยะ นาจะเปนธรกจพวกผดกฎหมายหลาย

อยาง เรากไมรเขาหรอก มนคาดเดายาก” มมมองดงกลาวของชาวบานตอเสยเฉลยวนนเปนมมมองท

ตางไปจากมมมองทมตอพอผนซงเปนนกตอสรากหญาททำงานเคยงบาเคยงไหลใกลชดกบชาวบานมา

โดยตลอดการลงสมครชงตำแหนงนายก อบต. ในครงนน เสยเฉลยวทมเงนเปนจำนวนมากในการซอ

เสยง สนบสนนหวคะแนนในหมบาน และชวยเหลอกจกรรมในทองถน รวมทงในชมชนปรารถนาดวย

แมวาเสยเฉลยวจะลงทนลงแรงไปอยางมากในการแขงขนลงเลอกตงสกบพอผนผซงไมไดมเงนทองใน

การซอเสยงแตอยางใดนอกจากนแมเสยเฉลยวไดรบการสนบสนนจากส.ส.ชชาตผซงเปนส.ส.ใน

พนทมายาวนาน และชาวบานกใหการยอมรบมาโดยตลอด แตผลการเลอกตงกพสจนวาพอผนยงคงได

รบความไววางใจและความนยมจากชาวบานในการทำหนาทนายก อบต. เปนสมยทสอง นนกคอแมวา

เสยเฉลยวจะทมเงนในการ “ซอเสยง” ในครงนนคอนขางมาก รวมไปถงการใหการสนบสนนงาน

มหรสพในหมบานในชวงกอนการเลอกตง เชน การจางหมอลำซงมาแสดงในงานฉลองปราสาทผงใน

หมบาน แตการใชเงนในการเลอกตงกไมไดเปนปจจยชขาดในการนำมาซงชยชนะของผลงสมครแต

อยางใด พอเซยงซงเปนประธานหาดและการทองเทยวในหมบาน สำทบตอความพายแพของเสยเฉลยว

ในการลงเลอกตงวา

“เพราะแกเปนคนนอกพนท  แกชอบไปๆ  มาๆ  ไมอยกบท  กจการกเยอะ  เขารวย

ขนาดนน  ทำไมเขาจะไมหวงผลประโยชน  คนในหมบานทกวนนเขากร  ไมใชสมย

กอนทแจกเงนกได  แจกเงนกกาใหแลว  ตอนน  [ชาวบาน]  เขาไมไดสนใจกบเงน 

ทแจก แจกมาเลย เราเอาหมด เขาไมคดวามนจะบาปเหมอนแตกอนแลว [นกการเมอง]

พวกนเขาหวานพช เขากหวงผล” 

�5ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

ในชวงการทำงานในฐานะนายก อบต. สมยทสองของพอผน มนายทนใหญจากตวจงหวดเขา

มาขอสมปทานดดทรายในแมนำบรเวณตอนเหนอของหาดทเปนแหลงทองเทยวและรานอาหารของยายอม

และชาวบานคนอนๆ การทพอผนอนญาตใหมการดดทรายในแมนำนำมาซงความขดแยงในชมชนเปน

อยางมากชาวบานอางวาเมอมการดดทรายการหาปลากทำไดยากขน เนองจากรองนำในแมนำเปลยน

นำขน และทำใหทองนำลกขน การเปลยนแปลงระบบนเวศแมนำดงกลาวทำใหปลาอพยพยายถน และ

พนททเปนเขตอนรกษพนธสตวนำกเปลยนแปลงไป สำหรบชาวบานททำนาและปลกพชอนๆ โดยพงพา

ระบบชลประทานนำสบกวตกวาการขนขนของตะกอนทรายในแมนำจะสงผลกระทบตอการทำงานของ

เครองสบนำทดงนำจากแมนำเขาสคลองชลประทานในละแวกหมบาน ผประกอบการรานคารมแมนำ

กไดรบผลกระทบเนองจากการดดทรายทำใหนำขนไมเหมาะสำหรบการลงเลนนำของนกทองเทยวทมาใช

บรการรานอาหาร ชาวบานเชอวานายทนใหญบรษทดดทรายไดใชเสนสายของ อบต. เพอใหไดมาซง

สมปทานในการดดทรายในบรเวณดงกลาว พอผนในฐานะนายก อบต. และผใหญบานคนปจจบนผซง

ไดรบการสนบสนนจากพอผนหลงจากทพอผนสละตำแหนงผใหญบานมารบตำแหนงนายกอบต.ตางตก

เปนเปาของคำครหาของชาวบานวามสวนในการไดประโยชนจากการใหบรษทไดรบสมปทานดดทรายใน

พนทชมชน คำครหาและความไมไววางใจของชาวบานตอพอผนมแนวโนมทจะทำใหพอผนไมไดรบการ

เลอกตงเปนนายกอบต.เมอหมดวาระในครงน

ยายอมเปนหนงในผทแสดงออกถงความไมพอใจเปนอยางมากทพอผนยนยอมใหสมปทานแก

นายทนในการเขามาดดทรายในหมบาน และปรารภอยางแขงขนวาเสยแรงทอตสาหเลอกเขาไปเปนผดแล

บรหารกจการทองถน สำหรบยายอม พอผนเปนตวแทนของความซอสตยสจรตและการตอสเพอชมชน

มาตงแตครงเกากอน นเปนเหตผลสำคญทยายอมลงคะแนนสนบสนนพอผนในการสมครชงตำแหนง

นายกอบต.ทงสองครงสำหรบยายอมแมวาพอผนจะเปนนกการเมองแบบ“ชาวบาน”ผซงไมสนทด

ในเรองการพฒนาโอกาสทางเศรษฐกจใหกบทองถนอยางทยายอมตองการเทาไรนก แตยายอมกเลอก

พอผนเพราะเหนวาพอผนเปนคนใจซอมอสะอาดตดดนเปนกนเองเขาถงไดงายและเปนคนทเตบโต

มาจากในทองถน เปนบคคลทยายอมและชาวบานคนอนๆรทมาทไปมาของการทำงานมาตงแตตน เงน

ทไดรบจากเสยเฉลยวและ ส.ส. ชชาตในการเลอกตง อบต. ในครงกอน ไมไดทำใหการตดสนใจเลอก

คนทยายอมไววางใจตองมอนเปลยนแปลงไปแตอยางใดชาวบานคนอนๆกมองวาพอผนมคณสมบตทด

ในการเปนนกการเมองททำงานเพอทองถนไดพอบญเลศอดตมคทายกประจำวดพดถงพอผนวา

“แกเปนคนไมถอตว  สามารถเขาหาไดหมด  ไมถอเกยรตถอยศอะไร  แลวแกเปน

คนเดนตายเหมอนกน  แกเคยบวชเปนพระ  แลวแกกเปนคนแคลวคลองใชไดเพราะ

ประสบการณของแก  ตอนหลงมานแกกมาเรยนตอปรญญา  หลงจากทแกไดเปน

นายกนแหละ”

�� จกรกรช สงขมณ

สำหรบคณสมบตดงกลาวของพอผน ในความเปนจรงแลวอาจจะไมไดมลกษณะพเศษตางจาก

ชาวบานคนอนๆ มากนก แตสงทสำคญนอกเหนอจากคณสมบตหรอบคลกลกษณะสวนตวของพอผน

กคอการทการดำเนนชวตของพอผนอยในความรบรของชาวบานโดยทวไปมาโดยตลอดชาวบานตางเหน

ความเปนไปของพอผนวามวถอยางไรในชวงหลายปทผานมา การรบรของชาวบานเกยวกบชวตของพอผน

ทำใหชาวบานสามารถวางใจและคาดเดาไดวาเมอพอผนเขามาทำงานใน อบต. แลว แนวทางปฏบต

จะออกมาในรปแบบไหน และชาวบานจะมความสมพนธอยางไรกบการทำงานของพอผน การรบร

และความคาดหวงดงกลาวนเองทตางจากการรบรของชาวบานทมตอชวตและทมาทไปของเสยเฉลยว

“ถา [เสยเฉลยว] ไดเปน [นายก อบต.] ขนมากไมรเขาจะไปอยทไหน หรอจะไปอย

กบเมยทอน เพราะเสยเฉลยวเขามเมยหลายคน อยทอยธยาโนนกม แกกไปๆ มาๆ 

เพราะมกจการทอยธยา  ไมคอยไดอยบาน  แกกมทะเบยนบานอยทนแหละ  แตตว

คนนนไมคอยจะอย ถามอะไรจะใช ไมรจะบอกยงไง” 

การเลอกพอผนเขามาทำงานในฐานะนายกอบต.สวนหนงถอเปนการประนประนอมระหวาง

ความตองการและความทะเยอทะยานของชาวบานในความตองการทจะมผนำทมความสามารถในการ

พฒนาผลกดนเศรษฐกจในพนทใหเตบโตไดอยางรวดเรวกบความตองการผนำทเปนคนทองถนเขาถงงาย

และใจซอมอสะอาด การประนประนอมทางความคดนเหนไดชดจากกรณของยายอม โดยปกตแลวยาย

อมจะชอบผนำททำงานเกงในการพฒนาเศรษฐกจเปนหลก ยายอมมกจะพดใหทกคนในหมบานฟงวา

ตนชนชอบนโยบายของพ.ต.ท.ทกษณชนวตรและพรรคไทยรกไทยมากเพราะวาพ.ต.ท.ทกษณเปนคนท

“เฮดใหเงนมนตนเตน ชาวบานไดสมผสเงน” ในชวงกอนการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในเดอน

กรกฎาคม 2554 ทผานมา แนนอนวาชาวบานผมหวคดทางเศรษฐกจอยางยายอมจะไมปฏเสธทจะ

รบเงนทหวคะแนนนำมาแจกจากทกพรรคการเมอง (ไมนบรวมทยายอมบนวาเงนจากหวคะแนนพรรคท

ตนเองชนชอบนนใหมานอยกวาผสมครจากพรรคคแขงอยพอสมควร) แตยายอมกตดสนใจแลววาจะ

เลอกพรรคทตนเองชอบ และจะเลอก ส.ส. เขตทลงสมครในพรรคดงกลาวดวย เพราะนโยบายของ

พรรคดงกลาวเนนดานการพฒนาเศรษฐกจชนบท และเปนทมงานพรรคการเมองทยายอมเหนแลววา

เคยทำงานรวดเรวและไดผลจรง พดอกอยางกคอ แมยายอมจะรบเงนจากการซอเสยงในการเลอกตง

ครงน แตเงนดงกลาวกไมไดทำใหยายอมเปลยนใจไปเลอกพรรคการเมองทใหเงนมากกวาแตอยางใด

ในเรองของการรบเงนจากนกการเมองผานหวคะแนนในหมบานกบการตดสนใจในการลงคะแนนนน

ยายอมอธบายวา

“แตกอนกจรงอยวาถารบเงนเขาจะตองเลอกเขา  แตวาตอนนมนไมเหมอนเดมแลว 

ตอนนไมไดไปขอ เขากให แตถาไมเอา เขาจะแคลงใจ คดวาเราเกลยดเขา กลวเขา

�7ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

เกลยดเขาชง กเลยตองรบ เวลาเราจะเลอก เรามอยในใจ แตวาเราจะตองไมไปขอเขา

ไมถามเอา ไมไดบอกวาเอามาใหฉนแลวฉนจะเลอกคณนะ ไมไดวาอยางนน” 

จากเรองราวขางตนของชาวบาน “ชมชนปรารถนา” พบวาตวละครทมสถานภาพทางสงคม

เศรษฐกจ และการเมองทตางกน เชน ชาวบานททำมาคาขายอยางยายอม ชาวบานผมกจการธรกจ

ใหญโตอยางเสยเฉลยว ชาวบานทวไปททำการเกษตรเปนหลกอยางพอใหญเสรม ผใหญบานและผนำ

ชมชนอยางพอเซยง พระครนกพฒนา นกการเมองทองถนอยางพอผน และนกการเมองและนายทน

ระดบจงหวดอยาง ส.ส. ชชาต ฯลฯ ตวละครเหลานลวนแลวแตเปนผมบทบาทสำคญในการสราง

ความหมายของการเมองในชวตประจำวนใหเกดขนในเวทการเมองของชาว“ชมชนปรารถนา”ความหมาย

ดงกลาววางทาบอยบนการเปลยนแปลงความสมพนธเชงอปถมภทเอนก(2552)ไดกลาวไวและอางวา

เปนมตสำคญของการทำความเขาใจการเมองในหมบานชนบทไทยในชวงสบกวาปทผานมา เอนกได

กลาวไวอยางชดเจนในหนงสอสองนคราประชาธปไตยวาแมการจายเงนเพอการซอเสยงในชวงเลอกตง

มมากมาย แต “การจายเงนทองของนกการเมองเพอหลอเลยงระบบอปถมภ ซงคอยชวยเหลอเกอกล

ชาวบานและทองถนในชวงกอนและหลงการเลอกตง[ตางหากท]ชขาดวาใครจะกำชยชนะในการแขงขน

ทางการเมองมากกวาสงอนใด” (เอนก2552: 29)นนกคอการทำความเขาใจธนกจการเมองหรอการ

อปถมภทางการเมองมอาจพจารณาอยในชวงเวลาและบรบทของการเลอกตงไดเพยงอยางเดยว สำหรบ

เอนก “ชาวบานสวนใหญคำนงถงผลประโยชนระยะยาวมากกวาการรบอามสสนจางในชวงหาเสยง แต

ไมไดหมายความวาเขาจะไมรบเงน” (เพงอาง)นอกจากน การทำความเขาใจการ “ซอขายเสยง” และ

การตดสนใจลงคะแนนของชาวบานนน เอนกเสนอวาเราควรพจารณาจากมมมองของความสมพนธใน

ทองถนมากกวาทจะพจารณาวาเปนการตดสนใจบนฐานของปจเจกคต สำหรบเอนก การซอขายเสยง

“ไมไดเปนเรองความเหนแกตว...หากมธาตของการประเมนผลงานในอดตของผสมครและผลประโยชนท

ผสมครและผลประโยชนทคาดวาผสมครจะนำมาใหแกชมชนเชนกน” (เพงอาง) ขอเสนอของเอนกขาง

ตนมความนาสนใจและสอดคลองกบปรากฏการณทเกดขนใน“ชมชนปรารถนา”อยางมอาจปฏเสธได

อยางไรกด สงทอาจจะตองการการอธบายเพมเตมนอกเหนอจากเรองของการตดสนใจ

ทางการเมองทมากกวาการซอขายเสยงแบบพนๆ กคอ ในสงคมชนบทสมยใหมทปจจยการผลตและ

ชองทางการสรางรายไดในชมชนมความหลากหลายมากขน(เชนจากการทองเทยวจากการปลกยางพารา

จากการรบจาง จากการระดมทนผานมหกรรมงานบญของวดประจำหมบาน ฯลฯ) ความไมแนนอนใน

การดำรงชพทมความหลากหลายและครอบคลมมากกวาเรองความเสยงทางเศรษฐกจแตเพยงอยางเดยว

(เชน การบกรกของนายทนทดน เรองของปญหาอตสาหกรรมดดทราย เรองของการขดผลประโยชน

ระหวางนกการเมองทองถนและระหวางชาวบานดวยกนฯลฯ)ตลอดจนเรองของความมงมาดปรารถนา

ของชาวบานเพอใหไดมาซงโอกาสในการพฒนาตนเองและชมชนทกาวพนไปจากการพงพาการอปถมภ

�8 จกรกรช สงขมณ

แตเพยงอยางเดยวปรากฏการณใหมๆเหลานมอทธพลตอการตดสนใจและปฏบตการทางการเมองของ

ชาวบานอยางไร? แนนอนวาเราคงจะไมกลบไปยดเอาการเลอกตงหรอการเขารวมชมนมเคลอนไหวใน

ประเดนทางสงคมในฐานะทเปนคำตอบตายตวของการอธบายความเปนผกระทำการของชาวบานอยางท

งานสวนใหญอางอกแลว แตอะไรจะเปนกรอบความคดทจะชวยอธบายพลวตทางการเมองของคนชนบท

ในสงคมสมยใหมเหลานได?

ความปรารถนาและเศรษฐกจการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได

หนงสอThe Moral Economy of the PeasantงานเขยนชนสำคญของJamesC.Scott

นกมานษยวทยารฐศาสตรผสนใจปฏบตการในชวตประจำวนของชาวนา อาจนำมาอภปรายเพอการ

พจารณาชวตทางการเมองของคนชนบทไทยไดมากขน ในงานชนดงกลาว Scott เสนอวาในสงคม

ชาวนาดงเดมจะมการจดการทางสงคมผานสงทเรยกวา“เศรษฐกจศลธรรม”(moraleconomy)ซงตง

อยบนหลกการ “ปลอดภยไวกอน” (safety-first principle) หรอพดอกแบบกคอ ชาวนาเปนตวแสดง

ทางสงคมทมความกงวลเรองความเสยงในชวตประจำวนอยเสมอ การตระหนกถงเรองความเสยง (ซง

ในทนอาจจะหมายรวมถงภาวะอดอยาก การเจบไขไดปวยจนไมสามารถทำมาหากนได การตองเผชญ

กบภาวะแรนแคนหรอหายนภยทางธรรมชาต ภาวะผลผลตทางการเกษตรลมเหลว การถกขดรดเอา

เปรยบจากการเกบภาษหรอคาเชาทดน ตลอดจนการแขงขนในระบบตลาดและโครงสรางทไมเปนธรรม

ของการถอครองทดน) ทำใหชาวนา โดยเฉพาะรายทมการถอครองทรพยากรการผลตในระดบตำและม

รายไดนอย ตองพยายามขวนขวายในการสรางกลไกทางสงคมทสามารถจะอมชและดแลตนเองและ

ครอบครวในยามทตองเผชญกบสภาวะทเลวรายได

หวใจของการจดการความเสยงคอเพอใหเกดสภาวะทมนคงของการมอยมกนทเพยงพอตอการ

ยงชพ(subsistence)ชาวนาเลอกทจะใชกลวธตางๆเชนการดำรงรกษาระบบวงศาคณาญาตการจด

โครงสรางชมชนทเออตอการแลกเปลยนผลประโยชนและการมปฏสมพนธตางตอบแทน (reciprocity

relations) การสรางความสมพนธทางสงคมตวแสดงทหลากหลาย การจดตงกลมสวสดการในหมบาน

การยอมอยภายใตการอปถมภของผมอทธพลในทองถน การสรางความสมพนธทดกบพอคาทองถน

หรอการแลกเปลยนแบงปนผลผลตระหวางชาวนาดวยกน นอกจากกลไกทางสงคมแลว ชาวนายงเลอก

ทจะคำนวณและตดสนใจทางเศรษฐกจ เชน เมอมการตองเลอกระหวางการทำการเกษตรเพอการ

บรโภคเปนหลกกบการปรบเปลยนวถการผลตไปสการผลตเพอปอนตลาด ชาวนามกเลอกวถทางทม

ความเสยงนอยและสรางความมนคงใหไดมากกวาทจะเลอกเสนทางทอาจจะนำมาซงผลกำไรสงสดแต

ตงอยบนความเสยงทสงเกนกวาทตนเองจะรบได ขอเสนอดงกลาวตรงกบขอเสนอของ Michael

Moerman (1968) เรองการตดสนใจของชาวนาเกยวกบรปแบบการผลตขาว และงานศกษาความ

�9ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

สมพนธของผคนกบวฒนธรรมขาวในเอเชยตะวนออกเฉยงใตของ Lucien Hanks (1972) ทเสนอวา

เปาหมายของชาวนาในเรองการผลตกคอการมขาวเพยงพอสำหรบบรโภคในครวเรอนตลอดทงปสวนใน

เรองของการผลตเพอจำหนายถอวามความสำคญมาเปนอนดบสอง หลกการปลอดภยไวกอนนไมเพยง

จำกดอยแตเพยงอาณาบรเวณของการทำการเกษตรและกจการภายในหมบานเทานน Scott เสนอวา

ชาวบานเลอกทจะพฒนาความสมพนธในหลายๆลกษณะกบตวแสดงและสถาบนจากภายนอก ไมวาจะ

เปนชนชนนำในทองถน เจาหนาทรฐ พอคา ตลอดจนสถาบนตางๆ ของรฐ ผานความสมพนธเชง

อปถมภ แตแมวาความสมพนธเชงอปถมภจะมลกษณะและเงอนไขทหลากหลาย แตความสมพนธเชง

อปถมภในสงคมชาวนานนทายทสดแลวกหนไมพนทจะตงอยบนพนฐานของจรยธรรมวาดวยการมอย

มกนเพอยงชพ(SubsistenceEthics)

ขอเสนอวาดวยเศรษฐกจศลธรรมของ Scott อาจมขอจำกดเมอนำมาพจารณาสภาวะทาง

สงคมในชมชนปรารถนา ทซงฐานของการผลตและการทำมาหากนของชาวบานไดกาวขามผานความ

ตองการเพยงแคการยงชพไปสการผลตเพอกำไร การสรางรายไดจากโอกาสทางเศรษฐกจทหลากหลาย

การรบเอาโอกาสทนโยบายของพรรคการเมองและนกการเมองทงระดบชาตและระดบทองถนไดเชอมตอ

หมบานกบระบบตลาดและโครงการการพฒนาใหไว รวมไปถงการทเครอขายผลประโยชน (อาท

หวคะแนนและนกการเมอง) ยนมอเขามาชวยเหลอเมอชาวบานตองตกอยในสภาวะทตนเองไมสามารถ

ควบคมได เชน ในกรณทเกดความขดแยงระหวางชาวบานในการประกอบอาชพ หรอการคกคามของ

นายทนในเรองทดนสาธารณะจนเปนเรองขนศาลนเองทอาจพดไดวาสงสำคญททำใหระบบอปถมภดำรง

อย ไมไดอยทอำนาจหรออทธพลของผอปถมภในการบงคบหรอขมขผทมอำนาจหรอทรพยากรนอยกวา

ตน และผอยใตการอปถมภกมไดอยอยางจำใจเนองจากภาวะปรมนำไรหนทางในการทำมาหากนและ

ตองเผชญกบความเสยงตลอดเวลา ในทางกลบกนความชอบธรรมของผอปถมภมาจากความเหมาะสม

ของจงหวะเวลา ลกษณะ และความครอบคลมของการใหความชวยเหลอเกอกลหรอคณประโยชนท

ผอปถมภนนมใหแกผทอยภายใตการอปถมภ โดยเฉพาะการไดรบการชวยเหลอในคราวทตองประสบ

กบสภาวะลอแหลมทชาวบานไมสามารถควบคมได ในแงน ผเขยนตองการทจะชใหเหนถงความแตกตาง

ระหวางสงท Scott เรยกวา “ความเสยง” (risk)ซงเปนปจจยพนฐานททำใหชาวนายอมรบระบบอปถมภ

ในฐานะทเปนหลกประกนการยงชพแบบดงเดม กบสงทผเขยนพจารณาวาเปน “สภาวะทไมสามารถ

ควบคมได” (precariousness) 7 อนเปนสภาวการณทสามารถดำรงอยในสงคมสมยใหมและในชนบท

7ขอขอบคณรองศาสตราจารยดร.เกษยรเตชะพระทแนะนำใหผเขยนใหความสนใจไมเพยงแตกบ

ภาวะความเสยง (risk)แบบท Scott เสนอแตใหพจารณาสงทเปนprecariousnessหรอสภาวะทไมสามารถ

ควบคมไดในสงคมชนบทไทยในปจจบนดวย

70 จกรกรช สงขมณ

ปจจบน ทกวนนชาวบานสามารถพฒนาชองทางทำมาหากนทหลากหลายมากขน และมกลไกรองรบ

ความเสยงทางสงคมและเศรษฐกจ เชน การกยมเงนธนาคารและกองทนหมบาน การทำประกนชวต

และการเขาสระบบประกนราคาพชผลเกษตรกรรม เปนตน อยางไรกตาม ผเขยนมองวาแมวาชาวบาน

จะสามารถจดการกบความเสยงในระยะยาวไดมากขน แตการทในบางครงชาวบานอาจจะตองเผชญกบ

สภาวะทตนเองไมสามารถควบคมได กทำใหพวกเขายงคงไมละทงความสมพนธบนฐานเศรษฐกจศลธรรม

ไปเสยทงหมดระบบอปถมภทมมาแตเดมยงคงถกใชเปนทนทางสงคมทสำคญเพยงแตวาระบบอปถมภ

ดงกลาวไมไดทำหนาทเปนหลกประกนของการยงชพแบบพนฐานอกตอไป หากไดเปลยนไปทำหนาท

เปนปจจยผลกดนเพอสงเสรมการพฒนาทองถนตามทชาวบานไดวาดหวงไว

ขอถกเถยงในเรองการเปลยนผานของสงคมชาวนาดงเดมมาสสงคมแบบใหมไมเพยงชวยให

เราตงคำถามวาความสมพนธเชงอปถมภทดำรงอยในวถปฏบตทางการเมองของคนชนบทในทกวนนม

ความแตกตางไปจากสงคมชาวนาแบบดงเดมอยางไรบางเทานน แตเราอาจจะเชอมโยงไปถงวาการม

สวนรวมทางการเมองของชาวบานผานทางการลงคะแนนใหกบผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาผแทน

ราษฎรและการเลอกตงนกการเมองในระดบทองถนมฐานทางเศรษฐกจเชงศลธรรมแบบใหมหรอไม

อยางไร พดอกอยางกคอ เมอสงคมชนบทในปจจบนมลกษณะทเปลยนแปลงไปอยางเหนไดชดจากเมอ

หลายสบปกอน 8 ระบบความสมพนธเชงอปถมภและเศรษฐกจเชงศลธรรมนนดำรงอยในระบบความ

สมพนธและวธคดของชาวบานทเชอมโยงกบการเลอกตงอยางไร? ระบบอปถมภถกลดทอนลงเหลอ

เพยงแควาระชวครงชวคราวของการซอสทธขายเสยงระหวางนกการเมองหวคะแนนและชาวบานอยาง

นนหรอ? หรอวาการขายเสยงของชาวบานเปนเพยงการเหนแกเงนตราทอยตรงหนา ในขณะทระบบ

อปถมภถกทำใหหมดความสำคญลงไป เนองจากชาวนามความสามารถในการจดการความเสยงทาง

เศรษฐกจและสงคมมากขน ซงทำใหเขาตองพงพาอำนาจและอทธพลในความสมพนธเชงอปถมภนอยลง?

สำหรบการตอบคำถามดงกลาว การทำความเขาใจขอเสนอทออกมาโตแยง “เศรษฐกจศลธรรม”นาจะ

ใหภาพทกวางขนและนำไปสการอธบายสงคมชนบททซบซอนมากขนได

8 เชน ชาวนาเปลยนสถานะจากผผลตมาเปนแรงงานในอตสาหกรรมการเกษตรและอตสาหกรรม

นอกภาคการเกษตร หรอไมกเปลยนแปลงบทบาทเปนผประกอบการดานการเกษตรและอตสาหกรรมบรการ

(อภชาตและคณะ 2553) ระดบรายไดของชาวนาทสงขนกวาแตกอน การเขามาของนโยบายการพฒนาของรฐ

และสำนกความเปนชาตทปะทะประสานกบแนวคดและวถชวตของชาวบาน(รตนา2550,Ratana1997)และ

การบรณาการการผลตและการบรโภคของชาวบานเขาสระบบตลาดอยางเตมตว(อานนท2553)

71ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

งานศกษาสงคมชนบทเวยดนามของSamuelPopkin(1979)ในหนงสอเรองThe Rational

Peasant:  The  Political  Economy  of  Rural  Society  in  Vietnam โตแยงงานทออกมากอนหนาน

ของScottซงเสนอรปแบบความสมพนธของสงคมชาวนาทตงอยบนฐานเศรษฐกจเชงศลธรรมPopkin

เสนอมมมองทาง “เศรษฐกจการเมอง” ในการทำความเขาใจสงคมชาวนาแบบใหม ซงเขาเหนวาไมได

ดำรงอยในลกษณะของความสมพนธในหมบานทแยกตวออกจากโลกภายนอก หรอเปนปฏปกษกบ

อำนาจรฐและพลงของตลาดและทน ในสภาวะปจจบนทชาวนาแตละคนตองแสวงหาชองทางสรางรายได

เพอชวตทดขนและการตองรบผดชอบกบการเสยภาษและรายจายตางๆในชวตประจำวนทำใหชาวนา

ตองพนจพเคราะหชองทางการทำมาหากนอยางเปนเหตเปนผล มการคำนวณผลไดผลเสย และเลอกท

จะดำเนนการตามชองทางทตนคดวาจะนำมาซงประโยชนตอตนเองและครอบครวมากทสด แมวาในบาง

ครงทางเลอกดงกลาวจะตองเผชญกบความเสยงหรออาจจะขดกบสวสดการหรอผลประโยชนของหมบาน

โดยรวมกตาม

สำหรบ Popkin ชาวนาเปนผทพรอมจะแสวงหาโอกาสเพอใหไดมาซงผลประโยชนสงสดและ

ยกระดบคณภาพชวตใหดขนเทาทจะทำได ในขณะทนกเศรษฐกจศลธรรมอยาง Scott เชอวาชาวนา

ตองการธำรงโครงขายทางสงคมทเปนหลกประกนเพอการยงชพ และเลอกทจะไมเสยงหาชองทางทำมา

หากนในแบบตางๆ หากวาความเสยงนนอาจจะยงผลใหชาวนาและครอบครวตกอยในสภาวะสนเนอ

ประดาตวPopkinแยงวาแมวาในชวงเวลาทไมไดเปนวกฤตการณชาวนากพรอมอยแลวทจะสรรคสราง

โอกาสทางเศรษฐกจใหตนเองในชวตประจำวน และเนองจากวาสงคมหมบานไมไดทำหนาทเปนหลก

ประกนสวสดการใหกบชาวนาอยางถงทสด ชาวนากตองดนรนหาชองทางอนๆ ในการสรางหลกประกน

และลดความเสยงใหกบตนเอง และนนเปนสาเหตวาทำไมชาวนาจงเลอกทจะเขาสการทำการเกษตรเชง

พาณชยและใหความรวมมอกบหนวยงานและนโยบายรฐ ทงนกเพออำนวยชองทางทมากขนใหกบ

ตนเองในการเขาถงประโยชนอนพงมพงไดจากการลงแรงและการเปนพลเมองของรฐ โดยมตองรอให

ระบบความสมพนธเชงอปถมภทมอยนนสนคลอนลงเสยดวยซำ

ชาวบานใน “ชมชนปรารถนา” ผนวกเอาความสมพนธทงสองมต นนคอเศรษฐกจศลธรรม

และเศรษฐกจการเมอง เขามาเปนสวนหนงในการเผชญหนากบการเปลยนแปลงในชมชน ในบางครง

เครอขายอปถมภทมมาแตเดมกเปนเสมอนทนทสงคมชนบทมใหไวเพอรองรบภยในยามคบขน และใน

บางครงความสมพนธกตงอยบนความเสยงและการลงทนเพอประโยชนสงสด ความสมพนธทางสงคมท

ซบซอนนเปนกลวธทคนชนบทเลอกใชเพอใหไดมาซงโอกาสในการพฒนาตนเองและชมชน ในดานหนง

การมองชนบทในแบบทนกเศรษฐศาสตรศลธรรมอธบายวาหมบานเปนชมชนทมลกษณะปด มความ

เปนเอกเทศ และมเสถยรภาพสง ทำใหนกเศรษฐศาสตรศลธรรมมกจะพจารณาการปรากฏตวของ

อำนาจรฐหรอพลงของธนกจการเมองในหมบานวาเปนการ “รกคบ” หรอ “ทำลาย” วถชวตชนบท

7� จกรกรช สงขมณ

ดงเดม มากกวาจะมองวาในความเปนจรงแลวชาวบานในชนบทมพลวตในตวเอง และในหลายๆ ครงก

เปนผรเรมการสถาปนาความสมพนธกบรฐ นกการเมอง โอกาสทางเศรษฐกจ และสถาบนทางสงคม

อนๆทเออประโยชนใหแกพวกเขาดวยในอกดานหนงการมองแบบนกเศรษฐศาสตรการเมองทมองวา

ชาวบานเหนแกประโยชนสวนตวและไมสนใจเรองของชมชนและคนอน ทำใหเรามความเขาใจแบบ

ตนเขนวาการทชาวบานรบเงนจากนกการเมองเปนการ“ขายเสยง”เพอแลกกบผลประโยชนเฉพาะหนา

โดยขาดจตสำนกทางการเมองอยางสนเชงหากเราจะทำความเขาใจการเมองของชนบทไทยและเขาใจวา

ชาวบานมความตองการและมความตระหนกรถง “ความพงมพงได” ทตนจะไดรบไมตางไปจากชนชน

กลางทวไปไดอยางไรนน เราจกตองพจารณาทงจากมมมองเศรษฐกจศลธรรมและเศรษฐกจการเมอง

อยางไมอาจแยกจากกนไดเลย

หลายสบปทผานมา ชาวบานชมชนปรารถนาไดพฒนาความสมพนธกบรฐ ตลาด และตว

แสดงทางสงคมอนๆ จากภายนอก ในฐานะทเปนกลไกทางสงคมเพอรองรบความเสยงทางเศรษฐกจ

และการจดการทรพยากรมาโดยตลอด อาชพในชมชนมความหลากหลายมากขน ทมาของรายไดของ

ชาวบานมาจากแหลงตางๆทงภาคเกษตรและนอกภาคเกษตร เชนรายไดจากการพฒนาหาดรมแมนำ

และวดประจำหมบานใหเปนแหลงทองเทยวชนนำของจงหวด หลายสบปทผานมา ชาวชมชนปรารถนา

จำนวนไมนอยไดเดนทางออกจากหมบานเพอแสวงหาโอกาสทางสงคมและเศรษฐกจ บางกเดนทางกลบ

มาพฒนาบานเกดหลงจากทสะสมประสบการณและทนเพยงพอจากภายนอก กรณของยายอมเปน

ตวอยางทดของชาวบานในชนบททมวถชวตทดนรนตอส และมความมงมาดปรารถนาทจะพฒนาตนเอง

และชมชนทองถนใหมความเจรญและมงคงพดอกอยางกคอชาวบาน“ชมชนปรารถนา”ในทกวนนไมได

เปนชาวไรชาวนาทตองการเพยงแคหลกประกนทางสงคมเพอการยงชพแบบพนๆ อกตอไป สงทพวกเขา

ตองการคอโอกาสของการพฒนาตนเองในทางเศรษฐกจและสงคม โอกาสในการใชทรพยากรทมอยอยาง

ไมถกเบยดเบยนจากอทธพลทไมชอบธรรม โอกาสในการไดมาซงโครงการพฒนาและความรบผดชอบ

ของรฐตอชมชนและชาวบาน ความตองการโอกาสเหลานสวนหนงสะทอนออกมาใหเหนในการเมองใน

ชวตประจำวนของชาวบาน การดนรนของยายอมในการพฒนาพนทรมหาดและการเรยกรองให อบจ.

สนบสนนการสรางถนนในบรเวณดงกลาว การตอสของพอผนในเรองทดนกบนายทนจนเปนเรองเปน

ราวและการพงพงความชวยเหลอจาก ส.ส. ชชาตในการตอสคด การสรางสายสมพนธแบบประโยชน

ตางตอบแทนของพระครเจาอาวาสนกพฒนากบเสยไพศาล ขาราชการ และนายทนทองถน การรวม

กลมชาวบานผประกอบการรานอาหารดวยกนเองเพอการตอรองเรองคาบำรงพนทกบคณะกรรมการ

หมบาน การจดพธไหวศาลปตาวาระพเศษและการจดพธไหวสงศกดสทธทคมครองดแลบรเวณบงและ

หาดปละหลายครง และการทชาวบานไมเลอกเสยเฉลยวมาเปนนายก อบต. แมจะรบเงนซอเสยงจาก

หวคะแนนของเสยมาแลว แตกยงคงใหการสนบสนนลกชายของ ส.ส. ชชาตและพรรคทเขาสงกดใน

7�ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

การลงสมครรบเลอกตงส.ส.ในครงนเหลานลวนแลวแตเปนการเมองในชวตประจำวนทสะทอนถงการ

ดนรนการแสวงหาโอกาสและความพงมพงไดของชาวบาน“ชมชนปรารถนา”การดนรนในชวตประจำวน

เหลานเปนการดนรนเพอใหไดมาซงการสนบสนนและโอกาสทพวกเขาสามารถยกระดบชวตความเปน

อยตามทพวกเขามงหวงเอาไว

ทามกลางความทะเยอทะยานในการพฒนาตนเองและทองถนของ“ชมชนปรารถนา”ดงกลาว

แนนอนวาความไมแนนอนในชวตประจำวนหลายอยางกยงคงดำรงอย ทงเรองคาครองชพทผนผวน

ภาระคาใชจายดานการศกษาของบตรอนามยผสงอายราคาพชผลการเกษตรทไมแนนอนการบกรก

ของนายทนในเรองทดนและทรพยากรอนๆ และปญหายาเสพตด คำถามทสำคญกคอ ทามกลางความ

ไมแนนอนดงกลาวชาวบานสรางหลกประกนอะไรขนมาหลกประกนดงกลาวเปนไปตามทScottหรอ

Popkin เสนอไวหรอไม หรอวาในความเปนจรงแลว ชาวบานผนวกเอาระบบความสมพนธทงแบบ

เศรษฐกจเชงศลธรรมและเศรษฐกจการเมองเขามา และแสดงออกผานการสรางความสมพนธทซบซอน

กบการเมองในชวตประจำวนทงในระดบทองถนระดบจงหวดและระดบชาตซงในดานหนงความพงม

พงไดนนไดสะทอนออกมาผานระบบเศรษฐกจแบบศลธรรมซงยงปรากฏอยในรปแบบของการดำรงอย

ของระบบอปถมภ ระบบพวกพอง และการมสวนรวมทางการเมองผานทางความสมพนธในรปแบบของ

หวคะแนนของนกการเมอง การรบเงนและของกำนลจากผลงสมครรบเลอกตง และในอกดานหนงก

เปนการคดคำนวณเรองผลประโยชนและโอกาสทางเศรษฐกจในการพฒนาตนเอง ซงแสดงออกผาน

ความสนใจทมากขนในเรองสวสดการหรอประโยชนทตนจะไดรบจากนโยบายของพรรคการเมอง และ

การออกไปลงคะแนนเสยงเลอกตงในระดบทองถนและระดบชาตเพอเลอกผแทนมาทำงานตามทตนเอง

คาดหวง แนนอนวาความคาดหวงของชาวบานตอผแทนในแตละระดบนนยอมแตกตางกนออกไป และ

วธคดในการเลอกและประเมนผแทนในแตละระดบกตางกนไปดวย พอผนในฐานะนกการเมองทองถน

จงถกเลอกและไดรบการคาดหวงจากยายอมและชาวบานคนอนๆ แตกตางไปจากทชาวบานเลอกและ

คาดหวงจาก ส.ส. ชชาตและลกชายซงเปนตวแทนไปทำงานในระดบชาต เราจะเขาใจกระบวนการคด

การเลอก และความคาดหวงของชาวบานทมตอผแทนในแตละระดบทตางกนนไดอยางไร หากเราไม

ทำความเขาใจกระบวนการดงกลาวผานประสบการณและปฏบตการทางการเมองในชวตประจำวนของ

ชาวบาน

ในหนงสอ สองนคราประชาธปไตย เอนก เหลาธรรมทศน ชวาในระบบการเมองของการ

เลอกตงในไทยนน“การ‘ซอขาย’เสยงไมใชเปนเพยงการแลกเปลยนเงนตรากบคะแนนเสยงเหมอนกบ

การซอขายสนคาทวๆ ไป” (2552: 23) นนหมายความวามนมมตทางดานสงคมวฒนธรรมเขามา

เกยวของดวย ในอดต เมอระดบความยากจนในชนบทมมาก หรอชาวบานทอยในภาคเกษตรสามารถ

พงพงตนเองไดนอย ไมมทางเลอกในการดำรงชวตมากนก จงมความเปนไปไดทเงนจะมความสำคญ

7� จกรกรช สงขมณ

มากในการตดสนใจทางการเมองหากแตหลายทศวรรษทผานมาการเปลยนแปลงในเชงเศรษฐกจทำให

ชาวบานมระดบรายไดทสงขน มชองทางในการสรางรายได และสามารถสรางความมนคงใหกบตนเอง

ไดมากขน การทชาวบานมรายได มชองทางเครอขายทางสงคมทกวางขวาง และมโอกาสในการเขาถง

ผลประโยชนจากนโยบายของรฐมากขนนเองททำใหระบบอปถมภแบบดงเดมเปลยนแปลงไป แตเดม

ระบบอปถมภมลกษณะของการใชเงนผนวกกบการสรางความสมพนธสวนตว แตในปจจบน ระบบ

อปถมภมลกษณะทเกยวของกบเรองทเปนทางการมากขน เชน ผานการลงสมครรบเลอกตง ผานทาง

นโยบายการพฒนาและผานการสนบสนนสวสดการชมชน

เงนตราทถกนำมาใชในการ “ซอเสยง” ไดทำหนาทเชงสญลกษณในความสมพนธทางการ

เมองแบบใหมในฐานะทเปนตวเชอมระหวางนกการเมองกบชาวบาน หรอเปนใบเบกทางสรางความ

สมพนธระหวางนกการเมองกบชมชนบนความคาดหวงทวาจะสามารถสถาปนาความสมพนธในรปแบบ

อนๆ ใหงอกงามหลากหลายมากขนในอนาคตพดอกอยางกคอระบบธนกจการเมองแบบเกาไดเปลยน

ไประดบหนง ในสมยกอนนกการเมองมความคาดหวงวาเมอจายเงน “ซอเสยง” ไปแลว ชาวบานตอง

ลงคะแนนใหกบตนดงนนการจายเงนใหกบหวคะแนนไปแลวแตตนกลบไมไดรบการเลอกตงจงถอเปน

ความลมเหลวของการทำงานของระบบเครอขายอปถมภและยทธศาสตรการซอเสยง ผลกคอนกการเมอง

อาจจะ “จดการ” กบหวคะแนนทนำเงนไปแจกในหมบาน แตในปจจบน การตดสนใจทางการเมองของ

ชาวบานสามารถคาดการณไดคอนขางยาก นกการเมองจงตองสรางฐานของคะแนนนยมในหลายรปแบบ

ทงแบบทเปน“เศรษฐกจศลธรรม”และ“เศรษฐกจการเมอง”ไปพรอมๆกน

วธคดทแสดงออกถงความซบซอนของการตดสนใจเลอกผแทนของชาวบานและการพจารณา

การเมองในชวตประจำวนของผคนในชนบท นำมาซงความเขาใจวาทำไมระบบหวคะแนนและการใชเงน

ในการเลอกตงจงยงคงมความสำคญหากแตไมใชปจจยชขาดในการเลอกตงเสมอไปนกการเมองในทก

ระดบกตระหนกมากขนวาการใหการอปถมภผานความสมพนธสวนตว ชองทางหวคะแนน และการใช

เงน“ซอเสยง”นนเปนเพยงชองทางหนงซงไมใชชองทางสดทายหรอเปนชองทางทมประสทธภาพทสด

ในความเปนจรง ระบบอปถมภแบบดงกลาวเปนเสมอนการวางฐานรากของความสมพนธทางการเมองท

ตงอยบนเศรษฐกจศลธรรมแบบดงเดม แตชองทางทวานตองการการตอยอดความสมพนธทางการเมอง

ทซบซอนและเปนรปธรรมมากขนนนเปนสาเหตททำใหการนำเสนอแนวทางนโยบายการพฒนาชมชนท

กวางขนและการชใหเหนชองทางในการพฒนาศกยภาพทางเศรษฐกจของชาวบานมกจะถกนำมาผนวก

ในการหาเสยงเลอกตงดวย เพราะนโยบายเหลานตอบสนองความตองการของชาวบานทมทศนะตอการ

ดำรงชพทขามพนประเดนการยงชพแบบพอเพยงไปสการตระหนกและใหความสำคญกบความปรารถนา

และความพงมพงไดแลว

75ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

การมองไมเหนเจตจำนงและความมงมาดปรารถนาของชาวบาน ตลอดจนการไมยอมรบถง

การตระหนกรในเรองสทธและความพงมพงไดทงในเชงเศรษฐกจ การเมอง และสงคมของคนชนบทใน

ทกวนน ถอเปนอปสรรคและเปนปญหาสำคญในการทำความเขาใจการเมองทเกดขนในชนบทไทย

ปจจบน ปญหาและอปสรรคทวานจะไมอาจกาวขามพนไปไดเลย หากเรายงคงยดตดการพจารณา

การเมองของคนชนบทจากมมมองของการเลอกตงและการจดตงขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

แตเพยงถายเดยว ในเมอการตอสดนรนของคนชนบทเกดขนในทกววนตงแตตนเชาจนกระทงเขานอน

การทำความเขาใจชวตทางการเมองของเขาเหลานนจงไมอาจถกลดทอนลงเหลอเพยงแควาระทางการเมอง

ทชนชนกลางในเมองใหความสนใจและมงใหคำตอบแตเพยงเทานน

7� จกรกรช สงขมณ

รายการอางอง

เอกสารภาษาไทย

ฉตรทพยนาถสภา.2553.การเปนสมยใหมกบแนวคดชมชน.กรงเทพฯ:สรางสรรค.

ไชยรตนเจรญสนโอฬาร.2545.ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหม.กรงเทพฯ:วภาษา.

นธเอยวศรวงศ.2534.“รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย.” ศลปวฒนธรรม 11(1).

2552.รากหญาสรางบาน ชนชนกลางสรางเมอง.กรงเทพฯ:มตชน.

ประจกษกองกรต.2552.“นทานสอนใจวาดวยความโงจนเจบของผเลอกตงชนบท:มายาคตและอคตของนก

รฐศาสตรไทย.”ฟาเดยวกน 6 (4).

ประภาส ปนตบแตง. 2541. การเมองบนทองถนน:  99  วน  สมชชาคนจน  และประวตศาสตรการเดนขบวน

ชมนมประทวงในสงคมไทย.กรงเทพฯ:ศนยวจยและผลตตำรามหาวทยาลยเกรก.

2552. กรอบการวเคราะหการเมองแบบทฤษฎขบวนการทางสงคม. เชยงใหม: มลนธไฮนรค

เบลลสำนกงานภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต.

ผาสกพงษไพจตรและคณะ.2545.วถชวต วถส: ขบวนการประชาชนรวมสมย.เชยงใหม:ตรสวน.

พชญ พงษสวสด. 2546. “ความสมพนธระหวางเศรษฐกจกบการเมองในการเปลยนแปลงของสงคมเกษตรและ

ขบวนการชาวนาในสงคมไทยปจจบน:ขอสงเกตเชงวพากษ.”แปลโดยชนดาชตบณฑตยกนกรตน

เลศชสกลและชยธวชตลาฑล.ฟาเดยวกน 1(1).

ยศ สนตสมบต. 2546. พลวตและความยดหยนของสงคมชาวนา:  เศรษฐกจชมชนภาคเหนอและการปรบ

กระบวนทศนวาดวยชมชนในประเทศโลกทสาม.กรงเทพฯ:โครงการเศรษฐกจชมชนหมบานไทย.

รตนา โตสกล.2550. “ชาวนาอสานชาตไทยและการพฒนาไปสความทนสมย.”วารสารสงคมศาสตร  (คณะ

สงคมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม)19(1).

เวยงรฐ เนตโพธ. 2546. “เจาพออปถมภกบรฐอปถมภ.” วารสารสงคมศาสตร  (คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย)34(1).

2554. “วเคราะหกระจายอำนาจทองถนแบบไทยๆ (1) และ (2).” เขาถงวนท 30 กนยายน

2554.http://www.prachatai.com/journal/2008/10/23858.

เสกสรรคประเสรฐกล.2553.การเมองภาคประชาชน.กรงเทพฯ:วภาษา.

อภชาต สถตนรามย และคณะ. 2553. รายงานเบองตนโครงการวจยการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและสงคม

ของชนชนใหม.กรงเทพฯ:สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ.

อมรา พงศาพชญ และปรชา ควนทรพนธ. บรรณาธการ. 2543. ระบบอปถมภ. กรงเทพฯ: สำนกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

77ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

อานนทกาญจนพนธ.2544.มตชมชน: วธคดทองถนวาดวยสทธ อำนาจ และทรพยากร.กรงเทพฯ:สำนกงาน

กองทนสนบสนนการวจย.

2553. “พนทความรและกลไกเชงซอนในจนตนาการใหมของสงคมเปลยนผาน.” บทความ

นำเสนอในการประชมเชงปฏบตการเรอง “จนตนาการใหมทางสงคมวทยาเพอรบมอกบความเสยงทาง

สงคมชนดใหม”จดโดยสถาบนวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดลรวมกบคณะกรรมการส

ภาวจยแหงชาตสาขาสงคมวทยา.

เอนกเหลาธรรมทศน.2552.สองนคราประชาธปไตย.กรงเทพฯ:คบไฟ.

แอนดรว วอลกเกอร. 2550. “รฐธรรมนญชาวบาน: พนททางวฒนธรรมการเมองในชวตประจำวน.” แปลโดย

พรรณพไล กจสดแสง. เวบไซตมหาวทยาลยเทยงคน. 29มถนายน. http://61.47.2.69/~midnight/

midnight2544/0009999639.html

เอกสารภาษาองกฤษ

Anyarat Chatthrakul. 2010. “Thai Electoral Campaigning: Vote-Canvassing Networks and HybridVoting.”Journal of Current Southeast Asian Affairs 29(4).

Askew,Marc.2008.Performing Political Identity: The Democrat Party in Southern Thailand.ChiangMai:SilkwormBooks.

Calahan,WilliamA.2005a.“SocialCapitalandCorruption:VoteBuyingandthePoliticsofReforminThailand.”Perspectives on Politics 3(3).

2005b. “The Discourse of Vote Buying and Political Reform in Thailand.” Pacific Affairs 78(1).

Calahan, William A. and Duncan McCargo. 1996. “Vote-Buying in Thailand’s Northeast: The July1995GeneralElection.”Asian Survey 36(4).

ChairatCharoensin-o-lan.2010.“Rural-UrbanNetworksandTransitionsinAsia:Re-SpatializingCulturalandPoliticalImaginaries.”Draftpaper.Singapore:AsiaResearchInstitute.

Connors,Michael Kelly. 2007.Democracy  and National  Identity  in  Thailand. Copenhagen: NordicInstituteforAsianStudies.

Hanks, Lucien. 1972. Rice  and  Man:  Agricultural  Ecology  in  Southeast  Asia. New York: AldineAtherton.

Kemp,Jeremy.1988.“CommunityandStateinModernThailand.”WorkingPaperNo.100,SoutheastAsiaProgram,UniversityofBielefeld.

1991.“TheDialecticsofVillageandStateinModernThailand.”Journal of Southeast Asian Studies 22(2).

78 จกรกรช สงขมณ

Kerkvliet,BenedictJ.2002.Everyday Politics  in  the Philippines: Class and Status Relations  in a Central Luzon Village.Lanham:Rowman&Littlefeld.

2005. The  Power  of  Everyday  Politics:  How  Vietnamese  Peasants  Transformed National Policy.Ithaca,NY:CornellUniversityPress.

2009. “Everyday Politics in Peasant Society (andOurs).” The Journal of Peasant Studies 36(1).

Keyes, Chales F. 2010. “From Peasant to Cosmopolitan Villagers: Refiguring the “Rural” inNortheastern Thailand.” Paper prepared for a conference on “Revisiting AgrarianTransformationinSoutheastAsia”ChiangMai,Thailand.

Lasswell,HaroldD.1958.Politics: Who Gets What, When, How.Cleveland:WorldPublishers.

LoGerfo,Jim.1996.“AttitudesTowardDemocracyAmongBangkokandRuralNorthernThais:TheGreatDivide.”Asian Survey 36(9).

Missingham, Bruce D. 2003. The  Assembly  of  the  Poor  in  Thailand:  From  Local  Struggle  to National Protest Movement.ChiangMai:SilkwormBooks.

Moerman,Michael.1968.Agricultural Change and Peasant Choice  in a Thai Village.BerkeleyandLosAngeles:UniversityofCaliforniaPress.

Murray,David.1996.“The1995NationalElectionsinThailand:AStepBackwardforDemocracy?”.Asian Survey 36 (4).

Nishizaki, Yoshinori. 2011. Political  Authority  and  Provincial  Identity  in  Thailand:  The  Making  of Banharn-Buri.Cornell:CornellSoutheastAsiaProgramPublications.

Ockey,James.1996.“ThaiSocietyandPatternsofPoliticalLeadership.”Asian Survey 36(4).

2004.Making Democracy: Leadership, Class, Gender,  and Political Participation  in Thailand.ChiangMai:SilkwormBooks.

Paley,Julia.2002.“TowardanAnthropologyofDemocracy.”Annual Review of Anthropology(31).

Pasuk Phongpaichit and Chris Baker. 2009. Thaksin:  Second  Expanded  Edition. Chiang Mai:SilkwormBooks.

PasukPhongpaichitandSungsidhPiriyarangsan.1994.Corruption & Democracy in Thailand.ChiangMai:SilkwormBooks.

PattanaKitiarsa.2012.“FromRedtoRed:AnAuto-EthnographyofEconomicandPoliticalTransitions in aNortheastern Thai Village.” InMichaelMontesano et al, eds.Bangkok, May 2010: Perspectives on a Divided Thailand.Singapore:InstituteofSoutheastAsianStudies.

Popkin,Samuel. 1979.The Rational Peasant: The Political Economy of Rural Society  in Vietnam. Berkeley:UniversityofCaliforniaPress.

79ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน

Ratana Boonmathya. 1997. “Contested Concepts of Development in Rural Northeast Thailand.”UnpublishedPhDDissertation,UniversityofWashington.

Rigg, Jonathan. 1998. “Rural-Urban Interaction, Agriculture and Wealth: A Southeast AsianPerspective.”Progress in Human Geography 22 (4).

RobertsonJr.,PhilipS.1996.“TheRiseoftheRuralNetworkPolitician:WillThailand’sNewEliteEndure?”Asian Survey 36(9).

Scott, James C. 1972. “Patron-Client Politics and Political Change in Southeast Asia.” American

Political Science Review 66(1).

1976.The Moral Economy of the Peasant: Rebellion and Subsistence in Southeast Asia.NewHaven:YaleUniversityPress.

Scott, James C. and Benedict J. Tria Kerkvliet. 1977. “How Traditional Rural Patrons LoseLegitimacy:ATheorywithSpecialReferencetoSoutheastAsia.”InSteffenW.Schmidt etal, eds.Friends, Followers and Factions: A Reader  in Political Clientelism.Berkeley:UniversityofCaliforniaPress.

SombatChantornwong. 2000. “LocalGodfather in Thai Politics.” InRuthMcVey, ed.Money and

Power in Provincial Thailand.Copenhagen:NordicInstituteofAsianStudies.

Somchai Phatharathananunth. 2006. Civil  Society  and  Democratization:  Social  Movements  in Northeast Thailand.Copenhagen:NordicInstituteofAsianStudies.

Suchit Bunbongkarn. 1996. “Election and Democratization in Thailand.” In R.H. Taylor, ed. The Politics of Elections in Southeast Asia.Cambridge:CambridgeUniversityPress.

Walker, Andrew. 2008. “The Rural Constitution and Everyday Politics of Elections in NorthernThailand.”Journal of Contemporary Southeast Asia 38(1).